რედაქციისაგან
ილია ჭავჭავაძის თხზულებათა სრული კრებულის წინამდებარე III
ტომში შევიდა რუსული და დასავლეთევროპული ლიტერატურიდან
შესრულებული ილიასეული მხატვრული თარგმანები (პოეზია, პროზა). აქ ვერ
იბეჭდება ა. ბუვიეს „იზას“ ილიასეული თარგმანი, რომელიც მოცულობის
გამო ცალკე ქვეყნდება თხზულებათა კრებულის IV ტომში; ასევე ცალკე ტომი
დაეთმობა უცხოური პუბლიცისტიკის ილიასეულ თარგმანებს.
ილიას მხატვრული და პუბლიცისტური თარგმანები პირველად
ქვეყნდება ასეთი სისრულით. თუ დღემდე არსებულ ილიას თხზულებათა
ყველაზე სრულ პ. ინგოროყვას მიერ გამოცემულ ათტომეულში ილიას
თარგმანებს სულ რაღაც ოთხ ათეულამდე გვერდი ეთმობოდა, ამჟამად ამ
თარგმანების სამი დიდტანიანი ტომი გვექნება ხელთ. შესადარებლად
მოხმობილი ეს მაგალითიც თვალნათლივ მოწმობს, თუ რამდენად
განსხვავებულია და სიახლეების შემცვლელი ილიას თხზულებათა სრული
კრებულის ამჟამინდელი გამოცემა.
მაინც რის ხარჯზე შეივსო ილიას მხატვრული თარგმანების
წინამდებარე ტომი, რომელიც აგრერიგად განსხვავდება პ. ინგოროყვას
გამოცემისაგან?
წინამორბედ გამოცემაში შეტანილ ა. შენიეს, ვ. სკოტის, ფ. შილერის, ჯ.
ბაირონის, ჰ. ჰაინეს, რიუკერტის, ალ. პუშკინის, მ. ლერმონტოვის, თ. მურის, ი.
პოლონსკის თხზულებებთან ერთად, აქ პირველად იბეჭდება ნ. ნეკრასოვის, ა.
დოდეს, ჯ. იაკშიჩის, გ. ებერსის, ჟ. კლარეტის, ი. ტურგენევის პოეტურ თუ
პროზაულ თხზულებათა ილიასეული თარგმანები. ცალკეა აღსანიშნავი უ.
შექსპირის „მეფე ლირი“, რომელიც ასევე პირველად შედის ილიას
თხზულებათა კრებულში. როგორც ცნობილია, „მეფე ლირი“ 1873 წელს
პეტერბურგში ერთობლივად თარგმნეს ილია ჭავჭავაძემ და ივანე მაჩაბელმა,
მაგრამ დღემდე იგი ილიას თხზულებათა კრებულში არ შეჰქონდათ.
უკანასკნელ ხანს „მეფე ლირის“ თარგმანის ავტოგრაფიული ნუსხის აღმოჩენამ
და შესწავლამ ღრმად დაგვარწმუნა, რომ ილიას არანაკლები წილი უდევს ამ
თარგმანში და საბოლოო რედაქციაც მას ეკუთვნის. ამიტომ მიზანშეწონილად
ვცანით „მეფე ლირის“ ილია ჭავჭავაძისა და ივანე მაჩაბლისეული ქართული
თარგმანის წინამდებარე ტომში შეტანა.

პოეზია

ჩიტი
(თარგმანი)

ყოვლთ უწინარეს მე გავიღვიძებ,
ფრთას ფრთას შემოვჰკრავ, რა თვალს ვახილებ,
დავჰკრავ, დავუშტვენ, ღმერთსა ვადიდებ,
მშვენიერის ხმით მსმენელს ვაგიჟებ.
უფლისაგან მაქვს სასმელ-საჭმელი,
არც ვთეს, არცა ვმკი, არცა ვარ მხვნელი,
გამაძღარი ვარ, მაქვს მე ყოველი,
მოდი, ზაფხულო, მე შენ მოგელი.
მიყვარს ზაფხული მწვანით შემკული,
ვცელქობ და ვფრინავ გახარებული,
სახლი მაქვს მინდვრად ღვთის მოცემული
და საფრენად ცა განათებული;
ზეცით მწვანეზედ ჩამოვეშვები,
მშვენიერთ ყვავილთ შორისა ვჯდები,
ხან ტყის, ხან წყლისა პირს მოვედები,
ვითა ისარი მასზე გავსხლტები...
ვინ მომეწევა, გინდ იყოს ცხენი,
გინდ მიმინო და გინდ შავარდენი...
გარნა მიჭერენ მცირის მახითა,
მიტყუებენ რა ხორბლის მარცვლითა.
17 ნოემბერი, 1856 წ.
ტფილისი

[იაკობ პოლონსკი]
ბედა მქადაგებელი
გეტვსი
საღამო არის, სხივნი მზისანი
გადმოიშალნენ მთისა მწვერვალზედ,
დაშვებულ მზისგან ჩრდილნი ხისანი
გადმოწვნენ გრძლადა დედამიწაზედ.
ყრუთ არის ველნი, ველურად ტყენი,
სრულად მდუმარებს მთა თუ ბარია,
შეჰფარებიან ბუდეს ფრინველნი

და ხმაურობა მთლად მიმწყდარია.
მხოლოდა ფიჭვნი დიდის ხნისანი
ნელის ქარითა ძლივს ირხევიან,
ხავსით მოსილნი წვეტნი კლდისანი
ძირს გაშლილს ვაკეს გადმოსცქერიან.
ყრმაზედ მინდობილ უძლურ ხელითა,
ქარით დაჭმუჭვნილ სამოსელითა,
უდაბურს ბილიკს შიშველის ფეხით
ქვაყრილსა გზასა ბარბაცით, რყევით,
უსინათლო და მოხუცებული,
ვიდოდა ბედა ჩაფიქრებული.
გარნა ყრმამ თვალი მოჰკრა ტყეში ხილს...
დაიღალა, თუ ბუდას ატყუებს, "მოხუცო, - რქვა მან, - სვლა აღარ ძალმიძს,
ღონე აღარ აქვს დაღალულ მუხლებს...
ცოტას ვისვენებ, და შენ, თუ გწადდეს,
უქადაგე ხალხს ღვთისა დიდება...
მაღლობით უკვე მწყემსებმა გნახეს
და აგერ შენს გარს ხალხიც გროვდება,
აგერ წვრილ-შვილით დედა-მამანი...
უთხარი იმათ სწავლა-მოძღვრება
ჯვარცმულის ღვთისა, ვინცა ტანჯვანი
ჩვენის ცოდვისთვის ნებით ინება".
მსწრაფლ სასოებით, სიწმინდით, მადლით
გამოუშქუდა სახე მოხუცსა
და მოსეკდა სიტყვა ღვარებრ მის ბაგით
მთა-ბარს უდაბურს და უკაცურსა.
ვითარცა წყარო, ქვათა ძარღვისა
ამომხეთქი და გამაპობელი,
ისე ნაკადი სიტყვის მაღლისა
მის ბაგით იყო გადმომდენელი.
და ზეგარდმო შთაგონებითა,
რაღაც დიდებით, მოსვენებითა
სიტყვა სიტყვაზე იყო მდინარი...
უღირთოთ მის მსგავსი სიტყვა არ არი!
თითქო თვით ზეცა მის ნეტარებით
გამოეცხადა მოხუცს იმ დროსა
და უკვდავების მშვენიერებით
დაენახვა მას, უსინათლოსა.
თოვლივით თეთრსა მის წვერს და თმასა
მთისა ნიავი შლიდა და სძრავდა,

ცისკენ პირ-ექმნა მის გამქრალ თვალსა,
თითქო სინათლე მხოლოდ იქ აქვნდა.
ჩაესვენა მზეც, ყვითლად მღვიმარე,
ბინდის სიომა ტყე-ველს დაბერა,
ამოკაშკაშდა ცაზედაც მთვარე
და კლდენი ვერცხლის ფრადა დაპფერა.
ჰქადაგობს ბედა... და მოესმა ხმა,
სიცილით, ხელ-კვრით ეუბნება ყრმა:
"დროა, წავიდეთ... დაღამდა... კმარა,
აღარვინ არის ეხლა შენს გარსა,
ყველა წავიდა - დიდი, პატარა,
დროა, გავუდგეთ ჩვენც ჩვენსა გზასა”.
დადუმდა ბედა შეწუხებული,
გზას გაემართა თავჩაღუნული;
დადუმდა რა ის, კიდით კიდამდინ
ქვანი მისძახდნენ პასუხად: "ამის!"
23 აგვისტო, 1858 წ.
პეტერბურგი

[ვალტერ სკოტი]
***
რა ტკბილ არს, ოდეს წყვდიად ღამეში
ბნელ ბილიკზედა უდაბურ ტყეში
წმინდა გალობა მეუდაბნისა
შეეპარება მგზავრისა ყურსა:
ლოცვა ირთვება მუსიკის ხმითა,
მუსიკა აღვალს ცად ლოცვის ფრთითა,
და ვით ფრინველი - მოალერსე მზის ფრინვენ ცისკენა ხმანი გალობის.
9 თებერვალი,1858 წ
ს. პეტერბურღ

ცრემლთა შინა ნუგეში
(შილლერისა)
მოჰქუხს მდინარე ჩქარი და ბალი
და ახმაურებს მდუმარე ტყესა;
წყლისკენ გადახრით ჰზის ნაზი ქალი,

სტირის და აფრქვევს მდუღარე ცრემლსა.
არ გაუმთელდა გულისა წყლული
იმ შეუწყვეტელ ცრემლთა დენითა
და წყლულთა ტკივილს შეწუხებული
ასე მოსთქვამდა ის გოდებითა:
- ,,,,დამემსხვრა გული... და ეს სოფელი
გაუქმდა ჩემთვის, დაცარიელდა,
ბედნიერება, ლხენა ყოველი
გაქრა, წამიწყდა და დამიზელდა.
აღარად მიღირს სიცოცხლე ჩემი,
რაღად მინდა მე სოფლად ვიდიდე...
დედავ ღვთისაო, ნუგეშისმცემი
მე ხელი შენი გამომიწოდე,
და აღმიყვანე მენს წმინდას სადგურს...
რაც ამ სოფელსა მადლი ჰრგებია,
ყოველი იგი მინახავს ბედკრულს:
მეცა დავმტკბარვარ, მეც მყვარებია».
- "ამაოდ აფრქვევ ცრემლთ ნაკადულსა,
საფლავში სატრფოს შენსას არ არგებს!
მითხარ მე: შენსა დაკოდილს გულსა
რა მოგირჩენს და რა გაამთელებს?
შემდეგ სიყვარულთ სიტკბოებისა?
მაითხარ-და ყოველს ვავლენ შენთვისა.
- "ნება მომეცი, ეგრე ურგებად
ვაფრქვევდე ჩემს ცრემლს შეშრობელად,
თუნდა საფლავში არრას არგებდეს
მას, ვინც ჩემს თვალში ჰბადავს ამ ცრემლებს.
შემდეგ ბედნიერ სიყვარულისა
არის წამალი ჩემის გულისა,
არის ნეტარი ბედნიერება,
რითაცა ტანჯვა ჩემს გულს ჰნელდება, ეგ ცრემლნი ჩემნი, - მათში ნუგეშს ვგრძნობ,
მათში წარსულის სიცოცხლით ვცხოვრობო
12 თებერვალი 1858წ.
სპეტერბურღ

სტიროდეთ!
(ლორდ ბაირონის ებრაული მელოდია)
ოხ. სტიროდეთ მათ, ვინცა სტირიან

მდინარეებზედ ბაბილონისა,
მათ, ვისც ტაძარნი ნანგრევ არიან,
ვისიც მამული სამშობლოისა
არარა არს რა, გარდა სიზმრისა!
სტიროდეთ მსხვრეულს იუდის ჩანგსა!
სტიროდეთ... სადაც ღმერთი იმ მტირალთ
იმყოფებოდა, იმა ალაგსა
არიან, ვისაც ღმერთი არა ჰყავთ...
რომელ წყაროში დიდ ისრაილი
დაიბანს თვის ფეხთ აღსისხლებულთა?
როს იგალობებს კვლაცა სიონი
ღრმა სიტკბოებით ხმათ აღვსებულთა?
ან მელოდია როს კვლავ იუდის
გამოაცოცხლებს ისევ იმ გულთა,
რომელნიც სძგერდნენ მის ციურ ხმისთვის?
ტომო, ფეხითა სვლით მოწყლულითა,
ტომო, გულითა დაღალულითა,
ვით აფრინდები სამშვიდო ადგილს?..
მელას აქვს ხვრელი და თვის ბუდე - ჩიტს,
კაცსა - სამშობლო, და ისრაილსა არარა, გარდა თვის საფლავისა!
23 თებერვალი, 1858 წ.
ს. პეტერბურღი

ანგელოზი
(პუშკინით)
ედემის კარზე ნაზი ანღელი
თავით მოხრილით მობრწყინვალებდა;
გარდა დემონი აღმშფოთი, ბნელი,
ბნელ ჯოჯოხეთის უფსკულს დაჰფრენდა.
სული უკუთქმის და სული ეჭვის
შეჰყურებდა იმ უწმინდეს სულსა,
და მღვრიედ ალსა ლმობიერების
პირველად ჰგრძნობდა ის უნებურსა.
”შემინდე, - ჰრქვა მან, - მე შენ გიხილე,

ამაოდ კი არ ჩემთვის იბრწყინვლე;
არა, ყველა მე არ მძულდა ცაში,
ყველა არ მძაგდა მე ქვეყანაში..."
27 ივნისი, 1858 წ.
ტიარლევო

ჭეშმარიტება
(პუშკინით)
ამას წინათა ბრძენნი ეძებდნენ
ჭეშმარიტების დავიწყებულ კვალს,
დიდხანს და დიდხანს იგინო ხსნიდნენ
მოხუცებულთა უწინდელთა აზრს,
და მას ამბობდნენ: ჭეშმარიტება
შიშველი ჭაში ჩვენ გვემალება.
ბეჯითად სვამდნენ რა ისინი წყალს,
ჰყვიროდნენ: აბა, აქ ვიპოვით მას.
და ვიღაცამ, კაცთ კეთილმყოფელმა,
ვგონებ რომ კიდეც ბრძენმა სილენმა,
მათ სისულელის დიდის მხილველმა,
წყლით და ყვირილით მობეზრებულმა,
ის უხილავი დაანება მათ...
პირველმან ღვინო ღრმად განიხილა,
და რა დასწურა სავსე ჯამი მთლად,
ჭეშმარიტება ძირში იხილა.
27 ივნისი, 1858 წ.
ტიარლევო

წინასწარმეტყველი
(პუშკინით)
რა დავდიოდი ბნელ უდაბნოსა,
სასულიერო წყურვილი მწვავდა,
და სერაფიმი ჯვარედინ გზასა
მე ექვსფრთიანი გამომეცხადა.
თითებით მჩატით, ვითა სიზმარნი,
ჩემსა თვალებსა შეეხო ისა:
განმეხსნეს წინა-მხედველნი თვალნი,

ვით შეშინებულს დედა-არწივსა.
მერედ ჩემთა ყურთ შეეხო ისა,ბგერით, გუგუნით აღმევსნენ ყურნი,
და მსწრაფლ მომესმა მე თრთოლა ცისა,
ანგელოზების ფრენა ციურნი,
აღმოცენება ველზედ ვაზისა
და ზღვის ქვემძრომთა წყლის ქვეშ დენა.
ჩემთა ბაგეთა შეეხო ისა
და ამომგლიჯა ცოდვილი ენა,
ენა ბოროტი, უქმი მეტყველი,
და ბრძენ გველისა მე საქენჯელი
დალოცვილ ხელით შთამიდგა მანა
ჩემ გასისხლებულ ბაგეთა შინა.
მერე განმიპო მკერდი მახვილით
და ამოიღო მთრთოლარე გული,
და ნაღვერდალი ცეცხლის ალივით
შთადვა ჩემ მკერდში მან ანთებული.
და, როგორც მკვდარი, უდაბნოს ვიწექ
და აღმიძახნა უფლის ხმამ: "აღზდექ,
წინასწარ-მეტყვო! ჰსჭვრეტდე, ისმენდე,
ჩემის ნებითა აღივსებოდე,
და მოივლიდე რა ხმელთ და ზღვათა,სიტყვითა გულებს უნთებდე კაცთა!"...
23 ივლისი, 1858 წ.
პეტერბურგი

(ჰეინესი)
როცა შევყურებ მე შენს თვალებსაგმინვა და ტეხა გულის დუმდება,
როცა მე ვკოცნი შენსა ბაგესასხვა სიცოცხლეზე სული რწმუნდება.
როცა შენს მკერდზედ მე ვიხრი თავსა,
ქვეყნად აღარ ვარ, სამოთხეს ვსცხოვრებ;
მითხარ, - "მიყვარხარ!" - და იმავ წამსათვითც არ ვუწყ, რაზდ - მწარედ ვიტირებ.
22 დეკემბერი, 1858 წ.
ს. პეტერბურღი

(ჰეინესი)
ლოყით მოეპყარ ჩემსა ლოყასა,
რომ ცრემლნი ჩვენნი ერთად შეერთდნენ;
გულით მოეკარ ჩემს გულს მხურვალსა,
რომ ერთის ცეცხლით ორნივ აენთნენ.
და როს იმ ცეცხლსა ძნელ განშორების
დაესხმის ღვარი მდუღარე ცრემლის,
გადაგეხვევი რა ორი ხელით,
მოვკვდები ტანჯვით და ნეტარებით.
დეკემბერი, 1858 წ.
ს. პეტერბუ

(რიუკერტისა)
ჩრდილნი მაღალ მთებისა
აგერ წყალზე გადმოწვნენ
და გუნდი ბატებისა
თეთრად შორსა აღმოჩნდნენ.
სიჩუმეა... დაღლილად
მკერდში სუსტად გული ჰსცემს...
აწ მეგობარს რარიგად
მაგრად მივაპყრობდი მკერდს!
გზაზედა სიხარულით
გამოდის მგზავრი დილით,
მაგრამ კი საღამოჟამს
შინ ნატრობს განსვენებას.
18 იანვარი, 1859 წ.
ს. პეტერბურღი

(მიბაძვა ჰეინესი)
მეცა მქონია კარგი მამული!..
თურმე სუფევდა იქ სიყვარული,
თურმე იქ ჰფრენდა ბედი მღიმარი, ეხლა კია ეს მარტო სიზმარი!

თურმე იქაცა ბრწყინავდნენ დღენი,
იქაც სცხოვრობდნენ ერთგულნი ძენი,
ღია ჰქონიათ მაშინ ცის კარი, ეხლა კია ეს მარტო სიზმარი!
19 იანვარი, 1859 წ.
ს. პეტერბურღი

ჰაჯი-აბრეკი
(ლერმონტოვისა)
ჯემათი არის დიდი სოფელი,
იგი მდიდარი არვის აძლევს ხარჯს,
მისი ხმალია მისი კედელი,
მისი მეჩითი ბრძოლის ველზე სდგას.
მის თავისუფალთ შვილთა გულები
ომის ცეცხლში აქვთ გამოწთულები. იმათ საქმესა მთელს კავკასია,
შორეულ თემში, უცხო ხალხშია
როგორც ქუხილსა გაურბენია,
და რუსის გულსა იმათი ტყვია
არცა ერთხელა არ ასცდენია.
გოლვიანი დღე ცაზე მოსცურავს,
კლდით ჰბოლავს ორთქლი გახურებული,
არწივი შავად ღრუბლებში მოსჩანს,
უძრავად ფრთებზე შეყენებული.
ხეობას სძინავს... გარნა სოფელი
შეშინებული თითქო იცლება...
და იქ, სადაც ქრის ნიავი ნელი
და კლდიდამ ცივი წყარო იღვრება, იქ სიმრგვლივ ხალხი სდგას მთის ძირასა...
რაზედ მოუბნობს, ანუ სჯის რასა
ჯემათის ვაჟკაცთ ამაყი კრება?
ხომ არ ჰსურთ იმათ მთების აკლება,
ან მთით დაშვება ველზე ხელახლად
მტრის ცხენის ჯოგთა მოსატაცებლად?
ხომ არ ელიან რუსისა ჯარსა იმ სამსხვერპლოდა სატკბო სტუმარსა?
არა, - მათ ნაიბთ თვალებში ჰკრთება
მხოლოდა ჯავრი და შებრალება.
მათ შორის უცხოს სამოსელითა

ქვაზე ჰზის ლეკი თავ-მოწყენითა,
ლეკი უძლური, დაბერებული,
თმით - ვით თოვლითა აღთეთრებული.
წყაროსებრ სრბოდნენ მისნი სიტყვანი
და მის გარემო მის მნათნი თვალნი
შეწუხებულად მიმოვიდოდნენ.
ბებერ ლეკისა მწუხარ მოთხრობას
ყველანი ყურსა იქ მიუპყრობდნენ,
და იგი ლეკი მოსთქვამდა ამას:
”სამი ვაჟ-შვილი და სამი ქალი
ღმერთმან მოჰმადლა ჩემ სიბერესა,
მაგრამ აღშფოთდა ავი გრიგალი
და ჩამომცვივდნენ შტოები ხესა.
აწ ვდგევარ მარტო, სულ მარტოხელი,
ვითა ხე მინდვრებ შორის შიშველი.
ვაი, მოვხუცდი!... იმ მთის თოვლზედაც
უფრორე თეთრობს ჩემ თმის ჭაღარი,
მაგრამ კი ზოგჯერ თვით თოვლის ქვეშაც
სცემს და ჰრბის ხოლმე წყალი მდუღარი.
ჯემათის გმირნო! მოგროვდით! აქეთ!...
თქვენი სახელი ჩემ წინაც აქეთ!
ვინ იცნობს თავადს ბეი-ბულათსა?
ვინ დამიბრუნებს მე ჩემსა ქალსა?
ტყვეობას დაჭკნენ მის ორივ დები,
უსწორო ომში მოკვდნენ მის ძმები,
ორი - სხვა ქვეყნად, და უმცროსი ძმა
ჩემ წინ განგმირა წყეულმა შტიკმა.
რა კვდებოდა ის, გაიღიმებდა!
იგი უთუოდ მაშინა სჭვრეტდა,
ვით სამოთხისა ნაზი ქალწული
მის თავზედ ფერადს გვირგვინს არხევდა,
აღსრულების წინ ცით ჩამოსული.
იმ უკანასკნელ ჩემის ქალითა
უდაბნოს წაველ მე საცხოვრებლად;
მას ვინახავდი სამღთოსავითა
ჩემის სიბერის სანუგეშებლად.
რაც კი რამ მქონდა ამ ქვეყანაში,
ყველა შეერთდა მარტო იმ ქალში!
უდაბნოს წამყვნენ მე თანა მარტო
ერთგული თოფი და ის ნორჩი რტო...
ქვაბში დავსახლდი მათთან ბედკრული

მშობლიურ ქოხსა მოშორებული,
და ჩემ სისაწყლის უბედურებას
იქ შევეჩვიე დიაღ სწრაფადა;
შეჩვეულ ვიყავ თავისუფლებას
მას აქეთ, რაც მე ვახილებ თვალთა.
მაგრამ ბედისა საათმა დაჰკრა
და ჩემი გვრიტი გაფრინდა, გაქრა!...
ერთხელ სდგა ღამე ყრუ უდაბნოსი,
მე ჩამეძინა - და გვერდით მეჯდა
ჩემი ყმაწვილი, ის ანგელოზი,
და მწვანე ფოთლით მინიავებდა.
გამომეღვიძა, მესმა ჩურჩული,
მესმა ძახილი რაღაც უძლური,
ცხენის ფეხის ხმა ქარს ამოსდევდა...
გავიქეცი და ვნახე მხედარი
თავდაღმა ცხენსა მიაქროლებდა, მას გულზედ ეკრა ჩემი ნარნარი!
ვიხმე საშველად მიწა და ცანი,
თან გავაყოლე ჩემნი წყევლანი,
ზუზუნით ტყვია შევტყორცნე მკვდარმა!
ოჰ, იმ ტყვიამაც ვერაა მმატა:
ერთგულმა თოფმა, გაწვრთნილმა მკლავმა
მაშინ პირველად იქ მიღალატა!...
და აქ ჩამარხულ სისხლის შურითა,
ფიქრით, რომ ამა ჩემსა სირცხვილსა
ჩემის სიბერით, სიუძლურითა
ვერ გადავასხამ ჩემის მტრის სისხლსა,
მას აქეთ, ვამბობ, ამ მტანჯველ ფიქრით
მე დავეთრევი აი ამ მთებზედ,
როგორცა გველი ცხენისა ჩლიქით
გადასრესილი ეთრევა ველზედ.
იმ წყეულ დღიდამ ბედმა წარმტაცა
გულის მშვიდობაც, მოსვენებაცა...
ჯემათი გმირნო! მოგროვდით.. აქეთ!...
თქვენი სახელი ჩემ-წინაც აქეთ!
ვინ იცნობს თავადს ბეი-ბულათსა?
თქვენში ვინ მომგვრის მე ჩემსა ქალსა?"
-”მეო!" თქვა გმირმა შავთვალიანმა,
ხელი დაიდო რა პრტყელ ხანჯალზედ;
და განცვიფრებით გარშამო ხალხმა
მსწრაფლ გაიწია და გადგა განზედ.

-"მე ვიცნობ თავადს, წასვლას ვბედავ მე!...
შენ მომიცადე აქ ორი ღამე:
თვის ცხენზე ჰაჯის, ჰაჯის უშიშარს,
ამაოდ ფეხი ჯერ არ შეუდგამს.
და თუ ვადაზედ ვერ დავბრუნდები,
შენ დაივიწყებ ჩემსა აღთქმასა,
და შენ შენს გზასა რა შეუდგები სულს შემავედრებ ძლიერს მაჰმადსა».
იშვა ცისკარი დილისა ცაზედ,
მის ლაჟვარდოსან ღრმა კამარაზედ
ჯანღებიდამა მთვხი აღმოჩნდნენ;
დაგვირგვინებულ გიწვით ბრწყინავდა
ცისა და ქვეყნის შუა გადმოწვნენ
მათნი ურყევნი, დიადნი თავნი,
ხევშიც ღრუბლები მსწრაფლ აიშალა
და როგორც აფრა ვარდისა ფერი გაგანიერდა, ფრთა გაიშალა,
და ეგრედ მჩატე და მშვენიერი აცურდა მაღლა და ჩაიმალა.
ჯერ ფშვენდა დილა... ხევის გადაღმა
ბედაურ ცხენით მოდის თავდაღმა
მძიმე ნაბიჯით მხედარი მთისა.
ჯერ უძლურია სიცხოვლე მზისა,
ჯერ კიდევ იმის ზარმაც სხივებსა
არ შეუშვრიათ ქედისა ცვარი.
კლდიდამ ორივე გზისა პირებსა
ხეთა შტოები წამოყრილ არი
და მათ ფოთოლთა დილისა ცვარი
ჰცვიოდა გზაზედ - და ცხენს და კაცსა
ზედ შეაყრიდა ვერცხლისა ნამსა.
სადავე ჰქონდა რა ცხენს მიყრიდი,
მხედარი მათრახს ათამაშება,
ზოგჯერ ფაფარზედ წინ გადახრილი,
მამათ სიმღერას დაიძახებდა.
და მის სიმღერას მთისა გადაღმა
ხეობა დიდი ბანსა აძლევდა,
და ნაღვლიანი შორიდამა ხმა
მწუხარედ იმ ხმას იმეორებდა.
მოსახვევია და გზა გაჭრილი
ჭრიჭინა ურმის განიერ თვლითა,
იქ, სადაც ლამაზ კლდის თავნი თლილი

ერთად იკვრება გვირგვინივითა.
მუნით - ვით თვისთა ფეხთ ქვეშ გაშლილსა გამოარჩევდა სოფელსა მშვიდსა,
მტვერსა ცხვართაგან აყენებულს.
და გაღვიძების პირველ გუგუნსა.
და დაქანებულ თავდაღმართზედა
ბეი-ბულათის სახლს გაარჩევდა...
და არწივსავით იმის ბანზედა
უძრავ თვალებსა დააშტერებდა.
კარებში, ჩრდილში, დაღონებული
მოჩანდა ლეკის ყმაწვილი ქალი.
მის თვალთა წინ გზა გაგძელებული
მიიკლაკნოდა, მაგრამ მის თვალი
შორს გაჰყურებდა ნაღვლიანადა.
გის ელი ეგრე დარდიანადა,
აღმოსავლეთის ცისკარო ნაზო,
ვის ელი, მითხარ, ქალო ლამაზო,
მაგ მინაზებულ საოცარ ზრუნვით,
ემაგ დუმილით და ემაგ ურვით?
მეგობარს ხომ არ ელი შორიდამ?
ან საყვარელს ძმას წყეულ ომიდამ?
დღისა სიცხითა მისუსტებული,
ნაზი თავი გაქვს გამზადებული
დასაცემადა მაღალ მკერდზედა,
ხელი გისხლტება შენ მუხლებზედა...
და სურვილისა ტკბილმა ძალამა
მხარი დაგიხსნა ტყვეობიდამა;
მაგ მარგალიტის აღვსილნი ნამით
ნათელნი თვალნი დაგმძიმებია,
და სამხრეთისა სისხლისა ალით
ლამაზნი ღაწვნი აგწითლებია;
ტუჩნი გრძნეულნი, გასაოცარნი,
სიყვარულისას კოცნას ჰლამიან,
და მის ლოდნაში თითქმის დამდნარნი
იმ გრძნეულ კოცნას ეტანებიან.
აღტაცებული დიდ სურვილითა
რაღაცას ეძებ შენ მოსახვევად
და ხელი შენი უძლურ თრთოლითა
სახურავს ებრძვის გადასახდელად:
”ჰოი, სადა ხარ, ძვირფასო ჩემო!..."
და აჰა ცხენის ფეხის თქრიალი,

და აგერ მტვერიც გზის გარეშემო...
"თავადიაო", - ჩურჩულებს ქალი.
ადვილად გვაძლევს იმედი ნუგეშს,
თვალიც ადვილად ბევრჯერ გვატყუებს.
აგერ მხედარი სახლს მოახლოვდა...
და ვაი! ქალი მხედარს ვერ ჰსცნობდა,
იგი პირველად ხედავს იმასა!
ეგ ყარიბია, შორით მოსული,
სტუმრის მოყვარულს დაეძებს სახლსა, ჰბოლავს მის ცხენი აღქაფებული..,
ჩამოსახტომად კიდეც მზად არი...
და რად არ ხტება? რას დგას მხედარი?
თითქო სახლმაო ის შეაშინა...
ის იყურება, - ამოიქშინა...
და ერთი მოკლე, მწუხარე კვნესა
მოშორდა იმის შეკრულ ტუჩებსა,
როგორც მეხისა დაცემის დროსა
შორდება ხოლმე ფოთოლი შტოსა.
-"რას იცდი, მგზავრო, ემაგ კარებზედ?
რაღადა ჰზიხარ მაგ დაღლილ ცხენზედ?
მოულოდნელი მგზავრი სტუმარი, თვით იცი, - არის ღვთის საჩუქარი.
ჩამოხედ... ბოზაც, თაფლიც ბევრი მაქვს!
შენ ხარ საწყალი, მე ვარ მდიდარი;
პატივ ეც ბეი-ბულათისა სახლს,
სტუმრისთვის მუდამ ის ღია არი,
და შენს ლოცვაში, როს გაიმგზავრებ,
ჩვენს მოხსენებას ნუ დაიზარებ».
ჰაჯი-აბრეკი
- ალერსით დამხვდი უცხო სტუმარსა,
ლეილავ, გიხსნას დიდმა ალლახმან!
სამაგიეროდ საყვარელ ქალსა
მამის სალამი მოგიტანა მან.
ლეილა
- ვიშ, მამაჩემი!... ნუთუ თვის ქალსა
ის არ ივიწყებს ამოდენ ხანსა?!
ნუთუ კიდევა ის მე მიგონებს?

