39. ბეგოსაგან რამინის შეგონება კარგი

მეორესა დღესა ვინცა ვინ მოყვარენი იყვნეს, მივიდეს რამინის ნახვად და დარბაზობად. ნახეს იგი ეგეთი დაღრეჯილი, ჰკითხეს - რა გჭირსო? და მან მიზეზი უთხრა. იყო მაშინვე ხორასანს მეცნიერი კაცი; ყოველთა მეცნიერთა საპატრონო, ენად და გონებად კარგი, სახელად ბეგო ერქვა. და სიფრთხილითა მუნ მისებრ არავინ იყო, ჟამსა და უჟამოსა რამინისასა მივიდოდა და შეგონებისა წყლითა რცხიდა რამინის გულსა, ეგრე ეტყოდა: ”ესე ჴელმწიფობა შენ მოგხვდების სრულისა ხორასანისა, ერაყისა და, რაცა შენსა სულს უნდა, ყველა შენი საწადელი ასრულდების და ყოვლისა ქვეყანისა ჴელმწიფე იქმნები”.

მას დღესა, რომელსა მოაბად გამწყრალ იყო, დილასა ეგრე უთხრა: “სრულისა ერანისა და თურქეთისა პატრონი ხარ და ყრმა კაცი, გვარად თვით ჴელმწიფე, და ამის ორისა უკეთესი რა გინდა, რომელ გჭირს? შენი ტანი ღმრთისა წინაშე იჩივლებს, რომელ ეგზომსა აჭირვებ. ამა უხანოსა საწუთროსა შიგან სხვასა რად რას უკან უდგები სიხარულისაგან კიდე? თუ ღმრთისა განგება გარე არ შეიქცევის, ჩვენ შეჭირვებითა ვერ შევინახავთ თავსა. ამით არ გვინდა უსარგებლო დაღრეჯა და შეჭირვება”.

რამინ ეგრე უთხრა:

“ვითა შენსა მეცნიერობასა ჰხვდების, ეგრე იტყვი. მაგრა რა ეტლი ეგზომსა უნებელსა უზამს, კაცისა გულმან ვით გასძლოს? რადგან არცა რკინაა და არცა სიპი ქვა, ერთმან ტანმან რაზომი მოითმინოს და ერთმან გულმან ვირემდის მოიჭირვოს?

არაკი: ღმრთისა განგებამან საყველაოდ სწვიმა, მაგრა მე ოდენ წამიღო ღვარმან. არ მოვა ერთი დღე ისეთი ჩემთვის, თუმცა ღვიძლი არ დამიწყლულდა. თუ ერთსა წამსა საწადელი ამისრულდეს, მასვე გვერდით ბადედ მახე დამეგების. საწუთრო რა თავსა ვარდსა მაყრიდეს, თვითოჲსა ფურცლისათვის თვალსა თვითოსა ეკალსა ჩამასობს. თავისი ნებითა ერთი ჭიქა ღვინო ესრე არაოდეს შემისვამს, თუმცა უკანის მისი სწორი ნავღელი არ შემესვა.

შენ ესეთსა ყოფნასა დაპყრობილ ხარ, მხიარულსა ვის ნახავ? მე გუშინ ოდენ მოაბადისაგან რომელ წამეკიდა და ვისსა წინა ვით უპატიოდ გასრულ ვარ, რაღა ვისგან შევიგონო? მართ დავსტიროდე თავისა ბედსა, რომელ მოვკვდე და დავეჴსნა ჩემსა ყოფნასა”.

და უამბო წვრილად, ვითა რაცა ყოფილ იყო მას ჟამსა შიგან, და ეგრე უთხრა:

”მე ესე ყველა წამკიდებოდეს, ჩემგან სიხარულსა ვითა ეჭვ? ჩემი ესეთი უპატიობა ვისსა წინა და რაზომჯერ თრევა, გინება და ნიადაგ თვალთაგან სისხლისა ცრემლთა დენა, ყოფნისა დამწარება სიკვდილსა დამანატრებს. ყველასა ჭირსა მოვიჭირვებ, მაგრა უპატიობას ვერა”.

ბეგომ ეგრე მოაჴსენა:

”ჰე, თავისა ბედისაგან მჩივანო, შენ ლომი ხარ, ტურათაგან რას ჩივი? შენ შენი ბედი გიშველის ბოლოსა ჟამსა. მაგრა მაშინღა რა, ეგე გუნება მოიწყინო? ვირემდიცა მიჯნურობა შენ გიამების, მუნამდინცა შენი ტანი მიწყით ჭირისა მიმზიდავია. მოყვარესა გულსა რად მისცემ, თუ ჭირსა და უპატიობასა ვერ გასძლებ? არ იცოდი, რომელ, რა მიჯნურობასა დასთესავ, მისგან უპატიობასაცა მოიმკი? ვინცა ვარდსა დასთესავს და მოჰკრებს, ჴელსა ეკალიც დაესობის. შენ მიჯნურობითა ვაჭარსა ჰგავ. ზოგჯერ ზიანი გეცემის და ზოგჯერ სარგებელი. ნუ გგონია, თუმცა სარგებელი უზიანოდ მოგხვდა, ანუ ცეცხლი მოგხვდა უკვამლოდ. ვინცა თესლსა თესავს, გალეწვამდინ მისისა საქმისა ჭირსა შინაა. შენ მიჯნურობისა თესლი გულსა შიგან დაგითესავს და მუნით ვისისებრსა მომკასა ჰლამი, მუნამდინ დია ჭირისა ნახვა გინა. მე ათასჯერ მომიჴსენებია შენთვის თუ: ნუ დაიჭირვებ თავისა ტანსა და სულსა ცუდითა საქმითა. გულის-ნება აღელვებულსა ზღვასა ჰგავს, რომელ მაშიგან შესლვა არა მეცნიერისა საქმეა. მიჯნურობა, გულსა შიგან შესრული, და ცეცხლი თვალთა ზედა სწორია მოსათმენლად. შენ გინდა თუ არა, დათმობისაგან კიდე არაა ღონე, და თუ არა, დია ჭირსა ნახავ, გინდა - ტანი შენი წყენისა ადგილი იქმნების. შენ მწყრალისა პილოჲსათვის შებმულ ხარ და გაჯავრებულსა ლომსა ეომვი. ჭაბუკობა გეჴმარების და, არა ვიცი, ვით იქმნების შენი საქმე. ზღვასა შიგან ჰზი უნავო და შიგან თვალსა პატიოსანსა ეძებ და აღარაოდენ მოელი მშვიდობით გამოსლვასა. მის ვეშპისა დაპყრობილი ხარ, რომელსა ვერცა მოყვარე და ვერცა მტერი ვერ დაეჴსნების. და თუ ერთსა დღესა ესრე გაგიწყრეს, რომელ მოგკლას, მეშინიან შენთვის და არ ვიცი, შენი საწუთრო რას გიზამს. შენ სახლი აგიგია ღვარისა გზასა შიგან, დაგიძინებიან მთრვალსა, ნუთუ შეიქმნას უგრძნეულად რღვნობა და შენ სახლითურთ წაგიღოს ღვარმან! ბადესა ასჯერ უფრო შებმულ ხარ, მაგრა შენსავე ბედსა უშველია და დაუჴსნიხარ, და ნუთუ ესრე დაება ერთხელ, რომელ ვერღარაჲთ ღონითა დაეჴსნა, მოყივნებული ცუდად წაჰჴდე. იგი უპატიობა ამა უპატიობასა დია უარეა, რომელ შენნი სისხლნი თვით შენვე მიისხნე, ამა საწუთროსა შიგან ყოველი კაცი გგმობდეს და მას საუკუნოსა ჯოჯოხეთსა შინა ისჯებოდე უკუნისამდე. ამისგან უფრო რად დასჯი შენსა სულსა? თუ ჩემი მოისმინო და დათმობა გამოარჩიო, მრავლისა ჭირისა ნაცვლად სარგებელო ჰპოო. არა რომელი ჭაბუკობა და მამაცობა დათმობისაებრი არა არის და მეტად, რა გულის ნებასა აშორვიდეს, მაშინ, თუ მამაცობა იჴმარო და დათმობა, გულისაგან ამოიჴოცო ჟანგი. მიჯნურობისა მარგებელი სხვისა შეყვარებისაგან კიდე არა არის, არცარაჲთ ამისგან კიდე გული გარდაეღების კაცსა. თუ ერთსა წელიწადსა დასთმო, უმისობა ესრე დაგავიწყდეს, რომელ ვითამცა ყოლა არაოდეს გენახა. რა მიჯნურობა მოერიოს კაცსა, თუ სხვა ღონე არ იყოს, მოშორვებისაებრი არაა, მით რომელ სიყვარული თვალთა აქვს: ვინცა თვალითა აშორავს, გულითაცა აშორავს. კაცსა მრავლფერი რამე ძნელი საქმე დაემართების, მაგრა თავისა გონებითა, სიფრთხილითა, თათბირითა და ომითაცა ჰპოებს ღონესა. შენ ერთი გჭირს ჭირი და არცა მისი ღონე იცი და არცა თათბირი. გაბედითებულ ხარ და საარაკოდ გასრულ ხარ. ძმა დაგიმტერებია, დიდი, და ცოტა შენსა აუგსა იტყვის; რა პირველ სმად დასხდებიან, შენსა ზრახვასა დაიწყებენ და სახელად ნაჯომარდსა გიჴმობენ; თუ ვისი მზეცაა, რამინისაგან მისისა ძმისა უპატიობა ვით ეგების?

არაკი: რა კაცმან გვარი დაისვაროს, ასისა ზღვისა წყალიცა ვერ გარცხის. ვითა ავისა მოქმედისა სახელი უკუნისამდის დარჩების, ეგეთი კაცსა სარგებელი არა დარჩების. ერთი მოყვარე კარგი მსწავლელი კაცისათვის ერთსა ქვეყანასა სჯობს და ერთი მართალი გული ერთსა თვალსა პატიოსანსა.

შენ შენი საწადელი ეგზომსა ხანსა ვისისაგან აგისრულებია და სიყვარულისა შტოჲსაგან ნაყოფი გიჭამია. თუ ათას წელსაცა ახლავ, მეტსა რასა იქმ? არცა მზეა სინათლისა და არცა ბუთი შვენებითი, თვალად ვისისებრი ქვეყანასა შიგან დიდად იპოების, და ესეთისა დიაცისათვის შენი სიყრმე უკან რად დაგილევია? თუ სხვისათვისცა ვის დასდვა გული, ვისი ყოლა აღარ მოგეგონების. შენ ვარსკვლავი მით მოგწონებია, რომელ მთვარე არაოდეს გინახავს. გააგდე მომცდარისა გულისაგან მიჯნურობა, გამოიცადე თავი. ინდოეთითგან დაიწყე: ჩინი, ბარბარი, საბერძნეთი, ერანი ხორასნამდის შენ და შენსა ძმასა მორჭმით გაქვსთ, სხვამცა ვისისებრი დედოფალი ვერა ჰპოეა? ძებნე მანამდის ქვეყანასა შიგან, ვირე მისგან უკეკლუცესიცა არა ჰპოო. თავისა დღენი უშიშობასა შინა სიხარულით გარდავლენ. ვირემდინ, ვირემდინ აჭირვებ თავსა? აჰა, აწ მოსრულა ჟამი შეირცხვინო, ძმისაგან პატივი სძებნო და ლაშქართაგან უაუგობა. აჰა, კარგი ჟამი, რომელ სიყრმისაგან გაიხარნე, მოყვარეთა გაახარნე, მტერთა დაამძიმე, ჭაბუკობითა სახელი სძებნო. ჟამია, რომელ შეგწონდეს ავნი და კარგნი. სხვანი ჴელმწიფენი, შენნი სწორნი, ჴელმწიფობასა და დიდებასა ეძებენ და შენ მიწყით ვისსა და ძიძასა ეძებ; წაგიღია თავისათვის პირის-წყალი. ვირემდისია შენი ავქცეობა? წავიდა შენგან მღერისა და ლაღობისა ჟამი. ვირემდინა ლაღობისა მოედანსა შიგან ცხენისა რბევა შენი? რა არის ესეთი ეშმა, რომელ ესრე დაუძაბუნებიხარ, საკიცხად გაუჴდიხარ, და მისისა სამსახურისაგან საღმრთო დაგიგდია? მეშინიან შენთვის საბოლოოდ, რომელ მტერთა გაახარნე შენზედა. თუ ჩემი, შენისა მონისა, შეისმინო, ეგზომსა ზრახვასა და ბედითობასა დაეჴსნა, შენი შეჭირვება სიხარულად მოგექცეს და ფათერაკი - ღმრთისა წყალობად. და თუ არ გამაძღარ ხარ ეგეთისა ყოფნისაგან, ვითამცა არცარა მე მითქვამს და არცაღარა შენ მოგისმენია. მუნამდინ რომელ მითქვამს, დაიჯერე, ვირე ავად მოგიჴდეს, თვარემ შენ იცი: შენ ზღვასა შუა დაეპყრობი და ჩვენ ნაპირსა დავრჩებით. მჭვრეტელთა ზედა ჭვრეტისაგან კიდე არა მივა ჭირი. ამისისა კადრებისათვის მუდარას ვითხოვ; მე, რომელ მცოდნია, მითქვამს და შენ, ვითა გწადიან, ეგრე ქმენ.”

რამინ რა ესე ბეგოსაგან საუბარი და შეგონება მოისმინა, მისისა უგულობისაებრ ლამსა შიგან დაფლულსა, მოკართულსა ვირსა დაემსგავსა და უღონო იქმნა. ზოგჯერ ზაფრანისაებრ გაყვითლდის, ზოგჯერ დაიღრეჯდის. ეგრე უთხრა ბეგოს:

”ვიცი, რომელ ჩემისა სარგებლისათვის იტყვი მაგას. ჩემი უმეცარი გული წყლულია და მით მებრძვის. აწ მოვისმინო ამო ფანდი შენი და შევიგონო კარგი წვრთა შენი. ამის საწყლისა გულისაგან მოვიწყვიდო და აქათგან გული ჩემი აღარ იყოს ნებისა მძებნელი, არცაღა ღაწვნი ჩემნი ცრემლთა ჩემთა რუისა გზანი. ხვალე ერაყისა და მაჰისა ქვეყანით პირსა ვიქმ და, სადა მიჯნურნი იყვნენ, არცაღა გონებით დავეახლები, სიყვარულსა გულად აღარავისსა ჩაუშვებ და არცაღა ესეთსა საქმესა უკანა-უდგები, რომელ უკუნისამდის აუგიანი დავრჩე”.

40. შაჰი მოაბადისაგან ვისის წვრთნა და შეგონება და მცნება

რომელსა ჟამსა ბეგო რამინს შეაგონებდა, მაშინვე მოაბადსაცა მოსწადდა ვისის წვრთა. ამოჲთა და ლბილითა სიტყვითა შეაგონებდა. ეგრე უთხრა:

”ჰე, კეკლუცო პატრონო, ჩემო სულთა მომცემო! თვით იცი, მე რაზომი ჭირი შენთვის მინახავს, შენითა მიჯნურობითა რა დამმართებია და შენ რაზომჯერ გული გიტკივნებია. შენისა ავად ქცევისაგან გამიგრძელდა ჭირი და გამჴადე საარაკოდ. არაა სიკეკლუცე, რომელი შენ არა გაქვს, და არაა დიდება, რომელი მე არა მაქვს. ჩემს უფროსი ჴელმწიფე მიწასა ზედა არაა. მე მეფეთა მეფე ვიყო და შენ კეკლუცთა დედოფალი! მოე, ვიყვნეთ ერთად: ნუ გიც გული კიდის-კიდე! ვირე ვიყვნეთ, ერთმანერთისა მოყვარენი ვიყვნეთ, ავიღოთ სიყვარულისა ნაწილი. შენ იყავ ქვეყანათა, ქალაქთა, ლაშქართა, საჭურჭლეთა და დარბაზთა პატრონი; მე გარეთ მართ სახელი ოდენ მეყოფის მეფობისა, სხვად ყველაჲსა საქმისა მოქმედი შენ იყავ; რაცა გწადდეს, იქმოდი! სადაცა კეკლუცი ადგილი იყოს, თამაშობდი, იხარებდი, გასცემდი და იურვოდი. რაცა მე მაქვს, ყველა შენია, თვით რომელ ასი ათასისაცა ეგზომისა ღირსი ხარ. ჩემნი ვეზირნი შენნი იყვნენ, მწიგნობარნი შენნივე იყვნენ. რაცა გწადიან, შენ უბრძანევდი და აქნევდი. შენ გშვენის ჴელმწიფობა, დიდება და მე - არა. ესრე შენი მიჯნური ვიყო და მოყვარული ნების-მყოფელი და წადილთა შენთა მყოლი. სხვა ქვეყანათა ზედა ესეთი ვინღა ეგების, რომელ არა შენი მონა იყოს და ბრძანებისა მორჩილი? მოისმინე ჩემი შეგონება და ნუღარა ხარ ესრე დაუკარავი, ვითა გუმბათსა ზედა ნიგოზი. მე შენთვის კარგი მინდა და კარგსა გასწავლი ყველასა. არ შენებრ გულმანკიანი ვარ, რომელ გულსა სხვა გიც და ენასა სხვასა ათქმევ. ჩემი სული სიმართლისა მოწადინეა და ენა მართლისა მთქმელი. მიწყით გული ჩემი სიყვარულისა მძებნელია და ენა მშვიდობისა მთქმელი. ასრევე მართლად შენ იქცეოდი. ნუ ხარ ჩემთვის ორ-ენა და გულ-ღალატიანი. და თუ მოისმინო ესე სათქმელი ჩემი და დააგდო საძულველი ეგე ქცევა და ბუნება შენი და დამმორჩილდე, - ესრე გაჰჴდე სანატრელად, რომელ დიდნი ჴელმწიფენი დარბაზისა შენისა საძირკველსა ემთხვეოდენ შენისა ზარისაგან. და თუ ეგრევე იქცეოდე, თვით მე ეგრე დაგემტერო, რომელ სხვანი უფრო მტერნი არავინ ეგებოდენ. ნუ იქმ, მთვარეო, დამდევ პატივი და ეკრძალე ჩემსა მტერობასა, რადგან პირუტყვთაგანცა საშიში ვარ. შენ ჩემი სიყვარული გერჩიოს სიძულვილსა. შეირცხვინე საპატიოჲსა შაჰროსაგან, მოიგონე უსწორო გვარი შენი, დაჰხედე შენისა ძმისა სიკეთესა, რომელ მიწყით შენგან რცხვენილნი და პირშავნი არიან. შენ თუმცა ღმრთისაგან და ანუ შაჰროს და ვიროსაგან გრცხვენოდა, აგრემცა იქცეოდი, ვითა ჴამს, და მემცა პატივსა მდებდი. მაგრა რადგან ეგეთისა მშობლისაგან რიდი არა გაქვს, ვითა შაჰროა, და ეგეთისა ძმისაგან კრძალი, ვითა ვიროა, მემცა რად გამახარენ? ანუ ჩემსა შეგუილსა რად მოგელი, თუ ცამდისცა გავიდეს ჩემი ზარი და დიდება? მაგრა აწ მითხარ მართალი უტყუვრად, ღმრთითა გაფიცებ, საჩემოდ რა გიც გულსა: მოყვრობა ანუ მტერობა? აღარ შემიძლია ამა ყოფასა შიგან სიცოცხლე, მოიწყინე შენცა ეგე შენი ბუნება, ჩემგან ბოლოდ იცოდე შეგონება და, თუ მაგასავე შიგან ხარ, შეგონებითაცა გამაძღარ ვარ. შენთა საქმეთაგან გამჟღავნებულა ხვაშიადი ჩემი და ვეღარა ვთმობ ამასა და ვეღარც გემუდარები”.

ვისის გული ღმრთისა განგებითა, ვითა ქვა, ცვილურად მოლბა. ამა საუბარსა შიგან ზე ადგა და პასუხი ეგრე მოაჴსენა:

”ჰე, მაღალო ჴელმწიფეო, სიმაღლითა ცამდი ხარ და სიმდაბლითა მიწამდი; გული გიც უხვი და ჴელი შენი - თვალისა პატიოსნისა გამცემად და გონება - სიფრთხილითა სხვათაგან მიუწდომელი. ღმერთსა შენდა ესეთი საქმე მოუცემია, რომელ სხვათა ჴელმწიფეთა არცა გონებად მოუვა. შენი ნაქმარი ყოველთა ზედა მზისაებრ გამცდარია, ღმერთმან თქვენთა წადილთაებრ გყოს და თქვენი ბრძანება სრულ-ქმნას. იცით თქვენცა, რომელ კაცსა ზედა ეტლი წამსა და წამსა სხვაკბილად იქცევის და შობასავე თანა დაებადების წინამდებარე, ჩვენ კაცნი ღმრთისა განგებასა და ეტლსა ვერსადა გარდავეხვეწებით, ვერცა სადა დავემალვით ღმრთისავე წადილისაგან კიდე. ყოველივე მისგან განაგებია, რაცა დაემართების ვის სიკვდილისა დღემდი. რაცაღა ვარ, მას ზედა ღმრთისაგან ანაგები ვარ; ბუნება-წმიდა ვარ, თვარა შენ ღმერთსა ბედნიერი დაუბადებიხარ და მე თურე ესეთი. მე ამით უბრალო ვარ, რომელ არაოდეს მდომია ჩემისა თავისათვის ავი, რაცა ჟამსა არა მოუცემია; არა მწადებიან სათავისოდ ეგზომნი ფათერაკნი, არ მკეთებია საჩემოდ ეგზომი ჭირი, არცა მინატრიან, თუ მიჯნურისაგან ეგზომნი ჭირნი მომხვდენ და ამისი ხვაშიადი ჩემთა მტერთა სცნან, და არცა საჩემოდ ესე მიყვარს, რომელ ოდესცა ლხინსა მოველი, ჭირად მომექცევის. შობითგან ჭირსა შიგან ზრდილ ვარ! ღონე ჩემი რაა, რადგან გული ჩემი ესეთთა საქმეთად შეუსწრია ჩემსა სვესა? ვითამცა ეტლი ჩემი სულსა ჩემსა ებრძვის, ესრე ვარ და თვით ესრე მომწყენია ყოფნა, რომელ ლომისაგანცა შეჭმა სანატრელად მაქვს. ბედი ჩემი აბაშსა მუშასა ჰგავს მზისაგან შემწვარსა და თმობა ჩემი ქაჯთაგან წაღებულსა. ფრჩხილითა გულისა სირცხვილისა ფარდაგსა ვხევ და კბილითა სულისა მკედსა ვჭრი. აქათგან იცოდე შაჰი მოაბად, შენი დამამძიმებელი არცაღა სული მინდა და არცაღა გული. აქამდის ყოფილ ვარ შენგან ჭირსა. არცა ოდეს გული გამიმხიარულდებოდა და არცა ტანსა შიგან სული ჩემი ოდეს გაისვენებდა. ჩემი საქმე ერთ სახე შფოთად ყოფილა. აქამდის ბედსა ჩემსა თურე სძინებია. აწ აღარა ვარ ესეთისა სიყვარულისა ვისისაცა მძებნელი, რომლითა საუკუნო სირცხვილი მომხვდეს, ანუ შენებრი მოწყალე და მძლე პატრონი უწყალო მექმნას და დამემტეროს. რადღა მინდა ეგზომი ძნელი სიყვარული, რომლითა ეგზომ დიდი აუგი მომხვდების? რად მინდა ესეთი მიჯნურობა, რომლითა ეგზომი საყვედური და უპატიობა დამემართოს და საარაკოდ დავიდვა ქვეყანასა შიგან? აწ ჩემისა ბნელისა გულისა კარი გამღებია, მართალი გზა მიპოვნია, თვალთა ამჩენია და გონებისა და ცნობისადა შემეცნებულ ვარ. აწ დამიგდია მიჯნურობა. აქათგან შემიგნიან, რომელ ჩემისა ბუნებისაგან ზიანი მცემია და ყმაწვილობისაგან სამუნაოდ და სააქაოდ ავი საქმე მიქმნია. მიჯნურობა ღრმისა ზღვისა მსგავსია და მაშიგან შესლვა არა მეცნიერთა ჴელია. თუ დღეთა ჩემთა ვჯდე, აღარა ვეჭვ, რომელ მისი პირი დავინახო, და, თუ ათასისა მათუსალას ოდენი დღენი მქონდენ, აღარა მგონია, რომელ მუნით ერთიცა სული მშვიდობით გამოვიყვანო. რად გლახ ვებრძვი, საბრალოსა სულსა ჩემსა, რად დავღვრი უბრალოსა სისხლსა ჩემსა, რად არ მომისმენია ბრძანება თქვენი, რაჲსათვის სათავისო მშვიდობა არ მიძებნია? მაგრა აქათგან რაცაღა თქვენი შეცოდება და ავქცეობა ნახო, რაცა გწადიან, მის რისხვისათვის სიტყვა არ მაქვს. რამინ თუ ლომიცა არის, აქათგან ვეღარ მომერევის; რამინ თუ ქარადცა შეიქმნას, სული ჩემი აღარ ეცეს და ჩემსა სიახლოესა ვეღარ იქროლოს. და აწ, რომელ თქვენთვის აღმითქვამს, ესე პაემანი და პირი აღარაოდეს გავტეხო. თუ მჴევლად და მსახურად გინდე, დღეისითგან წაღმართ შენი მორჩილი ვარ. შენ ერთხელ ჩემთვის კვლა გამართე გული და მე ესრეთ გმსახურო, ვითა თვით შენ გინდა. აწ დამტკიცებულია ჩემთანა სიმართლისა სული!”

შაჰინშა პირი და თვალნი მოუკოცნნა. ესრე დაამდეს საერთმანერთოდ. საეჭვისა და სიძულვილისა ჯანგი ერთმანერთისაგან ამოიღეს.

41. ვისისი და რამინის ერთმანერთის წყრომით გაყრა

რა მოიღრუბლოს, ჰაერი დაბნელდების, ქვეყანა ფიცხლისა ქარისაგან აშფოთდების. აგრევე მოყვარეთა რა საწუთრო გაჰყრიდეს, წინასვე დაუწყებს მუხთლობასა, ეძებს მიზეზსა და გამოაჩენსცა. რასაცა გააცხროებდეს, პირველ პირი გაუცხელდების. რა რამინს მოეწყინა ნიადაგ ჭირის ნახვა და გაძღა დღე და ღამე ვისისა უკანა დგომისაგან, წამსა და წამსა ბადესა შებმისაგან და ყოვლისა კაცისა ყვედრებისაგან, ბეგოს საუბარიცა გულსა ჩაუჴდა, შაჰინშას კაცი მიუგზავნა, ეგრე მოაჴსენა:

”ესე აქაური ჰაერი არად მაშვნდების, უფროსჯერ თვით ავად ვარ. თუ ბრძანოს მეფობამან შენმან და დიდებასა მაღირსებდე, ერაყს წავიდე და გმსახურო, მუნაურთა ლაშქართა თავადობითა შემიწყალეთ. რაცაღა სამსახური იყოს, ვიქმოდე; ოდესცა მიბრძანოთ, განაღამცა სირბილითა მოვიდოდე თქვენს წინაშე. ნუთუმცა ამა სნეულობასა და სევდიანობასა დავეჴსენ, თქვენითა წყალობითა მთასა და ბარსა ნიადაგ ნადირობითა ვიხარებდე, ზოგჯერ ავაზითა, ზოგჯერ ქორითა და ძაღლითა გამოვსცადო სანადირო ყველაი! ცხენნი დამხამებიან და აბჯარნი ჩემნი ამა ექვსსა თვესსა შიგანარად მიჴმარებიან, შინაყოფითა დამჯანგებიან. და აწ წავიდე და ოდესცა მიბრძანონ, მონურად წინაშე ვიყო”.

რა მოაჴსენეს შაჰინშას, გაეხარნეს და გაასრულა რამინის მოჴსენებული: რე, გურგანი, ქოისტანი, ჰამიანი და სრული ერაყი მას უბოძა. ტანსა შეჰმოსა, მანაშური ბრძანება გაჴსნით უბოძა. მოეთაყვანა, კარავნი გარეთ დაადგმევინა. შინამყოფი უგრძნეულოდ გაემგზავრა. ვისსა, ამისსა მსმენელსა, თავი ცოცხლად აღარ უჩნდა, გული უმცრდებოდა და გულისა კვნესა შეჰქმნოდა.

რამინ მივიდა წამავალი ვისის გამოსათაყვანებლად, შეჯდომისგან კიდე არა აკლდა-რა, შეკაზმულ იყო. ვისი ტახტსა ზედა ჯდა. შევიდა, მას გვერდით ტახტსა ზედა დაჯდა. ვისმან ჴელი გაუქნია და ეგრე უთხრა:

”ადეგ, სეფესა ტახტსა ზედა ნუ დაჯდები! რა ყმა იყო, პატრონისა ადგილსა ეკრძალვოდე! ჯერეთ მეადრების შენგან მაგა ტახტისა ძებნა. რასაცაღა მოუცთუნვებიხარ, რეგვენობაა ეგე!”

დაუმძიმდა რამინს, დიდად დაღრეჯილი ადგა და წავიდა. დასწყია თავისა დაბადება და ინანდა, რაცა ვისისათვის ჭირნი ენახნეს. ეგრე თქვა გულსა შიგან:

”აჰა, აწ ვნახე თავისა ჩემისა საქმე, თუ რაჲთა გულითა არის საჩემოდ ვისი, ბოლოსა ჟამსა რა მითხრა გამყრელსა! ნუმცა ვინ ეძებს დიაცისაგან მოწყალეობასა! ნუმცა ვინ სთესავს მლაშესა ველსა ზედა ვარდსა! ვირისა კუდსა ჰგავს მათი სიყვარული, ზომითა ვერ გაგრძელდების. მე ვზომდი დიდხან ვირისა კუდსა, მე ვთესევდი დიდხან მლაშესა ველსა ზედა ვარდსა და მიუდგებოდი დევისა კვალსა. აწ მადლი ღმერთსა, რომელ თვალხილული და გულმრთელი ვარ, შემიგნიან სახელი და აუგი. რად დავკარგე აქამდის ჩემი სიყრმე? ცუდად რად განვინქრიენ საწუთრო და დღენი ჩემნი? ვაი, იგი გარდასულნი დღენი და ჟამნი! ვაი, იგი გული ჩემი, სიყვარულისა მომლოდე! რაის მიზეზისათვის დავიკლე აქამდისი სიყრმისა სიხარული, რადგან ბოლოდ იმისგან გამწირაობა დამრჩებოდა?! კაცსა თავისავე ჴელითა თავისა სიკვდილი უჯობს ესეთისა სიტყვისა მოსმენასა. ბარე კარგსა ჟამსა მოვისმინე ეგზომ გრილი სიტყვა, რომელ გული გამიმაგრდეს. ვაშად გამიდრკა გული სამისოდ, მაგრა, რადგან მისი კიდეგანობა დამედვა გულსა, რა მგამა, თუ რაზომიცა ავი მოვისმინო? სახლი, რომელი უბედური იყოს, რაზომცა ადრე აოჴრდეს, ესე სჯობს. მე კიდეგანობისა მიზეზი მომცა ღმერთმან. ბოლოდ ნაცვალი გამოჩნდა ჩემისა ჭირისა. მე თუმცა ცნობანი მქონდეს, ათას თვალპატიოსნად სყიდვა მინდოდა ესეთისა სიტყვისა. აწ ღმერთმან მაჯნად მომასმინა. აჰა, გულო, შესჯერდი და გაიქეც ამის სიძნელისაგან! აჰა, გულო, გაიქეც საწუთროჲს ფათერაკისაგან! აჰა, გულო, გაიქეც აუგისა დავიწყებულისაგან! აჰა, გულო, გაიქეც და ნუღარავის აძლევ სისხლთა, შესჯერდი და გარიდე! და თუ აწ არ გარიდებ, მაშ ოდესღა გარიდებ?”

რამინ ამა საგონებელსა შიგან იყო და გული პილპილითა გატენილსა უგვანდა.

ვისმან რა ესრე დაღრეჯილი ნახა რამინ, თავსა ბრალება დაუწყო, რად დავამძიმე ჩემითა უთმენელობითა? გული მახვილითა ეჭრებოდა მისისა დამძიმებისათვის. მერმე ას ოცდაათი არტახი მოატანინა, რომელსა ზედან ოცდაათ-ოცდაათი თავი სტავრა ეკიდა. ყველა ოქრო-ქსოვილი, ჩინური, ბაღდადური ოქსინო და ყველასთანა ყველა ერთმანერთისა მჯობი. რამინის მეჭურჭლესა შეჰვედრეს. თვით რამინ მრავლითა ტურფითა შემოსილითა შემოსა კაბა-ლაფანჩებითა და ქუდებითა და რიდებითა. მერმე ამა სიტყვისათვის შენდობა ითხოვა და ეგრე უთხრა:

”არ ეგრე შემომფიცეა, თუ სულდგმული არ გაგწირავ და არცა დაგაგდებო? აწ რად ჰქმენ ეგრე?”

მან მიზეზი უთხრა, რადცა ექმნა ანუ რაჲსათვისცა წავიდოდა. მერმე ჴელი ჴელთა დაუჭირეს ერთმანერთსა და წალკოტსა შევიდეს მარტოდ. მოეხვივნეს ერთმანერთსა. მათისა პირისაგან წალკოტი აყვავდა და მათისა თმისაგან ნიავი გასურნელდა. ზოგჯერ ერთგან ყოფისათვის მხიარულობდიან და ზოგჯერ გაყრისათვის ტიროდიან. ვისი პირ-შვენებიანი თვალთაგან სისხლსა იდენდა. ღაწვნი ოქროსფერნი ჰქონდეს, თვალთაგან ათასისა ღრუბლისა ღვარნი გარდმოსდიოდეს და ერთისა სულისაგან ათასი ფერი შეჭირვება გამოვიდოდა; პირსა და მკერდსა იხოჭდა და ეგრე უთხრა:

”ჰე, საყვარელო მოყვარეო, ჩემსა ნათელსა რად დამიბნელებ შენითა წასლვითა? არ შემომფიცეა მას პირველსა დღესა? აწ მუნითგან რა ხანი გარდასრულა, რომელ ესრე გასძეღ ჩემითა სიახლითა? ვითარია გულისა ეგეთობა? ეგე თქვენი, მამათა, წესია, რომელ გულსა უჩვენებთ კაცსა და გულისა ჩვენებითა მასცა გულსა დაუწყლულებთ, მერმე გულსა გაიმაგრებთ. გულისა სიმაგრე ომსა შიგან ჴამს, არა მოყვრისა ცრუებისათვის. ღმერთსა თანა ბრალად რად არ გიჩნს? მე იგივე ვისი ვარ მზისა მსგავსი, პირ-თეთრი, თმა-მუშკი, ტან-კვიპაროზი. შენისა მოყვარულობისაგან კიდე ჩემგან არა გინახავს, რომელ გულისაგან გააგდო ჩემი სიყვარული. თუ ახლა-ვინ მოყვარე გიშოებია, ჩემსა ძველსა სიყვარულსა ზღვასა ნუ ჩააგდებ და ნუ გამწირავ. რამინ, ნუ გაახარებ ჩემთა მტერთა, ნუ იქმ მაგასა. ვიცი, ადრე შემოიქცევი და ინანი. ნუ გასწყვედ სიყვარულსა. სიყვარული არ ჩანგისა ძალია, თუმცა კვლა გამოინასკვა. ესე დღე მოგეგონების, რა კვნესა დაიწყო, და ჩემსა წინა შენებურად პირსა მიწასა დასდებდე და ეგრე მეხვეწებოდე! ვერ გასძლებ უჩემობასა და მერმე სინანული აღარას გარგებს, რა ჩემსა ნახვასა ეძებდე და ვერა ჰპოო. აწ ამაყობისა და სირეგვნობისაგან გამაძღარ ხარ და, რა დაგლახაკდები, ნახო მაშინ, რაცა შენზედა ვქმნა. ავისა და კარგისა უმუქფობასა ნუ მეეჭვ. მაშინ ნაზსა შემიქმ და განმანებიერებ”.

რამინ პასუხად ეგრე გასცა:

”ჩემისა გულისა ღმერთმან იცის და შენცა, რომელ წამსაცა ვერ დავთმობ უშენობასა. მაგრა მე შენთა მტერთაგან მეშინიან და ვერიდები. ყოველი ადამიანი დაგვმტერებია, ასრე რომელ ჩემნი პერანგნიცა მტერად შემქმნიან, თაგვნიცა ვეფხთაებრ მმძლავრობენ და თევზნი ვეშაპთაებრ მექუშვიან, და მზე უპატიოდ ელავს ჩემზე და, ღრუბელი საბრალოდ მწვიმს. ეგზომი საყვედური მესმის ყოვლისა კაცისაგან, რომელ თავისა თვალითა ჯოჯოხეთსა მახედვენ. მისთვის მიმიმართებია მოახლეთა და მოყვარეთაგან ესრე მეშინია, ვითა მტერთა და მესისხლეთაგან. ვისისაცა ჴელისაგან წყალსა შევსვამ, მოწამლვისა მეშინის. შაჰინშას თანა ესრე შესმენილ ვარ, რომელ ნუთუ მუხთლობით მომაკლვევინოს და, რა მომკლან, მაშინ არცაღა შენი ვარ, არცაღა ჩემი. ესრე გამომირჩევია, გული რომელ ეგრეცა შენი მოშორვებულია და, სადაცა წავიდე, ცოცხალი ვიყო. სიცოცხლე თვით ამით უფრო მინდა, თუ სულნი არ მედგენ, შენებრივი მოყვარე საუკუნოდ გამეყრების. ამას რა უამეა, რომელ სულნი მედგენ და შენებრი სულიცა მეახლოს? აწ დავსთმოთ. ამა წელიწადსა ერთსა ვიყვნეთ კიდის-კიდე და მერმე დღეთა ჩვენთა უშიშრად ერთგან ვიყვნეთ. მასმია: ღამე მაკეა და არავინ იცის, თუ დილა რასა შობს. საწუთრო ხრიკიანია, ვინ იცის, რას გამოაჩენს! არა ვიცი, თუ ბნელსა ამასა კიდეგანობასა რაზომი სინათლე მოუდგს შეყრისა! თუცა საწუთროჲსაგან სნეული ვარ, მისისავე მკურნალობისაგან მაქვს იმედი. მე რაზომცა ნისლი მომხვევია, დარისა კარგისა და მთვარისა ნათლისაგან იმედსა არ გარდავიწყვედ. აწინდელი ჩვენი გაყრა ესე არის, რომელ გულითა კვლა უფრო შეყრილ ვართ; ნუთუმცა დაილია ჭირისა დღე და მოგვესწრა სიხარულისა და ლხინისა ჟამი? მე ვირე სულნი მიდგან, შენსა და ჩემსა საკუთრობასა არ გარდავსწყვედ. შენ ჩემი მზე ხარ და, თუ შუქი შენი არ მახლავს, საწუთრო ჩემთა თვალთა წინა შენისა თმისა ფერად მიჩნს. ჰაი, ჰაი რაზომი უნებლობა წამკიდებია საწუთროჲსაგან და ყველასა მიზეზი შენი სიყვარული ყოფილა! აწ ამას ვეჭვ, რომელ ბოლო მოჰჴდეს ჩვენისა მტერობისა, აქათგან სიხარულისა ნაწილი მოგვხვდეს დიდისა შეჭირვებისაგან. ყოვლისა შეჭირვებისა ბოლო სიხარულია. კარი არ დაჴშულა, რომელი არ გაიღებოდეს, შეღმართი არაა, რომელსა ჩაღმართიცა არ დაჰხვდეს. გაზაფხული მაშინ მოვა, რა ზამთარმან მთა შეკრას”.

ვისმან ეგრე უთხრა:

“ეგე ეგრე არის, მაგრა ჩემისა ბედისაგან იმედი არა მაქვს. ჩემი ბედი არ ეგრე მემტერების, თუმცა, რა მოყვარე წამგვარა, მისი პირი მიჩვენაღა. მეშინიან შენისა ბუნებისაგან, რომელ გორაბს კეკლუცი ქალი ჰპოო და შეგიყვარდეს. მუნებურნი ნაკვთად კარგნი კეკლუცნი და ლამაზნი მოჰჴდებიან და, შენ რა მათ ნახავ, მე დამივიწყებ, გულსა მათ მისცემ და გამწირავ. სათამაშოდა მიხვალ გორაბს და გული ბრუნვასა დოლაბივითა დაგიწყებს. ეგზომსა კეკლუცსა ნახავ, რომელ ვეღარ შეიგებ, თუ რომელი გამოირჩიო. რა მუნებურნი დედანი მამაცსა პირსა უჩვენებენ, მაშინვე გულსა წაუღებენ მათითა თმითა, პირითა შვენიერითა და ლამაზობითა. ვითა შემოდგომათა ქარი ხისაგან ფურცელსა იტაცებს, აგრევე მუნებურნი ქალნი მოყმეთა გულსა შეიპყრობენ თვალითა გრძნეულითა. თუ ათასიცა გული გრდემლისებრ მაგარი გიც, მათითა ნახვითა ეგრეცა უგულო დარჩები. თუ ეშმაჲსაცა შეკრვა შეგიძლია, თავსა მათგან ვერცა ეგრე იჴსნი”.

რამინ ეგრე უთხრა:

”თუ მთვარე თვესა ერთსა ჩემსა მიდამოსა იარებოდეს, სამკაულნი მისნი ვარსკვლავნი იყვნენ და გვირგვინად მზე ებუროს და ყოველი შვენება მას ჰქონდეს, ყოველი გრძნეულობა მან იცოდეს კაცთა გულისა მიმზიდაობისათვის, კოცნა მისი უკვდავება იყოს და შეხედვა მისი სამოთხისაებრ საყვარელი, ნახვა მისი ბერთა გამაყრმობელი და ბაგენი მკვდართა გამაცოცხლებელნი, - მე, შენმან მზემან, შენი სიყვარული ვერ გამაგდებინოს, იგი არად მომინდეს, არად მოვიგონო მისი ეგეთისა უებროჲსა სიყვარული შენისა გულისათვის. შენი ძიძაცა მისგან უფრო საყვარლად და პატიოსნად მიჩნდეს”.

მერმე მოეხვივნეს და აკოცეს ერთმანერთსა და გაიყარნეს. ღაწვთათვის ზაფრანი ევალა და მარგალიტსა ხვავრიელად აწვიმებდის. მათი სულთქმისა კვამლი ცად გავიდის, ჰაერი ჯოჯოხეთსა დაამსგავსეს და მიწა მათთა ცრემლთაგან ომაინისა ზღვასა. ორნივე უბრალონი მისქინნი იყვნეს და დარჩეს ვითა შლუნი. რა რამინ ცხენსა შეჯდა, ვისსა თმობისა საფარველი აჰხადა განგებამან ღმრთისამან, ვისის ნაკვთი მშვილდად შექმნა და ისრისაებრ რამინ მისგან შორს გატყორცნა. ეგრე მოსთქმიდა ვისი და ტიროდა:

”ჰე, ჩემგან წასრულო, რა შენ წახვედ, თმობაცა ჩემი წავიდა შენდა მოსლვამდინ. ღმრთისა განგებისაგან შენ გამგზავრებულ ხარ და მე გულისა ნებისა ორმოსა ჩაჭრილ ვარ. ვირემდინ შენ მგზავრი ხარ, შენი მოყვარე ტირილისაგან მოუსვენებელია. რაა ესეთი ბედი ჩემი?! და-მცა-იკარგვის, რომელ ზოგჯერ ტახტსა ზედა დამსვამს და ზოგჯერ ნაცართა. ეგზომითა ჭირითა გატენილია ესე ვიწრო გული ჩემი, რომელ დიდსა მინდორსა სამოცისა დღისა ეჯსა შიგან არ დაეტევის. თვალი ჩემი ზღვაა ნამისა სიმრავლითა და გული ჯოჯოხეთი ჭირთა დაულევრობითა. არ მებრალების უთმინობა და უძილობა. ნიადაგ ზღვასა შიგან ვინ დაყოფს, ანუ ჯოჯოხეთსა შიგან ვინ გაძლებს! ამას უარესი რა წაეკიდების, რომელ ამის უარესსა წყევასა მტერისათვის ვერ მოვიგონებ”.

რამინ გაემართა. მისთა ბუკთა ცემა ცად გაიწეოდა, მისისა ლაშქრისა მტვერი ღრუბელსა ჰგვანდა, მაგრა მათი წვიმა რამინის ცრემლი იყო. თუცა ეგე სიტყვა გულსა შიგან დაესწავლა და უმძიმდა ვისის გაყრა, ეგრეცა შესჭირდებოდა, გული ენასკვოდა და პირსა ზედა აჩნდა დაღრეჯილობა. ვერავინ ნახავს, თუ ყველა მიჯნურია, თუცა მეტად სიშორესა შიგან არ დააჩნდა მიჯნურობისა შეჭირვება. თუ კიდეგანობასა შიგან თმობა აქვს, მან კაცმან მიჯნურობა არ იცის და არცა შვენის.

თუცა რამინ ქვეყნის პატრონად გაჴდა და ძმისა ლაშქართა ზედა უხუცესად, გული ჴელმწიფობასა შინა უვისობისათვის ეგრეცა ასეთი ედვა, ვითა უწყალოდ თევზსა. მოიარა თავისა ქვეყანა, ყოველგან მოირჭვნა და ამაღლდა. სადაცა ბრძანება მისი მივიდა, ყოველგან ავის-მოქმედობა ამოაგდო. ესრე უშიშრად გაჴდა გურგანი, რომელ ცხვარნი და მგელნი ერთად იყვნიან და ცხვართა მგელნი უჩობნობდიან. ეგზომსა სმიდიან და იხარებდიან, რომელ, თუ სთქვა, მის ქვეყანისა მდინარე ყველა ღვინისა იყო. მისისა მოსამართლეობისაგან ყოველი კაცი მუტრიბითა ჯდის, მისისა შიშისაგან ყოველი მტერი დამონდებოდა. პირუტყვთაცა თმობა მისცემოდა ავის-მოქმედთაგან. და ისპაანი სახლად დაიჭირა. ჯორჯანი, რე, ჰავალი და ბაღდადი მისი იყო. მისგან უკეთესნი და უფროსნი ლაშქარნი არავის ყვნეს. მისითა სიკეთითა და მოსამართლეობითა გამოუსვენა ყოველსა სულიერსა. აშენდეს ქვეყანანი. და გამოიღეს ხეთა ნაყოფი და ყოველი კაცი მის ქვეყნისა ჰმადლობდა ღმერთსა მისისა ეგეთობისათვის.

42. რამინისაგან გულისათვის გამიჯნურება

რამინ დაიწყო ყოველგან თავისა ქვეყანასა სიარული საურავად, ნადირობად და თამაშად. ჰამიანს მივიდა და გორაბს მუნებურნი დიდებულნი და ჴელმწიფეთა სწორნი, შაჰფურ და რაფედ, წინა მოეგებნეს. მის ქვეყანისა დიდებულნი და გვარიანობითა საჴსენებელნი იგინი იყვნეს. უმასპინძლდებოდეს ეგრე, ვითა მართებდა: დილასა ნადირობად გავიდიან და საღამოს სმად და სიხარულად დასხდიან. ვითა ნადირობასა შიგან ლომისა და ვეფხისათვის მიწყით ჴრმალი ჴელთა ჰქონდის და ნადირთათვის ისარ-მშვილდი, ეგრე შინამყოფთა - ჴელთა ჭიქა. ესრე ამოდ იხარებდიან, მაგრა ვისის გონება გულისაგან არცა ეგრე მირიდებოდა − არა ველსა შინა მყოფსა და არა შინა.

დღესა ერთსა ნადირობით მოვიდოდა და, ვითა მზე, ქალი ნახა. სახელად გულ ერქვა. სახედ და შვენებით უკლები იყო, გაზაფხულისა ყვავილი იყო, გულისა გამამხიარულებელი, ჭირისა მაქარვებელი, სამართლისა მოქმედი და გულისა წამისა-ყოფით წამღები, კეკლუცთა ჴელმწიფე, მოყმეთა ჴელოვნად მომზიდავი, სნეულთა გამამრთელებელი, ჭირვეულთა მალხენელი. პირი ვარდიანსა წალკოტსა უგვანდა და თმანი შავნი და გრუზნი სიჴშირითა − შაქრისა ლერწამსა. კოჭთამდის თმისა მისისა ყოლბი მიჯნურთა ტოილო იყო და ფათერაკსა მისთვის არ ესუნა. ბაგეთა მისთა სიმცროსა ზედა გემო ყანდისა ჰქონდა და ამა იაგუნდსა შიგან მარგალიტი ჩნდა დაცმული. წამწამთა მისთა მშვილდოსნობა აფხაზთაგან ესწავლა, ამბარი ფერსა და სულსა მისგან ისახებდა. წარბი მისი მთვარესა ზედა მშვილდოსნობდა, და მისი არყი მუშკი იყო და წამწმისა ისარსა მოყმეთა გულსა დაასობდა. ერთი ბაგე ვარდსა ზედა მუშკ-მოცრილსა ჰგვანდა და მეორე უკვდავებასა. მისისა გულისა ყმა იყო ქვა და მისისა ლამაზობისა მონა ბასრი რკინა. ბროწეულისა ყვავილი მისთა ღაწვთა სახე იყო და ტანი მისი - გიისა, ჴორცისა და სისხლისა მისებრი არა ინახოდა, ტანისა სითეთრე ბროლსა უგვანდა ყასაბ-გარდაფენილსა. იგი ასეთი მიჯნურთა მამჭლობელი დიდის გემოვნებითა თავაღებულობდა. სამკაულისა მეტად შეკაზმულობითა საჭურჭლესა ჰგვანდა, თვალ-მარგალიტისა ხვავრიელობითა − გაუპობელსა სადაფსა. მისისა გვირგვინისაგან მზე ნათობდა, პირისაგან მთვარე, კბილთაგან ვარსკვლავნი და ყელისგან მთიებნი. სიამაყითა ყმაწვილსა ჴელმწიფესა ჰგვნდა და საწადლობითა სიცოცხლესა, შვენებითა გაზაფხულისა წალკოტსა და დიდის გემოობითა მარტორქასა. მჴევალნი ჰყვნეს მისებრვე შვენვარენი: ჩინელნი, თურქნი, ბერძენნი, და დგეს ოთხმეოცნი გულისა მიდამოსა, ვითა მთვარისა მიდამოსა ვარსკვლავნი.

რა დაინახა რამინ ნაძვი მავალი და მთვარე სულიერი, რომელი, ვითა მზე, ციმციმებითა არ გაიცადებოდა, გული შეუსუსტდა და ვითა რეტი ეგრე უჭვრეტდა, ჴელთაგან ისარი დავარდა, არ ჯერ იყო მისსა ადამის-ტომობასა: ”ესე მისნი ლაშქარნი ვითა ვარსკვლავნია და მათი პატრონი ნუთუ მთვარეა? და თუ ესენი მთვარენია, მათი პატრონი ნუთუ მზეაო?” ამა საგონებელსა შიგან იყო რამინ და უჭვრეტდა. მერმე გულ, მოყმეთა თმობისა წამღებელი, რამინს წინა წამოდგა ესრე სალამად, ვითა ადრინდელი მოყვარე, უსალამა და ჴელსა ემთხვია, ეგრე მოაჴსენა:

”სახელოვანო ჴელმწიფეო! ჩვენი ქვეყანა შენგან ელავს, ვითა მზისაგან ცა. აწ შეღამებულა, ბრძანე, ჩვენსა გარდაჰჴედ, გამოისვენე; ამას ღამე ჩვენი სტუმარი იყავ. გიმასპინძლებ, სანუკვარსა ამოსა მოგართვამ, ფრინველთა და ნადირთა სიმრავლითა გაგისვენებ, ღვინოსა მურავაყიანსა მოგართვამ, წინა იასა და ვარდსა დაგიყრი, მეჯლისსა შეგიკაზმავ შენსა მსგავსსა, სულისაებრ საყვარლად გიმასპინძლებ. თვით ჩვენი წესი სტუმართ-მოყვრობა არის”.

რამინს ესრე შეუყვარდა [გულ], რომელ ვისის გული და სიყვარული დავიწყებოდა, თვალთა ხედვამან საწუთროსაებრ უმუხთლა. ვისის გლახ-შიში და ზარი არ გაუმტყუნდა. ვაი მას გულსა, რომელი ესეთსა უხანოსა მოყვარესა მიენდოს, და ვაი მას მამაცსა, რომელ ესდენ უხანო და უზენარო იყოს, სიყვარულ-უმტკიცო და ფიც-გაუსრულებელი. რამინ გულსა პასუხად ეგრე უბრძანა:

”ჰე, მთვარეო! ესრე ხოლო მითხარ, თუ სახელი რა გქვიან ანუ რომლისა გვარისა ხარ? ჯერეთ შენი შვენიერი თავი გაგიცემია, ანუ არა? მე ქრმად გინდი თუ არა? ვინ ცოლად შეგირთვიდეს, შენი მშობელნი მისგან მეჰარსა რას ითხოვენ? შენსა კოცნასა რაზომ გასცემ? თუ ათას სულადცა გასცემ, ჩემგან ეგრეცა უშურველია”.

პასუხად ეგრე გამოსცა მზემან ენოვანმან და ბუთმან ჴორციელმან:

”ვითა მზე არ დაიმალვის, ეგრევე მე და ჩემი სახელი დამალული არ ვეგებით. არცა ამისი თქმა მინდა, თუ ვაამანი ვინმე ვარო. დედაჩემი გოჰარ არის და მამა რაფედ ამა სამეფოსა თავადი არის, და აგრევე ძმა ჩემი პატრონი არის ადრაბადაგანისა. მრავალნი ძმანნი მისხენ, ყველანი გოლიათნი ჭაბუკნი. გვარიანობითა და სიკეთითა ერთსახე ცხადნი ვართ და ქებულნი. დედულად და მამულად უზადო ვარ: ერთი გორაბელია და ერთი ჰამიანელი. მე თვით სახელად გულ მქვიან. სახელისაებრ ვარდისფერი, ვარდისებრ საყვარელი ვარ და ვარდისა მასუნებელი. დედისაგან კეკლუცად შობილ ვარ და ძიძისაგან წმიდად გაზრდილი ვარ. ნაკვთად მამისაებრ კარგი ვარ და სახედ დედისაებრ ტურფა. მკერდი ჩემი ვეცხლისა არის და ყელი ბროლისა; ყარყუმისაებრ რბილი ვარ და მუშკისაებრ სურნელი. რას მკითხავ ჩემსა გვარსა და სახელსა, რომელ ყოველმან ქვეყანამან საქებურად იცის? და შენ თუ ჩემი სახელი არ იცი, მე კვლა შენი დიდად კარგად ვიცი. შენ რამინ ხარ, შაჰინშას ძმა და ვისის მიჯნური, რომელ მისსა გამზრდელსა მოუჩხიბავ, და იგი სულსა და გულსა გირჩევნია.

არაკი: თუ ბაღდადისაგან ეგების, რომელ დიჯლასა ელიოს, მაშა შენგანცა თურე ეგების უვისობა.

მაგრა რას ვიტყვი? შენ ვისის მიჯნურობა ასრე არ გამოგერცხების, ვითა ზანგსა სიშავე. შენი გული სავისოჲსა სიყვარულისათვის შეუკრავს ბერსა ძიძასა, რომლისა ტოილო და ლუსმარი მისი გრძნება და შელოცვაა. შენ არ შეგიძლია მისი კიდეგანობა და ჩემებრთა კეკლუცთა თანა-ყოფნა. და რადგან უმისობასა ვერ დასთმობ, იყავ მისი ოდენ. მას შენ მოუყივნებიხარ და იგი − შენ, და ორთავე შაჰინშა აუგითა აგივსიათ. არაა ქვეყანათა ზედა ეგეთი ადგილი, სადა თქვენი ამბავი არ იყოს და არ გეკიცხოდენ”.

