ვარიანტები კომენტარები შენიშვნები
ილია ჭავჭავაძის თხზულებათა აკადემიური გამოცემის წინამდებარე
ტომში შევიდა დასავლეთევროპული და რუსული ლიტერატურის
თარგმანები. ძირითადი ტექსტის დადგენისას ვეყრდნობოდით ავტოგრაფებსა
და ნაბეჭდ წყაროებს, რომლებიც ქრონოლოგიურად მითითებულია
თხზულებათა პასპორტებში. იქვე ვიძლევით შენიშვნებს ამა თუ იმ თარგმანის
ისტორიისა თუ წყაროების შესახებ და ვარიანტულ სხვაობებს. წყაროების
ჩამოთვლისას აღნიშნული გვაქვს ხელნაწერი ასლებიც, თუმცა ყველა
შემთხვევაში ეს ასლები გადმოწერილი ჩანს ნაბეჭდი წყაროებიდან და
ვარიანტული სხვაობები მათ შორის არ აღინიშნება.
ხელნაწერი წყაროები (ავტოგრაფები და ასლები) ძირითადად დაცულია
კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტში, რომელსაც თხზულებათა
პასპორტში აღვნიშნავთ U ლიტერით და გ. ლეონიძის სახ. სახელმწიფო
ლიტერატურის მუზეუმში, რომელიც აღნიშნული გვაქვს M ლიტერით.
თარგმანები განლაგებულია ჟანრობრივ-ქრონოლოგიური პრინციპით.
დათარიღებისას ვეყრდნობით პირველ რიგში ავტოგრაფის თარიღებს, შემდეგ
ნაბეჭდი წყაროების თარიღს; თუ თარგმანი უთარიღოა, მას ვათარიღებთ
პირველი პუბლიკაციის თარიღით და ვსვამთ ოთხკუთხ ფრჩხილებში.
აქვე აღვნიშნავთ, რომ ძირითადი ტექსტის ყველა სქოლიო მთარგმნელს
ეკუთვნის.
ვარიანტების ჩვენებისას ვიყენებთ პირობით ნიშნებსა და ლიტერებს,
რომლებიც აღნიშნულია წინამდებარე გამოცემის პირველ ტომში.
ჩიტი (გვ. 9)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ავტოგრაფი U № 105 (C), № 108 (D); ასლი U № 217 (F); M №
17501 (E);
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : ცისკარი, 1857, № 1, გვ. 7 (B);
თხზულებანი ილია ჭავჭავაძისა, ტ. I, ტფილისი, 1892, გვ. 8-9 (A);
ს ა თ ა უ რ ი : პატარა ჩიტი C.
ს ა თ ა უ რ ი ს ქ ვ ე შ : თარგმანი CDE.
ხ ე ლ მ ო წ ე რ ა : თ. ილია ჭავჭავაძე B.
თ ა რ ი ღ ი : 1856-სა წელსა, ნოემბრის 17-ს ქ. ტფილისი DE. 1857 A. 1856 წ. 11
ნოემბერი, ტფილისი B. – C.
ამ ლექსის ავტორი ცნობილი არ არის. არსებობს ამ თარგმანის
ილიასეული სამი ხელნაწერი კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტის
ილია ჭავჭავაძის ფონდის № 105 ხელნაწერი წარმოადგენს ლექსის თარგმანის
პირველ რედაქციას. იგი საგრძნობლად განსხვავდება სხვებისაგან და მის
ტექსტს იქვე ვარიანტებში ცალკე ვბეჭდავთ. შემდგომში ”ჩიტის” თარგმანის
შესწორებული პირი (ავტოგრაფი № 108) ილიას გადაუცია ჟურნალ ”ცისკარში”,
სადაც იგი დაიბეჭდა 1857 წლის საახალწლო ნომერში. შემდეგ ეს თარგმანი
ზოგიერთი ცვლილებებით დაიბეჭდა 1892 წელს ”ქართველთა ამხანაგობის”
მიერ გამოცემულ ილიას თხზულებათა პირველ ტომში.
”ჩიტის” ეს მეორე ვარიანტი იბეჭდება ძირითად ტექსტში 1892 წლის
გამოცემის ტექსტზე დაყრდნობით.
9. 3 გავიღვიძებ] განვიღვიძებ BD. 4 ფრთას] ფრთა D, შემოვკრავ]
შემოვჰკრავ B. 5 დავჰკრავ] დავკრავ DE. დავუშტვენ] დაუშტვენ DE. 5-6
ღმერთსა ვადიდებ, მსმენელს ვაგიჟებ] მსმენელს ვაგიჟებ, ღმერთსა ვადიდებ D.