მითხარი, იგი ეხლა სად სცხოვრებს?
ჰაჯი-აბრეკი
- სადაც სცხოვრობდა, - ხან სხვისა ქოხში,
ხან ხის ძირასა, ხან უდაბნოში.
ლეილა
ბედნიერია, მხიარულია,
მითხარ მე, ეხლა იგი თუ არა?...
თუ უჩემოთა დაჩაგრულია?
ოხ, მიპასუხე, მითხარი ჩქარა...
ჰაჯი-აბრეკი
- ის ცოცხალია, - თუმცა ხანდისხან
ვერცა წვიმისგან და ვერც ყინვისგან
ვერ დაუფარავს მას თვისი თავი.
შენ როგორღა ხარ?
ლეილა
-ისე მფრინავი
ჩიტიც არ არის სრულ ბედნიერი,
როგორაც მე ვარ.
ჰაჯი-აბრეკი (ჩუმად)
-მით უფრო ავი.
ლეილა
- რაო, რა სთქვი შენ?
ჰაჯი-აბრეკი
- მე? არაფერი.
ჰაჯი ჰზის, სუფრა მას წინ უშლია,
და არც ბოზასთვის, არც ბრინჯისთვისა
ჯერეთა ხელი მას არ უხლია.

საკვირველია მართლადაც ისა:
რა რისხვით, ჯავრით, უწყალოდ იძვრის
ნაოჭი მისის შეკრულის შუბლის.
მიზეზი - დროა, თუ წუხილია,
რომ ეგრედ იგი, გადახნულია?
ჰსურს რა სტუმრისა ურვის გადაყრა,
ლეილა ხელში დაირას იპყრობს;
აჰა, მშვენიერ თითებით დაჰკრა
და აჰა, ლეკურს იმღერს, ჰთამაშობს.
თვალნი ვარსკვლავები სხივთა ისვრიან,
კოკრად ძუძუნი მკერდზედა ჰთრთიან,
ცხოველ ყმაწვილურ აღტაცებითა
უმანკო სული გარემოცული
და გაუგებარ ლხენით, შვებითა
გახარებულა, განათლებულა;
იგი ტრიალებს სტუმრისა წინა,
ვითა პეპელა მხის სხივთა შინა.
მყის მოჟღრიალეს დაირას თვისსა
თეთრის ხელებით თავს იცილებდა,
თავზედ ივლებდა, - და ეგრეთ ისა
დიდ ხანს თვის ზემო აჟრიალებდა,
და ანთებულსა შავ თვალსა მკვირცხლსა
მშვიდად გარშემო მიმოავლენდა.
უსიტყვოდ იმის ლამაზ ტუჩებსა
ტურფა ღიმილით სურთ ეთქვა ესა:
"რად მოღრუბლულხარ? რაზედ შესწუხდი?
შენს თვალში რაღაც მწუხარებაა!...
ჩემო სტუმარო! გამხიარულდი, ბედი და ურვა - სულ ოცნებაა!..."
ჰაჯი-აბრეკი
- ლეილავ! გეყო, კარგი, დადუმდი!
ერთს წუთს მოიკალ მხიარულება!
ნუთუ არასდროს სიკვდილი ფიქრად
არა გწვევია შენს აღმაშფოთრად?
ერთი პასუხი ამის მითხარი,
მხიარულება ერთს წუთს დასტოვე.
ლეილა

- არა, რად მინდა ცივი სამარი?
მე ქვეყნად ჩემი სამოთხე ვპოვე.
ჰაჯი-აბრეკი
- ერთს კიდევ გკითხავ: არ გიდარდნია
მასზედ, სად ყმაწვილს გინავარდნია, შენს განშორებულ ტკბილ სამშობლოსთვის
და დაღისტნისა გადახსნილ ცისთვის?
ლეილა
- ნეტა რისთვისა? ამ ნისლებშიაც
მე არ მაკლია მხიარულება...
დამიჯერე, რომ ამ ცივ მთებშიაც
მოიპოვება ბედნიერება.
უფლისა ჩვენის უხვი ქვეყანა
მშვენიერია, მენდე, ყველგანა.
გულს კი არა აქვს არსად მამული!
ის ვერ იქნება დამალებული
და ძალადობის არც ეშინიან,
მის სურვილს ვერფრით ვერ დაუშლიან.
იგი ჩიტსავით სწრაფად დაფრთხება,
გამოვარდება და გაფრინდება
ისე, რომ მის კვალს ვერც ესწრობიან...
მენდე - იქ არის ბედნიერება,
სადაც ვუყვარვართ და გვენდობიან.
ჰაჯი-აბრეკი
- სიყვარულიო!... მაგრამ შენ იცი
ამ ქვეყნად კიდევ მეორე რა არს
დიდ ნეტარება და დიდი ფიცი მისთვის, ვინც მისცა ტანჯვითა საფლავს
ყოველი ფერი, რაც კი მას სწამდა,
რასაც ეტრფოდა და რაც უყვარდა?
ის ნეტარება და იგი ფიცი
ხიყვარულზედა არს უფრო მტკიცი.
არც არას ეტრფის, არც ელის ისა,
და ითხოვს მარტო ცრემლსა და სისხლსა.
მასში კაცისთვის ნუგეში არის,

როს მოუკვდება სხვა ნეტარება;
მასშია ცოდვის, ცოდვის მწუხარის,
სრული სიცოცხლე და სიტკბოება;
მასშია ჩემის სულისა ღმერთი,
მთელი სამოთხე და ჯოჯოხეთი.
ის მუდამ სცხოვრობს ჩვენს არსებაში,
ხან გვაძლევს ტანჯვას და ხან ლხენასა.
არა, ვფიცავ, ერთს სისხლს-ზღვევის წამში
მე არ ავიღებ მთელს ქვეყანასა!
ლეილა
- რაზედ გაყვითლდი? რამ გაგაფითრა?
ჰაჯი-აბრეკი
- მომისმინე მე და ყველა გითხრა.
დიდი ხანია, რაც მყვანდა მე ძმა
და ის, - მის წერა იგო უთუოდ, ტყვიით განხვრიტა ბეი-ბულათმა,
და ძმა მომიკვდა მე უსახელოდ,
განა თუ ომში? ვით მხეცი ტყისა!
არც კი უნახავს სახე თვის მტრისა.
როცა კვდებოდა, მაფიცა ძმობა,
მერედ თვის სისხლი და თვისი მტრობა
მე მიანდერძა... მე მისი მკვლელი
მალე ვიპოვე, ხანჯალი მჭრელი
მზად მქონდა გულში დასაცემადა
და მის სიცოცხლის დასანთხევადა,
მაგრამ ვიფიქრე; "ზღვევა ეს არის?...
სიკვდილი რაა? ნუთუ ერთ წამის
მის ტანჯვად მიღირს ამოდენა ხნის
ჩემი წუხილი, ტანჯვა, ვაება?
არა! უთუოდ ამ ქვეყნად ისა
რასმესა ეტრფის, რამ ეყვარება!
ვპოვებ ტრფობისა საგანსა მისსა
და იმას დანთქამს ჩემი კვეთება".
აჰა აღსრულდა. ეხლა დრო არი!
გუშინვე დაჰკრა შენმა საათმა...
უყურე, ჩადის მზეცა მღვიძარი!...
დროა! მომესმა საფლავით ძმის ხმა...

როს პირველად მე დღეს დავინახე
ეგ შენი მშვიდი და ნაზი სახე,
მწუხარებითა ბნელით და მწირით
სული აღმენთო ჯოჯოხეთსავით.
მაგრამ გაფრინდა ან გრძნობა ისა,
ის შებრალება გამიქრა სრულებ,
და ჩემ აღთქმასა და ჩემსა ფიცსა,
ვალლახ! თამამად მე აღვასრულებ!"
ვით ზამთრის თოვლი მთებშია მქრალი,
მის წინ მუხლებზედ დაეცა ქალი;
გოდებას, კვნესას, ვედრებას და ცრემლს
იმ უწყალოს წინ საბრალო აფრქვევს.
- ,ოჰ, საშიშარ ხარ მაგ ცივ თვალითა,
ეგრე უწყალოდ ნუ იყურები!...
იქით მიბრუნდი!... შავ ნავთსავითა
მე ზედ გადმესხა შენი სიტყვები...
ოჰ, ღმერთო ჩემო! ნუთუ დასცინი
ჩემს ყმაწვილურსა და მშიშარს გულსა?
მითხარი, თორემ შემერყა ტვინი...
უცოდველისა ცრემლთ ნაკადულსა
ნუთუ არა აქვს ფასი შენს თვალში?
ოჰ, შემიბრალე!... მრქვი, ვით სტირიან
შენს სამშობლოში, შენს ქვეყანაში!
მითხარ, იქ ცრემლსა რარიგად ჰღვრიან,
რომ მათებრ მაინც დაგილბო გული
და შებრალებით აგინთო სული?
ადრეა, ადრე ჩემთვის სიკვდილი!...
შემარჩინე მე სიცოცხლე ტკბილი,
ნუ მართმევ სურვილს, ნუ მართმევ გრძნობას,
გვედრებ, ნუ მართმევ ყმაწვილ-ქალობას1
რა არის, იცი, შენ, სიხარული?
გყვარებია შენ ვინმე, თუ არა?
ყოფილხარ როსმე შეყვარებული
ისე, როგორც მე? უთუოდ არა!”
ჰაჯი კი იდგა შუბლ-შეჭმუხვნული,
სიკვდილისავით გაჩუმებული.
-”შენს თვალში არა სჩანს შებრალება,
ცრემლიც, უწყალოვ, არ იბადება!...
ვიშ!... ვიშ!... უღმერთოვ! რისთვისა მკარგავ!...
ჯერ ყმაწვილი ვარ და რისთვისა მკლავ!...
ოჰ, მომითმინე!... ერთ საათსაცა...

ერთს წუთსა კიდევ... ერთს... ერთს წამსაცა!...”
მაგრამ წყეული ხმალი გამოჰკრდა
და თავი სხეულს სწრაფად განშორდა:
და გასისხლებულ უწყალო ხელით
დასწვდა, მიწიდგან აიღო ისა,
და მის მღელვარე, შავ ნაწნავებით
წმენდა დაუწყო თვის ხმლისა პირსა.
მერე აიღო ნაბადი შავი
და, რა შეხვია უსულო თავი,
გამოვარდა და მოახტა ცხენსა
და გაემართა გზას საშურველსა.
მორჩილი ცხენიც მისი ერთგული უეცრად რითღაც შეშინებული მის ქვეშ მიქუჩდა, მიქროდა, ჰხტოდა,
მიხვიხვინებდა, შიშობდა, ფრთხოდა;
წასართმევად რა იწევდა თავსა,
მოუთმენლობით ჰღრღნიდა ლაგამსა, აქაფებული, გაფიცხებული
მიქროდა მთებში, როგორც შურდული.
მგზავრო! გვიან არს, ცისკარიც ჰქრება,
ახლოა ღამე ბურუსიანი;
კავკასის წვერით გველივით სხლტება
ღრუბლები ბნელი და ჟინჟღლიანი.
იგინი ჯგუფად შეგროვდებიან
და ბნელ ხსნარებში შავად ჩადიან,
და რა ბუჩქებსა შეეხებიან მარგალიტებსა ფოთლებზედ ჰყრიან.
წყარო ჰრბის მღვრიე ნაცრისა ფრადა,
ბალახიდამ სცემს იგი ქაფადა,
ნისლიან ხევში მობრწყინავს ისა,
როგორც თვალები მოჭრილ თავისა.
ჩქარა, მხედარო! ჰა! ჩქარა წადი!
მხრებზედ მოიგდე შავი ნაბადი,
თასმის სადავე აიკრიბე ხელს,
თასმის მათრახი მოუქნივე ცხენს...
თუმც ჯერ არ მოგდევს არც ავი სული,
არც მხეცი ტყისა, არც ტყვია მტრული,
მაგრამ, თუ ლოცვა შენ შეგეძლება,
ილოცე, - მეტი ან არ იქნება.
- "ჰა! გასწი, ცხენო! მშიშრადა თვალსა
რაზედ უშტერებ შენ-წინა გზასა?

აგე, ის ქვაა წყლით გალესილი,
ის გველი ბრწყინავს წელდაგრეხილი.
ჰე, ამხანაგო! ბრძოლის ველზედა
ბევრჯერ მიწმინდავს შენს ფაფარზედა
ჩემ მკლავთა სისხლი... უბედურ წამში
არაერთხელა შენ მე დამიხსენ;
მაცადე, მივალთ ჩვენს ქვეყანაში
და იქ, ერთგულო, შეგასვენებ შენ.
ემაგ შენს ლაგამს იქ უფრო ბევრსა
შევასხამ რუსის ოქროს და ვერცხლსა,
და იქმნები შენ მშობელ მთებზედა
მინებებული შენს ნებაზედა.
როდის და როდის გამომეცვალა,
მრქვი, ამხანაგო ჩემო ძვირფასო?
რატომ აღქაფდი მენ ეგრე მალე?
მრქვი, რამ შეგცვალა და რამ დამავსო?
რადა ჰქშენ ეგრე მძიმედ ჩემ ქვეშა!
აგერ გამოჩნდა მთვარეც ნისლ-ქვეშა!
ნისლით გამოვა და მძინარ ხეებს
ვერცხლად შეასხამს გარს თავის სხივებს.
მაშინ გავარჩევთ მთებში ველს მწოლელს,
სადაცა ბნელში სძინავს ჩვენს სოფელს,
და ჯემათის მწყემსთ ცეცხლისა ბრწყინვას ღამის სიოზე შორითა მთრთოლარს ტყეში და მთებზედ ჩვენ დავინახავთ,
და გავიგონებთ, რა ახლო მივალთ,
ჯოგის ყრუ ხრამუნს და ყრუ ხვიხვინსა;
ცხენები შენს გარს მოგროვდებიან,
მაგრამ რომ ფეხზე წარმოვსდეგ მყისა,
ფრუტუნით უკუვ შორს გახტებიან:
შორით გვიგრძნობენ იგი ცხენები,
რომ მე და შენ ვართ წერის შვილები!"
ველებსა ღამე ჯერ კიდევ ჰფარავს,
სოფელს ჯემათსა მშვიდადა სთვლემავს.
იქ მოხუცია მარტო მღვიძარი მარტო ვით ძეგლი მუნჯ საფლავისა.
უძრავად ქვაზედ ის იყო მჯდარი
გამტვრიანებულ გრძელ გზისა პირსა;
ღრმა მწუხარებით აღვსებულ თვალსა
ის არ აშორებს შორ გაწვდილს გზასა.
"ვინ არს ის მგზავრი? ის სიფრთხილითა

ძირსა ჩამოდის დაგრეხილ მთითა;
გრძელფაფრიანსა მის ამხანაგსა
წინ წაუწვდია დაღლილი თავი;
ნაბდის ქვეშ რაღაც უჭირავს მგზავრსა,
მას უფრთხილდება, როგორც თვის თავსა"
და ჰფიქრობს იგი მამა ბედშავი:
”უთუოდ ძღვენი არის ჩემთანა
ჩემ ლამაზ ტურფა ლეილასგანა».
აჰა, მხედარი კიდეც მივიდა,
მან შეაყენა მთის ძირში ცხენი;
მთრთოლარე ხელით ნაბადსა შლიდა
და, რა გაშალა, მის სისხლის ძღვენი
ბალახებზედა მძიმედ დაგორდა...
ოჰ! ღმერთო! მაშინ მამა რას ჰგრძნობდა,
ოდეს ხედავდა - ვაი საწყალსა! თავის საყვარელ ლეილას თავსა?
და ის უგუნურ აღტაცებაში
მაგრად ტუჩებზე მიიკრავს მკვდარს თავს,
თითქო გარდასცემს მას იმა წამში
თვის უკანასკნელ ბოლონდელ ტანჯვას...
ერთსა კვნესაში, ერთსა კოცნაში მთელი სიცოცხლე, გრძნობა და ძალა
იმ უბედურმა სრულად შთაცალა.
ეყო, რაც კაცთა და ვაებითა
დასჩაგრეს, სჯიჯგნეს იმ საწყლის გული!...
გაწყდა მის გული ან უეცრადა,
ვით ძაფი დიდ ხნის გახრწნილებული.
მის უძრავ სახეს, მის უძრავ პირსა
გადედო ფერი სიკვდილის დღისა.
ისე სწრაფად მან სული განდევნა,
რომ მის ბოლონდელ წამისა აზრმა
ვეღარ მოასწრო სულთან გაფრენა
და შეირჩინა ზედ სახემ მკვდარმა.
უყურებს დინჯად ჰაჯი მკვდარს ლეკსა,
მას მის ამბავი არ გაუკვირდა;
დახედა ხმალსა, შეხედა ცხენსა,
ადგა და სწრაფად მთებში წავიდა.
გავიდა წელი. ყრუ ვიწროებში
ორი გახრწნილი კაცისა ლეში
გამვლელთა მგზავრთა გზაზე ენახათ
და მთის წვერზედა ღრმად დაემარხათ.

იმათ შუბლზედა ნათლად, ვით ელვა,
ზედ აღებეჭდა მტრობასა წყევლა.
ორივე სისხლში მოსვრილნი იყვნენ,
მაგრად ჩაკრულნი მიწაზედ იწვნენ გაშეშებულნი, გაყინულები,
მეგობრად სჩანდნენ, - იყვნენ კი მტრები!
იქმნება ეს არს მხოლოდ ოცნება...
მაგრამ ესე კი ეჩვენათ მგზავრებს,
რომ ზოგჯერ მათი სახე იცვლება
და ემუქრიან ტუჩნი ურთიერთს.
მდიდარი იყო საცმელი მათი,
მათს თოფ-იარაღს ბევრი არ სჯობდა,
ერთში კი იცნეს ბეი-ბულათი
და მეორეს კი ვერავინ სცნობდა.
16 მარტი, 1859 წ.
ს. პეტერბურღი

კართა თანა
(რიუკერტისა)
სიმდიდრის კარი ვარაკუნე დიდხანს მეცა,
ფანჯრიდან გროში ტრიალით ჩემ ფენ წინ დაეცა.
სიყვარულის სახლს ვერ მიუველ მე კარამდისა,
ისე ჭედით იქ გუგუნებდა გროვა ხალხისა.
დავკარ ციხის კარს, სადაც კაცის დიდება სცხოვრებს:
"ქვეითი ხარო, არ გაგიღებთ, იქ მითხრეს, კარებს».
შრომის სახლიდამ კვნესის ხმანი მე მომესმოდა
და მე იქ შესვლა საშიშრადა მეჩვენებოდა.
ბედნიერების სახლის ქვეყნად დავიწყე ძებნა,
და ვერავინ იმისკენ გზა მე ვერ მიჩვენა.
ერთი სახლიღა დამრჩენია ეხლა საწყალსა,
იქაც გამოვცდი, ჩამოვრეკავ კარისა ზარსა;
იქ კი უთუოდ, - თუმც სტუმარი ბევრი ჰყავს საფლავს, ვპოვებ საწყალი ჩემთვისაცა მცირედსა ალაგს.
26 ივლისი, 1859 წ.
ტფილისი

მწირი
(ნაწყვეტი)
მ. ლერმონტოვით
არა-მრავალთა წელიწადს წინა,
იქ, სად ერთვიან და გააქვს გრგვინა
ორთა მდინარეთ, არაგვსა და მტკვარს,
რომელნიც დურად ჩართულ ხელი-ხელ
მიაქანებენ ქვე თვის მღვრიე წყალს, იქ მონასტერი ყოფილა ერთხელ,
დღესაცა მგზავრი მთებიდამ ხედავს
ბოძებს, დაქცეულს ალაყაფის კარს,
დღესაც ჩანს ბურჯი, თაღი საყდრისა,
მაგრამ მის ქვეშ საცეცხლურისა
სურნელი ბოლი აღარა ბოლავს
და განთიადის საღვთო გალობას
მლოცავთა ბერთა ვერ ისმენს მგზავრი.
ეხლა მარტოკა იქ ცოცხალ.მკვდარი
ნანგრევთა მცველი მოხუცებული,
კაცით, სიკვდილით დავიწყებული მტვერსა აშორებს საფლავისა ქვებს,
რომელთ ნაწერნი მოგვითხრობს, გვამცნობს,
ვითარ ჰქონიათ ადრე დიდება,
ვით წართმევიათ ბედნიერება,
როს ქართველთ მეფე ამა დ,ამ წელსა
რუსს აბარებდა თვის ერთგულ ერსა
-------------------მას აქეთ, რაცა კურთხევა ღვთისა
მიეცა ტანჯულს ივერიის ერს,
რაც კარგი ექნას რუსისა შტიკსა,
ღმერთმა იმ რუსსვე ასკეცად მისცეს.
II
ერთხელ ვიღაცა რუსთ ღენერალი
ტფილისს ვიდოდა მთით მომავალი,
ტყვედ ყრმა მოჰყეანღა ექვსისა წლისა,

ავად გახდოდა;ყრმას შეჭირვება
ვერ გადეტანა შორისა გზისა;
ლერწივით სუსტით ტანით იხრება,
ის ფრთხის, შიშობს ვით ქურციკი მთისა,
მაგრამ მტანჯველმა სენმა იმ ყრმასა
ვერ აუჩვილა მომთმენი გული
და მხოლოდ გახსნა მასში იმ ჟამსა
მის მამა-პაპის ძლიერი სული.
უწყალო სენით იქანცებოდა,
უჩივრად ტანჯვით სენსა ებრძოდა,
მაგრამ არც სულთქმა, არც მცირე კვნესა,
არ წასცდენია მის ნორჩ ბაგესა...
სასმელ.საჭმელი ეზიზღებოდა
და ამაყად და მშვიდად კვდებოდა.
სიბრალულითა ერთ კეთილ ბერმა
თვის სენაკშია მიიღო ის ყრმა.
რა შეეფარა მფარველ კედლებსა,
ბერთ მზრუნველობით გადურჩა ენსა
მაგრამ პირველად ყმაწვილურ ლხენას
როგორცა უცხო გაექცევოდა,
ერიდებოდა საბრალო ყველას
და მარტო ხოლმე დაეთრევოდა, სულ მარტო, უხმოდ, დაღონებული...
ოხურით მესჭვრეტდა აღმოსავლეთსა,
თვის სამშობლოზედ ურვით მოკლული ცაზე ეძებდა მშობლიურ მთებსა.
მერეთ ემონა ტყვეობას ისა,
იწყო გაგება უცხოს ენისა;
მონათლა იგი ბერმა კიდკცა,
და როცა უნდა, ჯერ ქვყენის უცნობს,
სამონაზონო აღფქმა მიეცა, გაექცა იგი თვის საპყრობილოს
ერთ შემოდგომის წყვდიად ღამეში
და დაიკარგა დაბურულ ტყეში.
ამაოდ ჩანვლეს სამ დღის ძებნითა,
ვერ მიხვდნენ იმა ყმაწვილის კვალთა,
მერეთ კი გი გულშემოყრილი,
გაფითრებული და ფერმიხდილი, უგრძნოდ მდებარე ველზედა ჰპოვეს
და მონასტერში კვლავ მოიტანეს.
საშინლად იყო გაყვითლებული,

ისე გამხდარი, მისუსტებული,
თითქო შიმშილი, ან სნეულება,
ან დიდი ხნისა რამ შეჭირვება
გამოუცდია, მოუთმენია
და საბრალოსა ზეთ დასჩნევია.
კითხვაზედ პასუხს არვის ეტყოდა,
დღე-და-დღე უფრო ცხადად სჭკნებოდა
მოუახლოვდა მას აღსასრული...
მაშინა ბერი მოხუცებული
მოვიდა მასთან დარიგებითა,
Iლოცვებითა და მუდარებითა.
ამაყად ტყვემა ის მოისმინა,
თვის სუსტი ღონე შემოიკრიფნა,
წამოიწია, ტანჯვით წამოჯდა,
და დიდხანს იგი ამას ამბობდა:
III
"ჩემს აღსარების მოსასმენლადა,
გმადლობ, მოსულხარ, წმინდა მამაო!
რაც უნდა იყოს, თუმც ჩანს ძნელადა,
მაინც კარგია, მწარე სიტყვებით
შესუბუქება მოკლულ გულისა,
მოთხრობა ტანჯვის ხვედრისა ხელით
იმ გულის სიღრმეს ჩამარხულისა.
მხოლოდ კაცთათვის კი ბოროტება
მე არ მიქნია, მისთვის ცხოვრება
ჩემი ფუჭია თქვენ გასაგონად.
ახსნა კი სულის არა მაქვს ღონად!
სიცოცხლე მქონდა, თვით იცი, მცირე,
ისიც ტყვეობას წყეულს შევწირე;
მისთანას ორსა ერთს სიცოცხლეზედ,
მგრგვინავ ბრძოლითა მხოლოდ სავსეზე,
გავსცვლიდი, თუ რომ მე შემძლებოდა...
ერთს განზრახვასა ეს გული სცნობდა,
ერთს გულთქმას, მაგრამ ცეცხლებო ანთებულს,
იგი ვით ჭია ჩემში სცხოვრობდა,
იგი მიღრღნიდა და დაგავდა სულს!
იგი ჩემს ფიქრებს განუძახებდა
ამ ბნელ სენაკით და ლოცვებისგან იმ გასაოცარ, მებრძოლ, შფოთიან

ქვეყნისაკენა, სადაც ღრუბლისგან
კლდენი შავადა ჩაცმულ არიან,
სადაცა კაცნი თავისა ხმლითა
თავისუფლობენ არწივსავითა.
ღამეში ბნელში,მდუღარე ცრემლით,
ტანჯვით, წუხილით, კვნესით, ვაებით,
მე ის გულისთქმა გამიზარდნია,
მასზე მოოხრავს და მიდარდნია.
და ეხლა ქვეყნის და ზეცის წინა,
ამ უკანასკნელ ჩემ წამსა შინა,
მას ვაღიარებ ხმაამაღლებით;
თუნდ იყოს ცოდვა თქვენისა მცნებით მის მოტევებას არ გევედრებით.
IV
"მოხუცო! ბევრჯერ მომისმენია,
რომ სიკვდილისგან მოგირჩენია
შენ ჩემი თავი; მითხარ, რისთვისა?
ამ დაჩაგრულის სიცოცხლისთვისა?
როგორც ნაწყვეტი მეხით ფოთოლი,
დაღონებული, მარტო, ობოლი,
ამ ბნელ კედლებში გამზარდა ბედმა
ბედითა ბერი და სულით კი ყრმა.
მე აქ კაცისთვის არ შემეძლო თქმა
ღვთიურაიტყვების "მამა და დედა”...
გული მეწოდა ობლობაზედა.
მე მჯერა, ბერო, რომ ისურვებდი,
რომ მე ამ უტკბეს, მშვენიერ სიტყვებს
ამ უდაბნოში გარდავჩვევოდი;
ამაოდ! გული ვერ დაივიწყებს
მას, რომლის ხმანიც მასთან ჩენილან
და აქამომდე შიგ აღბეჭდილან.
ვხედავდი-სხვებსა ჰყავთ მეგობარნი,
აქვს ტკბილ სამშობლო, სახლი და კარნი,
ნათესავნი ჰყავთ;-თავსა ვვაებდი,
ჩემთვისა იმათ ვეღარ ვპოვებდი,
არამც თუ ცოცხალთ - იმათ სამარეს...
მაშინ რა ფუჭსა აღარ ვღვრიდი ცრემლს...
გულში წარმოვსთქვი ჩუმად ფიცი მე,
რომ ერთს წუთს მაინც, ერთს წუთს როდისმე

ეს მკერდი ჩემი-მთლად ანთებული
ტანჯვით, წუხილით, მივაპყრა სხვა მკერდს,
თუნდ ძგერდეს მასში უცნობი გული,
ეკუთვნიდეს კი ჩემ მშობლიურ თემს.
ვაი! ოცნება იგი შემკული ეხლა აღმესპო მშვენებით სრული,
და ვით ვიცოცხლე უცხო ქვეყნადა ისიც მოვკვდები ობლად, მონადა.
[1859 წ.]