რამინ ეგრე უთხრა:

”მთვარეო ზეანდანო! ნუოდენ აყვედრებ მიჯნურსა, ფათერაკსა შესწრობილსა. რა კაცი ნახო, ღმრთისაგან შენდობა ითხოვე. აწ მე ვწყევ მაშინდელსა ჩემსა გონებასა და თავსა, მაგრა ყოველი ღმრთისა საქმე კაცთაგან დაფარულია. ღმრთისა განგებისა საქმე ჩვენზედა გრძელია. ნუ მაყვედრებ! თუ ჩემი საქმე ესრე სააუგო იყო, ეტლმან ჩემმან ქმნა ჩემზედა. გარდასრულსა ვეღარავინ მიეწევის, გუშინდელსა ჴსენება არ უნდა. აწინდელი ცან, რომელ შენისა შეგებისათვის ეგზომი მოვიჭირვო, რომელ ჩემსა ნახულსა ყველასა მერჩიო. ღმერთსა უნდეს, სინანულად არ გაგიჴდეს ჩემი ცოლობა. შენ იყავ ჩემი მზე და ჩემისა გულისა მოსასვენო − შენი პირი. მე ვიყო შენი საკუთარი და მე ვეძებდე ყოვლისა შენისა საწადლისა აღსრულებასა. თუ სულნიცა ჩემნი გინდენ, უშურველია. შენგან კიდე დარბაზისა ჩემისა მაშვენებლად სხვა არავინ ვძებნო და სულისა ჩემისა წამალი შენგან კიდე არავინ იყოს. მას გარდასრულსა გარე ვეღარ შევაქცევ, რომელი შენგან მე და ჩემგან შენ გწყენოდეს. გარნა აწ თუ შენ ჩემი ცოლი ხარ, შემოგფიცავ, რომელ შენგან კიდე აბეზარი ვარ ყოვლისა სიყვარულისაგან და არცარა ვისისა სახელსა ვაჴსენებ”.

გულ ეგრე უპასუხა:

”ნუ დამიფენ, რამინ, გრძნეულობისა ბადესა! მე არ იგი ვარ, რომელ შენსა მახესა ესრე ადვილად დავება. მე შენგან არც ჴელმწიფობა მინდა და არცა დიდება, არცა მინდორი ლაშქრითა სავსე, არცა საჭურჭლე საქონლითა სავსე. ერთი წადილია ჩემი და, თუ მას შენთანა ვპოებ, შენისა ბრძანებისაგან არ-კიდეგან-ვიქმნები, თუ რა უჩნს, და ჩემსა სიყვარულსა ბოლომდინ გაიტან და არ გამწირავ, ვერცა შენ ჰპოებ ჩემებრ საკუთარსა შენსა და, თუ არ უხანო მოყვარე ხარ, არცაოდეს ხორასანსა წასლვა მოგინდეს, არცა ვისის სიახლე და არცაოდესღა აჴსენებდე ვისის სახელსა, ამად რომელ სხვისა საქონელი სხვისა არის. შენ მოაბადის ცოლი დედოფლად სად მოგეკერების? არცაოდეს წიგნი მიუწერო, არცა კაცი გაუგზავნო და არც შენსა გულსა მისი სიყვარული იყოს. და თუ ამას პირსა ზედა შემომფიცავ, მაშინ ჩემსა ტანსა ზედა ორი თავი იყოს და სული ერთი”.

რამინს გაეხარნეს ესე, აღარა პასუხი გამოსცა, ჴელი გამოუღო და შინა წავიდეს რაფედის სახლსა. გულის ჴელი ჴელთან ჰქონდა რამინს. ასი ჯამი თვალ-მარგალიტითა სავსე რამინის ფერჴთა თანა დაყარეს, ოქროჲსა ტახტსა ზედა დასვეს. რაცა მათნი ნათესავნი იყვნეს, ანუ დიდებულნი და აზნაურნი, ყველანი უჴმნნეს, მხირულობდეს. საქმისა სიმტკიცისათვის რამინ მათებურითა საფიცითა მტკიცედ ფიცა ღმრთითა და ცეცხლითა, რომელ: ”ვირე ქვეყანა ეგოს, დიჯლად ჯეონი დიოდეს, ზღვათა შიგან თევზი იპოებოდეს, მზესა და მთვარესა ელვა ჰქონდეს, ღამე დაბნელდებოდეს, მთათა ზედა ქარი ქროდეს და მინდორთა ზედა ნადირნი ძოვდენ, − სხვა ცოცხალმან გულისაგან კიდე არავინ ვძებნო, არცავინ სხვა ცოლად მინდეს, არცა მოყვრად, არცაღა გრძნეულისა ვისისა საჴსენებელი ვაჴსენო, არა თუცა მიყვარდეს. ვირე სულნი მედგნენ, გულ იყოს ჩემი გული. სხვათა სიყვარულისაგან კიდეგანი და აბეზარი ვარ. ვარდი, ვარდ-სახელად, ჩემი არის, ჩემი ცოლი, და გორაბი სამყოფი ჩემი. ვირე ვარდი მაქვს, იასა არ უსუნებ; ვირე მთვარეა, ვარსკვლავთა სინათლესა არ შევეპოები”.

ამა ფიცისა სიმტკიცესა ზედა ვინცა ვინ გულისა ნატამალნი მისრულ იყვნეს, ყოველგნით: გურგანით, რეით, ყუმით, ისპაანით, ქოისტანით, ხუზისტანით და რანით, ჴელმწიფენი და დიდებულნი იყვნეს. ავსილ იყო დარბაზი სინათლითა. ქმნეს ქორწილი, მისცეს გულ რამინსა.

43. აქა ქორწილი რამინისი და გულ-ვარდისი

ორმოცსა ეჯსა ადგილი შეკაზმული იყო და მჭვრეტელნი დგეს ბანთა ზედა. ჴელთა ფეროვნისა ღვინისა ქონება ამას უგვანდა, ვითარცა ჴელნი ყაყაჩოთა სახენი ყოფილ იყვნეს. ღამით სანთლისა სიმრავლითა ქვეყანა ცასა ვარსკვლავებიანსა დამსგავსებული იყო, მწვანისა ნაცვლად ყოველგან სტავრა მოეფინა, სიხარულისა და მუტრიბთა ჴმისგან სხვა ყურთა-ჴმა აღარ ისმოდა. ფრინველნი მუტრიბობდეს, სურნელთა კმევისაგან ჰაერსა ზედა ალმური გასრულ იყო. დიაცი და მამაცი თვესა ერთსა სიხრულისა და სმისაგან დაშვრეს. არა სიხარული დარჩა, რასაცა შიგან არ იყვნეს: საქვეითოჲთა და საცხენოსნოჲთა სიხარულითა უკლებლად იხარებდეს. გულსა მათსა არ იყო შეჭირვება. ქვეყანა უჭირო არ იქმნების, მაგრა მას ქვეყანასა ჭირი აღარ იპოებოდა.

ცოლ-ქმარნი მოყვარულნი და მოყმენი შეყრილ იყვნეს, დღივ და ღამე სიხარულისაგან არ მოისვენებდეს. დაიწყეს გაცემა ჴელმწიფეთა და დიდებულთა და ყოველსა ერსა ზედა. იყო მგოსანთა და მუტრიბთა რამინის სახელსა ზედა ძვირად სყიდა და მოშაირეთაგან საქებართა და სალოცავთა შაირთა თქმა. რამინის საქმე სახელოვან ქმნილ იყო და ამაღლებულ იყო სახელი მისი. ნადირობად მოსრულ იყო ხორასნით და გარდაეკიდა პირ-მზე უებრო ნადირი. ეგრე ეტყოდის: ”აწ სიკეკლუცისა ვარდი და ყვავილი ყვავის შენთა საგებელთა შიგან, მიწყით უსუნებდი სამოთხისა ვარდსა, რომლისა მეწალკოტე ორისა კვირისა გავსილი მთვარეა. შენი გული ზამთარსამცა ყვავის და მიწყით უეკლო ვარდი გაქვს. გიხაროდეს, შენი ვარდი ზამთრისა და ზაფხულისა მიწყით დაუჭნობელია! შენსა ვარდსა ორნი გუშაგნი ნარგისნი უდგან, შენისა ვარდისა ფერისაგან ბერი კაცი გაყრმდების და მისისა სულისაგან მკვდარნი გაცოცხლდებიან; შენისა ვარდისა გულითა ჴამს ძებნა და შენსა ვარდსა სულთა უნდა სუნება; შენი ვარდი ანგელოზისაგან დარგულია და ღმრთისაგან დაცული. მისსა მიდამოსა ამბრისა მახე ჰგია, რომელ მიწყითმცა ორნივე ცოცხალნი ხართ; ასრემცა არს, ვითა გვითქვამს, და თქვენთამცა წადილთაებრ იქცევის საწუთრო!”

რა თვე ერთი გარდაჴდა, ქორწილობისა ჯალაბი გაიყარა. დადვა რამინ გული ჟამად გულისა შესაგვარად: იხარებდა, ინადირებდა, იასპარეზებდა, სმიდა და თამაშობდა.

გავიდეს გორაბისა ციხესა. რა გულ შეეკაზმა და ზე გარდმოდგა, ესრე გაანათლა ქვეყანა, რომელ მზესა და მას შუა საცილობო ჰქონდა მხედველთა. სამკაული იყო საჴელმწიფო და მას ქვეშე ელვიდა ტურფად. გრძლად რაღა ვთქვა, რიცხვი არ იყო მისისა შვენიანობა-სახე და წყობილობისა. რა რამინ უშიშად თავისა საკუთარსა ესეთსა სჭვრეტდა და უკლებსა, რომელ თმანი ღრუბლად აუჩნდეს, რომლისაგან წვიმა მუშკისა გამოვიდოდა და საყურნი ვარსკვლავთაებრ უჩნდეს ბროლისა ყურის ძირთაჲთ, რამინ მოხარული ღმერთსა და თავის ბედსა ჰმადლობდა და უზენაროსა ვისისა ზენარი დავიწყებოდა.

დღესა ერთსა საწოლსა ხალვათად სხდეს. რამინ გულსა უჭვრეტდა და ეგრე უთხრა:

”ქვეყანასა ზედა არაა პირი შენებრი, არცა თვით ვისი, მაგრა ეგრეცა ვითმე ჰგავთ ერთმანერთსა? თუცა შენ მთვარე გაგიბედითებია და შენ ხარ გულისა ჩემისა წამალი, მას ჩემსა გულისა წამღებსა ჰგავ, რაზომცა მე შენთანა აღარა მაჴსოვსო”.

გულსა დაუმძიმდა ესე სიტყვა რამინისაგან, გაწყრა და ეგრე უთხრა:

”ჰე, უპირულო, ღმრთისა უარის-მქმნელო! ჴელმწიფისაგან ეგრე ჴამს სიტყვა-მართლობა? ღმერთმან მტერი ჩემი ყოს მისებრი, მემცა მას რად ვგვანდი? იგი ჯადოა, ავისა მქმნელი, ავისა მთქმელი, უსირცხვილო, თავისა უფალი! ნუმცა ვინ ღმერთმან მისისა ძიძისაებრ ყო მხიბლავი, გრძნეულთა წინამძღვარი, ბოზი და მაჭაკალი! შენ მით გაუჴდიხარ აგრე თავისა გზისა უვიცად, რომელ ვერცა ოდეს თვით გაიხარებ და ვერცა შენთა მოახლეთა გაახარებ. არ ეგრე შემომფიცეა, თუ ვირე ცოცხალ ვარ, ვისის სახელსა აღარა ვაჴსენებ? აწ თუმცა მისი მიჯნურობავე არა გჭირდა, ამა ფიცსა არ დაივიწყებდი!”

44. რამინისაგან გამწირაობის წიგნი ვისის თანა

რა რამინ ესე ნახა, რომელ გულსა მისგან ვისის ჴსენება ესრე დიდად დაუმძიმდა, მისისა თმენისათვის შენდობისა სათხოვლად მასვე წამსა მას წინა მჯდომმან საწერელი და ქაღალდი მოაღებინა. თუცა მელანი მუშკითა შეეზილა, მტერობისა მახვილი ჴრმალი შეირტყა, რომლითა სიხარულისა ხისა შტო მოკვეთა. ვინცა ესე ამბავი ცნას, გული შეინახოს მოყვრისა მიუცემლობისა და არა-გამიჯნურებისათვის, თვარა ვისისებრ დარჩეს უიმედოდ გულდაწყვედილი. მიუწერა წიგნი უზენარომან რამინ საკუთარსა ხანიერსა მოყვარესა, არ-გამწირავსა ვისის. ეგრე მიუწერა:

”ვისო, თვით შენ იცი, თუ შენითა სიყვარულითა რაზომი აუგი, უპატიობა და ზიანი წამკიდებია, რომელ აქამდინ თქვენითა საქმიანობითა არად შემწონდა. ღმერთი მოვიმდურვე და კაცთაგან ესეთსა საყვედურსა შიგან ჩავიჭერ, რომელი ქვეყანასა შიგან საჴსენებელად დავიდევ, და ესეთი კაცი არ ვნახე, რომელსამცა ჩემი საქმე ექო. მრავალთა შემაგონეს, მრავალთა დამაყვედრეს და მრავალნი მეკიცხვიდესცა შენითა მიზეზითა. ვითამცა ჩემგან შენი სიყვარული მათი მტერობა ყოფილ იყო, ეგრე სწყევდა დიაცი და მამაცი ყველა ჩემსა საქმესა. თუ არცავინ მიცნობდა, მასცა ჩემი სახელი ესმოდა. ყველა მგმობდა. ლაშქართა თანა ასუბუქებულ ვიყავ. გამოსვენება ესე მქონდა: ზოგჯერ თავსა ჩემსა ზედა ჴრმალი ვნახი ჩემად საკლავად, ზოგჯერ გზასა ზედა მშიერი ლომი. რა მინახავ, მუნითგან არა გამომისვენებია წამსაცა ერთსა და არცა გულსა შიგან ნიშატი ჩამჭრია. რა გიახლი, უარე ვიყვი. ნიადაგ სისხლისა ცრემლითა ვტიროდი და შიში სიკვდილისა მქონდის. და არაოდეს გაყრილ ვარ ესრე, თუცა თვალთაგან ჯეონი არა მდენოდა, და არაოდეს მინახავს პირი შენი ესრე, რომელ ათასი სატკივარი, საყვედურიანი სიტყვა არა მასმიოდა, და ამა ყველასა ზედა ღმრთისა შიში და მისისა გარისხებისა მოლოდნა მქონებია. მიცნობდი მიჯნურობათა წინათცა, ვითა მხიარული და სახელოვანი ვიყავ: მტერნი შემეშინნეს, მოყვარენი გამომეჩინნეს და მჴეცნი ამომეწყვიდნეს; რა გავწყრი, ლომნიცა იშიშვოდიან ჩემგან და, რა გავფიცხდი, ჴრმლისაგან უმკვეთე ვიყავ; რა სიყრმისა ჩემისა შავარდენი გავაფრინვი, ცისა მთვარე ეკრძალვოდის და ჩემისა ნებისა ცხენი მუნამდის გაიქცის, რომელ გონება ვერ მიეწივის. სიხარულითა და ნიშატითა სავსე იყო სული ჩემი, სადაფი ჩემი თვალითა პატიოსნითა გატენილი, სიხარულისა წალკოტსა შიგან სარო ვიყავ და ომისა ველსა − ბასრი მთა; ჩემისა მთისა ქვა ოქრო იყო და ჩემისა მტკვრისა მარგალიტი. რა გნახე და შეგისწავლე, მუნითგან, თვით იცი, ვით გავჴე. იგი ბედი, რომელ მე ძაბუნად მყვა, მან მე დამიძაბუნა. ჩემი ნაკვთი გრაკისა ხესა დაემსგავსა და ორისა კვირისა მთვარეობა ჩემი გაავარსკვლავა მიჯნურობამან. საწუთრომან ცისა სინათლე დამიბნელა და ჯოჯოხეთისაებრ გამამწარა. რა მიჯნურობისა ცეცხლმან ჴელ-მყო, ნიშატი ასისა დღისა ეჯითა გამექცა, ცნობა გულისაგან წამივიდა და დავრჩი უღონო-ქმნილი. ყოველი კაცი გამშვილდოსნებულ იყო ჩემთვის და საყვედურისა ისრითა მესროდეს. თვით დაკოდილ-ვიყავ მიჯნურობისაგან და ზედა საყვედურისა მარილსა მასხმიდეს. მე თვით მთრვალი ვიყავ უგულობითა და მთრვალსა წაქცევა დამემართა. აწ ეგრეცა სალამსა მოგაჴსენებ, თუცა შენისა სიყვარულისაგან აბეზარ-ქმნილ ვარ, და ჩემიცა საქმე გაგაგონო. ჩემი ყოფნა ღმრთისა ძალითა დია ამო და უკლები არის, აღარ აკლია ჩემსა ლხინსა. იცოდე, ვისო, რომელ ღმერთმან შემიწყალა, რა შენ დაგეჴსენ. უშენობითა ყოველი გულის ნება მიპოვნია, თმობისა წყლითა გული გავირეცხე. ვითარი მინდოდა, ეგეთი უებრო ცოლი შევირთე. ვარდფერი სიყვარული დავთესე გულსა შიგან და შეჭირვებისა ჯანგი ამოვიჴოცე. სამოთხისაებრსა ყოფასა ვარ, მიწყით ვახლავ ჩემსა გულსა, მიწყით დაუმჭნარი ვარდი მაქვს. საგებელი და სასთაული ჩემი ვარდითა სავსეა, რომელ თვალთა და სულთა მირჩევნია. ვირე მქონდეს ვარდი, სოსანსა არ ვეძებ, ვირე მანათლობს მთვარე, ვარსკვლავსა არ ვეძებ და არ შევეპოები, რომელ შენგან ჭირნი და ნავღელნი გარდამიჴდიან, ათას ეგზომი ამისგან შეგუილი და ნებისყოფლობა მინახავს. მე თუცა ერთსა წამსა შენგან ესეთი შეგუილი მენახა, სიხარულითა ცამდის ავფრინდებოდი. მე რა გარდასრულნი დღენი მომეგონნეს, ჩემივე თავი შემებრალების. ვით გავსძლნე შენითა გზითა ეგზომნი ჭირნი და ნავღელნი? მე თავისა გზა არა ვიცოდი, ვითა მომცდარმან ძაღლმან. აქამდის მძინარე ვიყავ და აწღა გავიღვიძენ, მთრვალი ვიყავ და აწ გავფხიზლდი. ფათერაკისა ბორკილი აწღა დავლეწე, უბედურობისა საკნისაგან ახლა გამოვე. აწ მართლითა გონებითა შემიფიცავს გულისათვის დამბადებლითა ღმრთითა, მზითა, მთვარითა, სჯულითა, ცეცხლითა, მეცნიერებითა და იმედითა, რომელ, ვირე ცოცხალ ვიყო, ვარდისა გაუყრელი ვიყო და წამსაცა მოუწყვედელი მისი. აქათგან ესრე იცოდე: დადევ გული, რომელ მარავი − შენ და მაჰი − მე, შაჰი მოაბად შენ და გულ მე. მას შეაგუე. მე წამსა ერთსა აქა ყოფა და მხიარულად გულისა სიახლე ათასსა წელიწადსა შენსა სიახლესა მირჩევნია, რომელ საკანსა ჰგვანდა ჩემი სიყრმე. შენ აქათგან თვეთა და დღეთა ნუ სთვალავ ჩემისა მოსლვისათვის, ნუღარ მელი და ნუცა გზათა ჩემთა უჭვრეტ, მით რომელ დაგეყოვნების ჩემად ნახვამდის. რა კაცსა ესეთი საქმე დაემართოს, საპალნითა ოქროჲსაცა თმობა უჯობს”.

რა რამინ ესე წიგნი გაასრულა, ოქროჲსა ბეჭდითა დაბეჭდა, ფაიქსა მისცა და ეგრე უბრძანა:

”ესრეთ სწრაფით წაედ, რომე წამსაცა ნურსად დაიყოვნი, და ვისის მიართვი ესე წიგნი”.

შიკრიკმან გამოუღო წიგნი და ქარისაგან უმალე წავიდა; იარა ესრე, რომელ სამ კვირას მარავს შევიდა; მასვე წამსა შაჰინშას მოაჴსენეს მისი მოსლვა. მას წინაშე მიიყვანეს. წიგნი გამოუღო. წაიკითხა. ეგეთნი სიტყვანი ვისისთვის მოსაწერლად დია გაუკვირდა და დია გაეხარნესცა. რა სრულად წაიკითხა, ვისის მიუტყორცა წიგნი და კიცხევით სამახარობლო სთხოვა. ეგრე უთხრა:

”აწე ღმერთმან თვალნი აგიხილნეს, რომელ რამინ და გულ ცოლ-ქმრად არიან ერთმანერთისა მოყვარულად გორაბს და შენ დაკოდილი დაუგდიხარ”.

45. რამინის წიგნი მოუვიდა ვისის

რა რამინის შიკრიკი და წიგნი ნახა ვისმან, მაშინვე გულმან თრთოლა დაუწყო და ზახილი, იგრძნა, რომელ არგამწირავი მოყვარე უზენაროსა რამინს გაეწირა. რა მოაბად ვისსა წიგნი მისცა, შეჭირვებისა ცეცხლი თავით ფერჴამდის მოედვა, სისხლი ტანსა შიგან აუდუღდა და გულმან თავისა მოკლვა აწვია, მაგრა მას წამს მოაბადის შიშითა და კაცთა სირცხვილითა და რამინის ჯავრითაცა დაიტია გამოუცხადებლობა. ყაყაჩოსა ამით ჰგვანდა, რომელ გარეთ მისებურად მხიარულობდა და შიგნით ეგრევე გული გაშავებოდა, და გარეთ სამოთხესა ჰგვანდა და შიგნით გულისა დაღრეჯილობითა - ჯოჯოხეთსა, სიცილითა ჰმალვიდა შეჭირვებასა და თუხარიგად წა-ღა-რებდა. შეჭირვებასა თუცა ჰმალვიდა, პირი ეგრეცა გაუყვითლდა წიგნისა კითხვასა შიგან. მოაბადს ეგრე მოაჴსენა:

”მე თვით ღმრთისაგან ამას ვითხოვდი, რომელ ჩემთა მტერთა ენა დაამოკლონ, რათამცა საქმითა შენ აღარ მაყვედრებ და წამსა და წამსა მიზეზსა აღარ ეძებ ჩემზედა. ამისითა სიხარულითა დია გლახაკთა მივცემ საქონელსა და სოფელთა შევწირავ საცეცხლეთა, რომელ დავეჴსნა ჭირსა და შენისა საეჭვისაგან გამოვიდე, მტერთაცა მოისვენონ ჩემისა ზრახვისაგან. მე ერთსაცა ღამესა შენისა შიშისაგან ამოდ არ მძინებია; აწ ბარე მოვისვენო! აღარაა ჩემი შესაჭირვებელი. თუ მთვარე წამივიდა, მზე დამრჩომია. ყოველი კაცი მზისაგან არის იმედიანი. ჩემნი თვალნი შენის ჭვრეტისაგან განათლდებიან. რადმცა გამივიდოდა რამინის აღარ სიახლოე!”

ვისი ესრე უბნობდა, მაგრა გული და ენა ერთმანერთსა ასრე არ ემოწმებოდეს, ვითა ავისა მუტრიბისა ჴმა და ჩანგი. მოაბად რა გარე გავიდა, ვისი გააცხროა რამინის კიდეგანობისათვის, სულნი პირთამდის მოუვიდნეს. გული ესრე უფეთქდა, ვითა კაკაბი შავარდნისა ჭანგთა ქვეშე. ცივნი ოფლნი სდიოდეს, ვითა ღამისა ნამი ვარდსა ზედა; ნარგისთაჲთ იაგუნდსა ზედა ცრემლთა ადენდა; მუშკისა-ფერითა თმითა დარბაზისა მტვერთა ჰგვიდა, თავსა ნაცარსა ისხმიდა და მჯიღვითა მკერდსა ილებებდა, მოსთქმიდა და იტყოდა:

”რა ვქმნა? რაა ესე ისარი, რომელ შხამიანი დამესვა თვალთა? რაა მახვილისა ესეთი მკვეთობა, რომელ პირ-ალმასი მჭრის გულსა? როგორი ბედია ესე ჩემი, რომელ ნათელი დღე დამიბნელა? როგორია ესე მიჯნურობა ცალკერძი, რომელ სული დამისნეულა? მიშველე, ძიძაო! მოე, ცან ჩემი ჭირი, ნახე, რომელ უგრძნეულოდ ნოეს რღვნობისა ღვარმან წამიღო, ოქროჲსა ტახტისაგან ნაცართა ზედან დამსვა და ბირკი და ეკალი გამომივიდა თმობისა გზასა ზედა. თუ არა გასმია, გიამბობ, რამინისაგან რა წამკიდებია. რამინ მივიდა გორაბს, ცოლი შეირთო და ამას აღარ დამაჯერა და მერმე სამახარობლო წიგნი მომწერა, ვითა: მე ვარდი დავთესე და მისგან ნაყოფი მომივიდა; აწ ბედითსა მყრალსა წალიკასა აღარ ვეძებო. აწ მე რა ვქმნა? მარავს შიგან რა ვინ თქვას ჩემთვის? ჴამს, თუცა დიაცი-მამაცი ყველა ჩემზედა ტიროდეს. ღონე ამისი მიძებნე, ძიძაო, თუ ამა ჭირისაგან თავი ვით ვიჴსნა! რადგან ესე ამბავი მესმოდა, ნეტამცა ჩემთვის, თუმცა წინავე მომკვდარ ვიყავ. მე აწ არცაღა საწუთრო მინდა, არცა სიცოცხლე, არცა დედა, არცა ძმა, არცა ოქრო და სამკაული, არცაღარა სხვა ლხინი, რადგან რამინ წამივიდა. ჩემი სული იგი იყო და უსულოდ კაცი ვერას გაიხარებს საწუთროსა შიგან. წავალ, ყოვლისა ცოდვისაგან ვიბანები, ღმერთსა შევეხვეწები, გლახაკთა ზედა საქონელსა გავსცემ, ნუთუ ღმერთმან შემიწყალოს და ამა ქენებითა რამინს ცოლი მოსძულდეს, ამა საქმისა ნანვა დაიწყოს, შუაღამე გორაბით მარავს მოვიდეს, წვიმისაგან დასოვლებული და სიცივისაგან გაყინული, ვისისა და ძიძისაგან ზენარსა ითხოვდეს, ასეთივე სიძულვილი მან ჩემგან ნახოს, რომელ აწ მე მისგან ვხედავ”.

ღმერთსა შესტიროდა და ეგრე იტყოდა: „ჰე, დამბადებელო ღმერთო! ჩემებრ შენ გაჴადე უთმინოდ და შემჭირნედ და შენ მიძებნე ნაცვალი რამინს ზედა”.

ძიძამან ეგრე მოაჴსენა:

”ნუ შეიჭირვებ ეგზომსა, არა ჴამს. აწე სულ-დაღებულობითა და დათმობითა გულისაგან ჯანგი ამოიჴოცე, ჴელმწიფესა ბედნიერსა და ნატიფსა ტანსა ეგზომსა ნუ აწყენ, გამოსვენებულსა გულსა ცუდად ტირილსა შიგან ნუ იტკივნებ, უსამართლოსა ნუ უზამ სულსა და სიყრმესა. მაგა სიცოცხლესა სიკვდილიცა უამეა”.

ვარდის-ფერსა ღაწვსა ზედა რომელი ჴელი ჰქონდა, ჴელი დაჰკრა და ეგრე თქვა:

”შენ, რომელი მუშკის ფერთა თმათა იგლეჯ და პირსა ღმრთისა წყალობისაგან უკეკლუცესსა იხოჭ, ბერსა დევსა დამსგავსებულ ხარ სიდუხჭირითა. ყოველი ქვეყანა ჰქონდეს კაცსა, უფროსი და უფროსი მოუნდების, მაგრა ყველა თავისთვის უნდა. ოდესცა სულნი აღარ გიდგან, ნუმცა მოაბად არის და ნუმცა რამინ და ნუმცა ძიძა. რა მე წყურვილმან მომკლას, ჩემად შედეგად ნუმცა სადა იპოებიან ცვარნი წყალნი. რა ქვეყანა უჩემოდ დარჩეს, ჩემად შედეგად მტერი და მოყვარე სწორად მიჩნს. ყოველი კაცი ცოლისა შერთვისათვის გულოვანია, მაგრა რამინისებრ ადრე გაძღების და ჴრმლისაგან უმახვილესი ენა მისი გაცვილდების. თუ პოოს რამინ ათასი ვარსკვლავი და მთვარეცა, მას ყველასა ერთისა მზისა სიშვენვარე არა აქვს. გორაბელი ვარდი, თუცა პირმზე არის, შენი ჴელი ერთი უკეკლუცე არის მისგან. რადგან რამინ მოგშორდა და შენგან კიდეგნად დარჩა, ცოლისა შერთვასა არას ვაბრალობ. ვისცა მურავაყიანი ღვინო არ მიჰხვდებოდეს, თხლის სმა არ ებრალების”.

ვეცხლ-მკერდმან ვისმან ეგრე არქვა:

”ძიძაო, იცი შენ, რომელ დავკარგე სიყრმე ჩემი დათმობასა და შეჭირვებასა შიგან. დედათა ქმარიცა უვის და კუროცა. ჩემი თუ ქმარი არის, ბერი და მეეჭვი არის და, თუ მოყვარე არის, უხანო და გამწირავი არის. თავისა პატივი მევე წავაჴდუნვე, რომელ დავკარგე სარგებლისა ბედითა სათავნო, დავაგდე ვეცხლი ოქროჲსა გზითა და აწ დარჩომილ ვარ უარარაო შემჭირნე. ნუ შემაგონებ, ძიძაო, და თმობასა ნუ მასწავლი! ვერა რომელი დამთმო დაიძინებს ცეცხლსა ზედა. ჩემი საგებელი და სასთაული ცეცხლი არის და მიჯნურობისა ჩემისა ეშმა ცეცხლსა ზედა მჯდომი არის. ცეცხლსა ზედა ჯდომა ვით დავთმო, თუ სული ჩემი ბასრიცა იყოს ანუ რვალი? ამის მეტსა დათმობასა ნუ მენუკევ; ცუდად კაბიწითა ქარსა ნუ სწყავ. ჩემი წამალი არა რომელმან გონიერმან და არა რომელმან აქიმმან არ იცის. იმა შიკრიკმან ათასი მოწამლული ისარი ფრთამდის გულსა დამასო მისგან მოღებულითა წიგნითა. რას იტყვი, ძიძაო! ამა სულისა წამღებელმან ფარანდამან ჩალხისა ისარი მკრა გულსა, მუშკითა დასვრილი რამინის წიგნი მოიღო და ვისისგან სისხლითა დასვრილსა პასუხსა წაიღებს; ავტირდე საბრალოდ და წყლულსა გულსა ჩემსა ზედა სისხლისა ცრემლი ღვარულად ვადინო. ჰე, მიჯნურნო, სიყვარულისა მძებნელნო! დღეს მე ვარ მიჯნურთა თავადი; მე გასწავლი ყველათა და შეგაგონებ. მაჯნად ვუბნობ დაჭირებისაგან, მოისმინეთ მართალი ჩემი სიტყვა: ”მე მნახეთ და ნუვისათვის გამიჯნურდებით, მე მნახეთ და ნუვის მისცემთ გულსა და ნუ დარგავთ გულსა შიგან მიჯნურობისა ნერგსა და, თუ დარგავთ, სულსა წაიწყმედთ და ნაყოფსა ვერა სჭამთ. თუ ჩემი საქმე თქვენ არ გასმიათ, სისხლითა პირსა ზედა დამიწერია და იგი წაიკითხეთ”. ჰაი, ჰაი, თუ მიჯნურობისაგან რაზომნი ჭირნი გარდამსლვიან! მე მიჯნურობამან ესეთი ცეცხლი მომიდვა გულსა, რომელ რაოდენცა ვავსებდე, უფრო და უფრო აენთების. მე მიწაცა ცრემლითა დავათიჴე და მას შრეტა ვერ შეუქმენ. ესე როგორ ჴორცისა თვალია, რომელ არ დაეძინების, რა ცეცხლია ესე, რომელ წყალი არ დაავსებს? მე ჴელად მიჩნდა ქორისა ზრდა და დაგება, გავზარდე ერთი მართვე ათასითა ნებიერობითა. რა იკაპოეტა, ახალი ნაკრტენი მოიწყო, ალაღდა და აფრინდა, კაკაბთა დევნა დაიწყო. მე ჩემთვის მონადირე მეგონა, ანაზდად ესრე წამივიდა, რომელ ჰაერთა შიგან უჩინო მექმნა. აწ დამაშვრალ ვარ დევნითა და დაკარგულისა ძებნითა. ვაი, ჩემნი ჭირნი, ესდენნი ცუდად წარჴდომილნი! ვაი, საწუთროსაგან უიმედობა ჩემი! ვაი, ეგზომი გულწყლულობა ჩემი, რომლისაგან ულხინო და უნაყოფო დავრჩი! გავიჭრები და ვიარები ქვეყანათა შიგან, ვითა მოქარავნე, ნუთუ კვალი ვითა ვპოო, დაკარგული ნიშანი. მე მოყვარესა თანა გულიცა წამივიდა, აქა უგულო და უმოყვრო ვერ დავდგები. მის გულქვისა ჯავრისაგან თავსა ქვითა ცემასა დავიწყებ და ეგრე დავიწყებ მთათა ზედა სიარულსა. ვისგანცა გული წამეღო, თუ მისსა სადა ნიშანსა ვპოებ, სულთა სამახარობლოდ მივცემ. ვირემდინცა ესრე ცეცხლ-მოდებული ვიყო, ჩემისა ბედისა უმდურავი ვით ვიყო? მე ვარ მოყვრისა და ბედისაგან, ორისაგანვე გაწირული. მე თვით მკვდარი, ძიძაო, შენგან ვარ, რომელ სიყვარულსა შემამეცნიერე და მიჯნურობისა ცეცხლი დათესე გულსა ჩემსა შიგან. შენ იყავ ამა გზისა ჩემი ბრმა ყოლაუზი, შენ ჩამაგდე ორმოსა შიგან და აწ შენვე ამომიყვანე. თუცა ჭირი შენგან დიდი მინახავს, მით დავთმობ, რომელ რგება შენგანვე იქმნების. ადეგ, ნუღარა ზი, გზასა იკაზმევდი, მიართვი რამინს ჩემი შეთვლილობა, ეგრე მოაჴსენე:

”ჰე, გამწირაო, უწრფელო! შაბაშ, ავკაცობისა მშვილდი კარგად გარდაგიცვამს, სიმართლისა თვალი შენ დაგიბრმია და კარგ კაცობისა ბედი შენ გაგიბედითებია. გვარად ღრიანკალსა ჰგავ: თუ ქვაცა დაგხვდეს, უცემ და გვარსა არ გაირყვნი. შენ გველი ხარ, ცემისაგან კიდე არა იცი; შენ მგელი ხარ, რომელ ვნებისაგან კიდე არას იქმ. შენისა გონებისაგან აგრევე ნაქმარი ჴამდა, რაცა გიქმნია. რომელ შენისა მინდობილისა ზენარი გაგიტეხია. თუცა მე შენგან გულტკივნეული ვარ, მე ესე აუგი შენთვისვე მიმძიმს. ავსა ნუ იქმ და ნუცა იგონებ, მით რომელ თუ ავსა იქმ, ავი წაგეკიდების. თუ სრულად ჩემი სიყვარული დაგვიწყებია, ყოველთა მიჯნურთა თანა გაწბილებული დარჩები; მაშინ წამავალმან იმედი არ ესრე დამიდევ, თუმცა აწ დაივიწყე? ყაყაჩოსა ფურცელსა გიგვანდა საუბარი: ზედაჲთ წითლად ჩნდა და ქვეშეთ შავი გველი წვა. შენ თუ ახალი ცოლი შეგირთავს, სვიან ყოს ღმერთმან, მაგრა მე ეგრე უიმედო ნუ შემიქმ. ვინცა ოქრო პოვა, ვეცხლი არ გააგდო. შენ თუ ახალი რუ გითხრია გორაბს, ძველსა რუსა მარავს ნუ გარდააგდებ. თუ ქოისტანს ახალი სახლი აგიგია, მარავს ძველსა დარბაზსა ნუ ააოჴრებ. თუ წალკოტსა შიგან ვარდი გითესავს, სვიანმცა [არს], მაგრა მისსა მიდამოსაგან იასა ნუ დაგლეჯ. ახალი ცოლი და ძველი მოყვარე ორნივე შეინახენ, მით რომელ თვითოჲსა ხისაგან თვითო-ფერი ნაყოფი მოვა”.

ესეგვარსა საბრალოდ სთვლიდა ვისი და თვალთაგან სისხლისა ცრემლთა იდენდა. ებრალებოდა ძიძასა დიდად, იგიცა ტიროდა და ეგრე მოაჴსენა:

”კეკლუცთა დედოფალო, მე ცეცხლთა ზედა ნუ დამსვამ და ვარდის წყალსა ბროწეულის ყვავილსა ზედა ნუ დაასხამ. მე შენთვის არ მეჭირვების, აწვე გორაბს წავალ და უტევნისა ისრისაებრ მალე მივალ. რაცა ღონე ვიცი, მოვიჭირვებ რამინს თანა, ნუთუმცა მისი გული საშენოდ მოვაქციე და შენ მაგა ჭირისაგან გიჴსენა”.

ესე თქვა და ძიძა ფიცხლად წავიდა.

რა გორაბისა ქვეყანასა მივიდა. რამინ ნადირობით მომავალი წინა ემთხვია. ეგზომი ნადირი დაეჴოცა, რომელ მთა და ბარი ვეღარ იტევდა. ავაზისა და ძაღლისაგან მიწასა ზედა ნემსი აღარ დავარდებოდა; ქორისა, გავაზისა და შავარდნისაგან ჰაერი ავსილ იყო. რა რამინ ძიძა დაინახა, ესრე დაუმძიმდა და გაწყრა, რომელ ვითამ ცა იგი ნადირთაგან დასვრილი ისარი მას გულსა სცემოდა. არცა თვით დიაცი მოიკითხა და არცა ვისის ამბავი ჰკითხა, არცა მოაბადის, არცა თვით მაჰისა ქვეყანისა; კუშტად ეგრე უთხრა:

”ჰე, ეშმაო უწრფელო, ავისა მქმნელო და ავისა მთქმელო, შენისა გრძნეულობითა ათასჯერ უფრო მოგიღორებივარ და ცნობანი წაგიჴმიან ჩემთვის. აწ კვლა მოსრულ ხარ და ჩემსა მოცთუნვებასა ჰლამი? ვეღარ ნახოს ქარმან შენმან მტვერი ჩემი და ვერ მოეკიდოს ჴელი შენი სადავესა ჩემსა. აქათვე შექცევა გინდა და ფიცხლად წასლვა. უსარგებლოა თქვენთვის აწინდელი აქა სიარული. წაე და ვისსა უთხარ: ”რა გინდა ჩემგან ანუ რას მნუკევ კიდე? რად არ დამეჴსნები, ანუ რად არ გასძეღ ესდენისა ცოდვისა ქმნითა? გულისა ნებისა უკანადგომითა ბრალი დია გიქმნია და ავისა სახელისაგან უპატიობისა ფათერაკიცა დია გარდაგიჴდია. აწე ჟამია, რომელ აღუთქვა ღმერთსა, მოინანო და კარგისა ქმნა დაიწყო და პატიოსნობასა შეუდგე. სიყრმე ორთავე ცუდად წავაჴდუნვეთ და კარგი სახელი გულის-ნებასა უკანა გავაქარვეთ. ამა საწუთროსა ორნივე მოვწყდით და მას საუკუნესა დასასჯელნი ვართ. აწე შენ თუ არ აღუთქვამ ღმერთსა და თმობასა არა იქმ, მე უღონიოდ საშენოდ ამა გზისა მდევარი არა ვარ. თუ ათასსაცა წელიწადსა ამა საქმეს შიგან ვართ, ცოდვისა და ქარისაგან კიდე ჴელთა არა დაგვრჩების. მე აღმითქვამს და გონებიერთაგან შეგონება მასმია, მიფიცავს, რომელ აღარა შევსცოდო ღმერთსა და აღარცა ეგრე ვისსა შევეყარო ამისგან კიდე. ოდესცა ღმერთმან ჟამი მოგვცეს, მაშინ ხვედრიანად შევეყრები, რა მაჰის ქვეყანასა ჴელმწიფობა მომხვდეს, და ვინ იცის თუ მადამდის რაზომი წელიწადი გამოვა? მუნამდის ქვიშათა ზედა პაშტა წყალი დაედინების. და ესე საქმე მას არაკსა ჰგავს, თუ: ვირო, ნუ მოჰკვდები, ალავერტნი ამოვლენო. მე ამას მაშინ შევეყრები, ოდეს დღე და ღამე გაერთდეს. მისითა იმედითა ვირემდინ ვთმობდე, რადგან მე სხვისა ცოლად ვხედავ? თუ ერთსა წელიწადსა მზეცა თმობდეს, პირი მასცა გაუშავდების, მე მისითა მოლოდინითა წამივიდა სიყრმე და ამას ვსტირ. ვაი, ცუდად წასრულნო დღენო ჩემნო! ვაი, რომელ ჩემი სიყრმე წაჴდა და აწ ჴელთა ნანვისაგან კიდე აღარა მაქვს. სიკეკლუცითა ფარშამანგსა ჰგვანდა სიყრმე ჩემი, სიმაგრითა კლდესა და სიყმაწვილე ჩემი გაზაფხულისა ყვავილსა; სილაღითა ყვაოდა მიჯნურობა ჩემი და აწ სთველთა ფურცელსა ჰგავს ჩამოცვივნითა, ჭირისა ჴელსა მიეცა მიჯნურობა ჩემი და ლხინი ჩემი. ყოველთა გაზაფხულთა აყვავდების ქვეყანა, მაგრა ჩემი სიყრმე აღარ აყვავდების! თუ შემოდგომისა ბუნება გაზაფხულისა ბუნებასა ჰგავს, მეცა თურე იგივე ბუნება მიც, რომელ გინახავ. ნუ ჩაიჭრები საეჭვსა, ბერსა ყრმისა ბუნება აღარ ჩაედების”. წადი აწვე, ვისსა უთხარ ჩემმაგიერ, თუ: ”ცოლსა ქმრისაგან უკეთესი არავინ უვის, შენთვის ღმერთსა კარგი ქმარი მოუცემია. შენ თუ ბედნიერი და კარგი ხარ, მას შეეგუე, მისგანმცა კიდე სხვა ყველა კაცი უპატიოდ გიჩნს, და, თუ შენ ესრე ჰქმნა, რომელ მე მისწავლებია, ყოველთა დედოფალთაგან უფროსი და უფრო სახელოვანი იქმნები. მოაბად შენი ქმარია და მე ძმა ვიქმნები, ქვეყანა შენი მონა და მსახური იქმნების, ამა საწუთროსა შიგან სახელოვანი იქმნები და მას საუკუნესა ღმრთისაგან წყალობიანი”.

ესე რამე ქუშად შესთვალა, წყრომით ცხენსა მათრახი ჰკრა და წავიდა. ძიძა დარჩა ადგილსა ზედა დაღრეჯილი და გაწბილებული. რამინის საუბრისაგან სიამოვნე არა მოისმინა და არცა მისითა ნახვითა სიხარული რა მიხვდა. გარეშემოიქცა ბრმა-სინანულიანი, წყლული სული მისი მალამისაგან უიმედო ნახა და, რადგან ძიძა ესრე გაჴდა რამინის საუბრისა და უპატიობისაგან, ვისი ვითაღა გაჴდებოდა, რომელსა ესეთი მოყვარე უგრძნეულოდ დაემტერა? სიყვარული დაეთესა და მტერობა მოიმკო, კარგსა მოელოდა და ავი ნახა. მივიდა ვისის მოციქული ძიძა მტირალი, ბაგე-მტვერიანი და გულ-კვამლიანი. შეთვლილობა ჰქონებოდა შაქრისაებრ ტკბილი და პასუხი მოიღო ნავღლისაებრ მწარე და ჴრმლისაებრ მკვეთი. შავმან ღრუბელმან ვისის გულსა ზედა მოწამლული ისრის პირი სწვიმა რამინისაგან აბეზარ-ქმნილობისათვის და უპატიობისა წვიმამან ვისის ტალახი დაასხა, მტერობისა მახვილითა დაკოდა ტანი მისი და ფათერაკისა ტოილოჲთა დაება. სული მისი შეჭირვებისაგან დასნეულდა და საგებელად მივარდა.

46. შეჭირვებისაგან ვისის დასნეულება

ზე ადგომისა ძალი აღარა ჰქონდა, შეჭირვებითა საგებელი მისი გატენილ იყო, სასთაული პირისა მისისაგან ყვითლითა ვარდითა აღვსილი იყო. ჴელმწიფენი და მათნი ცოლნი, დიდებულნი და მათნი ცოლნი შვილთაჲთა მოვიდიან კითხვად და მიდამოუსხდიან. ზოგმან ზაფრა და სევდა თქვის და ზოგმან გრძნეულთაგან მოჩხიბულობა. სადაცა რაცა ქვეყანასა შიგან კარგი აქიმი და მუნეჯიბი და მკურნალი იყო, ხორასნით და ერაყით ყოველგნით მოასხნეს. შეიჭირვებდეს და ვერავინ შეატყვა. ზოგმან ზოგი თქვა და ზოგმან ზოგი. ზოგმან მთვარისა სასწორსა შინაყოფა თქვის, ეტლსა ავსა ზედა; ზოგმან - ქვეყანისა უნახავსა მას შეჰყვარებია და მით სჭირსო. რაცა ვის მიჰხვდებოდა, იტყოდა და, მას რომელ სჭირდა, იგი სჭირდა და მირიდებოდა გონება. ვერავინ შეატყვა მიზეზი ეგრე ძალ-მიღებულობა-სისუსტისა, გული მისი რამინს სადაღველითა დაედაღა და თმობა-უქონლობითა შფოთობდა, თავისა საქმეთა და გულსა ზედა ტიროდის. ზაფრანსა ზედან ხვავრიელად მარგალიტსა ასხმიდის.

რა მოაბად გარე გავიდის, კვლა მოიჭარბის, რომელ სასთაულისაგან ღვარად გავიდის ცრემლი და სახლსა შიგან ტბა დადგის. ესრე საბრალოდ მოსთქმიდის, რომელ მსმენელნი მისებრვე არ დადუმდებოდეს. ეგრე იტყოდის:

”მიჯნურნო, მნახეთ საბრალო ჯავრისა ღვარისაგან წაღებული და შეშინდით. მიჯნურნო, ზენაარ, მოისმინეთ ჩემი შეგონება! ნუვინ მისცემთ გულსა მოყვრისაგან გაუწირაობასა, ნუვინ დაისკვნით, ნუვინ მიენდობით. მე შორით მჭვრეტდით, მიჯნურნო, რომელ არ დამეახლნეთ, თვარა დაიწვებით. მე გულსა ცეცხლი მით მედების, რომელ რამინის გული კვესია და ჩემი აბედი, − ნუვინ გამიკვირვებთ ზახილსა. მოყვრად საგონებლისა გულისა წამღებელისაგან დიდად უსამართლო წამკიდებია. გულწყლულობა ჩემი მას ვუჩვენე, ჭირი ჩემი გავაგონე; მისგან მალამოსა მოველოდი და ნაცვლად ძმარი და მარილი დამასხა. საბრალო დიაცისა გული ნუ მიენდობის მამათა და ნუ მოღორდების მათითა ენითა! ჰაი, ჰაი, ვინ იცის, თუ რაზომნი ჭირნი მომიმატნა: ერთი ჭირი ასად გამიჴადა. მე მან მოყვარემან გამჴადა უსულოდ, რომელი აწ დამემესისხლა. რა კარგი უყოფია ჩემთვის, რომელ მე ნაცვალი ვერ შემეგუვნოს. ვაი, ცუდად ეგზომნი ჭირნი ჩემნი! გულისა დაფარული მან გამაცხადებია. ლხინი დავთესი, ჭირი რად მოვიმკე? ქება შევასხი, წყევა რად მოვისმინე? დიდად ჭირი ვნახე ბედისა უბედურებისა შეგუებისათვის, მაგრა ჭიქა და ქვა ერთაგან ვერ შევაერთენ. აწ ბედისაგან აბეზარ-ქმნილ ვარ და ყოვლისა ლხინისაგან ჩაქი აბეზარობისა მიმიცემია. ამა უბედურსა საგებელსა ზედა დაწოლილ ვარ მიჭირვებული და მიწყით სიკვდილისა მონატრე. სხვა ღონე აღარაა ჩემისა სიკვდილისაგან კიდე. რადგან რამინ კიდე სხვა მოყვარე გამოირჩია, სიცოცხლესა რასაღა ვაქნევ!”

47. ვისისაგან მიშქინის საუბარი

მერმე იჴმო მიშქინ, მისი მწიგნობარი, რომელმან მათი ხვაშიადი ადრითგან იცოდა და გულისასა არას დაუმალევდა. კვლა გამოუცხადა და შესჩივლა ესე საქმე. ეგრე უთხრა:

”ვინ გინახავს, ანუ ოდეს ვინ გასმია რამინისაგან უფრო უხანო მოყვარე? ნუ თუნდა ფრჩხილსა ზედა თმისა ამოსლვასა დავიჯერებდი, მაგრა მისგან ამას არაოდეს მოველოდი. არ ვეჭვდი, თუ ცეცხლისაგან წყალი ამოედინების, ანუ უკვდავებისაგან გველისა ნავღელი იქმნების. შენ მე პირველადცა მიცნობდი, როგორი მოღმრთე, პატიოსანი, ქცევა-წყობილი და ჴელმწიფური ვიყავ. აწ ყველაჲსა საჴამსოჲსაგან კიდეგან-ქმნილ ვარ, მტერთა და მოყვარეთა სწორად მოვძულვებივარ. აწ აღარა რა ვარ. მე ჴელმწიფურად, პატიოსნად და წყობით ქცევა მმართებს და ამის ყველაჲსა დამგდებსა დღე და ღამე რამინის გონებისაგან არ მომეცლების და მისთა საქმეთა უკანა-მდგომი ვარ. ამისათვის სული, თავი, საქონელი, სახლი და ლაშქარნი ყველა გამიწირავს, ზოგჯერ მისისა ნახვისათვის მოსწრაფე ვარ და ზოგჯერ გაყრისათვის მტირალი. თუ ათასიცა სული მითქს, ერთიცა მისისა გონებისაგან ვერ მოიცლის. რამინ უმეცრებითა მრავალჯერ დამამძიმა და მე ყველა დავთმე მისისა გულისათვის. აწ სრულად ზურგი გარდამწყვიდა. წინას ოდესმე ჩემისა ხისაგან რტო მოკაფის, მაგრა აწ ძირითურთ ზე ამომწყვიდა, დამწვა და თმობა სიშორითა წამიღო. მე აწ რამინ რა ესეთი საქმე მიყო, რომელმცა თმობა მისი შემეძლოღა? მისისა სიშორისა ჴრმალმან თავი მომკვეთა, უხანობისა ლახვარმან გული გამიპო. და თავ-მოკვეთილისა და გულ-გაპობილობისაგან თმობა უღონოა. ამისგანმცა უარესი რაღა მიყო? პირველ წავიდა, გამწირა და ცოლი შეირთო და ამ საქმისა სამახარობლოდ, ვითა საშურო, წიგნი მომიწერა. მერმე რა ძიძა გავგზავნე, ქუშად დახვდა, აგინა და მუნვე ნადირობით გარე-შემოაქცია ისრითა გულ-ღვიძლ-დაწყლულებული, ვითამცა დღეთა მისთა შიგან ძიძა არაოდეს ნახა და არცაოდეს ამან მისთვის ჭირი გარდაიჴადა. აწ ამა საქმითა გულსა სასიკვდილო ლახვარი მცემია და ასრე დასნეულებულ ვარ, ვითა მხედავ. აწ, მიშქინ, შენ ფრთხილი და სიტყვა-მიმხვდარი ხარ, გონებიანი და საუბარ-ამო, წიგნის დაწყობით დამწერელი; მიუწერე რამინს ჩემმაგიერ წიგნი, ანახენ ჭირნი ჩემნი და გააგონენ სჯანი ჩემნი. შენ თვით სიტყვათა ერთგან შეყრა კარგად იცი, ცნობა და მეცნიერობა ყველა ერთგან შემიკრიბე, რაგვარნიცა სიტყვანი ჴამდენ, ეგეთნი დაუწერენ. თუ შენ შენითა ენა-სიკეთითა რამინ აქა მოიყვანო, სიკვდილამდი შენი მსახური და მჴევალი ვიყო. შენ მეცნიერი ხარ და მეცნიერისა კაცისა ენითა ყრმა-კაცისა გული მალე მოლბების”.

რა მიშქინს ესე საუბარი ვისისაგან ესმა, მიშქინ მეცნიერმან და ფრთხილმან მისითა ენოვნობითა შეამკო რამინის წიგნი.

48. პირველი წიგნი ვისისი რამინს თანა

მიუწერა წიგნი ვისის დაღრეჯილისა მაგიერ რამინს მხიარულსა და ნებიერსა. ქაღალდისა ნაცვლად ჩინური ჰეტრატიკონი მოიღო, მელნად თუმბუთური მუშკი, კალამი ეგვიპტური, ვარდის წყალი ნისიბური და საწერელნი სამინდორულისა ალვისანი, თვით მწიგნობარი, ქაჯისაებრ სიტყვა-მოპოვებული, − სიტყვანი შაქარსა და მარგალიტსა თანა გაერივნეს. ჰეტრატიკონი ვისის პირისაებრ თეთრი და ელვარე იყო, მელანი მისთა თმათაებრ შავი და სურნელი, კალამი მისისა ნაკვთისაებრ მართალი და აწ მეტადრე სიმჭლითა მსგავსი, მწიგნობარი − გრძნეულივითა, რომელ სიტყვასა პირსა შიგან შაქრისაებრ ატკბობდა. ქება შეასხა რამინს და აგრე მიუწერა ვისის მაგიერ:

”ესე წიგნი გამჴმარისა ნაძვისაგან − ამწვანებულსა, მხიარულად მოზრდილსა კვიპაროზსა წინაშე! მთვარისა დაბნელებულისა, მილეულისა − ცათა დამაშვენებელსა ელვარესა მთვარესა! აოჴრებულისა და გამჴმარისა ვენაჴისა − ახალშენსა სამოთხისაებრსა წალკოტსა! ცარიელისა და ბედითისა სადაფისა-გაუპობელსა თვალ-მარგალიტიანსა სადაფსა! მზისა ჩასულისა, დაღრეჯილისა - აღმოსავლეთით ახლად აღმოსრულსა მზესა! დამჭნარისა და წაჴდომილისა ფურცლისა − ახალ აღმოსრულსა წითელსა ვარდსა! დამშრალისა ზღვისა თვალ-მარგალიტიანსა ომაინისა ზღვასა! გაუბედურებულისა და დასაწყლებულისა − ყოველთაგან სანატრელსა ბედნიერსა! სიყვარულისა სიკვდილისა დღემდი მიმტანებელისა − გამწირავსა უხანოსა! პირისა კეკლუც-ყოფილისა და აწ დადუხჭირებულისა − წამისწამ მომმატებელსა პირსა წინაშე! გულისა ცეცხლითა დამწვრისა − ჩინურის სტავრისა მსგავსსა! თვალთა დღე და ღამე უძილთა ცრემლიანთა − თვალთა ნებიერად მხედავთა! კარგისა მოყვარისა საკუთრისა გულ-მჴურვალისა − ავის მქმნელსა და დამმტერებელსა! დასაწყლებულისა და გაბეჩავებულისა − ყოვლისა ქვეყანისა მორჭმულსა ჴელმწიფესა წინაშე დამიწერია ესეთი წიგნი, ესეთსა ყოფასა შინა მყოფსა, რომელ ტანი სულისაგან და სული ტანისაგან აბეზარ-მქმნია.

მე კიდეგანობისა ცეცხლითა ვიწვი და შენ სმასა და სიხარულსა შინა ნიშტიანობ. მე სიყვარულისა საჭურჭლისა მეჭურჭლე ვარ და შენ − მტერობისა ჴელისუფალი. აწ ამას გაფიცებ, ჩემსა სიყვარულსა და შეყრასა, და თვით დამბადებელსა ცისა და ქვეყანისა ღმერთსა გაფიცებ, რომელ ესე წიგნი სრულად წაიკითხო, ჩემნი ჭირნი სცნნე და, რაცა მომიჴსენებია, გაიგონო.