8 ვთეს] ვსთეს BD. 9. გამაძღარი ვარ ∼ BED. 12 და ვფრინავ გახარებული] მაშინ,
ვარ აღტაცებული BD, გახარებული] აღტაცებული E. 14 და საფრენად ცა
განათებული] ცისა ქვეშ ვფრინავ გახარებული BDE.15 ჩამოვეშვები]
შთამოვეშვები D. 16 მშვენიერთ] მშვენიერ E. 18 ვითა] და ვით D. 20 გინდ
მიმინო და გინდ შევარდენი] შევარდენივით მალი გამფრენი D, ხშირად
მსახურვენ მალვისთვის ხენი BE. 21 გარნა] მაგრამ D.
პატარა ჩიტი
(I ვარიანტი)
ყოვლის უწინარეს მე განვიღვიძებ,
ფრთა ფრთას შემოვკრამ, რა თვალს ვახილებ,
დავკრამ, დაუშტვენ, ღმერთსა ვადიდებ,
მშვენიერის ხმით მსმენელს ვაგიჟებ.
უფლისაგან მაქვს საჭმელ-სასმელი,
არცა ვთეს, არც ვმკი, არცა ვარ მხვნელი,
ვარ გამაძღარი, მაქვს მე ყოველი,
მოდი, გაზაფხულო, მე შენ მოგელი.
მიყვარს გაზაფხული მწვანით შემკული
ვცელქობ, მაშინ ვარ აღტაცებული,
სახლი მაქვს მინდვრათ ღვთის მოცემული
და ზეცასაც ვფრინავ გახარებული.
ზეცით მწვანეზედ ჩამოვეშვები,
მშვენიერთ ყვავილთ შორისა ვჯდები,
ხან ტყის, ხან წყლისა პირს მოვედები.
ვითა ისარი მაზედ გავსხლტები.
ვერვინ მეწევა, ვერც მარდ ცხენზედა,
ვცურავ აერში, ვჯდები ხეზედა,
მაგრამ დამიჭერენ, ვაი, რაზედა –
პატარა ხორბლის კარგ მარცვალზედა.
ლექსს დართული აქვს შემდეგი შენიშვნა:
”ანუ ეს შეიძლება:
”ვინ მომეწევა, გინდ იყოს ცხენი,
მსახურვენ ხმისა მალვისთვის ხენი,
მაგრამ მიჭერენ მცირეს მახითა,
მიტყუებენ რა ხორბლის მარცვლითა.
ესრეთ ამბობდა ხეზედ მჯდომარე
პატარა ჩიტი, კეკლუც მშტვენარე,
მის წმინდა ხმასა მოეცვა არე,
და ყურს უსმენდა თვით არე-მარე”.
ბედა მქადაგებელი (გვ. 10)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ავტოგრაფი U № 108 (B); ასლი U № 217;
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : ცისკარი, 1859, № 1, გვ. 1 – 3 (C); თხზულებანი ილია ჭავჭავაძისა,
ტ. I, ტფ., 1892, გვ. 34 – 36 (A); ვ. აბაშიძე, ჩანგი, გამოცემა მე-2, ტფილისი,
1892, გვ. 311 – 314 (D); ვ. აბაშიძე, ჩანგი, გამოცემა მე-4, ბათომი, გვ. 260 –
262 (E);
ს ა თ ა უ რ ი ს ქ ვ ე შ : გეტესი (AB).
ხ ე ლ მ ო წ ე რ ა : თ. ილია ჭავჭავაძე (D).
თ ა რ ი ღ ი : 1858 , (A); 1857-სა წელსა 23 აღვისტოს, ს. პეტერბურღი (D). 1858
მარიამობისთვის 25-ს. ს. პეტერბურღი (B).
ამ ლექსის ავტორად ილიას მიერ შეცდომითაა მითითებული გეტე
(გოეთე) სინამდვილეში ლექსი ეკუთვნის იაკობ პოლონსკის, რომელიც
ავტორს 1844 წელს დაუწერია. (იხ. ი. კენჭოშვილის - ილია ჭავჭავაძის ერთი
პოეტური თარგმანის გამო, ”ლიტერატურული გაზეთი”, 1961, 7 აპრილი).
10. 3 საღამო არის] იყო საღამო BCDE. 4 გარდმოიშალნენ] გარდმაშლილ
იყვნენ BCDE. 6 გადმოწვნენ გრძლადა დედამიწაზედ] გატყორცნილ იწვნენ
გრძლათა მიწაზედ BCDE. 7 არის] იყვნენ BCDE. 8 მდუმარებს მთა თუ ბარია]
ჩუმობდა გარშემო (გარშამო B) არე BCEF. 9 შეჰფარებიან ბუდეს ფრინველნი]
სადგომს არიან ფარულ ფრინველნი BCDE. 10 და ხმაურობა მთლად მიმწყდარია]
და რაღაც ძილში არს არე-მარე BDE. 11 მხოლოდა] ხოლოთა B. მხოლოდ E, დიდს
ხნისანი] დიდ-ხნის მცხოვრებნი E. 19 ირხევიან] ირხეოდნენ BDE. 13 ხავსით
მოსილნი წვეტნი კლდისანი] ჭაღარად ქმნილნი დიდრონი კლდენი BCDE. 14
ძირს... გადმოსცქერიან] მოსილნი გინგლით გარმოშვენოდნენ BCDE. 15 ყრმაზედ
მინდობილ ∼ BCDE. 19. ქვაყრილსა... რყევით] გარიყულს გზაზედ კანკალით,
რყევით BCDE. 19 უსინათლო და... ჩაფიქრებული] ვიდოდა მძიმედ,
ჩაფიქრებული, ბრმად ქმნილი ბედა მოხუცებული E.