ციცაბი კლდე
(მ. ლერმონტოვით)
ღამე ათია ნისლმა სუბუქმა
ახოვან ციცას კლდისა გულზედა;
დილაზე გაჰკრა მან მხიარულმა
მიმოთამაშით ცის ლაჟვარდზედა,
მაგრამ მის კვალი სველი ბეჭდადა
დარჩა მოხუცის კლდისა ნახეთქში.
იგი მარტო დგას: ჩაფიქრდა ღრმადა
და ნელა სტირის სავერანეში.
4 აგვისტო 1860 წ.
პავლოვსკი

სიზმარი
(ლერმონტოვისა)

შუადღის მზისა სიცხის ქვეშ დაღესტნის ველად,
ტყვიითა გულში ვეგდე მწედ სიკვდილის მსხვერპლად.
ღრმა წყლული ჩემი ორთქლად რადმე აბოლდებოდა
და წვეთ-წვეთად მუნით სისხლი მეწურებოდა.
ვეგდე ველისა ქვიშაზეღა მარტო და ობლად...
დიდროვან კლდეთა გროვა ჰჩანდა აქეთ-იქითა;
მზე სწვავდა იმათ წვეტიან თავთ, მჩინართა ყვითლად,
მეც მწვავდა, - მაგრამ მე მეძინა მკვდრისა ძილითა.

და მესიზმრა მე მხიარულად გაჩაღებული
ღამის მეჯლიში ჩემს სამშობლოს ტკბილსა მხარესა,
იქ ჰქონდათ ჩემზე მხიარული, გალაღებული
იქ ლაპარაკი და ბაასი ყმაწვილ ქალებსა.
ხოლო მათ შორის ერთი იჯდა ჩაფიქრებული
და იმ მხიარულ ლაპარაკში არ ერეოდა,
მწუხარე სიზმარს წაეღო მის ყმაწვილი სული,
და ღმერთმა იცის, იგი სიზმარს რად ეძლეოდა.
და ესიზმრა მას ქვიშიანი დაღესტნის ველი,
ნაცნობი გვამი იმა ველზე ეგდო უძრავად,
და იმის გულში მაორთქლავი სჩნდა წყლული ბნელი,
და სისხლი ჩქეფდა გაცივებულ, უწყვეტ ნაკადად.
4 აგვისტო, 1860 წ.
პავლოვსკი

წინასწარ მეეყველი
(ლერმონტოვისა)
მას აქედ, რაც მან, ვინც მეფობს ცაში,
მომცა მე სიბრძნე წინასწარმეტევლის,
ვკითხულობ ხოლმე კაცისა თვალში
წერილსა ცოდვის და ბოროტების.
აღვმართე სიტყვა საქადაგებლად
სიმართლისა და სიყვარულისა,
ყველ ჩემ მოძმემ შეუბრალებლად
შმაგად დამიწყო მე სროლა ქვისა.
თავს წავიყარე ნაცარი, ფერფლი,
ქალაქით გლახა გავეარდი შორსა,
და აჰა, ვცხოვრობ, როგორც ფრინველი,
უფლის საზრდოთო მე უდაბნოსა.
იქ ღვთისა აღთქმას რა ასრულებენ,
მმონებენ არხნი მე მიწიერნი,
თვით ვარსკვლავნიც კი მე მმორჩილებენ,

სხივით მხიარულ მოთამაშენი.
და როს გავივლი ხმოვან ქალაქთა
და ვეშურები ჩემ გზას სიფრთხილით,
მოხუცნი ხოლმე ეტყვიან ყრმათა
თავის-მომწონე ცბიერ ღიმილით:
"უყურეთ! აი მაგალითი თქვენ!
ეგ ამაყია, ჩვენთან ვერ ცხოვრობს;
სულელს უნდოდა დავერწმუნნეთ ჩვენ,
რომ მის ბაგითა ღმერთი მეტყველობს!
"უყურეთ, შვილნო, ემაგ ბედშავსა,
რა პირქუშია, მოუსვენარი,
უყურეთ, რარიგ შიშველი არი,
რარიგადა სძულთ იგი ყველასა!"
4აგვისტო
პავლოვსკი

***
(ანდრე შენიესი)
ზღვათა მფლობელის ვენეტიკის ზღუდეთა თანა,
ღამის ციმციმში უდარდელი გონდოლიერი 1
ნავსა აბრძოლებს კიდის პირ-პირ ლაჟვარდ წყალთანა,
რინალდოს, ტანკრედს, ერმინიას 2 მღერს ბედნიერი.
თვისი სიმღერა იმას უყვარს, უფასოდ ჰმღერის,
ზრუნვას და შიშსა განკიცხვისას იგი არა სცნობს,
არცა დიდებას, არცა სახელს იგი არ ელის
და დამღუპველთა ზვირთთა ზედა მღერით გზას იტკბობს.
მეც მისებრ ვმღერი უანგაროდ, შეუშინებლად,
და ხმანი, ჩემგან მოგონილნი, ხვედრს მიტკბილებენ
ცხოვრების ზღვაზე, სად გრიგალნი შეუბრალებლად
1

ვენეტკაში მრავალი ერთგვარი საქირაო ნავებია, რომელსაც გონდოლა ჰქვიან, ამ ნავის
მართველს გონდოლიერს ეძახიან.
2
სიმღერებია ტორკვატო ტასოს პოემისა.

მშფოთვარე ზვირთთა ზედა ჩემს ნავს ატრიალებენ...
[1861 წ.]

ირლაანდიისადმი
(ტომას მურისა)
არ დაგივიწყებ, არა, არა!.. ვიდრე ჰფეთქს გული,
ვიდრე მიდგია ძარღვში სისხლი და პირში სული!
ვიდრე სიცოცხლის ჩემის ძაფი სრულ არ გაწყღება,
შენი, სამშობლოვ, უბედურო, ხსოვნა მექმნება.
ჰოი, ტანჯულო! მაგ მწუხარის სახით შენითა,
უიმედობის წყლულით გულში, თვალში ცრემლითა,
შენ უტკბესი ხარ ჩემთვის ყოველ იმა ქვეყნებზე,
თავისუფლების რომელთ ათბობს მშვენიერი მზე.
შენ რომ, ვიშ ტურფავ, იქმნე ისე ძლიერ მთრჭმული,
თავისუფალი, ბედნიერი და დიდებული,
როგორც ოცნებით დღე და ღამე მე მენატრები,
რა რიგ ამაყის სიხარულით თავს მოგევლები!
თუმცა დიდების სვითა შენით მე დავსტკბებოდი,
მაგრამ მაშინაც მეტად მე ვერ მეყვარებოდი,
ვით მიყვარხარ დღეს, სევდიანი, მჭმუნვარ-მწუხარე,
გულდაკოდილი, მოღრუბლული და მგლოვიარე.
დე, დაგითრგუნოს მტერმა შენმა თავისუფლება,
დე, დაგდვას კისრად მძიმე ხუნდი, მძიმე კრთება!
ხოლო რაც უფრო მწუხარედა ჩვენ-წინ იქმნები,
მით უფრო მეტის გულის-წვითა შენ გვეყვარები.
ვით არ აღვენთვით სიყვარულით შენდამი ჩვენა,
როს - ვითა თვისთა შვილთ ფელქვანი - გვაწოვებ შენა
შენსა უბიწო, წმინდა სისხლსა, რომელიც არი
მწვავს ტკივილით შენის წყლულით გადმომდინარი.
5 თებერვალი, 1872 წ.

ნატვრა
(ნ. ნეკრასოვისა)
გადის დრო და თან მაკლებს მე ძალას,
გადის დრო და თან სულსა მიწუხებს;
მამულო ჩემო! ჩავდივარ საფლავს
და ვერ ვესწრები მე ბედნიერ დღეს.

იმ დღეს, როდესაც, ცრემლი შეგშრება
და გაგიქრება შენ ყველა წყლული,
და წმინდა ნატვრა მე ამიხდება,
ყმაწვილობიდან გულს ჩასახული.
მაგრამ კი მინდა, რომ სიკვდილის ჟამს
შევიტყო, ორმ შენ გზას ადგევხარ სწორს;
რომ შენი მუშა, რომელიც სთესავს,
ელის კაიდროს, - მოსავლიან დროს!
რომ მომაკვდავთან ნიავს მოჰქონდეს
სამშობლო სოფლის ერთი მაინც ხმა,
რომელშიაცა აღარ ისმოდეს
კაცის სისხლისა და ცრემლების ღვრა.
[1892]

დაუმუშავებელი და ფრაგმენტული თარგმნები

კაენი
(ნაწყვეტი, ბაირონიდან)

ადამი
ღმერთო უკვდავო! უბოლოო! მაღალთ სიბრძნე!
ვინც ერთის სიტყვით - უფსკრულისა გულსა წყვდიადსა
წცლსა სინათლე გადმოასხი და ზედ მოჰფინე, თაყვანსა გცემ მე! ,იეგოვავ! დილისა ჟამსა
თაყვანსა გცემ მე!
ევა
ღმერთო! ვინცა დღეს საამოსა
გვაძლევ, და გაჰყავ ღამე - ბნელი, დილა - ნათელი,
რომელმანც გაჰყავ მიწა, წყალი და სამყაროსა მაგ ერთ ნაწილსა შენ ქმნულების - მოც სახელი,
თაყვანსა გცემ მე!
აბელი

ღმერთო! ვინცა არაფრით შეჰქმენი
მიწა, ჰაერი, ოკეანე, ცეცხლი, სივრცენი,
რომელმაც შეჰქმენ სინათლე დღის, ბნელი ღამისა, რადგანც ქვეყნებსა ეფინება შენი ნათელ
და შენი ჩრდილი; შემდეგ ღამის - დღის გაჩენისა,
ღმერთო, რომელმაც შეჰქმენ ფორმა გოგელ არსისა,
რათა იხაროს, იტრფიალოს და შეიყვაროს,
რათა შენ თითონ, იოგოვავ, მან შეგიყვაროს,
ღმერთო! თაყვანს გცემ! თაყვანს გცემ მე!
ადამი
ღმერთო უკვდავო!
[1860 წ.]

მანფრედი
(ნაწყვეტი, ბაირონიდან)
მოქმედება I
სცენა პირველი
სცენა წარმოადგენს გოტიკურს გალერეიას. შუაღამე
მანფრედი მარტო
ანედა ხელახლათ მე აღვავსო ჩემი ლამპარი...
და ჩემი ძილი, როს კი მძინავს, ძილი არ არი,
და არის ხოლოთ უსრულებელთ ფიქრთ განგრძელება,
რმულთ არც დაჭერა, არც შეყენება.
ჩემს გულს არ სძინავს არცა დღისით და არ ღამითა,
დავხუჭავ რა თვალთ, შიგ ჩამჭვრეტენ გუშაგსავითა.
(მაგრამ) კი ვცხოვრობ - მე მაქვს სახე ცოცხალ კაცისა.
განა წუხილი უნდა იყოს გამწურთნი ბრძნისა:
ტანჯა-ცოდნაა, თვით კაცსა ცოდნით სავსესა,
უნდა ეტნჯა, ევაგლახნა, ვიდრე სცნო ესა,
რომ ხე ცოდნისა არა არის ხე ცხოვრებისა.
მე აღმოვსწურე უძირო ტბა ქვყნის სიბრძნისა,

ფილოსოფიის ზღვა, წყარონი გრძნეულებისა,
და ჩემს ჭკუასაცა მქონდა ძალა ეტვირთნა ისა, მაგრამ ამითა ვერა გავხდი. მე მოვინდომე
კაცთათვისა ქმნა სიკეთისა, და ვნახე რომე,
კაცთა შორისაც სიკეთეცა ყოფილა თურმე, მაგრამ ამანაც ვერრა მმატა, მტრებიც მომეცნენ,
მათ მე ვერ დამცეს, და თვითონვე ჩემ წინ დაეცნენ, მაგრამ ამანაც ვერრა მმატა. ტანჯვა, წვალება,
სურვლი, ბრძოლა და სიკეთე, და ბოროტება,
ყოველი ფერი - რასაც ვხედავ სხვა არსებაში, როგორცა წვიმა ქვიშაზედა იყო ჩემთვისა...
[1860 წ.]

დემონი
(ნაწყვეტი ლერმონტოვიდან)
მწყრალი დემონი, განგდებისა სული
დაჰფრენდა ცოდვილს ამ ქვეყანასა,
და უკეთესი მის დრო წარსული
გლოვით წარუდგა მის მწუხარ თვალსა.
[1860 წ.]

პროზა

უკანასკნელი გასაკვეთი
ნაამბობი პატარა ალზასელისა 3
(მოთხრობა ალფონს დოდესი)

იმ დილით მე სასწავლებელში წასასვლელად ცოტად დავგვიანდი და
ძალიან მეშინოდა საყვედურისა, მით უფრო, რომ ჩვენმა ოსტატმა გამელმა
წინადვე გვითხრა, ღრამმატიკა გაიკვეთეთო, იმასა გკითხავთო, და მე კი ერთი
3ალზასი

ის ქვეყანაა, რომელიც პრუსიამ წაართო საფრანგეთსა ამ უკანასკნელს დროს და
რომელისაც სული და გული დღესაც საფრანგეთისაკენ არის.

სიტყვაც არ გამეკვეთნა ჯერ. მსწრაფლ ფდქრად გამიარა - მოდი დღეს არ
წავალ სასწავლებელში-მეთქი. ვსთქვი და ავასრულე კიდეც. მინდორში
გავიქეცი.
ასე თბილოდა, ასეთი ნათელი იყო ქვეყანაზედ მოფენილა!
ტყის პირში შაშვების სტვენის ხმა ისმოდა, პრუსიას ჯარისკაცნი რიპერის
ქარხანას ახლოს მინდორზე ვარჯიშობდნენ და სწავლობდნენ. ჩემთვის
ყოველივე ეს უფრო სასიამოვნო იყო, ვიდრე ღრამმატიკის გაზეპირება, მაგრამ
ჩემი ჯიუტობა გავტეხე, მყის გამოვბრუნდი და ჩქარის სირბილით ისევ
სასწავლებლისაკენ გამოვიჭერ.
მოვუახლოვდი ქალაქის სამმართველოს თუ არა, თვალი შემასწარ, რომ
ხალხი მოგროვილა და რაღაც განცხადებას ჰკითხულობს. აი ორი წელიწადი
იყო გასული რაც ამ სამ მართველოდამ სულ ცუდი ამბები გვესმოდა: ხან ის,
რომ აი ამა დაადგილას ჩვენი ჯარი დამარცხდაო, ხან ის, რომ პრუსიელებმა
დაგვარბიესო, ხან ეს ბრძანება გამოვიდა პრუსიელებთაგანაო, ხან ისაო და სხვა
ამგვარი.
- "ნეტა მითხრან, რა მომხდარა კიდევ”, - გავიფიქრე გულში და
სირბილით გავეშურე. გზაზე შემეყარა მჭედელი ფანეტრი, იმას და მის
შეგირდს წაეკითხათ განცხადება და რაკი დამინახა, დამიყვირა:
- რას მიეშურები, ჯერ მაინც ადრეა, სასწავლებელში თავის დროზე
მიხვალ.
მე მეგონა, რომ დამცინის. დაღალული და დაქანცული შევვარდი ბ-ნ
გაბელის პატარა ეზოში, სადაც ჩვენი სასწავლებელი იმყოფებოდა.
სხვა დროს, ვიდრე სწავლა დაიწყებოდა, ასეთი ალიანქოთი და ჟრიამული
იყო ხოლმე სასწავლებლის ოთახში, რომ ქუჩაშისმოდა. ზოგი სტილის უჯრებს
გამოაღებდა და შეაღებდა, ზოგი ხმამაღლა იზეპირებდა გასაკვეთსა, ყურები კი
დაეცოთ, რომ უფრო კარგად დაეთხსოვნათ. ოსტატი კი თავისის მოზდილის
სახაზავით დადიოდა და წამდაუწუმ ამბობდა: ყმაწვილებო, თუ შეიძლება
ცოტა ნელა. მე ამ ჟრიამულის იმედი მქონდა, ჩემ ადგილას ისე
დავმჯდარიყავი, რომ ოსტატს არ დავენახე. მაგრამ იმ დღეს ასეთი
მშვიდობიანობა და სიჩუმე იყო, თითქო კვირა დღე არისო. გაღებულს
ფანჯარაში შევიხედე და დავინახე, რომ სულ ყველანი ჩემი ამხანაგები თავის
ადგილას სხედან, ოსტატი კი, თავისის საშინელის რკინის სახაზავით იღლიის
ქვეშ, წინ და უკან დადის. მეტი გზა არ იყო, უნდა გამეღო კარი და იმ სიჩუმეში
გამებედა ოთახში შესვლა. ვინ იცის, რა ფერი მედო შიშისა გამო!... რა გგონიათ?
ჩემმა შიშმა უქმად ჩაიარა, ბატონმა გამელმა შემომხედა მე გაუჯავრებლად და
მშვიდობიანად მითხრა: "ჩქარა დაჯექ, პატარა ფრანსო, შენს ადგილას. ჩვენ
უშენოდ გვინდოდა დაგვეწყო კიდეც".
გადავცოცდი ჩემს ადგილისაკენ და დავჯექი. როცა ცოტად გული
დამიმშვიდდა და მივიხედ-მოვიხედე, ვნახე, რომ ჩვენს ოსტატს კარგი მწვანე
სერთუკი ეცვა, თეთრი, ჩინებულად გაუთოებული პერანგის საყელო უჩანდა
და თავხედ ეხურა აბრეშუშით ნაკერი ქუდი, რომელსაც იხურავდა მხოლოდ

განსაკუთრებულს შემთხვევაში, მაგალითად, როცა უფროსი ეწვეოდა
სასწავლებლის გასაჩხრეკად, ანუ ჯილდოების დარიგების დრო იქნებოდა.
თვითონ ოთახში კი რაღაც საოცარი მედიდურობა იყო, თითქო
სადღესასწაულო რამ არისო.
მე უფრო იმან გამაკვირვა, რომ სასხდომი ადგილები ოთახის ბოლოს სხვა
დროს ცარიელი იყო ხოლმე, ეხლა კი სულ დაეჭირათ სოფლის ხალხს,
რომელნიც ისე ხმაკმენდილნი ისხდნენ, როგორც ჩვენ. იქ ისხდნენ ბებერი
ჰაუზყრიც თავისის განუშორებელის სამკუთხიანის ქუდითა, უწინდელი
სოფლის უფროსი, მისი უწინდელი მწერალი და ბევრი სხვანი. ყველა
დაღონებულის და შეწუხებულის სახით იჯდა თავის ადგილას. ჰაუზერს
მოეტანა თავისი ძველი, პირებმოჭმული ანბანი, გაეშალა მუხლებხედ, და ზედ
გადაშლილზედ გარდიგარდმო დაედვა თავისი უშველებელი სათვალეები.
ვიდრე ყოველს ამას ვათვალიერებდი და გაკვირვებაში ვიყავ, ბატონი
გამელი ავიდა თავის კათედრაზე და გვითხარა იმ ტკბილის და რიხიანის
ხმით, როგორითაც მე შემოსულია დროს მომმართა:
"ყმაწვილებო! დღეს ჩემი უკანასკნელი სწავლების დღეა. ბერლინიდამ
ბრძანება მოვიდა, რომ ალზას-ლოტარინგიაში მარტო გერმანულიღა უნდა
ასწავლონ. ხვალ სხვა ახალი მასწავლებელი გეყოლებათ. დღეს უკანასკნელად
უნდა გაიკვეთოთ ფრანგული ენა. გთხოვთ, ყურადღებით იყვნეთ”
ეს სიტყვები როგორც ისარი ისე მეცა გულს. ჰოი, ბარბაროსნო! აი, თურმე
რა გამოცხადება ყოფილა სამმართველოს კედელხედ გამოკიდებული!...
უკანასკნელად უნდა გაიკვეთოთ ფრანგული ენაო!... მე კი ჯერ ძლივს
ვჯღაბნიდი. ასოებსა! - ჩანს თავის დღეში ვეღარ ვისწავლი. ნუთუ ამაზედღა
უნდა გავჩერდე!... ოხ, რარიგად ვწუხდი დაკარგულ დროისათვის. როდესაც
უნდა მესწავლა, მაშინ დავრბოდი ჩიტის ბუდეების საძებნელად, ანუ
ასრიალებდი ყიწულხედ!... ჩემი წიგნები, რომელნიც იმ დღემდე თვლის
დასანახავად მემძიმებოდნენ, ჩემი ღრამატიკა, სამღთო წერილი ოსტატის
სიტყვების შემდეგ შემიყვარდნენ როგორც მეგობრები, რომელთაც მოშორება
და დათმობა ძნელია.
თვითონ ბატონი გამელი!... რაკი წარმომიდგა, რომ იგი მიდის და მის
შემდეგ ვეღარ ვინახულებ, წელი მომწყდა. მე ამ ფიქრში გართულს დამავიწყდა
მისი სახაზავით ცემაცა და ყოველივე მისგან მოყენებული სასჯელიცა.
საწყალი! ეხლა კი მივხვდი, რისთვისაც ჩაეცვა ახალი ტანსაცმელი და
რისთვისაც მოსულიყვნენ ჩვენი მოხუცებულა სოფლელები. თურმე
უკანასკნელის გასაკვეთის მოსასმენლად მოგროვილიყვნენ, რომ ამით
გმოეცხადებინათ ბატონის გამელისათვის თავისი გულითადი მადლობა
ორმოცის წლის სამსახურისათვის, და საფრანგეთისათვის, თავისის
საყვარელის მამულისათვის, რომელიც მათ ეკარგებოდათ, პატივი მიეცათ
მე სრულიად ფიქრებმა წამიღეს, უეცრად ჩემთ სახელი წარმოითქვა.
ყურები ვაცქვიტე, თურმე ჩემი ჯერ მოვიდა პასუხის გებისა. რა რიგად
მინდოდა, რომ თავიდან ბოლომდე შეუცდომლად ამესხნა მშვენიერი წესები

ჩვენის ენის თანდებულისა. მაგრამ პირველ სიტყვაშთვე ავირიე და მწუხარის
გულით, როგორც კეტი, ისე ვიდებ ჩემს ადგილას, სირცხვილით თავი მაღლა
ვერ ამეღო. ბატონი გამელი მეუბნებოდა:
"ამ ხანად, ფრანსო, მე არ გისაყვედურებ. შენ უმისოდაც დასჯილი ხარ...
მით, რომ არ იცი. იქნება შენა ფიქრობდე: ეჰ, ეგ არაფერია! თუ დღეს არა, ხვალ
ხომ ვისწავლით! აი, ხომ ხედავ, რა მოხდა... დიაღ მაგ დღეხვალიობაში
სწავლის გადადებამ სახვალიოდ გააუბედურა ალზასი. ეხლა გერმანელებს
საბუთი აქვთ გვითხრან: რა მიგიგავთ ფრანსიელებს, რომ იძახით ფრანსიელნი
ვართო. როდესაც არც კითხვა, არც წერა თქვენს ენახე არ იცით?... ყოველს ამაში
მარტო შენ არა ხარ დამნაშავე, ჩემო საწყალო ფრანსო! არა, ყოველმა ჩვენგანმა
უნდა უსაყვედუროს თავის თავსა.
"თქვენი ნათესავები თქვენის განათლებისათვის ბევრს ირასა
ჰზრუნავდნენ, ოღონდ კი ერთი მეტი გროში შეეძინათ და ისინი სხვას არას
დასდევდნენ, და ამისათვის ხან სამუშაოდ გისტუმრებდნენ ქარხანაში, ხან
მიწის სახვნელად. არც კი მე ვარ უდანაშაულო. განა მე კი არ უნდა
ვუსაყვედურო ჩემს თავს? განა სწავლის მაგიერ ხანდახან ჩემს ბაღს არ
გარწყევინებდით ხოლმე? განა როცა სათევზაოდ მივდიოდი, თქვენის
დათხოვნის ფიქრი მაწუხებდა?"
ბატონს გაბელს სიტყვა ერთის საგნიდამ მეორეზე გადაჰქონდა და ბოლოს
ლაპარაკი ჩამოაგდო ფრანგულის ენის თაობაზედაც. გვეუბნებოდა, რომ
ფრანგული ენა ყველაზედ მშვენიერი, ყველაზე ცხადი, ყველაზე მტკიცე ენა
არის მთელ ქვეყნიერობაზედაო; იგი არ უნდა დავიწყებულ იქმნასო. და თუ
ვინმე მონების ქვეშ ჩავარდებაო, მისთვის სამშობლო დედაენა უკეთესი ღონეა,
რომ უბედურებიდამ თავი თხსნასო... მერე გადახსნა ღრამმატიკა და აგვიხსნა
გასაკვეთი. მე მიკვირდა, რომ ყოველი ფერი ისე ადვილად მესმოდა. რაზედაც
კი იგი იმჟამად მოგვითხრობდა, ყოველივე მეადვილა. მე მგონია, რომ ჩემს
დღეში ისეთის ყურადღებით არ მიგდია იმასათვის ყური და თვითონაც,
მგონია, თავის დღეში ისეთის მოთმინებით არ აუხსნია გასაკვეთი, როგორც
მაშინ. ადამიანს ეგონებოდა, რომ რაკი გვშორდება, ჰსურსო, რაც იცის
ყოველივე ერთხანად და ერთბაშად გადმოგვცესო და სულ ერთ თავში
ჩაგვიდოსო.
გასაკვეთის ახსნის შემდეგ წერა დაგვაწყობინა. ამჯრად ბატონს გამელს
თვითვეულისათვის ცალკე ახალი დედნები შეედგრნა; იმ დედნებში მხოლოდ
ეს ეწერა: "საფრანგეთი, ალზასი, საფრანგეთი, ალზასი. ავიღეთ დედნები და
მაღლა ჩამოვკიდეთ; როგორც ბაირაღები, ისე ფარფარებდნენ თვლწიწა. უნდა
გენახათ, როგორის ყურადღებით ვწერდთ ამ სიტყვებს, რარიგი ხმა
გაკმენდილი მდუმარება იყო! მხოლოდ ერთი კალმის წრიპინიღა ისმოდა.
ზოგჯერ მაისის ბუზები შეშიფრინდებოდნენ ოთახში, მაგრამ იმათ ყურს
არავინ ათხოებდა, პაწაწინა შაგირდებიც კი თვალს ქაღაღდიდამ არ
აშორვბდნენ და ისეთის გულმოდგინებით გამოჰყვანდათ თავიანთი ხაზები,
თითქო ის ხაზებით საფრანგეთისანი არიანო... ჩარდახზედ მტრედებ

ღუღუნებდნე და მე გვითქრუ: "ამათაც ხომ გერმანულად დააწყებინებენ
ღუღუნსა”. დროგამოშვებით ზე ავიხედვდი და ვხედავდი, რომ ბატონი
გამელი ჩდუმარედ იდგა კათედრაზედ და რაღაც გულისტკივილით თვალს
აკვირვებდა ყოველს საგანს, რაც მის გარეშემო იყო, თითქო ცდილობსო
საუკუნოდ დაეხსომებინა ეს პატარა სახლი და ყოველი ის, რაც შიგ არის.
როგორც გინდათ იფიქრეთ, - ის კაცი ორმოცი წელიწადი იყო ამ ადგილას,
ორმოცი წელიწადი იყო მაყურებელი ერთისა და იმავე ეზოსი, ერთისა და
იმავე სასწავლებლისა. ყოველივეს უწინდელი ფერი და სახე ედო, მხოლოდ
შეგირდების სკამები და რუკა დროთა ბრუნვას მოეცვითა, კაკლის ხე ეზოში
გაზრდილიყო, სვია, რომელიც თვითონ დაერგა, გარს შემოჰუენოდა ფანჯრებს
და სახლის სახურავამდე ასულიყო. უსათუოდ ძალიან უკვნესდა, ძალიან
სტკიოდა გული, რომ ყოველს ამას თავი უნდა დაანებოს; რომ მისი და ქედამ
აყრისათვის წინა და უკან დარბოდა ზემო ოთახში და ბარგს ალაგებდა. დიაღ,
ხვალზევით უნდა აყრილიყვნენ და სამუდამოდ გამოსთხოვებოდნენ ამ
მხარესა.
ხოლო მას მაინც კიდევ ღონე და მოთმინება შერჩა, რომ რაც იმ დღეს
სასწავლებელი იყო, ყველა შეესრულებინა. წერის ემდეგ ისტორია გაგვიკვეთა,
მას მერმედ პაწაწინა ბაშვებმა ჩვეულებრივად უგალობეს თავისი ბა, ბე, ბი, ბო,
ბუ. იქ კიდევ, კუთხეში ჰაუზერს ცხვირზე გაეკეთებინა სათვალეები, ხელში
აეღო ანბანი და ბაშვებთან ერთად ხმამაღლა იმეორებდა იმავე ბა, ბე, ბუ-ს.
ეტყობოდა, რომ ისიც დიდ მეცადინეობაშია. შეშფოთებისა გამო ხმის კანკალი
დამართოდა და ისე უცნაურად მოისმოდა იმისი ხმა, რომ ჩვენ ტირილიც
მოგვდიოდა და სიცილიცა. ოხ, ჩემს დღეში არ დამავიწყდება ის უკანასკნელი
ჩვენის სწავლების დღე!..
უეცრად დაჰკრა საყდრის საათმა შუადღე. ამასთანავე ჩვენს ფანჯრების
წინ დაიგრიალა სამხედრო მუსიკის ხმამაც: პრუსიელების ჯარს გაეთავებინა
თავისი სწავლა და მიდიოდა მინდვრიდამ. ბატონი გამელი გაფითრებული და
ფერმიხდილი ჩამოვიდა კათეფრიდამ. მე იგი თავის დღეში არ მომჩვენებია
იმოდენა ტანისად, როგორც იმჟამად მეჩვენა, თითქო ტანი აიყარაო.
"მეგობარნო!... - გვითხრა ჩვენ: - მეგობარნო... მე... მე..."
რაღაცა მოაწვა გულზე, რაღაცამ სული შეუხუთა და სიტყვა აღარ
დაასრულებინა.
მაშინ მიუბრუნდა კედელზე ჩამოკიდებულს საწერ ფიცარს, აიღო ხელში
ცარცი, რაც ძალი და ღონე ჰქონდა დააჭირა ფიცარს ცარცი და უშველებელის
ასოებით ეს დასწერა:
”გაუმარჯოს საფრანგეთსა!
ამის შემდეგ შედგა. თავი დაჰკიდა და კედელს მიეყრდო. სხვა აღარა
უთქვამს რა, სიტყვის ილაჯი აღარა ჰქონდა, მხოლოდ ხელით გვანიშნა:
"ეხლა წადით!... გასაკვეთი დასრულდაო!”
[1877წ.]