იციცა, რამინ, რომელ საწუთრო მბრუნავია? კაცი ზოგჯერ სნეულია, ზოგჯერ მრთელია; კაცი ზოგჯერ ჭირვეულია და ზოგჯერ ლხინიანი. ზოგისათვის სიცოცხლეა ავად თუ კარგად, მაგრა ბოლოდ ეგრეცა სიკვდილია; ზოგისათვის სიკვდილის შემდგომად განკითხვაა და ნაცვლისა მიზღვევა. ამას სოფელსა ამბავი ოდენ დარჩების. ჩვენი ამბავი ავთა და კარგთა ყველათაგან იცნობვის, თუ რაის მოქმედნი ვართ. შენ თვით იცი, თუ ჩვენ ორთა შუა რომელი უფრო აუგიანი ვართ, რომელსა უფრო უწრფელობითა თავისა ნება გვიძებნია. მე იგი წმიდა ვიყავ, რომელ გინახავს ყოველსა ქვეყანასა ზედა, რომელ სიწმიდითა ცისა ცვარსა ვგვანდი და სიტურფითა - ვარდისა ფურცელსა; ვერა რომელსა მამაცსა ეპოვნა ჩემთანა გულისნება და საწუთროსა არ დაედვა ჩემზედა აუგი. კანჯარსა ვგვანდი, მინდორად მავალსა, ყველასაგან გაუდევნელსა; არა რომლისა მონადირისა პირი მენახა. შენ იყავ ჩემი მკლველი და მომაყივნებელი, შენ დამიდგი გზასა უწრფელობისა ბადე და დამაბი. აწ მარტო ორმოსა შიგან ჩაგიგდივარ და წამსლვიხარ! მომაღორვე, მომაცთუნვე და აწ გამწირე უზენაროო! შენი ფიცი ქარსა ჰგავს უხანოსა, შენი ზენაარი წყლისაებრ მდინარე და წარმავალი არის. ეგრე გითქვამს: ”მიფიცავს და ვისის აღარ შევეყრებიო!” მაშ, არ ჩემდაცა შემოგეფიცა, რომელ ვირემ სულნი მედგენ, არ გამწირო? აწ რომელი დავიჯერო? − შენი ფიცი, რომელი უფრო მტკიცედ მიჩნდეს? შენი ფიცი ბუქსა ჰგავს და შენი შეყრა საჭურჭლესა. ქვეყანასა ზედა ამა ორთავე სახელი დიდად ითქმის. შენ ჰარირსა ჰგავ, მრავალფერად იქცევი; ოქრო ხარ, ავთა და კარგთა მიხვდები. არ ჩემებრ ხანიერი მოყვარე, თუ შენ ჩემსა გვერდით არა ხარ, სხვასა დიდხან ვის გვერდით ხარ?

ნახენ, თუ რაზომნი ავნი ნაქმარნი გიქმნიან: უპატიოდ გამჴადე მეცა და შენიცა თავიცა, დიდისა ჴელმწიფისა ცოლი მომაცთუნვე, თავისა გვარი და ნატამალნი აუგიან ჰქმენ, ცრუ ფიცად გაჰჴე. გაუწირავი და ზენარიანი მოყვარე გაწირე, წახვე ჩემგან შეუცოდებლად და დაუმძიმებლად, და ესეთისა მოყვრისა აუგნი მოსთვალენ, რომელ მას შენგან კიდე არავინ უვის. მე იგი ვისი ვარ, რომელ მზეა ჩემი პირი და თმა მუშკი! მე იგი ვარ, რომელ პირისა სისავსე თხუთმეტისა დღისა მთვარესა მიგავს და ბაგე უკვდავებასა! მე იგი წყლიანი ვარ, რომელ სიყვარული ჩემი ხანგრძელია! მე ტურფათა დედოფალი ვარ და გრძნეულთა ჴელმწიფე! მე შენგან უკეთესსა ჴელმწიფესა დია ვპოებ, მაგრა შენ ჩემებრსა ვეღარავის. მე ოდესცა გამწირო და წამიხვიდე, შემოქცეული გვიანადღა მპოებ.

ნუ იქმ რამინ, − რა ინანდე, ვისისგან კიდე წამალსა ვერას ჰპოებ! ნუ იქმ რამინ, რა გულისაგან გაძღე, ჭაბუკობითა ვისის ვეღარ მოიჴელებ! ნუ იქმ რამინ, − აწ შენ მთრვალი ხარ და სიმთრვალითა გაგიტეხია ზენაარი! ნუ იქმ რამინ, რომელ რა [გა]მოფხიზლდე, უცოლო და უმოყვრო დარჩე! გნახავ ესეთსა, რომელ ჩემსა წინა ტიროდე და პირსა ჩემისა დარბაზისა კარსა დასდებდე, მტერობა სიყვარულად მოაქციო, მე მეძებდე და ვეღარ მომხვდე. რადგან ჩემგან და ჩემთა ბაგეთაგან გაძეღ, გულისაგან უღონიოდ უმალ გაძღები. რა შენ მე არ მმორჩილებდე, ჩემ გვერდით არ გაიხარნე, სხვასა ვის ჰმორჩილობ? მიჯნურნი ჴმა-მაღლად ყივიან: ვისცა ვისი არ აშვნია, მასა სიკვდილი შეეძინების.

უბედურობის ნიშნად გეყოფის, რომელ ღმერთმან ვარდი მოგცა, მაშინღა მოშენებული წალკოტი წაგიღო; გიჩვენა დაბნელებული მთვარე და წაგიღო ელვარე მზე. იქადი ერთისა ხისა პოვნასა და არ იცი, რომელ ვენაჴი აღარა გაქვს. ნუთუ დაგვიწყებია, ჩემითა სიყვარულითა თუ რა ჭირსა და უთმინობასა შინა იყავ? რა სიზმრივ მნახი, გაჴელმწიფება გეგონის, რა სული ჩემი გეცის, მკვდარი გაცოცხლდი!

კაცისა სირეგვნე აგეთი არის, რომელ ჭირსა და ლხინსა ადრე დაივიწყებს. ეგრე გითქვამს: ”ამას უკანა სიყრმე ჩემი დამიკარგავს; ვინანი და ამო საწუთრო დამამწარა. მაშა, მე ეგრე მეგონა, შაქრისა ლერწამი დავრგე და უკანა ნაყოფისათვის გაგედგებოდე და ნაყოფად ნავღელი გამომესხა”. მე რა შენგან ჭირნი მოვიგონნი, ცეცხლი ფერჴით ტვინამდის გამიჴდების და თვალთა ჯეონი მდინდების. რაზომი ჭირი ვნახე შენთვის და ბოლოსა ესრე მომიჴდა, რომელ ჭა შენ მითხარე, და ძიძამან შიგან ჩამაგდო და ორნივე ამოდ დასხდომილ ხართ. შენ შეშა მოიღე და ძიძამან ცეცხლი შეაგზნა და ორთავე უნებლივ შიგან ჩამწვით. არ ვიცი, შენგან ვჩიოდე, თუ მისგან? ჩემისა ჭირისა სათავნო ორთაგანვე იქმნა. რაზომცა შენგან მტერობა ვცან, კიდეგანობისა ბორკილითა დამჭედე და გულსა ცეცხლი ჩამიგზნე, თვალთა სისხლი მადინე, სისხლისა ტბასა ჩამაგდე და ჯეონსა შიგან ჩამარჩევ, − მე გული არცა ეგრე მეტყვის, შენსა წყევასა და შენგან ღმრთისა წინა ჩივილსა. ღმერთმან შენი ჭირი მე ნურა მომასმინოს, − მე შენი ჭირი შენგან უფრო მეტკივნების; თვარა მუნამდის ეგრეცა ვწერ წიგნსა, ვირემდინცა კალამმან სისხლითა წერა არ დაიწყოს და ვირემდინცა არ გნახო, რომელ ღმერთმან ნუთუმცა შენი უნახავი არ მომკლა”.

49. მეორე წიგნი ვისისი რამინს თანა

”თუ შვიდნივე ცანი ქაღალდად მქონდეს, სრულად ვარსკვლავნი მწიგნობრად მყვნეს, ღამისა ჰაერი მელანი იყოს, ასონი ფურცელთა, ქვიშათა და თევზთაებრ ხშირად სხდენ, − აღსასრულამდინ იმედი და ნატრა ჩემისა მოყვრისა ნახვისათვინ მქონდეს, − შენმან მზემან, ნახევარსა ვერცა მაშინ დავწერ სურვილსა.

მე შენისა სიშორისაგან კიდე ვერა შემაშინებს, მე უშენობისა კიდე ვერა შემაჭირვებს. შენგან შორს დარჩომილსა არა მაქვს გამოსვენება, არ მომივა ძილი და, თუ დამეძინოს, შენივე სახე მითქს თვალთა წინა. მე უშენოდ საბრალო ვარ, ესრე რომელ მტერთაცა ვეწყალვი. რომელი ჩემად სალხინოდ მიჩნს, რა მას ვიქმოდი და თვალთაგან ღვარად ცრემლთა ვიდენდი, ამას მიგავს, ვითამცა ცეცხლსა ცეცხლითა ვავსებდი და ჭირსა ჭირითა ვკურნებდი. მე უშენობისათვის მგლოვიარედ ქვე ვზი და შენ ჩემსა მტერსა გვერდით მხიარულობ და იშვებ. ატირდების თვალნი ჩემნი, რა ნახონ მოყვარისა სადავე მტერისა ჴელთა შიგან. ვითამცა კიდეგანობა შენი ცეცხლი იყო, რომელ თმობისაგან კიდე არასა დასწვავს. სიცხესა შიგან ვერავინ დაიძინებს და მე ცეცხლსა შიგან მყოფმან ვით გამოვისვენო?

მე იგი ძველი ნაძვი ვარ, რომელ შენმან კიდეგანობამან წამაქცია, გამაჴმო, დამწვა. შენ რომელ ჩემსა ნაკვთსა ისრისაებრ მართალსა იცნობდი, შენმან გონებამან გაამრუდა, საგებელსა ზედა დაცემულ არს. ჩემად წყალობად, ნახვად და კითხვად რა მოვიდენ, რაზომცა ჩემსა მიდამოსა დასხდენ, ასრე დასაწყლებულ ვარ, რომელ ვერ მნახვენ, ზრახვით და კიცხვით ესრე იტყვიან: ნუთუ ჩვენი სნეული ნადირობად წასრულა, აქა აღარ არის? შენისა ნახვისა ნატრასა ასრე გაუჴდია ჩემი ტანი, რომელ თვალ-ხილულნი კაცნი ვეღარ ნახვენ. კვნესითა ოდენ შეიგებენ ჩემსა სიცოცხლესა და აწ უსუსურობითა არცაღა კვნესა შემიძლია. შენითა კიდეგანობითა ამისგან კიდე სარგებელი არა დამრჩომია, რომელ, თუ სიკვდილი მოვიდეს და წელიწადსა ერთსა მეძებდეს, ესრე დალეულ ვარ, შენმან სურვილმან, რომელ საგებელთა შიგან ვერცა იგი მპოებს. თუცა უშენობისაგან მენატრების, ამით სიკვდილისაგან უშიშ ვარ, ვირე ესრე ვარ. შენი შეჭირვება მთათაებრ გამდიდებია და თმობისა გზა გამძნელებია. ამა ჭირისაგან ნუ მიჴსნას ღმერთმან, თუ უშენობისა გაძლება მაქვსღა! და ვით ჰქონდეს მას გულსა გაძლება და თმობა, რომელ ჯოჯოხეთისა საჴმილსა ჰგვანდეს და არცაღა თვით მისი სისხლი არის მას შინა, არა თუმცა სხვაა? ასრე ტყუილია, თუ სული სისხლითა ცოცხალაო. მე სისხლი აღარ მითქს და ჯერეთ ცოცხალ ვარ.

მე, საყვარელო, ვირე შენ გახლვიდი, ტანი ჩემი ხე იყო, რომელსა ნაყოფად ვარდი ჰქონდა. აწ ამით ჴამს ჩემი წვა, რომელ უნაყოფოსა შტოსა ყოველი კაცი დასწვავს. რა წახვედ, წამივიდა თმობა; რადგან ვერ გნახავ, აღარც არას ვილხენ. უშენობითა ნება ჩემი წამსლვია და, ვირე შორს ხარ, არცაღა იგი შემოიქცევის. საწუთრო ესრე ამშფოთებია, ვითამცა ეტლთად შებმულ ვიყავ; საწუთრო ესრე ამშლია, ვითა უთავო ლაშქარი; შეჭირვებასა ქვეშე ესრე შემიღამდების დღე, ვითა ველურსა თხასა ავაზისა შიშითა. თუ ესეთისა ყოფნისაგან ვტიროდი, ნუ გიკვირს, ნუვინ მიაუგებთ. მე ვარ უმოყვრო და ჭირთაგან მოყვრიანი. მე ვარ უსაქმო და მიჯნურობისა საქმეთაგან დაბნეული. ვერას გამოვისვენებ უშენოდ. ნუთუ შენ იყავ ჩემი სიცოცხლე, რომელ უშენობითა გულსა შიგან ჩემსა დათესე, შენი სიყვარული აწ, ზენაარ, მორწყე სიხარულისა რუჲთა.

ნახე ერთხელ კვლა ჩემი პირი, რომელ არა ვეჭვ, თუმცა მისებრი ანუ ყვითელი ოქრო გენახა. თუცა მტერი ხარ და მესისხლე ჩემი, ეგრეცა შეგებრალები, რა მნახო, და, თუცა გამწირავი და უხანო ხარ, რა ჩემნი ჭირნი ნახნე, გეწყინების და დაგიმძიმდების.

ეგრე მეტყვიან: სნეული ხარ და მკურნალი ძებნე, რომელ გარგოს რაო. მე თვით ჩემისა აქიმისა და მკურნალისაგან მკვდარი ვარ, ჩემმან მკურნალმან მიმუხთლა და მიღალატა, მისისა მუხთლობისაგან დასნეულებულ ვარ! მე ვირე ესრე საწყლად ვარ, შენ გეძებ ღონედ. შენისა ნახვისაგან კიდე ჩემი რგება არას შეუძლია, ვერცა გულსა შევიჯერებ შენისა სიშორისათვის. არა ვარ ღმრთისა და ბედისაგან იმედ-გარდაწყვედილი, რომელმცა ჩემი ელვარე მზე კვლა არ მიჩვენა. თუ შენისა პირისა მზე მოვიდეს, ჩემისა შეჭირვებისა ღამე განათლდების. შევებრალდები ადრინდელსა მტერსა და ნუთუმცა შენცა შეგეწყალე, არ მტერთაგან რამე უფრო სამტერო შემიცოდებია და, თუ ამა წიგნსა წაიკითხავ და არცა აწ შეგეწყალები, და ჩემთა ჭირთა სცნობ, სრულად უზენარო და გამწირავი თურე ხარ”.

50. მესამე წიგნი ვისისი რამინს თანა

”მიუცილვებლად ჩემო საგონებელო, რა წახვედ და მომშორდი, გული და ცნობა ჩემი თანა წაგიტანია. მით გვედრებ, გარნა მას ვიკითხავ, რადგან წამიხვე, ჩემგან მძევალი რადღა გინდოდა? მე შენთვის უზიაროდ მომიცემია სული, გული, გამოსვენება და თმობა. მე უამისოდ ლხინისა მძებნელი ვითღა ვარ? ჩემი გული წამსა მოუშორვებელი ესრე შენი მნატრელია, ვითა სნეული სიმრთელისა. მას სხვისა ვისისაცა სიყვარულისა ძებნა არ შეუძლია, რომელსა გულსა სიცოცხლე შენგან უნდა, მას გულსა შენ ვითა დაავიწყდები? რაზომცა შენგან ჭირნახულია, ეგრეცა სულთაებრ უყვარ. თუცა შენ ჩემზედა რეგვენობითა უღმრთოდ იყავ და გამწირე, მე ვერცა ეგრე მოგიშორებ. აწ უფრო მეგონები, აწ უფრო მიყვარ და, რაცა ავი გიქმნია, ვერ დაგაყვედრებ. მუნამდის გდევ და გემუდარები, ვირე ჩემი სიმართლე და შენი უსამართლობა არა სცნა. რადგან შენი საქმე უხანობაა, მე გულმაგრობასა რად მაყვედრებ? ჩემი გული წყალსა შიგან რვალივითაა და შეუძრავად ძეს სიყვარულისა ხანიერობისათვის. მით არ მოიჴოცების გულისა ჩემისაგან სიყვარული, რომელ ქვისა და რკინისაებრ მაგრად მაქვს. და თუ ესრე შეუწონელი არაა, მაშა ვითა გლახ გავსძლე ეგზომი შენი ჭირი და ჯავრი, რომელ შენისა უღმრთოობისაგან სიცოცხლე მომწყენია, ვითავე შენი სიშორე? სიყვარულისა ღვინო, შენთა ბაგეთაგან რომელ ვსვი, მითცა ესრე მოუქარვებელითა სიმთრვალითა მთრავს.

რა მზე ანუ მთვარე დავინახო, შენი პირი მომეგონების და, რა ისარი ანუ სარო დავინახო, ათასჯერ თაყვანის-ვსცემ შენისა ნაკვთისა მიმსგავსებისათვის. სადაცა ვარდსა ვპოებ, მოვკოცნი ღაწვთა შენთა სახებისათვის. ცისკრისა ჟამსა მტირალსა და მკვნესიარესა რა ნიავმან იისა და ვარდისა სული მომართვას, ამით მოვილხენ, რომელ ეგრე ვიტყვი: ნუთუ ჩემი სიყვარული მოვა და მისი სული მეცემის? რა მიმელულნეს, შენსავე სახესა ვჭვრეტ, ამით ვიხარებ. ზოგჯერ შენთა საქმეთაგან შენთანვე ვჩივი, ზოგჯერ შენისა სიშორისათვის შემოგტირ. მძინარესა დამემოყვრები, რა ჭირი ჭირსა მომემატოს და გამეღვიძოს, რადღა დამემტერები? თუ მძინარესა სიყვარულსა მიჩვენებ, რა გამეღვიძოს, რადღა დამამძიმებ? სიზმარსა შინა მოწყალე ხარ, საცხადოდ ეგრე უწყალო და სულთა წარმჴმელი რადღა ხარ? მღვიძარე დაღონებული გეაჯები, გიჴმობ და არ მოხვალ, ამით რომელ ვიზახდე და ვტიროდე. და რა დამეძინოს, უმადლოდ მოხვალ და მნახავ, ამისათვის რომელ უფრორე უთმინოდ მომესურვოს შენთვის. ოდეს გიახლე, იგი ჟამი და აწ სიზმრისა თუცა წამია, სწორად მალხენენ. ოდითგან წასრულ ხარ, ბნელი და ნათელი ჩემთვის გასწორებულა, დღე და ღამე გამერთებია; შენგან უგულოსა შენი სახე ოდენ დამრჩომია და სიშორისაგან სნეულსა შეჭირვება. ესრე დიდად მსურიან, რომელ, რა მეზმანო, მასცა დავჯერდები და ღმერთსა ვჰმადლობ.

მაგრა ჩემი დაჯერება ფრინველსა მახე-შებმულსა ჰგავს, რომელ აღარა ღონე აქვს. მშობელთაგან დაწყეულსა ვგავ თუ: ”ღმერთმან გაშოროს, რასაცა ეძებდეო”. მიჯნურობასა ესრე გაუჴდივარ, რომელ შენი ოცნებაცა სიხარულად მიჩნს. ასრე გლახ დაჭირვებულია გული ჩემი, რომელ ესეცა სახელად უჩნს და ძილსა ინატრისვე. მე ოდეს გეახელ, მაშინ ვნაზობდი ამა ჭირისა მოულოდნელი, ამით არ მეძინის და აწ სიშორისაგან თვალთა სისხლისა დენითა არ მძინავს. ნახე, თუ ძილისაგან გამოსვენება ოდეს მომხვდებოდა მაშინ ნებიერობითა და აწ შეჭირვებითა ესრე მყოფსა! და აწ შენსა მიჯნურობასა შიგან დავლიენ ცუდად დღენი ჩემნი! შენი მიჯნურობა რა დავთესე, უძილოთა თვალთაგან ეგზომი ვრწყი, რომელ გულისაგან თავამდი გამსლვია. გული ჩემი სადაფსა ჰგავს, რომელ შენი სიყვარული შიგან დამთესლებია და მისი ამოღება ადვილად აღარავის შეუძლია. ნუთუმცა არ გამწირა ღმერთმან და შენსა ნახვასა შიგან შენ ჩემგან რცხვენილი იყავ და მე ხანიერობისათვის ურცხვენელი და ენა-გრძელი, შენზედა ეგზომთა ჭირთა არ ცუდად გარდამჴდელი”.

51. მეოთხე წიგნი ვისისი რამინსა თანა

”მითხარ, ორისა კვირისა მთვარეო: რად გამწირე, რომელ ჩემისა მესისხლეობისათვის მოსწრაფეობ? თუცა შენ თავისა წადილითა ყოველივე გშვენის, მე არა თუცა ამას საწუთროსა შიგან, შენგან კიდე ლხინი აღარცარა მას საუკუნესა მომინდების. ეგრე მეტყვიან: ”ვისო, ნუ კვნესი! ერთისა უხანოჲსა მოყვრისათვის ეგრე გასლვა რად უნდა? კაცსა მიჯნურობასა სხვისა სიყვარულისაგან კიდე არა დაავიწყებს და შენ მის უკეთესნი არა დაგელევიანო”. მე ამას რომელნი მეტყვიან, ესე არ იციან, რომელ ვარდისა წყალი რაზომცა წმიდაა, წყურვილსა წყაროჲსა წყალი უკეთ არგებს; რომელსაცა ღვიძლსა გველმან უცეს, მას ტაბარზადისა უფრო თერიაყი დააშვენდეს; შაქარი რაზომცა ტკბილია, მოწამლულსა წამლისა წამალნი უჯობან. მე რადგან შენ აღარ გხედავ, მოშურნეთა ჩემთა უშენო მნახეს. სხვამცა სათავისოდ ლხინი რადღა ვძებნე, ანუ შენად ნაცვლად გული ვისცა მივცე, რომლისაგან მე წადილი აღარა დამრჩომია და ესრე შენთვის გამისაკუთრებია? მე შენად ნაცვლად არავინ მომეკერების და სხვისაგან გულსა სარგებელი არ მომხვდების. თუ ჴელი აღარ მედგას, რაზომცა თვალ-მარგალიტსა მოვისხმან, ჩემთვის უსარგებლოა. შენ მზე ხარ და ჩემი დღე უმზეურად არ ნათობს.

ჰე, ლაშქართა თავო, ოდეს შენ გიახლე, სადაფი ვიყავ და შენ მარგალიტი: გამოეღოს რა, არცაღა პატივი აქვს; ეგრე ვერღარავინ ჩაუგდებს. მაშ, ჴამს ჩემგანცა ეგზომი ცოდინი, რომელ მე შენგან კიდე სიყვარული გულსა არავისი ჩავიდვა. კაცსა, სოფელსა მყოფსა ყველასა, ნაცვალი ექმნების სულისაგან კიდე, და შენ ჩემი სული ხარ, უშენოდ მე შენი ნაცვალი რა ვძებნო? და თუ ვეძებდეცა, რა ვპოვო ეგეთი? მთვარე მზისაებრვე რომელსა ჟამსა ნათობს? მე რა შენგან გაყრილ ვარ, პირი არ დამიბანია და ტანისამოსი არ გამომიცვლია, ვითა მისთვის ხლებურ ვარ და მისი სული მეცემოდესო. მე ვირე შენი სიყვარული ასრე მტკიცედ მაქვს, სხვამანცა ჩემგან ვინ გაიხარნა? ჩემი გლახ საწყალი გული საქარავნოსა ფუნკდუსა ჰგავს, შენისა სიყვარულისა ქარავანი მიწყით შიგან დგას და, თუ მან ადგილი არ დაცალოს, სხვა მოქარავნე ვინ დაეტევის? ვისა ტანი შეჭირვებითა თმისაბერ დამწლობია, - გული ქვისაბერ გამმაგრებია თმობითა. ქვასა შიგან ნერგსა არავინ დარგავს, მით რომელ ჭირი და ნერგი ორნივე არ გაცუდდეს. რაზომცა აწ მშორავ, ეგრეცა სიცოცხლისა ჩემისა მიზეზი და თვალთა ჩემთა ჩენა შენ ხარ. ნუ ეძებ უმეცრობითა ჩემსა კიდეგანობასა! ჩემგან კიდე საშენო სხვა აღარავინ იპოების და შენგან კიდე საჩემო. მე მაისი ვარ და შენ გაზაფხული. განაღა უერთმანერთოდ არ ეგების! შენ კაკაბი ხარ და მე მჭირსნე კლდე! მე ზღვა ვარ ცრემლთა დენისაგან და შენ თევზი. რადგან ესე უერთმანერთისოდ არ ეგებიან, მიკვირს თუ ეგზომსა ხანსა ჩემგან კიდეყოფა ვით გასძლე? შენ წითელი ვარდი ხარ და მე ყვითელი. შენ სიხარულითა გაფრჭვნილი და მე ჭირითა. მრავალფერობა ვარდთა მიწყით ერთსა წალკოტსა შიგან ჴამს. მოე, ჩემო, შენითა სიწითლითა ჩემი სიყვითლე დაფერე! უშენოდ სულნიმცა უპატიო იყო, საწუთროსა უშენოდ რამცაღა პატივი ჰქონდა? თვალნი უშენობისათვის მიწყით უძილონია და გული ნიადაგ მძინარე, რომელ თავისა გზა აღარ ვიცი.

ეგრე მეტყვიან: ”რადგან მას მოყვრად ვარსკვლავი დაუჭირავს, შენ მთვარე დაიჭირე. ნუ ჰკვდები უხანოჲსა მოყვრისა გონებითა. პირველ მისგან გამოჩენილია უზენარობა, იგი ცრუებულა შენგან და ნუღარცა რა შენ გაგვა მისიო”. რაზომცა მას მართალან და ღმერთი ჩემზედა შენ უარ-ჰქმენ, შენმან მზემან, ამისი ღონე არა მაქვს. არცა ჩემსა გულსა სხვისა ვისიცა, შენგან კიდე, სიყვარული შეუძლია. და რადგან მოყვარეთაგან ბედი ეგზომი მაქვს, რამცა რაღა ვძებნე? მე რაცა აქამდინ ჭირი და მიჯნურობა გარდამიჴდია, მეყოფის. სხვასა ეგზომსა სასჯელსა ვეღარ გავსძლებ და არცა დავებმი. მე ეგრე ტურფად ჴელნი ვერ შემიღებვან, თუმცა ესრეთვე ფერჴთა მომინდა. მე მიჯნურობითა არა სარგებელი მინახავს, რომელმცა ჴელთა ჭირსა შიგან შევიღე თავი; მე ყოვლისა სამიჯნუროჲსა და კეკლუცთათვის აბეზარ-ქმნილ ვარ, მტკიცე სიგელი დამიწერია, ვისისაცა საგონებელისათვის ცეცხლი დამივსია, ჩემისა გულისა და ბედისათვის მინდობილ ვარ.

მე იგი ფრინველი ვარ, რომელსა სიფრთხილითა ზირაქად სახელ-სდებდენ, და აწ ორითავე ფერჴითა მახესა დაბმულ ვარ. ვაჭრისაებრ ზღვასა შევედ, რომელ ცოცხალი გამოსლვასა აღარ ეჭვდა და საჴელმწიფოსა თვალ-მარგალიტსა ეძებდა. გრძელია ჩემი ამბავი. ყველასა ვიტყოდე, და ზღვასა შიგან ჩავირჩო. სიარულსა შიგან ზვირთისაგან მეშინიან. გამოსვენება არ მინახავს და სათავნო წამჴდომია. აწ ღმერთსა ჴელაპყრობით ამას ოდენ ვეაჯები, რომელ ამა საშინელისა ღელვისაგან მიჴსნას, და, ვირე ცოცხალ ვიყო, ზღვასა აღარ შევიდე. მე შენისა ჯავრისა და სიყვარულისაგან ესრე გასრულ ვარ, რომე მიფიცავს, უხანოთა კაცთა აღარა დავეახლო, აღარც არა ვისგან იმედი მქონდეს. მართ ჩემად მწედ და მარგებლად ღმერთსა ვიგონებ და მას ვევედრები”.

52. მეხუთე წიგნი ვისისი რამინსა თანა

”მოყვრისა კიდეგანობა და მოლოდნა მაშინ დიდად ამოა, თუ უხანობა და გამწირაობა არ ერთოს; თუცა თუ კიდეგანობა მწარეა, ნახვისა მომლოდეობა მას დაავიწყებს; სიმარტოვისა გაძლება ამოა, თუ შეყრისა იმედი ჰქონდეს. მიწყით ერთგან ყოფნა მოყვარეთა აუგიან ჰყოფს; პირველ თვით სხვათაგანცა შემოსახედავად, მერმე − ერთმანერთსა თანა, რაზომცა უყვარდეს, ცოტა რამე დაუმძიმდების ერთმანერთისაგან. ზოგჯერ ეკუშტვიან ერთმანერთსა, ზოგჯერ უწყრებიან, ზოგჯერ იმდურვიან და ქუშობენ, ზოგჯერ აყვედრებენ სხვასა რასმე და ყველასაგან უარესი ზნე მიჯნურობასა შიგან ესეა, თუ გაძღენ ერთმანერთისაგან და ბოლო შეექმნას მათსა სიყვარულსა. გულისადა ესრე ვერ შეჯერებულ ვარ, რომელ ოდესცა ჩემსა გულსა სიმარტოე მოეწყინოს, მოყვრისა კიდეგანობისათვის შემომჩიოდეს. მე ეგრე ვიტყვი: ”დათმე, ჭირი გინახავს და ჭირისა ბოლო მიწყით ლხინია; და ზამთრისა წარვლისა შემდგომად მიწყით ზაფხულია; ნუ თუმცა ჩემგან მისისა შეყრისა ბოლოცა ასრევე მოჴდა? აწ მოიჭირვე წელწადი ერთი, რადგან მისისა ნახვისა წამსა მოელი. თუ ერთსა დღესა მის გვერდით სიხარული მოგხვდეს, ორისა წლისა ჭირი დაივიწყების. შენ, გულო, მეწალკოტესა არა უარეს ხარ, არცა იგი შენი საგონებელი ვარდისა ხესა უარეა. მას ჰხედავ თუ: რა დარგოს, რაზომსა ჭირსა ნახავს მოკრეფამდინ. დღე და ღამე ჭირსა და კაზმასა შიგან არის, ჴელსა ეკალი ესობის ამისითა იმედითა, თუ ვარდი ოდესმე გამოესხმისო. აგრევე იადონსა კაცი შეაგუებს, აჭმევს და ასმევს, დღე და ღამე მას სჭვრეტს, გალიასა ძვალითა და მძივითა მოუკაზმავს, ალამაზებს. და ამისათვის იჭირვის წელწადსა შიგან - ამო ჴმა ამოიღოს, რომელ მე გავიგონო და გული გამიმხიარულდესო. ჰხედავ მასცა, რომელ ზღვასა შიგან შევლენ. ეგზომსა ჭირსა და შიშსა გარდაიჴდიან მოუსვენებელნი, არცა ძილითა მორჭმული იქმნების და არცა მკლავითა. ზოგჯერ სიცოცხლისათვის მოიშიშობენ და ზოგჯერ საქონლისათვის. მაგრა იმედისათვის გასძლებს ყველასა: ნუთუ სარგებელი რამე მომხვდესო! ეგრევე ფეროზისა და ლალისა მძებნელი დღისით მიწყით კლდესა სთხრის, ქვა და წერაქვი აქვს, ჴელთა იტკივნებს ამისითა იმედითა, ნუთუ კარგი თვალი ვპოვოო. დღისით თხრისაგან არა სძინავს და ღამით შენახვისაგან”.

საწუთროჲსა სიხარბე და მოლოდნა ყოველსა ადამიანსა სჭირს და მეტადრე შენისა ნახვისა. ვირეცა მზე და მთვარე აღმოვალს, მუნამდინცა მე შენგან იმედ-გარდაწყვედილი არა ვარ. ჩემსა გულსა შიგან სიყვარული ბზისა ხესა ჰგავს, ზამთარსა და ზაფხულსა მიწყით მწვანეა, და შენსა გულსა შიგან სიყვარული ზამთრისა ხესა ჰგავს, ნაყოფი და ფურცელნი დასცვივიან და ჴმელი ხე ოდენ დაგრჩომია. გარნა ამისი მომლოდე ვარ: ესეთი გაზაფხული მოვიდეს, რომელ [იგი ხე] გაანედლოს, ფურცელი გაუწირაობისა გამოასხას და ნაყოფი სიყვარულისა, და გაწირვისა ნანვა სამე ეგზომი მისცეს, რომელ მე ღმრთისაგან იმედიანი ვარ, თუცა შენ ყოლა აღარ მოიგონებ ჩემსა გულსა.

მე ჴმელი შტო ვარ და შენ მხიარული გაზაფხულისა ჰაერი; მე გლახ უღონო საბრალოდ გასრულ ვარ, შენ მდიდარი, უწყალო, ძვირი და გაუვლენელი ხარ. ვტირ დღე და ღამე. სხვა აღარაა ჩემი ღონე ტირილისაგან კიდე. უღონო და საბრალო ვარ, ასრე დამწვარი გლახ, რომელ ლხინისა ღონედ ტირილი ოდენ მაქვს. ვგავ სნეულსა მიჭირვებულსა, რომელ მისჭირვებოდეს და სიცოცხლისა იმედსა არავე გარდასწყვედდეს. მას კაცსა ვგავ, მარტოსა, სნეულსა, გაბეჩავებულსა, გამოვარდნილსა, რომელსა სახლისა და ნატამალთა სურვილი ჰქონდეს და ღონე არღარაჲსა. მისებრვე ყოველთა ჟამთა ვზი გზასა ზედა, შენსა ამბავსა მომავალთაგან ვკითხავ, ეგრე მეტყვიან: რას იკითხავ? მისგან იმედი გარდაიწყვიდეო, − მაგრა მე უკუნისამდი იმედიანი ვარ და არცა გარდავიწყვედ იმედსა შენგან, რომელ სულნი დამრჩომიან, თუ იგი სრულად არ დამელივნენ, შენისა ნახვისა მომლოდნეობისათვისცა. მიჯნურობითა თმობა წამსლვია. შენისა ჯავრისაგან სრულად ამით უფრო არ დამწვარ ვარ, რომელ კვლა ნახვისა იმედი წყალსა მაპკურებს და, თუ უიმედო ვიქმნა, ვაი ჩემნი დღენი, რომელ წამსაცა დარჩომა ჩემი აღარ ეგების”.

53. მეექვსე წიგნი ვისისი რამინს თანა

”მინახავ ერთხელ, რამინ, რომელ არ იყავ ესრე დიდისგემო და ამპარტავანი, არ იყავ ესრე თავისა ჴელთა მქონებელი და ესდენ მწვავეთა სიტყვათა მთქმელი, არ იყავ ესრე კუშტი და დაუკარავი. მინახავ ესრე, რომელ, რა სულთქნი, შენმან სულთქნამან ჰაერი გააშავის, შენისა გულისა კვამლმან მთვარე დააბნელის. ბედითობითა გზის პირისა მიწასა ჰგვანდი, შენთა მტერთა და მოშურნეთა წადილისაებრ იყავ და მე მაშინ, განაღა აწ, ვითა შენ ჩემთვის ხარ? ათასჯერ მე უფრო შენი გაუკვირვებელი და ბედითად მხედველი ვიყავ. ჯოჯოხეთსა ჰგვანდა შენი სული კვამლისაგან; ზღვასა ჰგვანდეს თვალნი შენნი ცრემლითა; რომელსაცა დღესა უმცროსი იტირი, დიჯლისა ოდენი წყალი ეგრეცა გარდამოვიდის შენთა თვალთაგან.

აწ ჯიმშედისაგან უფრო გადიდგემოებულ ხარ და ცად გასრულ ხარ, უღონიოდ იგი ჟამი დაგვიწყებია, რომელ მიჯნურობისაგან თმობა აღარ გქონდა. ვაი, რომელ შეიგენ ჩემი გულის-პასუხი და ჩემგან საშენო სიყვარული და მით დამიძაბუნე! ესრე რად ხარ საჩემოდ ნავღლისაებრ მწარე, რადგან სასხვაოდ უკვდავებისაებრ სიტკბო იცი? საყველაოდ ლმობიერი ხარ, ჩემთვის ოდენ რად კუშტობ? შენ ათასი საჭურჭლე ტურფითა სავსე გიპოვნია. რა საკვირველია, თუ მაგით გლახასა ექადოდე? რა გაგვა, თუ შენ შენითა თავითა იქადდე და მე შენითა შენგან უფრო გიქადდე? რადგან ეგეთი საქადული ხარ, დამემორჩილე, რომელ გმორჩილობდე. რაზომცა შენი პირი გაზაფხულია და შენთა ღაწვთა ზედა მიწყით წითელი ვარდი ყვავის, ეგრეცა ესე მოიგონე, რომელ ზაფხულისა ყვავილი სთვლამდი დარჩების. საწუთრო მიღმართ-მოღმართია. ნუ მოჰზიდავ მოყვარეთა ზედა მტერობისა მშვილდსა, ნუთუ ანაზდად გატყდეს და შენვე გეცეს. თუ შენი კაპარჭი ისრითაცა სავსეა, მუნით ერთსაცა შენსა მოყვარესა ნუ შესტყორცებ.

ჩემი გული მწვადსა ჰგავს კიდეგანობისა ცეცხლთა ზედა წვითა. რადგან უცეცხლოდ არ მიშვებ, ბარე ნელადრე ნთება მათნიე. ნუ მიზამ, რაცა შენთვის არ მიყოფია, და ნუ გინდი უპატიოდ. ნუ ხარ საჩემოდ ეგრე უსამართლო. ერთხელ ოდესმე მეცა ვიყავ შენებრი სანდომ-საყვარელი და ეგზომი ნაზობა არ მიქმნია და არცა ეგზომი ნებიერობა, აწ ვითა შენ ნებიერობ. სიამოვნე არ დარჩების მოყვარეთა, რა ერთმანერთისა უჟამოდ ნებიერობდენ. ამპარტავნებითა თავი ცამდი გაგიღია და დიდის გემოობითა კვლა თავი გაგიბედითებია. ჩემებრვე კაცი ხარ, ანგელოზისაებრი დაუკარაობა რად გინდა? თუ მზისაებრცა მაღალი და ელვარე ხარ, საღამოსა ჟამსა ეგრეცა დამდაბლდები და ქვე ჩამოხვალ. მე შენისა გულისაებრ გაუვლენელსა გულსა ვჰნატრი დაუკარავს, უხანოსა და უმეცარსა მისთა გამვლენთასაცა. ეგეთისა გულისა უფალი ყოველთა ჭირთაგან მჴსნელია და ყოველი კაცი ეგეთისა გულისაგან მიეცემის ჭირსა. პირად მჭვრეტელთაგან სანატრელ ხარ და გული ალმასსა გიგავს. მე მეჯავრების, რომელ აგეთივე მაგარი გული მიც და არ შენებრი უხანო, გამწირავი და უზენარო ვარ. თუმცა შენითა გონებითა არ ვკვდები! თუ შენ შენისა სიავისა მძებნელი ხარ და საჩემოდ ავისა სიტყვისა მთქმელი, მე ამა ერთისაცა მნდომი არა ვარ. მე სიყვარულსა ვჰმატებ, თუცა შენ − მტრობასა; მე ცეცხლსა ვაძლიერებ და შენ წყალსა ასხამ. რა მე დედამან ჩემმან მშობა, ჩემთანავე ჩემგან გაუწირაობაცა შობა და, რა შენ დედამან შენმან გშობა, გამწირაობაცა თანადაგებადა. მე თვით ჩემსავე ბედსა თანა ჩემმანვე გულმან მიმცა ჭირსა, რომელ უხანოჲსაგან ხანიერობასა ეძებდა. აწ ამით მათ ზედა, ვითა მტერთა, შურითა ვიგებ, რომელ შენთა გზათა უკანადგომისაგან თვით აღარ სად რაა. მითცა აწ სანიშნოდ გაგიჴდია, ვითა სასაგნო ასაბადი, და მუნამდის ესროდი, რომელ სიბრალული და ნანვა შენვე შეგექმნას და ეგრე სთქვა: ”ვინცა ფათერაკი იყიდოს, ესე მას ჰმართებსო”. არაშს ამისთვის აქებენ, რომელ სარავითა მარავს ისარი გამოუგდია და მას მით ჯეანგირი ჰქვიან. შენ მე წამსა და წამსა ათასსა პირ-ალმასსა ისარსა გორაბით მარავს გულსა და სულსა დამასობ. ესე სახელი ჭაბუკობისა საქებრად შენ გმართებს, არ არაშსა, რომელ ასითა ეჯითა უშორე სტყორცებ ჩემად საკლავად ისარსა და ეგრე შორით აწყენ შენთა მოყვარულთა.

ვაი-მე, რა უწყალი და მაგარი გული გიც! ეგზომისა შენისა წყენისაგან პირი ჩემი დაგიყვითლებია და გული ჩემი დაგიწვავს. და ამისაგან კიდე არა მიკვირს, რომელ შენგან ეგზომსა ჭირსა და ნავღელსა მოუსვენებელად ვარ და ვერცა ეგრე გელევი. თუ რკინა არა ვარ ანუ ქვა, ამისი გაძლება საკვირველია, რასაცა შიგან ვარ. ეგრე მეტყვიან თუ: ”ნუ სტირ, მეტითა ტირილითა დასნეულებულ ხარ და, ვითა თმა, გაწლობილ ხარ”. ეგრე მას ჰმართებს, რომელ მოყვრისა ნახვისაგან იმედ-გარდაწყვედილი იყო! განა ესე არ იცი − ვითა წვიმისაგან მოვიდეს ნაყოფი? ეგრევე ჩემთა ცრემლთაგანაც მოვიდეს ჩემი მოყვარე! რა გაზაფხული მოვიდეს, წალკოტი ვარდსა მოისხამს. ნუთუ საყვარელი ჩემი მოვიდეს და მე სიცოცხლესა ჩემსა მას ვანაცვალებ და, რა მაშორვიდეს, ლხინისა ნაცვლად თვალთაგან მარგალიტსა ვაყრი და ოქროჲსა და ანთრაკისა ნაცვლად თვალთა და სულთა გარდავაყრი, ნუთუ ღმერთმან შემიწყალოს და ერთსა დღესა ჩემი საყვარელი ვნახო”.

54. მეშვიდე წიგნი ვისისი რამინს თანა

”შვენიერო, საგონებელო ჩემო! უგრძნეულოდ წამიხვე. მიბრძანე, რა სთქვი, რა გააგე საჩემოდ, რა დაიურვე სულისა ჩემისა საქმე, რომლისა უშენოდ დაურჩომლობა იცოდე? შენ ცხენი გააჭენე და მე უცხოთა შიგან ღარიბად დამაგდე სნეული, უაქიმო. არ გაივლინე ღარიბობისა ჩემისა [საქმე] და აწ თვით ვიცი, რომელ ყოლა არ მომიგონებ, მით რომელ უზენარო და გამწირავი ხარ. არ გეწყალვი, ღმრთისაგან არ გეშინიან, შენგან დაკოდილსა წყლულსა მალამოსა არ დამდებ, არ იტყვი ამას, თუ უჩემობითა დაღონებული ვით არის, რომელ გულისა სისხლისა ზვირთსა შიგან ირჩობისო? ესრე ჴამსა სიყვარული და ლმობიერება. რომელ უშენობითა ვკვდები და შენ არცა თუ იგრძნობ? შენ გიჩიოდე ანუ შენგან ვჩიოდე საბრალო? ვით გეტყვის გული, საყვარელო, რომელ მოყვარეთა მტერთაებრ აჭირვებდე? მე ესე ჭირად არ მეყოფოდა, რომელ წამიხვედი, კვლა სხვა ჩემზედა რადღა ვინ გამოირჩიე ღა ცოლი შეირთე? მე ამა ჭირთა მგონებელი ვარ და შენ − იგი, რომელი უჩემოდ სხვასა ცოლსა თანა იხარებ; მე იგი ვარ, რომელ აწ შენგან გაბედითებულ ვარ, და შენ − იგი, რომელ აბეზარ-გიქმნივარ; აღარ იხარებ, რომელ ჩემი მიჯნური იყავ, ჩემისა ნახვისათვის ასრე გსურდა, ვითა წყაროჲსათვის ირემსა. აღარ იგი ვარ, რომელ შენად მზედ გიჩნდი და ამა საწუთროსა შიგან შენად ლხინად, სიხარულად და იმედად მხედვიდი, და შენ აღარ იგი ხარ, რომელ საჩემოდ მკვდარი იყავ და, ვითა დანქრეული ფურცელი, დამჭნარ იყავ? მე არ იგი ვარ, რომელ სიცოცხლე მოგეც და ბედნიერობასა შეგამეცნიერე?

აწ რად მე იგი ვარ და შენ აღარა იგი ხარ?

შენგან მტერობა არის და ჩემგან სიყვარული. რაჲსათვის გამიორგულდი, რაჲს ავის მომქმედი მცან, რომელ აბეზარ-მქმენ? მოგიადვილდა ჩემი მიჯნურობა, დაგვიწყდა ჩემი სიყვარული, აგისუბუქდა იგი ტვირთი, რომელ შეჭირვებისა ზღვასა შიგან ჩამრჩვალ იყავ და მისი ღელვა მი-და-მო გაგდებდა. შენ სხვა ცოლი მით შეგირთავს, რომელ მრჩვალი კაცი, რაცა მიჰხვდეს, ყველასა მოეკიდების. და ამით ესე საქმე შენგან აღარ მიკვირს. მრავალი კაცი ტაბლასა ზედა შაქრიან-თაფლიანსა დააგდებს და ძმრიანსა სჭამს. მაშინ ღვინისა სმა გიამებოდა და აწ მახმურობითა ღვინო აღარ გინდა. მაგრა რა ღვინო ნახო, იგივე მოგინდების, და მახმურისა წამალი ღვინისა კიდე აღარა არის.

სულისაებრ საყვარელია წინანდელი მოყვარე. შენ მას ზედა სხვასა ნუვის გამოირჩევ. ძველი გზა უფათერაკოა, მას ზედა ნუ დააგდებ. თუ ახალი გყავს, შეინახე, მაგრა ძველსა ნუ გასწირავ. გულითა სიყვარული თვალია პატიოსანი: თვალი რაზომცა ძველი იყოს, ეგრეცა სჯობს, მით რომელ ახალსა თვალსა ფერი ადრე ექცევის და ფერნაქცევი თვალი ქვასა დაემსგავსების. ათასი ვარსკვლავი ერთისა მზისაებრ არაა და არცა კაცისათვის ყოვლნი ასონი ერთისა თავისა ოდნად საჴმარნი. ათასი მოყვარე პირველისა მოყვრისა ოდნად სანდომი არაა კაცისათვის. ვითა მე შენებრსა უხანოსა ვერ ვპოებ, ეგრევე შენ − ჩემებრ ხანიერსა მოყვარესა სიყვარულიანსა. შენ მზე ხარ და მე მთვარე და ისე ორნივე ერთგან. ჴამინ უკუნისამდის. ნუ მინდობიხარ ამას, რომელ ეგრე მომშორებიხარ და მზისაებრ ნათობ. შენი სინათლე ეგრეცა ჩემგან იქმნების და რაზომცა სადა იარო, ბოლოდ ეგრეცა ჩემს გვერდითვე მოხვალ.

ჰე, გულმაგარო, ადეგ და წამოედ, ნუღარა მაჭირვებ აქათგან და ნუცაღა თავსა იწყენ! რომელიცა კაცი ბოლოდ მოგინდებოდეს და დაგაკლდებოდეს, ნუ მოიმდურვებ, ნუცა ამისთვის შეაფრობ, რომელ უშენობისათვის მისგან სიცოცხლე-გამწირებულობა იცოდე. თვით იგი უფრო გეწყალოდეს, ვინცა შენი უფრო საკუთარი იყოს. მოედ, რომელ ესრე ამოდ ვიყვნეთ აქათგან, ვითა სულსა თანა ცნობა და თვალთა შინა სინათლე. შენი კიდეგანობა მაგარი კლდე არის და შენისა ნახვისაგან კიდე არა დალეწს. ვერ გავსძლებ უშენობასა. აღარ ვაჴსენებ გარდასრულსა და ნუღარცა შენ აჴსენებ სამიზეზოდ. არა მგამა, თუ გამწირე და სიყვარულის ხე მოჰკვეთე, - კვლა გულისა შეერთებითა დაამყენ, ზედა ნაყოფი თვით დამყნილისა უკეთ გამოესხმის. სიყვარულისა ძებნა თავითგან დაიწყე და ნუ ეცრუები გულსა ჩემსა, რომელ ღმერთსა თანა ბრალად არ მოგხვდეს”.

55. მერვე წიგნი ვისისი რამინს თანა

”გაზაფხულისა მტირალნო ღრუბელნო, მოდით და ტირილი ჩემგან ისწავლეთ! მაგრა თუ ერთხელ ჩემთა ცრემლთაებრ იწვიმებთ, ქვეყანა აოჴრდების. მე ესრე ღვარი მიწყით ცრემლთა მდის და ამად მრცხვენია, რაზომნი მინდან, ეგზომნი არა მაქვნ. მე ამა შეჭირვებისა ასისა ეგზომისა ტირილი მმართებს. მაგრა სულად დავიცლები, რა ზოგჯერ სისხლსა ვიდენდე და ზოგჯერ წყალსა. რა ესე ორნივე აღარ მქონდენ, სხვით რაჲთა ვიჭირვოდე თვალთა ამოყრისაგან კიდე, რომელ თვალნი თვით შენისა ნახვისათვის მინდან, ენა შენისა მოუბრობისათვის და ყურნი შენთა სიტყვათა სმენისათვის? რადგან ესე ერთიცა არა მაქვს, რასაცა რას ჴელსა ვჰყრი, ანუ თვით სიცოცხლესა ტირილიმცა რად მეჭირვებოდა? ეგების, რომელ ქვეყანა ზღვად შევქმნა! ვიკვნესებ, რომელ ქვა დავფშვნიტო! მადლიერ ვარ ჩემთა ცრემლთაგან, რომელ მიჭირვებულსა არ გამწირვენ, არ თმობისაებრ წამსლვიან, არ გულისაებრ დამმესისხლებიან. ესეთისა ჟამისათვის უნდან მოყვარენი კაცსა, თუცა მე ყველასგან აბეზარ-ქმნილ ვარ. თუ ჩემი თმობაა, იგი არაა ერთკეცი და, თუ ბედია, ჩემი არცა იგია, − მე თვით მან მომკლა. ჩემი გული ფათერაკსა დაპყრობილა და თმობასა მისთვის შეუთვალავს, თუ: მე სამოთხისა შტო ვარ, შენ ჯოჯოხეთსა რად დაენერგე?

გულო, შენ ჯოჯოხეთსა ჰგავ, ცეცხლითა და კვამლითა სავსესა, მე შენგან მით ესრე ფიცხლად გაქცეულ ვარ. გულო, შენ სიცოცხლე მოგიძულებია, მე უთმობლობისაგან რად მაჩივლებ? ყოველსა ჟამსა თმობა სახელია, მაგრა ესრე მიჯნურობისაგან მიჭირვებულისათვის დათმობა აუგი უფროა. ვითა არა მაქვს ღონე თმობისა, ეგრე არცა ვეცდები და არცა მწადიან. მიმიშვ, რომელ უთმობლობასა შიგან მოვკვდე!

ჰე, ლხინო, შენ ჩემგან წარსრულ ხარ, ჩემგან უშენოდ თმობა რასა ჰქვიან ანუ რა სახელია? მე უშენოდ გაძლება მაქვს. მაშ, უნახაობა და გამწირაობა ჩემგან იქმნების. მე შენდა მიახლებია სული და თავი და შენ იცი და შენმან ღმერთმან, რაცა გწადიან, იგიცა ქმენ სამათოდ. მას მიჯნურსა, რომელსაცა ვინ უყვარდეს, ათასი სული და სიცოცხლე არად უჩნს და სიყვარული კაცისა ესრე ჴამს და მიჯნურობისა დაწყება, ჩემი ჭირი შენი ჯავრისაგან იმატებდეს, სიბრალული ჴამს, არ შურობა. რა დია სანატრელად მიჩნს იგი ჟამი, ოდესცა ერთგან ვიყვნეთ და ვიხარებდეთ, სიხარულისა ჩემისა ბედსა ეღვიძოს და მტერთა ჩემთა იმედი დაუმცრდეს! საწუთროჲსა ჴელი ნიადაგ ესე არის, რომელ სიამოვნესა მტერობისა ჴრმლითა გაჰკვეთს. რა ანაზდად მოეშორა თვალთაგან სინათლე, მუნითგან ჩემნი თვალნი სისხლსა სტირან, კვნესა ლხინად მაქვს და შეჭირვება გულსა დამმკვიდრებია. ჩემისა ტირილისა და კვნესისაგან ჩვენვე დაგიწვავთ და აწ გვილხინე სულდაღებულობითა. მიჯნურნი გვინახვან ქვეყანასა შიგან, მაგრა ჩემებრ დაჭირვებული საბრალო და თავისა მოუსვენებელი არავინა! მე რად მოუსვენო თავსა, რადგან მოყვარემან ტურფამან ესრე გამწირა, რომელ მარტო დამაგდო საბრალოდ, ვითა მინდორსა შიგან მეცხოვრეთა ცეცხლი? აღარ მომივლო მე აქა, მარტო უპატიოდ დამაგდო, ვითა მოქარავნენი ფუნდუკსა დააგდებენ; არ მაყოფინა დაგდება და წასლვა, ცოლი შეირთო და მე გამწირა.

აწ თუ ვკვნესოდე, მართალ ვარ, რადგან ესე წამეკიდა მოყვრისა საიმედოჲსაგან. ზენარობით გული შემოგვედრე და შენგან უზენარობისაგან კიდე არა მინახავს. თვით გულმან ვით მოგცა ჩემი ეგზომი წყენა და მიჭირვება? ამა ჩემსა ძიძასა არ ჩემსა დედასავით უყვარდი? არ ყოველსა ქვეყანასა შენზედა ჰხედვიდა? არა შენი ნაკვთი უჩნდა საროდ? არ შენითა მხიარულობდა? არა შენი ნახვა უჩნდა იმედად და ღონედ? იგიცა გააბედითე ჩემითა მიზეზითა. შვენიერო, თვით ესე საყვედური გეყოფის ყველასაგან საცოდნელად, რომელ სახელი ავკაცობისა გერქვას. რასა ვინ იტყვის, ვინც ესე ჩვენი წიგნი წაიკითხოს და ამისგან ჩვენი საქმე ცნას? არ ამას იტყვიან, თუ ეგზომ კარგი და გაუწირავი იყო, რომელ მან ეგზომი სიყვარული ძებნა უხანოჲსა კაცისაგანო? და შენსა უღონიოდ ამას იტყვიან, თუ ეგზომი ავი კაცია და ავისა მომქმედი, რომელ მისთვის შემკვდარი და მისი საკუთარი ესრე გაწირაო.

ესე წიგნი გამისრულებია, თუცა ჩემისა საჩივრისა არცა ნაასალი მითქვამს. საწუთროჲსაგან დიადი საჩივარი მიც, რომელ ათასისაგან ერთსაცა ვერ ვიტყვი, − ჩემსა საჩივარსა ბოლო არ მოეღების და ამის საუბრისაგან ნება ჩემი არ გასრულდების. ვირემდისიცა შენ გეუბნები, ცუდი სიმაშვრალე მომხვდების. წავალ, მას შევეხვეწები, რომელ თვით ჰხედავს, მივალ მისისა დარბაზისა კარსა, რომელსა არცა ეჯიბი უნდა და არცა მეკარე, სინათლესა მისგან ვითხოვ, არა შენგან, და ლხინსა მისგან ვეძებ, არა შენგან. იგი კარი, რომელ მან დამიჴშა, მანვე გამიღოს. ყველასაგან იმედსა გარდავიწყვედ და მისგან არა, მით რომელ მისგან კიდე ჩემი ღონე არ არის”.

56. მეცხრე წიგნი ვისისი რამინს თანა

”გული ცეცხლითა სავსე მაქვს და სული კვამლითა, ტანი თმისაებრ დამწლობია და პირი ოქროსაებრ გამყვითლებია. ყოველთა ღამეთა ღმერთსა წინაშე პირსა მიწასა ზედა დავდებ და ეგრე ჩემითა საქმითა ვჩივი, ზახილი ჩემი ცამდის გავა, კვნესა ჩემი ვარსკვლავთა მიესმის. ვტირ, ვითა გაზაფხულისა ღრუბელი, ვყივი, ვითა კლდისა კაკაბი; ცრემლითა ჩამოვჰრცხი ღამისა სიბნელესა; მიწასა დავათიჴებ თევზისა ზურგამდის, რომელსა ზედა ქვეყანა დგას, და ვშფოთებ, ვითა ზღვა ქარისაგან; ვთრთი, ვითა ტირიფი ნიავისაგან. ეგზომსა სულვთქვამ მტკივნისა გულისაგან, რომელ გზასა დაჰკარგავს ცასა ზედა მთვარე ჩემითა სიბრალულითა; ეგზომი კვამლი ამოვა დაღრეჯილისა გულისა ჩემისაგან, რომელ მით მთამდის ბნელი კვამლი და ღრუბელი დადგების.

