1738 წელს ბერად აღიკვეცა გელათის მონასტერში ანტონის სახელით. 1739 წელს ანტონ I-მა გელათის წინამძღვრობა მიიღო. მომდევნო წელს ქუთაისის მიტროპოლიტი გახდა. 1743 წელს დავითგარეჯას სავანეში დაბრუნდა. 1744 წელს იგი აღმოსავლეთ საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქად აირჩიეს. ანტონ I მტკიცედ შეუდგა ნიადაგშერყეული და შევიწროებული ქართული ეკლესიის გაძლიერებისათვის ზრუნვას. ბრძოლას მეფისა და კათოლიკოსის ძალაუფლების განსამტკიცებლად; აღადგენდა გაპარტახებულ ეკლესია-მონასტრებს; მძაფრად ილაშქრებდა სომეხ მონოფიზიტთა იმხანად განსაკუთრებით გააქტიურებული პროპაგანდისტული შემოტევების წინააღმდეგ ("მზამეტყველება", 1750-1752); დაიწყო სწავლა-განათლებისა და სასტამბო საქმის მოწესრიგება; გარს შემოიკრიბა საქმიანი და განათლებული ადამიანები ხელოვნებისა და მეცნიერების სხვადასხვა დარგიდან. ანტონ I ევროპული ორიენტაციის მომხრე იყო და განსაკუთრებით დაუახლოვდა თბილისში მყოფ კათოლიკე მისიონერებს. ამით ისარგებლა მისმა მოწინააღმდეგე ჯგუფმა და ანტონ I კათოლიკოსობიდან გადააყენეს. 1756 წელს იგი რუსეთს გაემგზავრა, სადაც თავი იმართლა სინოდის წინაშე. 1757-1762წწ. ვლადიმირის მთავარეპისკოპოსი იყო. 1763 წელს ერეკლე II-მ რუსეთიდან დააბრუნა იგი, ხოლო საეკლესიო კრებამ კვლავ აირჩია აღმოსავლეთ საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქად. საქართველოში დაბრუნებისთანავე ანტონ I-მა განაგრძო ინტენსიური სახელმწიფო-საეკლესიო და სამეცნიერო-ლიტერატურული მოღვაწეობა. 1772 წელს ერეკლე II-მ საგანგებო მისიით გაგზავნა რუსეთში, სადაც ანტონ I-ის უშუალო მონაწილეობით მომზადდა ნიადაგი 1783 წლის რუსეთ-საქართველოს ტრაქტატისათვის. მისი მეცადინეობის შედეგად 1762-1763წწ. განახლდა ვახტანგ VI-ისეული სტამბა, 1782 წელს კი რეორგანიზებულ იქნა "ახალ სტამბად". ანტონ I ყოველნაირად უწყობდა ხელს კალიგრაფიული სკოლების, ბიბლიოთეკების, თეატრის შექმნას, მხატვრობის, პოეზიისა და ხელოვნების სხვა დარგების განვითარებას. ერეკლე II-ის დახმარებით თანდათან გარდაქმნა ნახევრად კერძო ეპარქიული დაბალი სასწავლებლები სახელმწიფო ტიპის სკოლებად, დიდი მონაწილეობა მიიღო ჯერ თბილისის (1755), შემდეგ კი თელავის (1782) სემინარიების დაარსებაში. მან თვითონვე მოჰკიდა ხელი სახელმძღვანელოების შედგენის საქმეს. მას დიდი ღვაწლი მიუძღვის ფიზიკის ქართული ტერმინოლოგიის დადგენაში. ანტონ I-მა მდიდარი ფილოსოფიურ-თეოლოგიური და ლიტერატურული მემკვიდრეობა დატოვა. მან მყარ მეცნიერულ ნიადაგზე დააყენა ფილოსოფიური აზროვნება საქართველოში.

წყარო: ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 1. - თბ., 1975. - გვ. 497-498

ამხ. კონსტანტინე გამსახურდიას სიტყვა ტფილისის ინტელიგენციის საერთო-საქალაქო კრებაზე 1939 წლის 19 აპრილს.

ამხანაგებო! საბჭოთა ინტელიგენცია უბადლოა მთელს მსოფლიოში. იგი არის სავსებით ახალი ინტელიგენცია. ისტორიაში არასოდეს არ ყოფილა ხალხის ისეთი უდიდესი კულტურულ-პოლიტიკური ზრდა, როგორიც ჩვენშია. იმიტომ რომ საბჭოთა წყობილებამ გზა გაუხსნა ფართო მასების შემოქმედებით ენერგიის, ინიციატივის წყაროებს. შეჰქმნა ყველა პირობა მათი სულიერი წყურვილის დასაკმაყოფილებლად.