უბინაო კაცი ნუიორკში 4
I
ეს ამბავი მოხდა ერთს ზამთრის ცივ ღამეში. გარაშამო ძალიან ბნელოდა,
მხოლოდ განიერი კიბე სტეინ-უეი-გოლლისა გაჩაღებული იყო. ქუჩის ბიჭები
ბუზსავით ირეოდნენ ამ კიბესთან და თვალით აცილებდნენ მორთულს ხალხს,
რომელიც ამჟამად კონცერტიდამ გამოდიოდა. ამ მორთულს ხალხში ერია
ფილიპე ტეტლოუ თავისის ცოლით; არც ცოლი და არც ქმარი სრულიად არ
მოელოდნენ მას, რაც ბოლოს შეემთხვათ.
ფილიპე ტეტლოუ ოცდაათის წლის კაცი იყო, დამჯდარის კაცის სახისა;
ხოლო
როცა
იამებდა
რამე
ან
თანაუგრძნობდა
რასმეს,
სახე
გაუცოცხლდებოდა, როგორც ბაშვსა. არ იყო დიდის შეძლების კაცი, დღედღეურად ჰსცხოვრებდა მით, რასაც თავისის ჭკუით და ხელობით
შოულობდა. ძალიან იშვიათად გამოიმეტებდნენ ხოლმე ცოლ-ქმარნი ფულს
იმისთანა შექცევისათვის, როგორც კონცერტია; მაგრამ იმ ღამეს კი როგორღაც
გაებედნათ წასვლა კონცერტში, რომლის გათავების შემდეგ მოდიოდნენ შინ
კმაყოფილებით სავსენი. მუზიკას ისეთს აღტაცებაში მოეყვანა ცოლ-ქმარნი,
რომ მარტო მაშინ იგრძნეს თოვლი მოდისო, როცა მიაწიეს მეთოთხმეტე ქუჩის
ყურემდინა. გაიარეს ერთი ქუჩა კიდევ და დაიწყეს ლოდინი კაბრიოლეტისა,
რომელსაც იგინი შინ უნდა მიეყვანა, მაგრამ კაბრიოლეტი არსაით ჩნდა. მაშინ
ცოლ-ქმართა გასწიეს ფეხით შინისაკენ და გაუსწორდნენ ერთს ოქრომჭედლის
მაღაზიასა, რომელიც ამჟამად დაკეტილი იყო. ამ მაღაზიის გასწვრივ ღვინის
სარდაფი იყო და იქიდამ სინათლე ჰსცემდა ქუჩის პირს და ანათებდა თოვლჭყაპისაგან მოგუბებულს აქა-იქა წუმპეებსა. აქ, ამ სინათლეზედ, ტეტლოუმ
თვალი შეასწრო, რომ ვიღაც კაცია ატუზვილი. ამ კაცს ჭაღარამორეული წვერი
ჰქონდა და გახვეული იყო ვიწრო წამოსასხამში, რომელიც დასველებოდა
თოვლისაგან. ამ კაცმა რაღაც წარმოსთქვა დაბლა და შესაბრალისად. ტეტლოუ
მხოლოდ მაშინ მიხვდა, რომ მოწყალებას სთხოვდა, როცა ამ კაცს გასცილდა;
ხოლო გულმა ტკივილი დაუწყო და უთხრა ცოლს:
- მე ძალიან მინდა ის კაცი ისევ ვნახო, - და დაიწყო ჯიბეში რაღაცის
ძებნა.
- გინდა და წადი, ჯერ ხომ გვიან არ არის? - უპასუხა ცოლმა.
ორივ როგორღაც გაუბედავად შეჰყურებდნენ ერთმანეთს, ასე გონია,
თვის მოქმედებას ვიღასაც უმალავენო. მართალია, ვისმეს რომ ამათი
შემოსავლ-გასავლის ანგარიში ენახა, ანუ ამჟამად რომ შეჰსწრებოდა ერთი
ვინმე მაღლის ზნეობის ნაცნობთაგანი, გულს დაუთუთქავდა მწარეს რჩევითა
და დარიგებითა, მაგრამ გულის სიკეთემ თავისი ჰქმნა და ტეტლოუ
4

ნუიორკი უმთავრესი ქალაქი ამერიკის რესპუბიკისა.

მოუბრუნდა მთხოვარასა.
აბურძგნულმა, თავიდამ ფეხამდე დასველებულმა ადამიანის აჩრდილმა
ჩამოართო მოწყალება ისე, თითქო ჰსცხვენიანო და წაიბუტბუტა რაღაცა
მადლობის მგზავსი. ტეტლოუს ძალიან იამა, რომ პასუხად არ მიიღო
ჩვეულებრივი: "ღმერთმა სამაგიერო გადაგიხადოს". ხოლო როცა მოვიდა
ცოლთან იმ მორცხვობითა, რომელიც თან მოჰყვება ხოლმე ჭეშმარიტს კეთილს
საქმეს, უეცრად მოესმა უკანიამ ფეხის ხმა. ტეტლოუმ უკან მოიხედა. მის წინ
იდგა ის ადამიანის აჩრდილი.
- მომიტევეთ, მოწყალეო ხელმწიფევ, მაგრამ უნდა...
ამ სიტყვებს ზედ დაერთო სხვა გაუგებარი სიტყვებიცა. ცეტლოუმ
მხოლოდ ის გამოარჩია ამ ლაპარაკი დამ, რომ მთხოვარა რაღასაც ჰკითხავს.
ბოლოს მოესმა სიტყვაც: "შეცდომით”
- როგორ თუ შეცდომით? - მკითხა გეტლოუმ.
- თქვენ არ მიბოძეთ ეხლა მე ნახევარ დოლარი? 5- უთხრა
პირდაღვრემილმა ბოგანამ, რომელიც ცდილობდა სიცივისა და შიმშილისაგან
თრთოლა შეეკავა.
- სწორედ, - უპასუხა ტეტლოუმ: - იქნება ნაკლები მოგეცი სიბნელეში,
ხოლო სურვილი კი მაგდენის მოცემისა მქონდა.
- სურვილიო? - გაიმეორა საწყალმა აკანკალებულის ხმითა, - მე მხოლოდ
ეგ უნდა შემეტყო, იმიტომ რომ ჩემს დღეში მე არ შემმთხვევია ამის მგზავსი
რამ.
აქ ხმა გაუწყდა უბედურსა, ეტყობოდა გულის ღელვამ სიტყვა მოუჭრა.
ტეტლოუც ისე გაოცებული იყო, რომ ხმა ვეღარ ამოიღო.
- დიახ, მოწყალეო ხელმწიფევ, - განაგრძო სიტყვა იმ უცნაურმა
ადამიანმა; - ჩემს დღეში არ შემმთხვევია! დიდი ხანია, - ვაი ჩემს თავს, - რაც მე
მოწყალებას ვთხოულობ ამ ქუჩებში, მაგრამ ჩემს დღეში ჩემთვის ორი შაურის
მეტი არავის მოუცია. ამის გამო მინდოდა შემეტყო, შეცდომით ხომ არ
მოგივიდათ. იქნება ბნელაში ვერ გაიგეთ და მეტი მიბოძეთ.
ხმაამოუღებლივ ორივემ ერთმანეთს ყურება დაუწყეს. მთხოვარის სახე
თავის დღეში არსად არ ენახა, მაგრამ ისე კი მოეჩვენა, თითქო ეს ფერმკრთალი
სახე, რომელიც თვალწინ ედგა ამ ბნელა-ბუქში, უფრო ახლოდ ნაცნობია,
ვიდრე სხვა ვისიმე სახე ქვეყანაზედ. რამდენისამე წუთის განმავლობაში ის
სახე ისე დაისწავლა, რომ დარწმუნებული იყო, თავის დღეში აღარ
დაავიწყდებოდა.
- ყმაწვილო კაცო, - უთხრა უბინაო ბოგანამ, თითქო თავის თავს ძალას
ატანსო, - თქვენ ათასში ერთი ყოფილხართ. თქვემ ჩემს ცხოვრებაში დიდი
კვალი დააჩნიეთ.
როცა იგი ლაპარაკობდა, მთელი მისი სახე მეტყველებდა ერთ რაღაც
უპირატესობას, რომელიც დიდი ხანია დაჰკარგოდა, იგი უპირატესობა
5

დოლარი ამერიკის ფულია, ჩვენს ფულზედ ერთი მანეთია, ექვსი შაური და ექვსი გროში.

გამოჰკრთა მის მაღალ და ცოტად მოხრილ ტანშია, გამოჩნდა მის
დაძონძებულს და შესაბრალისს ტანისამოსშია, გამოითქვა მის მიბერებულს და
წვალებით მოქანცულს სახეზედა.
- თქვენ ჩემ ცხოვრებაში დიდი კვალი დააჩნიეთ, - განმეორა კვლავ
უბედურმა.
ტეტლოუ, გაჩერებული თავის ცოლის ახლო, ჰკვირობდა ყოველს ამას.
ამისთანა უცნაური, არაჩვეულებრივი ამბავი აოცებდა მას. არ იცოდა, რა
პასუხი მიეცა და იდგა ისე, თითქო მიკერებულიაო იმ ერთს ადგილს რაღაც
უცნაურის გრძნებითა, რომლისაგანაც თავი ვერ დაეხწია.
როცა ის უბედური ლაპარაკობდა, ტეტლოუმ შეამჩნვა, რომ ლოყებზე
საწყალს წყალი წურწურით ჩამოჰსდიოდა, რადგანაც სულ სველი იყო
თოვლისაგან. ეხლა კი შეატყო, რომ მთხოვარის თვალში სხვა რიგი სისველეა.
ცრემლი ჰსდიოდა დამჭკნარს სახეზედა. ტეტლოუს გული ამოუჯდა და
გაუწოდა უბედურს ხელი.
- მადლობელი ვარ, მადლობელი, - წარმოჰსაქვა მთხოვარამ და ჩამოართო
გრძნობით ხელი; საწყალს, დიდის ხნის მარტოობისა გამო, დავიწყებოდა
კიდეც მეგობარი მეგობარს ხელს როგორ უჭერს: - მეყოფა, მე არა მსურს, რომ
ამაზე მეტად მოგაცდინოთ თქვენ და თქვენი მეუღლე.
ამ სიტყვაზედ საწყალმა თავი დაუკრა, თუმცა როგორღაც უხერხოდ,
მაგრამ ისეთის გრძნობით და გულწრფელობით, რომ ტეტლოუსის
ახალგაზრდა ცოლს გული ამოუჯდა. მერე რამდენიმე ფეხით უკან დაიწია და
თვალი კი ვერ მოაშორა ცოლქმარს.
- მე ძალიან ბედნიერი ვარ, - უთხრა თავდაბლად ტეტლუმ, - რომ
ცოტათი მაინც თქვენი სამსახური შევიძელ.
ამის თქმაზე თვალი შეასწრო ღვინის სარდაფს და მაშინვე დაუმატა: - მაგ
ფულს სასმელზედ ნუ დახარჯავთ.
- მაგაზე ნუ შეჰსწუხდებით, - უპასუხა გლახაკმა ისეთის ნელის ხმითა,
თითქო აჩრდილად იქცაო და გასწია.
- ღამე მშვიდობისა, - მიჰსძახა ტვტლოუმ.
- ღამე მშვიდობისა, - განუმეორა აჩრდილმა. - მე თავის დღეში არ
დავივიწყებ...
ამ დროს კაბრიოლეტიც მოვიდა, ცოლ-ქმარნი ჩაჰსხდნენ და წავიდნენ.
იმ ღამეს ტეტლოუს ძალიან გვიან დაეძინა. გული ჰსტკიოდა იმ
ბოგანოსადმი სიბრალულითა. ამ სიბრალულს ხანდისხან ზედ დართოდა
რაღაც გაცოფებული სასოწარფეთილებაცა იმის მგზავსი, რომელსაცა ჰგრძნობს
ხოლმე უბედური, დაშთომილი უმწედ, უნუგეშ და ცის ანაბარად. რამდენიმე
დღეს შემდეგ, როცა ეს ამბავი გულიდამ გადაუვარდა კიდეც ტეტლოუს, იგი
ძალაუნებურად შევიდა ბიბლიოტეკაში წიგნებისა და გაზეთების საკითხავად.
ზამთრის ღამეებში იქ მეტად ჭრელი საზოგადოება იკრიბებოდა ხოლმე.
იმ წამს, როცა ტეტლოუმ გაათავა კითხვა გაზეთებისა და გამოსვლა
დააპირა, ერთმა დაგლეჯილს ტანისამოსში შეხვეულმა კაცმა მიიპყრო იმისი

ყურადღება. შეკრთა ეს ყმაწვილი კაცი, როცა იმ დაგლეჯილს ტანისამოსში
იცნო იგი, რომელიც კარგა ხანია დავიწყებისათვის მიეცა. ეწყინა, რომ
ხელახლად შეხვდა და ამ შეხვედრამ აუმღვრია სინიდისი... ტეტლოუ შედგა,
რომ პირისპირ არ შეჰყროდა მთხოვარას, რომელიც ამ დროს კარებისაკენ
მიდიოდა. ამავე დროს შეაჰნიშნა, რომ პოლიციის მოხელეს, კარებში მდგომს
გუშაგად, დიდის ყურადღებით თვალი ეჭირა მთხოვარაზედ.
- აი, კარგი შემთხვევა, - იფიქრა ტეტლოუმ: მე ვკითხავ, იცნობს თუ არა
მაგ მთხოვარას.
ზორბამ, მხარბეჭიანმა პოლიციის მოხელემ მოიბრუნა კისერი, როცა
ტეტლოუმ მთხოვარის ვინაობა ჰკითხა.
- ვიცნობ იმას თუ არა? - უპასუხა მოხელემ. - რასაკვირველია, ვიცნობ
იმოდენად, რამოდენადაც შეიძლება ამგვარის წყალწაღებულების ცნობა. ეგ
ბატონი აქ ყოველ დღე მოდის ხოლმე, თუ სადმე სხვაგან არ დაეთრევა ავის
საქმთსათვის.
- ლოთი ხომ არ არის? - ჰკთხა ტეტლოუმ.
- მგონია, რომ ლოთი უნდა იყოს, - წარმოჰსთქვა უგუნურად
პატივცემულმა წესისა და რიგის დამცველმა. - მე ეგ არსად არ შემხვედრია, თუ
არ აქ. აქ არა სვამს, მაგრამ ჰსჭამს კი ხოლმე. დიაღ, ბატონო, განაგრძო მან რაკი
შეატყო, რომ მისი მსმენელი ყურადღებით უსმენს ლაპარაკსა, მაგ კაცს
იმოდენად დავიწყებული აქვს ყოველივე მართებულები, რომ აქ მოდის ხოლმე
საჭმელად. აქ, როგორც ხედავთ, საზდოა ჭკუისათვის და მაგ ბატონმა კი ეს
ადგილი დუქნად გადააქცია. ის ჩემ თვალწინ მთელს დღეებს ატარებს აქ დიდ
სიცივეებში და ერთი ფურცელი წიგნისა კი არ გაუბრუნებია თავის დღეში.
მოვა ხოლმე და ჯდება თავის დაგლეჯილის ტანისამოსით და შუადღის დროს
ამოიღებს ხოლმე ჯიბიდამ რაღაც ქონსა და იცოხნება... მურტალი ცხოველია!
ერთხელ მთელი ნაჭერი ქონისა გამოვარდა პირიდამ და ქაღალდი გასვარა. მე
მაშინ ვუთხარი, რომ აქ სიარული დაიშალოს და მეგონა, მართლადაც დაიშლი
მეთქი, რადგანაც ჩემი სიტყვა გულს მოხვდა და იწყინა. მაგრამ ვერ
წარმოიდგენთ, რა თვით რჯული ხალხია მაგგვარი ხალხი. ჯანაბას მაგათი
თავი! მე ძალიან ადვილად გავაბრძანებდი ქედამ მაგას და ერთს ორიოდე
სხვასაც, მაგრამ მე მაგოდენა მოვალეობა არა მაქვს...
- დღეს ესე ადრე რად წავიდა ქედამ? - ჰკითხა ტეტლოუმ კრთომითა და
თითონა ეშინოდა ამ მომეტებულის ცნობისმოყვარეობის გამო მეც გარედ არ
გამაბრძანოს ამ ულმობელმა მოხელემაო.
- იმიტომ, წამოიძახა მედიდურის სახით მოხელემ, - რომ მაგ ვირმა
მოთმინებიდამ გამომიყვანა; მე მივედი და ვუთხარი: "ყური მიგდეთ, ჯონნი,
მაგგვარად ქცევა აქ არ შეიძლება. თქვენ უნდა გახვიდეთ ქედამ, თუ არა და მე
თვითონ გაგიყვანთ. მე მგონია თქვენთვის უკეთესი იქმნება, რომ აქედამ
უჩემოდ გაბრძანდეთ”. ეს სიტყვები საკმაო იყო, რომ ის აბარგებულიყო და
წაბრძანებულიყო. მაშინვე აიბარგა და გასწია იქით, საცა ჰსცხოვრებს.
- განა სადა ჰსცხოვრებს? - ჰკითხა ტეტლთუმ.

- გადახსნილის ცის ქვეშ.
- როგორ თუ ცის ქვეშ?
- დიაღ, ისე, ცის ქვეშ, ქუჩაში. მაშ, რა უყოს კაცმა მე გშმაკსა და ქაჯსა?
საპყრობილეში ხომ ვერ ჩავაგდებთ.
- რასაკვირველია, - უპასუხა ტეტლოუმ და მოხელეს სიტყვა მოუწონა,
მაგრამ ვაი მაგ მოწონებასა!.. გულის ტკივილი, სიბრალული, რომელსაც იგი
იგრძნობდა რამდენსამე ღამეს, როცა ფიქრობდა იმ უბედურს კაცზე,
ხელახლად მოაწვა გულზე. ტეტლოუ წამოვიდა იქიდამ იმ იმედით, რომ
დაეწევა საწყალსა, მაგრამ ხმაამოუღებელი, შესაბრალისი ადამიანი იგი
ვეღარსად შეხვდა. ტეტლოუ მივიდა შინ გულნაკლულად.
"საპყრობილეში ხომ ვერ ჩავაგდებთ!" - ფიქრობდა იგი და იმეორებდა
მოხელეს სიტყვას. - მართალია, მართალი!... მაგრამ რა ძნელი სათქმელია, ცის
ქვეშ... ქუჩაში ჰსცხოვრებსო! ცოტაღა უნდა, რომ ქედამაც ჭიტლაყი ჰკრან... და
მაშინ იგი აღარ იქნება არსად... ვიშ! რა კარგად არის მოგონილი, რომ
ქვეყანაზედ ქუჩებია... ქუჩები რომ არ იყოს, რა უნდა გვექნა ამოდენა უბედურ
ადამიანის შვილებისათვის, რომელთაც არც არა რა აქვთ და არც არა ვინ ჰყავთ.
მაშინ ის უბედურები ან უნდა ჩაგვეყარა საპყრობილეში, ან უნდა ხეზედ
ჩამოგვეხრჩო. ესეც კია... ჩვენ ხომ ყველანი არა აცხოვრებთ ქუჩაში... .რატომ? ის
რად უნდა ჰსცხოვრებდეს და ეს კი არა?
იქნება საოცრად ეჩვენოს კაცსა, რომ ტეტლოუმ უეცრად ასეთი გულის
ტკივილი გამოიჩინა თვისთა უბედურთთა მოძმეთადმი. ბევრნი დადიან
კონცერტში, ბევრს შეხვდება ხოლმე წინ წყალწაღებული და უბედური
ადამიანი, მაგრამ არავის გული არა ჰსტკენია მარტო მით, რომ ერთხელ
შემთხვევიათ ამისთანა ბედისაგან განწირული ადამიანი. ბედნიერად
მცხოვრებთა შორის მომეტებულს ნაწილს ადრე თუ გვიან შეხვდებათ ხოლმე
იმისთანა დღე, როცა მათ თვალწინ გულგადიხსნის ხოლმე წყვდიადი სიღრმე
ადამიანის ცხოვრებისა და მაშინ იგინი თავის თავს აღარ ატყუებენ მაცდურის
ოცნებითა. ეგ დღე დაუდგა ტეტლოუსაც. მას ყოველთვის ეგონა, რომ
დედამიწა მშვენიერად მოწყობილი სადგურია და ამ ცოტას ხანში იმ ფიქრმა,
რომ შეიძლება შვილები ეყოლოს, სხვა თვალით დაანახვა ეს ქვეყნიერება. სულ
აურ-დაურივა ფიქრები. მაგრამ მაინც და მაინც შინ რომ მივიდა, იმ ღამეს
უთხრა თავის ცოლს საამოვნებითაც და სიბრალულითაც: - მე მგონია იმ
საწყალს ვეღარსადა ვნახავ. შემთხვევამ ორჯელ შეგვახვედრა ერთმანეთს;
მესამედ კი იმედი აღარა მაქვს.
ამაში ტეგლოუ შემცდარი იყო.
II
რამდენიმე დღეს შემდეგ ძალიან ციოდა და ჟინჟღლიანი დღე იყო. ამ
ხანად ტეტლოუ მიდიოდა ერთს რომელღაც ქუჩაზე და წინ გაასწრო ერთს
კაცს, ცუდად ჩაცმულს, თავიდამ ფეხამდე ამოწუნწლულს. ამ კაცს რაღაც

დაეკუმშა და მაგრად ეჭირა ხელში. ტეტლოუმ ალმაცერად შეხედა და იცნო
თავისი მთხოვარა, რომელმაც იმ წუთს მიიტანა ხელი პირთან და მოჰკბინჩა
მწვანე ვაშლი. საწყალმა, მგონი, ვერ იცნო თავისი კეთილისმყოფელი,
მიდიოდა თავისთვის გულგრილად მაყურებელი გარშამო და თუ ფიქრობდა
რაზედმე, ისევ თავის ვაშლზე, რომელიც ამ წუთს შეადგენდა მხოლოობითს
საგანს მის ცხოვრებისას. ტეტლოუმ რამდენიმე ფეხი კიდევ წინ წადგა, მაგრამ
მერმე შეიცვალა განზრახვა, მობრუნდა საწყლისაკენ და დაუწყო ლოდინი.
- სად მიდიხართ? - მკითხა მთხოვარასა.
უბედურმა კაცმა მძიმედ აიხედა მაღლა და შეხედა ტეტლოუს და
მოიკითხა. არც მის სახემ, არც მის ხმამ არავითარ. გრძნობა არ გამოაჩინა.
- მაშ, როგორც ჰსჩანს, თქვენ მე მიცანით, - ჰკითხა ხელახლად ტეტლოუმ.
- მაგას რა თქმა უნდა. მე თქვენ არ დამვიწყებიხართ.
- მაშ, რატომ ხმა არ გამეცით?
- მე მეტიჩარობა არ მინდოდა და არც შვმშვენის, - უპასუხა უბინაომ
თავდაბლად და არა პირფერობითა და სულ დაბლობით.
- ამისთანა ავდარში რათა ხართ ქუჩაში? - ჰკითხა მოწიწებით ტეტლოუმ: სად მიხვალთ?
- არსად.
ამ საწყალს ასეთი შეწუხებული და გათახსირებული ხახე ჰქონდა, რომ
ტეტლოუს გულმა ტკივილი დაუწყო. ტეტლოუ მიხვდა, რომ იმ კონცერტის
ღამის შემდეგ საწყალი რამდენიმე ფეხით ძირს ჩამოსულა იმედის კიბიდამა.
- ამას წინად თქვენ მე მოწყალება მთხოვეთ, - განაგრძო სიტყვა: - ეხლა
რატომ აღარ ვქმენით ეგ.
- ოხ, მაშინ ღამე იყო, მე დღისით თავის დღეში არა ვთხოულობ, მაგრამ... თითქო საწყალს უნდოდა კიდევ სხვა მიზეზი ეთქვა, მაგრამ შედგა ამ
უკანასკნელ სიტყვაზედა. ტეტლოუ მიუხვდა გულის წადილს. იმ საწყალს
იმოდენად კიდევ მქონდა თავის პატივი, რომ არ იკადრა ხელმეორედ თხოვნა
იმის წინაშე, ვინც ერთხელ ხელი გაუმართა. პირველი მოწყალება იმოდენად
დიდი ეჩვენა, რომ შიშობდა, ვაი თუ მეორეს თხოვნაზედ უარი მივიღოვო და
შევრცხვეო.
- მოწყალების გარდა სხვაფრივ არაფერი ღონისძიება არ არის, რომ
გეშველოთ რამე? - ჰკითხა ტეტლოუმ.
- არა მგონია იყოს, მე ვცდილობდი სამუშავო რამ მეშოვნა, მაგრამ
ყველგან აყებული ქვა დამხვდა. მე დიდი ხანია აბანოში არა ვყოფილვარ და
ტანისამოსიც ჩემი ისეთი ძველა ამ წუთს, რომ ვერ ვბედავ წავიდე ვისთანმე.
- ბევრგან არის ღართბთათვთს დაწტებული სახლი და ბინა, რატომ ერთერთში არ მისულხართ.
- მე მივმართე ეკლესიას, რომლის მრეგლთაგანნი მეცა ვარ, - უპასუხა
ბოგანამ.
- თქვენ განა ეკუთვნით რომლსამე ეკკლესიას? - ჰკითხა გაკვირვებულმა
ტეტლოუმ.

იგი თითქმის გაოცდა რომ საქრისტიანო ეკკლესიის მწევრთაგანი
დაეთრევა ეგრე ქუჩებში ამ უბედურის ყოფითა.
- მე ერთხელ როდესღაც ვეეკუთვნოდი საქრთსტიანო ეკკლესიას უპასუხა უბედურმა იმ სახით, თითქო რაკი სიღარიბეში ჩავარდაო, წაერთვაო
ყოველივე კუთვნილება ადამიანისა.
- ნუთუ თქვენის ეკკლესიის მრევლი ცოტაოდენს შემწეობას მაინც ვერ
მოგცემს?
- მე მივმართე იმათ და ვეღარ მიცნეს. აღარვის აღარ ვახსოვდი. მითხრეს,
მოდიო და ჩვენს გამგებელებთან გამოცხადდიო. ამ სიტყვამ ფრთა მომკვეთა
და სირცხვთლით მეორედ აღარ მივსულვარ.
ტეტლოუ დაფიქრდა.
- წმინდა იოანეს ეკლესიის მრევლთან კი არ გიცდიათ ბედი?
- არა.
- ისინი, მგონი, ღარიბებს შემწეობას აძლევენ.
ტეტლოუს უფრო ის უკვირდა, რომ ამ უბედურმა კაცმა არც ერთი
სამდურავი და ჩივილი არ წარმოჰსთქვა არავისზედ. მაშინ როცა პირველად
შეხვდა, მისი გულითადი სიტყვები ტეტლოუს საეჭვოდ ეჩვენა; მაგრამ ეხლა
კი მისმა სასოწარკვეთილებამ, რომელშიაც მცირედი რამ მაცდურებაც არ ერია,
ტეტლოუს ღრმად ატკინა გული.
- დიდი ხანია ამ ყოფაში ხართ? - განაგრძო ტეტლოუმ მცირეს დაჩუმების
შემდეგ.
- არ ვიცი.
- როგორ თუ არ იცით?
- დიაღ, არ ვიცი. მე არ შემიძლიან გითხრათ, როდის აქეთია, რაც
ქვეშაგებში აღარ ვწოლილვარ. ზოგჯერ მიშოვნია აქა-იქ სამუშავო, ხან ერთი,
ხან მეორე, მერე კი ხელახლად ისევ უქმად დავრჩომილვარ. ოხ, რა ცუდი რამ
არის ხან მუშაობა, ხან უქმობა. ეგ სწორედ სნეულებაა, რომლისაგანაც კაცს
იმედი აქვს, თავს დავახწევ და მოვრჩებიო. დიაღ, როცა მართლა სნეული ხარ,
მაშინა გაქვს ქვეშსაგები. ამ გვარი სნეულება კი მაშინ გეწვევა, როცა სრულებით
ქვეშსაგები არა გაქვს.
ამ ლაპარაკმა ღიმი მოჰგვარა ტეტლოუს და შესცინა უბედურს
გულმტკივნეულობის ღიმილითა.
- ნება მომეცით, რითიმე დაგეხმაროთ, - უთხრა ტეტლოუმ უმოძრაობით
თავმობეზრეულმა: - ხომ არა გნებაეთ, ცოტა რითიმე დანაყრდეთ?
- განა ეს ჟამი თქვენის სადილის დროა? - კათხა საწყალმა სიხარულით,
რომელიც მაშინვე გულში მოიკლა: - დიაღ... დაუმატა მან დინჯად: მე დიდის
სიამოვნებით დავნაყრდები, თუკი იქნება რამ.
ტეტლოუმ მოიწვია, ორივენი ამოეფარნენ ტეტლოუს ქოლგის ქვეშ და
დაბრუნდნენ უკან. ყმაწვილი კაცი ცდილიადა ისე ევლო, რომ მისი საწყალი
ამხანაგი, რომელიც ძლივს მიათრევდა ფეხებს, უკან არ დარჩომოდა.
- მართლა, თქვენი სახელი? - ჰკითხა ტეტლოუმ.