ესე უპატიო, შეფრობილი, ბედითი, შემჭირნე, თვალ-ცრემლიანი და პირ-დაყვითლებული, ბაგე-დამტვერული და დაღონებული ვექენები და ვიტყვი:

”ჰე, დამბადებელო, დაუსაბამოო, მოწყალეო, ნებიერო, მაღალო და მდაბალო! შენ ხარ უღონოთა ღონე, შენ ხარ გლახაკთა და ჭირვეულთა მწე და მარგებელი! ჩემსა ხვაშიადსა შენგან კიდე ვერავის თანაშევიწამებ. შენად შემოხვეწილ ვარ. იცი, თუ ვით დამჭირებია! იცი, თუ ვით ენა-დაბმულ ვარ. შენ გკადრებ და შენგან ვეძებ ლხენასა, შენ დაჴსენ სული ჩემი ჭირისაგან, შენ აიღე კიდეგანობისა ბორკილი გულისა ჩემისაგან. მის გულ-მაგარისა გული მოაქციე სიყვარულისათვის! მოაგონე მას წინანდელი ჩემი სიყვარული, მოალმობიერე საჩემოდ! მე რომელ მჭირს, ამისთანა ერთი ტვირთი მას მიეც, რომელი თვითოჲსა მთისა უმძიმეა. ანუ იგი ამა საქმითა აქა მოიყვანე, ანუ შენითა მოწყალებითა მე მუნ მიმიყვანე! დაჴსენ ჩვენ შუა უხანობისა გზა, შეჭირვებისა გზა თვით მაშინ შეიკვრის, რა იგი ვნახო. შენ დაიცევ, ღმერთო, იგი ყოველთა ფათერაკთაგან და ჩემისა მიჯნურობისაგან კიდე ჭირსა ნურას მისცემ, საწყინოსა მას ნურას გამოაცდევ და, თუ მე მას ვეღარაოდეს მიჩვენებ, მე აქამდისცა სიცოცხლე მეყო უმისოდ. აწე დღენი ჩემნი მას შეჰმატენ: სიშორესა შინა მე უსულო ვჯობ და იგი ორითა სულითა”.

ჩემო სასურველო, ვირემდის მოვსთქმიდე, ვირემდის ვკვნესოდე საბრალოდ, ვირემდის ვტიროდე? ვეღარ გავძლებ, ვეღარ ვწერ წიგნსა. მე დაულეველი მიც სათქმელი შენთანა, მაგრა რაზომცა ვაგრძელებდე, ვეღარასვინ მაბრალობს, მით რომელ გულ-დამწვარი ვარ შენგან. თუ შენი ნაქმარი კლდეთა შევჩივლო, ჩემებრვე ტირილსა დაიწყებენ და ქვათა შევეწყალები და შენსა გულსა არ ვეწყალვი?! ქვათაცა უფროსი ლმობიერება აქვს შენისა გულისაგან.

ესეთი გლახ ჩემი საბრალო გული ამით ჰგვანდა ქვასა, რომელ შენისა გულისა სიბასრემან დალეწა. ესე სალამსა მოაჴსენებს მას, კარგ-ნაკვთსა, რომელსა გული ბასრისა უც, სალამსა მოაჴსენებს მათ იაგუნდთა, რომელთა ოცდათორმეტი მარცვალი მარგალიტი დაცმული აქვს! სალამსა მოაჴსენებს მათ ნარგისთა, რომელთაგან მიწყით ძილ-მკრთალი ვარ! სალამსა მოაჴსენებს მას ხესა კვიპაროზსა, რომელსა ჩემისა დათმობისა სახელი აუოჴრებია! სალამსა მოაჴსენებს მას გავსებულსა მთვარესა, რომელსა ჩემისა ბედისა მთვარე დაუბნელებია! სალამსა მოაჴსენებს მას ნაყოფიანსა ხესა, რომელსა ჩემისა ბედისა შტო გაუჴმია! სალამსა მოაჴსენებს მას ვარდსა მოცინარესა, რომლისაგან მე ნიადაგ მტირალი და თვალ-ცრემლიანი ვარ! სალამსა მოაჴსენებს მას მორჭმულსა ჴელმწიფესა, უსამართლოთა მოქმედსა მზესა! სალამსა მოაჴსენებს ცხენოსანთა გვირგვინსა და გმირთა სიქადულსა! სალამსა მოაჴსენებს ზღვისა ქვიშათა, ცისა წვიმათა და ყოვლისა სოფლისა ნივთთა უმრავლესსა! და შენ მოაჴსენე: თუცა ჩემი გამწირავია − ჩემსა გულსა, ჩემისა საბრალოჲსა და მისგან დაღრეჯილისა გულისაგან ეგზომი სალამი, სურვილი და თაყვანისცემა. და შენ ღმერთმან საჩემოჲსა სიყვარულისა გული მოგცეს და მე − შენი ნახვა ჩვეულისაებრვე ჩემისა მოყვარულისა”.

57. მეათე წიგნი ვისისი რამინს თანა

ვისმან კვლაცა უბრძანა მწიგნობარსა რამინს თანა წიგნისა დაწერა. აგრევე საბრალოჲსა მისისა მიჭირვებულობისაებრ მწიგნობარმან დაწერა წიგნი. თვით გონება-უკლები და ენა-კეთილი იყო და, რაცა იმისი მეცნიერება იყო, ყველა მოიჴმარა და დალია.

მერმე ვისმან წიგნი თმათა და პირსა მოისვა და ესრე გაასურნელა, რომელ ნახევარდღისა სავალსა მუშკისა სული მის წიგნისაგან კაცსა ეცემოდა. მერმე უჴმო ადინა და ეგრე უბრძანა:

”ადინა, შენ ჩემგან სჯულისაებრ საყვარელი ხარ. აქანამდის ჩემი მსახური და ყმა ყოფილ ხარ, მაგრა ახლა საყვარელი ძმა იქმნები ჩემი და ჩემსა თავსა თანა გასწორებული, რომელ ერთ-სულ და ერთ-ჴორც ვიყვნეთ. რამინს წინაშე წასლვა შენი მინდა, რომელი ჩემგან ჩემთა სულთა უსარჩევესია და უფრო მიუცილვებელია. ზენაარი ვარ შენზედა, რომელ არ დაიყოვნო, ელვისაებრ მალე წახვიდე, - მე მიჭირვებული გლახ ვარ, − ესე ჩემი წიგნი მიართვა და ჩემი შეთვლილობა დაუკლებლად მოაჴსენო, სისწრაფისათვის მოიჭირვო. მე აქათგან შენი მომლოდნე ვარ. ყოველთა დღეთა და წამთა შენისა მოსლვისა ჟამისა მთვალავი. ესრე ვითამე იქმენ, რომელ სულიერმან კაცმან არავინ გნახოს. ჩემმაგიერ ცისა ვარსკვლავთა და ზღვისა ქვიშათა და ყოვლისა ღმრთისა დაბადებულისაგან უფროსი სურვილი, ნახვის ნატრა და სალამი მოაჴსენე ჩემისა გულისა წამღებსა რამინსა და ეგრე მოაჴსენე:

”ჰე, არამო, არამო! სიარმითა ბედითო, ზენაარისა გამტეხელო, უღმრთოო და ცრუო! მე შენ ავისა მოქმედისაგან ეგზომნი ჭირნი გარდამიჴდიან, რომელ ათასჯერ სიკვდილი დამნატრებია და სულთა შერჩენა არავე მგონებია. რად დაგვიწყდა ეგზომი ფიცი, ჩემთანა რომელ გარდაგიჴდია და, ზენაარ, განაღა რომელ სათვალავი არ მოიგონების, რაზომჯერ შენ ჩემთვის შემოგიფიცავს? შენი ფიცი და ქარი სწორია, შენი ზენაარი და ღრუბელი სწორად მდგომ ხანიერია. უხანობითა ამას ჩემსა გლახ საბრალოსა გულსა, შენგანვე უჭკუოსა, იგი უყავ, რომელ მტერი მტერსა არ უზამს. რაცა ჩემთვის გიყოფია, მონაცვალე ღმერთი იყოს. მაგრა ჩემთვის ოდენ ავის მოქმედობა ნუ გგონია. ღმერთმან იცის, რომელ სათავისოდ კვლა უფრო გიყოფია, საარაკოდ და მისახედავად გასრულ ხარ. ოდითგან შენ მაგა საქმესა შიგან ხარ, მუნითგან ჩვენად შედეგადცა ამასვე დასწერენ წიგნთა შიგან შენთვის, თუ: ”ძველი მოყვარე გაწირა, ფიცი გატეხა და მტერი დაიმოყვრაო”. ასპიტისაებრი ზარი მოსაკლავი მით მეცა შენგან გულსა, რომელ სხვა კაცი ირჩიე ჩემსა და ცოლი შეირთე. ჩემებრსა უკლებსა მოყვარესა სადა ჰპოებ, ანუ მშობლურებრ ლმობიერსა მოაბადისებრ ჴელმწიფესა, სიამოვნითა ხორასანისაებრსა ქვეყანასა და სიმაგრითა მარავისაებრსა ქალაქსა? დაგვიწყდა ეგზომი კარგი ჩემგან, რომელ მოაბადს წინაშე ყოველი საწადელი აგისრულდა? მოაბად სახელად ოდენ იყო ჴელმწიფე, თვარა სხვა ყველა შენი იყო. საჭურჭლეთა მისთა ზედა ჴელი მე მქონდა და, შიგან რაცა კარგი იდვა, ყველა შენი იყო. ცხენთა უკეთესთა, რაგვარნიცა გწადდეს, არავინ გიპატიმრებდა და თვითოფერსა აკაზმულობასა. აგრევე სანადირონი ავაზნი, ქორნი და ძაღლნი შენსა ბრძანებასა ქვეშე იყვნიან და ლაშქარნი განაღამცა. საჴელმწიფოთა სარტყელთა ირტყმევდი, თუ ოქრო-ქსოვილი ჩინური არ იყვის, − ტანსა არ შეიმოსი. შენნი მსახურნი მთვარეთაებრ შვენვარენი დაკაზმულნი წინა გიდგიან და შენსა გვერდით მწოლი, თვალ-მარგალიტიანსა ოქროჲსა ტახტსა ზედა პირმზე შენი გულ-გაუყოფელი ვისი იყვის. ესეთი ადგილი, ესეთი ყოფა და ესეთი მოყვარე დააგდე, სანატრელი და სანდომი ყოვლისა ჴორციელისაგან ვინ ქმნას ეგე გონებისა უფალმან, რომელი შენ თავსა უყავ? არ ვიცი, თუ ეგზომისა ნაცვლად რა სარგებელი მოგხვდა. სარგებელი ვერა ჰქმენ, სათავნო გაანქრიე და აწ უსარგებლო და უსათავნო ბედითად დარჩომილ ხარ. შენითა კაცობითა ათასი საჭურჭლე თვალითა პატიოსნითა სავსე წაგეღო და აწ დანგსა ერთსაცა ათასითა ჭირითა ეძებ. აზომ უმეცარი ხარ, რომელ ყოვლისა კაცისაგან ცარიელი დარჩომილ ხარ, და არცა ესე იცი, თუ ნაცვალი რა გაქვს. ესრე მოუცემია ღმერთსა, ვითა ამოზიდულისა წმიდისა ოქროჲსა ნაცვლად, ტყვია მყრალი და სპილენძი. მიკვირს, თუ ცნობანი გაქვანღა, სათავისოდ რად ჰქმენ ეგე? ეგეთისა ვარდისათვის, რომელ დიდხან შენთანა ვერაა, მისთვის ესე ყველაი ვით დაივიწყე? ერთი ვარდი რად გამოირჩივე ერთსა წალკოტსა, უეკლოჲთა ვარდითა, ნათლითა სავსესა?”

რა ადინა მოციქულობა მოისმინა, წიგნი აიღო და გაესალამა. მაშინვე ჯოგი მოასხმევინა: გამოირჩივნა [ცხენნი] მსუქანნი, მალემორბედნი, საჴედრად კარგნი, მინდორთა შიგან თხათაებრ მალენი და ქვიანთა შიგან არნთაებრ მავალნი, წყალთა შიგან თევზთაებრ მცურავნი. კაცნი თანამყოლნი მალენი და დაუშრომელნი წაიტანნა, წავიდა და არ გამოისვენა არცა ერთი წამი. ესრე ფიცხლა იარა, რომელ ორკვირა მარავით გორაბს მივიდა.

[რა გულისა-წამღებელმან ვისმან ადინა გაგზავნა, გულითა დამწვრითა ესრეთ საბრალოდ მოსთქმიდა, რომელ ვინცა მას მოისმენდა, თუ ასიცა გული ედვა, ეგრეცა უგულო დარჩებოდა. ეგრე იტყოდა:

”სადა წარვიდა იგი ჩემი სვიანი საწუთრო? სად დამემალა იგი მზე, რომელ მიწყით მეახლის, მით არღარა მინახავს, რომელ მზემან და მთვარემან გამწირა? რადგან დღესა მზითა აქვს სინათლე და ღამესა მთვარითა, მე განაღამცა ავად ვიყავ? თვით მით ვკვნესი და დაუსუსურებულ ვარ, რომელ ღამისა სიბნელე არაოდეს გამითენდების. მით ვადენ ზღვასა დაბნელებულთა თვალთაგან, რომელ გამწირა თვალთა ჩემთა ჩენამან და გულისა სიხარულმან. ავი მით არავისთვის მექმნა, რომელმცა ავი არ წამკიდებოდა. აწ ბედმან ჩემმან რად მიმცა ესეთსა ყოფასა, რომელ ვითამცა წამსა და წამსა თვითო ქარავანი მომივიდოდა, დაშნისა დამცემი? მეშინიან, რომელ ჭირთაგან ავსებულობითა ნუთუ გამეპოს გული, რადგან ბროწეული სისავსითა დაიპობის. ეგზომთა ჭირთა დაპყრობილსა გულსა არცა ლხინისა ნიავი შეუვა, არცა სინათლისა მზე. მიწყით ღრუბლიანია და ნამიანობასა ვერ გასძლებს. და მე ამისგან მოსვენება არა მაქვს. ჩემსა მიჯნურობასა მწიგნობრობა უსწავლია, მით ამა გაყვითლებულსა პირსა ზედა სისხლითა სწერს მისთა ჭირთა და პატიჟთა სიმრავლესა. რა ეტლია, რომელ ესრე გააქროს ფერადობა, რა ბედია ესე თმობა-უქონლობა?! მიჯნურობამან გულსა ცეცხლი ჩამიგზნა და გული გულისა-ნადებითურთ დამიწვა. გებრალებოდეთ, მსმენელნო ჩემისა ამბისანო, დამჭირვებია და მით ვიზახი ურიდოდ! რა საქმე საზომსა გარდაჰჴდეს, ღონე ფარვისა არაა. თუ ჩემსა გულსა უმეცრობითა წაეკიდა ეგზომი დიდი საქმე, მაშა, რად ყოვლისა კაცისაგან მე ვარ შესაბრალებელი? სადა მპოვა ესრედ უსაზომოდ სიყვარულმან, რომელ ტანისა ჩემისაგან სიყრმე, სიხარული და სული წამიღო? თუ ჩემზედა დაწყებულა მიჯნურობისა ქმნა, თვით ესე დაღი მეყოფის. კიდეგანობისა მეტი არავისგან გარდამეჴდევის, რომელ, ვირე ცოცხალ ვარ, სულსა მაჩნია. სადა ხარ, ჩემო ისრისაებრ მართალო? მნახე შენისა სურვილითა მშვილდისაებრ გამრუდებული! რა სიშორე შენი და ჩემზედა ქნანი მოვიგონნე, გული დამენასკვის. მე იგი აღარა ვარ, რომელი შენ გინახავ; ვინცა მნახავს, ვეღარ მიცნობს, და შენ ჯერეთცა არა გეწყალვი. ვირემდინ ვიცემ პირსა, ვირემდინცა არა დავაიისფრებ ბროწეულისა ყვავილსა. ვკვნესი ყოველსა წამსა, ვითა ჩანგისა მუტრიბი. გული ჩემი მტერია და ნიადაგ მტრისა სიახლე ვით გავძლო? ამევსო გული ცეცხლითა! კვნესოდე, სულო, რადგან ამისი ღირსი ხარ და ამასვე სოფელსა ნახე ჯოჯოხეთი. ასრე თურეა ნება ღმრთისა, რომელ მე მიწყით ვკვნესოდე და შენ იწვოდე. რა სიამე აქვს ესეთსა ყოფასა, რომელ ცრემლთაგან მიწყით წყალსა შიგან ვიყო და შენ ცეცხლსა? საწუთროსა ზღვად შევიქმ თვალთა ჩემთაგან, ხომალდსა შევალ და თევზთა თანა ვერევი; სისხლიანსა ტანისამოსსა ჩემსა აფრად გამოვაბამ და ჩემისა სულთქმისა ქარითა ვაარებ; ნავისა აფრა, ზღვა და ქარი რა ყველა ჩემგან იყოს, შიში რად მინდა? ჩემსა საგონებელსა თანა გამიგზავნია წიგნი, გულის სისხლითა დაწერილი და სისხლიანსა ტანისამოსსა შიგან წახვეული. ნეტარ წაიკითხავსცა ანუ არა? ნეტარ შეიგებსცა ჩემისა გულის-ნადებსა ანუ არა!? ნეტარ შევებრალებიცა, პასუხსა მომწერსცა, იმედსა დამიდებსცა და გულსა დამიამებსცა?

აჰა, რა ვქმნა? მიჯნურსა ამის უარესი რა დაემართების, რომელ დღე და ღამე წიგნისა ოდენ მოლოდნა ჰქონდეს ლხინად! და მე არცა ამას ვეჭვ ჩემისა გამწირავისაგან.

აჰა, წამივიდა ნაზობისა და სიამისა ჟამი, რომელ ვნებიერობდი და ვნაზობდი! მოყვარემან აწ ჩემი საქმე გაასრულა, ასე რომელ წიგნი ლხინად მიჩნს, და, თუ ოდესმე ვიძინო, სიზმრივ ნახვა − სიხარულად. ვაი, იგი ჟამი მიჯნურისათვის, რომელ ოდესცა მოყვრისა საუბარი წიგნსა ზედა მიიყაროს და ნახვა სიზმარსა! მე ამითცა უსაბრალოე ვარ სხვათა ყოველთა მიჯნურთაგან, რომელ შენისა გონებისაგან არა მაქვს ძილი. თუმცა მეზმანე, თვარა წიგნსა უსამართლოდ ჩემისა გაწირვა-აბეზარ-ქმნილობისათგის აღარ მოველი.

ჰე, ზენაარ საწუთროო! რად დავრჩი ესრე, რომელ ეგეთისა ნებიერობისაგან ესეთი უნებლობა მოყვრისაგან დამემართა და ამპარტავნობისა ნაცვლად სიმდაბლე? ყოვლისა გაუვლენელობისა ნაცვლად და სიყრმისა სიხარულისა სანაცვლოდ რად დამემართა ესრეთ უთმინო მიჯნურობა? რად არ ასპიტისა გველისა ზარი შევსვი? რად არ ნადირთა სამე მივეცი შესაჭმელად? თუცა ესრეთი ყოფნა და გულსა ზედა ჴელის-უქონლობა დამემართებოდა, რად არ მასვე კარგსა ყოფნასა შიგან მყოფი მოვკვდი?! სიხარულისა ჟამსა სიკვდილი უამეა ბოლოდ ესეთისა უპატიოებისა მონახვასა.

ვაი, საწუთროო! შენი ჴელი მიწყით ეს არის, რომელ უგულოთა ჭირსა უმატებ. თვისსა და შენსა სიამოვნესა ამით გააბედითებ, რომელ მოყვარეთა გაჰყრი, არ გაუსრულდები და უიმედო ჰყოფ. იგი ღრუბელი, რომელ უგულოთა ზედა სწვიმს, ქვათაცა ზედა იგივე დასწვიმს. ქარი, რომელ ნიადაგია, იგი კაცთა ვარდისა სუნსა მოართვამს, მაგრა მე მოყვარისა სულსა არაოდეს მომართვამს. ეგზომ დიდი ავი არა მიქმნია, რომელ ქარნი და ღრუბელნიცა მე მემტერებიან; რომლისა ღრუბლისაგან მაისური წვიმა მას ზედა მივა, მე იგი არცა თუ სატირლად მწვიმს. აწ ქვეყანა მხიარულია და ხენი აღყვავდებიან, მიწა მრავალფერითა ყვავილითა და მდელოჲთა შემოსილია, მაგრა ჩემი ყვავილი და ლხინი ჩემგან მოშორვებულა, ვითა სიცოცხლისა იმედი. მე აწ მიწაცა მჯობს: მისი გაზაფხული და შვენება მოსრულა და ჩემი არღარა”.

ესეგვარსა რასმე მოსთქმიდის და მიწყით ტიროდის].

58. რამინისაგან ვისის მოგონება

რა რამინ ხანი დაყო გულსა თანა, მისებურად გაძღა, მოახლეობითა მისითა მოეწყინა, მისებური უხანობა მოუნდა. რა გაძღა და დაითრო, მათისა სიხარულისა ვარდიცა დაჭნა, მათისა სიყვარულისა ქარი დადგა, მათი ნავი - უტაროსობითა. რა სიყვარულისა მათისა მშვილდი გატყდა, მიჯნურობისა მათისა ისარიცა დაილეწა. მათისა სიხარულისა შესამოსელსა ალმასიცა დაუძველდა, მათისა სიამოვნისა წყარო დაშრა. რამინის გორაბს ყოფნა ამას ჰგვანდა, რომელ კოკა რა ახალი იყოს, წყალსა კარგად დაიჭირავს; რამინის მიჯნურობა ხარბსა კაცსა ჰგვანდა, გულისაგან ღვინო მხიარულად და კარგად სვა. ვირე ფხიზელი იყო, უნდოდა, მერმე სიმთრვალითა მისი სიყვარული წაუვიდა. რა კაცსა ღვინო ზადსა შეაყოლებს, თუ უკვდავებაცა არის, ადრე აღარ მოუნდების. აგრევე რამინ ცოტად გა-რე-მაძღარ იყო გულისა მოახლეობითა. არცაღა ადრითგან ვისი ენახა და მისი რამე გონება და მოახლეობა კვლა საგონებელად შეექმნა.

გაზაფხულისა პირსა ველსა თამაშად გავიდა და ნახა ახალ ამოსული ყვავილი მრავალფერი. მიწა, ხენი, ველი და წალკოტნი ყველა აყვავებულ იყო და დაშვენებულ იყო. ერთსა ვისმე კაცსა, მას წინაშე მყოფსა, იისა კონა ჰქონდა ჴელთა და რამინს მოაჴსენა. რამინ რა იისა კონა ნახა, ისი დღე მოეგონა, რომელ ორგვარითა ფიცითა შეეფიცა ვისისად უცრუებლობა, ოდეს შაჰინშას ტახტსა ზედა სხდეს, და პირველისა ფიცისა შედეგად ვისი იისა კონა მისცა და ეგრე უთხრა: ”ეს ჩემგან ნიშნად დაისწავლე, სადაცა ახალსა იასა ნახვიდე, ამა დღესა და ფიცსა მოიგონებდი! ასრემცა ლურჯი და თავ-ჩამოგდებული ხარ და დღე-მოკლე, თუ ჩემი ფიცი გასტეხო და მეცრუოცა; და მე ნიშნად ვარდსა დავისწავლი, რომელ აგრემცა დღე-მოკლე ვარ და ღმრთისაგან აბეზარ-ქმნილი, ოდესცა შენი ფიცი გავტეხო!”

რამინს იგი ჟამი და დღე მოეგონა, ასრე გაჴდა, რომელ საწუთრო დაუბნელდა. გაზაფხულისა ღრუბელი შავია და ეგზომსა აწვიმებს, რომელ ღვართა ადენს; აგრევე მას, რა გული დაუბნელდა, ეგზომი თვალთაგან ცრემლი იდინა, რომელ ახალნი ზღვანი დააყენნა. რა მოეგონნეს პირველ მისგან ვისისათვის ჭირ-გადაჴდილობანი, ვისისაგან მისი სიყვარული და მის ჟამისა გულ-გაუტეხლობა მისთვის და რამინისაგან მის ფიცისა გატეხა, ეგრე თქვა: ”რა მიქმნია! ღმერთი, სჯული, ფიცი და სული ყველა გამიწირავს ვისის გაყრითა!”

კვლა გაუძნელდა მიჯნურობა და გაუახლდა სამისო სიყვარული. რა მზე ღრუბლისაგან გამოვიდეს, სიცხე მაშინ უფრო აქვს. ეგრევე რამინს გაუახლდა სიყვარული. პირველისაგანცა უფროსი მიჯნურობა მოერია. თავი ემრუდებოდა და მოყვარე ეზენარიანებოდა, სიყვარულისა გაახლებულობა და მოსურვებულობა ჰრევდა, სიარულისა ძალი არა ჰქონდა, ფერი ჰკრთებოდა. გზასა გარდაუქცია, ლაშქარნი დაყარნა, მარტოდ გარდაჰჴდა ცხენსა გულ-გატეხილი და ფერ-მკრთალი. თვალთად სისხლისა ცრემლსა იდენდა, მოსურვებულობითა და ნახვის მონდომილობითა, ვითა ცხროიანი, თრთოდა და იწვებოდა, სწყევდა საწუთროსა და თავისა გულსა, რომელ ამათგან გამოსვენება არაოდეს ჰქონდა:

”ზოგჯერ თავისა ქვეყანასა მიჯნურობა დამასნეულებს, ზოგჯერ ამხანაგთაგან მომაშორებს, ზოგჯერ მოყვარესა შემაცოდებინებს და უმოყვროდ გამჴდის; ზოგჯერ სიშორე არად მომეფერების, გამახელებს და მატირებს. ჰე, გულო საწყალო და დაბნელებულო! ვირემდინ უღონო მთრვალსა ჰგავ, ჭირსა და ლხინსა კიდის-კიდე ვერ გამოირჩევ! შენ ზღვა და ჴმელი სწორად გიჩნს, შენ ზაფხული და ზამთარი ერთი გგონია. თუ სტავრასა ზედა ჯდე და თუ მიწასა, სირეგვნითა ყველა სწორად მოგეწონების! რასაცა ნახავ, სისუბუქითა ყველა სწორად მოგინდების, ერთსა საქმესა ზედა არ დაიდგამ, უმეცრობითა მრავალფერად იქცევი. ქვეყანისა ფათერაკისა საარაკო ხარ და ლაშქართა ჭირისა სადარნო ადგილი, ფათერაკისა სადგომი ხარ და ამით ყოვლისა იმედისა კარი დაჴშულა შენთვის. გორაბს მოხვე, ფიცი და ზენაარი გასტეხე, შემაჯერე ვისის დაჴსნა და ვერ დაეჴსენ. რეგვენი მე ვარ, რომელ შენითა ქარითა ზღვასა შევედ; ეგრე მითხარ: ცოლი შეირთე და ვისი გაწირე, ჩემგან ნუ გეშინიან, სიშორესა ველევი და აღარ მინდა, დათმობისა ჭირსა მოვიჭირვებო. აჰა, შენითა იმედითა სულთაგან მოვწყდი, მისად ნაცვლად სხვა ვძებნე, ფიცი გავტეხე და უხანობისაგან უიმედო გავჴე. აწ ზღვა-შიგან მრჩვალი დაგიგდივარ და კიდეგანობისა ცეცხლსა ზედა დაგისვამ. შენ იტყოდი, თუ დამთმო ვიქნებიო. მაშა, აწ უთმინობამან რად გაგახელა? ვინანი, რად მოგისმინე, რად მოგეც სადავე ჴელთა, რად მოვენდევ შენსა მეცნიერობასა, რომელ თავიცა და შენცა უპატიოდ გაგჴადენ? და აწ ვხედავ, რომელ უფრო შებმულ ხარ ჭირსა. გულო, შენ უმეცარისა ფრინველისაებრ მარცვალი ჰპოე და მახე ვეღარა გაიცადე. გულო, სულისა და მოყვრისა ზენაარი გასტეხე და ჩემთა მტერთა წადილისაებრ გამჴადე. რად მოვღაფლდი, რად მოვისმინე შენი სათქმელი? ჴამს, რომელ ესრე ვიჭირვოდე, - ჭირი ჭირვეულთაა. რეგვენი ჭირისა ღირსია. მე მმართებს ესრე დაღრეჯილობა, რადგან გულისა სანთელი თავისა ჴელითა დამივსია; მე მმართებს ესრე გაბედითებულსა სიხელე, ვინაჲთგან ჩემისა სიხარულისა შტო თავისავე ჴელითა მომიკვეთია, თავისითა ჴელითა თავისათვის ორმო მითხრია და ჩემისა ლხენისა იმედი შიგან ჩამიგდია. აწ მე რაღა ვქმნა? რაღა შენდობა ვითხოვო ჩემთა სულთა წამღებელისაგან? მისგანვე დადაღული გული ვითაღა უჩვენო, რომლითა სირცხვილითა მივჰმართო? რა საუბარი მოვიგონო? რა მიზეზი მოვიღო მისისა გაყრისა, ანუ სულდგმული ვითა ვეცრუო? თუცა აწ უსირცხვილობითა ჩემითა ავჰჴდები ამას და გაყინულსა სიყვარულსა კვლა გავაჴურვებ, მაგრა არა მაქვს თმობისა ღონე, აღარა ვარ გულსა ზედა პატიოსანი, რომლისაგან ეგზომნი ჭირნი გარდამსლვიან და ჯერეთცა ამასვე შიგან ვარ. საკვირველი რამე და ბოლო-შეუქმარი, ეტლი, დღე და ჟამი თურე იყო, ოდეს გავმიჯნურდი და სიყვარული ჩამედვა გულსა და თავისითა ჴელითა ჩემისა სიყრმისა სიხარული თვით მოვკალ. ჰაი, ჰაი, ოდითგან ჩემნი ჭირნი, ოდითგან დამიძაბუნა მიჯნურობამან! აჰა, ვიცი, რომელ წესია მიჯნურთა ძაბუნობა, მაგრა რად ყველასა მეტი ჩემზედა მოიწია? ოდითგან აღარ მაჴსოვს თავი მხიარული თავისა საქმესა ზედა: ზოგჯერ ღარიბობისაგან უცხო ვარ, ზოგჯერ მიჯნურობისაგან ხელი და ცუდმაშვრალი; გაჭრა სალხინოდ მიჩნს და სიკვდილი - ჭირთაგან მჴსნელად. სვემან სვიანობისამან გამწირა და ბედი უბედური ჩემი გამოსვენებად არ მიმიშვებს. ღმერთმან ჩემითა ბედითა სხვა კაცი ნუ დაბადოს და ჩემსა ეტლსა ზედა დედასა სხვა შვილნი ნუ აშობინოს! ნუღარცა ვინ ესრე უწყალოდ თავ-უწევარ ყოს”.

ამას და ესეგვარსა გრძლად გამოსთქმიდა რამინ და ტიროდა. ლაშქარნი მო-რე-შორდეს, იგიცა გონებასა მოვიდა და შინა წამოვიდა. პირსა შეჭირვებისა მტვერი დასდებოდა, ცრემლითა იჴოცდა.

მას უკანა სიმამრი მისი რაფედ მოვიდოდა, ამა მისისა სიძისა მოთქმასა და ტირილსა ყურსა უპყრობდა. ვითა გულწაღებული და შმაგი სწორნია, ეგრე რამინ ესე არ იცოდა, თუ ამა ჩემსა სათქმელსა ისმენს ვინმეო. რაფედს ყველა გაეგონა, შინა მოვიდეს, რამინს ჰკითხა და ეგრე მოაჴსენა:

”ჰე, ცხენოსანთა გვირგვინო, რად ჰგავ მიწყით მგლოვიარესა? რა არის ეგეთი გულისა საწადელი, რომელ ღმერთსა არ მოეცეს შენთვის? დაღრეჯა თვით რად ოდეს მოგეგონების, რად იქცევი უმეცრად და ბედნიერებისა და კარგისა ყოფნისაგან სჩივი? შენ იგი რამინ ხარ, რომელ ყოველთა მოყმეთა თავი და სანატრელი ხარ და შენი ძმა ყოველთა ჴელმწიფეთა ჴელმწიფეა. შენ ჯერეთ სიყრმითა თუცა ტახტსა ზედა არა ჰზი, ეგრეცა ყოველთა ჴელმწიფეთაგან უფრო საპატიო და სასახელო ხარ. სიყრმე გაქვს და უსწორო ჭაბუკობა, ჴელმწიფე ხარ და ჴელმწიფობის მომლოდე, და ამისგან უკეთესი თვით რაღა გინდა? ნუ სჩივი ცუდად ბედისაგან. უსამართლო ჩივილი არა სვიანია. ვინცა სტავრისა საგებელსა სწუნობს და ღმერთსა არა ჰმადლობს, მას ღმერთი მიწისა საგებელსა ზედა დააწვენს”.

გულისა მატკივნებელმან რამინ ეგრე უპასუხა:

”მრთელი კაცი სნეულისა ჭირთაგან კიდეგანია და შენ მით არა გებრალების მაგის თქმა. ჩემი ჭირი არ იცი და, რა ვკვნესდე, მით მგმობ. არა რომელი სიამე ჰგავს მეცნიერობასა და ერთგან ყოფისაებრ არა არის და არცა რომელი ჭირი სიშორესა და ღარიბობასა უარეა.

არაკი: სამოსელსა რა დახევდენ, დაიზახებს და, ვაზსა რა შტოსა მოჰკვეთდენ, ატირდების.

მე ადრითგან მით უმეცარ ვარ, რომელ მოყვარეთა და ნატამალთა ჩემთა კიდეგანობა არ მიმძიმდეს. გორაბი შენი ქალაქი და სამშობლო არის: ვისცა ჰნახავ, ყველა შენი მეყვისი და ნატამალია. შენ მიწყით შენთა მოყვარეთა და მეყვისთა გვერდით ჰზი, არ ჩემებრ ღარიბი სხვისა ქალაქსა და ქვეყანასა შინა ხარ. ღარიბი რაზომცა გაჴელმწიფდეს, ეგრეცა დაიღრეჯს, რა მეცნიერი ვერავინ ნახოს. კაცსა საწუთრო თავისათვის უნდა და ყველა რამე თავისა სამეცნიეროჲსა უფრო იამების. თუცა სიხარული კარგი არის, ათასისა სიხარულისაგან ერთი მოყვარე უამეა. რაცა კარგია, ვითა თავისათვის მომინდების, ეგრევე მოყვარეთათვის. მე შენთვის მრავალჯერ შემშურდების. სითცა მოხვიდე გზით ანუ ნადირობით, ნატამალნი, მზახალნი, ცოლი და შვილნი ზედა მოგეხვევიან მხიარულად, ვითა ტოილო ერთმანერთზედ გამობმულნი ხართ. მე აქა არცა ნატამალი მივის და არცა მოყვარე, არცა გულისა წამღები, არცა შვილი. მე ვიყავ ერთხელ შენებრ ნებიერი, ნატამალთა და მოყვარეთა სიახლითა ამო ყოფნა მქონდა, მაშინ, ოდესცა თავისასა სახლსა ვიყავ. ჩემთვის იგიცა ამო იყო, ოდეს მიჯნურობისაგან ფათერაკი რა წამეკიდის და მოყვარენი მაყვედრებდიან; იგი საყვედურისა წყენა მიამებოდა, ამით რომელ ნარგისი მთრვალი იყვის და ვარდი ნებიერი: ზოგჯერ ნარგისთაგან გულ-მტკივნეული ვიყვი და ზოგჯერ ვარდთაგან დაღრეჯილი.

რა ამო იყო იგი ნაზობა მისი და რა ამო იყო მისი წყრომა და ნებიერობა მისი! თუ კვირასა ერთსა პირი დამიმალის, ტყვე მქმნის საბრალოდ და მეამებოდის ერთისა შენდობისათვის ათასი ფიცი!

რა ამო იყო იგი, რომელ მისისა ჯავრისაგან დღით ათასჯერ ვჩიოდი. მერმე ნაქმართაგან ვინანდი და ათასისა ქებისა შესხმა და პირისაგან პირისა უკმოუღებლობა!

რა ამო იყო მრავალ-ფერად რამე ქცევა ჩვენი: ზოგჯერ ლმობიერობა და ზოგჯერ სიქუშე, ზოგჯერ წყრომა და ზოგჯერ ყმაწვილობა, ზოგჯერ სიცილი და ზოგჯერ ტირილი, ზოგჯერ თმათა მოკიდებით მოხვევა და ზოგჯერ მისისა ჯავრისაგან სჯულისცა დაგდების ნდომა! თუ მისთა ნარგისთა კუშტად შევხედი, შემხედაობისაგან სასჯელი მივეცი, შედეგად მისთა ვარდთაგან ნაცვალი ლხინი მოვიგი. მიჯნურობისაგან კიდე არა დამჭირებოდა. რომელსაცა მოყვრისა სიახლე ჰქონდეს და ნებიერობა აგეთი, ვითარი მე მქონდა, მაშინ მას გულსა კვნესა არ მართებს, არცა ზურგისა ტკივილი. ვირე ვიყავ ნებიერი, ესრე ვიყავ, რომელ ყოველთა მოყვარეთათვის მეჯობნა ნებისაებრ ბურთისა წაღებითა. მოყვრისა პირისაგან ვარდი საპალნითა მქონდა და ჩემისა საყვარელისა თმისაგან მუშკისა აკუმი მედგის. მე ნებიერობისაგან ვჩიოდი, მე ნაზობითა ვიტყოდი ამას თუ: სნეული ვარ და უსუსურად მყოფი, მიჯნურობისაგან დაძაბუნებული, კიდეგანობისა შეჭირვებითა დასაწყლებული და გაბედითებული; მაგრა ესე ყველა აწ მჭირს, რომელსა იგი მაშინდელი ბედითობა არა მაქვს; ბედითი და საწყალი აწღა ვარ”.

59. რაფედ მისსა ასულსა რამინის გამწირაობა უამბო

რა რაფედ ნადირობით შემოვიდა თავისსა ასულსა გულსა თანა, რამინის ხვაშიადი გამოაცხადა და უამბო, ვითა: “რამინ გამტერიანდა, თავისა უხანობა და გულის-ნადები გამოაცხადა. შენი სიყვარული დააგდო; იმას თუ უკუნისამდიცა შეაგუებ და მსახურებ, იგივე ზარიანი გველია, ოდესცა კბენა დაემართების, იგივე მტაცებელია. მწარე ხე მწარესავე ნაყოფსა გამოიღებს, რაზომცა ჩვენ შაქრითა ვრწყვიდეთ. რვალი და ტყვია თუ ათასჯერცა დასწვა, ოქროჲს-ფერად არცა ეგრე იქმნების და, თუ სპილენძი ათასჯერ ცეცხლსა შინა გამოადნო, სძისაფერობა არცა ეგრე მიეცემის. რადგან რამინ ვისის გული არ შეინახა და მას ვერ შეაგუა, შენმცა რა გაგახარა? მისი ამბავი რადგან გასმიოდა, ავი და საკვირველი ჰქმენ მისი ქმრად შერთვა. უხანოჲსა კაცისა მინდობა არა ჴამს. რამინის გული მიწყით გამძღომია, მეტისა სიამაყისა და ავკაცობისაგან ლომის-ბუნება არის, მისგან სიმართლისა ძებნა და მლაშისა მიწისაგან ნაყოფისა მოლოდნა სწორნია. რად შეეყარე უხანოსა კაცსა, რად მიენდევ უზენაროსა, რად მოელოდი ნავღლისაგან შაქარსა? მაგრა რადგან განგება ღმრთისა შენზედა ესრე იყო, აწ ბედითი საუბარი და სინანული უსარგებლოა ჩვენთვის”.

ამაზედა შემოვიდა რამინ ნადირობით! დაკოდილსა ნადირსა ჰგვანდა დაბრუტებულსა, თავისა გზა-გაუღებელსა. თვით დაღრეჯილი იყო, გული სისხლითა ავსოდა და ცრემლითა პირი დაებანა. სასიხარულოსა სმასა შინა ესეთი იყო, ვითა მკვდარი.

მისი ცოლი გულ წინა უჯდა, რომელ ყოველი ტურფა მისისა პირისაგან დადუხჭირებოდა, ნაკვთი სიმართლითა ისარსა უგვანდა და პირი სისავსითა - მთვარესა, რომელსა ზედა ვარდი ყვაოდეს. ვინცა ნახის, გული საკუთრად მისცის და მისისა ჭვრეტისაგან გულსა ცეცხლი მოედვის.

მაგრა მისი აგეთობა რამინსა თანა ასრე უსარგებლო იყო, ვითა მკვდარისა კაცისათვის მუშკი. ტანი ოდენღა იყო მისი და გული აღარა. წამსა და წამსა სულთქმიდის და თვალთა ცრემლი ადგებოდა, გული უთრთოდა, საუბრისა ძალი არ ჰქონდა და ყოველი სიხარული გაარმებოდა ვისის მოსურვებულობისათვის. არცაღავისი შეხედვა შეეძლო და ეგრე ეგონა, ესე ჩემი გულისა-ნადები არავინ იცისო. შესტიროდა გული და ეგრე იტყოდა:

“რა უამეა მოყვარეთა ერთგან შეყრასა! მე ესე სიხარული და საჴელმწიფო სმა ესრე დამნავღლებია, რომელ თავი ცოცხალი აღარ მჩანს. აწ ჩემსა ცოლსა ეგრე ჰგონია, თუ მე სიხარულად ვზი, და ესე არ იცის, თუ უვისოდ რას ყოფასა შინა ვარ, ანუ როგორ ვიწვი და კვლა ესეცა საგონებელად მევე მომმატებია. ვისსა მე მისი დამვიწყებელი ვგონივარ. ეგრე ჰგონია, რამინ უჩემოდ კარგად არის, ჩემი მიჯნურობა მისცილვებია, იხარებს უჩემოდ, დავიწყებია ჩემი ფიცი და უჴსოვნელ უქმნივარო. მას ამისსა მგონებელსა საჩემოდ გავლენა რაღადღა ჰქონდა, ან მე რაჲთაღა პირითა მივმართო, რომელმან სული, სულთა მომცემი სიყვარული და სჯული დავივიწყე? რაზომა ცოტათა ხანისა იყო, მას ჩემსა ესრე მყოფობასა ვინღა შეაჯერებს? ანუ მე ღმერთსა და მას რაღა პასუხი გავცე, ვინაჲთგან მისი გასაკუთრებული გული სხვასა ვისმცაღა მივეც?!

დამქოლეთ მიჯნურნო და დამმესისხლენით! შესვენით ჩემნი სისხლნი ასევე, ვითა თვით ჩემნი მე შემისმან, რადგან მინდობილობისა გულისა მოღალატედ გამოვჩნდი და ყოვლი გულის-მომცემი დავაშინე უზენარობითა ჩემითა. აწ თავისა მანანებელი საბრალო შემიბრალეთ, ზენაარ, რადგან ამას ეჭვს, თუ ჩემი რამინს აღარა ჰგავაო. და არ იცის ჩემი აწინდელი შეჭირვება და გულისა ჩემისა კვნესა უმისობითა, რომელ ყოველთა სიხარულთაგან კიდექმნილ ვარ, გული მისთა თვალთაებრ გამშავებია და, რა მისგან მოშორვებულ ვარ, მისთა სურნელთა თმათაებრ დაგრეხილ ვარ.

ნეტარ ჩემისა გულისა წამღები ტან-სარო და პირ-მზე რას მიზამს?!.. მისისა დამძიმებულობისათვის მართ მესისხლე მექმნების და გამწირავს, მიწასა ჩემისა სისხლითა შეღებავს, სრულად გამაბედითებს, რომელ თვით მიწასა ჭირნახულობითა ვჰგავ და რკინასა გამძლეობითა, დალეული ვარ მეტისა მიჭირვებულობისაგან, ვეძებ ღონესა ჩემისა სიცოცხლისასა. არ ვირი ვარ, რომელ სიკვდილამდი მიწასა ვზიდვიდეო. წავალ, მარგალიტთა თავსა სადაფისაგან გამოვეძებ, წავალ ჩემისა სიცოცხლისა იმედსა ჩემთა სულთაგან ვეძებ.

ვინ იცის, თუ რაზომნი ჭირნი მინახვან მოყვრისა სიშორისაგან! სხვა ესეთი ჭირი ვის უნახავს ქვეყანასა ზედა, რომელ ნახვა წამლად ერგებოდეს? აწ ჩემი სიხარული და დაღრეჯა მისგან არის, რომელ სულისა და სიცოცხლისაგან უფრო სანდომია ჩემთვის. მე მისი ნახვა გამაცოცხლებს, მე მისი საუბარი გამახარებს. მე მისი ხვევა უკვდავ-მიქმს და მისი ლმობიერება ყოველთა დამავიწყებს.

რად ვმალავ ჩემსა ჭირსა ესეთსა აქიმისაგან და ვითაცა ვმალავ, ეგრეცა უარე და უარე ვარ ამა ჭირისა მალვასა შიგან. ამის მეტად ვერცაღა ჩემსა გულსა ვემდურები. მისსა ხვაშიადსა გამოვაცხადებ ყოველგან. კიდეგანობისა მორევსა შიგან ვირჩობი. ესრე მიჭირვებულისაგან გულისა მუდარა გარდასრულია. მივალ, ვისსავე შევეხვეწები, ნუთუმცა მომილმობიერდა და ჯანგი მოიჴოცა მისისა გულისაგან!

მაგრა მეშინიან, რადგან უვისობისაგან ესრე დასნეულებულ ვარ, ნუთუ მოვკვდე მისად ნახვამდის. მაგრა ესე სიხარულად მიჩნს, რომელ მისისა მძებნელობისათვის მკვდარი გზასა ზედა დამმარხოს და ყოველმან კაცმან ცნას ჩემნი საქმენი და მიჯნურობისათვის მიჭირვებულობანი. ვინცა მგზავრი ანუ ღარიბი გარდაიარდეს ჩემსა სამარესა ზედა, ცოტასა მოიჯდომებდეს და შევებრალებოდე, რა ჩემთა ამბავთა სცნობდენ, ღმრთისაგან შენდობასა ითხოვდენ ჩემთვის; ეგრე თქვან: ”ღარიბი იყო, მოკვდა მიჯნურობისაგანო”. ღარიბი ღარიბსა შეებრალვის და იგინივე მოიგონებენ, ამით რომელ ერთმანერთისა იადგარნი არიან. ღარიბნი ყოველგან საბრალონია და მათი მომგონებელი არავინაა. მე მტერმან მომკლას, იგი სიკვდილი სააუგოა ჩემთვის. მაგრა რადგან მოყვრისა ნატრისათვის მოვკვდები, დიდად მესახელების ესე.

ომნი და ბრძოლანი დია გარდამიჴდიან, მრავალგან დიდნი ლაშქარნი გამიქცევიან, მრავალნი ჭაბუკნი თავისა ჴრმლითა ჩამომიყრიან; მრავალნი პილონი, ლომნი და მჴეცნი დამიჴოციან; მტერნი წინ ვერ ამდგომიან; ჩემისა შუბისა წვერსა მზე აქებს, ჩემსა სადავესა მიწა აკოცებს, ეტლნიცა გავაბედითენ მტერივითა და მოყვრისა სურვილმან ამა ყველათა გამაბედითებელი ესრე გამაბედითა, რომელ საწუთრო დამანავღლა.

ეგზომთა მტერთა მშვიდობით დავეჴსენ და მოყვრისა სიყვარულსა ესრე დავები, ვითა ტყვე. ნუთუ უკუნისამდის არცა სიკვდილი მომერევის? თუცა მე ვისის წყრომისაგან არ მეშინოდა, მაგრა ეგრეცა თავისა დადებისაგან კიდე არა ღონე მაქვს.

არ ვიცი, აქათ რის ღონითა წავიდე ამისგან კიდე, რომელ მარტო გაპარვითა წავიდე, რომელ არცა ლაშქარნი, არცა ყმანი, არცა ყოლაუზი არა მყვეს, ამით რომელ ცხადად წასლვა არ მომიჴდების. ვინცა სცნობს, საყვედურსა დამიწყებს. ვისის ნახვა არ მომხვდების და ვერას გავიხარებ და, თუ კვლა მარტო წავიდე, გზა საშიში და შორი არის, მთანი თოვლისაგან შეკრულნია და წყალნი წვიმისაგან უფონონია, ნადირნიცა ზამთრისა სიძნელისაგან დაჴოცილან, მარავი თვით თოვლიანია, აწ ჰაერი ქაფურსა სწვიმს. ესდენ გრძელსა გზასა მინდა წასლვა და ამა ყველასაგან ესე უფრო ძნელი საგონებელი მჭირს, რომელ იგი ჩემი სულთა წამღებელი ქაჯის პირი მიწყრების და არ შემინდობს ჩემთა ნაქმართა. არცა მზისაებრ ნათელსა მისსა პირსა მიჩვენებს, არცა ბანთა ზედა გამოვა. არცა შვენიერსა სახესა მისსა გამაცდევს, არცა კარსა გამიღებს, არცა შევეწყალები. ესრე მისთვის ჭირნახულსა საყვედურსა დამიწყებს, დავრჩები კართა გარეთ, საბრალო სული ჩემი უიმედოდ გაჴდების და ჭირი ჩემი უნაყოფოდ. მე მომკლავს სიცივე და ყინვა მისისა სურვილისა მისგან შეუბრალებელსა, მისთვის ჭირნახულსა.

ვაი, ჩემი სიყრმე და ჭაბუკობა!

ვაი, მაღალი სასახელო სახელი ჩემი!

ვაი, ცხენი და აბჯარი ჩემი!

ვაი, ურიცხვი ლაშქარი, საჭურჭლე და სასალუქო ჩემი!

ვაი, რომელ ესეთსა საქმესა შიგან ვარ გულისა ჴელთა აღარ მქონებელი, რომელ ამა ყველაჲსა ქონება უჴმარ მქმნია და აღარას მერგების!

არ მეშინია ჴრმლისა და აბჯრისაგან, არ გავაკვირვებ ლაშქართა სიმრავლესა და პირ-მედგრობასა. მაგრა ვისის მზისა მსგავსისა პირისაგან მეშინიან და მისისა გრდემლისაებრ მაგრისა გულისაგან. მე ამისთანა ჭაბუკობა რას მერგების; ანუ რასაცა ოდენ გულსა ვეტყვი: გულო, ვირემდინ იბრძვი, ვირემდინაა შენი შეუჯერებლობა და სიხელე, ვირემდინ იდენ ცრემლთა ზღვათა წყვასა? ყოველი გული მხიარული არის და ჩემი გლახ მიწყით დაღრეჯილი და შეჭირვებული ზოგჯერ ცეცხლსა შუა და ზოგჯერ მყინვარსა, და კვამლი ეგრე ამდის. არცა დღისით მაქვს მოსვენება და არცა ღამით ძილი, არცა ლაშქარნიღა მეამებიან და არცა სიმარტოე, არცა წალკოტი, არცა მოედანი, არცა დარბაზი, არცა სამსმელონი, არცა ცხენთა თამაში, არცა ჭაბუკობა, არცა სმასა შიგან უხვობა, არცა არიფთა თანა საუბარი, არცაღა გვარიანი ცოლი და არცაღა უვისოსა თვით სიცოცხლე და ვისისაცა შეხედვისა წამალი მაქვს.

სიმღერისა და ქებისა ნაცვლად დღე და ღამე საყვედური მესმის ქოისტნით, ხუზისტნით, ქირმანით, ტაბარისტნით, გურგანით, ხორასნით. ჩემი ამბავი ითქმის ყოველგან და ჩემი ჴსენება არს ყოველსა ქვეყანასა შიგან. ქალაქთა შიგან ჩვენსა სიმღერასა იტყვიან, ველთა ზედა მეცხოვრენი ჩვენსა უბნობენ, დედანი - კართ უკანა და მამანი - ვაჭართა შუა, ყმაწვილნი ფოლოცთა შიგან ჩვენსა ამბავსა იტყვიან და იმღერიან.

მე პირი სიბერით მქმნია და გული ჩემი ჯერეთცა მიჯნურობისაგან ვერ გამძღარა. რაოდენ გულისა წამღებელი ვისი მაშორავს, ომობასა შიგან სიშორისა შეჭირვებითა ესრე დაყვითლებულ ვარ, ვითა დრაჰკანი, და მეტითა უსუსურობითა ნასნებავსა ვჰგავ; ვერცა ოთხისა ბიჯისა წარბენა შემიძლია, არცა ჩემისა მშვილდისა მოზიდვა, რომელსაცა დღესა ცხენი გავაჭენო, წელნი გარდაწყვეტილსა მიგვანან. ნუთუ ცვილად შეიქმნა რკინისა ზურგი ჩემი, ნუთუ მატყლად შეიქმნა ქვისაებრი მჯიღი ჩემი? ცხენი ჩემი, რომელ კანჯარსა აჯობებდა, ახორსა ზედა ჩემებრ იგიცა დაუსუსურებულა; არცა ავაზათა თხათა ვანადირებინებ და არცა ქორთა კაკაბთა მოუტეობ, არცა მორკინალთა ვერკინები და ძალსა ვიცდი, არცა მსმელთა თანა ვიხარებ.

ჩემნი სწორნი ყველანი ბედისა და სიყრმისაგან იქადიან, ზოგჯერ ცხენს ჰკაზმენ და ზოგჯერ აბჯართა, თავისა ცოლსა და საყვარელსა გვერდით იხარებენ; ზოგჯერ ველსა და ზოგჯერ შინა, ვითაცა სწადიან, თამაშობენ; მეცნიერობასა ისწავლიან და ზოგნი ნიშატსა და სიხარულსა უკანა უდგებიან, და მე ყველასა საჴამსოჲსა და კარგისა ზნისაგან უცხო ქმნილ ვარ, ვითამცა ბედი და ცნობა ორნივე წამსლვოდეს და ორთავე დასძინებოდა. ჭისა წყალსა ვჰგავ და კვლა გონებითა შიკრიკსა, რომელ დღე და ღამე ვმგზავრობ მოუსვენებლად; თავსა სასთაულსა ზედა არ დავდებ და ტანსა საგებელსა. ზოგჯერ დევთა გვერდით ყოფნა გარდამიჴდია და ზოგჯერ ლომთა გვერდით სიარული. ამა საწუთროსა ჩემის გულისა შესწრობითა არა გამიხარებია და მას საუკუნოსა ჩემისა ფიცისა გამტეხლობისათვის ასრევე ლხინსა მოველი.

ვაი, გულო, ვირემდინ მიგზებ ცეცხლსა და ჭირისა კოჭობსა შიგან მადუღებ? მეტითა უმეცრობითა მე მოგიკლავ და შენ არა შეგწონს. უგუნურობითა ნავღელსა ვჰგავ და ლხინისა და სიხარულისაგან უნაწილო გიქმნივარ. ღმერთმან შენებრი გული ნუვის მისცეს, რომელ სიყვარულითა მთრვალი ხარ და უმეცრებითა რეგვენი”.

რამინ გულსა ესეგვარსა ეუბნებოდა და აყვედრებდა. მაგრა ესე არას ერგო: გულისა წადილმან ცნობისა ძალი განაღამცა მიუღო, გულსა ვეღარ მოერია და ამა გულისა შეგონებასა შიგან, ვითა ქათმისა გული, ეგრე უბადოდ უკრთებოდა და მას სმასა შიგან ეგეთი დაღრეჯილი ჯდა, ვითა თვით გული არას სიხარულსა მოსცემოდა. ტახტისაგან ჩამოჴდა და დარბაზით გამოვიდა, ესრე ფიცხლად წამოვიდა, ვითა ჯაბანი ომისაგან. შეჯდა მისსა რაჴსსა მალესა-მორბედსა. რა ქალაქისა კართა გამოვიდა, ვითა ფრთოსანი, მოვიდოდა ხორასნისკე და იარებოდა მათ უკაცურთა და უდაბურთა მინდორთა შიგა ხორასნისა გზასა.

60. რამინისაგან ადინას ნახვა

რამინს ესეთთა გზათა სიარული ესრე ამოდ უჩნდა, რომელ მუნით მომავალი ნიავიცა სალხინოდ მიუჩნდა და იტყოდა: “ჰე აღმოსავლეთით მომავალო ნიავო, რომელ სურნელებითა სამოთხით გამომავალსა ჰგავ! ხირხიზითა, სამანდურითა და ყანურით მოიღებ მუშკისა, ალვისა და ქაფურისა სულსა. ეგრევე აწინდელსა ნიავსა აქვს სიამე ჩემთვის, რომელ ჩემისა გულისა წამღების ქვეყანით მოვა ამბრისა და მუშკისა სული. წალკოტით ვარდისა სული ეგრე კაცსა არა ეცემის, ვითა რამინს ვისისა”. ამა საგონებელსა შიგან იყო, ვითა: “რადგან ბედნიერი სული მეცემის, ნუთუ ღმერთმან სრულად არ მიმცეს უბედურობასა და ვნახო ვისის პირიცაო.”