ლენინურ-სტალინური ნაციონალური პოლიტიკის განუხრელად გატარებამ უზრუნველჰყო საბჭოთა საქართველოს სახალხო მეურნეობის აყვავება, სოციალისტური კულტურის აყვავება. ეს კულტურის მძლავრი და დიადი აღმავლობა განსაკუთრებით ძვირფასია ჩვენთვის, საბჭოთა მწერლებისათვის.

ქართული მწერლობის კლასიკოსები ამ ბედნიერებაზე ოცნებობდნენ მარადჟამს. ისინი აღვივებდნენ ხალხში თავისუფლებისადმი მისწრაფების კეთილშობილურ გრძნობებს. იმ დროს საუკეთესო ადამიანები - ილია ჭავჭავაძე, აკაკი წერეთელი და ვაჟა-ფშაველა მტრულად იყვნენ განწყობილი მეფის რეჟიმისადმი, რომლის დროსაც მათ უხდებოდათ მუშაობა.

შეიწირა კიდევაც ამ უთანასწორო ბრძოლამ ჩვენი, მარადის დაუვიწყარი ილია ჭავჭავაძე და ვაჟა-ფშაველაც ისე დაიღუპა, როგორც უპატრონო კაცი.

მენშევიკების უდღეური ბატონობის დროს ქართული მწერლობა კიდევ უფრო დაკნინდა. ამ პერიოდში ვინმე ზოტიკეს „ტალღებისა“ და ორიოდე უნიჭო მოთხრობის გარდა არაფერი არ გამოცემულა. საერთოდ მთელი ეს ნაცოდვილარი 30 სასტამბო ფორმას არ აღემატებოდა.

საბჭოთა პერიოდში მარტო ჩემს მიერ გამოქვეყნებული პროდუქცია აღემატება 160 სასტამბო ფორმას, დაახლოებით 3000 სასტამბო გვერდს. რა თქმა უნდა ეს შევძელი მხოლოდ და მხოლოდ საბჭოთა ხელისუფლების მზრუნველობითა და ხელის შეწყობით.

მთელი საბჭოთა მწერლობა გარემოსილია პარტიისა და ხელისუფლების ზრუნვით. ამ ზრუნველობის ხელისშეწყობის ატმოსფეროს თავის თავზე განიცდის და უდიდესად აფასებს ყველა საბჭოთა მწერალი.

საბჭოთა მწერლები სოციალიზმის მშენებლობის აქტიური მონაწილენი ვართ. ჩვენს ნაწარმოებებში ჩვენ ავსახავთ დიდ სამუშაოებს - კოლხიდის ამოშრობას, ვუჩვენებთ ჩვენი ეპოქის ახალ ადამიანებს - ჩვენი ფაბრიკების, ქარხნებისა და სოციალისტური მინდვრების სტახანოველებს, ჩვენს ახალ შეძლებულ კულტურულ სასიხარულო ცხოვრებას.

საბჭოთა მწერლები - ქართველი ინტელიგენციის მოწინავე რაზმი - ლენინ-სტალინის პარტიის საქმისადმი, საყვარელი ბელადისა და მასწავლებლის დიდი სტალინისადმი უსაზღვროდ ერთგულნი, თავიანთი მუშაობით შემდეგშიც გაამართლებენ თავიანთ მაღალ სახელწოდებას. ისინი მთელ ძალ-ღონეს, მთელ ენერგიას მოანდომებენ იმას, რათა შეასრულონ ამხანაგ სტალინის მიერ საკ. კ. პ. (ბ) მე-10 ყრილობაზე გაკეთებულ ისტორიულ მოხსენებაში დასახული ამოცანები.

მთელი კულტურული კაცობრიობა, მთელი მსოფლიოს მოწინავე ინტელიგენცია იმედიანად შესცქერის ჩვენს დიდ სამშობლოს - თავისუფლებისა და მშვიდობიანობის უძლეველ ბურჯს, ხალხთა გენიალურ ბელადს, მთელი მსოფლიოს მშრომელთა იმედსა და ნუგეშს ამხანაგ სტალინს, რომელსაც გამარჯვებიდან გამარჯვებისაკენ მიჰყავს ჩვენი ქვეყანა. მთელი მსოფლიოს ხალხებმა ნათლად დაინახეს, რომ სოციალიზმი არის ხალხთა ბედნიერება და კულტურის აყვავება. ეს არის ადამიანთა თავისუფლების უმაგალითო გაფურჩქვნა.

გაუმარჯოს ჩვენს საყვარელ და ბრძენ ბელადს, კაცობრიობის ახალი ისტორიის გენიალურ შემომქმედს - დიდ სტალინს! (ხანგრძლივი ტაში).

გაუმარჯოს სტალინის საუკეთესო თანამებრძოლს, ქართველი ხალხის საამაყო შვილს, ჩვენი კულტურის დიდ მოამაგეს - ამხანაგ ლავრენტი ბერიას! (ტაში).

„ლიტერატურული საქართველო“, 30 აპრილი, 1939 წელი