- ფილიპე ერნი.
ტეტლოუ შეკრთა. თითონაც ხომ ფილიპე ერქვა და ამ შემთხვევითმა
ერთგვარობამ სახელისამ უფრო მეტად მიუბრუნა გული იმ უბედურისკენ.
ხოლო რადგანაც ამისთანა სეხნიის ყოლა სასიქადულოდ არ მიაჩნდა, თვითონ
მარტო თავისი გვარი უთხრა: - მე ტეტლოუს მეძახიანო.
მერე ისევ ჰკითხა, ნუიორკში ხართ დაბადებული თუ სხვაგანაო.
- ნუიორკში ვარ, - უპასუხა ერნმა, - იმ ქუჩაში, რომელიც თქვენ არ უნდა
გეხსომებოდეთ იმიტომ, რომ ის ქუჩა დიდი ხანია აღარ არსებობს. მე იქ
გამიტარებია ბედნიერად ჩემი სიყმაწვილე; ჩვენ არაფრის გაჭირება არა
გვქონია, მინამ მამაჩემი ცოცხალი იყო. მაგრამ ეჰ, ისე მოკვდა, რომ არასფერი
არ დაუტოვებია.
- რა ხელობის კაცი იყო?
- კამანდორი იყო.
- სასოვდაგრო ხომალდის პატრონი?
- არა, მთავრობის ხომალდზე იყო. იმას რომ ეცოცხლა, მეც ხომალდზედ
სამსახურში შევიდოდი. მამა მომიკვდა და მეც იძულებულ ვიქმენ, სხვა
ხელობა ამომერჩია. მე ხარატობა ვისწავლე.
- რა იყო თქვენის უბედურების მიზეზი?
- საქმე ხელთ არ მოდიოდა. დავანებე თავი და საომრად წავედი. მას აქეთ
ერთი უბედურება მეორეს ზედ მოჰყვა. მე მტერს ჩავუვარდი ხელში ტყვედ და
ექვსი თვე დამწყვდეული უყვანდით.
ამ ლაპარაკით ჩვენი მგზავრები მიუახლოვდნენ დუქანს, საცა ფულით
ყველას შეუძლიან ისადილოს. ტეტლოუმ შეიყვანა თავისი ამხანაგი ერთს
ამისთანა დუქანში, რომელიც სხვაზე უფრო ფაქიზი და წმინდა იყო.
- აქ ვისაუზმოთ, - უთხრა ტეტლოუმ: - თქვენ რას დალევთ? ელი გნებავთ?
- გმადლობთ. განა თქვენ ელს მიირთმევთ?
- დიაღ.
- არა, მე ყავა მირჩევნია.
ტეტლოუმ მახე კარგად გაუბა, რომ შეიტყოს, ლოთობს თუ არა ის
უბედური. ერნმა კი არა იცოდა რა. რა სასმელიც კი დაუსახელა ტეტლოუმ,
ყველაფერზედ უარი სთქვა.
- მე ჯარში შევეჩვიე ყავას და ეხლა ყავა ყოველს სასმელს მირჩევნია, სთქვა უბედურმა.
ჭამის დროს ერნი მოჰყვა ჯარის ამბავსა. დაიწყო ლაპარაკი მასზე, თუ რა
წვალება გამოიარა ტყვეობის დროს; რამდენიმე ღამე ცარიელ მიწაზედ ცის
ქვეშ ვეყარენით ყველა ტყვეები ერთადაო, ერთიერთმანეთზედ მიყრილნიო.
ისც უამბო, რომ კინაღამ თოფით არ დამხვრიტესო. ყველაზე მომეტებულად კი
შიმშილი მტანჯავდაო.
- რაწამს თვალს დავხუჭავდი და დამეძინებოდა, მაშინვე გემრიელი
საჭმელები მომელანდებოდნენ ხოლმე, მაგრამ თვალს ავახელდი თუ არა,
შიმშილი გულ-მუცელს უფრო მომეტებულად მწვავდა, ვიდრე წინად.

- მაგ წვალებას ისევ თოფით დახვრეტა ჰსჯობდა მგონი, - უთხრა
ტეტლოუმ.
რას იქმოდით! თვითონ იმათაც ვერა მოეხერხებინათ რა; თვითონ ისინიც
ყოველდღე ვერ იძღებდნენ ხოლმე მუცელს. მაგრამ რა უცნაური რამ არის
კაცის ბედი! აქაც, ნუიორკში იმავე შიმშილით ვიტანჯები. აქ მაინც
შიმშილისგან განთავისუფლებული უნდა იყოს კაცი, რომელსაც თავისის
ქვეყნისათვის სისხლი უღვრია...
- არ შეიძლება, მთავრობისაგან პენცია რამ დაგენიშნოს? - ჰკითხა
ტეტლოუმ.
- არა, მე სუბუქად ვიყავ დაჭრილი. აი, მე რომ იქ მოვეკალით, მაშინ სხვა
იქმნებოდა. მაშინ უსათუოდ პენციას გამიჩენდნენ, თუ რომ ამღები იქმნებოდა
ვინმე.
ამ ოხუჯობამ გამოაჩინა, რომ ერნი ცოტაც გამხიარულდა. იქნება ეს ამბავი
საჭმელმაც მოახდინა. რარიგის სისწრაფითა ჰსჭამდა საწყალი საჭმელს! აშკარა
იყო, რომ ამ უბედურს ყოველდღე არ ეღირსებოდა ხოლმე რისამე ჭამა.
როცა სადილი გაათავეს და მედუქნეს გაუსწორდნენ, ტეტლოუმ იფიქრა,
რომ სხვა რამ შემწეობაც უნდა მიჰსცეს ამ უბედურსა. ტეტლოუმ შეამცნივნა,
რომ ზემო ტანისამოსის ქვეშ პერანგის მაგიერ რაღაც ძონძები აქვს; წაიყვანა და
უყიდა ახალი თბილი პერანგი. ამას გარდა მიჰსცა ფული ვახშმისათვის და
ღამის ბინისათვის და ბოლოს გამოეთხოვა და შეუკვეთა, რომ მეორეს დღეს
დილაზე ადრე მასთან მისულიყო.
III
იმავე დღეს, მოიცალა თუ არა თავისის საქმეებისაგან, ტეტლოუ შეუდგა
იმ უბედურის კაცისათვის მზრუნველობას. ნუიორკშო ბევრგან არის
დაწესებულნი სახლნი სათნოებისა, საცა ღარიბნი, დავრდომილნი და
უძლურნი შოულობენ ხოლმე ბინას და საჭმელსა მუქთად და უფასოდ. ერთს
ამისთანა სახლში უნდოდა ტეტლოუს, აეჩინა ბინა იმ უნუგეშო ადმინისთვის.
მოპკრიბა ცნობ სდ რა სახლია ამისთანა და იმავ საღამოს მივიდა რჩევის
საკითხავად თავისის მოძღვრის ცოლთან, როლიც სათნოიან დედაკაცად
გათქმული იყო.
ტეტლოუმ უამბო დაწვრილებით, სად შეხვდა პირველად და რა ყოფით
ნახა უბედური ერნი და ამის შემდეგ დაუმატა:
- ვაი-ვაგლახმა, რაც თავხედ გადახედია, ბოლო მოუღო მის
ჯანმრთელობას. საწყალი ნეკრესის ქარებით და ტკივილებით სავსეა. ეხლა
იმას მარტო მოსვენებით ცხოვრებაღა ეჭირება. ამასაც კი მოგახსენებთ, რომ
იმას თავ-შესაფარებელი ბინა უნდა მარტო ორიოდ დღეს. დიდი სურვილი
აქვს, რომ მუქთა-ამელად არ იყოს და ძალიან უნდა, სამუშაო რამ იშოვოს და
იმით ირჩანოს თავისი უსიხარულო თავი. სად უფრო სამჯობინარია, რომ
შევახიზნოთ ის საწყლი?

- თქვენის სიტყვიდამა ჰსჩანს - უპაუხა მოძღვრის მეუღლემ - რომ
თქვენის გულმტკივნეულობის საგანი ჯერ კიდევ ღონეზეა და არ არის
სიბერით დაუძლურებული.
- დიაღ, - მიუგო ტეტლოუმ, - მართალს ბძანებთ, ის ისეთი ხნიერი არ
არის. დღეს დილით საუზმე ჭამა ძალიან მადიანად.
- მით უფრო ცუდი, იმიტომ, რომ სრულად დასნეულებული რომ
ყოფთლიყო, ჩვენს სამკურნლოში ადგილს მივცემდით
- მაშ, ისეთს, როგორც არის, ადგილს ვერ მიჰსცემთ?
- უი! თავის დღეში...
- მაშ, თუ ეგრე ის უჯობს, მოკვდეს და მორჩეს ამ წუთის-სოფელს, ჰსთქვა გულზედ მოსულმა ტეტლოუმ.
- იქნება უჯობდეს კიდეც. ძალიან შესაძლოა.
- მაშ სხვა რა თავში ქვა იცეს.
- მართლადა, რამდვნის წლისაა? იქნება სამოცზედ მეტი იყოს და
ოთხმოცდაათზედ ნაკლები? - ჰკითხა ეხლა კი თავაზთ მღვდლის ცოლმა.
- რომ ოთხმოოცდაათზე ნაკლებია, ეგ ცხადია და სამოცზედ მეტია თუ
არა, ეგ კი არ ვიცი. მაინც რად მკითხე მე ეგ?
-მე ერთი სახლი ვიცი მოხუცთათვის, იქ შემიძლია იგი შემეკედლებინა,
თუ რომ ამ ორთა ხნისა შუა იქნებოდა. თქვენ ამბობთ, რომ სასმვლს არაფერს
ეკარებაო. დარწმუნებელი კი ხართ, რომ იგი არ არის იმისთანა ლოთი კაცი,
რომელსაც სურს და ცდილობს, ლოთობა დაიშალოს როგორმე?
ეს იმისთანის ხმით ჰკითხა რომ ამ ხმას თავისი ჭეშმარიტი
გულისტკივილიც ამოიტანა. ეს დედაკაცი სანთლით ეძებდა ლოთობისაგან
გზა დაბნეულს კცსა და დიდ სიხარულდ მიაჩნდა მისი მორჩენა. ტეტლოუ
შეწუხდა რომ ამისთანა კარგი შემთხვევა ხელიდამ ეცლება. მაგრამ რა ექნა?
ხომ ვერ იტყუებდა, მართალი უნდა ეთქვა და ხელმეორედ გაიმეორა, რომ იგი
ლოთი არ არის.
- რაკი ეგრეა,-წარმოსთქვა მღვდლის ცოლმა - მე სრულებით აღარ ვიცი,
რა გზით უნდა ეშველოს იმ უბედურს კაცსა.
- იქნება ჩემი ბრალიც იყოს, იქნება ისე ვერ დაგიხატეთ მისი გარემოება,
როგორც რიგია - უთხრა ცოტაოდენის გაკილვით ტეტლოუმ.
ერთის სიტყვით, ტეტლოუს მარცხი მოუვიდა და ვერას გახდა. ამ
სათნოებიანმა დედაკაცმა ვერაფერი ნუგეში ჰსცა. რაკი ესეაო, იფიქრა,
გამოვკითხო მაინცაო ზოგიერთი რამ. ამ განზრახვით წარუდგინა სია
სათნოების სახლებისა, რომლის სახელებიც იმ დილით შეეტყო.
- აი, მაგალითებრ, "წინად - მეოხი განგება”. აქ განა არ შეიძლება ბინა
მიეცეს?
- რას ბძანებთ? იქ მარტო საქმეს უშოვნიან და აუჩეჩენ ხოლმე ღარიბთა,
რომელთაც კარგის ყოფაქცევის სახელი აქვთ.
- "სავანე ღარიბთათვის" რაღაა? ეს სახელი ყურისათვისაც სასიამოვნოა.
იქნება აქ მაინც გავხდე რასმეს.

- სრულიად ვერას გახდებით... ეგ წიგნების საკითხავი სახლია, დღე და
ღამ ღიაა, მანდ მარტო ჩაის სმა შეიძლება... ისიც ფულით.
ტეტლთუმ დაასახელა "კლდე უდაბნოში", კიდევ ერთი სათნოების
სახლთაგანი; მაგრამ აქ მარტო რძეს თურმე ასმევდნენ მუქთად პატარას
ჭიქითა იმ პირობით კი, რომ აქავე დაელია.
რძე აქ არის, ჩაი - სხვაგან. ისა არა ჰსჯობდა, რომ ერთი და მეორეც
ერთად, ერთს ადგილას ყოფილიყო.
- სწორეს ბძანებთ. სათნოება ადამიანისა იმიტომ ჩაივლის ხოლმე ეგრე
ფუჭად, რომ ჩვენ არ ვიცით ერთმანეთში მოთავსება.
- იქნება იცოდეთ, რა სახლია "მწირთა სადგური"? აქ კი მგონია ბინას
ვუშოვი ჩემს ბედკრულსა.
- თქვენა სცდებით. იქ მარტო ბინას აძლევენ მუშა ხალხს რომელნიც
ქალაქზე გზად გამოივლიან ხოლმე.
- ჩემს სიაში დარჩა კიდევ ერთი სახელი: "ბეთლემი" - ჰსთქვა იმედ
დაკარგულმა ტეტლოუმ.
- მაგისას ვერას ვიტყვი არა გამიგია რა:
ტეტლოუ წამოდგა წასასვლელად. ქალმა ჰსთხოვა, ცოტა მომითმინეთო,
იქნება ძველი ტანისამოსი რამ მოვუხერხო თქვენს უბედურსაო. ორიოდე
წუთის შემდეგ, ქალი უკუვ-მოიქცა და გამოუცხადა, რომ ტყუილუბრალოდ
ააქოთა იქაურობა და ძველი ვერა იპოვა რა; მხოლოდ ხელში კი ეჭირა
ქაღალდის ფული და მიაწოდა ტეტლოუს. ტეტლოუმ მხურვალე და
გულითადი მადლი გადუხადა და გამოვიდა გარედ, ქუჩაში გაშალა ქაღალდი
და ნახა, რომ ხუთ დოლლარიანი ფული იყო. ძალიან იამა და გაუკვირდა
კიდეც.
იმავე დღეს იმის ცდას შეუდგა, რომ ერნის მამის ამბავი რამ შეეტყო
ზღვაში მოსამსახურეთაგან, და სამსხედრო გამგეობისაგან კიდევ სამსახურის
ვითარება თვითონ იმ უბედურის ბოგანისა, რომელმაც ამისათვის ამცნო
ტეტლოუს თავისის რაზმისა და გუნდის სახელი და ნომერი.
IV
მეორეს დღეს, პირობისამებრ, უბინაო ფილიპე ეწვია ბინა მოკიდებულს
ფილიპესა და ორნი ერთად წავიდნენ "ბეთლემს”.
ეგ "ბეთლემი" არის ერთი პატარა უსიხარულო სახლი ერთს უხეირო
ქუჩაზე. ორივე ფილიპე შევიდნენ დიდს ოთახში, რომელიც სასადილოც იყო
და სადახლდროცა. ფანჯრებთან რამდენიმე პატარა ტაბლა იდგა და ზედ
ეფარათ ისეთი წმიდა სუფრები, რომ სინათლე გავიდოდა, თუ რომ ცოტა
ფაქიზი ყოფილიყვნენ. ოთახი შუაზე გაყოფილი იყო მესერითა და მესერს
იქით იდგა დიდი ტაბლა, რომელზედაც ეწყო მიყრილ-მოყრილად წიგნები,
წერილები, შუაზე კი იდგა გეოგრაფიული რუკა. კედლის საათი მეტად
უდაწყალო სანახაობისა, შეადგენდა დანაშთენს მორთულობას.

ახალგაზრდა დედაკაცი შავის კაბითა და თეთრის ასაფარებლითა
დაგოგავდა ტაბლებ შუა და ფაციფუცობდა. დაინახა თუ არა, რომ სტუმრები
ეწვივნენ, მაშინვე გაიქცა და მესერს იქით თავის ჩვეულებრივს ადგილას
დაჯდა. ტუჩებს აცმაცუნებდა, რადგანაც პირში ედო შაქარი, რომელიც
ხელდახელ აეწაპნა. მე ბინა მინდა ამ კაცისათვის, - ჰსთქვა ტეტლოუმ
მტკიცედ. მით უფრო, რომ აქ ბინას აჩენა საეჭვოდ წარმოუდგა.
ახალგაზრდა დედაკაცი ადგა და უხმო ვიღაც უფალს - ნიდდოკს. ერთს
წუთსაც არ გაუვლია, თვითონ ნიდდოკიც გამოცხადდა. ეგ იყო ერთი პატარა
დაჩენჩილი კაცი, რომლის უცნაურს სახეს გარს მოხვეოდა თეთრი თმა. მიხრამოხრა ისეთი რამ ჰქონდა, თითქო ეს კაცი თავის დონეზედ არ არისო. ერთს
წუთს ვერ გაჩერდებოდა ერთს ადგილას, სულ ხელ-ფეხს ატოკებდა.
- როგორ მშვიდობით გიკითხოთ ბატონებო, - სთქვა მან, როცა
მიუახლოვდა სტუმრებს და განურჩევლად ორივეს ერთნაირად ჩამოართო
ხელი.
აშკარაა, ეგ იმისათვის მოექცა ირსავე ერთნაირად, რომ საბრალო
ღატაკსაც თავი თვისი კაცად ეცნო და არ ეგრძნო, რომ კაცთა შორის
ნაბოლოვარი ვარო. ტეტლოუს შეჰრცხვა და გაწითლდა, მე ეგრე კაცურად ვერ
მოვექეცი. ძალიან ნანობდა, რომ როცა გოგოს ელაპარაკებოდა, საწყალს
ერნზედ ასე ჰსთქვა: "ამ კაცისათვისაო". მაგრამ ნიდდოკმა მაშინვე მოუკვეთა
სინიდისის ქენჯნა, რადგანაც ლაპარაკი გაჰმართა.
- რით შემიშლიან, ბატონებო, თქვენი სამსახური? - ჰკითხა ნიდდოკმა.
- ჩემი სახელი ტეტლოუა, - უთხრა ყმაწვილკაცმა. - ეს უფალი ერნია. ამას
უნდა, რამდენიმე დღით აქ შემოგეხიზნოთ, ვიდრე უკედ შეიქნება და მიეცემა
შემთხვევა, საქმე რამე გაიჩინოს.
ტეტლოუს უნდოდა კიდევ რამე ეთქვა, რომ ერნი საიმედო კაცია, მაგრამ
"ბეთლემის" გამგებელმა აღარ დააცალა და მარდად წამოიძახა:
- ეგ ამბავი ჩვენთვის ჩვეულებრივი საქმეა. ხომ არ გნებავთ საუზმის
მირთმევა, ბატონო ერნო.
- რასაკვირველია, მნებავს, - დაასწრო ერნს ტეტლოუმ, თითქო ამით
უნდაო, გული მოუგოს ერნსა და წინანდელი თვისი გულგრილობა შეინანოს.
ერნმა, რომელიც ამ სამ კაცში უფრო თავდაჭერილი იყო, ჯეროვანის
ღირსებით მადლობა უთხრა.
- ჩვენ ბევრი არა გვაქვს მოსართმევად, - განაგრძო სიტყვა ნიდდოკმა
ძალად მოყვანილის ღიმილითა. - ჩვენ იმდენს მეგობრებს უნდა გაუძღვეთ
ხოლმე, რომ საჭიროა გამოზგვა და ხლისმოჭერა...
ერნმა ჰკითხა: ერთი ფინჯანი ყავა ხომ შეიძლება მოვითხოვო.
- დიღაც, დიაღაც. თქვენ მოგართმევენ ყავასაც და პურსაც. სხვა ხომ არა
გნებავთ რა, კიდევ მაგას დაუმატოთ? მაგრამ კი უკეთესს იქმოდით, რომ სხვა
არა ინდომოთ რა.
- რატომ? - ჰკითხა გაკვირვებით ერნმა.
- იმიტომ, რომ უკანასკნელმა სტუმარმა მოითხოვა, კიდევ ხომ არა გაქვთ

რაო და ჩვენ აღარაფერი არა გვქონდა. კიდევ კარგია, კუჭი მოშლილი ჰქონდა
და ყველაფერს იწუნებდა. იქნება თქვენც იგივე სენი გჭირთ.
ამ სიტყვებზე ნიდდოკმა ასეთი ხარხარი დაიწყო, რომ სისხლი თავში
აუვარდა; სიცილის გამო სახე ისე დაულურჯდა, ისეთის ნაოჭებით აეკრიფა,
რომ კაცი ვეღარ იცნობდა. მაშინ ის სულ სხვა კაცს დაეგვანა.
ერნმა პასუხად უთხრა, რომ მე იმისიც მადლობელი ვიქმნები, რასაც
მომიტანენო.
ამისთანა პასუხით გულმოგებულმა ნიდდოკმა დაუძახა გოგოსა.
- სამარიტავ, მოართვით ამ ჩვენს სტუმარს საუზმე და ეცადეთ, ცხელი
ყავა იყოს... უცნაური სახელია "სამარიტა”. არა, ბატონებო? მაგრამ განა არა
გრძნობთ, რომ ეგ სახელი ამ ადგილის შესაფერია? ეგ ჩემი ძმისწულია,
სოფლიდამ აქ ჩამოვიყვანე მარტო იმ მიზეზით, რომ მაგისთანა სახელი აქვს.
უკაცრავოდ თუ არ ვიქნები, ეხლა კი უნდა გამოგეთხოვოთ, მე ამ კიბეზე უნდა
ავიდე ცოტა საქმე მაქვს.
ტეტლოუმ სუბუქად დაუკრა თავთ და გაიფიქრა, რომ ამ ბატონს კიბეზე
ბოლთის ცემა უფრო ჰყვარებია, ვიდრე სწორე იატაკზედ სიარულიო. ხოლო
როცა სამარიტამ შემოიტანა სათითის ოდენა ფინჯნით ყავა და ერთი ბეწო
პური, მაშინ კი ტეტლოუს გულში გაუარა, რომ ეს ბატონი "ბეთლემის"
გამგებელი იქნება იმისთვის დაიქსაქსაო, რომ სირცხვილი არ ეჭამაო ამისთანა
ზომიერის სანოვაგის მორთმევის გაბოო. ესე იყო თუ არა, ბატონი ნიდდოკი
სწორედ მაშინ გამოცხადდა ამათ წინ, როცა ერნმა გაათავა თავისი მეტად
ხელმოკლე საუზმე. ნიდდოკმა მოსვლისვე უმალ გაუმჟღავნა, რომ თავის
სამწუხაროდ, დღეს არასგზით არ შეუშლიან, ბინა მისცეს ერნს.
- მაგრამ ხვალ კი სხვაა, - დაუმატა მან. - ზევით ერთ კაცი მიდგას, ხვალ
მიდა დავითხოვო და მაშინ უფალს ერს მის საწოლს ვუთავაზებ.
- მაშ, ხვალ რომ მოვიდეს, ხომ ბინა უსათუოდ ექმნება? - ჰკითხა
ტეტლოუმ იმ აზრით, რომ დაპირება გაამეორებინოს უფრო მტკიცედ და
აშკარად.
- ხვალ საღამოზედ დიდის სიხარულით.
- თქვენ, ბატონო ნიდდოკ, თქვენის ხარჯით ინახავთ ამ სათნოების
სახლს? - ჰკითხა ტეტლოუმ და თავისის ამხანაგით წამოსვლა დააპირა.
- მე რაც შემიძლიან, იმით ვეწევი. ცოტა რამ შეძლების პატრონი ვარ და
ვიფიქრე, ეს ორიოდე დღე კიდევ დამრჩენია სიკვდილამდე, მოდი ამ
უკანასკნელს დღეებს შევწირავ-მეთქი მოყვასთათვის სამსახურს. დიდი ხანია,
ეს გადავწყვიტე და აი, ვმსახურობ, რაც შემიშლიან. ხოლო არა ყოველთვის
შემწევს ხოლმე ბედი, რომ თავი ბოლოს გადავაბა. ხშირად სახსარი მაკლდება,
ბევრჯელ ხარჯი გადააჭარბებს ხოლმე შემოსავალს. მაშინ მივმართავ ხოლმე
სხვის შემწეობას, ან მოწყალებას ვთხოულობ, ან არა და საშველად მოვიწვევ
ხოლმე გაზეთებით საზოგადო სათნოებას. ეს უკანასკნელი პირველზედ უფრო
საიმედოა და უეჭველი.
გამოვიდნენ თუ არა "ბეთლემიდამ", გაჰსწიეს ქუჩა-ქუჩა და როცა ერთს

მყუდრო ადგილს შეემთხვნენ, მაშინ ტეტლოუ შედგა და ჩააბარა ერს მღვდლის
ცოლის საჩუქარი. ამ სულგრძელებამ ისე არია საწყალი ერნი, რომ ღონე აღარ
მქონდა, ეთქვა რამე. ორივე ხელით ეჭირა ფული და ისეთის აღტაცებით
დაჰხროდა, რომ ეგ სიხარული. ყველა მადლობაზედ უკეთესი მადლობა იყო.
- ნეტა არ იქმნება, შევიძლო იმისითანის რისამე ქმნა, რომ ამ სიკეთის
ღირსი გავხდე. მე მგონია, რომ უფლება არა მაქვა, ამოდენა ფული მივიღო
ვისგანმე ასე მუქთად, გაურჯელად.
ტეტლოუმ გული დაუშოშმინა, მიჰსცა დარიგება, როგორ უნდა
მოიხმაროს ეგ ხუთი დოლარი და მოაგონა, რომ ხვალ უსათუოდ უნდა
წავიდეს ნიდდოკთან, რომელიც დროებიო ბინას გაუჩენს. ამის შემდეგ
ჰსთხოვა ერნს, მეორე ორშაბათს მნახეო, რომ შენი ვითარება შემატყობინოო.
ტეტლოუმ იფიქრა, რომ ეხლა დროა თავის საკუთარს საქმეზედ წავიდეს,
ხოლო ერნი, იმის მაგიერ, რომ მოჰსცილდეს, აღარ მოშორდა და აედევნა თავის
კეთილისმყოფელს და სულ იმას ეუბნებოდა, რა მადლობასაც ჰგრძნობს
მისდამი. ყველაზედ უფრო მეტად იმას ნატრულობდა ერნი, რომ როგორმე
მალე მორჩეს და სამუშავო რომ გაიჩინოს. ზოგიერთმა სიტყვამ მთხოვარისამ
იმის შესახებ, თუ როგორ უტარებია ღამეები, როცა ბინა არა ჰქონია, ტეტლოუს
ცნობისმოყვარეობა მიიზიდა. ტეტლოუმ დაჯწყო ამ საგანზედ გამოკითხვა.
- ჰაი, ჰაი! - უპასუხა ერნმა: - მე ხანდისხან ძალიან კარგად გამიტარებია
ღამეები. როცა გარედ ძალიან ცივა, მე რომელსამე სახლს პოლიციისას
შევეკედლები ხოლმე. ეგ, რასაკვრფელია, ვერაფერი სასიამოვნო სადგურია,
იმიტომ რომ იქ ყოველთვის მთელი გროვაა არამზადებისა და ავაზაკებისა,
რომელნიც მღერიან, ყვირიან, ილანძღებიან და აქვთ ერთი ყოფა და
ჟრიამული, მაგრამ მაინც კიდევ კარგია. თუ იქ ძილი არ შეიძლება, სიცივისაგან
მაინც დაისხნის კაცი თავსა. ზოგჯერ ნამჯას დავიგებ ხოლმე სარდაფის
ჩასავალ კიბეზე და ჩემთვის კარგა მოსვენებით გამოვიძინებ ხოლმე. წელს კი,
მადლობა ღმერთს, კაი დარებია და მე ღამეებს უფრო ხშირად გადასხნილს ცის
ქვეშ ვატარებ.
- მაშ, ჰსჩანს, რომ თქვენ მთელი ღამე ფეხზკდ ხართ და დასდიხართ...
- სწორედ ეგრეა, და სწორედ გითხრათ, ყველას ეგა ჰსჯობია კიდეც. მე
ჩვეულებრივ იქით წავალ ხოლმე, საცა ზარბაზნები აწყვია, დასავლეთის მხრივ
და არა წყლის მხრივ, იმიტომ, რომ წყლის მხრივ ყოველთვის ცივი ქარი იცის,
მივალ 39 ქუჩამდე, ქედამ გავბრუნდები და დავადგები იმ დიდ ქუჩას,
რომელსაც ბროდუეს ეძახიან და ბოლომდინ გავალ ხოლმე. ცოტა ფეხაკრეფით
რომ იაროს კაცმა, ეგ მთელის ღამის სამყოფი მანძილია.
- ეგ ხომ მთელის ქალაქის სიგრძეა ერთი-ორად აღებული! - დაიძახა
ტეტლოუმ, - მაშ თუ მაგ სახით მაგოდენა მანძილს გაივლით ხოლმე, ძილს
როგორღა ასწრობთ?
- მე ძალიან ცოტა ძილი ვიცი, უნდა მოგახსენოთ. რაც უნდა იყოს, მაინც
ეგრე ყოფნა სჯობია პოლიციაში ღამის თევასა. დილით ადრე, როცა გააღებენ
ხოლმე ოთახებს, დანიშნულს იმათთვის, ვისიც ხელობა ქუჩაში დგომას

თხოულობს, მაგალითებრ, ვინც ქუჩაში ყიდის გაზეთებს და სხვა ამგვარი, მეც
იქ შევეხიზნები და იქ დიდის სიამოვნებით დავისვენებ ხოლმე. ამის გარდა
ქალაქში იმისთანა სახლებიც არის, რომლის კედლები თბება შიგნიდამ, მივალ,
მივეყუდები გამთბარს კედელს და ეგრე რამდენსამე წუთს თვალს მოვატყუებ
ხოლმე.
- თვალს მოვატყუებ ხოლმეო! - გაიფიქრა ტეტლოუმ: - ნუთუ, თუ არ
მოტყუებით ძილს, მაგ ღვთისაგან ბოძებულს ნიჭსაც ვერ ღირსებია საწყალი!...
კიდევ რამდენიმე ხანი ერთად იარეს ხმაამოუღებლივ. მერე ტეტლოუ
შეფერხდა და უთხრა, რომ მე ჩემს საქმეზე უნდა წავიდეო. გამოეთხოვა თავის
სეხნიას და მოაგონა, რომ ორშაბათს არ დაივიწყოს მასთან მოსვლა.
მეოირის დღის საღამოს ტეტლოუ და მისი ცოლი ისხდნენ ბუხრის წინ და
გეგლოუ შეჰჩივოდა ცოლს, რომ ბედკრულს ერნს სამუდამო ბინა ვერსად
აუჩინა, თუმცა ნუიორკში იმდენი სახლი იყო სათნოებისა. ამაზე
გულგამწყრალმა და ცოლის გულმტკივნეულობითაც წაქეზებულმა მიჰსცა
სრული ნება თავის გულისწყრომასა.
- საწყალი ერნი ეხლა ”ბეთლემშია", - ჰსთქვა მან, - მაგრამ ვინ იცის, ამ
სამის დღის შემდეგ რა დღე დაადგება! საკვირველი არ არის, რომ იმ კაცს
დედამიწის ზურგზე არა აქვს ადგილი!... ჩვენ ყველანი, ვინც კი ვართ, სწორედ
ასოებსა ვგემართ, რომელთაც ჰსწერენ ხოლმე ბეჭზე და მერე ისევ წაშლიან
ახალოს დასაწერად. საწყალი ერნი კი, როგორც ჰსჩანს, არც ასოა, რომ ერთხელ
წაიშალოს და მორჩეს. ის უბედური კაცი თავისი საკუთარი მამა რომ იყოს,
ნახევარს ჯამაგირს მაინც მიიღებდა მთავრობისაგან; რომ სიკვდილამდე
მიხწეული სნეული იყოს, სამკურნალოში ადგილი ეღირსებოდა. ავაზაკი რომ
იყოს, არავითარ გაჭირებაში არ იქნებოდა: ლოთი მაინც ყოფილიყო და
ეტყუებინა ხალხი, ლოთობისაგან მორჩენა მინდაო, - მაშინ სხვადასხვა
სათნოების საზოგადოება ერთმანეთს შეეცილებოდნენ, არა მე მომარჩენინეთ,
არა მეო. ხოლო რადგანაც ერნი თავის მამად ვერ გახდება, რადგანაც
სფლმობრძავი სნეული არ არის, რადგანაც არა ლოთობს და პატიოსანი კაცია ამისათვის საზოგადოებას საწყალისათვის ზურგი შეუქცევია და ისე
გაუნებებია თავი.