ამაზედა წინაემთხვია ვისის მოწიგნარი ადინა. რა შორს დაინახა და იცნა, სიხარულითა გული, ვითა კარი, გაეღო, ცხენი შეუტევა და ფიცხლად მივიდა. ადინა ცხენისაგან გარდაჴდა, თაყვანისცა და მიწასა აკოცებდა რამინს წინაშე. მისგან ვისის სურნელებისა სული ეცემოდა. ვითა თვით ვისის ამბავის მნდომელი, ეგრე გაეხარნეს მისი ნახვა. მხიარულად მოიკითხა და ერთმანერთისა ნახვისათვის ღმერთსა მადლი მისცეს. ცხენნი გამოაბნეს და მწვანვილსა ზედა დასხდეს; რაცაღა მოციქულობა ჰქონდა, მოაჴსენა, ვისის მაგიერი სალამი და სურვილი, მერმე წიგნი, ვისის პერანგი და თავსაბურავი მიართვა. რა რამინ ვისის ნიშანი დაინახა, ვითა ცხროიანი, ათრთოლდა, დაბნდა, ცნობათა მიჰჴდა. წიგნი ჴელთაგან დავარდა.

მერმე რა გონებად მოვიდა, წიგნს წაკითხვა დაუწყო და ვირე გასრულებამდის სისხლ-რეულითა ცრემლითა დაასოვლა წიგნი, ვისის პერანგი და თავის საბურავი მისითა სისხლითა დასვრილ იყო, ზოგჯერ პირსა დაიდვის და ზოგჯერ მკერდსა, წამსა და წამსა დაბნდებოდა. ვითა ღრუბლისაგან წყალი გამოვალს, ეგრე მისთა თვალთაგან სისხლი; ვითა ღრუბელთაგან ელვა გამოვალს, ეგრევე მისის გულისაგან ცეცხლი და პირისაგან კვამლი. ზოგჯერ ტიროდის და ზოგჯერ სულთქმიდის; ზოგჯერ ხელთაებრ დაიზახნის და დაბნდის; ზოგჯერ უსიტყვოქმნილი გატყდის; ზოგჯერ პირდაღმა დაეცის და საყელოთა გარდაიხევდის. ამა ვისისა პერანგისა და თავისა საბურავისაგან ვისის სულისა ცემამან ესრე ცნობათა მიჰჴადა მისითა სურვილითა, რომელ გონება არღარაჲსა ჰქონდა და თვით ვითამცა გულისა შეცვლა აღარა გარდასრულ იყო. რა ცოტად ცნობა მოუვიდა, მისებურად ენასა მეცნიერობა აჴმარა; ეგრე თქვა:

“ვაი, ჩემისა ბედისა და ჯავრისაგან, რომელ ჭირისა თესლი დათესა და მომწყვიდა შვენიერისა მოყვრისაგან, რომელი ყოველთა ტურფათა საპატრონო არის! მე მის ელვისაგან მომაშორვა, რომლისა დარბაზი ცა არის. ჩემთა თვალთაგან კიდე-ქმნა მისისა სახისა სიტურფე, არცაღა მისისა ჴმისა სიამოვნე მომასმინა; მისისა ჭვრეტისა ნაცვლად პერანგი მოუცემია და მისისა საუბრისა ნაცვლად წიგნი მოუწერია. სულისა გამოსვენება ამა პერანგისაგან იქმნა და ბედისა ჩემისა წაღმართვა ამა წიგნისაგანო”.

61. რამინის წიგნი ვისის თანა

დაწერა წიგნისა თავსა ზედა ვისის სახელი, მზისა მსგავსისა, მთვარისაგან უტურფესისა, ვარდითა სავსისა, ბროლისა სვეტისა და გვირგვინისა დამაშვენებელისა, დარბაზისა განმანათლებელისა, უკვდავებისა წყლისა, სამოთხისა სურნელისა, თვალისა პატიოსნისა, თვით ჴელმწიფისა და საჴელმწიფოჲსა მნათობისა, ერანისა და ხორასნისა მზისა, რომელ: “ღმერთმან მე უშენოდ წამსაცა სიცოცხლე ნუ მომცეს და შენ შენისა წადილისაებრ ბოლო-შეუქმრად გყოს. შიში მაქვს შენისა პირისა, მზისა მსგავსისა, ნახვისათვის; მოსურვება და გონება მიუწდომელია, რომელსა ამისი შიში დაუვიწყებია. მეშინიან შენისა უკვდავებისა მსგავსისა საუბრისათვის, შეცოდებული ვარ, მეშინიან, ნუთუ იგი მიყო, რაცა მმართებს და მტერთა ჩემთა გაახარნე! თუ ბრალი თავსავე ზედა არ ჩემი იყო ამისისა მოქმედობისა, და არცა შენი ბრალობა მესაჴამსების. მტერობისა ეშმასა პირველ შენ უჴმე. ოდეს კიდე-გამაძე, მოგეწყინე ადრე და აღარ შეგეძლო ჩემი სიახლე, შენ შემაგულვანე შეცოდებისა შემართებასა.

მე შენისა გულისა და სიყვარულისაგან არა მქონდა ამისი საეჭვი. ჩემი საეჭვი ცა იყო, შენ მიწად შემქმენ. შენ იცი თუ, ვითა სამკვიდრო დარბაზი ავაგე შენი სიყვარულისა, მაგრა მას პირველ შენ დაუწყე რღვევა. რაზომცა შენ დამამძიმე, მე არცარა კადრებისა ღონე ეგრე მაქვს. პატრონი ხარ, რაცა გწადიან მიყავ, გარდამაჴდევინე; გული დამიც და შენთვის საკუთრად მომიცემია. შენისა ბრძანებისა მოსმენისათვის არა გრიდობ თავსა, შენგან ბრძანება და ჩემგან მოსმენა. რაზომცა შორს ყოფილ ვარ შენგან, გული ჩემი მძევლად ეგრეცა შენს წინაშე დამეგდო. ჩემი მძევალი შენთა ჴელთა შიგან ყოფილა. მე ბრძანებისა შენისაგან გამოსლვა არაოდეს მიკადრებია. ოდითგან შენდა მოშორვებულ ვარ, შენმან მზემან, ვითამცა ვეშპისა პირსა შიგან ყოფილ ვარ პატიმრად და გული უშენობისა ჭირითა ამვსია. ჩემისა საქმისა მოწამე ჩემნი ღაწვნია ყვითელნი. თუ მაღირსო და გამიკითხო, ვეჭვ, რომელ შეგაჯერო. რაცა ჭირი მჭირვებია, მოწმად ღაწვნი მეყოფიან და მოფიცრად ცრემლიანნი თვალნი. ოქროჲთა შეღებულნი ჩემნი მოწამენი და სისხლითა დასვრილნი ჩემნი მოფიცარნი. რა გიჩვენნე მოფიცარნი და მოწამენი, მაშინ დაიჯერებ ჩემსა მოჴსენებულსა, ჩემგან მართლისაგან კიდე არა ითქმის და სიმრუდითა გაწბილებული არაოდეს დავრჩები.

გამწირე და მეცა მოვსცეთ. აწ ნაცვლად მაქე და გაქო. აწ რადგან პირველ-შეცოდებისა შენდობა მითხოვია შენსა არაოდეს გამწირავსა, აწ თავითგან დავიწყებ შენსა შეგუილსა და სამსახურსა. სხვასა არავის ვიცნობ, შენგან კიდე არავისი შეგუილი შემიძლია. შენგან კიდე არცა სიცოცხლე მომინდების და არცა თვალთა ჩენა. ამოვიჴოც გულისაგან შენისა წყენისა ჯანგსა. თვალითა ვიყიდი შენისა ფერჴისა მტვერსა, არ დავაგდებ შენსა სიყვარულსა და მომატებით თვით აღარ გაიძლების. გულსა გონებითურთ შენ მოგცემ უზიაროდ. მიბრძანებ ეგრე და, თუ არა, ეგრეცა არ ვეძებ შენისა პირისა კიდეგანობასა; არ მოვწყვედ მზისაგან მეცნიერობასა ჩემსა, ვერ გავძლებ სურნელთა თმათა შენთაგან, თუმბუთურისა მუშკისა სულისაგან უკეთესსა ვერას ვპოებ.

კაცი ღმრთისაგან სამოთხესა სიამოვნისათვის ითხოვს. შენ ჩემთვის ესეცა სოფელი ხარ და სამოთხეცა. ამით არა მგამა, თუ შენისა მიჯნურობისათვის ჭირი ვნახო, ლხინსა უჭიროდ ვერვინ ჰპოებს. აწ დავივიწყოთ გარდასრული და თავითგან შეგუილი სიყვარული და სიხარული დავიწყოთ. შენ ჩემთან იყავ, ვითა სიყვითლე ოქროსა თანა, და მე შენთანა ვიყო, ვითა სინათლე მზესა თანა. შენ ჩემთან იყავ, ვითა სული მუშკსა თანა, და მე შენთანა ვიყო, ვითა ფერი ვარდსა თანა. შენი სიხარული უჩემოდ არა ჴამს და ჩემი ნებიერობა უშენოდ არ ეგების. ჩემი მახვილი ჴრმალი ნავღლისა გემო არის, კაცთათვის არ დამარჩენელი, და შენი წამწამისა ისარი - გულთა მომკლველი. რა შენი ისარი და ჩემი ჴრმალი ერთგან შეიყარნენ, ჩვენი მტერი ცოცხალი ვერ დარჩების. ვითა თუ უშენობა გამიგრძელდების, მის სიცოცხლისაგან უიმედო ვარ. რაზომი მდინარეთა და ზღვათა შიგან ცვარია, ეგზომსა სურვილსა და თაყვანისცემასა მოგაჴსენებ.

შენი წიგნი, ჩემი სულთა მომქცევი, გზასა ზედა მომართვეს და პასუხი მეცა მუნითვე მოგაჴსენე მოკლედ. თუ ათასითა ვინ ტოილოჲთა დამაბას, მისი გაუწყვედელი არ დავდგები. ამა წიგნსა მეცა უკანამოუდეგ სწრაფით, ვითა უტევანი ისარი, ნუთუმცა ღმერთი მოწყალე მექმნა და შენი უნახავი არ მოვკვდე”!

დაუწერა რამინ წიგნისა პასუხი, და შემოიქცა სწრაფით ადინა, და რამინ მას უკან ფიცხლა მოვიდოდა. ხორასანისა გზისა სიგრძე და სიძნელე დავიწყებოდა. რამინ და ადინა ერთმანერთსა დღისა ერთისა სავლითა აშორვიდეს.

თუცა მიჯნურობა თავით ბოლომდე საზიანოა და ყოველი ჭირი ტანისა და წყენა სულისა, ორი სიხარული ეგრეცა სდევს მიჯნურობასა: ერთად წიგნისა მოსლვისა და ამბვისა ცნობისა ჟამსა და მეორედ ნახვისა ჟამსა. იგი სიხარული უჭიროდ არავის მიჰხვდების. არცა მიჯნურისაებრ საბრალო სნეული ვის უნახავს, მეტად მაშინ, რა აშორვიდეს მოყვარესა. დღე და ღამე მისისა გონებისაგან გატეხილი ჯდეს და გზასა ზედა უჭვრეტდეს მომლოდე მოყვრისა წიგნისა და ამბვისა.

გულისა-წამღები ვისი ესრე იყო, ყოველთა დღეთა მოელოდა რამინის ამბავსა და ადინასა მოსლვასა. რა შორით დაინახა ადინა, სიხარულითა პირი აუყვავდა და ეგზომ დიდად გაიხარნა, ვითამცა თვით პირისპირ რამინ ნახა. რამინის ამბავი წვრილად მოაჴსენა, მისითა სიყვარულითა ვით გახელებულა ანუ მისისა ნახვისა და სურვილისათვის ვით გამოჭრილა, რომელ არა რომლისა ჟამისა მიჯნურობასა ასწორვიდა აწინდელსა, - და მოწმად თვით რამინისა წიგნი ჰქონდა. რაცა რამინს ვისის წიგნისათვის ექმნა, იგივე ვისმან რამინის წიგნსა ზედა ქმნა: ზოგჯერ პირსა ზედა დაიდვის, ზოგჯერ მკერდსა. რამინის მოსლვამდინ მალხენელად იგი წიგნი ჰქონდა და ჭირის მაქარვებლად ადინა ჰყვა.

მერმე მეორესა დღესა აბანოსა შევიდა, შეეკაზმა, თვალმარგალიტიანი შესამოსელი შეიმოსა, თავსა გვირგვინი დაიდგა და მზისაგან უფრო დაშვენდა. მთვარე ცასა ზედა დაბნელდა მისისა სიტურფისაგან; მისნი თმანი ზანგთა ლაშქარნი იყვნეს და მისნი ბაგენი ათასისა ქალაქისა სნეულისა წამალნი, და პირი მისი ყრმათა კაცთა სულისა მომმატებელი და გონებისა წამღებელი მიჯნურთა. თმანი მისნი მუშკისა ტოილოსა ჰგვანდეს. ვითა თვით შვენიერი იყო, ეგრე ტურფად შეკაზმულ იყო, სამოთხისაებრ ყოვლისა ადამიანისაგან სანდომი და სანატრელი. იგი, ესეთი უებრო მნათობი, მიჯნურობისაგან ტყვე-ქმნილ იყო და ვეცხლისფერი ტანი მისი ოქროჲსფერად გასრულ იყო; სანდომი, ტურფა და გულის წამღებელი იყო. მაგრა მიჯნურობისაგან მოუსვენებელად ცეცხლითა იწოდა და მოყვრისა ნახვისა სისწრაფითა თმობა წასლვოდა. ბანთა ზედა მყოფი ყოველგნით თვალსა უგებდა და, ვითა მარცვალი ცხელსა კეცსა ზედა, ქვე ხლტებოდა; ერთსა ადგილსა ზედა ვეღარა დგა. მოსწყენოდა სიმარტოე და მოყვრისა სიშორესა გაეხელა. ჭირისა ლაშქრისა სადგომად შეჰქმნოდა გული. მოაბადის კოშკსა ბანთა ზედა განიადაგებულ იყო. შეღამდა და მისი მოსალოდნელი არ მოვიდა. ძილის-პირ იქმნა და არავე დაეძინა, ვითამცა საგებელი მისი ქვეშე ეკალი და ბირკი ყოფილ იყო. ქათმისა ყივილისა ჟამსა ცოტად მიეძინა, მასვე წამსა გაეღვიძა და, ვითა მტერიანმან, დაიზახნა. ძიძა მოეკიდა და ეგრე მოაჴსენა:

“რად მოგერია ეგრე უთმობლობისა ეშმა?”

ვისი ესრე თრთოდა, ვითა წმიდასა წყალსა შიგან მზე. ეგრე უთხრა ძიძასა:

“ჩემისა მიჯნურობისა მსგავსი მიჯნურობა ვისი გინახავს ანუ ვისი გასმია? მე ამას ღამის უსაკვირველესი არაოდეს დამმართებია. ათასჯერ სულნი ბაგემდის მომსლვიან და, ვითამცა რიყესა და ეკალსა შიგან ვწევ, საგებელი ესრე მეჩვენების. ჩემი ბედი დაღრეჯილი, ღამისაებრ შავი, ზანგთა მეფესა, პილოსა ზედა მჯდომსა, ჰგავს და ჩემისა ბედისა განმანათლებელი - რამინ. სიშავე ჩემსა ღამესა მაშინღა წაუვა, რა ჩემისა ბედისა მთვარემან პირი მიჩვენოს. აწ სიზმრივ ვნახე პირი მისი, მზისა მსგავსი, ქვეყანა სურნელი, და მისისა ამოჲსა სულისაგან ქვეყანა გაასურნელა. ჴელსა მომეკიდა და მეუბნებოდა მით იაგუნდის ფერითა ბაგითა და ამოჲთა ენითა მისითა ეგრე მეტყოდა: ”შენად მოკითხვად მოსრულ ვარ მალვით მით, რომელ შენთა მტერთაგან მეშინიან. საცხადოდ მით არ მოველ, რომელ გმალვენ ჩემგან და გცვენ ესრე, ვითა ფათერაკისაგან სულსა; მე, შენგან ასრე გასრულსა, მარგე რა! მიჩვენე შენი პირი ლმობიერად და ნუღარ მიწყრები. შენებურად ამოდ მომეხვიე, შენთა თმათაგან გამაამბრიანე და შენთა ბაგეთა კოცნითა უკვდავ-მქმენ. მოილმობიერე გული და ნუ მეკუშტვი, − უჴამსია შენისა სიტურფისაგან: საჩემოდ ლმობიერება უფრო გშვენის”. მე სიზმრივ ესეთითა სიამითა მინახავს ჩემთვის და ესეთნი საუბარნი მომისმენიან მისგან და აწ საცხადოდ ესრე ვშორავ. ამა ეგზომთა ხანთა მისი უნახავი ყოფილ ვარ. აწ რად რადმცა ესრე უთმინოდ ვიყავ? რად რადმცა ესრე დაღრეჯილი და მიჭირვებული ვიყავ? ვირემდინცა ჩემი ბედი ჩემისა გულისა წამღებელისაგან კიდე-მამყოფებს, ესრე შეჭირვებული თუ დაუთმობელი ვიყო, ყველასაგან შემენდობის”.

62. რამინის მარავს მოსლვა

რა რამინ შორით მარავი ქალაქი დაინახა, ესრე გაეხარნეს, ვითა თვით ეგრე მიჭირვებულისა წესია ნახვისა მომლოდეობასა შინა. ღმერთსა მადლი მისცა და ქალაქსა დაუწყო ქება, ვითა:

“ამოო მარავო, ჴელმწიფეთა საჯდომო, დაღრეჯილთა გამამხიარულებელო, გლახათა გამამდიდრებელო, მიჭირვებულთა ნუგეშინის-მცემელო!

ამოო მარავო, ზამთრისა და ზაფხულისა ყვავილ-დაულევნელო, რომელ შენთა მნახავთაგან უშენოდ სიცოცხლე არ ეგების და მეტად მისგან, ვის ჩემებრ გულისა წამღები აქა ეგონების!

ამოო მარავო, ქალაქთა ყოველთა უთავადესო, მტერთაგან შეუფრობელო, გამცდელთაგან სანატრელო, მზისა საყოფო, მთვარისა სადგომო და ჩემისა ჴელ-მქმნელ-მომკლველისა დარბაზო!”

რამინ უვისობითა და უთავისობითა ესეთსა ყოფასა ყოფილ იყო, რომე ხორასნელნი თავადნი ერაყელად ვარდად უჩნდეს და მარავული ქვა გორაბულად თვალად. თავისა ქვეყანისაებრ კაცსა სხვა ქვეყანა არ იამების და პირველისა მოყვრისაებრ გულსა ვერავის მისცემს. ესრე იამა მის ქვეყანისა ნახვა, რომელ თოვლი მუნებური ქაფურად უჩნდა, ფურცელი ღალიად, ხენი სამოთხედ და მიწა უკვდავებად. შუაღამისა ჟამსა შემოვიდა მარავს. ვითა მკვდარი გაცოცხლებულ იყო, ეგრე გალხინიანდა. რამინ მაშინვე, ვისი სადა იყო, მის კოშკისა ძირსა მივიდა. ვისის გუშაგი დაეყენა რამინის მოსლვისა მჭვრეტელი. რა გუშაგმან დაინახა და იცნა, მასვე წამსა ჩამოვიდა და ძიძასა აცნობა. მან დია გაიხარნა და ვისის მოაჴსენა:

“მოვიდა შენთა ჭირთა მაქარვებელი, მოვიდა შენი მიწყით საგონებელი ლამაზი ჴელმწიფე, ტახტისა დამაშვენებელი, აბჯრისა მასახელოვნებელი. შენგან ნიავი სამახარობლოსა ითხოვს, გაზაფხული შენი მოვიდა, ნაყოფი გამოიღო შენისა სიხარულისა შტომან, შენისა იმედისა სადაფმან თვალ-მარგალიტი გაპოვნინა სვიანობისა. ხედავ, რომელ ღამე განათლებულა! ხედავ, რომელ შენი ჭირნი არ ცუდ იქმნნეს! აწ ნაცვალი სიხარული მიეც გულსა შენსა, აწ შენ მიერ ქვეყანა სიხარულითა აყვავებულა, ქარი ამბრისა სულსა მისთა თმათაგან აბნევს. თვით შენ შენითა თვალითა ნახე შენი სიხარული და სასურველი. საშენო დარია. აქამდინ ღამე სიბნელითა შენთა თმათა ჰგვანდა და აწ შენისა პირისაებრ განათლებულა. ცამან ალმური მოიჴადა და აწ შენცა შენისაგან ჟანგი მოიჴოცე. მთვარეო, მისისა მოსლვისაგან შენებრ მოხარულობენ მთანი და ბარნი, სვიანსა ეტლსა ზედა მოსულა შენი რამინ. შეყრასა ჰლამიან მზე და მთვარე, მისი ტურფა პირი კარსა ზედა დგას და ბრძანებასა ითხოვს შენგან, შენისა მწყრომობისაგან ზენაარსა მოაჯეობს. შენ მისგან მდურვით ხარ და იგი შენგან გულგატეხილია. გულისა შენისა კარი გაუღე შენისა გულისა გამამხიარულებელსა; იმედიან იქმნენით ერთმანერთისაგან და დაივიწყე აქამდინ დამძიმებულობა”.

ვისმან მოხარულ-ქმნითა, ყოველთა ჭირთაგან ჴსნილმან, ეგრე უთხრა:

“შაჰინშაჰს ქვე სძინავს, ფათერაკთაგან დაშინებული ვარ, ანაზდეულ თუ გაეღვიძების, იგრძნობს. მე რამინს ვეღარ ვნახავ და სიცოცხლე გამიცუდდების, თვარა თვით დარჩენასა აღარა მოველი მისსა; თვარა მე რაღა გინდა წამეკიდოს, თუცა ერთხელ რამინ ვნახე. აწ, ზენაარ ღმრთისათვის, შენ რა მარგე, ძილი შეუკარ, რომელ არ გაეღვიძოს და ჩვენი საქმე ვერა ცნას”.

ძიძამან სწრაფით შეულოცა რამე ესრე, რომელ, თუ ქვეყანა დაიქცეოდა, ვერ იგრძნობდა, ვირე მათ არ მოსწადდებოდა. მერე ვისი მოვიდა მდურვით გვარად, სარკმელთა ზედა დაჯდა.

რამინ დაინახა, სიხარულითა პირი აუყვავდა, გულმან ღება, ვითა კარმან, დაუწყო; მაგრა მოიჭირვა და დათმო, გული თრთოლისაგანცა დაიწყნარა. რამინ ქვე დგა და მას არა შეუზრახნა. ცხენსა ეგრე უთხრა:

“ჰე, საჴედარო, თმისაებრ მაგარო და პილოსაებრ ძლიერო! შვილივით მიყვარდი და გექცეოდი, ოქროჲსა ბაგა შეგიქმენ, აბრეშუმისა ავშრითა მყევ, განებიერებდი; რად წამიხვედ, რად გამწირე და დამიგდე ბაგა და აღარ მოიგონე ახორი ჩემი? წახვედ, სხვა ბაგა და ახორი იშოე, მაგრა თვით შენ კარგი არა მოგიჴდების. აგეთი თურე ყოფა სჯობს, თუ ვითარი გინახავს, შენ თვით იცი, მე რაზომნი ჭირნი მინახვან”.

რა რამინ შორით მნათობთა მზე ვისი დაინახა, უზომო რამე სიხარული მიეცა. გარნა რა ესე ცნა, რომელ წყრებოდა, დია ეწყინა და ათასითა მუდარითა ქენება დაუწყო, ეგრე უთხრა:

“მზეო, გულისა და გონებისა ჩემისა წამღებო, მთვარეო გავსებულო, მთიებო ცისკრისაო, ლაშქართა სანთელო, ჴელმწიფეთა სანატრელო, კეკლუცთა მანათობელო და შვენებაო, ვარდო კოკობო, სოსანო სურნელო! რად ისწრაფი მონისა სისხლთა დაღვრისათვის? რად ისწრაფი ჩემისა სიკვდილისათვის? რად მიმალავ პირსა? რად მოგნდომია ჩემი ველად გაჭრა? რად არა იქმ პირსა ჩემკერძ? მე რამინ ვარ შენი, საკუთარი, და შენ ვისი ხარ ჩემი, სულთაებრ სანდომი! მე რამინ ვარ შენი უმცროსი მსახური და შენ ვისი ხარ ჩემი პატრონი! მე რამინ ვარ მიჯნურთა მეფე, შენითა მიჯნურობითა და სიყვარულითა ქვეყანათა შიგან არაკად გასრული, შენ ხარ ვისი, მზეთა მზე, პირისა შენისა უებრობითა და თვალთა და თმათა შენთა სიტურფითა ჩემი ესრე შეხვეწით აქა მომყვანელი! მე იგივე ვარ, რომელ გინახავ, და შენ აღარა იგი ხარ? ნუთუ ჩემთა მტერთა სიხარულისათვის იჭირვი? თუ ყველასაცა ჩემსა სიკვდილსა იჭირვი, ნუ მიწყრები, დაიამე გული, დამეზავე, ამოსა ლხინსა ნუ დამიმწარებ, ნუ იქმნები ფიცისა გამტეხელი და უზენაარო, ნუ შეერთებულ ხართ შენ და ჩემი გული ჩემისა სიკვდილისათვის, ნუ მწვავ უწყალობისა ცეცხლითა! ვაი, ესდენი იმედიანობა ჩემი, რომელ თავი გავწირე შენისა მიჯნურობისათვის! დავთესე მიჯნურობა სიყრმისა ბაღსა შიგან, ჩემნი სულნი ვამეზვრენ, ჩემთა თვალთა ცრემლითა ვრწყვიდი, ერთსა ღამესა ვერ დავიძინი და ერთსა დღეს ვერ მოვისვენი, და დავილიენ მისითა უკანადგომითა დღენი ჩემნი. რა გაზაფხული მოვიდა, შიგან ია, ვარდი, სოსანი და ნარგისი აყვავდა, ხეთა ნაყოფი გამოვიდა მრავალფერი, ბაღი აშენდა, ვითა ბედნიერთა ბედი, შიგან ფრინველთა ყივილი დაიწყეს, წყაროსა შიგან იბანებოდიან, ზღუდე ავუგე მაგარი. აწ მოვიდა გაწირვისა ზამთარი, უხანობისა ქარი და გვალვისა ღრუბელი, უბედურებისა წელიწადი; აოჴრდა იგი წალკოტი: არცაღა იგი ნაყოფი, არცა იგი ვარდი, არცა წყარო, არცა სათიბი და არცაღა ზღუდე! მტერთა და მეშურნეთა ამოსწყვიდეს, დაგლიჯეს, დაჭრნეს ხენი, დაარღვივნეს ზღუდენი და დააფრთხვნეს ფრინველნი. ვაი, ესეთსა ჟამსა, რომელ კეცისა ჭურჭელსა ჰგავს ჩვენი სიყვარული, არ ოქროჲსასა, რომელ, რა გატყდების, ცუდად წაჴდების! რა გული გულისაგან მოშორდა და მოყვარე მოყვრისაგან, - სიყვარული მოჰქარდა და ჭირი ჭირსა მოემატა. აწ გაიხარნენ ჩვენთა მტერთა, რომელ ღმერთმან ჩვენი მტერი ჩემებრ ყოს. აწ მზრახავნი ჩვენნი იჴსნნეს ჭირთაგან, აღარა საზრახავი უც. ჩვენ არცაღა შუა-მოციქული გვინდა, არცა ხვაშიადისა შემნახავი, ნუცა ძიძა ჭირსა ნახავს და ნუცა შენ, ნუცაღა მე გული მტკივის და ნუცა მოაბად იმდურვის. ჩემგან კიდე შეცოდებული არავინაა. მით არავისი ბედია ჩემისა ბედისაებრ, მით ვჩივი ამისგან, რომელ მიწყით ძაბუნი ვარ. მისგან კიდე თუმცა ესრე უბედური არ ვიყავ, მე გული ესრე ვერ დამიმონებდა და ვერ მომაღორებდა. ვინცა ეშმაჲსა მომსმენია, მიწყით ჩემებრ ბრმა და დაღრეჯილი იქმნების. ალვისა ნედლისა ნაცვლად ტირიფისა ხე ამოეღო და მუშკისა ნაცვლდ - ქვიშა, თვალისა პატიოსანისა ნაცვლად, ეტლთა და ფილაქთა მოქცევისაგან, კეცისა ნალეწსა დაჯერებულ ვიყავ. აწ შენდობასა ვითხოვ, მოილმობიერე საჩემოდ გული: მე ავი მიქმნია და შემიცოდებია; შენ კარგი ქმენ და შემინდევ! შეცოდებული ვარ და ვინანი. ვირე ცოცხალ ვარ, შენ პატრონი ხარ და ჴელმწიფე, შეგიძლია გარდაჴდევა ჩემი; თავსავე ზედა დამამძიმებელი, ჩემი შენ ხარ და ბოლოსა ნუ ყველასა მე გარდამაჴდევ! თუ არ შემინდობ, კარსა ზედა მეკრედ დავდგები და მუნამდის მოვიჭირვებ სამსახურისათვის, ვირე თავსა არ მოვიკლავ. მე ერთხელ შეგცოდე, არ მე ოდენ ვარ ქვეყანასა ზედა მცდარი. აწ მისად ნაცვლად ათასსა შენდობასა ვითხოვ, მუნამდის გემუდარები და გექენები, ვირემდი გულისა შენისაგან წყრომა არ განქარდეს. ვირე ცოცხალ ვარ, ჩემი თავი მიჩნს შეცოდებულად და მას ვაბრალობ. ამისისა თქმისაგან არ მოვისვენებ, შეცოდებულ ვარ და ჩემსა საქმესა ვინანი. ვირე ცოცხალ ვარ, შეცოდებულსა შემინდევ. თავისა მანანებელსა ზედა ჴელმწიფობა გაქვს და პატრონი ხარ; რაცა გწადიან, გარდამაჴდევინე; მაგრა სადღაა მოწყალება, პატრონობა და შემანდობელობა? რა ჩემი შეცოდება მოვიგონო, შენდობისაგან უიმედო ვიქმნები და გული დამელევის. თუ ჩემი ქენება და მუდარა არ მოისმინო, აქა შენსა კარსა ზედა მოვკვდები; მუნამდის საბრალოდ ვტირ, ვირე სულნი არ დამელივნენ, სხვაგან წასლვა აღარსად შემიძლია. რადგან შენ უწყალო მექმენ, სხვა ვინღა ვძებნო? ნუ მიზამ, მთვარეო, ნუ მომიმატებ ჭირსა ჭირზედა! ბერნი სიბერითა და ფილოსოფოსნი სწავლულობითა მოუცთომელნი არ დარჩებიან, მალი ცხენი წაიქცევის, მკვეთი ჴრმალი დაბლაგვდების და მე ერთხელ ფათერაკად მოვცეთ. აწ შენდობასა ვითხოვ, ნუ დამსვამ კიდეგანობისა ბორკილითა. მე მონა ვარ შენი, შეგიძლიან ყოვლისა პატიჟისა მოპყრობა, მე მოგითმენ ყველასა ჭირსა ამისგან კიდე, რომელ აბეზარობასა შენგან ვერ გავსძლებ. ვერცა შენგან ეგრე ჭვრეტასა მოვითმენ, სიბრმე მირჩევნია შენსა უჭვრეტელობასა და სიყრუვე მირჩევნია საყვედურისა მოსმენასა. მე ღმერთმან უშენოდ წამსა ნუ მყოს და შენ უჩემობისა თმობა ნუ მოგცეს. ოდითგან ეგრე მიწყრები, სიცოცხლე მომწყენია. თვით მიწყით უსამართლოჲსა ქმნისათვის გულმძიმედ ხარ, ყოველივე ქვა და რკინა საცეცხლესა ზედა მოეხვევის. აწ შენისა გულისა სიმძიმე ჩემისა გულისა ცეცხლიანობასა მოუმატე, რომელ, თუ ზღვაცა დაასხა ჩემსა გულისა ცეცხლიანობასა, ვერცა იგი დაავსებს. ესე ქვეყანისა ალმური ჩემისა ცეცხლისა კვამლისაგან დგას, ჰაერმან გულისა შენისა ნადები იცის და მით მტირის; ბედისაგან გაშავებულა ღამე, მით ასრე მთოვს, ესრე საკვირვლადაა ტანი ჩემი მიჯნურობისაგან, რომელ ნახევარი ცეცხლსა ჰგავს და ნახევარი მყინვარსა. კაციმცა რად ეგებოდა ესეთი, გარნა არცა ანგელოზი და არცა ეშმა ესდენ შეუწონელი არვის უნახავს. ვინ ნახა მყინვარი ცეცხლისაგან დაუდნობელი, ანუ ცეცხლი წყლისაგან დაუშრეტელი ჩემგან კიდე? ვისცა ესრე მიჯნურობა სულთა შიგან შეჰზელია, მისი თოვლთა შიგან მოკლვა აუგია. მე ეგრე ვეჭვდი შენგან, თუ ცეცხლისაგან მიჴსნასო, არა თუცა ესე მგონებოდა, თუ თოვლთა შიგან მომკლავს. ნუვის ათქმევ, თუ მეტი მუდარა ძაბუნიაო მე შენი სტუმარი ვარ. ყოველი კაცი სტუმრისა პატივისცემისათვის მოიჭირვებს, არა ესრე ველსა განდევნის. და თუ სიკვდილი ჩემი გწადიან და გეადვილების, ესრე საბრალოდ ნუ მომკლავ, სტუმრისა მოკლვა თოვლითა ბილწი საქმეა”.

63. ვისისაგან პასუხი

ვისმან, ვითა ლომმან განმძვინებულმან, წყრომით ეგრე უთხრა:

“წაედ, რამინ, იმედი გარდაიწყვიდე ჩემგან, გული დაიამე, ვითამცა არცა მიცნობ და არაოდეს მარავი ქალაქი გინახავს, ვითარცა ორნივე არა ყოფილ ვართ, აგრე დაიჭირე! მე იგი მტკივის, რაცა ჩემსა თავსა ზედა შენგან გარდამჴდარა; აწ ნუღარას მემდურები, ერთხელ მომაღორე, მომკალ და მომაყივნე, აწ კვლა მასვე ჰლამი და აღარ ეგების. წაიღე შენი კვამლი! რადგან ცეცხლი წაგიღია, კვამლიცა წაიღე; რადგან ზენაარი დაივიწყე და ფიცი გამიტეხე, ჩემი მოცთუნვება აწ აღარა შეგიძლია. წაე, გულსა ეუბნებოდი, მას აღორებდი და მისისა მიჯნურობისათვის ხელობდი! თუ შენ ფრთხილი, გონიერი და ენად-კარგი ხარ, არცა მე უენო და რეგვენი ვარ. შენ ეგეგვარი დია იცი კაცისა ღორება და ხლათვა, გიცნობ და მრავალჯერ მომისმენია შენგან ეგეგვარი ცქაფვა; გარნა მომწყენია ზენაართა შენთა სმენა. მე აღარას უღალატებ მეფესა მოაბადსა, ვეღარ გავწირავ ჩემსა არგამწირავსა, მას საქმესა აღარა ვიქმ, რაცა კვლა მიქმნია და შემიცოდებია. საჩემო იგია, რომელ ესდენ ავითა ზნითა უყვარ, ეგრეცა არცა წამსა მომაკლებს წყალობასა და სიყვარულსა, არცავის სხვასა გამოირჩევს ჩემსა; ნიადაგ გულ-მართლად მოყვარულია ჩემი, არ შენებრ უზენაროა და არცა შენებრ რას მეტყვის და მიბრძანებს. აწ გულმართლად სმად ზის, რომელსა სიხარული ნუმცაოდეს მოაკლდების და შენგან ამისა შური, რაცა მას ჩემითა სჭირს! აწ ამის მეშინიან, რომელ შაჰინშა საწოლს შემოვიდეს, თავისა წალკოტსა შიგან ვარდი ვერ ნახოს, მე საგებელსა ზედა მძებნოს და ვერ მპოვოს, და კვლა რაჲთამე გავაწყრო. აგეთიმცა იყო საყოფი მისი მიწყით, ვითარი არის, და შენთვის როგორიცა იყოს - ყველა ადვილია! ამა გაყინულისა სიყვარულისა მიზეზითა კვლა აღარა მწადიან მისი შეცოდება; კმა არის აქამდის ჩემი ჭირი, რომელ შენითა გზითა ვიწყრობდი შაჰინშასა და ღმერთიცა შენითა მიზეზითა დავივიწყე.

ათასჯერ სიცოცხლისაგან იმედი გარდამიწყდა და ამა ყოვლისა ჭირისა ნაცვლად ბოლოდ შენგან ზენაარისა და ფიცისა გატეხისა, იმედ-გარდაწყვედილობისა და მოყივნებისაგან კიდე არა დამრჩომია. ჩემი პატრონი მომდურავია და ღმერთი დამბადებელი ცისა და ქვეყანისა განაღამცა არათავე მომემადლა! სიყრმე შენისა მიჯნურობისა, სიყვარულისა და მოუცილებლობისათვის ხელსა ცუდად-რე წამიჴდა და უხარელად შენისა ჯავრისაგან ჴელნი შევიტყველვენ და ჴელთა ქარისაგან კიდე არა დამრჩა. რაზომსაცა ვუბნობდე, სათქმელი არ დამელევის. ამა ხისაგან ნაყოფი არ მოგხვდების, არცა ამა გზისაგან სიხარული. შეიქეც, წაედ კიდე, ცუდი ჭირი გინახავს აქა მოსლვითა! შუაღამე გარდასრულა, ფიცხელი ქარი ქრის და ორი მტკაველი თოვლი დაუც. ცუდად ნუ ჰრეკ ამა კარსა - რკინასა ცივსა. შეიწყალე შენი თავი და წაედ კიდე, რომელ არ მოკვდე ამა თოვლთა შიგან ყოვნითა. ძილი გაამოს ღმერთმან და ღამე და დღე სვიანმცაა შენთვის გულ, ვარდ-სახელი და ვარდ-ღაწვი”.

გულისნადები არცა ეგრე გამოაცხადა.

სრულსა ღამესა რამინ თოვლთა შიგან დგა და ჰაერი მისსა თავსა ზედა წვიმდა, ღრუბელი მისსა ცხენსა ზედა ქაფურსა სთოვდა, და ცრემლსა ასხმიდა და ქარი რამინსა ზედა სულთქმიდა. ცისკრამდი ეგეთსა ყოფნასა იყო, რომელ თავით ფერჴამდინ რაცა ტანსა ეცვა, ყველა გაჰყინვოდა და თვით, ვით რკინა, შექმნილ იყო.

ვისი შიგნით ეგრე მტირალი და მკერდ-დაღებული იტყოდა:

“ესევითარი თოვლი და მყინვარი არის, რომელ მისგანვე სახლად მყოფი ვკვდები!

ჰე, ღრუბელო, რამინისა თავსა ზედა ტირილისათვის შეირცხვინე! მისი ვარდის-ფერობა ზაფრანად გაგიჴდია და მისნი ფრჩხილნი ლილის-ფერად. მაგრა ორნივე გებრალებით და მით სტირ. რადგან მას ევნების, ნუ თოვ! ღრუბელო, მოისვენე ცოტად, ნუ მიმატებ ჭირსა!

ჰე, ქარო, ვირემდინ ჰქრი? ცოტად დაწყნარდი! შენ არ იგი ქარი ხარ, რომელ მისითა სულითა ყოველსა ქვეყანასა სურნელობდი? აწ რად არ გებრალების მისი ტანი ესეთისა სიცივისათვის, რომელ მისისა ტანისაგან სისურნელესა ითხოვენ ნარგისი და სოსანი?

ჰე, მდიდარო ზღვაო, რაზომცა მდიდარი ხარ, ეგრეცა რამინის მონა ხარ. თუცა თვალ-მარგალიტი დია გაქვს, რამინისებრ უხვი არცა ეგრე ხარ. აწ დარი პოვე მას ცხენოსანთა პატრონსა ზედა ღრუბლისა ჴელითა, მით გამოგზავნე წვიმა! შენი აბჯარი წვიმა და თოვლია, და მისი აბჯარი მკვეთია. თუ ამას ღამე არ დაეჴსნები, მისთა ლაშქართა მტვერითა გაგაჴმობს!

ჰაი, ჰაი! რა შეუწონელი და უსირცხვილო ვარ, რომელ ნებიერად დარბაზთა შიგან დაჯდომილ ვარ და ნაზუქი ტანი მისი თოვლთა და ბუქთა შიგან მიმყოფებია! რამინის პირი და ტანი აწ ყვითელ-თეთრი ვარდია, და ვარდისა ხისა მაწყენი მიწყით სიცივეა”.

მერე კვლა ვეღარ გაუძლო გულმან და მივიდა სარკმელთა ზედა. მისთა შუქთაგან სრულად ქვეყანა განათლდა.

64. კვლაცა საუბარი ვისისაგან

უთხრა ვისმან რაჴსსა:

”შენ ჩემი შვილურად საყვარელი ხარ, არ მინდა საშენოდ ესეთი თოვლი და წვიმა, გარნა ავისა ამხანაგისა მოახლე ხარ და მით გჭირს ყველაჲ. თუმცა ეგეთისა ამხანაგისად არ შესწრობილ იყავ, თვალთამცა ჩემთა ზედა ადგილსა ვიპოებ შენთვის. მეწყინების შენი ესრე ყოფა: რად სძებნე ამა მგზავრობაშიგან და ავსა მოყვასსა შეესწარ? არ იცოდი, რომელ კარგთა თანა ჴამს გამოსვენება და მგზავრობა? აწ ცუდად წაგჴდომია ჭირი: არცა ქვე დაგაყენებ, არცა რად გაგაკვირვებ, არცა პირად მიგიშვებ. წაე, ახორი და საკვები მუნვე ძებნე, რომლისათვის დაგიგდივარ!“

ეგრეთვე რამინს უთხრა:

”წაე, რამინ, შეიქეც გარე! მრავალჯერ შენსა კარსა გდგომივარ და ასრევე შენ არ შეგიშვივარ. მრავალჯერ ზენაარი მითხოვნია და არ მოგისმენია, მრავალჯერ სისხლისა ცრემლითა მტირალსა მიზახნია ჩემნი სასჯელნი და არ შეგბრალებივარ და არცა ჩემი კაცი გინახავს, არცა წიგნი წაგიკითხავს. მაჴსოვან მრავალნი ჟამნი, რომელ შენ ამოდ გამოგისვენებია და კარგად გძინებია ჩემისა საქმისა გაუვლენელსა და მე უგულო აშფოთებული და შეჭირვებული ცრემლდენით ყოფილ ვარ. აწ რაც ჩემდა გიქმნია, ეგე მისი ნაცვალია! ავისათვის ავი-ნაცვალი მოუცემია ღმერთსა. რაზომცა შენ ჩვილი და ნაზუქი ხარ, ჩემგან უფრო არა ხარ. თუ საშენო ოდესმე ვიყავ, აწ გაგდებას რას მემართლები? აწ გარდაიწყვიდე ჩემგან იმედი, ვითა მე შენისა გულისაგან გარდამიწყვედია. ამისი შეჭირვებული ჯდომილ ვარ. მე იგი ვიყავ, რომელ იმედოვნობისა ნახვითა ზღვასა შიგან ვიარებოდი, აწ ზღვისა ღელვათა დაჴსნილ ვარ, გული უსარგებლო შეჯერებისა იმედითა გამირცხია. აწ რადგან ძველისა მოყვრისაგან არა გაქვს ბედი, წაედ და ახალი მოყვარე შეინახე. ძველი დრაჰკანი და თვალი კარგია, თვარა ახალი უფრო საყვარელია! რა ჩემსა სიყვარულსა გაწირვითა თავი მოჰკვეთე, მაშ მეორედ ვითღა დაიდგნეს მოკვეთილმან თავმან ყელსა ზედა? რა ჩემსა სამარესა ზედა ბალახი ამოვიდეს, იგიცა შენგან მომძიმარი და წყენილია, პირველ მიჯნურობისა ჭირთაგან და მერმე გაწირვისა ჯავრთაგან, და თვითოსა ფურცელსა ზედა ასი ათასი “ჰაი, ჰაი” წერია. რაზომცა თათბირიანი ვიყავ, ესე არ ვიცოდი, თუ გულსა სიყვარული დაუბერდებისო. აწ ნუღარ ეძებ ჩემგან სიყვარულსა, - ბერნი მეორედ არ გაყრმდებიან!

არ გაჴსოვს, ოდეს წიგნი მოგეწერა და ათასი საგინებელი და სათრეველი ეწერა, ეგრევე საყვედურისა მოციქულობა შემოგეთვალა და არა დაგრჩომოდა აუგი, რაცა არ მოგეთვალა? მე შენისა სიყვარულისაგან კიდე არას გავეხელე; თუ სიყვარულიცა გამომეცადა. მე, შენისა სიყვარულისა სწორი არავისი გარდამიჴდია. ჩემი გული შენგან კიდე არავის ეცნა და არცვის ნება შენგან კიდე ეპოვნა! შენსა [გარეშე], არავინ გამოვირჩივენ, არცარად შენ გეცრუე და არცავინ სხვა მოყვარე ვძებნე შენგან კიდე, − და შენცა ბედისაგან აგრე გაჰჴე! მას უბედურსა დედასა ჰგავ, რომელ ერთი ასული ესვა და იგიცა ბრმა. გული ჩემი მშვილდისაებრ მრუდია, სიტყვანი ჩემნი ისრისაებრ მართალნია; რადგან გული შენი საგანია, საყვედურსა ვერ გასძლებ. აიღე შენი საგანი, რომელ ვერ ეცეს ისარი. წაედ, რომელ არ გესმის სიტყვა გულისა დამბნედელი, სიმწარითა ნავღელი და გამკვეთელი ჴრმლისაებრ“.

65. რამინისაგან პასუხი

რამინ დაღრეჯილმან პასუხად ეგრე გამოსცა:

”მაგა საუბრითა ცად ნუ გასრულ ხარ, მთვარეო! შენ მაგა სიტყვასა ვერ გაასრულებ, დათმობისა ბარითა თიჴასა ვერ აიღებ. შენი ენა და გული არ ემოწმების ერთმანერთსა; რასაცა შენ უბნობ, შენი გული მაგისგან აბეზარია. არავინაა სიყვარულისაებრ მპარავი, რომელ გულისაგან თმობასა წაუღებს და ღაწვთაგან ფერსა ასრე ადვილად, ვითა მთრვალისაგან ოქროჲსა ტარალი. თუ მე დაბერებულ ვარ, მიჯნურობა ჩემი არ დაბერებულა; ახალი ჴმა ძველისა ძალისაგან ჩამოიკრვის. მე შენი სიყვარული ყოვლისა სოფლისა სიხარულად მიჩნს. რად უნდა სიბერესა ჴსენება? ეგზომსა ნუ მეკიცხევ, ნუ მაყვედრებ! მრთელსა სნეულობა არაოდეს მოუნდების! აწ შენ მრთელი ხარ, მე ბედისაგან სნეული ვარ და არ მიაჯია ესე ჭირი. იგრძენ ჩემი ესრე მიჯნურობა და გაამაყდი! თუცა ტურფათა უხუცესი ხარ, თვით შენ იცი, რომელ საჩემოდ ეგე ერთიცა არა გმართებს. თუცა მონათა შეცოდება არ გამოჩნდებოდა, მოწყალეობისა სახელსა სად ჰპოებდი? რაზომცა გამდიდრებულ ხარ, გლახათა მოიგონებდი. მე რაზომცა დია შეგცოდე, აგრე უბრალო პატიჟი არცა ეგრე მმართებს. სამოთხესა შიგან მყოფმან ადამ ღმერთსა შესცოდა, და მე მისი ტომი ვარ; თუ შეგცოდე, შენდობას გთხოვ. ღმრთისა განგება კაცსა თავსა უწერია; შეცოდება მასცა გვარსა თანა შეუზელია; არცა მეცნიერობა შეაქცევს ღმრთისა განგებასა და არცა ჭაბუკობა მოერევის ფათერაკსა, არცა ცნობილობა და არცა სიხელე. თავისათვის კაცი უბედურობასა არ გამოირჩევს.

ნუღარ მეკიცხევ, ნუღარ მაყვედრებ; ნუთუ უცნობო უქმნივარ შენსა მიჯნურობასა და შემიცოდებია, თვარა შენ იცი, რომელ ნებითა არ შევიდოდი შენსა შეცოდებასა. თუ რა შემიცოდებია, არა არის წამალი შენდობისაგან კიდე. კმა არის ჩემთვის ესე, რაცა გიქმნია!

მე თოვლთა და წვიმათა შიგან ოდითგან ვდგა და შენ წამსა და წამსა თვალთა მაცილვებ; უწყალოდ, უცრემლოდ და უზენაროდ ხარ ჩემზედა, ენითა, ვითა ჴრმლითა მკვეთითა, მჭრი და ეგრე მეტყვი: “არაოდეს მინახვიხარ და არცა გიცნობ და, თუ მინახვიხარ, არცა უიმედოდ გასრულ ვარ და მიჯნური ვარ შენგან”. ნუ ეძებ ჩემგან კიდეგანობასა და ნუ მოგიცლია ჩემად საკლავად. გუშინდელი შეცოდება გუშინდელსა დღესა თანა წავიდა, შენ აქათგან მნახე, თუ ვით შეგაგუო და ვითა გმსახურო ხვალითგან. თუ იგი ფიცი გამიტეხია, აწ შენდობასა ვითხოვ. თუცა შენდობისა თხოვა კარგი და საჴამსოა, პატრონთაგან შენდობა უფრო სახელია. დასტურობით იცოდე, კარგისა ქმნა არ წაჴდების. მე ჩემი მუქაფა ესრე გაწბილებით გარდამიჴდია, − მეყოფის! თოვლთა და ბუქთა შიგან ვდგა და შენ კაცობისა თვალნი დაგიხუჭვან. უწყალოჲსა გულისაგან რაცა გწადიან, ყველასა ზედა ჴელი გაქვს და იქმოდი, ჩემისა კიდეგანობისაგან კიდე. მაგრა ამა გულითა ნავღელსა ვერ ვჭამ და ამა სულითა ტვირთსა ვერა ვზიდავ; თუ გული ჩემი ქვაცა არის, შენსა კიდეგანობასა ვერა გავსძლებ. შენისა სიშორისაგან მეშინიან და სხვისა არას ჭირისაგან არა, რომელ ღმერთი შენ გთხოვს მისთა სისხლთა!”

66. ვისისაგან პასუხი

“ჰე, რამინ, უმეცრობითა ფათერაკისათვის დაპყრობილ ხარ! პირველ გაწირვა ბოლოსა ჟამსა გულსა ესრე დაესობის, რომელ უკუნისამდე დააჩნდების კაცსა. მე შენი ჯავრი გულსა დაღად დამჩენია და ესრე ღრმად ჩაუწვავს მას სადაგველსა, რომელ შენი სიყვარული ესრე გაუძია, ნაკვალევიცა აღარ მიუშვია. არ დაგეტევის ერთსა კაცსა უსჯულობა და მოღორება, არცა ერთსა გულსა მტერობა და მოყვრობა. თუცა გული გლახ ჩემი რკინისა მთა ყოფილ იყო, ეგრეცა დაილეოდა უსამართლოდ შენისა გაწირვისა გონებლობითა.

რა ათასფერი შენგან ჩემი დამძიმება მოვიგონო, შენი სიყვარული ვითაღა ეგების? თვით შენ იცი, თუ შენზედა რაზომი ზენარობა ვიჴმარე, რაზომი კარგი ვქმენ და რაზომი ჭირი გამიძლია შენისა იმედისა მომლოდეობითა! და შენ ჩემზედა იგი ჰქმენ, რომელ ღმრთისა უარის მქმნელსა მართებს, და თვით მე ვიცი, რა ნაცვალი მომაგე! რაცა დაგითესავს, შენვე მოიმკი. ჩემსა სხვა გამოირჩიე და საშენო პოვე. თვით სამისოდ ჰჴამ და იგი საშენოდ, ჰპოეთ ერთმანერთი! წახვე და, ვითა ორბმან, მძოვრი სჭამე და, რა გასძეღ, აქავე მოხვე? უხანოო! ცხენი გაჰყიდე და ნაცვლად ვირი იყიდე, − კარგად ივაჭრე!

თვით შენ ჩემებრი სით გფერობდა? საშენო საყოფი მლაშე ქვიანი და უმდელო არის, რასაღა ეძებ მწვანვილიანსა წალკოტსა და საყოფსა? მე ლომი მეგონე, ირმის მონადირე, შენ თურე ბერი მელი ხარ, ათასითა ხრიკითა ყურდღლისა ძლივ შემპყრობელი! რადგან ტანი წმიდად გებანა, თავსა ნაცარი რად დაისხი? რად დადგი ღვინისა ჭიქა და ჴელთა ძმრისა აიღე? რად დადგი მუშკიანი უჴდური და ნივრის ჯამი დაიჭირე? რად აღდეგ საჴელმწიფოჲსა საგებლისაგან და დასჯედ ფლასსა ზედა? არ კმა იყო იგი შეცოდებად, რომელ წახვე, დამაგდე და ცოლი შეირთე და შენი მგონებელი გამწირე? ყველასა ჩემი გაბედითება აცნობე და ჩემთა მტერთა გაახარე. არ კმა იყო, რომელ ჩემი სათრეველი წიგნი მომწერე და საგინებელი და სისხლნი ჩემნი მას წიგნსა შიგან დაღვარენ? არ გაჴსოვს, ოდეს ძიძა გამოგიგზავნე და ავი ავსა მომიმატე, აგინე და გამითრიე, ათასი გრძნეულობა, ავის მოქმედობა, ძაღლობა, ჯადეგობა შეჰყივლე? შენ ხარ ჯადეგი და უწრფელო, არ ძიძა! რაცა მას უთხარ, აწ ყველა შენთანა მიპოვნია თავსავე ზედა. იგი გლახ მოაღორე და მეც, რომელ ყოველი საქმე ჴელოვნად იცი. უხანოო! უზენაროდ შენ იყავ ჩვენ ზედა: წახვედ გორაბს, ვირე გწადდა, მუნ იყავ და იხარებდი, აწ მოსულ ხარ თვალ-ცრემლიანი და გვეუბნები, სიტყვანი მოგიკაზმან გარეთ ოქროჲთა და შიგნით რკინითა! და მე იგი წალკოტი ვარ, ათასფერად აყვავებული, რომელ შენგან მაგა ერთისაცა თქმა არ მეკადრებოდა; მე იგი ვარდი ვარ, რომელ ყოველნი ჴელმწიფენი ნატრით თავსა გარდაიყრიან; შენთა თვალთა წინა ვით გავჴე ესრე სააუგოდ, რომელ დევისაგან უფრო გედუხჭირებოდი? მე წმიდა წყარო ვარ, რომელ რა სვი, მიწა ჩააქციე. აწ კვლა მოგწყურვებია და სწრაფით მოსრულ ხარ. თუცაღა გნდომოდა, მიწასა არ ჩააქცევდი შიგა!”

67. [რამინისაგან პასუხი]

რამინ ეგრე უთხრა:

“ჰე, ყვავილო ჩინელთა, ბარბარელთა! ნათქვამია, საწუთრო წისქვილისა ქვისაებრ მბრუნავია. ღმერთსა ესრე დაუწესებია, რომელ ზოგჯერ ცხელია და ზოგჯერ ცივი, და ჩვენ საწუთროჲსა შვილნი ვართ. ეგრევე კაცი ზოგჯერ მრთელია და ზოგჯერ სნეული, ზოგჯერ ბედნიერი, ზოგჯერ უბედური და ზოგჯერ გლახა. კაცისა ბედი სუსტია, რომელ, − ცოტა ჴორცი და ცოტა ძვალი, − ვერას მოიჭირვებს: ზაფხულსა სიცივეს მოინდომებს, ზამთარსა − სითბოს; თუცა საჭამადისაგან ცოცხალა, ეგრეცა ჭამა დაასნეულებს; რაცა საწადელი მოუნდების, სანამდის აღარ უნდა, ვითა პირველ? რა ნება მოვიდა, წავიდა კუშტობა და, რა ნდომა მოვიდა − წავიდა სიზანტე! არასაწადელი უარეა მიჯნურობასა: რა მზისა მსგავსი გიყვარდეს და შენ მას უყვარდე, ასრე მიჯნურობს კაცი, რომელ წამსა თმობა აღარ შეეძლოს. ნდომისა ჴელსა ქვეშე გული ძაბუნია, ამოჲსა გამოსვენებისა და ძილისაგან უნაწილო დია ჭირსა ნახავს ძებნასა შიგან და, რაჲსაცა ქმნა და ნება მიჰხვდეს, − მასვე წამსა გაძღების და მოეწყინების; და ვერცა ერთგან ყოფნასა გასძლებენ, ნაზობენ, და ვერცა სიშორესა მოიჭირვებენ.