V
დანიშნული ორშაბათიც მოვიდა და ტეტლოუს როგორღაც დაუმძიმდა,
რომ ერნი ხელახლად უნდა ინახულოს. არ ვიცით, ისა ჰსწყინდა, რომ ეგრე
ფუჭად ჩაუარა ყოველმა მეცადინეობამ, თუ ისა, რომ იმ უბედურს კაცზედ
ეჭვი რამ შეეპარა და აღარ ენდობოდა. იქნება გულში ამანაც გაუარა, ნეტა თავს
რაზე ვიწუხებო. ესე იყო თუ არა, მაინც და მაინც იგი ჰგრძნობდა, რომ საწყალს
ერნზედ ცოტად გული გაუგრილდა, თვითონაც კი არ იცოდა რათა და რის
გამო.

ტეტლოუ რაღასაცა ჰსწერდა, როცა მოესმა კიბედამ ფეხის ხმაურობა.
იმავე წამს წყნარად კარი დაურაკუნეს და ერნი შემოვიდა ოთახში.
- თქვენა ხართ? - უთხრა ტეტლოუმ გულცივად: - მე ეგრე ადრე არ მეგონა,
რომ მოხვიდოდით.
უბედურმა, თუმცა ფეხი წინ წადგა, უეცრად უკან დაიწია.
- მე იქნება მეტი მომივიდა, რომ აქ მოვედი - დაიწყო მან, - ხოლო მე
მახსოვს, რომ თქვენ თითონ...
- დიაღ, მეც მახსოვს; დღე მე დაგინიშნეთ... - უპასუხა ტეტლოუმ და
სინანულში კი ჩავარდა, რომ ეგრე გულცივად მოექცა.
ერნი ისევ კარებთან იდგა გაშეშებული. ჰსწუხდა, ჰსცხვენოდა თავის
თავისა და თითქმის კანკალებდა... ტეტლოუმ შეამცნივნა, რომ ერნი სახით
ცოტად მოჯობნებულა, მაგრამ ტანსაცმელზე კი ისევ ისე დიდი ურიგობა
ეტყობოდა. ტეტლოუმ ახლო მოიწვია.
- თქვენ რამდენი ღამე გაატარე, "ბეთლემს?" - ჰკითხა ტეტლოუმ.
- მარტო ერთი ღამე - პარასკევს.
- მეტი რატომ არა?
- "ბეთლემი" აღარ არსებობს.
- არ მესმის, რის თქმა გინდათ.
- შაბათს დილით მოვალეები თავს დაესხნენ, რაც კი იყო, ყველას ხელი
დაავლეს და ჩვენც პანჩური გვკრეს და გარედ გამოგვყარეს. ნიდდოკმა კი
იქიდამ ფეხი არ მოიცვალა. ის ამბობდა, რომ ისევ მე მოვუვლიო ამ სახლსა
მოვალეების სასარგებლოდაო. ეს კიაო, რომ თუ კაცს უნდაო, მუქთად არავის
რა აძლიოსო, ყავა ცოტად მაინც მაგარი უნდა აკეთოსო.
ამ ბოლოს სიტყვაზედ ტეტლოუს გაეცინა. ეგ სიცილი მალე გაუქრო იმ
ფიქრმა, რომ ერნი, ისევ უბინაოდ დარჩომილი, ხელადახლად ამას დააწვება
თავზედ... ტეტლოუ ჰკითხავდა თავას თავს: იქნება ეს ბოგანა კაცი ამათგანია,
რომელთათვისაც ყოველივე შემწეობა ამაოა და უქმი, რადგანაც ყოველივე
მათგანი თავ-თავქვე დაგორებულს ქვასა ჰგავს: მაღლა ვერ ამოვა და თუ
იძვრის, ძირს და ძირს ჩადის? ტეტლოუს გონების თვალწინ წარმოუდგა კიდეც
გლახა-ღატაკი, რომელიც ვითომ ყოველდღე მოეთრევა და უწამლავს
სიცოცხლესა...
- მე მგონია, - უთხრა ტეტლოუმ, რომ თქვენ ბევრი აღარა დაგრჩებოდათ
რა ხუთის დოლარისაგან.
ერნმა ღია ფანჯარას გახედა და არა უპასუხა რა. ფანჯარას გახედა თითქო
იმისათვისო, რომ თვალი გადაავლოს თავის უნუგეშო წარსულსა და
წინასწარად დაინახოს თვისი მომავალი, წარსულზედ არა ნაკლებ უნუგეშო და
უმწეო. ტეტლოუს სიტყვამ ფულის დახარჯვაზედ წამოუყენა თვალწინ
ბედკრულსა უმწეო ყოფაცხოვრება, რომელშიაც იმყოფებოდა და რომლითაც
არ უნდოდა შეეწუხებინა თავისი კეთილისმყოფელი.
- შემოგეხარჯათ განა? - ჰკითხა კიდევ ტეტლოუმ, რომ პასუხი
ათქმევინოს.

- დიაღ, - წარმოსთქვა ერნმა, თითქო თავს ძალა დაატანაო, - მე ზოგი
დავხარჯე, მართალია. მაგრამ ზოგი მაინც კიდევ დამრჩა...
- რამდენი დაგრჩათ?
- დოლლარ-ნახევარი. მე წუღები ვიყიდე, როგორც ხედავთ, - დაუმატა მან
და აჩვენა ფეხსაცმელი.
- თუ მაგაზე მეტი აღარა გაქვთ, ცოტაა...
ერნი მიუახლოვდა და ჩამოართვა ფული, რომელიც გეტლოუმ მოაწოდა.
ტეტლოუ სინიდისმა გაამხილა, რომ თვითონ არ ადგა, თვითონ არ მივიდა და
ისე არ მიჰსცა ფული. მაგრამ ცხადთ იყო, რამ იმ დღეს ყველაფერი როგორღაც
უხერხოდ მოსდიოდა. ყველაფერში ეტყობოდა დაფარული სურვილი, რომ ეს
კაცი როგორმე თავიდამ მოიშოროს. თუმცა ერნი არაფერს ამცნევდა, მაგრამ
ტეტლოუ კი ჰგრძნობდა, რომ რაღაც მძიმე თვალი გამკითხავისა ზედ
დაჰსტრიალებდა; თითქო ის გლახაკი წარმოეგზავნა მასთან რაღაც უმაღლეს
ძალას, რომ ამხილოს მისი გულგრილობა.
- თქვენ ეხლა მგონია უკეთა ხართ, - უთხრა მან მკვახედ, - იმედია, რომ
თქვენ, დღეს იქნება თუ ხვალე, გამოხვალთ მაგ ყოფა-ცხოვრებიდამ.
ტეტლოუს ეგონა, რომ ამით გულმტკივნეულობა რამე აჩვენა ბედშავსა,
მაგრამ ცხადი კი იყო, რასაც ნიშნავდა მისი სიტყვა: "ეხლა უკეთა ხართო და
იმედი მაქვსო, რომ თავს აღარ მომაწყენთო".
ერნმა არ შეიმჩნია, რომ მიუხვდა ნამდვილს აზრს სიტყვებისას და
რადგანაც მარტო მისი სიკეთე ახსოვდა, მიუგო პასუხი იმ ხმით, რომელშიაც
ისმოდა იმდენადვე მორჩილება, რამოდენადაც მადლობა:
- დიაღ, რასაკვირველია... მე ძლიერ, ძლიერ მადლობელი ვარ თქვენი,
ბატონო ტეტლოუ, რომ ამდენი სიკეთე მიყავით.
ამ სიტყვებში ისმოდა ხმა გამოთხოვებისა. ტეტლოუ როგორღაც თავის
ქერქში ვეღარ იყო და იფიქრა, ეხლა კაი შემთხვევა მაქვს ასე თუ ისე
სამუდამოდ მოვიცალო თავიდამ ეს ღატაკიო. თუმცა სინიდისი ჰქენჯნიდა
ამისათვის, მაგრამ თავს იმით იმართლებდა, რომ ხელში არაფერი საბუთი არ
მიჭირავს ერნის კაიკაცობისაო. ვინ იცის, ვინ არისო? ტეტლოუ წამოდგა და
კარებისკენ წავიდა. შეწუხებული ერნი უკან აედევნა იმ სიმწარით გულში,
რომელსაც ჰგრძნობს უბედური ღატაკი, როცა ხედავს, რომ კარში აგდებენო.
იმ წამს, როცა კარის დირეს ფეხი გადააცილა, ტეტლოუ თითქო მიეცა
უდროოღა სინანულსა და ჰკითხა:
- გყავთ ვინმე ან თვისი, ან ტომი?.. არის ვინმე იმისთანა, რომ თქვენთვის
გული სტკიოდეს?
უბედურის სახვზედ გამოჰკრთა უეცრად საშინვლი მწუხარება.
არავინა მყავს, - უპასუხა მან, - ცოლი მალე მომიკვდა მას შემდეგ, რაკი
შვილები დამეხოცნენ.
- განა შვილებიცა გყვანდათ?
- ორი პატარა ბიჭი... ორი მშვენიერი ბაშვი!.. - უპასუხა მისუსტებულის
ხმითა.

- დიდი ხანია?
- რაც ისინი დავკარგე? ომების დროს იყო. ჩემი ცოლი მწერდა, რომ ერთი
ავად გამიხდაო. მერე მომივიდა წიგნი, რომ მოკვდაო. მე უფროსს შინ
დავეთხოვე, მაგრამ მინამ დამითხოვდნენ, მეორეც ხელადამ გამოგვეცალა.
ერნი შედგა. ქუჩის ჟრიამულმა და გმინვამ მოახწია იმ ბნელ დერეფნამდე,
საცა ორნი იდგნენ, და კაცს ეგონებოდა, თითქო მისი ულმობელი და უწყალო
წარსული ხმაურობსო...
- შინ დათხოვნა საჭირო აღარ იყო, - განაგრძო ერნმა, მაგრამ მაინც
დავეთხოვე, რომ შინაურობისათვის დამეხედნა. როცა ვადა გამითავდა,
ძალიან მიამა და მე ისევ ლაშქარში წავედი. ბევრი ხანი აღარ გასულა, ტყვედ
წამიყვანეს. მას აქეთ არის, რაც ჩემი ცოლი ვეღარა ვნახე.
ტეტლოუს გულმა საშინლად ტეხა დაუწყო. დღესაქამომდე იგი
ზრუნავდა მასზედ, რომ ერნს მარტო დღევანდელი ჭირი მოაშოროს; გულს
უზვიადებდა ის მფარველობა, რომელიც მან ერნს აღმოუჩინა; აქაო და
მფარველი ვარო, მე მაღლა ვარ და ის დაბლაო. ხოლო ახლა კი, როცა ერნი
გაენდო და უამბო თავისი გულსაკვდავი აღსარება, ტეტლოუმ იგრძნო, რომ ამ
აღსარებამ მისი თავი დაამდაბლა და ის ღატაკი კი აამაღლა. ტეტლოუმ გულის
მხურვალებით გაუწოდა ხელი. ნეტა ამ დროს მოაგონდა ან ერთს, ან მეორეს,
რომ პირველ ნახვის შემდეგ ერთმანეთისათვის ხელი არ ჩამოურთმევიათ?...
- მე გთხოვთ, ჩემთან მოხვიდოდეთ ხოლმე, - უთხრა ტეტლოუმ და რომ
დააჯეროს, რომ გულით სთხოვს, დაუმატა: - მე თქვენს ეკლესიაში ვიყავ
შაბათს. გამგებელთა პირობა მომცეს, რომ თქვენს საქმეს გაშინჯვენ. იმათის
სიტყვით, ეგ ერთს თვეს გაჰსწევს, ჩვენ კი, რასაკვირველია, ერთმანეთს ამაზე
არეც ვინახულებთ. შემიძლიან ამის იმედი ვიქონიო?
- მას შემდეგ, რაკი თქვენ მე ფეხზე დამაყენეთ, მეც თვითონ გავუძღვები
ჩემს თავს... - ჰსთქვა საწყალმა, თუმცა მისი ძირს დაკიდებული თავი და
მრთოლარე ხმა ამის წინააღმდეგს ამბობდა.
- ეს მაინც ჰქენით, რომ თუ თქვენს თავს ბინა რამ აუჩინოთ, მაცნობოთ...
- მადლობელი ვარ, ბატონო! - უპასუხა მან, ხელი მიჰკიდა კიბის მუაჯარს
და ნელ-ნელა დაიწყო ძირს ჩასვლა.
მაგ მადლობის თქმაში ხელახლად მოისმა ხმა გამოთხოვებისა. კაცს
ეგონებოდა, ვინც ეგა თქვაო, განშორებას ისწრაფისო. რამდენიმე საფეხური
ჩავიდა თუ არა, ერნი შედგა, თითქმის პირი არ მოიბრუნა და ისე ჰსთქვა: - ჩემ
მაგიერად მადლი მოახსენეთ იმ სულგრძელს ქალსა... მე თქვენ ბევრი
დავიდარაბა მოგაყენეთ...
- მშვიდობით! - დაუძახა ტეტლოუმ გულნატკენად, მაგრამ მხურვალებით
კი. - მშვიდობით, ესე იგი, ნახვამდე!
ერნმა, მგონი, ეს სიტყვები ვერ გაიგო, იქნება ფეხის ხმაურობაში დაიკარგა
ყმაწვილი კაცის ხმა. ერნმა მალე ჩაიარა კიბე და მიეფარა თვალს.
ტეტლოუ შემობრუნდა თავის ოთახში და რაღაც გამოუცდელი სევდა
გულზედ დააწვა. დაჯდა თუ არა საწერად, მაშინვე სურვილმა გაიტაცა, რომ

ადგეს და ერნი უკან დააბრუნოს. მაგრამ იფიქრა, ვინ იპოვის იმ საწყალსა
იმოდენა ხალხში, რომელიც ეხლა ქუჩაში ბუზსავით ირევაო. მთელს
დანარჩენს დღეს თვალწინ ელანდებოდა ფერმკრთალი ერნი, რომელიც
კიბეზედ ჩადიოდა, რომელმაც გამოსალმებაზედ პასუხი არ მისცა და
რომელიც თალიდამ ეკარგებოდა სრულიად... მაშინ მოაგონდა თავისი
საკუთარი სიტყვები, ამას წინად თქმული: "ვინ იცის? ამ სამ დღეს უკან რა
დაემართება საწყალს ერს?" საღამოზედ, როცა თავის ცოლთან იჯდა,
გაუმჟღავნა, რომ გულზე რაღაც მძიმე ლოდი აწევს; უანბო, რაც იმ დღეს
შეეტყო ერნისაგან და დაუმატა: "მე ვშიშობ, რომ თავის დღეში ვეღარსად
შევხვდები”.
ცოლი გულს უშოშმინებდა, მაგრამ ამასვე თვითონაც წინადჰგრძნობდა.
VI
რამდენმამე დღემ გაიარა და ტეტლოუმ ერნის ამბავი ვეღარა გაიგო რა; ამ
დროთა მიმავლობაში მოუვიდა ცნობა ზღვისა და ხმელეთის სამხედრო
მმართველობისაგან და ეგ ცნობა სრულიად ამტკიცებდა მას, რაც საწყალმა
უამბო თავის მამაზე და თავის თავზედ.
ერთხელ კვირა დღეს ტეტლოუ საყდრიდამ გამოდიოდა, წინ შეხვდა
ზემოდხსენებული გულშემატკივარი ღვდლის ცოლი და იკითხა უბედურის
ერნის ამბავი.
- თქვენ არ იცით, რა ძნელი რამ არის იმისთანა ბედკრულს საშველი რამ
აუჩინოს კაცმა. თქვენ მაინც მოუხერხეთ რამე თუ არა? სად არის ეხლა ის
უბედური?
ტეტლოდ სირცხვილით დაიწვა ამ კითხვაზედ. პასუხისგება, რომელიც
სურდა თავიდამ აეცილებინა, ეხლა მთელის თავის სიმძიმით ზედ დააწვა
კისერზე და მოაგონდა შემდეგი სიტყვა ქრისტესი: "ე ს ო დ ვ ნ ვ ე რ
უ ძ ლ ე თ ჟ ა მ - ე რ თ მ ღ ვ ი ძ ა რ ე ბ ა დ ჩ ე მ თ ა ნ ა".
რამდენიმე კვირის წინად თვით დარბოდა და ცდილობდა იმ კაცისათვის
და აი ეხლა ისე აიცრუა მასზე გულა, რომ არც კი იცის ცოცხალია თუ
მკვდარია. კაცმა კაცისათვის მოწყალება ითხოვოს, მოაგროვოს მისთვის ფული
და არ იცოდეს კი, სად არის და როგორ არის! საშინელია! ტეტლოუ ამაზე
მეტის სირცხვილით არ დაიწოდა, თუნდა მვეპარა კიდეც ის ფული, რაც მას
მიჰსცეს ერჩის შესაწევრად.
- მე ცოტა რამ მოვუხერხე... წაიდუდუნა ტეტლოუმ: ხოლო ეხლა არა ვიცი
რა, რა დღეშია ჩემი საწყალი მეგობარი. მე ის თვალიდამ დამეკარგა.
- ეგრე მალე? - წარმოსთქვა ღვდლის ცოლმა თავაზიანის ძრახვითა.
ეგ ისევ ის იყო მოკლედ გამოთქმული, რასაც თვითონ ტეტლოუ თავის
თავს ეუბნებოდა. მაგრამ კი, როგორც ეტყობოდა, ღვდლის ცოლი ამ ამბავს
დიდს მნიშვნელობას არ აძლევდა და ტეტლოუ რომ უფრო დამჯდარის
თვისებისა ყოფილიყო, ადვილად გაურჩებოდა თავის სირცხვილსა.

ტეტლოუ შინ დაბრუნდა და ჰგრძნობდა, რომ სინიდისი ჰკბენს.
ერთის თვის შემდეგ ტეტლოუ წავიდა ერნის ეკკლესიის გამგებელთან იმ
იმედით, რომ იქ მაინც შეიტყოს თავისის საწყლის მეგობრის ამბავი. იქ
უთხრეს, რომ ეკკლყსიის გამგეობამ გამოიძია საქმე, ეკკლესიის წიგნებში
ამოჩნდა ერჩის სახელი და ეხლა მზად არიან საქმე აუჩინონ, რა დღესაც კი
გამოცხადდება.
- მაშ, თქვენთან ის არ მოსულა? - ჰკითხა ტეტლოუმ.
- არა, - მიუგო გამგებელმა. - თქვენ ხომ გეცოდინებათ, საცა არის და
შეატყობინეთ.
- ერთის თვის შემდეგ მობანდით, - უთხრა გაკილვით ტეტლოუმ. - და
მაშინ იქნება გაცნობოთ, სად იმყოფება ის უბედური.
საუბედუროდ, იმ ბედკრულის ხსენებაც კი აღარსად იყო; იმის კვალსაც
ვეღარ მიხვდნენ. შეწუხდა ტეტლოუ და მიმართა თავის ნაცნობებს
ნუგეშისცემისათვის. ერთმა უთხრა: "რა ეშმაკად გინდა იმის თავი!" მეორე
უმტკიცებდა, რომ ბოგანა კაცის ხელის გამართვა ლოთობისა და ზარმაცობის
ხელის შეწყობააო.
- მე რა დავა მაქვს თქვენს მეცნიერებასთან! - ეუბნებოდა ტეტლოუ, - მე ეს
ვიცი, იმ კაცმა ფეხი შემოდგა ჩემს ცხოვრებაში რაღაც განგების ძალითა. იმისი
სვე-ბედი რამდენსამე დღეს ჩემ ხელთ იყო. მე შემეძლო მექმნა, რომ ამ
ქვეყანაზედ იმასაც ადგილი რამ ჰსჭეროდა. თუ ამას ვერ ვიქმოდი, სუსტს
ხელს შემწეობისას მაინც მივაწვდიდი ყოველ იმის სამაგიეროდ, რაც საწყალს
დაეკარგნა. და აი, მას შემდეგ, როცა ცოტად ფეხზე წამოვაყენე, როცა
ნახევრამდე დავიხსენ, ხელადამ გავუშვი და დავკარგე. იქმნება იმის გამო
დევნილებთან და ტანჯულებთან მისვლა-მოსვლა რამ მქონოდა... ვინ იცის?
ეს ფიქრი და ყოველივე სახსოვარი, რაც მაგ ფიქრს ზედ მოსდევდა, გულს
უმძიმებდა ტეტლოუს. დაებადა მხურვალე, მოუთმენელი სურვილი, რომ
ერნი ნახოს, უშველოს როგორმე, მოუაროს როგორც საკუთარს ძმასა. ბევრს
ეწვალა, ბევრი შრომა გაჰსწია, რომ ეპოვნა ერნი როგორმე, მაგრამ ყველაფერმა
ამაოდ ჩაუარა.
- იმის სიკვდილის ამბავი მაინც შემეტყო, სხვა არა იყოს რა! - დაიძახა
თავისთავად ერთხელ, - ეგ ამ არცოდნაზედ უკეთესი იქნებოდა, იმიტომ რომ
მაშინ მაინც მეცოდიბგბოდა, რომ მან ადგილი დაიჭირა ნივთიერებითა
საზოგადო წყობაში, მეცოდინებოდა, რომ საწყალმა დასასრულ მაინც თავისი
ბინა იშოვნა!
ერთხელ შეიტყო, რომ წყალში დამხრჩვალი კაცი უპოვიათ; წავიდა
ცხედარის გასასინჯავად, მაგრამ დარწმუნდა, რომ ერნაო არ იყო.
როცა ტეტლოუმ უკანასკნელადღა ინახულა ერნი, შიშობდა, რომ ის
უბედური დევნას დაუწყობდა. და აი, ეხლა ის ღატაკი სწორედ სდევნიდა...
მარტო ძილსა და სიზმარში კი არა, ზოგჯერ დღითვე, როცა შრომით
დაღალული ისვენებდა, მაშინ უეცრად თვალწინ აეტუზებოდა მამა, ორის
შვილის დამკარგავი, და ყვედრებით სავსეს თვალით უყურებდა თავის ბოლო

გაუტანელს მეგობარსა... ზამთრის გძელ ღამეებშიაც, როცა გარედ საშინელი
ქარი ღმუოდა და გმინავდა, იგი უბინაო კაცი გვგრდო ამოუდგებოდა ხოლმე...
დიახ, ყოველთვის მოეჩვენებოდა იგი, როგორც გამკითხავი და
მხილებული მოვალეობის აუსრულებლობისა.
[1878 წ.]

[ჯ. იაკშიჩი]

შვილი მოხუცებულის ჰამზასი
სერბიული მოთხრობა
I
ამ ჩვენს დროშიაც კარგი და სასიხარულო რამ არის გაზაფხული.
ყვავილები ჰყვავიან, ბრწყინავს და თრთის დილის ცის ნამი, ჰყეფს ბულბული
და გული, აღსავსე სიყვარულითა და ამოვნებითა, სვამს სწორედ სამოთხის
სიტკბოებას. სული კაცისა აღტაცებულია, გული ადვილად და დიდის
ნეტარებით ჰფეთქს, ხელნი მზად გაპყრობილ არიან სხვის მოსახვევნელად და
სიტკბოებით თრობილი ადამიანი ჰფიქრობს: „ვიშ, რა ტკბილი იქნება, ეხლა
სული დალიოს კაცმა მშვენიერის ქალის გულზედაო“...
უფრო ლამაზი, უფრო საამური იყო გაზაფხული წმინდა მეფის ნემანიის 6
დროს. მაშინ სხვა დრო იყო: მაშინ არ იყვნენ მიზეზნი სიხარულია მოწამვლისა
და დაშხამვისა. მაშინ შეუძლებელი იყო იმისთანა წუთი, რომ კაცის
გულისათვის მიზეზი რამ მიეცა ანუ ტირილისა, ანუ რისსვა-წყევისა; არ
ყოფილა ისეთი წუთი, რომლის გამოც კაცს სიცოცხლე მოსწყინდება ხოლმე.
და თუ მაშინ გული შფოთავდა და ჰღელავდა რისთვის მე, - ეგ შფოთვა და
ღელვა წარმოსდგებოდა ახალის სახელის შოვნის ნდომისაგან, ახალის
გამარჯვების წყურვილისაგან... როცა მოხდებოდა ხოლმე, რომ ნათელი შუბლი
მეფისა შვიჭმუხვნებოდა და პირქუშად მაჩრდილობელ წარბთა ქვეშ თვალნი
მეფისანი რისხვით გაიელვებდნენ, ვითარცა ელვა შავ ღრუბლებ შორის, მაშინ
შეუდგებოდა ხოლმე თრთოლა და ძრწოლა სერბიის მტერთა - ბერძნებსა და
მადიართა; ჰგრძნობდნენ, რომ ჭექა-ქუხილი მათს თავზედ აპირობს მოსვლას...
მართალია, ეხლაც ისმის სიმღერა... მაგრამ ეხლანდელი სიმღერები
6

XII, XIII და XIV საუკუნის დასაწყისში სერბიაში მეფობდა ნემანიის გვარეულობა, რომელთა
ჩამომავალნიც იწოდებოდნენ ნემანიჩებად. ამათი დრო მეფობისა იყო უკეთესი,
უწარჩინებულესი დრო სერბიის ხალხის ისტორიისა. ნემანიჩებმა მოჰსპეს წვრილ-წვრილი
სამთავროები და ისეთი ძლიერი სმეფო შეადგინეს, რომ დააფიქრეს თვითონ ბიზანტიაცა.
ამათს მეფობის დროს სერბიაში შევიდა ქრისტიანობა.

სამწუხარო და სევდიანი არიან. ასე სევდიანი, რომ დედამ უმღეროს შვილს
აკვანზედა, ბაშვი ხმას გაიკმენდს და თვით დედა კი გაფითრდება და
მთრთოლარე ბაგეთაგან უნებურად მოსწყდება მძიმე და საშინელი წყევლა...
სევდიანია, სევდიანი ეხლანდელი სიმღერა!... მოუთმენლობის თრთოლითა და
გაბოროტებით ანთებულის სისხლითა ისმენს ეხლა სიმღერებს იუნაკი 7 და
ელის, როდის დაჰკრავს საათი შურისძიებისა, საათი სამაგიეროს გადახდისა...
იგი სიმღერა კოსსოვის სიმღერა, სიმღერაა სერბიელთა დამხობისა!
იმ ძველს დროს კი, როცა ყოველი გატარებული საათი სახელისა და
გამარჯვების საათი იყო, სულ სხვა სიმღერებს მღეროდნენ ხოლმე... მაშინ
უფრო სახელოვანნი იყვნენ საქმენი და უფრო ძლიერ ვაჟკაცნი იყვნენ იუნაკნი!
იმ სიმღერებში იყო ქება და დიდება ვაჟკაცობაში გამოჩენილ იუნკრებისა, და
ვისაც ერთხელ მაინც ყური მოუკრავს იმ სიმღერებისათვის, ის სამუდამოდ და
გაუთავებლად ინატრებს მათს მოსმენას. იმ სიმღერებში ადიდებდნენ სახელსა,
თავისუფლებას და ძლიერებას სერბიის ერისასა!...
ოჰ, ღმერთო, ღმერთო! სადღა არიან ეხლა ის იუნაკნი? სად არის ის
სახელი და ის დიდება? სად არის პრიშტინა წმინდა ნემანიჩების სრასასახლითა?.
II
ნემანიჩების გვარეულობის პირველ მეფის მარმარილოს დარბაზში
მწკრივად იდგნენ მარმარილოს ლუსკუმები დიდის შვილისშვილის
სახელოვანთა მამა-პაპათა: ხელოვანს ხელს სული ჩაედგა მარმარილოსათვის
და
გამოტვიფრულნი
სახენი
გამომეტყველებდნენ
სიყვარულს,
გულმართლობას, სიმტკიცეს და ძლიერებას.
ამათ შორის ბრწყინავდა ოქროს ტახტი, რომელზედაც მთელს ორს
საუკუნეს ისხდნენ ნემანიჩები, ერთგულთათვის ჭირისა და ლხინისა
მოზიარენი და მტერთათვის - მუსრნი.
აღსავალი ტახტისა მორთული იყო ხალებით, მძივით, ქსოვილით და
ოქრომკედით გარშამო ნაკერით. ტახტის ირგვლივ აბრეშუმის ბალიშზედ
ისხდნენ იუნაკნი. თვალნი მათნი ბრწყინავდნენ, როგორც დაყუდებულ
შუაღამისას ვარსკვლავნი, მომასწავებელნი მალიადის განთიადისა.
ტახტზედ მეფე იჯდა.
აი წყნარად დაიწყეს კვნესა ჩანგის სიმებმა და ახალგაზრდა მომღერალი
მოჰყვა სიმღერას. სახე მისი უფრო ცხოვლდებოდა გულის სიმხურვალისა და
სულის აღფრთოვანებისაგან.
მომღერალი აქებდა და ადიდებდა მეფის სახელსა და მეფე მდუმარედ
ყურს უგდებდა: ზოგჯერ ღიმილი მოსდიოდა და მაშინ მისი ნათელი შუბლი
გამოკრთოდა, როგორც გვირგვინი, რომელიც ედგა თეთრის თმით მოსილს
7

იუნაკი -მეომარს ვაჟკაცს ნიშნავს. სერბიაში ერთმანეთს იუნაკობით იხსენიებენ.