მეცა კაცი ვარ და ერთსა საქმესა ზედა ყოფნად ჟამმან არ მიმიშვა. ვითა ფრინველი, გონებითა ეგრეცა შენსა მიდამოსა ვფრინვიდი, ამით რომელ შენისა მიჯნურობისა ლაგამი ამდებია პირსა. მაშინ შენი ზნე ყველა აგრე მეკეთებოდა, ვითა თვით საკეთო ხარ; მერმე რა შენ გამიწყერ, კუშტობა დაიწყე და მტერობისა ახალი კარი გააღე, წავედ, რომელ არამცა მეჭვრიტა შენისა წყრომისა და ნაზობისაგან. წავიღე სიყვარულისა კაკაბი შენის ნაზისა ქორისა შიშითა; იგი გული, რომელ შენგან ნებიერი იყო, შენგანვე ბედითობასა ვერ მოითმენდა; მეგონა წასლვისა ჟამსა, ნუთუ უვისობა მოვითმინო. ვძებნე კეკლუცი გულისა მისაცემელი, მას გული ამად მივეც, რომელ მეცა შენისა ჯავრისაგან დაჴსნილ ვიყო. მითხრეს: ”მიჯნურობასა სხვისა მიჯნურობისაგან [კიდე] არა დასწვავსო, ვითა რკინასა რკინისაგან კიდე არა დალეწს”. რა კაცსა ახალი მიჯნურობა გულსა ჩაუვარდების, ძველსა მალე დაივიწყებს; რა ახალი სიქა მოვიდეს, ვაჭრისა ძველი სიქა უპატიოდ გაჴდების ქალაქსა შიგან.

მე რა მოყვარეთა შემაგონეს, მათითა მივმართე გორაბს. თვარა ესე შენცა იცი, რომელ ჩემი თვალთა ჩენა შენი ჭვრეტა არის. ვითა წყურვეული წყალსა, ეგრევე მე შენისა პირისა ნიშანსა ვეძებდი.ზოგჯერ შენისა ჯავრისაგან დაჴსნასა ვეცდებოდი; ვარდი, ვარდ-სახელი, ვპოვე გზასა ზედა, ეგრე მეგონა − ელვარე მთვარეა და მისისა სეხნასებრ სურნელი და ღაწვ-წითელი. ეგრე ვიტყოდი: ”გული მივცე ამა მზესა, დავეჴსნა ვისის ჭირსა!”

გულსა სისხლითა ვრცხიდი. ცხადად და იდუმალ შევაგონებდი საბრალოსა გულსა ჩემსა და არა მერგების მისითა მუდარითა; შენგან სიქუშისა და ნაზობისა ჯავრისაგან ვეძებდი ამა ღონესა, შენისა სიახლისა მოწყენილი არცა მაშინ ყოფილ ვარ; გარნა რაზომნი რამე საქმენი მაშინ ჩემზედა იქმნნეს, სხვა ღონე არცაღა ეგრე მქონდა და აწ ასე მომდებია გულსა ცეცხლი, ვითა თვით იცი. მაშინ შენითა გამოთხოვითა წავედ, ცოლი შევირთე ეგეთი, ვითარი გასმია, და აგრე დიდად შევეწყალე შაჰინშას. დღივ და ღამე ვტიროდი, ნადირობასა ვიყავ თუ სმად ვჯდი, ჩემნი ცრემლნი შემშრალნი არვის უნახვან. შენისა სიყვარულისათვის ცოლი დავაგდე და იგი ეგზომ დიდი დიდება; ჩემგან შენსა სიშორესა შიგან გაძლება აღარ ეგებოდა; ესეთი ორგულობა იქმნა ჩემსა ტანსა შიგან, რომელ რა ტანი სიხარულითა იყვის, გული ეგრეცა მოზრუნავთაებრ შენისა სიშორისათვის ტიროდის, დაილეოდის უშენობასა შიგან. არცა მძინარესა და არცა მღვიძარესა უშენოდ წამიცა არ დამიყოფია ამოდ. აწ შენ ხარ ჩემი ღონე, ავი და კარგი, ჭირი და წამალი, სიტკბო და სიმწარე, სიცივე და სითბო! შენ ხარ ჩემი ნება და ფათერაკი, ჭირი და ლხინი, დაღრეჯა და სიხარული, სიგლახე და სიმდიდრე! შენ ხარ ჩემი სიცოცხლისა მიზეზი! შენ ხარ თვალი და გული, სული და საწუთრო, ჩემი მზე და მთვარე, ცა და ქვეყანა! შენ ხარ ჩემი მტერი და მოყვარე, რომელ ნუთუ ბედი ხარ და ყველა შენგან მით მჭირს, შენ მიყავ, რაცა გწადიან, ჴელმწიფე ხარ ჩემზედა! მე შენგანვე შენთანა მით ვჩივი გულ-მჴურვლად და შემოგეხვეწები, რომელ გულსა ზედა პატრონი ხარ. მე ესერა შენითა ჴმობითა მოსრულ ვარ და ნუღარ უწყალო მექმნები!”

68. [ვისისაგან პასუხი]

ვისმან ეგრე უთხრა მტირალმან და ეგრევე მჯდომმან, რომელ მისისა პირისაგან ბანნი განათლებულ იყვნეს. რამინის ეგრე დგომის და მიჭირვებისათვის გული სტკიოდა, მაგრა ქვისა მსგავსი გული მისი არცა ეგრე მოლბა. ქვასა ზედა ნახატი ადვილად მოიჴოცების, მაგრა იგი ადრინდელსა შურსა იგებდა. რა გული გაუჴურდის, შურმან მისმან ცეცხლსა ზედა წყალი დაასხის. ეგრე არქვა რამინს:

“ჰე, მაღორებელო, ენად სიკეთისა მინდობილო! ენოვნობისა მოედანსა შიგან ბურთი ჩაგიგდია. წადილითა ქარი არ შეიპყრობის, არცა ტალახითა მზისა შუქი დაიკოდების. თუ წახვედ ჩემისა სიყვარულისაგან გორაბს, ვითა წყურვიელი წყალსა ეძებდი; ზოგჯერ ჩემისა პირისა ნიშანსა ეძებდი, ზოგჯერ ჩემისა კიდეგანობისათვის ჭირისა მავიწყებელსა აღარა ღონე გქონდა სხვისა ცოლისა შერთვისა კიდე; შეირთე, რომელ ჭირი დაგავიწყოს, − და უჩემოდ არას ჟამსა გქონებია გამოსვენება და სიამე. აჰა, ვითამცა ესე ყველა მართალი გითქვამს, დამიჯერებია.

მაგრა ესრე სათრეველი და სააბეზარო წიგნი რაჲსათვის მომწერე? რად მომითვალენ ეგზომნი ზნენი და აუგი? ძიძა გლახ ჩემი ესრე ბედითად რად გამომიცორვე? ვისითა ბრძანებითა გაჰჴადე მისთა მტერთა წინა, ვითა ძაღლი, უპატიოდ? აწ ერთსა შეგაგონებ და გულის-ყურითა მოისმინე: ვისცა წაეკიდებოდე, გულსა შიგან საზავოსა ადგილსაცა დაუგდებდი; მეცნიერი კაცი ომსა შიგან საზავოსა ადგილსაცა დააგდებს. შენ ეშმამან ვით გაგახელა, რომელ ძირითურთ სიყვარულისა ხე შენისა გულისაგან დაიგლიჯა?

არ გასმია, რომელ ორნი ეშმანი მტერობისათვის მიწყით ნიადაგ კაცსა უკანა დგებიან? ერთი ეგრე ეტყვის: ”ესე რამე საქმე ქმენო, სარგებელი მოგხვდების”. და რა ქმნას, მეორე ეგრე ეტყვის: ”ეს რად ჰქმენო? წასწყმიდიო”. შენ პირველმან ეშმამან ესრე გაგხადა, რომელ უკანანდელი განანებს. ავისა უქმნარობა უადვილეა შენისა შენდობისა და ზენარისა თხოვასა ესრე, ვითა უმაშვნოთა შეჭამადთა ჭამასა მაშვნეთა სჯობს და უადვილეა უკანის ზედა წამალთა სმასა. თუცა ეგე ცნობა მაშინ გდებოდა, აწ ენა ჩემი უმოკლე იქმნებოდა და, თვით თუცა ეგე ცნობანი მსხდომოდეს პირველვე, რა საჩემო იყავ? ვითა შენ დამაგდე და ინანდი, ეგრევე აწ მე ვინანი და მე ვარ მას თავისა ბრალობასა შიგან: თვით რად გნახე და, თუ გნახე, რად საყვარელად შემიყვარდი, რად მოგისმინე? აწ შენ წყალი ხარ და მე ცეცხლი და წყალი და ცეცხლი ერთგან აღარ მოჰჴდებიან”.

69. [რამინისაგან პასუხი]

რამინ ლმობიერად ეგრე უთხრა ვისსა:

“შენმან ამას ღამესა წყრომამან სიკვდილსა მიმწურა! ჩემთვის ორი ღამე არის: ერთი ჰაერისა სიბნელისაგან და ერთი შენისა წყრომისაგან. რა დიდსა თურე მიჭირვებასა გასძლებს კაცისა გული! თვარა შენსა საჩემოდ ეგრე ხედვასა შიგან ვითაღა გლახ ცოცხალ ვარ? ამის ღამის სიძნელისაგანცა სულნი პირად მომსლვიან. ჩემმან რაჴსმან რაღა გლახ შეგცოდა? დია თუ მე შეცოდებული ვარ და თუ ჩემთვის გშურს საჯდომი და საგებელი, ამისათვის ეგრეცა ცოტა ბზე და ქრთილი ნუ გშურს, ვითამცა თვით ყოლა არ მიცნობ და სტუმარი ვარ; ყოველი კაცი სტუმართა მასპინძლობისათვის იჭირვის და შინა უნებლივ აწვევს. ამა ცხენისა სიყვარულითა გაახარე სულსა ჩემსა, თვარა მე თოვლსა შიგან თუ მოვკვდე, სახელად მიჩნს შენითა მიზეზითა სიკვდილი და არცა უშენოსა სიკვდილი და სიცოცხლე მინდა! აქა სიკვდილი მიჯობს და მირჩევნია ამა საწუთროჲსა ჯავრისა ზიდვასა და შენისა წყრომისა სმენასა. აჰა, ვითამცა არცაოდეს სახელი გასმია ჩემი. არცაღა შენდობისა რაჲს მთხოველი ვარ, ნუღარ აგრძელებ ჩემსა საქმესა, ნუ მიზეზობ! აწ ყოველი კაცი ნაჯომარდობით გიჴმობს; თუ ეგრე მითხრობ: ”შეიქეც გარეო, უიმედოო”, − ვისცა ესმის, სიძვირესა გიზრახვენ, არ წყრომასა იტყვიან.

ჩვენსა შუა არცა სისხლი ქმნილა და არცა ძველი მტერობა, ესე ნაზობით არის და არ გულის გამოღმართი რამე მტერობა. სიკვდილითა ლაღობა არა ჴამს. აწ შენ მონისა სულითა რას ლაღობ? მე არ ესეთი ვარ, თუმცა სიცივემან გამაქცია ანუ ესე მიდამო დამაგდებინა. ვირე სულნი მიდგან, აქა ვდგა შენსა წინაშე; არა მგამა, თუ თოვლსა შიგან მოვკვდე; არცარად მეაუგების შენთვის სიკვდილი. უშენოდ ყოფაცა გამომიცდია და მკვდრისათვის ცოცხალსა მინატრია და, თუ უშენოდ ცოცხალ ვიყო, რადმცა სიხარულად მიჩნდა?! ჰე, საზარო ზამთრისა ბუქო, მოიმატე ფიცხელი ყინვა და თოვლი, რომელ უმალე დამილივნე სულნი! ჩემთვის სიკვდილი თოვლსა შიგან დია უამეა საწუთროჲსა ძაბუნობასა და მოყვრისა დამტერებულისა ხედვასა. ტანი ქვისა და სული რკინისა ვერ გასძლებს ამა ყოფასა, რასაცა შიგან მე ვარ!..”

70. [ვისისაგან პასუხი]

ვისმან ეგრე უთხრა:

“ჰე, გამწირაო რამინ, ბოლოსა ჟამსა შენისა გონებისაგან ჩაიჭერ ფათერაკსა. ავისა მოქმედთა და შემცოდეთა წესი ეგრე არის, რომელ განაღა ოდესმე აგეთსა ჭირსა ჩაცვივიან, ვითარსა აწ შენ ჩავარდნილ ხარ. წარსრული ფრინველი მახესა არ შეებმისღა? შენ აწ ამას ქალაქსა მარავს შიგან უსახლო ხარ და ეგზომთა მოყვარეთაგან უცხო; არცა ოდეს ჩემგან ნებასა ჰპოებ და არცა მარავშიგან სადგომსა. ესე სჯობს, რომელ ცუდად არა დგე, ბედითად არ უბნობდე და რიყესა შიგან ვარდსა და სოსანსა არ ეძებდე. რა წინანდელი მოყვარე ჴელთაგან წაგივიდა, ესე სჯობდა, რომელ უკანანდელსაცა გვერდით ამოდ ჯდომილ იყავ. გულ შენი ცოლი არის და მისებრი მალხენელი შინა გიჯდეს, შენ სხვაგან რად იყო ასრე გულ-გატეხილი?

ესე დარბაზი შაჰინშას მოაბადისია და მისისა სტუმრისათვის ბედნიერიმცა, მაგრა არ ეგეთისა მომაყივნებელისათვის, ვითარი შენ ხარ. ნუვინ მეჰმანი გიყოს ღმერთმან, რომელ არცა მასპინძელისათვის გრცხვენიან და არც ღმრთისაგან გეშინიან! და შენ არცა მანდა დგომასა და ჩემსა საუბარსა ღირს ხარ, პირად ვით მიგიშვა ანუ მოაბადის დარბაზსა შიგან ვით შემოგიყვანო? მე აქაით კიდე გაგაწვევ და შენ ეგრე იტყვი: ”სტუმარი ვარო!” მას გლეხსა გაძებულსა ჰგავ, რომელსა სოფლად არ შეუშვებდეს და იგი ეგრე იტყოდა: ”სოფელი ჩემისა ჴელისა არისო”. ოდეს სახლით გამოხვე, მაშინვე არ იცოდი, რომელ ზამთრისა თოვლი და წვიმა იყო და ბუქი შეიქმნებოდა? ესე გზა სალაღობლად რად გიჩნდა, რადგან ესე იცოდი, რომელ მარავს არცა სახლი გიდგს და არცაღა ვისი შენი მოყვარე იყო? რად დაიწყე ზამთარს უბარგოდ სიარული? შენი უმეცარი გული შენი მტერია; შენი საყვედური მე არადღა დამაჩნდების.

კარგად მოაჴსენა ჯიმშედ მეფესა მისმან ვაზირმან, თუ: ”უმეცართასა ნუცა სიხარულად მიხვალ, ნუცა ზრუნვადაო”. ჯერეთ ოდეს არცა ჴელმწიფე იყავ და არცა სპასალარი, მაშინ დღივ და ღამე ჩემისა შეგონებისაგან არ დადგებოდი და აწ, რა გადიდდი, შენი ალამი და დროშა ცად გაიწია, საყველაოდ შეუპოვარ იქმენ და მე აბეზარ-მქმენ, გამკიცხე და გამაბედითე, და აწ კვლა ჩემგან სამასპინძლოსა ეძებ, ზამთრისა [ჟამსა] ზაფხულსა ინატრი. რა ნებიერი იყო და მოხარული, მაშინ არ ჩემი ხარ და, რა თოვლმან და ბუქმან გაწყინოს, მაშინღა მოხვალ?!..

გარდაიწყვიდე ჩემგან იმედი, დამეჴსენ შენისა ღმრთისათვის და გამააზატე შენისა საუბრისა და სიახლოჲსაგან!”

71. [რამინისაგან პასუხი]

რამინ გულ-გატეხილმან ეგრე უთხრა:

“ნუ მიზამ, მთვარეო, ნუ მაყვედრებ ეგზომსა დაურიდებლად, ნუ დამამძიმებ! არ მეყოფის ეგზომი გინება და ეგზომჯერ პირისწყლისა წაღება და აუგისა ყვედრება?.. კვლა ზედა საყვედურისა ისრითა მესრვი გულსა, ვეღარ გავძლებ ამის მეტსა. სული და გული დაგიწყლულებია ჩემი, ამის უარესი რაღა წამეკიდოს, რომელ ეგრე მეტყვი: ”ეგე ადგილი მშურს, სადა სდგაო?” რად გშურს ფოლორცი ჩემად სადგომად? არ მოაბადისა დარბაზია. ჴამს, თუ მტერად და მესისხლედ მიჩნდე, რადგან ყოვლისა კაცისა სავალი შარა გზა ჩემთვის სადგომად გშურს? მტერთა და მოყვარეთა ყველათა სავალია და შენგან თვით არ პირიანია შური. არ თვით შენ მითხარ თუ: ფრთხილნი კაცნი წაკიდებისა ჟამსა გულსა შიგან საზაოსა ადგილსა დააგდებენო, აწ შენ რად არ გაჴსოვს იგი? ნუთუ არა თიჴისაგან დაბადებულია შენი გვარი? აწ თუ არ შემინდობ, წავიდა სიყვარული, რაცაღა საქმარია − იქმნა!

აქათ წასლვა მინდა უღონიოდ, მაგრა უგულოსა, უმოყვროსა, ულხინოსა და უთმობელსა შენისა თმისაგან იადგარი მიბოძე, შენისა თავის საბურავისაგან ჭირისა დამავიწყებელი მომეცი, შენისა ტოილოჲსაგან ერთი ალყა წამატანე მის ყრმისა, ბერისა, ყველაჲსა გულისა დამდებელისაგან. ნუთუმცა დაიჴსნა სული ჩემი ჭირთაგან, რადგან შენისა ისრისაგან ეგრე დაიკოდა! ნუთუ ვირე სული ჩემი გასძლებდეს ჭირთა, შენცა გასძლე ჩემთა კიდეგანობითა! მასმია, თუ: ”ღამე ყველა მაკე არის და არვინ იცის, თუ დილა რასა შობსო”. შენცა რა იცი? ნუთუ აღარ მაგა ბუნებასა ზედა იყო. რა გათენდეს?”

    [ვისისაგან პასუხი]

ვისმან ეგრე უთხრა:

“ეგე, რასაცა იტყვი, ვიცი, გარნა სიყვარული შენი ქვე აროდეს დამცემს და შენი ძალი ვერ შემძრავს. ნავღელსა შაქრისა გემო აროდეს მიეცემის; ქაღალდი ქვისაგან აროდეს შეიქმნების და არცა ღვინო ლიმოსაგან. ცვილი რკინად არ გამოიდნობის; ძველი მტერი კაცსა გულ-გაწმედით არაოდეს დაჰმოყვრდების. მე შენითა სიტყვითა არაოდეს განვმართლდები, ვერცა შენითა ნახვითა შეჭირვებისაგან ვიჴსნები.

მე შენი საუბარი ბედითი ჩემთვის მტკივის, რომელ აქამდის ვისითა ყოფილ ვარ მომცდარი და ვისდა უკანა დგომილ ვარ, დიდნი ხანნი დამიყოფიან შენისა სიშორისათვის მტირალსა და ეგრევე სიახლისათვის მქონებია სიხარული, და აწ არცა მეცინებიან და არცა მეტირებიან. მე შენგან არ ეგრე მტკივის გული, რომელ შენმან ენა-მაგალითად-საუბარმან გამიკურნოს. აღარ აქვს გულსა ჩემსა სიყვარულისა მონობა: აქამდინ მელი იყო და აწ ლომად შექმნილა. შენი ავი ნაქმარი ყურსა შიგან ასრე გამჯდომია, რომელ სხვისა საუბარ-სიტყვასა სასმენელად გზა შეუკრავს. ყურნი ჩემნი შენ დაგიყოფიან, შენთა სიტყვათა მოსმენა აწ ვითაღა მქონდეს? დაივსო იგი სიყვარულისა სანთელი, გავძეღ შენებრთა მოყმეთაგან, აღარცა თვით შორით ჭვრეტა შემიძლია.

დამაგდო მან გულმან, რომელ მემტერებოდა და მაჭირვებდა. ყველაჲ რამე გამომეცვალა: იგი თვალნი, რომელ შენ მაშინ დაგინახი, და ყურნი, რომელთა შენი საუბარი ესმოდის, ესრე გამოცვალებულან, მაშინ რომელსა მზისა ჭვრეტა ეგონის, აწ ვითამცა ფიცარსა გხედვიდა; რომელსა, სამახარობლო ვითა, ჴმა უხაროდის, აწ შენისა ჴმისა სმენა ვითამცა მახვილი რამე დამესობის. არ მეგონა სიყვარული ეგზომ ბრმა, ვითა აწ ვიცი; მიჯნურსა ყოფნა მიწყით დანავღლდების. მე აწღა ვარ გამოსურნელებული, გულ-მხიარული და თვალ-უცრემლო; აქამდის ცუდად დამილევიან დღენი და აწ ვეღარ დავებმი შენითა საქმითა მასვე ჭირსა. ამას სოფლისა სიამესა და საუკუნოჲსა შვებასა ერთ ავკაცად და უხანოდ ვერ გავცვლი”.

    [რამინისაგან პასუხი]

რამინ კვლაცა ეგრე უთხრა:

“გული ჩემი შენ გყავს, მისი წამალი შენ ხარ და ღონედ შენვე გეძებ; შენ რაზომცა შორს მდევნი, მე ვერცა ეგრე გელევი. ვიცი, რომელ მოგძულვებივარ და მოგწყენივარ, ჩემისა მტერობისა თესლი დაგითესავს, მაგრა მე შენითა სიყვარულითა ვერაოდეს გავძღები და შენის გაყრისათვის ვერაოდეს ვგულოვნობ. მე თვით მეტსა არას ღირს ვარ: შენგან გინება და ჩემგან ქება, შენგან კუშტობა და ჩემგან ლმობიერობა, შენგან წყრომა და ჩემგან შეგუილი და სიყვარული ძველებრივივე. მე აქათ ვეღარა შიში წამიყვანს და შენებრსა ვერა სადა ვპოებ. თუ ერთსა თვალსა ამომიგდებ, მეორესა თვალსა წინა მოგიპყრობ; ეგრე რაცა გიგინებია და მწყრალ ხარ, ყველა წყალობად და ლოცვად შემიწირავს. შენგან წყევა კურთხევად მიჩნს და შენგან გინება და აუგთა მოთვლა ესრე მიამების, ვითამცა ნებიერსა მუტრიბთა ჴმა მესმოდა; რომლითა ენითა მაწყენ, მითვე მალხენცა. მე ეგრეცა შენისა ლმობიერებისაგან მოველი შენსა სიწყალულსა. მე იგიმცა კაცი არ ვიყავ, რომელ ლომი წინაჲთ აშინებდა და პილო უკანით. თუ აქა ვიყო, ნუთუ შენსა ეგზომსა წყრომასა ვერ გაუძლო? და წავიდე, ვაი თუ ამა თოვლმან და ბუქმან მო-სამე-მკლას. მე ამა ფათერაკთა ორთა შუა დაპყრობილ ვარ, ამა ორთა საქმეთაგან უღონო ქმნილ ვარ. თუცა სიკვდილი ძნელია, ამად ჟამთა სანდომია, რომელ ჭირთაგან იჴსნების კაცი. საწუთრო თვალთა, ვითა ალყა, მჭირშნედ მიჩნს და გული ჩემი შენთა შავთა თმათა ალყითა დაბმულია. მე ესეთი აქაჲთ სადაღა წავიდე!”

74. [ვისისაგან პასუხი]

ვისმან ეგრე უთხრა:

“ეგე, რომელსა ენასა ათქმევ, გულსა ერთიცა არ გიც. გულსა შიგან ზარსა აგროებ და ენასა შაქარსა. ღმერთი, ცათა შიგან მყოფიცა, ნუ მისთვის ღმერთი! და თუ შენი გული ჩემთვის მოყვარული არისცა, შენი ჴელი თვით იგია, რომელ შენსა ენასა ვინცა არ იცნობს, ესრე მოიღორების, ვითა მე მაშინ მომაღორე. აწ, რამინ, დადევ გული, სიშორისა თმობისა წყალი დაასხი ცეცხლსა ზედა. რაზომიცა საუბარი დაიმოკლო, გიჯობს; რაზომცა მეცა მოკლედ გიჭვრეტდე, მეცა მიჯობს.

კაცი თავსა ჭირსა მისცემს, ოდესცა გამოცდილსა კვლა გამოსცდის; მეყო იგი წყარო, რომელ თვალთაგან მადინე. თუ ათასსა წელიწადსა ცეცხლის მსახური ცეცხლსა მსახურებდეს, ბოლოდ ეგრეცა ცეცხლითა დაიწვის. უგვაროჲსა შვილი და მგლისა ლეკვი წვრთითა არ გაკეთდების. აწ ამას წინათ დია გამომიცდიხარ ზოგჯერ მუდარითა და ზოგჯერ მუქარითა და, რაცა იყავ, ბოლოდ გამოიჩინე. ნახევარნი დღენი ჩემნი შენითა ბედითა მოყივნებასა და აუგსა შიგან დავლიენ და აწ ბარე, რომელი დამრჩომია, ამას ბედითად არ წავაჴდუნვებ; მის პირველისა მიჯნურობისაგან სარგებელი არა მაქვს ჴელთა, რომელ აწ სიყვარულსა დავება. აღარა შემიყვარდებიან ჩემნი უყვარულნი და აღარ მივსცემ გულსა უზენაროსა კაცსა, არა ვარ თავისა მტერი, დედამან არ შენთვის მშობა და არცა ღმერთმან თავი ჩემი შენ მოგცა.

ჰაი, ჰაი, რა დია მეყოფიან უსარგებლოდ და ცუდად ათასისა წლისა ეგზომნი დიდნი ჭირნი, რომელ მინახვან, და მუნითგან აუგნი! ამის მეტი აღარცავისგან შეგუება ეგების, რომელ შეგაგუებდი და შენი გაუწირავი ვიყავ, და მით გული ესრე მომიკალ. რასდონიცა კარგი ვქმენ შენზედა, იგიცა სინანულად გამიჴადე! მიჯნურობამან ჩამაგდო ჭირსა ძნელსა, უკვდავება დამანავღლა და მოყვარენი დამამტერნა. ერთმან გულმან ვირემდინ გასძლოს სიყვარულისა და სიძულვილისა ჭირი! თუცა რკინისა მთა ყოფილ იყო, ეგრეცა ბეწვისა ოდნად დაილეოდა. თუ მიჯნურობა გწადდესცა, შენ ამას არ იტყვია თუ: ერთხელ შიშისა და ჭირისაგან დაჴსნოდა და აწ კვლა სირეგვნითა ბადესა რადღა შეებაო?!”

75. [რამინისაგან პასუხი]

რამინ ეგრე უთხრა:

“ნუ გამწირავ, ვისო! გული და ენა შენი არ ემოწმებიან ერთმანერთსა, შენსა გულსა ვერ უგრძნია, თუ ენა შენი რას უბნობს. შენი საუბარი დუმბულსა ჰგავს, რომელ ჴმა საზარო უც და შიგან წმიდა ქარი დგა. შენი ენა იტყვის გაძღომასა ჩემსა, მაგრა გული შენი ვერ შემმართებს. ღმერთიმცა ჩემი ნუა მისი მწე, თუ შენ არ დია გიყვარ და არ დია გინდა ესე, რომელ მანდა შენს გვერდით ვჯდე, მაგრა აწ ბედი ჩემი ესრე მომქცევია, რომელ დამმესისხლებია და შენ უგულოჲთა საუბრითა გაუბნებს.

აწ მე თოვლთა შიგან გაყინული ვკვდები და ამის მეტი აქა გაძლება ყოფნისა აღარა მაქვს. აწ იგი არაკი გამართლებულა, თუ: “უმეცარი მოყვარე მესისხლესა უარეაო”. თუ თავისა შვილიცა უმეცარი იყოს, მისგან გარიდება ჴამს. მე აქა თოვლთა და ყინვათა შიგან ვდგა და შენ ნებიერად ტფილსა სახლსა ფოცხვრისა უპითა ხარ და ათასი რამე ბედითი საუბარი დაგიწყია.

არაა აწ ჟამი ნაზობისა და ნებიერობისა! შენ იგივე და იგივე საუბარი არ დაგელევის და ლამაზობა, და მე სიკვდილი ჰაერისა სიფიცხისაგან მომწურვია. ჩემი სიკვდილი ომსა შიგან ჴამს, რომელ ლაშქარნი თავის-თავ შემომრეოდეს, არ ესრე უნაცვლოდ და ბედითად თოვლთა შიგან. აწ რადგან არ გინდი, არცა მე გეპატიჟები. რა ცოცხალ ვიყო, მე მოყვარე არ დამელევის; მე შენგან ჩემსა დათმობასა არა ვეჭვ, შენ მოაბადისი იყავ და მოაბად შენი იყოს; მე წავედ, ღმერთმან თქვენ ერთმანერთისანი გყვნეს”.

76. [ვისისაგან პასუხი]

ვისმან ეგრე უთხრა:

“ეგრემცა არის, ვითა სთქვი! ღმერთმან მშვიდობა მოგცეს, ძილი და სიარული ორივე გაამოს და დღე სვიანი და გული მხიარული მოგცეს. და მე, ვისი, საჴამსოჲს მეცნიერი და სანატრელი მოყვარე ვარ და ჩემებრი არა გინახავს და არცა გასმია. მე იგივე ღაწვთა სინათლითა კაცთა განმანათლებელი მზე ვარ და ლამაზთა სიტურფეთა მეფე ვარ ზანგეთისა. ჩემთა ღაწვთა სიახლითა ვარდთა პატივი ასრე აეჴდების, ვითა ვარდისა სიახლითა ჴმელთა ნართა; მე რომელ გენახე, მას ზედა არა მომკლებია მატებისაგან კიდე; ჯერეთ ელვარეობა არ დაბნელებულა, არცა მუშკისა ფერი თმა ჩემი არ გაქაფურებულა, არცა კბილთა ჩემთა მარგალიტობისა ელვარება მოჰკლებია, არცა სიმართლე ნაკვთისა ჩემისა გამრუდებულა. თუ მაშინ ახალი მთვარე ვიყავ, აწ კვლა მზე ვარ, სიტურფითა ჴელმწიფეთა ჴელმწიფე ვარ. მძინარეთაგან ოქროსა ტარალი ესრე ვერ წაიღებს, ვითა მე მღვიძარეთაგან გულსა; ლომი ირემსა და ავაზა თხასა ეგრე ვერ შეიპყრობს, ვითა მე ჩემთა მიჯნურთა გულსა!

თუცა მე შენთანა უპატივო, ძაბუნი და ბედითი ვარ, სხვათაგან არა მჭირს. აწ იგიცა მოიგონების და მეცა. ვარდიცა გინდა და იაცა. ასეთი დღე მომხვდა ასეთისა თათბირისაგან: ადრე აოჴრდების ქალაქი, რომელ ორნი ამირანი სხდენ. სად გინახვან ორნი ჴრმალნი ერთსა ქარქაშსა შიგან ჩაგებულნი, ანუ დღე და ღამე ერთგან მყოფი? უმეცრობასა მე მაყვედრებ და შენ თვით უმეცრობისაგან გასრულ ხარ მტერთა საშუროდ.

შენ თუმცა უმეცარი და შლუ არ ყოფილ იყავ, ერთიმცა ეგე არ დაგემართებოდა. რადგან მე უმეცარი და გონება-ნაკლული ვარ, ჰმადლობდი ღმერთსა, რომელ შენ ესეთისა უმცოდნელოჲსა მოახლეობისაგან აღარ დაპყრობილ ხარ; და ეგზომ დიდისა ჴელმწიფისა და თვით მისებრ უმეცრის და, ვითა შენ ბრძანებ, შენისა პატრონისა ცოლი და მოახლე ვარ და აღარ შენი!”

*

* *

რა ვისმან ესე საუბარი გაასრულა, არცა ეგრე მოილმობიერა გული, სარკმელთაგან გარე შეიქცა და მაღლად გუშაგთა ეგრე უთხრა: “ფრთხილად იყვენით, ამას ღამე ნუ დაიძინებთ; ავი ღამეა. ნუთუ ჰაერობისაგან ციხესა რა ევნოსო!” ესე ამად თქვა, რომელ რამინს სრულად იმედი გარდაუწყდეს.

რამინ მუნით წავიდა სიცივისაგან გაყინული, სულთა და მოყვრისაგან გაწირული. მიეფლვოდა თოვლთა შიგან გახელებული ვისის ჯავრისაგან. თავის თავსა თვით გულსა უდებდა და ეგრე ეტყოდა:

“ნუ შეიჭირვებ, გულო, თუ მოყვარემან გაგწირა. მიჯნურობასა შიგან ესე დიდად იქმნების. მიჯნურთა უპატიობა დია დაემართების და, თუ აწ ცოცხალი დარჩე, დაეჴსენ ესეგვარსა საქმესა. აქათგან აზატი ხარ ყოვლისა ჭირისაგან და აზატი კაცი მონისაგან ჭირსა და ჯავრსა ვერ გასძლებს უსამართლოდ. არ ეგების გვარიანი კაცი უსამართლოჲსა მოქმედი და გონიერი კაცი − უპატიობისა დაუხედავი. შენ აქათგან მიჯნურობასა დაეჴსენ და, ვირე ცოცხალ იყო, გარდასრულთა დღეთა სტიროდი, ვისის ნაქმართა იგონებდი და ამასა იტყოდი: “ვაი, ცუდად დალევნულნო დღენო ჩემნო, რომელ იმედისაგან კიდე ვაების მეტი ჴელთა არა დარჩა! ვაი, ბურთსა უკანა ცხენისა ცუდად მოკლვა, რად ჰელოი ვერ წავიღე!” გულო, გეტყოდი, თუ: შეიქეც გზასა, − აჰა, ორმო დაგხვდებისა! ენაო, შენცა შეგაგონებდი, თუ: ხვაშიადსა ნუ გამოაცხადებ! უსაეჭვოდ ვხედვიდი ჩემსა გაბედითებასა, რომელ, რა შენსა გულის ნადებსა ვისსა აცნობებდი, იგი მუნამდის გააგრძელებდა მისსა ნებიერობასა და ნაზობასა, რომელ საამოვნო აღარ დარჩებოდა. გულო, გიჯობდა სულისა დაღება! აჰა, აწ გითქვამს და არა გერგო! მართალი თქვა კაცმან ვინმე, თუ: დათმობა ფრინველთათვისცა კარგია”.

საწუთრო ასრე მაღორებელია, ვითა ვისი და რამინ მიჯნურობამან დაიძაბუნა. საწუთრო ეკიცხევს ყოველსა კაცსა, მომზიდაობასა და ბუნებასა კაცთასა ესრე აბრუნვებს, ვითა თვალთა-მქცეველი მძივსა: ზოგჯერ მოხარულია და ზოგჯერ შეჭირვებული, ზოგჯერ მოყვრიანი და ზოგჯერ მტერიანი და მეშურნეთაგან შეფრობილი. და თუმცა ამისი ღირსი არ იყო კაცი, დიდის გემოჲთა ვერცავინ ნაზობდა, არცავინ ვისთვის გამიჯნურდებოდა, და არცა თავსა ჭირისა და სიკვდილისათვის დასდებდა. და თუმცა ამა საქმისაგან დაღალატებულნი არ იყვნენ, საწუთრო ეგრე ვერმცა აბრუნებდა, ვითა ვისის და რამინს დაემართათ: სიყვარულისა უარაკოჲსა შედეგად უარაკოსავე საერთმანერთოჲსა უწყალო გამწირაობასა მიჰხვდენ.

რა რამინ იმედ-გარდაწყვედილი, გულ-დაწყლულებული, თვალ-ცრემლიანი და სიცივისაგან სიცოცხლე მოძულვებული წავიდა, ვისი ზე უკუმოდგა. და შეექმნა სინანული და შეჭირვება ვისის რამინისა შინა არშეშვებისა, ტიროდა, პირსა, თავსა და მკერდსა უწყალოდ იცემდა; მოიტყოდა, ვითა ჭირისა-უფალი, მოსთქმიდა, თავსა უმეცრობასა ემდურვოდა, თვალთაგან სისხლისა ცრემლთა იდენდა და ნაკადად გასდიოდეს; ქვითა გულსა იცემდა, თვით მასცა გაქვაებულსა პირი განაცრისფერებოდა, ჩანგისაებრ კვნესოდა და იტყოდა:

“რად მოვკალ თავი თავისითა ჴელითა? რად ვქმენ, რად მოვიწყინე სიცოცხლე ჩემი? რად ვიყიდე თავისა ჭირი უმეცრობისა ჩემისაგან? აწ ვინღა დაავსებს გულისა ჩემისა ცეცხლსა? რაღა მიჴსნის მე ჩემთა ჭირთაგან? რასაღა ჟამსა მოველოდე სულთა ჩემთა დგმისა მიზეზად, რომელ ბედისა ჩემისა უსულოსაგან არაოდეს მაქვს გამოსვენება? ვაი და ვაგლახ მე! რა ვქმნა, სხვა ჩემგან კიდე ვინ დამტერებია თავსა თავისა საკლავად ანუ თავისა ნაქმარსა რა ვისგან ეწამლების?”

მერმე ძიძასა ეგრე უთხრა:

“ჰხედავ, თუ რა წამეკიდა! ვის დამართებია ადამისობითგან ესე, რომელ კაცსა ესრე უცნობო-ქმნით და გახელებით, მისთვის სანატრელი საქმე ღმერთსა კაცისათვის მიეცა და მან თავისითა უბედურობითა თვით დაიკლო? ვინ დაბადებულა ჩემსა ეტლსა ზედა სხვა კაცი? კარსა ზედა მოვიდა სვებედნიერობა ჩემი და უმეცრობითა ჩემითა გავდევნე; უკვდავებისა ჭიქა მქონდა და მისგან სილაღითა მთრვალმან ჴელთაგან დავაგდე. შავისა ბუქისა გრიგალისაგან მტვერი ადგა ჩემთვის, ლურჯისა ღრუბლისაგან ფათერაკი წვიმდა ჩემთვის; რაზომი თოვლი და წვიმა ამას ღამე ცისაგან ჩამოსრულა, ასი ეგზომი შეჭირვება ჩემსა გულსა ზედა დადგომილა. სიხარულისაგან დავგლახაკდი და თავისა სანთელი თვით დავავსე. აწ ამისგან კიდე ჩემი ღონე არა ვიცი, რომელ შენვე მიშველე, ძიძაო. ადეგ და სწრაფით მოეწიე, სადავეთა მოეკიდე, დააყენე ჩემი სულისა წამღებელი და ეგრე მოაჴსენე:

“ჰე, გამწყრალო, რად ჴამს მიჯნურობა უნაზო!? კაცი მიწყით იმედისა მომლოდნეა და მიჯნური კაცი მოყვრისაგან დია ნებიერობასა გასძლებს. შენ რაცა საჩემოდ ჰქმენ, საგულისო იყო, და ჩემგან ესე სათქმელი − შენი სალაღობელი და საცდელი იყო. არ იქმნებიან მიჯნურნი ესრე, თუცა მათ შუა ესეგვარი რამე არ გარდაჴდეს. ვის შეუყვარდების ესეთი მოყვარე, რომელ ერთსა სიტყვასა ნაზსა ვერა გაუძლებდეს? თუ მე საუბრითა დაგამძიმე, შენ რაზომ დიდითა ნაქმრითა დამამძიმე, იციცა? თუ შენგან იგი ნაქმარი საჴამსო იყო, ჩემგან ესე საუბარი რადღა არა? თუ შენგან მისი ქმნა ჴამდა, ჩემგან თურე სულისა დაღება ჴამს?” და თქვა: “ვირე მე მოვიდოდე, შენ დააყენე, ძიძაო, და მერმე მე ვითხოვ შენდობასა”.

ძიძა წავიდა სწრაფით და ვისი უკანა წაუდგა, მიჯნურობისა და შეჭირვებისაგან გახელებული და თმობა-უქონებელი. მას მისითა სიყვარულითა არცა ბუქისა ჰგაოდა და არცა სიცივისა; გზა-გზა თოვლი ვარდის ფურცლად უჩნდა.

რამინ ძიძასა დაეყენა და ეუბნებოდა. მერმე ვისი მივიდა, სიცივისაგან თრთოდა და ტანისა მისისა სითეთრითა თოვლი დალიბრდა, ღამისა სიბნელე მისისა პირისაგან განათლდა და თმათა მისთაგან ქვეყანა გასურნელდა, − ვითამცა ახლად რამინისათვის მზე ამოსულ იყო. მოვიდა რამინს წინა, თვალთაგან მარგალიტსა ყრიდა, ვითა ცა თოვლსა. ეგრე მოაჴსენა:

“ჰე, ჭაბუკთა სანთელო! იცი, თუ შენ ჩემთვის რა გიქმნია ანუ რაზომ-ფერად მოგიკლავ, მოგიყივნებივარ? იგი არ კმა იყო, აწ კვლა ჰლამი ჩემსა მოყივნებასა? ვიცი, რომელ ჩემგან არა გრცხვენიან, მაგრა ღმრთისაგან რად არ გეშინიან? გაბრჭე თავისა თავსა ზედა, რომელ ყოვლისა კაცისა გული შენებრ ნაზუქია. ყოველსა კაცსა ეწყინების, რა მოყვარე აწყენდეს და დაამძიმებდეს; ყოველსა კაცსა ნება თავისათვის უნდა; რაზომცა უფრო მიჰხვდეს, ეგზომცა უფრო მოუნდების. ვითა აწ შენ ჩემგან გწყენია, აგრევე და კვლა უფრო მე შენგან მიმძიმდა; რაცა სათავისოდ მოგეწონოს, იგივ სხვისათვის გინდეს. საწუთრო ესეთია, რომელ ერთსა ზედა არ დაიდგამს: ერთხელ შენ-კერძი და ერთხელ ჩემ-კერძი. თუ მტერი ესრე გაჴდეს, ვითა შენ გწადდეს, მაშა ნუთუ შენცა ასრე გაჰჴდე, ვითა მას სწადდეს. ვინცა შენებრ ავისა მოქმედი იყოს, ერთისა სიტყვისა სალაღობელისათვის რად გაწყრეს? ნახე, თუ შენ ჩემზედა რა ჰქმენ ანუ რა მიყავ, რაზომნი აუგნი მომითვალენ! შენგან ავისა მოქმედება რომელ ვიცოდე, ამისათვის მგმობდე? ტვირთსა ზედა გამწირაობისა ტვირთი მომიმატე, არ იყოფინე იგი, რაცა ჰქმენ, და წახვედ, ფიცი გამიტეხე, სხვა ცოლი შეირთე და მის გვერდით იხარებდი.

და თუ ღონე არ იყო ცოლისა შერთვისაგან კიდე, ისეთი წიგნი რად მომწერე, რომელ ჩემი და ჩემისა ძიძისა სააბეზარო იყო და გინება? რა მოგემატა მით. რომელ გვიყავ? თუ შენისა მოყვრისაგან არ შეგრცხვენდა, ფიცისაგან რად აღარ შეგრცხვენდა, რომელ შემოგეფიცა თუ: “ვირე ცოცხალ ვიყო, ფიცი არ გავტეხო”. თუ ჴამდა შენგან ფიცი და ფიცისა გატეხა, ჩემგან რად აღარა ჴამდა მის ჟამისა შენი დაყვედრება? რად ჰქმენ ესეთი საქმე, რომელ მისი ჴსენება სააუგოდ გიჩნს? არ გასმია, რომელ ავისა ქმნა საყვედურითა უფრო მოყივნდების? მით ავია ავისა ქმნა, რომელ უკუნისამდე აჴსენებენ. რადგან საყვედურსა ვერ გასძლებ, მშვიდობასა რად არ გამოირჩევ? გასინჯევდი ყოველსა საქმესა და ხვალისასა დღეს ნუ იქმ. თუ შეება ვისმე და დასცემდე, განაღა რამე მისგანცა გეცემის; თუ ჯამი შესტყორცო, კუტალსა შემოგტყორცებს; თუ ავი დასთესო, ავსა მოიმკი; ავი სთქვა, ავიცა გესმის; რაცა გითესავს, ნაცვალი გინახავს და, რაცა გითქვამს, პასუხიცა გასმია. უნაცვლო შეცოდება არვისგან ქმნილა საშენოდ.

მაგრა ესე არ პირიანია, რომელ შენსა შეცოდებასა მე გარდამაჴდევ! ნუ სწყრები, შენ ხარ ბრალისა უფალი და დამამძიმებელი. შეცოდება არა ვიცი, შენდობასა რასა გთხოვო? ამას რად არ მითხრობ, თუ − ესეთი ამირაობა ვინ მოგცა ჩემზედა?

შენ ბრჭე იყავ და გამოაჩინე ჩემი ბრალეულობა. ამასაცა ვიკითხავ, თუ ჩემსა თავსა, ტანსა და პირსა ზედა რა არის სააუგო და არ კარგი! მე ჯერეთ იგივე ვარ, რომელ მიცნობდი: იგივე პირი, იგივე თვალ-წარბი, იგივე ბაგე-კბილი, იგივე ნაკვთად კარგი, რომელ საროსა ვჰგავ; პირი სისავსითა თხუთმეტისა დღისა მთვარესა მიგავს, რომელ სინათლესა მზესა მოუღებს; ვარდი ღაწვთა ჩემთა სიახლითა დაყვითლდების; მარგალიტი კბილთა ჩემთაგან გაწბილდების, თმანი მუშკობისაგან არ შემცვალებიან და, თუ გაზაფხული პირსა ჩემსა ნახავს, ხისა მწვერვალთათ ფურცელსა ჩამოჰყრის სირცხვილითა.

რა იცი ჩემთანა მიზეზი, შენისა მიჯნურობისა და გაუწირაობისაგან კიდე? არ შენი მოყვარული ვარ, არ შენგან კიდექმნილობასაცა შიგან შენი მომდურებული ვარ, არ ყოვლითა საქმითა შენი საკუთარი ვარ, არ ადამისობითგან გვარიანი და უზადო ვარ, კეკლუცთა დამადუხჭირებელი და ჴელმწიფეთა დედოფალი? რაზომი თმა მასხია, მისგან უმრავლე არიან ჩემნი მიჯნურნი! ჩემგან კიდე ვის შვენის სიკეკლუცე ანუ ვინ ზნე-უკლები, რომელ სულთა და ოქროსაებრ ყოველსა კაცსა უნდი? ჩემსა სიყვარულსა შიგან ჰქმენ ჯომარდობა და აწ ცოტად მუდარა მექმენ; თუ სრულად აბეზარ-გიქმნია ჩემი სიყვარული, აწ გულსა ეგრეცა მოერიე.

ნუ გამოაცხადებ, ამა მოყვარესა ნუღარ მოაყივნებ, კმაა, რაცა აქამდის შენგან აუგი დამმართებია! ფრთხილი კაცი მას უფრო აქებს, ვინცა თავისა ხვაშიადსა შეინახავს, რომელ მისი გულისნადები ვერცა მისმან პერანგმან ცნას და ვერცა მისისა თავისა თმამან: შენცა ჩემსა დამტერებასა ნუ გამოაცხადებ, სრულად ნუ გამწირავ! რა ვიცი, ნუთუ ოდეს მოგეჴმაროს ჩემი სიყვარული! საწუთრო ერთ კალიბად არაოდეს დაიდგამს, დღესისა შედეგად სხვა დღე მოვა. თუ სიძულვილი მოგემატა მეტისა სიყვარულისაგან, მაშა ნუთუ მტერობისაგან სიყვარულიცა მოგემატოს; ვითა სიცივისა შედეგად სიცხე მოვა, აგრევე სიცხესა სიცივე მოუდგს. აწ მოისმინე ჩემი სათქმელი”.

77. [რამინისაგან პასუხი]

რამინ გულ-ტკივნეულმან ეგრე უთხრა:

“უკლებო ვისო! რაცა ჰქმენ, ვნახე, რაცა სთქვი, მოვისმინე. ვაი მას კაცსა, რომელი თავისა უპატიობასა ვერ შეიგნებდეს, სირეგვნითა გაბედითდეს! და მე ესე საქმე თვით ეშმამან მაქმნევინა და ვინანიცა დია, თუ რად მომაცთუნვა! დიდი გზა ვიარე და ღმერთმან იცის, თუ რაზომნი ჭირნი ვნახენ გზათა სიძნელისა და სიცივისაგან. მე არ ესეთი კაცი ვარ, რომელ თავისა ბედითობასა ვერ შევიგნებდე. მაგრა მემართლები, რასაცა მიზამ, და კვლა უარესსა, თვარა ჩემი დიდება ვისთვის დავაგდე. ანუ ორსა თვესა დღე და ღამ ვისთვის ვიარე? მე ამა გზისაგან სარგებელსა მოველოდი და ეს-თურე ცუდსა ჭირსა ვნახევდი!

ქოისტანს ვჯედ გამოსვენებული, ნებიერი და მხიარული; გული საგონებელთაგან აზატი მქონდა. და ესე ყველა თავისა ნებითა დავაგდე. მე ამის ყველაჲსა ღირს ვარ, რაცა შენგან მჭირს. უმეცარი გული თავისა ნებასა სდევს. ვისცა გამოსცდიდე, თვალი პატიოსანი მიეც; თუ იგი არ უნდეს, ნაბერწკალი მიეც. ჩემთვის საწუთროსა თვალი პატიოსანი მოეცა და, რა იგი დავაგდე, ნაცვლად ნაბერწკალი და კენჭი მომცა მე ბოლოდ. და განაღამცა ესე უსვეობა დამემართა! რა საწუთროჲსაგან უიმედო ვიქმენ, მანცა გამაუმადლოა და ეგრე თქვა, თუ: რადგან ეგრეა, თვით არ გიცნობო! კარგი ჰქმენ, რომელ გამომდევნე. ათასი ტრელობა და აბლაობა შემომაყვედრე. მე თუცა ეგეთი რეგვენი არ ყოფილ ვიყავ, ესეთსა ადგილსა ესეთი მიჭირვებული შენადმცა მოქენედ არ ვიყავ. აწ წაედ! ნუ მოკიდებულ ხარ ჩემთა სადავეთა და შეიქეც! ერიდე ჩემსა სიყვარულსა!

ვითა სთქვი, მე აგრე არას ვპატიჟობ, მე დასტურ აბეზარქმნილ ვარ შენგან და უკუნისამდის ერთგან მყოფად არ ვეგებით. მე თვით ესე არაოდეს მითქვამს, თუ: არ მზე და მთვარე ხარ; ყოველთა კეკლუცთაგან უტურფესი ხარ, შენნი თვალნი გრძნეულთა სათავნონია, შენი პირი ყოვლისა კაცისა გამამხიარულებელია, შენნი თმანი მუშკისა ტოილონია; ყოველთა შვენიერთა შვენებისა თავი და დასაწყისი ხარ და შენი ჭვრეტა სამოთხისაგანცა უფრო სანდომია; ყოველთა მნათობთა უნათლესი ხარ: ღამისა შემამკობელი მთვარე ხარ, მაგრა, თუ მზეცა და მთვარეცა, − არ მინდა, რომელ შენითა ნათლითა ვნათლობდე, აბეზარი ვარ შენგან. თუ უკვდავებისა წყალიცა ხარ, არა გსვამ; შენგან დარჩენასა სიკვდილი მირჩევნია. რაზომცა უებროდ ტურფა ხარ, უგულოთა მკურნალი და მიჯნურთა წამალი, რომელ რგება შენგან კიდე არვინ იცის, − ჩემთვის შენი წამალი ნუ მარგებლობს; აქათგან რაზომცა დიდად ჭირვეული ვიყო, კურნებად შენსა არ მოვალ!

ვიცი, რომელ ბაგეთა უკვდავებისა წყალი გითქს და, ვინცა გაკოცებს, არ მოკვდების, მაგრა მე, რაზომცა წყურვილმან და სიკვდილისა შიშმან მიმაჭირვოს, მას საკურნებელსა წყალსა აღარა ვსვამ. და თუ ჩემი მიჯნურობა ცეცხლიცა არის, შენ აქათგან მგზებარესა ვეღარა ნახავ. კვამლიანსა ცეცხლსა ერთობით განაცრება სჯობს.

მე რაცა არა მჭირს, ათასი საქმე ესეთი შემომყივლე, რომელ მისთანასა ერთსაცა ჩემი მტერი ვერ მეტყოდა. აწ იგი ყველა დაგვიწყებია და ჩემგან სიყვარულსა ეძებ! მას მშობელსა ჰგავ, რომელ ასული ბრმა ესვა, მისსა სიბრმესა ვერა ხედვიდა და სიძესა გვარიანსა და უმიზეზოსა ეძებდა. შენ თავისა აუგსა ვერა ჰხედავ და მოყვარესა უაუგოსა ეძებ. ამისი მდომი ხარ, თუცა ყოვლისა კაცისა ზნესა და აუგსა შენ ეძებდი და უზრახევდი. ჩემთანა ესეთი აუგი რა ოდეს გენახა, რომელ ყვედრებისაგან არ მოისვენე? გამაძე, შენ მოგძულდი და უხანობასა მე მაყვედრებ. უხანობისა და გამწირაობისა ნიშანი აწ შენთან უფრო ჩანს, რომელ არცაღა ფიცი მოიგონე და თვით არცაღა მიცნობდი და ჩემი სახელიცა არ გასმიოდა. ვითა ჴამდა ესრე უწყალობა და გაბედითება ჩემი? აჰა, ვითამცა არა შენითა, არ თუ სურვილითა ნახვისა შენისა მონდომილი, გამოჭრილ ვარ ადრინდელი შენთვის თავ-განწირული მოყვარე, მაგრა ერთი ღარიბი კაცი, ღამესა ბნელსა უსახლო და დანქრევისა მომლოდე.

და თუ შემცოდეცა ვიყავ, ათთავე თითთა გაქნევით ზენაარისა და შენდობისა მთხოველი რად არ შემიბრალე, რომელ პირველ თოვლთა და ბუქსა შიგან მადგომე და მერმე უპატიო გაბედითებით გამომდევნე? მეტისა უზენარობისაგან ვეღარ მოალმობიერე გული, ჩემი სიკვდილი იგი თოვლთა შიგან გწადდა, მტერთაებრ უწყალოდ მქმნოდი. და თუ შემეცოდა რა ესეთი, ეგრეცა არა, რომელ საკლავად არ გეწყალვოდი. შენ ეგზომ უზენაარო ხარ, რომელ მოყვარეთა სიცოცხლესა სიკვდილი გირჩევნია. აჰა, ვითამცა მოგეკალ, შენ რა გერგებოდა ანუ რა სიხარული დაგრჩებოდა?

ნუთუ შენი საეჭვი არ ასრე იყო, ვითა მოგიჴდა? თვარა მე უღონიოდ მიჯობდა, რომელ ვცან მტერობა მოყვრისა! დაჭირვებასა ესეოდენ სჭირს კარგი, რომელ გამოაჩენს მტერსა და მოყვარესა კიდის-კიდე.

აწ რადგან შენი საქმე ვცან, უმალავად მტერი ვარ შენი, შენისა უწყალოჲსა გულისაგან დამესისხლებული, ვინაჲთგან მჴეცთა და ფრინველთაგანცა უფრო გული ულმობელი გიც და თვალი უზენაარო. შენისა სიყვარულისათვის თავსა ჭირსა ნუვინ ჩაიგდებს, მით რომელ არა სარგებელია.

აწ ამისთვის მადლი ღმერთსა, რომელ ესეთი საქმე მეჩვენა შენგან, რომელ მიჯნურობისაგან მიჴსნა და გული ჩემი გააზატდა უწყალოთა და უზენაროთაგან. მე ვირე ცოცხალ ვარ, ჩემი პირ-მთვარე, სახელ-ვარდი გულ მეყოფის საყვარლად და მე მას, რომელ სიკვდილისა დღემდინ ჩემია. ვინაჲთგან ღმერთმან და ჩვენმან ბედმან ერთგანვე შეგვყარნა, ერთმანერთისა დაჯერება გვმართებს”.

78. [ვისისაგან პასუხი]

ვისმან პასუხად ეგრე უთხრა, საყელო-გარდახეულმან და ესრე მტირალმან, რომელ თვალთაგან სისხლისა ნაკადი გასდიოდა:

“ჰე, გულისა ჩემისა სიხარულო, სულთაებრ საჴმარო და საყვარელო, შენ ხარ ჩემისა ბედნიერობისა ბედი! თუ ავი და დასამძიმებელიცა რა გითხარ, შენცა ეგრე მიზამ. ნუ ამჴდი შენსა საფარველსა! ნუ დამაგდებ და ნუ დამანავღლებ ჩემსა სიცოცხლესა! ექვსსა თვესა შენისა კიდეგანობისაგან ესრე მიჭირვებულმან და სიკვდილად მიწურვილმან თუ ვთქვი რამე, რა საკვირველი იყო? მე შენითა სიყვარულითა ვთქვი კიდეგანობა, უჭიროდ არ ეგების ლხინი და არცა მიჯნურობა უნაზო. ვისიცა გული მიჯნურობისაგან დამწვარია, მას მოყვრისა ნებიერობა იამების. რადგან მე ჩემითა ეგზომ ცოტაჲთა ნაზობითა ესრე დია გაწყინე, თუ მო-აღარა-მემატების, ღმერთმან ესე ჭირი გა-რე-მიძნელოს, რომელ უფრო და უფრო ვიჭირვოდე. თვით რადგან შენი გული საჩემოდ გაუვლენელი დამისკვნია, რასაღა განებიერებდე ანუ გულისა მოუცემელითა სიტყვითა რასაღა გცდიდე?

ვით მეგონა, არ ეგრე მომიჴდა. არ მეგონა, თუ მესისხლე ვითა შემცოდედ გამოვჩნდები, და, თუ მაშინ იგი ვთქვი და დაგამძიმე, აწ ნახე, თუ ვით ქენებით გეძებ! ცუდი ჩაუქობა ვიჴმარე შენთანა და მით ესრე ჩავიჭერ. თუ სიხარულისა ჟამსა გიახელ, აწ ჭირსა შიგან არა ვარ კიდეგანი. ასე რა თოვლთა შიგან ჩაფლული შენს წინა ვდგა, მე რადგან შენისა სიშორისათვის ეგზომნი ჭირნი მინახვან, გარე აღარა შევიქცევი. არცა დაგაგდებ, შენთა სადავეთა კიდე არ გაუშვებ და მუნამდის ესრე საბრალოდ ვტირ, ვირე აქა არ მოვკვდე და ამით შენცა მოგაყივნო და თავიცა აღარ შევიწყალო.

და თუ აწ ჩემი შეხვეწა მოისმინო და შენდობასა ზედა სიუჴვე იჴმარო, სიკვდილისა დღემდინ შენი ნასყიდი მჴევალი ვიყო; შენისა ბრძანებისა ასრე მომსმინარი ვიყო, ვითა პატრონისა, და, თუ ესრე არ ვქმნა და არ შეგაგუო, ოდესცა გწადდეს, ჩემზედა მაშინცა შეგიძლია ესევე. ხე ძირთა ადრე მოიკვეთების, მაგრა მოკვეთილი გვიანად იზარდების, და აგრევე შენგან მაშინ ადვილად ეგების ჩემი გაწირვა, თუ დამამძიმებელი შენი ვიყოღა”.

79. [რამინისაგან პასუხი]

რამინ ეგრე უთხრა:

“სულდგმული აღარ გავმიჯნურდები და არცაღა უპატიობასა ჩემსა მოვინახავ, არცაღა ამა ბედითსა საქმესა უკანა-უდგები. რად ჴამს აზატისა თავისა მონად გაჴდომა, ანუ სიხარულისა ჟამსა დაღრეჯილობა? მრავალჯერ მინახავს ჩემი თავი ესრე გაბედითებული მტერთაგან სიხარულად, და მე ესე აწყაღა დამმართებია შენგან; კვლა არაოდეს ეგების, რომელ დავივიწყო აწინდელი გულის ტკივილი. ჯოჯოხეთისაგანცა კიდე ადგილი ნურა მაქვს ჩემად საყოფად, თუ მე გამოცდილსა კვლა გამო-ღა-მცდი. თუ შენისა პირისაგან აქვს მზესა სინათლე, აღარცა მისგან მაქვს იმედი. თუ ლიტრა ერთი ქვა სამ ლიტრად თვალ-პატიოსნად ღირდეს, ასსა ლიტრასა ქვასა მას სიძვირესა შიგან ეგრეცა ვიყიდი და გულსა დავიდებ, ნუთუმცა ამით დავეჴსნა ამა აუგიანობასა, რომელსა შიგან ვარ.

თუ შენსა საძებნელსა გზასა ზედა ათასი საჭურჭლე ძეს, არცა ეგრე ღირს ამა ჭირად; გულსა ტანისაგან გამოვიკვეთ, თუ აქათგან შენღა გეძებდეს ანუ სხვათა მოყვარეთა! თუ უგულო დავრჩე, დია მიჯობს, რადგან ესეთია, რომელ ყოველი კაცი უყვარს და მე ვსძულ და მაჭირვებს თვით, ნუთუ ბედნიერობა იყოს ჩემი. ამას ღამე შენი ჩემთვის ესეთი სიქუშე დიადი საქმეა, ესეთი, რომელ თავსა ზედა დია ძნელსა ჰგავს და ბოლოსა ადვილად მოჴდების. ღმერთი ზოგჯერ ესეთსა საქმესა მოავლენს კაცისათვის უზაროდ, რომელ მიღმა სააჯო იყოს.

აწ ჩემი საქმე აგრე მოჴდა: დავეჴსენ ეგზომსა ჭირსა; მე აქამდინ მონა ვიყავ და აწ გავჴელმწიფდი, მიწა ვიყავ და ცად შევიქმენ. ასრე ვმხიარულობ, რომელ გულსა შეჭირვება ბეწვისა ოდენიცა აღარაა. მთრვალი ვიყავ და გავფხიზლდი, აწ უჭირველად დავჰყოფ, რომელნიცა დღენი მისხენ. სირეგვნისა ძილისაგან აწღა გამღვიძებია, უმეცარი სული ჩემი აწღა გამეცნიერებულა. რა უპატიოსა ბედსა ჩემსა დავეჴსენ, ფერჴნი ასრე ამსუბუქებიან, რომელ ჩემისა ფერჴისა მტვერსა ფრინველნი ვერ ეწევიან. მე ეგეთსა ვეღარ მნახავ, ვითარი აქამდის გინახავ მიჯნური. ვინცა საწუთროჲსა გონებასა დაეჴსნების, ჭირთაგან გააზატდების და მოილხენს მრავალფერისა ჯავრისაგან. სადაცა იყოს, სარგებელსა არ ეძებს ზიანისა შიშისაგან.

შენცა ესრევე ქმენ. თუ ცნობანი გისხენ, ჩემებრ იყავ, ნუღარცარას შენ შეიჭირვებ. სიბრძნე და გონიერება იჴმარე, მით რომელ სიბრძნე ჴელმწიფობა არის. თუ ას წელსაცა უდგები მიჯნურობასა უკან, ბოლოდ ოდენ დახედე: მისგან, ქარისაგან კიდე, არა დაგრჩების ჴელთა სარგებელი”.

80. [ვისისაგან პასუხი]

ვისსა რამინის ჴელი ჴელთა ჰქონდა და მიჯნურობისაგან უჭკუო უბნობდა, და მისისა სიყვარულისაგან და თვით სიცივისაგანცა თრთოდა, ნარგისთათ სისხლსა ვარდსა ზედა ღვრიდა და ეგრე ეტყოდა:

“შენ ხარ ჩემისა სიცოცხლისა მიზეზი, ჩემთა თვალთა ჩენა და გულისა სიხარული! ვიცი, გაგაწყრე და არ კარგი ვქმენ: ერთ-კერძ ჩემგან სიყვარული და მეორედ მეფედ საჩენელი, სასახელო ჴელმწიფე! უშენოდ არ მინდა სიცოცხლე და საწუთროსა შიგან ყოფნა. რომელ გაგაწყრე და ჩემგან ნათქვამითა ეგრე გამიკუშტდი, მითცა ამისისა ნავღლისაგან ჩემითავე კბილითა გარდამიჭამიან მკლავნი. ნუ შემომტყორცნი მტერობისა ისარსა, ნუ მაწვევ უპატიოდ კიდეგანობასა. აწ ვეახლნეთ მხიარულნი ორნივე ერთმანერთსა, გარდასრულსა ნუ ვიჴსენებთ, ნუ გიმძიმს ჩემგან მაშინდელი შენი უპატიობა. ეგრე სწორისა და მტერისაგან დასამძიმებელი არის, არ ჩემებრ მოყვრისა, რომელ რაზომცა ვინ დიდი და მორჭმული ყოვლისა ქვეყანისა მპყრობელი ჴელმწიფე იყოს და გა-ვისთვის-მიჯნურდეს, მისთვის ეგრეცა დამდაბლდების, რომელ ფერჴთა ეგების, მოყვარეთა ნაზთა წაკიდებად ვინ იტყვის, არცა მათგან დათმობა აუგად ითქმის.

აწ დათმე ნაზობა ჩემი, შენვე წაგიღია ჩემთვის გული, შენვე დაგიალაფებია. მიმუდარე! შენგან ვარ ესრე უცნობო-ქმნილი; შენ შენსა თავსა აბრალებდი ჩემსა ესრე გასლვასა, თვარა მე შენი დამძიმება არაოდეს მწადებია. რას პასუხს გასცემ ღმერთსა ჩემთა სისხლთა მოკიდებისათვის, ანუ მე ამის უარესი რაღა წამეკიდების, რომელ არცაღა გული მქონდეს და არცაღა მოყვარე მყვეს! ვისთვის გული დამეკარგოს, მას ჩემი სიყვარული ასრევე აღარ ჰქონდეს, ვით მე გული! მაგრა, თუ ღმერთი უვის მსაჯულად სოფელსა, არ დაარჩენს ჩემთა ბრალთა. ნეტამცა ჩემი გული ჩემთა საქმეთა მთნებელი იყო, და, თუ გული არა, ბარე მოყვარემცა ჩემი გულს-რულად მოყვარე იყო!

თვით გული ვით გეტყვის ჩემსა მოშორებასა? შენ არ იგი ხარ, რომელ ხანიერსა გიტყოდეს? ვაი, რომელ ბედისა ჩემისაგან შენცა აბეზარ-მქმნიხარ! რა იქმნა ეგზომი ფიცი შენი, რომელ აწ ერთიცა არ გაჴსოვსღა? ამისათვის შევაგუებდი ამა რეგვენსა გულსა ჩემსა, თუ ნუ გამიჯნურდები ამა უხანოჲსათვის, რადგან რამინის გულისა დაუდგრომელობა იცი-მეთქი? მაგრა არ მოისმინა, შეგონება ცუდად წამიჴდა და აღარ ვიცი, თუ ბოლოსა ჟამსა ვით იქმნების ჩემი საქმე. და აქაცა ეგზომსა რას მაყოვნებ და თვალთაგან სისხლისა ცრემლსა ვირემდი მადენ?

თუ შემოიქცევი, ზენაარ, შემოიქეც. მე აქა სიცივემან მომკლა და, შენ თუ არ შემოიქცევი, მე თანა წამიტანე; სადაცა წახვალ, არსად არ დაგაგდებ. რაზომცა ძნელი გზაა, შენსა მოახლოებასა შიგან მეადვილების; რაზომცა შენგან უსაფარველ მყო და არ გინდე, თუ ანუ ჴელსა არ მომკვეთ, ანუ კალთასა არ მოიკვეთ, მომიწყვედ ვერა. წამსაცა უშენო სიცოცხლე არ შემიძლია. თუ გული ჩემი სიმაგრითა კლდეცაა, შენსა კიდეგანობასა ვერ მოითმენს. აჰა, ჰლამი წასლვასა, ჩემთა სულთა სარჩევი, და მე მომცდარსა და დაღონებულსა ველთა ზედა დამაგდებ! წახვალ და წაიღებ ჩემისა პირისაგან ფერსა და ტანისაგან ძალსა და თმობასა და ცნობასა. რად ხარ საჩემოდ ესდენ უწყალო და გულ-მაგარი, რომელ ეგზომისა ქენებისათვის არ შეგებრალე!”

ექენებოდა გულისა წამღებელი ვისი, მაგრა რამინს გული არცა ეგრე მოულბა. ეკიდა, ვითა ალმასი სამისო; ვითამცა რამინის ულმობისა გულისა წყრომა, ცათაგან თოვლი და მთათაგან ქარი დანაძლევებულ იყვნეს გაუყრელობისათვის, აგრე გათენებამდის არცა იგი დაცხრა და არცა იგი. ვისმან რამინ ვერ დაიჭირა და მისგან უიმედო-ქმნილნი ვისი და მისი ძიძა გარეშემოიქცეს სიცივისაგან დამძრალნი და მტირალნი.

მოვიდოდა მთვარე, ღამისა დამაშვენებელი; გული მისი უკვამლოჲსა ცეცხლისაგან იწოდა, თვალნი ცრემლთაგან სისხლად გარდაქცეოდეს, ტანი სიცივისაგან, ვითა ცხროიანსა, უთრთოდა და რამინისაგან იმედ-გარდაწყვედილობისათვის ღმრთისაგან ათასჯერ სიკვდილსა იაჯდა. ეგრე ტიროდა:

“ვაგლახ მე, ჩემისა ბედისა უბედურისა შესწრობილსა! მე ამა ჯავრსა ვით გაუძლო? მე ჩემი ბედი მებრძვის მტერობით, ვირე უგრძნეულოდ სამე არ წამაგებს. ძიძაო, ჩემგან უფრო ბედითი და საკლავი ნუვინ იცი სხვა, თუ აქათგან ვისიღა რა გამივიდოდეს ანუ მიყვარდეს. და თუ წაღმა გამიჯნურებული მნახოღა, ორნივე თვალნი შენითა ჴელითა ამომიყარენ. ასრე უღონო ქმნილა ჩემსა ტანსა შიგან ჩემი სული, ვითა უსულო სამარესა შიგან. მე თუ ამა ბედითობასა და აქანამდისებრ გულ-წყლულობასა შიგან მოვკვდები, ქვეყანასა ზედა არა რომლისა მიწისაგან ვარ ჩასაშვებელი. რამცაღა წამეკიდა ამის უარესი, რომელ მოყვრისა და სულთაგან მოწყვედილ ვარ! ანუ მიჯნურობისაგან ამის უძნელესი რაღა ეგების? აწ ვიცი, რომელ შავი სხვაფერად არ შეიღებვის”.

81. რამინისი და ვისის ერთგან შეყრა

რა გულისა წამღებელი ვისი წამოვიდა რამინის ჯავრისა და იმედ-გარდაწყვედილობისაგან საბრალოდ გულ-დადაღული, რამინს თავის ბრალობა შეექმნა. შეჭირვებითა ჰაერი გამწყრალისა ვეშპისაებრ ეჩვენა, ბუქისაგან თვალთა წინა აღარა ჩნდა; ჰაერისა სიფიცხესა და ქარსა ესრე მოემატა, რომელ პილოსა წააქცევდა. რამინის გზა თოვლმან შეკრა, თოვლთა შიგან ოდითგან მოუსვენებლად დგა, ტანსა ჰყინვიდა და გული ცეცხლთა შიგან ეწოდა, თუ: რაჲსათვის გაუკუშტდი ჩემსა გულისა წამღებელსა და სიცოცხლის წამღებ-მომცემსა ვისსაო? ანანდა თავსა და სწყევდა თავისა გონებასა, თვალთაგან ცრემლისა ნაცვლად სისხლსა იდენდა, ჴმა-მაღლად ეგზომი იტირა და იზახა, რომელ სულნი ამოსლვად მიეწურნეს. შემოიქცა, გამოაჭენა ცხენი, გარდაიჭრა, ვისსა წინა დაეცა, მუჴლნი ჩაიყარნა, შეეხვეწა, ექენებოდა ზენაარსა და შენდობასა ითხოვდა. და ეგრე უთხრა:

“ჩემითა უმეცრობითა აწ შეცოდება გამიორკეცებია და თვით სირცხვილისაგან არა ვიცი, თუ რა ვთქვა. გარნა ღონე შენდობისავე თხოვაა; შემინდევ დიდად შეცოდებულსა, რომელსა პირი არა მათქს შენად საუბრად. ვითა მეტი ხარ ყოველთა ადამიანთაგან შვენებითა, აგრე მეტი ქმენ ჩემზედა შენდობითა. მე ჩემითა სირეგვნითა ორჯერ პირის-წყალი წავიღე შენს წინა. აწ თვალნი არ მასხენ სირცხვილითა შენად შემოსახედავნი, არცა ენასა ჩემსა შენდობისა თხოვა შეუძლია; გული ჩემი შენისა სირცხვილისაგან დაბნეულა, ენა ჩემი შენისა შიშისაგან გამონასკულა: არცა შენდობისა თხოვა შემიძლია, არცა უშენოდ ჩემი სიცოცხლე ეგების! ჩემისა თავისა გზა აღარა ვიცი, დარჩომილ ვარ აწ საბრალო, უღონო და უმოყვრო, გული ჭირთაგან ამვსია, თმობა წამსლვია, სიტყვა აღარა მაქვს და სული შემმცრებია! სიცოცხლისა იმედი არა მაქვს და შენდობისა სიტყვა. შენისა სიყვარულისა თესლი გულისა ჩემისაგან წამსაცა არ ამოქარვებულა. მან ღმერთმან, რომელმან დამბადა, აწ შენ ჩემი შეცოდება უჴსოვნელად გაქმნევინოს. მაგრა აწ ჩემმან ბედმან და ეშმამან მაქმნევინა და მომიღო გონება შენი შესაგვარი. აქათგან თუ არა შემინდობ და მაგასვე გულსა ზედა ხარ, აწევე თავსა მოვიკლავ და არცაღა შენ გწყალობ, შეგიპყრობ ჴელთა და შენცა მოგკლავ და ეგრეღა თავსა მოვიკლავ, რაზომცა შენოდნად არავინ მიყვარს. რა მე არ ვიყო, ნუღარცამცა შენ ხარ! მოყვარე სიკვდილისა ჟამსა მინდა, რომელ აღდგომასა ერთგან ვიყვნეთ. მე რა შენებრი მოყვარე მახლვიდეს და ჴელთა მყვეს, სიკვდილისა სიძნელე მომიადვილდების. შენ ჩემი სამოთხეცა ხარ და სოფლისა შვენებაცა. ვის უნდა ამა ორისაგან კიდეგანობა! მას საუკუნესაცა შენი სიახლეა ღმრთისაგან ჩემთვის თხოილი და აქა ამისი გონება ნუგეშინის-მცემელი ჩემი და ჭირთა დამავიწყებელი. აწ ესე ვთქვა, რომელ, თუ მაშინ ჩემგან მის ავისა ქმნა არ გკეთებია, ეგეთსა ავსა ნუცა შენ იქმ ჩეზედა. თუ მე ავმან ავი ვქმენ, შენ კარგმან ამად მსგავსად კარგი ქმენ ჩემზედა. შენითა მოლმობიერებითა თვით შენთა ფერჴთა ქვეშე მომიგე, რომელ აქათგან ბრძანებისა შენისა, ვითა მონა ნასყიდი, ეგრე მომსმენი ვიყო და მიწათაებრ მდაბლად გმსახურებდე. მომმადლე ჩემი შეცოდება. ნუ მომაკლევ თავსა და ნუ მიისხამ სისხლთა ჩემთა. მე შენი ვარ და შენ ჩემობასა ნუ ინანი. მე მიწყივ იმედიანი შენისა სიყვარულისა გაუყრელობისაგან ვარ”.

რამინ გულ-წყლული ესრე-გვარსა უბნობდა და დაუდუმებელად ტიროდა და გულსა მჯიღითა იცემდა. რაცა რამე ქმნილ იყო და ერთმანერთისაგან დამძიმებოდა, კვლა დაუწყეს ერთმანერთსა საუბარი. და ყვედრება გაგრძელდა ასრე, რომელ საწუთროსაცა გაუკვირდა მათი საქმე. ვისის გული მთასა ჰგვანდა და პირი მისი მაზედა ყვავილსა, რომელ რამინის საუბრისაგან მის მთისა თოვლი არ მოლბა და არცა სიცივისაგან ყვავილი დაჭნა.

რა ცისკარმან მისი დროშა გამოაჩინა, ორნივე შეშინდეს გათენებისა და გამჟღავნებისაგან. და სიტყვა დაუმოკლდა, მომცდარი გული მათი გზად გამოვიდა და მტერობისა ეშმამან უკურიდა. ჴელი ერთმანერთსა მოჰკიდეს და ზე კოშკსა გავიდეს. გული შეჭირვებისაგან ნატანჯი ჭირისაგან გაააზატეს. დარბაზისა კარი დაჴშეს. სიხარულისაგან ახალ აყვავებულსა წალკოტსა დაემსგავსნეს, დაწვნეს მაშვრალნი და სიცივისაგან დამზრალნი ფოცხვრისა უპისა ტყავსა შიგან და ერთსა საგებელსა ზედა, ვითამცა ორსა ტანსა შიგან ერთი სული სდგმოდა, ეგრე შეიერთნეს. იყვნეს, ვითაცაღა მათ სწადდა. მათი საგებელი ვარდისაგან სავსე და მათი სასთაული მზისა და მთვარისაგან ელვარე; მათისა პირისა და თმათაგან სახლი სურნელებითა სავსე იყო. ვითა ორთაგანვე ერთგან შეყრა სანატრელი იყო, აგრე დაუამდა ერთგან ყოფნა. თავით ფერჴამდის ერთმანერთსა წამსაცა არა მოეშორვებოდეს, არცა მათ შუა ბეწვი გაიარებოდა.

თვესა ერთსა იყვნეს ესრე, რომელ არავინ იცოდა მათი საქმე. არ მოისვენეს სიხარულისა, ლაღობისა, ყმაწვილობისა და ერთმანერთისა ხვევნისა და კოცნისაგან. რა მოსწადდის, მათთა წადილთაებრ საჭამადი და ღვინო მოაღებინიან. არა იყო მათი საწყენელი. თუცა ადრითგან ერთმანერთისა სიშორისა და დამძიმებულობისაგან გულ-წყლულნი იყვნეს, აწ კოცნის სიმრავლითა და წადილთა მიყოლითა ჰკურნებდეს ერთმანერთისა გულსა, ემალამებოდეს ერთმანერთსა.

შაჰი მოაბად ჯდა საჴელმწიფოთა საჯდომთა ზედა მორჭმული და მხიარული. აზრადცა არა იცოდა რამინის საქმე. არცა ამას ეჭვდა, თუ ჩემსა ძმასა რამინს მისი ქვეყანა დაუგდია და აქა ჩემსა ცოლსა მოუშორვებლად დღივ და ღამე გვერდსა უწევსო, ერთგან იხარებენ და ჩემზედა იცინიან და ამა ორსა თვესა სიხარულითა დაუვიწყებია მათი ექვსისა თვისა კიდეგანობისა სიძნელე და შეჭირვებაო. რომელსაცა საწუთრო ესრე გულისა ნებასა მიახვედრებს, მას მიჯნურისა ჭირთა ჴსენება რად უნდა ანუ თავისა რიდება?

რა ორსა თვესა ერთგან ყოფნითა გაიხარნეს და საწუთროჲსა სიხარულისაგან თავისი ნაწილი აიღეს, მოვიდა გაზაფხული. რამინ ეგრე უთხრა ვისსა:

“აქათგან აღარა პირიანია ჩვენი ესრე ყოფნა. აწვე სჯობს გამოცხადება და შაჰი მოაბადის ნახვა, ვირე არ დამჟღავნებულ ვართ”.

მოიგონა გონიერმან რამინ თავისა ღონე. შუაღამე ციხისაგან ჩამოვიდა და ნახევარ-დღისა სავალი იარა. მერე, რა გათენდა, შემოიქცა და მოჰმართა მარავს ქალაქსა. ცხადად მოვიდოდა შარასა გზასა და მარტო შემოვიდა ქალაქისა კართა; ვითა შორით მომავალსა მართებდა, აგრე დამაშვრალ-გვარად და მტვერიანად აჩვენა თავი ყველასა. მოვიდა მგზავრად დარბაზისა კარსა ზედა. მაშინვე მოაჴსენეს შაჰინშასა: “ქვეყანისა დიდებისა მზე გამოვიდა, ქვეყანისა დამამშვენებელი რამინ მოვიდა, პირად მთვარისაებრ გავსილი და ნაკვთად საროჲსა მსგავსი, გზათა სიგრძისა და სიცივისაგან წყენილი, და ესერა კარსა ზედა დგასო”.

გაიხარნა შაჰინშა, ვითა მართალ იყო, უბრძანა და შევიდა მას წინაშე რამინ. თაყვანი-სცა და პირი მიწასა დასდვა, დალოცა და შაჰინშა ამოდ მოიკითხა და მოჰკოცნა. მერმე რამინს ამბავი ჰკითხა. მან გზისა სიშორისა ჭირნი მოაჴსენნა და ესეცა ვითა:

“ჰე, მაღალო, სახელოვანო და მოსამართლეო მეფეო! ყოველთამცა ჴელმწიფეთა და მეფეთაგან უფროა სახელი შენი და მტერნი შენნი ქვეშე ფერჴთა შენთა! სახელიმცა თქვენი ცამდინ მაღალია და სახელოვანადმცა გამარჯვებულია ბედი თქვენი! ანდამატისა მსგავსი სიმაგრე და მაღნიტისა მთისაგან უფროსი გული ჴამს, რომელ შენსა უნახაობასა გასძლებდეს და თქვენისა სამსახურისაგან კიდეგანობასა. ცოტა თქვენთა უბეთა შიგან გაზრდილ ვარ, სულნიცა თქვენგან მიდგან და დიდება ეგზომ დიდი თქვენგანავე მაქვს, რომელ ცად გაგიწევივარ. თქვენსა უნახაობასა ვერ გავსძლებ და უთაყვანებლობისა თქვენისა მიჭირვებული ვარ. ესე არ იცი, არ თურე თქვენისა გვარისა ვარ, თქვენსა კარსა ზედა ჩემი მეკრედ დგომა ღმრთის წყალობაა ჩემთვის. თქვენისა სამსახურისაგან კიდეგანობასა ვერაოდეს დავთმობ. თქვენითა ბრძანებითა წავედ გურგანს და ჴრმლითა მთა და ბარი მტერთაგან დავცალე. ქოისტანი ესრე გამიჴდია, რომელ თხისა ბრძანებასა ლომი მოისმენს. მუსლით, არანით შამამდინ ერთი თქვენი მტერი არა ჩანს. მე, თქვენსა მონასა, ღმრთითა და თქვენისა ბედითა ყოველი გულის-ნება მქონდა თქვენისა სიშორისა და უთაყვანებლობისაგან კიდე; დამბადებელი ცისა და ქვეყანისა რაზომცა უხვია, ერთსა კაცსა ყოველსა გულისნებასა არცა ეგრე გაუსრულებს, ასრე ვითა მე, რომელ დღივ და ღამით თქვენსა ნახვასა ვინატრიდი და აწ ვეღარ დავთმე წამოუვალობა. წამოვედ ესრე სწრაფად, ვითა ღვარი მთისა თავისაგან; მოვალ მარტო მინადირებია გზასა და, ვითა ლომსა, უმგბარი ჴორცი მიჭამია. აწ რადგან ღმერთმან შემიწყალა, თქვენ მშვიდობით გნახენ და თაყვანის-გეც, ბედისა ჩემისაგან ვპოვე იმედი, რომელ არ თურე უბედური დამბადა ღმერთმან. გული ჩემი გამხიარულებულა და ერთი სული ჩემი გაათასებულა სიხარულითა, გვირგვინი ჩემი ცამდი მიმწვდარა. სამსა [თვესა თქვენსა წინაშე] ჭიქითა ღვინოსა მხიარული ვსვამ; [მას უკან] თქვენსა ბოძებულსა ქვეყანასა წავიდე, თუ არა, რაცა მიბრძანოთ, იგი ვქმნა. მე მის უკეთესი არა წამეკიდების, რომელ თქვენისა ბრძანებისა მოსმენისათვის თავი არ შევიწყალო. თვით ცოცხალი და უკვდავი მაშინ ვარ, რა თქვენისა წადილისა აღსრულებისათვის სული ჩემი გავწირო”.

რა შაჰინშას ესმა ესე ამო რამინისაგან საუბარი და შეწყობილნი სიტყვანი, მოეწონა, დაიმადლა და ეგრე ბრძანა:

“მომეწონა შენგან ეგე, რომელ გიქმნია, გამოგირჩევია მართლის-მეტყველება და ჭაბუკობა შენი გამოგიჩენია. მე შენი ნახვა გულსა გამიმხიარულებს, ერთსა დღესა ნახვა შენი არ მეყოფის და ვერცა გავძღები მოკლედ ნახვითა შენითა. აწ ჯერეთ ზამთარია. სხვა რა ეგების სმისა და გახარებისაგან კიდე? მუტრიბთა ვამღერებდეთ და ერთგან ვიყვნეთ. რა გაზაფხული მოვიდეს, დღენი დათბეს და ჰაერი დაამდეს, მუნ მიმავალთა მგზავრთა დიდად იპოვებენ, ასრე რომელ სადამდისცა გწადდეს, თვით მეცა თანა წამოგყვები გურგანამდინ: ნადირობად მინდა წამოსლვა, გაზაფხულ სახლად ყოფნა საწყინოა. აწ წაედ აბანოსა, იბანე, ტანისამოსი გამოიცვალე და მოისვენე”.

რა რამინ მხიარული წავიდა აბანოსა, შაჰინშა მრავალი ტანისამოსი გაუგზავნა. და სამი თვე მას წინაშე დაჰყო რამინ სიხარულითა და არა ნახა გულის-ნებისაგან კიდე სხვა დამძიმება. ბედმან ყველა ესრე მოუვლინა, ვითა მას უნდოდა: მალვით ვისსა ნახვიდა და გულის-ნებასა ჰპოებდა მისგან. სიხარულითა იყვნიან ერთგან, ხვაშიადი მათი დაიმალა. ესეთსა ადგილსა შეიყრებოდიან ერთგან, რომელ მოაბადის აზრი მუნ არ მივიდოდა, და არ გამოცხადდა მათი საქმე და ვერცავინ უგრძნა.

82. მოაბადის ნადირობად წასლვა

რა გაზაფხული მოვიდა, მთათა და ბართა სიშვენვარე დაიწყეს, მინდორნი აყვავდეს, საწუთრო და ჰაერი სამოთხესა დაემსგავსა, მიწა შვენებითა − ცასა, ბერი ქვეყანა გაყრმდა ვარდისა, იისა და მრავალფერთა ყვავილთაგან. ჴელმწიფეთა საჭურჭლესა დაემსგავსა ქვეყანა, ფრინველთა ჭიკჭიკება დაიწყეს და იადონნი ვარდთა ზედა მრავალთა ფერთა ჴმათა იტყოდეს. ქვეყანა მრავალ-ფერობითა ჩინურისა სტავრისაებრ გასრულ იყო. ცამან ჰაერი გარდაიწმიდა და ქვეყანა ნამისაგან მოცინარობდა. ნადირთა მინდორს სიარული დაიწყეს და ხეთა შტომან ჴმელმან სინედლე დაიწყო და ყვავილისა გამოღება. ნარგისმან თრობა დაიწყო. ბაღნი და წალკოტნი შვენებითა კეკლუცთა ქალთა დაემსგავსნეს და ქვეყანა საჴელმწიფოჲსა მეჯლიშისაებრ გაჴდა გულ-მხიარული. ვინ იყო თუ შეჭირვებული, ყველასა თამაში მოუნდა ველსა. ფეროვანისა ღვინითა ჭიქასა ესრე არ გაუშვებდეს, ვითა ხვასრავ შირინისა ჴელსა. ოდეს წალკოტსა იყვნიან, ოქროსა და გოარსა აყრიდის ნიავი თავსა და მოყვარეთა სიხარულად სულსა მიართმიდის. წვიმამან მდელოსა და მდელომან კაცთა გულსა ჯანგი მოჰჴოცის. მარავის მიდამო ესრე შვენოდა და ელვიდა, ვითა სამოთხე. მიწა დამბალ იყო, ვითა შუშთარი.

ამა ქვეყანისა სიმწვანისაგან შესწრაფებით-რე მოუნდა მოაბადს ველსა თამაში და ნადირობა. სწრაფით უჴმნა დიდებულთა და აწვივნა ლაშქარნი და უბრძანა, ვითა: “ჩვენ ნადირობად გურგანისა ქვეყანასა წავალთ და დაეკაზმენით! ნადირთა და მჴეცთა სიმრავლე დიადი არის მუნ”. ლაშქართა კაზმა დაიწყეს. რა ვისმან რამინის მუნ წასლვა იგრძნა, ვითა ხელსა, ცნობა და გონება წაუვიდა, თმობა და ჭკუა აღარ ჰქონდა. ძიძასა ეგრე უთხრა:

“ამის უსაკვირველესი რაა, რომელ ცოცხალსა კაცსა სიცოცხლე აღარ უნდეს? აწ იგი მე წამეკიდების, რომელ, თუ ამას გავძლებ. უღონიოდ სიცოცხლე მომწყენია. თვით ათასჯერ ჴრმლითა საკვდავად დაკოდილ ვარ მისგან. აწ გურგანს ნადირობად წასლვასა ჰლამის შაჰი მოაბად, რომელ ღმერთმან ყორანი დაახვედროს, ეტლი უბედური და ჟამი არა სვიანი მოაგებოს! ვითა გავძლო რამინის კიდეგანობა? ანუ ამა ეშმაჲსა სიძულვილისაგან ვითა ვიჴსნა? თუ ხვალე რამინ წაჰყვების, ჩემი გული დასტურ ვეღარ მიჰყვების, მით რომელ მოვკვდები მისისა წამავლობისა მგონებელი. აჰა, ვაგლახ მე, რომელ მისი ცხენი ჩემთა თვალთა ზედა ლუსმრიანსა ფერჴსა დასდგამს, და რაზომსაცა ბიჯსა წასდგამს, ეგზომსაცა დაღსა დაასვამს ჩემსა გულსა. მოყმეთა მეფისაგან მე დღე და ღამე გზათა ზედა გავგუშაგდები და თვალთაგან წყაროსა ვადენ და მისგან ღარიბთა წყალსა ვასვამ. ნუთუმცა ღმერთმან ჩემი ლოცვა შეისმინა და ჭირთა და ფათერაკთაგან მიჴსნა, რომელ ჩემი ჭირი მოაბადისაგან კიდე არავინაა, რომელ ავისა მოქმედი და მთქმელი იგია! ნუთუმცა ღმერთმან მიჴსნა და წამითი-წამ არ მივსცემოდე ჭირთა! აწ წაედ, ძიძაო, და მოაჴსენე ჩემმაგიერ რამინს, თუ უმისოდ მე რას ყოფნასა ვარ. ცან მისი გულის-სიტყვა საჩემოდ, თუ რას მიზამს: კვლა გამწირავს და გაახარებს ჩემთა მტერთა, თუ არა? ხვალე წაჰყვებისცა მოაბადს? მოაჴსენე ჩემმაგიერ: შენად მოსლვამდის ვინ დარჩების ცოცხალი? ვის უც გული ესრე შეუწონელი, რომელ უშენოდ ცოცხალ იყოს? თუ წახვალ, რა შემოიქცე, შენმან მზემან, ცოცხალსა ვეღარ მპოებ. თუ ჩემი სიკვდილი გეწყინების, თანა ნუ წაჰყვები, შინა დგომისა მიზეზი რამე მოიგონე. ჩვენ აქა მხიარულნი ვიყვნეთ და იგი დაღრეჯილი და ჭირვეული სადა-გინდ იყოს-თქო”.

წავიდა ძიძა და მოაჴსენა რამინს. წყლულსა ზედა კვლა ამა სიტყვათაგან მარილი დააყარა. თვით რამინს გული შეჭირვებათაგან უფეთქდა და გაალმასებული ჯდა. ამა მოციქულობასა ზედა ტირილი დაიწყო და მოშორებისა გონება გულსა ისრად ესობოდა. ცოტასა ხანსა მოიტირა, მერმე გული დაიწყნარა, ამით რომელ სიყრმე მისი შიშსა და შეჭირვებასა შიგან იყო მიწყით, და ჟამსა სრული სიხარული არაოდეს მიეცა! მერმე ძიძასა ეგრე უთხრა, ვითა:

“თვით ამისთანა მოაბადს ჩემთვინ არა შემოუზრახავს და არცა უბრძანებია. ნუთუ დავვიწყებივარ? და თუ მიბრძანოს და მაწვიოს, მაშინ ეგების მიზეზისა შემოღება; აწვე ფერჴთა ატკივნებასა ვიტყვი. რა ესე ესმის, უღონიოდ არ მაწვევს. ამას მოვაჴსენებ: “თქვენცა იცით, ვითა მე ნადირობა მიყვარს; მაგრა უფერჴოდ მგზავრობა არ ეგების. აწ უღონიოდ თქვენცა გასმია, რომელ ფერჴთა ტკივილისაგან ქვე წოლილ ვარო”. რა ესე ესმის, წვევა აღარ ეგების. აქა მარავს ქვე დავდგები უშაჰინშაოდ. თუ ღმერთი შემიწყალებს და ესრე იქმნების, სხვა უკეთესი რა წამეკიდების?”

რა ძიძამან ესე ამბავი ვისსა მოაჴსენა, ესრე გაეხარნეს, ვითამცა ორნივე უკვდავ-ქმნილ იყვნეს და მეფობა ეხარა. ფერი მოუვიდა და გონებად მოვიდა.

დილასა შაჰი მოაბადის და მისთა ლაშქართა ბუკმა ზახილი დაიწყო და ზრიალი შეიქმნა ლაშქართა აყრა-გადენისა. დაულევნელი ლაშქარი მიდიოდა. მოაბადს წინაშე მივიდა რამინ შეუკაზმავი. შაჰინშა შეხედნა, დიდებულთა წინა ეგრე უბრძანა:

“ეგე კვლა რაღა ბიჭობა მოგნდომია და მიზეზი, რომელ ეგე შეუკაზმავი მოსრულ ხარ? ნუთუ კვლა შენებურად დასნეულებულ ხარ? აწ წაე, აიღე საჭურჭლით, რაცა გინდა. მე უშენოდ არსად წავალ, არცაღარად უშენოდ ჩვენ გვიამების”!

ღონე აღარა იყო, უნდოდა თუ არა, საგურგანოდ კაზმა დაიწყო. ვისსა მაშინვე გულმა უგრძნა და შეჭირვებასა მიეცა. რა თვით დაიდასტურა სრულად, გული გაუსქდა. რამინ უნებლივ გამგზავრდა პირ-ალმასითა ისრითა გულ-დაკოდილი და ლხინთაგან აბეზარ ქმნილი. ვისსა მისითა წასლვითა თმობა წაუვიდა და უჭკუო ქვე იდვა. გული, სიხარულისა დაჩვეული, ესრე გაუჴდა, ვითა ქორისა ჭანგთაგან ჴოჴობი დანაყილი. ტიროდა და ეგრე იტყოდა:

“ვერა ვპოვებ პირველისაებრსა მოყვარესა და ვერ ვთესავ მიჯნურობასა პირველისა მიჯნურობისაებრ! უმოყვროდ მყოფისა ჩემგან სულ-დაღებულობა არ ეგების. არა თუმცა სხვად რად სარგებლად მიჩნდა, მაგრა მართ მეაუგების ტირილი და ზახილი, კაცისაგან ასრე დაჭირებისა ჟამსა მოგონებული. და თუ ამა ჩემსა გულისნადებსა, სიცოცხლე-მოუწყენელობასა ჩემსა არ ჯერ ხარ, ძიძაო, ნახე გულისა ჩემისა მოწამე ჩემი გაყვითლებული პირი და ზედა წითელნი ცრემლნი. მე აღარა მოყვრისათვის ვტირ, ჩემისა სიცოცხლისათვის ვტირ. რადგან რამინ წამივიდა, ჩემნი სულნიცა მას უკანა წავლენ. მე ერთითა გულითა ეგზომი ჭირი ვით დავიტიო? მიწყითისა ჭირისა და მოუსვენელობისაგან დამდნარ ვარ და გაძლებისა ღონე არა მაქვს რა”.

რამინ კოშკიდაღმა უნებლივ გამგზავრებული დაინახა, აბჯარშერტყმული მოაბადს გვერდით მივიდოდა თვალცრემლიანი, პირდაყვითლებული, ვისის გამოუსალამებელი და დაუთხოველი. ვისის გული ესრე აშფოთდა, ვითა ზღვასა შიგან მრჩვალი კაცისა. მერმე გულსა საუბარი დაუწყო:

“სასურველსა მიჯნურსა, ლმობიერსა მოყვარესა ჩემსა, გულისა წამღებელსა, ტურფათა ამირასა, კეკლუცთა პატრონსა, შვენიერთა ჴელმწიფესა, მოყმეთა დამაშვენებელსა აწვე დიდსა სალამსა მოვაჴსენებ და გაუძლებელად საზომ-უთქმელსა სურვილსა. ჩემად უნახავად წავიდა და უღონიოდ კვლაცა გამწირა. წავიდა ლაშქარსა და ჩემსა გულსა შეჭირვებისა ლაშქარი გამოუზახა. გული დავაბი ათასითა ბასრითა ტოილოჲთა, ყველა გაწყვიდა და შენთანა გამომგზავრდა. რამინ, მე თუ დავრჩები უშენოდ, შენად მოსლვამდინ ვტირ სიშორისათვის. ჩემისა გულისა კვამლსა ღრუბლად გამოვგზავნი და ჩემთა ცრემლთა მისად წვიმად დავსწვიმ შენსა სადგომსა ზედა, მტვერსა ჩამოვჰრცხი ღირსისა პირისა შენისაგან. შენი პირი გაზაფხულისა ყვავილი არის და მას გაზაფხულისა წვიმა და ნამი აშვნია”.

დღისა ერთისა სავალი რა იარა, რამინ ესრე გაჴდა, რომელ თავისა გზა არ იცოდა და გზა-გზა ვითა სნეული კვნესოდა. არა საკვირველი იყო კვნესა, რადგან ესე სნეულისა საქმეა. ვითა გული მოსცემდა, ეგრე მოსთქმიდა და ამას იტყოდა:

“წუხანდლისაებრ ღამე ჩემთვის საჭირო არ მინახავს, რომელ კოცნა ისარსა ჰგვანდა. აწ ესეთსა დღესა ვხედავ, რომელ სული ჩემი თხა იყო და მიჯნურობა ავაზა. სად წამივიდა ამა დღეთა სიხარული? გული ადრინდელთა შეჭირვებათაგან მომეცალა. ჩემი საგებელი მზითა სავსე იყო და სასთაული ვარდითა. მე, რომელსა ეგეთი ჟამი გარდამეჴადა, აწ ესეთსა დღესა ვითა გაუძლო, ანუ რომლითა თვალითა ვჭვრეტდე უმისოსა ადგილსა? ესე არ დღე არის, ცეცხლი არის სულისა და ფათერაკი მიჯნურობისა. ღმერთმან ნუ რომელი მიჯნური დააპყრას ესეთსა უნებელსა ყოფნასა გულ-დამწვარი და დაუთმობელი! თუ საწუთრო სწყვიდეს, ამა ერთისა დღისაგან ასსა წელიწადსა გამოსწყავს”.

რა შაჰინშა გარდაჴდა სადგომსა, მას წინაშე უგულო რამინ მივიდა. პირსა ზედა ათასი მოწამე ჰყვანდა, თმობა მისისა გულისაგან გაპარულ იყო. მას წინაშე არცა ღვინო სვა და არცა გაიხარნა. ვითა ცეცხლსა ზედა ცეცხლი მოემატა, აგრე უძნელე იყო ყოვლისა ჟამისასა. არა ჰქონდა ტანსნეულსა გამოსვენება და გულ-მტკივანსა.

83. [ძიძისაგან ვისის შეგონება]

ვისის რა მისგან სანდომი რამინ მოეშორა, სიხარული და ნიშატი მისგან აბეზარ-იქმნა. მიწყივ ვარდი მზე იყო და აწ გამთვარევდა, მისებრვე დაყვითლდა და აგრე უსმელ-უჭმელად შეიქმნა, წამსა არ მისცილდებოდა რამინ და მისნი ამბავნი. პირი დაეხოჭა უჭკუოჲსა შეჭირვებითა. ძიძასა ეგრე უთხრა:

“ძებნე ჩემისა სიცოცხლისა ღონე ჩემისა და რამინის შეყრისათვის, ნუთუმცა შემოიქცა წარსრული მოყვარე! გეწყალოდე, ძიძაო, ესრე უთმობლობისათვის! ჩემი სიყრმე და შენგან გაზრდილობა მოიგონე. ვერ გავძლებ უმისობასა, მოისმინე ჩემი ამბავი და მე ყველასა დაუფარავად გითხრობ და გესმოდეს: მე ოდეს რამინ მიჩვენე, მაშინ მოაბადის სიძულვილითა და მისგან ჩემზედა ავის ქმნითა გული სამისოდ გამყინვოდა, და რამინს გული ასრე მივეც ჩემისა სიყმაწვილითა და რეგვნობითა, რომელ მე ჯერეთცა ჴელთა აღარა მაქვს. აწ ხელი და უჭკუო ვარ. უგულობისაგან მთრვალსა ვჰგავ. ნუ გიკვირს ჩემი საქმე, ნუცა მეკიცხვი. მე მისისა სიშორისაგან სიკვდილი უფრო მიამების, მაშინ იგი ერთი იქმნების და აწ სიკვდილი და სიშორისა გონება ორივე მჭირს. ერთი ცეცხლი მოგვედვა მე და შენ, ძიძაო, მაგრა მე გულსა, რომელ ვეღარა დავავსე, და შენ − კალთასა. წყალსა თანა ცეცხლი ძაბუნია, მაგრა მე ცრემლთა ჩემთაგან დავსებისა ნაცვლად უფრო და უფრო მომემატების. ვასხამ გულისა ცეცხლსა ზედა წყალსა, − ვის უნახავს წყალი ცეცხლისა მგზებელი?! წუხანდელსა ღამესა, ვითამცა ეკალსა და რკინასა ზედა, წოლილ ვიყავ, ესრე არ მქონებია გამოსვენება. და აწ დღე არის, სადილობისა ჟამი, მაგრა მე ღამისაებრ მებნელების. ჩემი სინათლე, ჩემისა სიყვარულისა პირისა ჭვრეტა, ასრე, ვითა სიცოცხლისა წამალი, მისგანვე მაქვს და მალამა მისთა ბაგეთაგან. ვირე რამინს ვშორავ, ვერცა ნათელსა ვნახავ და არცა წამალსა ვპოებ. არ ვიცი, რა წინა მიც ბედისა ჩემისაგან საქმედ! შეუგვარად რამე წავალ, გავიჭრები. მეცხოვრეთა თანა ვიარები და მიჯნურსა აღარავის ვნახავ. ჩემისა ტირილისაგან ქალაქსა ღვარი წაიღებს და კლდეთა დალეწს ჩემი საბრალო კვნესა! რა ვქმნა? ვის გვერდით დავჯდე? რამინის ნაცვლად ვის შევხედნე? აღარ უჭვრეტ საწუთროსა, დავიხუჭავ თვალთა, მით რომელ, რასაცა ვნახავ, არა მომეწონების. რა მერგო ნახულისაგან ამისგან კიდე, რომელ ძილისა, სიცოცხლისა და გამოსვენებისაგან მოწყვედილ ვარ? თავისა ყოფნასა ვიმწარებ, ოდესცა გამოცდილსა ვცდი. აწ ყველა გასმია ჩემი საქმე და ამბავი და ღონე ძებნე, რომელ შემრჩენ სულნი და მარგე რა”.

ტირილით ეუბნებოდა.

ძიძამან ეგრე უთხრა:

“თავისა საქმისაგან შეჭირვება არა ჴამს, არცა სარგებელია. მაგა ტირილისა და შეჭირვებისაგან არა გერგების, მართ ჭირი ჭირსა მოგემატების. შენნი სწორნი მიწყით მხიარულობენ და თავისა ნებისაგან მიწყით თავაღებულნია. შენ მიწყით სჩივი და სტირ. გაგიხელებივარ ეგზომითა შენითა შეჭირვებითა. საწუთროჲსა სიამოვნე კაცსა თავისათვის უნდა და მალამა წყლულისათვის. შენ მალამაცა და წყლულიცა ჴელთა გაქვს. შენნი ჴელნი ღონისაგან რად შეკრულან? ღმერთსა შენთვის მოუცემია ჴელმწიფობისა სისრულე და დიდება; შაჰროსაებრი ქებული დედა გივის, ვიროსებრი მოყმე უკლები ძმა, რამინისებრი მიჯნური, შენთვის თავგანწირული მოყვარე, მეფობისა მომლოდე! ჴელმწიფე უკლები ჴელთა გყავს. დიდება და ნებისაებრ ყოფნა ღმერთსა უბოძებია, შენ რასაღა მიზეზობ, რომელ მიჯნურობისაგან კიდე თავისა ღონისა მძებნელი აღარას აღარა ხარ? მაშა, რომელ მიწყით მაგა ჭირსა შიგან ხარ, ესრე მიჯნურობისათვის ძებნე ღონე, რომელ უშიშად იახლნეთ ერთმანერთსა. აწ ყველაჲსა ღონე და ჟამი გაქვს: საჭურჭლე საქონელითა გატენილი გითქს და ზურგისა მამაგრებელი უამრავი ლაშქარი გყავს. მოაბადის საქმე დია და მრავალჯერ დია დაგიმძიმებიაცა. აწ მთისა ოდენი წყრომა მისი არ დამცრობილა, არცა ეშმა მისი დაშვენებულა. რაცა იყო. იგივე და იგივეა და შენცა იგივე ხარ. მართ უკუნისამდის მაშიგან იქმნებით, რაცა აქამდის გარდაგიჴდია. აწ თუ კაცი ხარ, ძებნე შენისა სიცოცხლისა ღონე. მიწაცა არის და თესლიცა. და რეცა ვირე პირველ მოაბად ცნობდეს და სამთავე დაგვჴოცდეს, − რომელ ჩვენისა მტერობისათვის მალულსა ზის, ლომსა ვითა, ჩვენთა სისხლთათვის სწყურიან, რომელ ოდესცა ჟამი აქვს, უღონიოდ სამთავე დაგვჴოცს, − აწვე იურვე საქმე, რომელ ერთმანერთისანი იყვნეთ. რამინისებრსა საჴელმწიფოსა არცა ეგრე ჰპოებ! დაარქვი სახელმწიფო გვირგვინი თავსა, დასხედით ორნივე ტახტსა, ვითა ცასა ზედა მზე და მთვარე. არვინაა ქვეყანასა ზედა ეგეთი ჴელმწიფე და დიდებული, რომელ არ თქვენ გნატრიდა და მერმე არ გიშველეს. შენი ძმა ვირო გიშველის, სხვად ყოველნი ამირანი და ჴელმწიფენი თქვენისა სამსახურისათვის მონისაებრ სარტყელსა შეირტყმენ. სრულად ლაშქართა და დიდებულთა მოაბადის ყმობა მოსწყენია, ემტერებიან და მისსა ადგილსა ჴელმწიფედ ანუ ვირო უნდა და ანუ რამინ. შენ მათზედა დიდი წყალობა გიქმნია და მათისა გულისათვის დიდად გიმუდარებია. იგინი უღონიოდ შენისა სამსახურისათვის დია მოიჭირვებენ. შენისა სიყმისაგან მიჯნურობითა ვერა გაგიხარებიან; აწ ბედი გამოგიჩნდა და მიჯნურობითა შენი ჭირი ლხინად შეცვალე. თათბირისაგან თავსა სიხარული მიახვედრე და ქმენ, რაჲსაცა საქმისა ქმნასა ჰლამი. საოდესოდცა მოკლვა გაგიგია, ამის უკეთესსა ჟამსა ვერაოდეს ჰპოებ. მარავს შიგან არცა შაჰი მოაბად არის და არცა მისნი ლაშქარნი. ერთმანერთისა მტერობასა არა ჰმალავთ და შენ ვითა მესისხლე გიჩნს და მრავალჯერ იგი შენსა და რამინის სიკვდილსა ცდილა. რასაღა სდგა? საჭურჭლე ყველა შენთა ჴელთა შიგანაა. მას დიდნი ჭირნი უნახვან საჭურჭლეთა შეყრისათვის და ღმერთსა ყველა უჭიროდ შენთვის უბოძებია. მისითავე ოქროჲთა იყიდე თავისა ჴელმწიფობა. ვიდრე იგი ვახშამსა სჭამდეს, შენ მიუსწარ და სადილი ჭამე. თუ ამა თათბირისა ქმნასა ჰლამი, წიგნი მიუწერე რამინს, გამოეზრახე და უთხარ ესე საქმე, რომელ შემოიქცეს და წამოვიდეს ქარისა და მოაბადის უმალე. რა იგი მოვიდეს, სხვა ღონე ვძებნოთ და მოაბადს ყოფნა დავანავღლოთ”.

რა ესე ვისსა ძიძისაგან ესმა, იამა და სიხარულისა ყვავილი აუყვავდა პირსა ზედა.

84. ვისის წიგნი რამინს თანა

სიშორითა გულ-ტკივნეულმან ვისმან წიგნი მიუწერა რამინს ესრე საბრალო, რომელ ასოთა მისთა სისხლი სდიოდა და მელნად მას იჴმარებდა:

“ჰე, მიჯნურო, სიყვარულისა მზრდელო და სიშორესა შიგან ლხინთა მნასებელო! რა წიგნსა მიუწერდე მოყვარესა, ასრევე საბრალოჲთა გულითა მიუწერდი, რომელ ამას წიგნსა და კლდესაცა ზედა წაიკითხავ, კლდისაგან კვნესა, ვითა ჩანგისაგან ჴმა, გესმეს.

მოყვრისა არ გამწირავისაგან − გულმაგარსა, სიყვარულისაგან აბეზარ-ქმნილსა, უგულოსა! მონისა უძილისაგან − ჴელმწიფეთა მზესა, მთვარისა მსგავსსა თანა! სნეულისა მიჯნურისა, მტერ-გახარებულისა, მოყვრისა მოშორვებულისა, დაჭირვებულისა, დამწვარისა, ბედ-წასრულისა, საწუთრო-დანავღლებულისა, მტირალისა, საბრალოჲსა მისქინისა, თვალ-ცრემლიანისა, გულ-სისხლიანისა, გულ-წყლულისა, გონება-წასრულისა, ჰაერთაგან წაღებულისა, ღაწვ-დაყვითლებულისა, დაღრეჯილისა, ჭირვეულისა, რომელ თმა მისი საგებელია მისთვის, დაუთმობელისა წიგნი − სასურველსა მისსა წინაშე, ასრე მყოფისაგან, რომელ ქვეყანასა ზედა ჩემგან უფრო საბრალო არავინაა!

გული ჩემი ტანითურთ შენისა კიდეგანობისა ცეცხლითა იწვის, სანთლისაებრ ვენთები, მისგანცა ამით უარე მყოფი, რომელ: იგი თუცა იწვის, სრულადცა დაილევის, და მე მიწყით ვენთები, ვიწვი და დაულევნელობითა ვიჭირვი. ყოველთა წამთა ცრემლითა ვიბანები და მისგან ჩემი დავსება არ ეგების. ბნელთა ღრუბელთაებრ გულკვამლიანი ვარ, ფათერაკისა ნადიმი და ჭირისა არიფი ვარ. კიდეგანობისა ზღვასა შიგან ვიშთვები საბრალო, მიწყით მტირალი. ერთი ჴელი გულსა ზედა მიც და ერთი თავსა. ბაგეთა ჩემთა ლალობა გაფეროზებულა და ყოველი კაცი ჩემისა სიბრალულითა იწვის. ერთი თვალი და ათასი ღრუბელი წვიმრიანი, ერთი გული და ათასი ფერი შეჭირვება. კიდეგანობამან გამიმჟღავნა ხვაშიადი ჩემი, სისხლითა და ცრემლითა სწერს ყვითელსა ღაწვსა ჩემსა ზედა. გულსა ჩემსა ასეთი ცეცხლი აეგზნა, რომელ თმობა და სიხარული ორივე დამიწვა. ზღვასა დაემსგავსნეს თვალნი ჩემნი მეტად ცრემლთა დენითა, რომელსა შიგან თვალთაგან ძილი დამეკარგა. რა საძილი ადგილი წყლითა სავსე იყოს, მუნ ძილი ვითღა ეგების? მე რომლითა ჴელითა ესე წიგნი დამიწერია, მითვე სიხარულისა საგებელი დამიკეცია. გული ჩემი გაიქცა მეტად ჭირვეულობისაგან და ტანი ჩემი დაილია სასჯელთაგან!