თავზედა.
თანდათან მაღლა და მაღლა ასწია მომღერალმა და ზარივით ისმოდა
სიმღერა მის; ხან დაბალს და წყნარს ხმაზვდ გადმოვიდოდა, თრთოლით და
კდომით ჩაიკაკანებდა, თითქო წყლის ნაკადული მორბის და ბუტბუტებსო;
ხან ისევ აიმაღლებდა ხმას, გაგიჟებით სცემდა სიმებს; სიმები გრიალებდნენ,
მისი ხმა სჭექდა, თითქო მეხი წამოვიდაო ქუხილის გრიალითა და ელვა-ჭექის
ცეცხლის ისრებითაო.
იუნაკნი ყურს უგდებდნენ და თანდათან ცეცხლი ეკიდებოდათ, თვალინი
რისხვით აენთებოდათ; მათი მკერდი, როგორც აფორიაქებულის ზღვის
ტალღა, ადიოდ-ჩადიოდა ისეთის ძლიერებით, რომ გულზედ რკინის
პერანგები დააწყდათ. ხელი ძალაუნებურად მივარდა ხმლის ტარს და
ჰლამოდა ხმლის გაშიშვლებას. იუნაკები ააღელვა სიმღერის ლექსმა;
სიმღერაში მტერი იწვევდა მათ საომრად; მომღერალის ხმაში მათ მოესმათ
კვნესა და გოდება ომში დაჭრილთა, წარმოუდგათ თვალწინ ბოლი, მტვერი,
სისხლი და მინდორი, მოფენილი სისხლში მოსვრილ მკვდრებითა... იმათ
ეგონათ, რომ ცხენებზედ სხედან კიდეც და წინ მიერეკებიან დამარცხებულს
და შეძულებულს მტერსა... წამოვარდნენ ფეხზედ, ძარღვებში სისხლი
აუდუღდათ, გულმა მედგრად ცემა დაუწყო და ცეცხლმოკიდებულნი და
აფორიაქებულნი მომღერალის სიტყვებითა, ხმადაბლა იძახდნენ: "საომრად!
საომრად! ახალის სახელისათვის! ახალის გამარჯვებისათვის!"
მეფე მდუმარებდა.
მომღერალს, რომელიც ყოველის სიმის თრთოლით, ყოველის ხმის
აღმოქშენით ასე კარგად და ღირსეულად ადიდებდა სახელსა და ძლიერებას
თავის ერისას, კაი ჯილდო ელოდა.
მომღერალმა ნელა და ხმადაბლა დააბოლოვა სიმღერა ამ სიტყვებით:
წვიმასავითა გესლიანი მოდის ისარი,
ხმალი წკრიალებს, შუბი ჭექით შუაზედ ტყდება...
ნეტა რა იქმნენ იუნაკნი? იგი სად არი,
ვინც შურდულთ ქუხილს და ხმლის ელვას წინ დაუდგება?
ნეტა სად არის, ერთის დაკვრით დაგვიმხოს მტერი,
ქვეყანა იხსნას, ფარად ექმნას მეფისა ტახტსა!
ნუ გეშის! ისევ ძლიერია სერბიის ერი,
მტრის არ ეშინის, კვლავ მოიქნევს ძლევისა ხმალსა...
მას დიდთა გმირთა გვარის კაცი არ დაელევა,
და აჰა, ჰამზა ძველი კაცი...
შეიძრა გვირგვინი განრისხებულის მეფის თავზედ, შეირყა ტახტი და
მეფეს ფერი ეცვალა და ისე გახდა, როგორც მარმარილო, რომლიდამაც
გამოტვიფრული იყო სახენი მის მამა-პაპისა. მოხუცებულის ჰამზის სახელი
უფრო სძაგდა მეფეს, ვიდრე სახელი თავისის ქვეყნის მტრისა, დიდად
სწყინდა, რომ მის გათქმულ სახელთან იხსენიებ სახელიც თავადისა, რომელიც
წარმართი იყო.

- ხმა ჩაიწყვიტე, შე წინდაუხედავო! - დაუყვირა მომღერალს მეფემ.
მომღერალი მაშინვე გაჩუმდა, რაკი ასეთის გულისწყრომით უბრძანა
განრისხებულმა მეფემ. იუნაკნიც შეკრთნენ მეფის გულისწყრომის შიშისაგან.
ერთი მათგანი წამოდგა და მდაბლად დაღუნა თავისი ჭაღარა თავი წინაშე
მეფისა. მან იგრძნო, რომ მეფე განრისხდა მისის სახელის ხსენებაზედ. ჰამზამ
თავდაბლად დაუკრა თავი მეფეს და იუნაკებს, რომელნიც ხმაამოუღებლივ და
გაოცებით შეჰყურებდნენ, წარმოსთქვა "მშვიდობითო" და გამოვიდა. მას აქეთ
ჰამზა მეფის სასახლეში აღარავის უნახავს.
III
მშვენიერს ვაკე მინდორზედ, რომელზედაც დუდუნით მიგრიალებს
სწრაფი მდინარე ტიმოქი, იდგა მაგარი ციხე ჰამზიგრადი. მის შორიახლო
მოფანტულნი იყვნენ სოფლები და მოჩანდნენ ახალი მონასტრები,
აშენებულნი სერბიის პირველ ქრისტიანთაგან სადიდებლად ახლად
მიღებულის სარწმუნოებისა. იქით შორს განზიდულიყვნენ მთის მაღალი
ცერები, ტყეებით მოსილნი.
ამ ჰამზიგრადში აუშფოთებლად ატარებდა თავის სიცოცხლის
უკანასკნელთ დღეთა მოხუცებული ჰამზა, რომელმანც თავი დაანება
სამუდამოდ ბრწყინვალეს კარს მეფისას. ჭაღარა თავი ძირს დაშვებოდა; ისიც
კი ემძიმებოდათ ეხლა მის მხრებს, ოდესღაც ძლიერთ და მორჭმულთა.
მოხუცის ბრძნულს შუბლსა მოჰმატებოდა კიდევ რამდენიმე ნაოჭი.
არაერთხელ გულის სიღრმიდან ამოუკვნესია ოხვრა და შავთვალთაგან
გადმოსდენია მწარე ცრემლი. ხოლო არავინ მის მასლობელთაგანმა არ იცოდა,
რის გამოა ასე მწუხარე და სევდიანი მფლობელი ჰამზიგრადისა.
გარნა თვით მოხუცი არ იყო ამ ქვეყნად ობლად დარჩენილი,მასაცა
ჰყვანდა ნუგეში, რომელსაც ბევრნი სხვანი შენატროდნენ. იგი ნუგეში იყო მისი
შვილი რადიშა. მარტო იგი დაშთომოდა საყვარელის ცოლისაგან, რომელიც ამ
შვილის შობიარობაზედ გარდაცვლილიყო. მოხუცს სულით და გულით
უყვარდა თავისი ერთადერთი შვილი. შეჰხაროდა და სიხარულით ვერ
სძღებოდა, შეჰყურებდა და ყურებით სურვილს ვერ იკლავდა.
ახალგაზრდა ლამაზი რადიშა ღირსი იყო მამის სიყვარულისა. ჯერ სულ
ცამეტის წლისა იყო და უხედნს განადირებულს ცხენს იმორჩილებდა!
გადარეულს ცხენს მოახტებოდა და უშიშრად მიაქროლებდა, ხევი
დახვდებოდა თუ ხნარცი სადმე არაფერს მოარიდებდა. მამის მძიმე ჯაჭვის
პერანგში ჩამჯდარი ფესდაფეხ მშველს დაეწეოდა, მფრინავს მერცხალს ისრით
შუა გააპობდა, შავარდენს თავზედ არ გადიფრენდა.
ხოლო როცა იუნაკნი შეიყრებოდნენ ხოლმე სალხინოდ და მორიგი თასი
ღვინით სავსე ჩამოივლიდა სულის გასამხიარულებლად და გულის
გასათბობად, ყველამ იცოდა, რომ ყმაწვილი რადიშაც ხელს წაავლებს მძიმე
თასს და უსულოდ დასცლის მოლხინეთა სადღეგრძელოს, როგორც

გამოცდილი
ძველი
ვაჟკაცი
მხოლოდ
კი
თვალები
უფრო
განუბრწყინდებოდნენ და უფრო ძლიერ დაუწყებდა ხოლმე ცემას ყმაწვილი
გული.
დააყვირებდა ხოლმე რადიშა ვერცხლის საყვირს - დაიწყობდნენ აქეთიქით რბენას ბაზიერნი და მეჯინიბენი, ძაღლები მოჰყვებოდნენ ხტომას და
რამდენსამე ხანს ეკან მთებსა და ტყეებში ასტყდებოდა ხმაურობა ნადირობისა,
ყეფა - ძაღლისა და თქაფა-თქუფი ცხენის ფეხისა, ერთი ყოფა და ამბავი.
ამრიგად ატარებდა თავის დროს მამისერთა შვილი მოხუცებულის
ჰამზასი. ნადირობა მისთვის შექცევა იყო, შუბი და ხმალი სათამაშო და ამ
სათამაშოთი ართობდა ხოლმე თავის უასაკო გულსა.
მხოლოდ მაშინ კი დაღონდებოდა ხოლმე მისი ნორჩი გული, როცა მამას
უყურებდა და ხედავდა, რომ მოხუცებული მამა წელთა სიმრავლითა
თანდათან ჭკნება და ჭკნება, როგორც ძველი ჭანდარი, რომელსაც ვერა
დააკლეს რა ვერც მეხის დაცემამ, ვერც გრიგალთა ქროლამ, და რომელიც კი
წყნარ-წყნარად ხმება და მწუხარედღა არხევს წვერზედ გაშიშვლებულს
ტოტებსა.
ბოლოს მოხუცი ჰამზა დაბრმავდა და მით წაერაფა თვისი შვილის ნახვის
ნუგეში. მაგრამ, როცა კი მის ხმას გაიგონებდა - ცრემლნი ლმობიერებისა და
სიყვარულისა ჩამოსცვივდა ხოლმე გამქრალ თვალთაგან. ბებერი ჰამზა
ჰგრძნობდა, რომ ბევრი ხანი აღარ დარჩენილიყო წუთისოფლად და თვით ეს
წუთისოფელიც შესძაგდა და თვითონ სიცოცხლეც მოსწყინდა. ხოლო სწუხდა,
რომ საყვარელს შვილს უნდა გამოვეთხოვოო; გული სტკიოდა, შვილი უნდა
დამრჩეს აქ მსხვერპლად მტრობისა და დევნულებისაო...
ამ მოხუცის თავადის სასახლეში არც ერთი ხატი არ იყო ქრისტიანობის
ნიშნად. ზოგიერთს მაშინდელს თავადებს კი ესვენათ სახლში ხატები,
რომელთაც ცბიერნი ბერძნები ურიგებდნენ ხოლმე ახლად მონათლულებს. ამ
ხატების მაგიერ ბებერს ჰამზას სახლში იდგნენ ბუთნი წარმართთა
ღმერთებისა, რომელთაც ლოცულობდნენ ჰამზას მამა-პაპანი და რომელთ
წინაშეცა თვით პამზას ხშირად მუხლმოდრეკით აღმოუთქვამს თავისის
სულის მწუხარება. არამც თუ თვით ჰამზა იყო მხოლოდ წარმართი, არამედ
ყოველნი მისნი მხლებელნიცა, შინამოსამსახურენი და თვით სტუმარნიც,
რომელნიც ეწვეოდნენ ხოლმე ჰამზიგრადში, ვერა სცნობდნენ ღმერთსა
ქრისტიანებისასა.
მოხუცს გასჯიქებოდა კიდეც გული და მაღალი მცნება ქრისტიანობისა
მას ვეღარ მიეკარებოდა: იგი გარდასრული იყო და ბრმა. იგი შენატროდა
მხოლოდ წარმართთა ღმერთებს, ღმერთებს ომისას და ბრძოლისას და თაყვანს
სცემდა მამა-პაპის ღმერთების ბუთთა.
ერთხელ დილით ჰამზამ მოიხმო შვილი, გადუსო ალერსით ხელი
შუბლზედ, რომელზედაც ჯერ სევდას და მწუხარებას არ დაეჩნივა თავისი
ნიშანი, და უთხრა ნელისა და მისუსტებულის ხმით, რომელიც აღსასრულის
მოახლოვებას მოასწავებდა.

- მიიღე ჩემგან ლოცვა და კურთხევა, შვილო ჩემო! ღმერთნი შენთა
წინაპართა, ღმერთნი, რომელნიც მრავალ საუკუნეს ჰპატრონობდნენ და
გფარავდნენ სერბიის ერსა და რომელთაც თაყვანს ვცემდი მე, იყვნენ მფარველ
და მეოხ შენი, ჩყმოკარგო! შენ გული გაქვს გმირისა! ემსახურე შენს ქვეყანას და
შენს მეფეს, - და როცა საყვირი ბრძოლისა მიგიწვევს შენ საომრად, წადი და
გულდაგულ დახვდი რაზმსა მტრისასა. ეგ იმისთანა თავგანწირვაა,
რომლისათვისაც ღმერთნი შენთა მამა-პაპათანი მიანიჭებენ ხოლმე კაცს
სამარადისო სახელს და დიდებას. შვილო ჩემო, ნუ დაივიწყებ ჩემს ანდერძს.
ნუ ჰგმობ და ნუ უღალატებ შენთა წინაპართა ღმერთებს! ნუ ჰგმობ და ნუ
უღალატებ შენს სამშობლო ქვეყანას და შენს მეფეს: გმობა და ღალატობა
წყეულია მთელის ქვეყნისაგან! ხოლო მოერიდე მეფის კარსა და სიკვდილი
გერჩივნოს, ვიდრე ნახვა იმ ტახტისა, რომელზედაც სხედან ნემანიჩების
შთამომავალნი. მეფეს ეჯავრები შენ იმიტომ, რომ შვილი ხარ დაცემულის
მთავრისა; შენ ეჯავრები მას იმიტომ, რომ თაყვანს არა სცემ იმ ღმერთს,
რომელსაც სცემენ მეფენი ნემანიჩების გვარისანი. კურთხევა შენდა, ჩემო
შვილო!
ბებერი ჰამზა გარდაიცვალა.
დაიკეტა რკინის ჭიის-კარნი ქალაქისა და შავად შეიღება მგლოვიარობის
ნიშნად; დადუმდა ხმა მონადირეთა; მხლებელნი შავად შეიმოსნენ, თმა და
წვერი გამოუშვეს; გუშაგნი შუბს ატარებდნენ, წვერით ძირს დაშვებულს და
თავადთა ქუდის თეთრი ფრთა შავზედ შეიცვალა. თითქმის ცხენებიც კი,
როგორღაც, გლოვის ხმით ჭიხვინებდნენ თავიანთ გომურებში.
ჭაბუკი რადიშა დაღონებული და შეწუხებული დადიოდა მამის ქალაქში.
სახე გაუფითრდა და შუბლზე დაეწერა მძიმე ფიქრნი, რომელთაც გარემოიცვეს
ეხლა კი მისი სული. თუ დაინახავდა ხოლმე იუნაკებს სადმე ერთად მსხდართ,
მივიდოდა ისიც იშვიათად, მიუჯდებოდა ხოლმე მათს წრეს და დიდის
წყურვილით ყურს უგდებდა ხოლმე მათგან ნაამბობს ამბავს თავისის მამის
საქმეებისას.
ერთს დილას, როცა ბრწყინვალება ამომავალის ცისკრისა ჯერ კიდევ
ებრძოდა ღამის სიბნელეს, როცა ბალახზედ ჯერ კიდევ თრთოდა ცის ნამა და
რადიშას მჭმუნვარე თვალებში ბრწყინავდა ცრემლი და გაფითრებულ
ბაგეთაგან გამოისმოდა სევდიანი ოხვრა, სევდიანი, როგორც ყეფა
ბულბულისა, რომელიც მიყრუებულ ღამეში დაჰკვნესის თავის დაქცეულს
ბუდეს, მაშინ-მეთქი, - რადიშას ნატკივარ გულიდამ უეცრად აღმოხდა ხმა
სანადიროდ გაწვევისა. მამის შემდეგ ეს პირველი ნადირობა იყო.
გაისმა თუ არა რადიშას საყვირის ხმა, ატყდა ერთი ფაცაფუცი
მოსამსახურეებისა, ქორებმა ფრთები გაიშალეს, ცხენები მხიარულებით
შეტოკდნენ და ძაღლთა ზარიანი ყეფა გაიფანტა დილის რიჟრაჟის
მყუდროებაში.
სულ მზად იყვნენ.
და, აჰა, გაიხმაურა მთამა და ბარმა. შორს ისმოდა გიჟური ჭენების ხმა

მონადირეთა ცხენებისა. მგელი, შიშით გალეული, ხშირ ტყეში მირბოდა
დასამალავად, გახურებული ძაღლები ჩარბოდნენ და ამორბოდნენ ხევებიდამ
და ხან სირბილითო გამალებულნი იშვერდნენ ფეხს და სკუპით
გადავარდებოდნენ ხოლმე კლდე-ღრეში.
მონადირენი უფრო და უფრო შორს მიდიოდნენ და მათის ძახილით და
ყვირილით ტყე ხმაურობდა.
შორს წავიდნენ მონადირენი, მაგრამ ყველაზე წინ და შორს ჭაბუკი
რადიშა წავიდა. მას უნდოდა, რომ გაცოფებულ და გიჟურ ჭენებით მოეკლა
თავისი წუხილი გულისა და უკან ამხანაგებს აღარ მოჰხედა. იგრძნო თუ არა
თამამმა ცხენმა ჩემს ნებაზე მიმაგდესო, გაფრინდა როგორც ფრინველი. ბევრი
კლდეღრე გადიარა, ბევრს ხევზედ გადავიდა როგორც ქარი; ბევრს ხანს
მირბოდა ტყე-ტყე ცხენი, მაგრამ რადიშამ მაინც არ აუკრიფა სადავე
დასაყენებლად და ერთხელაც არ შეშინებია იმ უცნობის და ხამის ადგილებისა.
მაინც მძიმე ფიქრნი ვერ დაიფრთხო, ვერ მოიშორა თავიდამ ჭაბუკმა მხედარმა
და სულ მიარბენინებდა და მიარბენინებდა ცხენს გაფოთებით. ხან ის ფიქრები
ჩამოეცლებოდნენ და მაშინ რადიშა სტკბებოდა ახალის ადგილების
სილამაზის ხილვითა.
მიაჭენებდა ცხენს რადიშა და უეცრად თვალწინ წამოუდგა მშვენიერი,
ყვავილოვანი ველი, იმისთანა, რომელიც მოეჩვენება ხოლმე სიზმრად
უშფოთველს და მშვიდობიანს სულს. დაინახა ლიმონისა და თურინჯის ხეები,
მათზე ასული ვაზები; ხშირ მწვანეთა შორის წითლად ღვიოდნენ ვარდები;
ყურთ მოესმა მშვენიერი ყეფა ბულბულისა და მურმური წყაროსი; ოქროსფერი
თევზები მჭვირვალე წყაროში თამაშობდნენ და დიდთა მუხათა მაგრილებელ
ჩრდილში მოჩანდა სათავე მეფის სრასასახლისა.
რადიშა გაოცებული შედგა; ყველაფერი, რასაც ჰხედავდა, ხამად და
უცნაურად ეჩვენა. "რა ვქნა? ეს სამოთხეში ვარ, თუ რა არისო", - იფიქრა.
რადიშას შეეშინდა კიდეც ამ მშვენიერის სანახავისა: ვეღარც თვალის მოშორება
შესძლო და ვეღარც უკან დაბრუნება, მაგრამ რაც მოულოდნელად და უეცრად
თვალწინ გამოეცხადა, იგი უფრო უმშვენიერესი იყო ყოველსავე მასზე, რასაც
წუთის წინად ასე ძლიერ შენატროდა.
იგი იყო მშვენიერი ახალგაზრდა ქალი, იმისთანა ქალი, რომლის მსგავსი
რადიშას არასოდეს არ ენახა და რომლის წინაშე ყოველი ადამის შვილი მუხლს
მოიყრიდა და სიყვარულის სიტყვებს კი ვერ გაუბედავდა. იგი მხოლოდ
სასოებით და თაყვანისცემით დაუწყებდა ყურებას ხმაგაკმენდილ
აღტაცებითა, როგორც ციდამ მოვლენილს მოჩვენებასა.
რადიშას ძლიერ დაუწყო გულმა ცემა; უნდოდა ეთქვა რამე, მაგრამ ენა არ
დაემორჩილა, თუმცა აზრით კი ეუბნებოდა მშვენიერს ქალსა: "ზე აიხედე მაგ
მშვენიერის თვალებითა, ჰოი, ღმერთავ, და შემომხედე მე. გამიცოცხლე სული
ჩემი შენის ღვთიურის შემოხედვითა!"
რადიშას მოაგონდა ბოლოს, რომ ეს სახე სხვა დროსაც უნახავს.
სახელდობრ, იმ ღამეს, როცა თავთ ეჯდა სულთმობრძავს მამას, ქვითინებდა

და სწყევლიდა თავის გაჩენის დღეს, თითქო წინადჰგრძნობდა, რომ მამის
შემდეგ სიცოცხლე მის მოწამლული იქნება მწუხარებით და მარტოობითა.
სწორედ იმ ღამეს, როცა სევდა ისე ძლიერ მოაწვა გულზედ, რომ აღარ იცოდა,
რა ექმნა, მაშინ უეცრად მოევლინა საკვირველი მოჩვენება, წარმოუდგა
თვალწინ მშვენიერი ახალგზდა ქალი, რომლის ციურმა ღიმილმა სწრაფად
შეუშრო ცრემლი და საშინელი წვა სულისა შეუსუბუქა. იგივე მშვენიერი ქალი
ეხლა ხელმეორედ ედგა თვალწინ.
ეს მშვენიერი დანაბადი იყო კრინა, სერბიის მეფის მამისერთა ქალი,
რომელიც, როგორც წმინდა წვეთი ცის ნამისა ვარდის ყვავილის ფოთოლზედ,
ისე წმინდად და სათუთად იზრდებოდა თავისის მამის სასახლეში. იმისთანა
სურვილი რა იქნებოდა, რომ მის ხნიერს მეფეს, მის მამას, მაშინვე არ
აესრულებინა.
ის ადგილი, რომელმაც თავისის სიტურფით და სიუხვით გააოცა რადიშა,
მეფის ქალის კრინას საკუთარი ბაღი იყო; აქ მარტო მისთვის ჰყვაოდნენ და
სუნნელობდნენ ვარ-ზამბახნი, ბულბული მარტო მისთვის გალობდა,
მშვენიერი და დიდრონი ხეები მარტო მისთვის დააყენებდნენ ხოლმე
ჩრდილსა და გრილოს. რადიშას ცხენი გაქვავებულივით უძრავად იდგა მეფის
ქალის წინაშე და თვით რადიშაც გულისკდომით ელოდდა, აცა, ან ეხლა
შემომხედავს და ან ეხლაო.
კრინამ შემოჰხედა. თვალნი მისნი ღამეზე უფრო ბნელნი იყვნენ და სახე
უმტვერო თოვლზედ უფრო თეთრი ჰქონდა. შავი ნაწნავები გველებსავით
ეყარა თოვლივით თეთრს მხრებზედ იმ ხორციელს ანგელოზსა.
- სწორედ ის არის, ის! მაშ სიზმარი კი არა ყოფილა, ცხადი იყო, როცა მე ეს
პირველად ვნახე. ჩემი მაცხოვარი, ჩემი იცოცხლე ეგ არის! ოჰ, ღმერთო,
ღმერთო, - იძახდა მთრთოლარე გულში ნეტარებით სავსე რადიშა.
კრინამ შემოჰხედა და გაწითლდა. თვალნი განუბრწყინდნენ, როგორც
გაზაფხულის მზე ღრუბლებ შორის და ალისფერი ტუჩები აუთრთოლდნენ.
რაღაც უნდოდა ეთქვა, მაგრამ ხმამ უღალატა: იგი ვერ ჰპოულობდა სიტყვას
თავისის გრძნობის გამოსათქმელად. კრინას ეგონა, რომ მის წინაშე დგას
ხორციელი ადამიანი კი არა, რაღაც სულიერი, ციდგან მთვლენილი.
- საიდამა ხარ შენ, უცნობო ყმაწვილო კაცო? - ძლივს წარმოსთქვა ბოლოს
კრინამ და ხმა მისი იყო ისეთი საამო და ნარნარი, როგორც ღუღუნი გვრიტისა:
შენ მამაჩემის კარისკაცი არა ხარ? მისთა თავადთა შორის შენ მე არ
მინახავხარ...
რადიშამ თავისი მწვავი თვალი თვალში გაუყარა; კრინამ ამ თვალთა
სიმწვავეს ვერ გაუძლო, აირია და თავი ჩაღუნა. მერე კი ისევ აიხედა მაღლა და
შეხედა რადიშას, თითქოს უნდაო, საუკუნოდ დასტკბეს რადიშას თვალთა
მომხიბლავის ძალითაო.
- მე ვთხოვ მამაჩემს, შენს მეფეს, რომ მიგიღოს სასახლეში დიდებულთა
შორის, უთხრა კრინამ; - შენ ისეთი მშვენიერი რამა ხარ...
ახალგაზრდა მხედარი გაფითრდა, ენაზედ შეაკვდა პასუხი... მსწრაფლ

მოატრიალა ცხენი და როგორც ფრინველი თვალთაგან დაიკარგა.
მეფის ქალმა მწუხარებით გააყოლა მხედარს თვალი, მკლავები ჩამოჰყარა,
თითქო დაუდუნდაო და სახილამ მსწრაფლად გაუქრა ლამაზი ვარდისფერი...
რადიშა ამას იქით აღარ ნადირობდა. თავის მამის საფლავის სანახავადაც
კი მოიშალა სიარული. აღარც ცრემლი მოსდიოდა და აღარც ოხვრა-კვნესა.
დაუჟანგდა მძიმე რკინის აბჯარი, დაუჟანგდა ბრწყინვალე რკინის
პერანგი; სქელი მტვერი დაედო ცხენის იარაღსა. ამ ქვეყნიერობაზედ
აღარაფერი არ იტაცებდა რადიშას გულს, აღარაფერი ესიამოვნებოდა. მას
ერთის ნახვით შეუყვარდა კრინა და მზად იყო სიცოცხლე მიეცა, რომ ერთხელ
კიდევ თვალით ჰნახოს, ჰნახოს და იქავ მოკვდეს კიდეც.
ხოლო წელიწადი წელიწადზე მიდიოდა და რადიშა მამს ანდერძისა გამო
ვერ ჰბედავდა მეფის კარზედ მისვლას, თუმცა იქ ჰნახავდა თავის ღმერთას თავის გულის სანატრელსა.
V
მეფის სრა-სასახლე ძალიან გაჩაღებული იყო; მდიდრად მორთულნი
მოსამსახურენი გარბოდნენ და გამორბოდნენ დიდს დარბაზში; მრავალნი
თავადნი სერბიის სამეფოსანი ჯგუფ-ჯგუფად წინ და უკან დაიარებოდნენ
მდიდრად მოფენილ ხალებზედა.
საბჭო დარბაზში ისხდნენ ტახტის დედაბოძნი-უხუცესნი სერბიის
ხალხისა. მოუთმენლად ელოდნენ, რომ მეფემ ბრძანოს რამ ტახტიდამ და
ბჭობა გაიმართოსო.
მეფე წამოდგა ფეხზედ და მრისხანებით წარმოსათქვა:
- მეფე მთელის საბერძნეთისა, ბოლგარიისა და სერბიისა ჰთხოულობს
ხარკსა ურჩთა სერბთაგან!
მთელს დარბაზში ერთბაშად გაიხმაურა გულისწყრომის ხმამ; რისხვამ
გაუელვა თვალებში ამ მოხუცთა კრებას და მეფემ ხელახლად დაიწყო:
- ომს ირჩევთ, თუ ხარკის მიცემას? - ჰკითხა მეფემ.
- ომს, ომს! - დაიგრიალა კრებამ, დედაბოძმა ტახტისა.
- ომს! - ამბობდა გულისწყრომით ანთებული თვალი, - ომს! - წკრიალებდა
ხმალი, ქარქაშიდამ ამოწვდილი.
- მაშ ომი იყოს და სრვა მტრისა! - დაასკვნა.
პრიშტინაში წინანდელი უდარდელი მხიარულება შესწყდა; ეხლა
ქალაქის ქუჩებში დაიარებოდნენ შეიარაღებულნი იუნაკნი, თავადნი,
მორთულნი აბრეშუმსა და ოქრომკედით ნაკერის ტანისამოსითა. იგი იყო
მხედრობა, რომელთაც წინ ელვათ დამარცხება გაზვიადებულის ბერძნისა.
იუნაკთა შორის რადიშაც იყო; იგი ერთგულობით შერჩა თავის სამშობლო
ქვეყანასა და თუმცა ჯერ ჭაბუკი იყო და ამასთან ძალიან მდიდარი, მაგრამ

უხაროდა, რომ თავის ყმაწვილკაცობაშივე თავს დასდებს თავის ქვეყნისათვის.
მოხუცებულის ჰამზას შვილს გულმკერდს უშენებდა რკინის პერანგი,
ოქროთი დაფერილი, საომარს ჩაჩქანზედ გადმოშვებული ჰქონდა ფრთა,
ძვირფასის თვლებით მორთული. გვერდზედ ეკიდა ხმალი მდიდრად
შემოსილი. თვალები მისი უნდა გენახათ, თვალები!... რამდენს მშვენიერს ქალს
მდიდარის პრიშტინისას ამოუოხვრია იმ თვალებისათვის, მაგრამ კი
ვერცერთს ვერ გაებედნა შიგ ჩახედვა, იმ წყვდიადსავით ბნელ თვალებში!
რადიშა იყო მშვენიერი, როგორც ღმერთი, თავმომწონე როგორც არწივი,
რომელიც თამამად თვალს უსწორებს მზეს, თავისუფალი როგორც ლომი,
რომელმაც არ იცის, რა არის ხუნდი, და ტანადი, როგორც კვიპაროსი.
მარტო ერთი რამ აწუხებდა რადიშას. როცა მეფის სრა-სასახლის ახლო
გაივლიდა, რაღაც უცნაური ხმა ჩასჩურჩულებდა ხოლმე ყურში: "მეფეს შენ
სძულხარ და ეჯავრებიო. მენ არ გწამს იგი ღმერთი, რომელსაც თაყვანს სცემს
შთამომავალი ნემანიჩისა!" რადიშა ძრწოდა, სული ყელში უგუბდებოდა.
ხოლო გული მიუწევდა ნახვად იმ სამეფო ტახტისა, რომლისათვისაც მამამ
ანდერძად დაუდო თავის დადება საომარს მინდორზედ და რომელსაც იგი
იმავ ანდერძით ახლოს არ უნდა მიჰკარებოდა.
მზე დაწურვაზე იყო; უკანასკნელნი სხივნი თანდათან ჰქრებოდნენ
წითლად მღვიმარე ცის კამარაზედ. შვილი ჰამზასი მჭმუნვარის სახით
შეჰყურებდა ჩამავალს მზეს, თითქო სიცოცხლეს ესალმებაო. თვითონაც ვერ
გაიგო, როგორ მოხდა, როცა თავის თავი უეცრად დაინახა მეფის ქალის კრინას
ბაღში. მთელს პრიშტინში რადიშას არც ნაცნობი ჰყვანდა, არც მეგობარი,
გარდა ამ ოქროვან სხივებისა და წითლად მღვიმარე ცისა. მარტო ამათ
უმჟღავნებდა თავის გულისტკივილსა.
ობოლი იყო, ობოლი! მას გაახსენდა თავისი დამარხული ბედნიერება მოხუცებული მამა; მას წამოუდგა ტიმოკი აბიბინებულის ნაპირებითა,
ნავარდი ნადირობისა და ქორ-შავარდნისა. ფიქრში გაუარა იმ წყარომ, საცა
შეხვდა კრინას, გაუარა დაუვიწყარმა შემოხედვამ კრინას შავ თვალებისამ.
რადიშამ თვალები დახუჭა და თვალწინ წარმოუდგა, როგორც ცოცხალი,
მეფის ქალი, შუქშესხმული ჩამავალის მზის სხივებითა; იგი უღიმოდა
რადიშას ანგელოზის ღიმილითა და ისე წყნარად უოხვრიდა გული, თითქოს
საღამოს ნელი ნიავი ჰკვნესისო.
რადიშამ თვალი აახილა. მის გარემო მწუხრი ჩამოვარდნილიყო საოცარის
ზაფხულის საღამოსო; ხოლო მან თვალი არ ათხოვა იმ საღამოს მშვენიერებას,
იგი ეჩვენებოდა მას საბნელეთად. ჭაბუკის იუნაკის გონება მიჰქროდა მეფის
ქალისაკენ და ამ ყოფაში ფიქრადაც არ მოსდიოდა, რომ იგი ქალი იმ წუთში
მის ახლო იყო.
მას აქეთ, რაც რადიშა მამეულის სახლიდამ წამოვიდა, ეს მეორედ
ამოდიოდა ახალი მთვარე. ამ ხანში მოხსენებულის ჰამზას შვილი ყოველდღე
ჰხედავდა ხოლმე სრასასახლეს სერბიის მეფისას, მაგრამ არ იცოდა კი, რომ
მარმარილოს ოთახებში მისთვის კვნესდა მისი ღმერთა შვენიერებისა.