რად მომაშორვე მზისა მსგავსი პირი შენი, ჩემი სულთაგანცა უფრო საყვარელი? ქვეყანასა გულის-ნება და სიხარული ვითღა ვძებნო, რადგან ტანსა შიგან არცა გული დამრჩომია და არცაღა სული? ანუ ვით შემეძლოს სიცოცხლე, ვინაჲთგან უსულოსა და უგულოსა სიცოცხლისა მიცემა ღმრთისაგანცა კიდე ურგებია? მე უამისო ვით დავრჩე, თვით ოდითგან შენგან გამოუსვენებელი, რომელ აქამდინ სიკვდილისა ნატრა დღეს დამვიწყებია ჭირთა მიმატებისაგან? მე პირისა შენისაგან ჭვრეტასა მოვშორდი, შენისა თმისაებრ დაწლობილ ვარ. დღისით მზესა ვჭვრეტ შენისა მსგავსებისათვის და ღამით სიბნელესა შენთავე თმათა სახებისათვის. თუ ჩემოდენნი ჭირნი მთასა დაემართნეს, წყალისა ნაცვლად მასცა სისხლი გამოეცემის

შემაგონებენ მოყვარენი და მაყვედრებენ მტერნი და ქვეყანასა შიგან არაკობასა იტყვიან. მაგრა შენისა სიყვარულისა და მიჯნურობისათვის ვერცა ეგრე მოწყვედილ ვარ. ნუთუ თვით მიჯნურსა შეგონებით წყრომა, ცვა და წვრთა უფრო გაახელებს, ვით მე? დღითი-დღე უარე ვარ. ესე, რაცა მე მჭირს, არ სიყვარულია, დღითი-დღე მომატებული ღრუბელია მწვიმელი. ესე არ კიდეგანობაა, მაგრა მოწამლული დაშნა არის გულსა და სულსა! თვით გონებიანი კაცი რად გამიჯნურდების, თუ ღონე აქვს? რად მიეცემის ეგზომსა ჭირსა? რად მოეწონების თავისათვის ეგზომი მოუსვენებლობა და ნავღელი? ვინ იცის, თუ მე შენსა სიშორესა შიგან რაზომნი ჭირნი გარდამიჴდიან! და თუ ყოველი მიჯნური ამა ჭირსა შიგანა და ჩემებრ საბრალოა, ნუთუმცა დარჩების მიჯნურობისა ნიშანი? მრავალჯერ მიკიცხევია და მიცინია მიჯნურთა ზედა და აწ ნაცვლად მითცა მიტირია და სინანულად გამსლვია, ვიცინოდი მათზედა, ვითა მტერი მათი, აწ იგინი ჩემითა სიბრალულითა ტირან ჩემზედა. ასრე მე უსაბრალოე ვარ ყოველსა მიჯნურსა!

გენახე წინასცა, რომელ მზისაებრ ელვარე ვიყავ, აწ სისავსე ჩემი დამჭნარა და ღაწვისა ჩემისა ფეროვნება გაზაფრანებულა. ნაყოფიერი შტო თუ სისავსისაგან დადრკების, მე ჭირისა სიმრავლისაგან მოდრეკილ ვარ, მშვილდისაებრ გამრუდებულ ვარ, საროჲსა მსგავსი, და მშვილდისა საბლისაებრ დაჭნობილა ტანი ჩემი. აქა ასრე დამაგდე საბრალოდ და კიდეგანობისა ცხენი გააჭენე. შენისა ცხენისა მტვერი თვალთა შიგან, ვითა ლუსმარი, მასვია და შენი სახე თვალთა შიგან დამრჩომია და სახელი − ენასა. სული მიბნელდების და გული მიბნდების შენისა ნატრისა და სურვილისაგან. ეგრე მეტყვიან: “ვირემდინ ჰკვნესი? დალეულ ხარ გონებითა. გარდასრულსა დღესა ჰგავს მოყვარე წარსრული და ნუ შეიჭირვებ, თუ გული გაქვს და გონება”. მაგრა მე გული არა მას მემოწმების, რასაცა იგინი მეტყვიან. ღვინო ჩემი დაიღვარა, მაგრა სული არ წავიდა, მისი ღამე არის და აწ მზე წარსრულა; ჩემი ქვეყანა ერთობ დამბნელებია. იმედისა მომლოდე მე ამით ვარ, რომელ დილისა ჟამსა მომავალია ყოველი ყვავილი და ვარდი გაზაფხულ გამოჩნდების. ნუთუმცა ჩემიცა ვარდი გამოჩნდა!

შვენიერო, ტან-სარო, პირ-მთვარეო, სულ-ამოო, სურნელო, წყლიანო, თმა-გრუზო, მე შენი ასეთი უზიარო მოყვარე ვარ საკუთარი! თვით შენ იცი: მე არა თუ ამა ერთსა, მაგრა ათასსა სულსა შენთვის გავწირავ. ერთი შენი თმა ასრე საყვარელია ჩემთვის, რომელ ათასჯერ სულთა მირჩევია. შენ მინდი, რომელ არ მინდა წამსა სიცოცხლე ჩემი უშენოდ. შენ გეძებ მიწყით, არ ვეძებ უშენოსა ლხინსა. გამოგიცდივარ მრავალჯერ და ხანიერობა გიცნია, რომლისაგან არცა შენ უმადლო ყოფილ ხარ. აწცა იგივე შენი მოყვარე შენთვის ხელი და მოსვენებული ვარ, რომელ მოწმად მყვანან სისხლისა მადინებელნი თვალნი.

მოედ, ნახენ ჩემნი მოწამენი, რომელ შეგაჯერონ ჩემი საქმე!

მოედ, რომელ ღაწვნი ნახენ ჩემნი წითელნი, აწ ყვითელნი, ათისა წლისა სნეულისა მსგავსნი!

მოედ, გაიცადენ ცრემლნი ჩემნი, ჯეონისა მსგავსად ნადინები, და ქვეყანა ჩემი, ჯეონისაგან სისხლითა შეღებილი!

მოედ, რომელ ნახო ტანი ჩემი, მარტოობისა და შენისა გონებისაგან მოდრეკილი, რომელ სიხარული ჩემგან და მე კაცთაგან დამფრთხალ ვარ, ვითა გული ჩემი შენგანვე კიდე სხვისა რაჲსაცაღა გონებისაგან!

მოედ, რომელ ნახო მიჭირვებული ჩემი ყოფნა! აღარაა ჩემთანა კაცობა, გამოსრული ვარ ყოველთა სიხარულთაგან, ვითამცა წამითი-წამ ორთავე თვალთა დანითა ვინმე მჩხვლეტდა!

მოედ, რომელ ჩემი საშენოდ სიყვარული და მიჯნურობა დღითი-დღე ესრე მომეტებული ნახო, ვითა თვით შენი შვენება!

თუ არ მოისწრაფებ, მე ცოცხალი აღარა დაგხვდები. თუ ჩემი მოსწრაფება გწადიან, ნუღარ დაიყოვნებ წამსაცა. ქვე ჰზი, ზე ადეგ და ზე სდგა, ნუღარ დაჯდები! წამსაცა ნუღარ მოისვენებ. რა ესე წიგნი წაიკითხო, სწრაფით წამოედ, დღივ და ღამე იარე. შენად მოსლვამდი უცნობოსა მიგონებდი და თმობა-უქონებელსა; შენთა გზათა თვალისა-მგებელ ვარ, ვითა გუშაგი, და, თუღა მიმჭირდების შენი კიდეგანობა, გაუშმაგებელი უღონიოდ არ დავრჩები. შენად მოსლვამდინ ამისი მთხოველი ვარ ღმრთისაგან, რომელ გაძლება მომცეს და შენი უნახავი არ მოვკვდე, და ნუთუმცა მანვე მისითა მოწყალებითა ესეცა ქმნა, რომელ გულის-ნება გაგვისრულოს და უშიშად ერთმანერთისა სიახლე მოგვხვდეს, ეგზომნი ჩვენნი ჭირნი მოიწყინნეს და ფათერაკთა მომლოდეობანი.

მაგრა აწ თუმცა ღმერთმან შენისა პირისა ნახვა მომცა და მერმე მოვკვდე, აღარა მგამა! მე თუ ამა შეჭირვებასა შიგან მყოფი მოვკვდები, ჩემისა გულისა კვამლი ქვეყანასა დააბნელებს და ცასა დააჭვარტლებს”.

რა ვისმან წიგნი გაასრულა, მაშინვე სწრაფით ჯამაზითა აქლემითა თავისა მისანდობელი ყმა გაგზავნა ფიცხლა.

85. [აქა რამინს ვისის წიგნი მოუვიდა]

ყმა გულოვანი და მისი ერთგული მისთა წადილთაებრ ფიცხლა, ვითა ფრინველი, წავიდა და ვისის წიგნი რამინს მიართვა. რა ნახა, გულმან ძგერა დაუწყო და, ვითა ცხროიანი, ათრთოლდა. თვით მისთვის მოსურვებულმან რა მისგან დაწერილი [წიგნი] ნახა და წაიკითხა, სრულად შმაგთაებრ თავისა გზა ვეღარა გაიღო. დაიდვა მრავალჯერ პირსა ზედა წიგნი, თვალთა და მკერდსა ზედა ედვა, აკოცებდა, უთმინობისაგან თვალთა ცრემლსა ვერ იჭირვიდა და გულისა მისისა კვამლი ცამდის აღვიდოდა. ესეთნი კარგნი სიტყვანი მრავალნი თქვნა, რომელ არ გაიგონების:

“გულო, ვირემდინ ითმენ ესეთსა ყოფასა, რომელ თვე შენი მიწყით ჭირსაა და წელიწადი ფათერაკსა! გულო, თავისა ნებისა მძებნელი არ ესრე ჴამს. რასა იქმ, უნდო, რომელ ბოლოსა ჟამსა იგონებდეს და არ შეშინდეს ჩემებრ უგულო მკვეთისა ჴრმლისაგან, პილოჲსა გამწყრალისაგან, ლომისა მშიერისაგან? არცა სიცივისა და არცა სიცხისაგან არ შეშინდების, არცა ბუქისა და არცა ზღვისა ზვირთისაგან შეშინდების. რადგან მიჯნური ხარ და ყოველთა მიჯნურთა, გარდასრულთა და მომავალთაგან, უსაბრალოესი და უფრო მიჭირვებული, რასა სწყალობ თავსა? ესრე სიჯაბნე რა საშენოა? რად არ ეძებ ღონესა რგებისასა? ვირემდინ იკითხავ შენ ეტლისა საქმესა? ვირემდინ სჩივი და სტირი? რასა ვინ გარგებს სხვა, თუ თავისა თავსა შენ არარას არგებ? რად ვინ რას მოიჭირვებს შენთვის, რადგან თვით მიჯნურობა ძაბუნია? შენვე დაუმდაბლდი მიჯნურობასა. დამცრობა მტერისა სიმაღლეა.

აწ გარდაიგდე სრულად გულისაგან სიმძიმე ტვირთისა. კაცსა ყოველი უბედურობა შეფრობილისაგან ეკიდების; სრული სიხარული და სიამოვნე მალვასა შიგან ოდეს იქმნების? და რადღა ესრეთ უბოლოო მალვა ჩვენ გვჭირს და ყოველთა მოყვარეთაგან უფრო ჭირგადანაჴადობა? ესრეობასა შიგან ერთსა სარგებელსა ათასი ზიანი სდევს და ერთისა დღისა სიხარულსა − ერთისა წლისა შეჭირვება. აწ ანუ, ღმერთო, დავდვა თავი საკლავად და სრულა წავჴდე, ანუ აქამდინ ნასკვი გავჴსნა და დავჴსნა თავი ჭირთაგან! მე ჩემისა ჴრმლისაგან უმაგრესი მეშველი არავინ ვიცი და არცა ჩემისა მკლავისაგან უკეთესი ძმა მივის!

არა თურე ჩემისა, ჩემთვის თავ-განწირულისა, ვისის მიჯნური და საკუთარი ვარ და არცა მამაცი, თუ აქათგან ვისიცაღა მუდარა ვიყო! გამჟღავნდეს ჩემი საქმე და, რაცაღა სწადდეს, იგიცა მოჴდეს! სიკვდილისა უარესი რა წამეკიდების, ანუ ჴრმლისაგან უმახვილესი რა მეცემის! მე რა ვისის ვშორავ, ვკვდები და, რა ვიხილო, უსაკუთრობისა მისისათვის გული ჴრმლითა მეჭრების. სახელისა მძებნელი მტერსა არ ერიდების და მარგალიტისა ვაჭარი − ზღვასა. სიხარულისა გზისა მცველი ლომია და ნებისა ღვინისა ჭიქა − ჴრმალია. გარდაიარე ლომისაგან უშიშად და გამოისვენე ურიდად. ზამთრისა სიცივე რა გარდაჴდეს, ზაფხულისა სიამოვნე მაშინღა მოვა. ნუთუ შეიბრალა ღმერთმან ჩვენი საქმე და ჩვენისა ჭირისა დღე დაილია და სიხარულისა ჟამი მოგვივიდა, წავიდა ზამთრისა სიძნელე და ზაფხულისა მოგვეახლა?!”

რამინ ამა გულისა საუბარსა შიგან ერთსა ადგილსა ვეღარა იდგა, იწვდებოდა: ზოგჯერ გააცივის და ზოგჯერ გააცხელის გონებამან, ტიროდის და ოხრევდის; გულისა ფიცართა ზედა ვისის სახე გამოესახა და თვალნი გზასა ზედა ჰქონდეს, შეღამებასა მოელოდა, ცისა ჰაერსა უჭვრეტდა შეღამებისათვის, რათამცა უმალე გაეჴსნა გზა მისი.

86. [ვისისი და რამინის თათბირი და ბრძოლა

მარავისა ციხისათვის]

რა დღისა ცეცხლისაგან ღამისა კვამლი დარჩა და ჰაერი დაბნელდა, წამოვიდა თმობა-უქონებელი რაჴსოსანი მზე რამინ ხორასნისაკენ და ვერავინ ნახა მთვარისა და ვარსკვლავთაგან კიდე. მოაბადის ლაშქართა თანა მან ვერავინ ცნა, თვით იგი და ვისის მოციქული ორმოცითა დარჩეულითა ყმითა ზოგჯერ ცორვითა და ზოგჯერ რბევითა მოვიდოდეს სწრაფით. ერთ კვირა მარავს მოვიდეს გურგანიდაღმა. რა მინდორი მშვიდობით გარდმოიარეს და ერთისა დღისა სავალი დარჩა მარავამდის, მაშინ ვისის მოციქული წინათ გამოგზავნა და გულისა მონაცემთაებრ დიდი სალამი და სურვილი შემოსთვალა. და ამა საქმისა ჟამად გაუმჟღავნებლობა შეაგონა, კაცსა ესე დაავედრა:

“ვისის და ძიძას მეტსა ნუვის უთხრობ ჩემსა მოსლვასა და ესე ხვაშიადი შეინახე, მით რომელ ჩვენი სათავნო და სარგებელი ძიძა ოდენ არისო, და ჩვენი საქმე ესრე გაასრულა, რომელ აქათგან აღარ დაიმალვის. ვერცაღა მოაბადის პირსა ვნახავთ და, თუ ვნახოთღა, რაზომცა ავი წამეკიდოს, მე მმართებს. ხვალე ღამე ციხეს ზედა ფრთხილად იყავ, შუაღამე მომელოდი და ესეთი რა ღონე ძებნე, რომელ ერთგან შევიყარნეთ. მერმე რაცა ჴამს, მისი თათბირი ვქმნათ და ჩვენი საქმე ვიურვოთ. და ჩემად მოსლვამდინ ესე საქმე დამალე, რომელ არავინ ცნას”.

წავიდა მოციქული. ვითა მახარობლისა წესია, ეგრე ფიცხლად მივიდა. მაშინ ვისი მას მარავისა ქალაქისა ძველსა ციხესა შიგან იყვის, რომელ ქუჰანდეზი ჰქვიან, და ერთობით ძველი და ახალი პაპის-პაპეული მოაბადის საჭურჭლე ყველა მას ციხესა შიგან იდვა. და ზარდი, მოაბადის ძმა, ციხის მცველად იყო და ვისისაცა, რომელ საჭურჭლისა და ციხისაგანცა იგი უფრო დაეჭირებოდა. თვით ზარდის საჭურჭლეცა მუნვე იდვა, რომელ მოაბადის საჭურჭლისაგანცა უფრო იყო. მის უმდიდრესი კაცი მიწასა ზედა არ იყო, ამით რომელ მოაბადის ძმა იყო, მისი მისანდობელი სახლისა-უხუცესი და თვით ერთგული მისი.

და ესე ვისის გაგზავნილი მალვით ქალაქს შევიდა და მერმე დიაცურად ზეწარი ჩაიცვა და ვისსა წინაშე ეგრე მივიდა. ყოველთა დღეთა ვისის წინაშე დედათაგან დარბაზობა იყვის. ესეთი დღე არ გარდაჴდის, თუმცა ხათუნნი, დიდებულთა ცოლნი, არ ეწვივნიან და მათთვის არ გაეხარებია და მაემანი არ ექმნა. ესე ყმა, მოციქულად გაგზავნილი, ზეწარითა ესრე მივიდა, რომელ ვერცა თვით ვისმან შეიტყო მისი შესლვა. მერმე გამოეცხადა და რამინის ამბავი წვრილად მოაჴსენა და შეთვლილობა გააგონა, ვითაცაღა იყო, ვისსა. ვით ესე ამბავი იამა ვისსა და გაეხარნეს, თვით მისისავე გულისაგან კიდე მიწთომა ვისმცა ჰქონდა?! მოეწონა რამინისაგან ამისი ქმნა, დაიმადლა ურიცხვად, რა დაისკვნა მისგან მისი ულევრობა. და ღონესა ძებნა დაუწყო მისისა შეყრისა.

მერმე მასვე წამსა ვისმან ზარდის კაცი მიუგზავნა, ვითა: “ჩემი ძმა ვირო ავად ყოფილა, მესმა და მზმანებია, რომელ მოუჯობინებია. აწ მისთვის საღმრთოჲსა ქმნასა ვლამი, მუნ დია რამე შეწირვა გამიგია და გლახათა მიცემაო”.

ზარდმან ეგრე შემოუთვალა: “აგრე, ღმერთო, ქმენ, ნეტამცა მიწყით საღმრთოსა და სასჯულოსა საქმესა იქმოდე! რაცა სჯობს, ღმერთმან იგი გაქმნევინოსო”.

მაშინვე ციხისაგან ვისი ჩამოვიდა და ჯიმშედის აგებულსა საცეცხლესა მივიდა ლოცვად. დიდებულთა ასულნი და ცოლნი ჰყვნეს თანა. შესაწირავი გასცა დია უამრავი, და ზროხა და ცხვარი მრავალი დაჴოცეს გლახათათვის, და სტავრა-ოქრო წააგო შეწირვით და გაცემით დიადი. ღამე რა კარგად დაბნელდა, რამინს აცნობეს, და მივიდა რამინ მალვით. გაახალვათეს ადგილი. ერთმანერთისა სიხარულითა გაიხარნეს, თათბირი ქმნეს რამინის ზე-გასლვისათვის. რაზომცა ძნელი და საჭირო საქმე იყოს, რა ღმერთი და ბედი შესწევს კაცსა, ყველა მოუადვილდების. ვითა მით ვინცაღა დიდებულთა ცოლნი იყვნეს, თავის-თავის გაიყარნეს. გარეგანნი კიდე ყველა წავიდეს. და მათ მათი მისანდობელნი კარგნი ყმანი დაიჭირნეს. რამინ და ვისმან ორმოციოდენ კაცნი ზეწრებითა შეასხეს და თვით რამინცა ეგრევე შეეკაზმა. წინათ კვლა მსახურნი სანთლოსან-მაშხლოსანნი მივიდეს, ხოჯანი და ჩაუშნი. ამით ღონითა ქალაქს შევიდეს, რომელ ვერავინ უგრძნა. კაცსა სცემდეს გზასა ზედა და ჯალაბსა აყენებდეს ვისის კრძალვისათვის. ამით უაზროჲთა საქმითა ვერავინ უგრძნა მათი ხვაშიადი და ორმოცითა კარგითა აბჯრულითა ყმითა-ჭაბუკითა ციხეს გავიდეს.

ციხოვანთა ციხისა კარი გამოჴშეს, ზღუდეთა ზედა გუშაგნი დააყენნეს წესისაებრ და ესე არ იცოდეს, თუ მოაბადის ციხე-დარბაზი მტერითა სავსეაო. გუშაგთა ციხისა ცვა დაიწყეს და ყივილი. ღამე სრულად დაბნელდა დაღრეჯილისა გულისაებრ, ჰაერი შეიღება მძივთითა და ფისითა, ცა აივსო, ვითა ზღვისა ფსკერი მარგალიტითა. ამა დაკაზმულმან ლაშქარმან გამოდენა დაიწყო, ვითა ალექსანდრეს ლაშქარმან ბნელეთით. მათი ომი მოედვა ციხესა ცეცხლისაებ. სრულად ციხოვანთა ჭრა დაუწყეს. რამინ მძინარესა ძმასა ზარდსა ზედა მივიდა. ზარდი გულოვანი და ფიცხელი იყო, აიჭრა და შემოჰფრინდა, ვითა ვეფხი, რამინს, ვითა თვით ბედსა მისსა სიკვდილი და მოაბადსა წაწყმედა.

87. რამინისაგან ზარდის სიკვდილი

რამინ ზარდსა მუდარითა ეგრე უთხრა:

“ჩემისა მტერობისა და სიკვდილისათვის ნუ ხარ მიწყით გაფიცხებული, ჩემგან შენი ვნება, ღმერთმან იცის, არ მწადიან. დააგდე ჴრმალი და მიმიშვი. მე შენი უმრწემესი ძმა ვარ, ავსა ნუცავისა სხვასა უზამ და ნუცა თავსა”.

რა ზარდსა რამინის ჴმა ესმა, მტერობისაგან დაუბნელდეს თვალნი, ვერა გაიგონა და დაუწყო რამინს გინება და ავთა ზნეთა ყვედრება. შემოუტევა თავსა ჴრმლისა საკრავად. რამინ დარაკა იფარა; დარაკა სრულად გაკვეთა. მერმეღა რამინ ჰკრა ზარდსა, თავი და ჴელი მოჰკვეთა და შეიღება ციხე მისისა სისხლისაგან. თვითოსა ბანსა ზედა ათ-ათი კაცი მოკლული იდვა და თვითოსა უბანსა ზედა მკვდრისა გორი იდვის. მრავალნი სიკვდილისა შიშითა ციხით ჩამოხლტიან და სიკვდილისაგან ვერცა ეგრე იჴსნიან; მრავალთა მოიჭირვეს სიცოცხლისათვის და ვერცა ეგრე დარჩეს. დღე იყო და მისთა მჭვრეტელთათვის ღამე და ღამისაგან უბნელესი. ჯერეთ ქათმის ყივილი არ იყო და ზარდი სრულად დაილია. რამინს საწუთრომან და ეტლმან რაზომცა გულის-ნება მისცა, მუნამდი ვერცა ეგრე, ვირე ძმისა წაგვრითა არ დაწვა. საწუთროსა რასდონჯერცა გამოსცდი, მიწყით ესრეა, რომელ ლხინი მისი უჭიროდ არ იქმნების. ვარდი მისი ეკლიანია და ლხინი ჭირიანი, მიჯნურობა ფათერაკია და სარგებელი მისი ზიანია.

რა რამინ თავისა ძმა მოკლული ნახა, გულსა შეუჴდა და სისხლი აუდუღდა; საყელონი გარდიხივნა, თავსა იცემდა და მოთქმა დაიწყო: “ვაგლახ მე, ჩემო ძმაო სვიანო და სულთაებრ საყვარელო! რაზომცა შენ დამმტერებოდი, რად არ აღვუდეგ გულსა წინა? რად მოგკალ? ჴელნიმცა ვინ გარდამჭრნა და თავიცა ვინ მომკვეთა! ვით მოვკალ შენებრი ძმა, რად ამოვიყარენ თავისითა ჴელითა თვალნი?! რაზომცა დიდი სიხარული ვპოვო და დიდება მომხვდეს, შენებრსა ძმასა ვერცა ეგრე ვპოვებ”.

მოთქვა რამინ ძმისა საქმესა ზედა, იტირა, მაგრა არა ჭირისა-უფლობისა ჟამი ჰქონდა. ჭირისა და შუღლის ჟამი იყო. რა მეცხოვრე მოკვდა, ცხვარნი მგელსა უმეცხოვრეონი დარჩნეს. რამინის ჴრმალი მის ღამისა სპარსთა ხატებისაებრ მამბარსა ზედა მაღლად ჩნდა, რომელ მისთა მტერთა ბედისაებრ მას ღამესა ბნელი იყო. ეტლნი და ფილაქნი რამინის ჴელმწიფობასა თურე ინატრიდეს, რომელ მისთა წადილთაებრ უმარჯვებდეს საქმესა.

რა გათენდა, რამინის ბედი ნათლად გამოჩნდა, ქვეყანასა ზედა მზემან ამბავი მოჰფინა მისისა ჴელმწიფობისა. დილასა დარბაზთა ზედა დაჯდა ვისის გვერდით გამარჯვებული და ვისის გვერდით ყოფისათვის მხიარული და მოვლენილი, ყოველთა შიშთაგან უშიშქმნილი და შეუჭირვებელი. მისი წინააღმდგომი არავინ იყო. დაჰყო ორი დღე შინა ციხეთა და ლაშქართა საქმე დაიურვა. მერმე რაცა მარავს შიგან ჯორი და აქლემი იყო, თუ პილო, ყველა შეყარა. და, რაცა მოაბადის საჭურჭლე იყო, ყველა ასრე აჰკიდა ათასსა აქლემსა, ჯორსა და პილოსა, რომელ საჭურჭლესა შიგან ერთი სტავრა და ერთი დრაჰკანი არ დააგდო. დატვირთა ყველა თვალითა, მარგალიტითა, ოქროჲთა და სტავრითა; გამომგზავრდა მისითა მოყვარითა და ლაშქრითა. ჩასვა თვალითა და მარგალიტითა მოკაზმულსა კუბოსა შიგან ვისი. მივიდოდა ესრე საჩინოდ, ვითა ვარსკვლავთა შიგან მთვარე. მოვიდოდეს ფიცხლად დღე და ღამე, ორისა კვირისა გზა დღივ გაიარეს. გარდაიარნეს მთანი და მინდორნი.

ოდეს რამინის ამბავი შაჰი მოაბადს მოაჴსენეს, რამინ ყაზმინს მისრულ იყო და ყაზმინით დელამთა ქვეყანასა. დიდნი და მაგარნი და ლაშქარ-მრავალნი დელამნი და გელანელნი ეგზომ კარგნი ყმანი, ბნელსა ღამესა არ დააცდუნვებენ, თმასა მაზარაკითა გააპობენ და ნავქსა შესტყორცნებენ, გრდემლსა გაარბენენ, შუბსა უტევნისაგანცა უფრო შორს გასტყორცებენ, დიდროანი და კარგი დარაკები აქვს. თავ-თავიანთ შინა ერთმანერთისა მებრძოლნია; ჴრმალსა, შუბსა და ისარსა კარგად იჴმარებენ. ესრე კარგნი ყმანია, რომელ რაზომცა ვინ დიდნი და კარგნი სპარსეთისა ჴელმწიფენი ყოფილან, მათთვის ვერცავის ხარაჯა დაუც და ვერცავის წაუღია. დღესამდინ იგი ქვეყანა ამით ქალწული არის, რომელ ვერა რომელსა ჴელმწიფესა აუღია და მისგან გულის-ნება ვერ უპოვნია.

რა რამინ მუნ შევიდა საჭურჭლითურთ დაუკლებლად, ოქრო აკუმად დაასხა და ჯამითა გაყოფა და გაცემა დაიწყო, − მტერმან და მოყვარემან მიჰმართა. რა მისთა ჴელთაგან ოქრო წვიმდა და ბედი უყვაოდა, ლაშქარნი ზღვის ქვიშისაგან და ხის ფურცლისაგან უფრო გაუმრავლდა, დროშა მისი ცად გაიწია. მოჰმართა ყოვლისა ქვეყანისა ლაშქარმან; მაგრა არ მას მოჰმართა, − ოქროსა და ლარსა. რაცა დიდებული იყო, ყველა მისად სამსახურად მოვიდეს, ესეთთა ვითა: ამიამ და ქიშარ, ვირო და ბარამ, რაჰამ და გელო. და [ვინცა] სხვანი ჴელმწიფენი იყვნეს, რომელნი სიშორითა და ჟამისა უქონლობითა მაშინ ვერ მოვიდოდეს, ყველათა წინათვე ლაშქარი გამოგზავნეს, მერმე თვით მოვიდეს. ესრე გამრავლდეს რამინის ლაშქარნი, რომელ მიწასა ზედა არ ეტეოდეს. ამირ-სპასალარი მისი და ვაზირი ვირო იყო და მსახურთ-უხუცესი და ეჯიბი - სამი და გულო.

რა ესე ამბავი მოაბადისა ლაშქართა შიგან მივიდა, შიშითა მოაბადს ვერ აცნობეს, მით რომელ ავცნობობასა და წყრომასა შინა დაუბუნებელი იყო. ჴელმწიფეთა შიგან ავცნობობისა უარესი ზნე არაა. ყველამან ამის საქმისა დამალვა გამოარჩია, სამსა დღესა ვერავინ მოაჴსენა და, ვინცა ვინ მისი იყო, ყველანი თავისთავ გაიყარნეს. რა მოაბად ამბავი ცნა, გაშმაგდა, ცნობანი წაუვიდნეს, ბედსა შეება და მისისა თავისა გზა და ღონე ვეღარ შეიგნო, თუ სთქვა, წინაჲთ და უკანით გზა შეეკრა. ზოგჯერ ამასა იგონებდა: “წავიდე ხორასანს, რომელ ნუცა ქვეყანასა ზედა ვისი და ნუცა რამინ და ნუცა გურგანი, რომელ წამოვედ!” ზოგჯერ ამას იტყოდა, თუ: “აქაჲთ წავიდე, ქვეყანასა შიგან სააუგოდ დავიდები, ამას მიზრახვენ: შეშინდა რამინისაგან, თვარა ხორასანს [რად] არა მოვიდოდაო?” ზოგჯერ ამას იტყოდა: “წავიდე რამინისა საშუღლად, ნუთუ ჩემი ბედი თანა აღარ დამადგეს! ჩემნი ლაშქარნი მემტერებიან, მეფედ ყველასა რამინ უნდა, ყრმა კაცი არის და ბედიც მისი ყრმაა. ამას ვეჭვ, რომელ გამარჯვება მისვე იქმნას, ჩემი საჭურჭლე ყველა მას აქვს. მე გლახა ვარ და იგი მდიდარი. ვერ ვჭამე იგი და ვერ ვიჴმარე, ყველა მისთვისვე მედვა. მე დედამან ჩემმან მიყო, რომელ რამინს შემანდობინა და მართლად წამეკიდა, თვარა რად ვისისა სიტყვასა უკანა უდგებოდი?”

ერთსა კვირასა დარბაზობა არ შექმნა ამისის გონებისაგან, თუ რა ვქმნაო. მისმან გონებამან ზღვა და ჴმელი ყველა მოიარა, მერმე ბოლოსა ჟამსა ესე დაასკვნა, რომელ რამინის ომად წავიდეს და შეებას. გაქცევა ეაუგებოდა და გურგანით ამულს მიჰმართა და დადგა ლაშქარი მისი ამულის ველსა და აივსო ქვეყანა ლაშქრითა და კარვისა სიმრავლითა დაშვენდა.

88. შაჰი მოაბადის სიკვდილი ტახისაგან

რაზომცა ვინ საწუთროსა სცდიდეს, მისსა მალულსა ხვაშიადსა ვერცავინ ეგრე სცნობს. მისისა გულისაგან უფრო დამალული არაა და არცა მისისა გონებისაგან უმახვილესი. საწუთრო ძილია და ჩვენ შიგან სიზმართა ვჰგავთ. რად მოველი შიგან დაყოვნებასა? არ არის ერთფერად მდგომი, არცა დაემორჩილების კაცსა, არცა სიყვარულსა მტერობისაგან გამოარჩევს და არცა მოყვრობასა ვის გაუსრულებს. ვინც მისგან სიყვარულსა მოელის, ასრე, ვითა ბრმისა გულისა გუშაგობასა, საეჭვ უჩვენებს კაცსა. მრავალფერადი საქმე შიგნით სხვაა და გარეთ სხვა, თვალთ-მაქციერსა ჰგავს. მრავალფერნი მეკვებენი მივლენ, მაგრა შიგან დიდხან ვერავინ დაჰყოფს. მას მშვილდიანსა ჰგავს, რომელ ბნელსა ღამესა ისროდეს: ისარი მისთა ჴელთაგან წავა და არ იცის, სად დაეცემის. და ვეძებთ მისგან სარგებელსა და არაა. თუმცა მისგან დაგვრჩა, არცა თვით დავრჩებით. ასრე სიზმარსა შიგან ვართ. რა ერთი დღე გარდავიდეს და მეორე მოვიდეს, იგი პირველი დაავიწყდების და მისიცა შემდეგი სხვა გააკვირვებს კაცსა. საწუთროჲსა მრავალფერობა ერთსა გაადიდებს და მეორესა დაამცრობს. მოაბადის უკეთესი ჴელმწიფე, ქვეყანასა შიგან, ვითა მზე, გაცხადებული, გააბედითა და წააჴდუნვა. ბოლოსა ჟამსა დაღრეჯილი და ნებაგაუსრულებელი დარჩა.

რა ლაშქარნი ამულს დააყენნა, მას ღამესა გათენებამდინ სმად დაჯდა. სრულად დიდებულნი დამოსნა, სხვათა ლაშქართა აბჯარნი, ცხენი, ოქრო და ლარი უბოძა, აავსნა საბოძვრითა; მათისა მომადლობისათვის იჭირვოდა. თავისა მორჭმულობასა იურვოდა და ესე არ იცოდა, თუ ღმრთისა განგებასა მის ღამისა შედეგად რა გაეგო მისთვის, მას ღამესა მხიარული და მთრვალი ქვე დაწვა; მერმე მისისა უბედურობისა დილა გათენდა.

მოაბად დარბაზობა გამართა და დიდებული ყველა მას წინაშე მისრულ იყო და საურავი ჰქონდა. თვით მოაბადის კარავნი და მისთა ლაშქართანი ტყის პირსა დგეს.

ანაზდეულად ტყისაგან დიდი ტახი გამოვიდა. ლაშქართა ნახეს, დევნა დაუწყეს. ღორმა მიდამო-ბრუნვა და სირბილი დაიწყო. კარავთა შიგან შემოუჴდა. მოაბადს ჴმა ესმა ლაშქართაგან ღორისა დევნისა, ჭარმაგსა ცხენსა შეჯდა, ჴელთა სათხედი აიღო და მანცა დევნა დაუწყო. ტახსა შემოსტყორცნა სათხედი და დააცდუნვა. მერმე ღორმან შემოუტევნა, ეცა ცხენსა და წააქცია, შაჰინშა თავდაღმა დაეცა. ცხენსა ასწრობასა ლამოდა; კვლა მოუჴდა ღორი, მოჰკრა ეშვი მკერდსა და უპემდის გაუპო. დაეცნეს ცხენი და შაჰინშა ორნივე ერთგან.

ესრე დიდი ჴელმწიფე, ვითა შაჰი მოაბად იყო, ისრე საბრალოჲთა საქმითა მოკვდა. დაილივნეს დღენი შაჰინშასნი, დაივსო მოაბადის სახლისა სანთელი, მისნი ერთგულნი და დაზრდილნი მიეცნეს შეჭირვებასა და ორგულთა და მტერთა გაეხარნეს.

აჰა, საწუთროო, არაა შენი ხანიერება! სხვათათვის ვნახო და გავიცადო შენი მონდობა, − სიყვარული გულისაგან ამომეჴოცების. არა მაქვს მონდობა შენისა ლმობიერებისა! ჩვენისა მტერობისათვის მიწყით მალულსა გვიზი, შეცოდებასა წინა არ დაგვიდებ. რაცა მოგეცეს, ყველათავე მოგვთხოვ. ორსა დღესა მიმასპინძლებ და მერმე მისად მუქფად სულთა მთხოვ. რად დაღვრი ესრე უწყალოდ ჩვენ უბრალოთა სისხლსა? თუცა საცხადოდ ნათელი ხარ, დაფარულობასა შიგან სიბნელე დია გაქვს. წისქვილისაებრ მბრუნავი ხარ; წყლითა, ქარითა და მტვერითა გატენილი ხარ. რა ბედი ჩემი ორმოსა ჩააგდო, შენი სიმაღლე მე აღარას მერგების. რაზომსაცა ვინ გამოგცდის, იგივე და იგივე უხანო, უზენარო, მუხთალი და გამწირავი ხარ. ვინცა ზნეთა შენთა სცნობს, ნიადაგ გგმობს!

89. რამინის გაჴელმწიფება

რა რამინს აცნობეს ესრე დაფათერაკებით სიკვდილი და ესე, რომელ საწუთროჲსა მზე ვეშაპმან უგრძნეულოდ ჩანთქა, ზეპირ დია შეჭირვება დაიჩინა, ტირილი და ჭირისუფლობა გარდაიჴადა, გარნა ღმერთსა მალვით დია მადლი მისცა, რომელ იგი ესრე იქმნა და არა ომი დაემართა, თუმცა გლახათა სისხლი დაღვრილ იყო. მოაბად მოკვდა, რამინს მისი საწადელი გაუსრულდა. ღმერთსა თაყვანისცა და ქება შეასხა, ეგრე თქვა:

“ჰე, ღმერთო მოწყალეო და სახიერო! განაღამცა შენ იყავ დამბადებელი ცისა და ქვეყანისა, რომელ იჴსნი ფათერაკთაგან კაცთა! აწ აღთქმასა დავდებ შენსა წინაშე, რომელ, ვირე ცოცხალ ვიყო, შენს ბრძანებასა არ გარდავჰჴდე; მოსამართლე, მდაბალი, ღმრთის მოშიში, მართლის მეტყველი, სიმართლის მძებნელი, გლახაკთა დაუჭირველი და მოწყალე, შენთა დაბადებულთა და მონათა მეშველი ვიყო და შენ მოწყალე მექმენ და დამიცევ, უფალო, მტერთა და მეშურნეთაგან მიჴსენ!”.

სამადლობელად გლახაკთა ზედა გასცა და მერმე მაშინვე შეეკაზმნეს წამოსავლად იგი და ვისი. საწუთროჲსა და მტერთაგან უშიშ-ქმნილნი და მხიარულნი იყვნეს. გამოემართნეს დიდითა ლაშქრითა, ასაყრელთა ბუკთა სცემდეს, ქოს-ალამნი ჯეონისებრ მოდიოდეს. ლაშქართა ზრიალი იყო სიდიდისა; ვითა ქარისაგან ხევნართა შიგან შეიქმნების ჴმა, აგრეთვე მათისა მეტად სიდიდისაგან ისმოდა. საუკუნოსა ჰგვანდა იგი გზა ჯალაბისა სიდიდისა და ზეიმისაგან.

დელამთა მთით ამულამდინ მოვიდა რამინ მისის საყვარელითურთ მხიარული და ნება-აღსრულებული. შაბათსა დღესა სვიანითა ეტლითა და მხიარულითა გულითა შემოვიდა მოაბადის ლაშქართა შიგან, გარდაჴდა ნობათთა-კარავთა. მივიდეს მოაბადისეულნი დიდებულნი და ლაშქარნი, თაყვანისცეს, ოქრო, თვალი და მარგალიტი გარდააყარეს და შაჰინშაობასა ზედა დალოცეს. ყოველსა კაცსა გაუკვირდა მისი ეგეთი სვიანობა და მოსამართლეობა მისისა აღთქმისათვის. მაისისა ღრუბელსა ჰგვანდა ჴელი მისი და მისისა ჴელისაგან ოქრო და ვეცხლი წვიმდა.

კვირა ერთი ამულს დაჰყო ლაშქართა გვერდით. ყოველთა დღეთა დიდებასა ემატებოდა, იხარებდა, გასცემდა, სმიდა, ჴელმწიფეთა და დიდებულთა საკარგავი მოუმატა და მათგან სათავისო ერთგულობა და სამსახური მოიმატა. რომელ დიდი და გვარიანი კაცი იყო, როსტომისი ტომი, ტაბარისტანი მას უბოძა, ბასანელსა როჰამს, და რე ქალაქი ბეჰროზს უბოძა, ადრინდელი მოყვარე იყო მისი. თვით რამინ და ვისი, ოდეს გარდაიხვეწნეს მოაბადისაგან ცეცხლისა ფიცებისა შიშითა, მაშინ მისსა მივიდეს რე ქალაქს და მან კარგად უმასპინძლა და ხვაშიადიცა კარგად შეუნახა, და ამისა მუქფად თვით იგი რე ქალაქი უბოძა. კარგის მოქმედობა კაცისა ესრე არ წაჴდების. გურგანი ადინას უბოძა და გაადიდა. იგიცა ძველი მოყვარე იყო და მოეჭირვა მათისა სამსახურისათვის. ამირ-სპასალარობა ვიროს უბოძა და მსახურთ-უხუცესობა − შეროს, გვარიანნი იყვნეს და ორნივე ტანნი ვისის ძმანი იყვნეს, და ვისის სიყვარულითა კარისაგან აღარ გაუშვნა.

რა ესე საქმე დაიურვა, თვითო ქვეყანა თვითოსა აზნაურსა მისცა და თვითო ქალაქი თვითოსა ყმასა. მოირჭვნა და გამომგზავრდა ხორასნისაკენ, მით რომელ მათი საჴელმწიფო საჯდომი მარავი ქალაქი იყო. სრულად ხორასნისა ქალაქები და ქვეყანა შეჰკაზმეს, ყოველი კაცი, დიაცი და მამაცი, მათ უჭვრეტდა. ყოველნი გზანი სამოთხისადა დაემსგავსნეს, ყოველი ჴელი თვალსა და მარგალიტსა მათ ასხმიდა, და ყოველი ენა ვისსა და რამინს აქებდა. მათ ულოცვიდეს და ყოვლისა კაცისა გული მათ სჭვრეტდა სიყვარულისა თვალითა.

რა მარავს შევიდა შაჰინშა, სამოთხისაებრ უჩნდა ქალაქი მხიარულად და სიამოვნითა მათსავე ბედსა ჰგვანდა და სიტურფითა ვისის პირსა. ათასფერნი მუტრიბნი სხდეს და აგრე მრავალფერთა ჴმათა იმღერდეს და მათი სიმღერა ყველა რამინის საქებარი შაირი იყო. აკმევდეს ყოველგან ალვასა და ამბარსა, აყრიდეს ყოველგნით ოქროსა და ვეცხლსა, თვალსა და მარგალიტსა. ცხენსა მისსა ფერჴთა ქვეშე უფენდეს სტავრათა საპატიოთა. სამსა თვესა ასრე შეკაზმული იყო ქალაქი. დღივ და ღამე სიხარულისა და ნიშატიანობისაგან არ დაცხრებოდეს.

და არა ოდენ მარავი ქალაქი იყო ასრე შეკაზმული, გარნა მართ სრულად ხორასნისა ქალაქნი მაშიგანა იყვნეს.

მოაბადისაგან დია მისჭირვებოდა ქვეყანასა და მისითა სიკვდილითა ყველა დაჴსნილ იყო ჭირთაგან. მოაბადის უსამართლობისაგან იჴსნნეს და რამინის მოსამართლეობისაგან გამხიარულდეს, ასრე ვითამცა ყველა ჯოჯოხეთისაგან ჴსნილ იყო. ავისა მოქმედთა მიწყით ავი წაეკიდების და უკუნისამდინ წყევა დარჩების. მართალი არაკი თქვა ხვასრომან, თუ: “ღმერთსა ავნი ამისთვის დაუბადებიან, რომელ ჯოჯოხეთი არ დაცარიელდეს. რომლისა მიწისაგან დაბადა, ბოლოსა ჟამსა მუნვე მიიყვანს”.

რა რამინ ესეთი მოსამართლეობა დაიწყო, ფათერაკმა დაიძინა ქვეყანასა შიგან. დამშვიდებამან გაიღვიძა. სითცა ლაშქარნი გაგზავნნა, ყოველგნით გამარჯვებულნი შემოიქცნეს. ჩინით ბარბარამდის ყოველი ქვეყანა დაიჭირა, თვითოსა ქალაქსა შიგან თვითო დიდებული გაგზავნა და შეჰვედრა და თვითოსა ციხესა შიგან თვითო ციხის-თავი გაგზავნა და დააყენა. რაცა ქვეყანანი აოჴრებულნი იყვნეს, მისითა ბრძანებითა აშენდეს. ათასი ქალაქი უფრო ააშენა და სოფელი. განაღამცა ავისა-მოქმედნი ამოსწყვიდნა და დაჴოცნა. ყოველთა გზათა ზედა თვითო ფუნდუკი საქარავნო ააგო და სოფლები შესწირა მგზავრთა მადლისათვის და დასცალა ქვეყანა ავისა-მოქმედთა და გზის-მლეწელთაგან. ეგზომი ოქრო და საქონელი გასცა, რომელ ძვირთა სახელი ამოჰჴოცა. ყოველსა ქვეყანასა დაავიწყდა პირველი ჭირი და უსამართლობა, ყოველნი გალხინიანდეს: მთხოელნი გამდიდრდეს, ცხვარნი მგელთა თანა ძოვდეს. კვირასა შიგან ერთსა დღესა დარბაზობა შექმნის, დაჰვედრის ლაშქართა და ჴელის-უფალთა მოსამართლეობა, შეაგონებდის და სწვრთიდის. დარბაზისა კარსა ზედა კაცნი დააყენნა მოჩივართა გამკითხავნი; ბრჭობისა ჟამსა მას წინაშე სწორად იყვის ჴელმწიფე და მთხოელი, მდიდარი და გლახა; სწორად უკერძებდის სამართალსა შიგან ძლიერსა და უსუსურსა. ბერი, დიაცი და მამაცი პატივით დაიჭირნის; მეცნიერთა კაცთა, მლოცავთა და მეღმრთეთა ერთსახე პატივსცის და ეკრძალვოდა. ცოდვისა ყველასაგან უცხო იქმნა. მეცნიერნი და ფრთხილნი კაცნი საახლოდ უყვარდეს. ვითა მზე, მოეფინა ქვეყანასა არანისასა. ჴელმწიფენი ყველანი მისგან ისწავლიდეს მოსამართლეობასა.

ას და ათი წელიწადი დაჰყო რამინ. ოთხმეოცდასამი ჴელმწიფობასა შიგან დაჰყვეს მან და ვისმან. ბედნიერი და სვიანი იყო თავისა ქვეყანისათვის: ზოგჯერ სმასა, სიხარულსა და გაცემასა შეექცის, ზოგჯერ სამეცნიეროთა წიგნთა და სასულიეროსა საურავს შეექცის, ზოგჯერ ხორასანს ინადირებდის, ზოგჯერ ქოისტანს, ზოგჯერ დარბისტანს იყვის და ზოგჯერ ხუზისტანს და ბაღდადსა. რაზომნიცა ციხენი და ქალაქნი ააშენნა, ყოველგან წყაროს თვალნი გამოადინნა. მისთა აშენებულთა ქალაქთაგან ერთი აჰვაზა-ქალაქია და მაშინ რამინ აჰვარუქმია დაარქვა და აწ აჰვაზობით უჴმობენ. რამინისებრ გამარჯვებული ჴელმწიფე არ ყოფილა და არცა ეგრე გონიერი. მოხარული ესრე იყო, რომელ პირველ ჩანგი მან მოიგონა, რომელ მუნით აქამდინ სასიხარულო სხვა ეგზომ ამო არავის მოუგონია. და მისგან მოგონებულობითა პირველ თვით რამინს ჩანგობით უჴმობდეს. იყო ესრე მორჭმით რამინ, რომელ არავინ ჩნდა მისი მეუნებლე.

მიეცნეს ორნი ძენი ვისისაგან, დედისა და მამისებრნი ტურფანი, და გონიერნი ჭაბუკნი შეიქმნეს. ერთსა სახელად ხორშედ უჴმეს და მეორესა ჯიმშედ. ყოველთა ჴელმწიფეთაგან სანატრელნი და უკლებნი კარგითა ზნითა შეიქმნეს. ხავარის ქვეყანა ხორშედს უბოძეს მშობელთა მისთა და ბახთრისა ქვეყანა − ჯიმშედს. ერთსა ხორასანი და ხვარაზმი გაუსაკუთრეს და მეორესა შამის ქვეყანა, ეგვიპტისა და ყიროანი მისცეს. არანი, სომხითი და სრული ადრაბადაგანი თავისთვის დაიჭირა.

რამინ დიდხან მორჭმულობასა შიგან ჴელმწიფობდა და ყოველნი საწადელ-სათხოელნი აუსრულდეს ღმრთისაგან. ესრე გრძლად ცოცხალ იყვნეს, რომელ შვილის-შვილნიცა მოესწრნეს.

რა ვისმან რამინის გვერდით ოთხმოცდაერთი წელიწადი დაჰყო, სიბერითა ძალი მოეღო, სიკვდილად მიეხარნეს, რომელ სხვისა მომლოდეობა აღარაჲსა ჰქონდა. მისვე აუჴდელისა საქმისაგან კიდე მშვილდისაებრ მოდრკა და დაჭნა და დადუხჭირდა.

ვისცა მტერი არ ესვას, რა გაიცადოს, მტერად თვით საწუთრო ეყოფის. საწუთრო რაზომცა კაცისათვის კერძოობდეს, ბოლოსა ეგრეცა მას იქმს, რომელსა მტერი ვერ უზამს. რაზომცა საწუთროსა კაცმან ზურგი მიაყუდოს და მიენდოს, ბოლოდ ეგრეცა უიმედობითა ზურგსა მოსტეხს. თუცა ვისი საწუთროჲსაგან გულისნება პოვა, ბოლოსა ჟამსა ეგრეცა ესე წაეკიდა, დაიძაბუნა საწუთრომან, რომელ შვიდნი ასონი მისნი ბრძანებასა მისსა ვეღარ მორჩილობდეს უსუსურობითა. ინატრა ღმრთისაგან, რომელ რამინის შედეგად იგი არ დარჩეს, რამინ უჭირველი დააგდოს. ამისად შედეგად გალეული მთვარე მოკვდა. რამინის გული მისისა სიკვდილისაგან ჭირთა სადგომად შეიქმნა და თვალთა მიწყით შეუშრობლად ცრემლთა ადენდა. ტიროდა და ესრე მოსთქმიდა:

“ჰე, საყვარელო მოყვარეო, სულთაგან უსარჩევესო! წახვედ, სრულად გამწირე და დამაგდე გულდადაღული, დამწვარი, საწუთრო გაარმებული! არვის ოდეს სმია შენებრი მოყვარე! აწ რად აბეზარ-მექმენ? განაღა მრავალჯერ შემოგეფიცა ჩემი გაუწირაობა! აწ რას შეცოდებისა მიზეზითა უწყალო მექმენ? რად გამიტეხე ფიცი შენი? ოდითგან სულ-შეერთებით მოყვარული რად გამჴადე სავაგლახოდ? მაგრა მე ვითარსა შენსა გულსა ვიცნობდი, უღონიოდ არ მეცრუვებოდი. საწუთრომან თურე მიმუხთლა, თუცა მისგან არა საკვირველია. მუნით აქამდის კარგი ვის გაუსრულა! ქვეყანა სიხარულისაგან შენითა წასლვითა დააცარიელე, ყოველი სიკეთე თან წაიტანე. მე სიბერისა ჭირი და უსუსურობისა, კვლა უშენობისა დაღრეჯა ვით შემიძლია, ანუ ცოცხალმან ამისა გონებასა ვით გაუძლო? ჭირი ჭირსა მმატებია! მე ტახტსა ზედა მწოლი და შენ მიწასა შიგან მყოფი ჩემგან ვერ იგონები!.

განაღა მიბრძანებდი: სულთა შენთვის გავსწირაო! შენ უღონიოდ გაგისრულებია შენი სიტყვა, მაგრა მე ჩემი თავი უშენოდ არმად მიჩნს სიცოცხლისათვის. ნეტარძი ჩემთვის, თუმცა ჩემსა სამარესა ზედა შენ იყავ ტირილად და ჩემად საურავად! მე უბედური ვით ვიგონებდე წმიდასა ტანსა შენსა მიწათა ქვეშე მყოფსა? რომელსაცა მიწასა შენისა პირისა სინათლე და ტანისა შვენება დაუფარავს, მას მიწასა ზედა ფერჴი ვითღა დავდგა?! მე ჴელმწიფობა შენითა მეამებოდა, მე სიხარულიანი შენგან ვიყავ, მე დიდებიანი თავი შენით მინდოდა, არ საჭურჭლისა და ლაშქართა სიდიდისაგან.

აწ უშენოდ არცა დიდება მინდა, არცა ჴელმწიფობა, არცა საჭურჭლენი და არცა ლაშქარნი. არამ ჩემზედა სიხარული! აწ ვირემდინცა ცოცხალ ვარ, თავსა მიწასა ვისხამ და საყელო-გარდახეული ვზი. აწვე სრულად თავსა ამითა არ მოვიკლავ, რომელ ვირემდინცაღა ვიყო, სიკვდილისაგან უძნელესსა ყოფნასა ვიყო. არცა ბერისაგან შეფრფივნით ავისა ქმნა ჴამს. გული ჩემი ჭირთაგან სავსეა და თვალნი ჩემნი სისხლთაგან. დათმობა ბერისაგან ქებაა. და მეტად ასრე მიჭირვებულსა ჟამსა მოთმინებისა მიჰხვდა იგი დიდება. ყოველნი ჭირნი მოთმინებითვე გაკეთდებიან, თუცა მე აღარაჲს ლხინისა მომლოდეობა მაქვს. შენი სევდა საყელოთა მაგრად დამიჭირავს და სიყვარულსა ვერ მოვითმენ, შენსა გონებასა ვერ მიგრიდებ და ჴელთა შენისა სამსახურისაგან არ დავიწყნარებ; არცა თვალითა ჩემითა უშენოდ ლხინისა გამცდელი ვეგები. ვირე ცოცხალ ვარ, ვიწვი შენითა გონებითა. რაღა ვთქვა შენი სამართალი ქება, თუ გონება აღარა მაქვს და ენა დამბმია? მოშორება შენი არცა აწ შემიძლია”.

მოსთქმიდის საბრალოდ და ტიროდის დაუცხრომელად ვისსა ზედა. სამარხავი ააგო მისადვე შესაფერად კარგი ოქროჲსა და ლაჟვარდისა და თავისათვისცა. ეგრე თქვა მისად შედეგად დარჩომისათვის: “მკვდარიცა ვიგლოვ ამა დღესაო”. მისსავე სიახლესა საცეცხლე სახლი ააგო სალოცავად, რომელ თავი მისი ღრუბელთამდის მიუწვდებოდა და მაგარი, უკუნისამდინ არ დასარღვეველი. დღე და ღამ მუნ შიგან ღალიასა და სურნელსა აკვამლოდის.

თავისა უხუცესი შვილი ხორშედ უჴმო, დიდებულნი და ლაშქარნი, და ხორშედ საჴელმწიფოსა ტახტსა ზედა დასვა, თავისა გვირგვინი დაარქვა, წელთა ჴრმალი შეარტყა, მეფედ დალოცა და სახელად ხვასროვ უჴმო. ეგრე უთხრა:

“ოთხმოცდასამი წელიწადია, რომელ სვიანი ჴელმწიფე ვარ. აწ შენთვის ამით მომიცემიან ჩემნი საყოფნი და ტახტი, რომელ ჴელმწიფობა გშვენისცა და გმართებსცა. სვიან გყოს ღმერთმან! ყრმა კაცი ხარ და ბედიცა შენი ყრმა არის! ნუ არცხვენ ვისსა, დედასა შენსა, და ნუცა მე. რაცა ჩემგან მოგინახავს, მას იქმოდი, რომელ მე შენა არა გკითხო, რაცა მას საუკუნესა ღმერთმა მე მკითხოს. გაუფრთხილდი საღმრთოსა, მოსამართლეობისათვის იჭირვოდიო”.

შეჰვედრნა თავისა გვირგვინი, ტახტი, სამეფო, ლაშქარნი და საჭურჭლენი. იგი ვისის შედეგად სიკვდილისა მისისა სამარხავისაგან არ გამოვიდა და არცაღა კარი გააღო, არცა ვინ ნახა.