ცა მოიკაზმა ვარსკვლავებითა; სადღაც გალობდა ბულბული, ყველგან
დუმილი იყო; ერთი ფოთოლიც არ ირხეოდა; შეუშლელად ისმოდა მხოლოდ
ერთი გალობა შუაღამის მგალობლისა. ამ დროს მოისმა ნელი ფეხის ხმა...
რადიშა შეჰკრთა, გულის ფეთქა დაუდგა, ძარღვში სისხლი გაუშრა... მის წინ
კრინა იდგა!...
- ჩემო ღმერთავ! - შესძახა რადიშამ და დაეცა მუხლებზედ: განა შენ არა
ხარ იგი ბუთი, რომელსაც თაყვანს სცემენ, ვითარცა ღმერთს, ჩემნი წინაპარნი?
მეც უნდა გიწამო და თაყვანი გცე!... იქნება შენ ხარ მოციქული იმა ღმერთისა,
რომელსაც თაყვანსა სცემს მეფე ჩემი?... იქნება შენ სირინოზი ხარ?... თუ აგრეა,
მომიღე ბოლო!... ხოლო თუ შენ ხორციელი ხარ... შემიყვარე მე!
მეფის ქალს თრთოლა მოუვიდა, შებარბაცდა, წაქცევას ჰლამოდა. მაგრამ
რადიშამ მკლავები გაშალა და იგი მშვენიერება მიეყრდო მის გულ-მკერდსა.
კრინა თრთოდა, როგორც ფოთოლი ქარისაგან, მხურვალე კოცნამ
იუნაკისამ გაფითრებული სახე წითლად აუნთო.
ეს წუთი იყო წუთად განუზომელისა, უსაზღვრო ნეტარებისა, რომლის
შემდეგაც ჩვეულებრივი ცხოვრება უფერუღია და უგემური.
- ერთხელ კიდევ მიგიკრა გულზე, ჩემო სიხარულო, ჩემო სიცოცხლევ!...
ერთი კიდევ მაკოცნინე... - ევედრებოდა რადიშა.
- მითხარ, ვინა ხარ, ვინ? - ჰკითხა მეფის ქალმა. - მე მიყვარხარ,
მიყვარხარ! მე მეფის ქალი ვარ! ჩემის სიყვარულისა არავინ არა იცის რა, არც
მეფემ, არც ერმა... მაგრამ დასამალავი აქ არა არის რა. რისთვის უნდა
დავუმალო ვისმეს ჩემი სიყვარული?:
- მე ვარ შვილი მოხუცებულის ჰამზასი, - უპასუხა რადიშამ თრთოლვით.
კრინა შეძრწუნდა. სახელი, რომელიც ან მოისმინა, არ იხსენიებოდა მის
მამის სასახლეში; ვერც ერთი დიდებული ვერ ჰბედავდა იმ სახელის ხსენებას.
კრინამ ეს იცოდა; ისიც იცოდა, რომ მისი სატრფიალო შვილია წარმართისა და
კერპთმსახურისა... იცოდა ეს ყოველი, მაგრამ მით არ შემცირებია ერთხელ
აღგზნებული სიყვარული მისდამი.
- მე ქრისტიანი ვარ, - წარმოსთქვა აუჩქარებლად, მეფის ქალმა, - ხოლო
შენ კი? შენ კერპთმსახური ხარ? შენ შენი ღმერთები გყავს?...
- დიაღ, შენ ხარ ღმერთი ჩემი! შენს მერმედ მე მყავს კიდევ ღმერთი
ბრძოლისა, ღმერთი მშვიდობიანობისა, ღმერთი ნათვლისა, ღმერთი
წყვდიადისა, ღმერთი მძულვარებისა და ღმერთი სიყვარულისა!
- ჩვენს სარწმუნოებაში ეგ ღმერთები არ არიან! ჩვენ ერთი ღმერთი გვყავს!
მაგრამ სიყვარული შენი საუკუნოდ იცხოვრებს ჩემს გულში!...
კრინამ სთქვა ესა და თავი თვისი მიაყრდნო ჭაბუკის გულსა
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
სერბიის მხედრობა წავიდა საომრად.
საშინელი ომი მოუხდათ; სერბიელნი ომობდნენ თავისის ქვეყნის
თავისუფლებისა და სახელისათვის; დიდების გვირგვინი დაედგათ თავზედ
მათ, რომელნიც დაიხოცნენ იმ უწმინდესს ომშია!...

VI
მეფის სრა-სასახლეში ხმაურობა შესწყდა და ყოველსა მწუხარების ფერი
დაედო; ისინი, რომელნიც ამხიარულებდნენ აქაურობას, ეხლა შორს იყვნენ;
მხოლოდ იშვიათად კი მეჩანგეები მოვიდოდნენ ხოლმე და გალობით
ადიდებდნენ სახელსა და ვაჟკაცობას, რომელნიც სერბიელთ შეიძინეს ახალს
ბრძოლაშია.
კრონა ისმენდა ამ სიმღერებს მეჩანგეებისას, ხშირად მამის სახელსაც
გაიგონებდა ხოლმე, ქებით სიმღერაში ჩართულს, მაგრამ ყოველს ამ ქებას
გულგრილად მიიღებდა; ერთი მარცვალი ცრემლიც არ წამოსდენია
თვალთაგან. ხოლო როცა ჭაბუკმა მომღერალმა ერთხელ დაიწყო ქება და
დიდება რადიშას ვაჟკაცობისა, მაშინ კი კრინას აუთრთოლდა გული და
წამოჰყარა თვალთაგან ცრემლი.
მომღერალი ამას მოსთქვამდა:
"რკინის პერანგზე ცემით შუბნი ზე იმსხვრევიან,
სისხლში მოსვრილ ხმალთაგან ნაპერწკალნი ცვივიან...
უწყალოდ სრვენ ცხენს და კაცს შუბები და ისარნი,
ცხენიდგან ძირს ცვივიან იუნაკნი, მხედარნი.
აჰა, მოჰქრის რადიშა, მტერს არღვევს ვით გემი ზღვას,
მაგრამ უწყალო ხელი გულში უმიზნებს ისარს,
მოხვდა და, ვაი ღმერთო, ის ჭაბუკი ვაჟკაცი
გადმოვარდა ცხენიდამ..."
მეფის ქალმა ვეღარ შესძლო შემდეგის მოსმენა; სახე გაუგფითრდა და
დაეცა გულშემოყრილი.
ჯარი შინ დაბრუნდა.
მეფის სასახლეში დიდი ნადიმი გაიმართა. შეიკრიბნენ იუნაკნი, რომ
მეფის ხელადამ მიიღონ ჯილდო ვაჟკაცობისა. ხოლო მათ შორის არ იყო იგი,
ვისთვისაც მეფეს მოემზადებინა ყველაზე უკეთესი და უწარჩინებულესი
ჯილდო, - სახელდობრ, ხმალი მოჭედილი ალმასებითა და ძვირფასის
თვლებითა. იმ დროს იმისთანა ხმლებს ატარებდნენ მხოლოდ მეფენი და
სპასალარნი.
ეს ჯილდო ამორჩეული იყო თვით მეფის ქალისაგან, რადგანაც წინადვე
ჰგრძნობდა, ვინც იქნებოდა მისი ღირსი, კრინას დიდი ხანია უნდოდა
გაემჟღავნებინა თავისის მამისათვის სახელი მისი, ვინც ეგრე მხურვალედ
უყვარდა; უნდოდა გაემჟღავნებინა, რომ სიკვდილს ვირჩევ და იმის
სიყვარულის დავიწყებას კი არაო. კრინა ფერმკრთალად იყო, როგორც ზამბახი
და სხვილი ცრემლი ჩამოსდიოდა მარმარილოს ლოყებზედ.
- ღმერთო ჩემო! ნუთუ ომში მომიკლეს!... - თრთოლვით და კანკალით
ამბობდა ნელის ხმით კრინა.

- იგი აღარ არის, არა! - ერთმანეთს ჩუმად ეუბნებოდნენ იუნაკნი, ომიდამ
დაბრუნებულნი.
- ის ცოცხალი არ უნდა იყოს, არა! - ამბობდნენ მწუხარებით დიდებულნი,
რომელთაც ენახათ გალომებული ვაჟკაცობა რადიშასი.
მეფე წამოდგა ფეხზედ ტახტიდამ და გადაავლო რა შეწუხებული თვალი
ყველას, ბრძანა:
- სად არის იგი, რომელმაც დაიმსახურა ყველაზედ უმაღლესი ჯილდო?
რომელიც ყოველთვის იქ იყო, საცა მოსისხარი ხმალი მტრისა უფრო ძლიერ
მოქმედებდა! რომელიც სახელოვანის ვაჟკაცობითა გაუსწორდა თვის
წინაპართა! ვინ არის იგი? და რატომ არ არის იგი დღეს ჩვენთან?
- იგი რადიშაა, შვილი მოხუცებულის ჰამზასი, - უპასუხეს მოხუცთა
დიდებულთა, რომელთაც შურდათ, რომ რადიშამ მათს შვილებზედ უფრო
დიდი სახელი იშოვნა.
ამ სიტყვებზე მოიღრუბლა მეფე, თითქო ბნელი ღრუბელი მოადგა
შუბლზედაო. კრინამ მწუხარებით ჩაჰკიდა თავი, გამოვიდა დარბაზიდამ და
წავიდა ცალკე, რომ თავისუფლად მიეცეს თავისის სევდის ცრემლსა.
ამ დღიდამ მეფის ქალმა დაიწყო ჭკნობა, როგორც ნაზმა ყვავილმა. იგი
თავის მოახლეებს აღარ ელაპარაკებოდა ისე მხიარულად, როგორც ადრევ;
აღარ იცინოდა; აღარავისთვის არ შეუჩივლია თავისი გულისტკივილი და
ნორჩ გულშივე ჰკლავდა კვნესას და ოხვრასა.
მოხუცი მეფე სწუხდა, რაკი ხედავდა, რომ მისი მამისერთა ქალი
დღედადღე სანთელივით დნება რაღაც უცნაურის კაეშნისა გამო.
ერთხელ მეფე ფეხთ უჯდა კრინას, ავადმყოფად მწოლარეს. კრინას ეძინა:
მისი სახე ზამბახზედ უფრო ფერმკრთალი იყო. ცრემლი ჩამოსცვივდა ბებერს
მამას თვალთაგან, მძიმედ ამოიოხრა და აკოცა ფერმკრთალს შუბლზედ თავის
საყვარელს ქალსა. კრინას გამოეღვიძა, ისევ ბურანში იყო, რომ დაინახა თავისი
მტირალი მამა და წყნარის ხმით წამოსთქვა:
- შენ რადიშა არა ხარ!... გამეცალე, გამეცალე!... მე მარტო ის მიყვარს!...
რადიშა მოუკლავთ! მეც მინდა მოვკვდე!
მეფის ლოყაზედ ცრემლი თითქო გაიყინაო; მეფე ხან ჰფითრდებოდა, ხან
ჰწითლდებოდა; მსწრაფლ წამოდგა და წავიდა იმ განზრახვით, რომ თავის
დღეში აღარ ინახულოს თავისი ქალი, რომელსაც შეჰყვარებია შვილი
მოხუცებულის პამზასი.
VII
ერთს დაბურულს და მიყრუებულს ტყეში, საცა ხეთა სიხშირე ძირს არ
უშვებდა მზის სხივსაცა, საცა არ სმენია თავის დღეში ფრინვლის გალობაცა, იქ
ერთი ბნელი და უდაბური ნაპრალი იყო. მხოლოდ მაშინ გაიხმაურებდა
ხოლმე ეს უდაბური ადგილი, როცა დაიქროლებდა გრიგალი და ხეთა წვერს,
როგორც საქანელს, აქანებდა. მხოლოდ მაშინ კი ის უდაბნო ხმას ამოიღებდა

და ისმოდა საშინელი გრგვინვა გრიგალისა, უზარმაზართა ხეთა რხევის
შუილი და მიკიოტის ძახილი. იმ უდაბურ ნაპრალის პირზედ იდგა ქვითკირის
ციხე, საცა შეამწყვდევდნენ ხოლმე მამულის მგლობელთა და ეკკლესიისაგან
შეჩვენებულთა. ამ ციხის ძველ კედლებს შორის თავის დღეში არავის სმენია
სიტყვა შენდობისა და მიტევებისა; მხოლოდ წყევა-ქოქვა იყო წარწერილი
შესისხლულის ასოებით ამ ციხის ნამიან თვლილ ქვებზედა. რკინის კარი ამა
ციხისა მარტო იმისთვის გაიღებოდა ხოლმე, რომ მიიღოს ახალი მსხვერპლი
და იმწამსვე ისევ დაიკეტოს მისთვის საუკუნოდ.
აი ეხლაც გაიღო იგი კარი და სამმა კაცმა მოიყვანეს რკინის ჯაჭვით
მეფისაგან შერისხული მსხვერპლი იმ განზრახვით, რომ იმ უბედურმა თავის
დღეში აღარ ინახულოს ვარსკვლოვანი ცა, აღარ ინახულოს მზის სხივი, აღარ
გაიგონოს სიტყვა შგწყალებისა... მეფემ ამისთანა სასჯელიც დასვა, რომ
არასოდეს არ ინახულოს მშვენიერი მეფის ქალი - კრინა. ის მსხვერპლი რადიშა
იყო.
მზე ჩადიოდა და ღამე წყნარ-წყნარად შლიდა თავის შავს კალთას
ვარსკვლავებით, როგორც ალმასებით მოჭედილს. რადიშამ უკანასკნელად
შეხედა ტანჯვით და წუხილით ჩამავალს მზის სხივსა, რომელიც ერთნაირად
დაჰნათის
როგორც
სიყვარულსა,
ისეც
სიძულვილს.
მწუხარებით
ქანცგაწყვეტილი გული მისი ესალმებოდა ყოველს მას, რაც ხსოვნამ ამჟამად
წამოუყენა თვალწინ. მოეჩვენა, ვითომ ერთ გიჟ ცხენზედა ზის და მიაქროლებს
მამეულს ტყეში, თავზედ ხელაღებულსავით, გაბედვით და უშიშრად;
თვალწინ მოეჩვენა პრიშტინა, ყურთ მოესმა საომარი საყვირი და ნაღარის ცემა;
ჰგრძნობდა, ვითომ თავზედ ადგა გვირგვინი გამარჯვებისა. მსწრაფლ
გაუქრნენ ეს გულის მიმტაცნი ხილვა-ზმანებანი და მათ მაგიერ წარმოუდგა
წინ თვისი შავი ბედი სრულის გულსაკვდავის სამკაულითა.
- აი საბნელეთი, - ეუბნებოდა თავის თავს საწყალი რადიშა: აი ცოცხალის
კაცის ადრეული სამარე! აი ეს არის ჯილდო მეფისა!... ჰოი, ცაო, ცაო,
მშვიდობით, მე შენ ვეღარ გსახავ ამას იქით! ოხ, ღმერთო, ღმერთო! რა
მოწმენდილი იყო იგი, რა უღრუბლო, რა განათებული, როცა მე იარაღში
ჩამჯდარი თავისუფლად დავდიოდი მამის ჩემის სასახლეში. რარიგის
ალერსით გამიღიმებდა ხოლმე იგი ცა, როცა მე ვნადირობდი ტყეებში... დიაღ,
ნათელი ცა იყო, ნათელი იმ დროს! ვიშ, რა რიგად ბრწყინვალებდა, რა რიგად,
როცა მან თვისი შუქი მიაყენა მეფის ქალის ღვთიურს სახესა!... ვიშ, მზეც
ჩავიდა. მშვიდობით, მშვიდობით შენ ცისა ხელმწიფავ! მშვიდობით შენ
მანათობელო ქვეყნიერებისავ! "მე შენ მიყვარხარო! მენ ხარ ჩემი სიცოცხლეო!"
მეუბნებოდა ის მშვენიერი ქალი. უჰ, რა ნათელი და მადლი იდგა მაშინ ჩემს
გარეშემო!... ეხლა?... ეხლა კი წყვდიადია, წყვდიადი! დამიბნელდა მზე, და
დამიბნელდა ყოველისფერი! გაჰქრნენ ვარსკვლავნიცა! ეს რა საშინელი ღამე
დგება, მშვიდობით შენც, ღამის მანათობელო! შენს ვერცხლისფერს სხივებს
ვუმჟღავნებდი ხოლმე ჩემს ფიქრებს, შენს წინაშე გადავშლიდი ხოლმე ჩემს
სულსა და გულს!... რარიგად ჩამობნელდა! რარიგად შავად შეიმოსა

ყოველივე... განა უყვარვარღა ვისმეს? ნუთუ ყველამ გულიდამ ამომიღო და
დავიწყებას მიმცა?... არა, არა?... "შენ უყვარხარ მეფის ქალსა", - ამარძახა გულმა
თავისის სიღრმიდან და ციხის ბნელ და ნესტიან თაღებ შორის ყრუდ
გაიხმაურა ამ ძახილმა. ციხის გუშაგნი სმაგაკმენდილნი შეჰყურებდნენ
რადიშას, როცა იგი ეგეთის ლმობიერებით ესალმებოდა ქვეყნიერობასა; თვით
ამ გულქვა კაცებსაც კი გელი აუტირდათ სიბრალულითა. ხოლო როცა
მოესმათ ის უკანასკნელი ძახილი: "შენ უყვარხარ მეფის ქალსაო", - მუქარით
და რისხვით წასწვდნენ რადიშას.
ხელახლად დაიჭრიალა დაჟანგებულმა რკინეულობამ ციხის კარისამ,
ხელახლად გაიტკაცუნა კლიტემ და რადიშა დარჩა მარტო გაუთენებელ
საბნელეთში, საცა ცის, ნამის მაგიერ ზედ ეცემოდა ხოლმე ცივნი წვეთნი
სველისა და ნესტიან კედლებისა და საცა რკინის ბორკილის ჩხრიალის მეტი
სხვა არა რაიმე ხმა აღარ ისმოდა. ამ ყოფაში მიდიოდნენ საათნი ისე გძლად,
როგორც წელიწადნი და დღენი მდინარებდნენ, როგორც საუკუნენი.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VIII
საპყრობილეში ეწვია რადიშას ერთი მოხუცებული მღვდელი. მის თეთრს
წვერქვეშ გულზე ბრწყინავდა ოქროს ჯვარცმა.
- კურთხევა ღვთისა იყოს შენზედა, ჰოი ძეო მოხუცებულის ჰამზისავ!
გიხსნას შენ იესო ქრისტემ, - წარმოსთქვა მღვღელძა გულმტკივნეულად.
- ღმერთნი ჩემთა მამა-პაპათა არ დასტოვებენ ივისთა თაყვანისმცემელთა,
- მიუგო პყრობილმა.
- ღმერთი ერთია! მხოლოდ მას ერთს უნდა სცეს კაცქა თაყვანი. მას
ყოვლად მოწყალეს და ყოვლად შემძლებელს თაყვანი-ეც შენცა! იმ ერთმა
ღმერთმა შეგიწყალა შენ... მეფეს აღარ სძულხარ... მიიღე სარწმუნოება!
ქრისტესი და მეფის ქალი კრინა თვის ბედს შეაუღლებს შენს ბუდთან... მეფის
ქალს უყვარხარ! შვილი მოხუცებულის ჰამზასი ათრთოლდა.
- არა ვიქ მაგას, წმინდაო მამავ! განდგომა და გმობა შერისხული და
შეჩვენებულია მთელის ქვეყნისაგან! მე ვერ ვიწამებ იმ ღმერთს, რომელსაც
თაყვანს სცემენ მეფენი, შთამომავალნი ნემანიჩებისა.
მღვდელი ადგა და გამოვიდა საპყრობილედამ.
წავიდა მღვდელი და წარმავალის ფეხის ხმა, როგორც ლახვარი, ისე
განეწონებოდა ხოლმე გულში შვილსა მოხუცებულის ჰამზისას.
უფრო გრძლად, უფრო უფერულად და მოსაწყენად ვიდოდნენ ამას იქით
დღენი პყრობილისა. უბედური! საპყრობილის სიბნელეზე უფრო ბნელთა
ფიქრთა შეიპყრეს მთელი მისი არსება და მწარე ცრემლი ჩამოუგორდა
მიმქრალთ თვალთაგან გაფითრებულს და ტანჯვით მიქანცულს ლოყებზედა.
ზოგჯერ სიზმრად მოეჩვენებოდა, რომ ვითომ მეფის სასახლეშია, მხიარულს
მეჯლისში, სახელოვან იუნაკთა შორის და გვერდთ უდგა დაუვიწყარი კრინა.
ამისთანა სიზმრებ შემდეგ გამოღვიძება რადიშასი უფრო გულსაკვდავი

იყო; საპყრობილე უფრო ბნელად ეჩვენებოდა და სიცოცხლე უფრო
აუტანელად და სამძიმოდ.
ერთხელ ღამით, როცა გრგვინავდა გრიგალი, როცა გაცოფებული ქარი
ჰლეწდა უზარმაზართა ხეთა, კლდის წვერებიდამ ჰგლეჯდა ქვებს და თვით
საპყრობილის კედლებს აზანზარებდა, რადიშა იჯდა თავჩაკიდული და
გულზედ დაეკრიფა ხუნდგაყრილი ხელები. მას ეგონა, რომ მის მამა-პაპათა
ღმერთნი გასწყრომიან ქვეყნიერობას და სურთ შემუსრონ ის დედაბოძი,
რომელზედაც დამყარებულნი არიან დედამიწა, მზე, მთვარე და ვარსკვლავნი.
ჭექა-ქუხილი უფრო და უფრო ძლიერდებოდა, მეხი აქა-იქ გამოიჭექებდა
ხოლმე, თითქო იბრძვის, რომ შელეწოს რკინის კარი საპყრობილისა.
უეცრად კარი გაიღო და სიბნელეში გამოკრთა სინათლე ჭრაქისა, მოისმა
ადამიანთა ხმაურობა და გაოცებულ რადიშას წარმოუდგა თვალწინ იგი,
რომელიც არასოდეს ფიქრიდამ არ მოუშორებია. იგი იყო მისი ნეტარება
თავისუფლების დროს და მისივე სიყვარული ასულდგმარებდა მის
სიცოცხლეს, რომელიც უამისოდ უნდა გამქრალიყო საპყრობილეში.
კრინა ფერმკრთალი იყო, როგორც მთის თოვლი, დაღონებული, როგორც
მოტეხილი ზამბახი. მარცხენა ხელში ეჭირა ჭრაქი და მარჯვენაში - ოქროს
თასი, იქნება ის თასიც, რომლითაც მეფეს უნდოდა დაელია სადღეგრძელო
გამოჩენილის გმირისა მაშინ, როცა გამარჯვების შემდეგ წვეულობა ჰქონდა.
- მე შენ მიყვარხარ!... ეს ქვეყანა მომწყინდა და შევიძულე!... საათნი
საუკუნოებად მეჩვენებიან... მე თვალით ვეღარ დამინახავს ვერც მამა, ვერც
დედა, ვერც ძმები! მე შემძულდა ყოველისფერი, - ქვეყანა, ადამიანი და თვით
ჩემი თავიცა!... შენ კი... მარტო შენ კი მიყვარხარ!... მე არ ძალმიძს უშენოდ
სიკვდილი... მე მოვსულვარ, რომ შენთან ერთად სული დავლიო!...
- დავიხოცნეთ ერთად, ჩემო ნეტარებავ! დავიხოცნეთ, უწარჩინებულესო
ასულო სერბიის ერისა! შენს მკერდზე სიკვდილი საუკუნო ცხოვრებაა!
- ერთი წვეთი ამ თასიდამ მიგვიყვანს ჩვენ მამათა შენთა ღმერთებთან...
მეც შევტრფი იმ ღმერთებს, რადგანაც იგინი შენნი ღმერთნი არიან. დალიე და
დავიხოცნეთ! - სთქვა კრინამ.
საწამლავის წვეთმა გაიბრწყინა რადიშას და კრინას ფერმიხდილს
ტუჩებზედ; ჭრაქი ძირს დაეცა სველს მიწაზედ და გაქრა.
- მშვიდობით!...
- მშვიდობით!... მშვიდობით!... მშვიდობით!... - ნელის ხმით
აღმოკვნესოდენ მომაკვდავნი ბაგენი ორის შეტრფიალებულის გულისა.
IX
მეფემ მოახდინა კრება.
ყველანი დიდებულნი, იუნაკნი და ხუცესნი შეიკრიბნენ მეფის სასახლეში
მეფის ბრძანების მოსასმენლად.
მეფის ტახტთან იდგნენ სამნი იმედნი სერბიის ერიანი - მეფის შვილნი:

სტეფანე, ვუკი და რადცკო.
მოხუცებული მეფე წამოდგა ფეხზედ.
- ბატონებო, დიდებულნო, იუნაკნო და მოძღვარნო! მხრები ჩემნი
დაუძლურდნენ და სამეფო პორფირი ემძიმებათ. ხელს ვეღარ შეუმაგრებია
სკიპტრა, გვირგვინს ვეღარ იმაგრებს თავი... მე აღარ ძალმიძს გვირგვინის
ტარება! შემინდეთ, დიდებულნო და იუნაკნო! წავიდეთ, შევავედროთ ყოვლად
შემძლებელს ღმერთსა ერი ჩემი, ვევედრნეთ, რომ მფარველ ექმნას სერბიის
თავისუფლებას, სახელსა და დიდებას! ვევედრნეთ, რომ უზენაესმა სიბრძნემან
სიბრძნე მიანიჭოს ჩემსა და სერბიის მეფის მემკვიდრესა - სტეფანეს!
მოხუცებულმა მეფემ სხვა აღარა სთქვა რა და დაჩუმდა;. აიხადა
გვირგვინი თოვლივით გათეთრებულ თავიდამ, ჩამოვლა თვისგანვე
დამყარებულ ტახტიდამ და ორი სხვილი ცრემლი გადმოსცვივდა თვალთაგან
თეთრს წვერზედ.
დიდებულთაც ცრემლი მოუვიდათ.
მას შემდეგაც კიდევ დიდხანს მოსთქვამდნენ ხოლმე სიმღერით ლექსსა
ნემანიჩების გვარის პირველს მეფეზედ.
[1878 წ]