11. 1 ყრმამ... ხილს] ყრმა იგი, მის წინამძღვარი BDE. 2 დაიღალა... ატყუებს]
იძალა E, დასუსტდა, კენკრათ ჰსურს გემოვნება BCDE, თუ ბედა ჰყვანდა
მოსატყუარი+E. 3 რქვა] ჰრქვა E, სვლა აღარ ძალმიძს] მსურს მოსვენება BDE. 4.
ღონე... მუხლებს] მე შევისვენებ, გრძელ გზითა ძალ მწყდა BDE. 5 შენ თუ
გწადდეს] თუ გსურს BCDE. 6 უქადაგე... დიდება] იწყე შენ ქადაგება BDE.] 7 უკვე]
მრავალთა E. მწყემსებმა გნახეს] მრავალთა მწყემსთა BDE. 8 შენს გარს ხალხიც]
აგერ ხალხიც გზაზედ E, გარს] გზაზედც BD. 9 წვრილ-შვილით დედა-მამანი]
შვილებით თვითვე დედანი BDE. 10 უთხარი] უთხარ E, იმათ სწავლა-მოძღვრება]
უფლისა, ღვთისა დიდება B; მათ ღვთისა ჩვენის დიდება E. 11 ღვთისა] მის ძის
BDE. 13 მსწრაფლ] მყისვე E, სასოებით] ზენარის BDE, სიწმინდით E. 14
გამოუშუქდა სახე მოხუცსა] მოხუცსა სახე გამოუბრწყინდა BDE. 15 – 16 და
მოსკდა... უკაცურსა] ძლიერის სიტყვით და ხმითა მაღლით ზეციერს აზრსა
ნათლად ხედვიდა BDE. 17 ვითარცა] და როგორც E. 18 ამომხეთქი] აღმომხეთქი
BE. 19 ისე ნაკადი] ზვირთნი ცოცხალთა B, ცოცხლადა DE. 21 და ზეგარდმო]
ზეგარდმოი B. 25 თვით... ნეტარებით] იმ მოხუცს დროს დიდებით E, წარუდგა ცა
სრულ მშვენებით BD, თვალწინ წარუდგა ცა თვის მშვენებით E. 26 – 29
გამოეცხადა მოხუცს... თმასა] ხელნი ცახცახით და მოწიწებით, ზე აღემართა მის
თეთრსა თმასა BDE. 30 მთისა... სძრავდა] ცელქი ნიავი ალერსით სძრავდა BDE. 32
აქვნდა+ გამშრალ თვალთაგან ცრემლნი სცვიოდნენ, ცრემლნი სიწმინდის
გარდმოსცვიოდნენ E, მხოლოდ] ხოლოთ BE. 33 მზეც] მზეცა B. 34 ბინდის...
დაჰბერა] მწუხრის სიგრილემ ხეობას ჰბერა BDE.
12. 1 მოკაშკაშდა ცაზედაც მთვარე] მოწმენდილს ცაზედ სცურავდა
(მასხლტოდა E) მთვარე BDE. 2 და კლდენი დაჰფერა] და თვის მკრთალ (მცხრალ
E) სხივით მთათა დასცქერდა BDE. 4 ეუბნება] ეტყოდა E. 5 დროა... გარსა]
გყოფნის! წარვიდეთ! აღარვინ არ არს! BDE. 7 – 8 ყველა წავიდა... გზასა] მზის
მაგიერად ვჭვრეტთ მთვარეს მცხრალსა E. 9 შეწუხებული] თავ-ჩაღუნული BDE.
10 თავჩაღუნული] შეწუხებული BDE. 11 კიდამდინ] კიდემდინ E. 12 პასუხად]
პასუხათ B.
* * * რა ტკბილ არს (გვ. 13)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ავტოგრაფი U № 108 (B).
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : თხზულებანი ილია ჭავჭავაძისა, ტ. I, ქართველთა ამხანაგობის
გამოცემა, ტფ., 1892, გვ. 22 (A).
ს ა თ ა უ რ ი ს ქ ვ ე შ : (ვალტერ სკოტი) B, – A.
თ ა რ ი ღ ი : 1858 A, 1858-სა წელსა, 9-ს თებერვალს, ს. პეტერბურღი B.
ავტოგრაფში (№ 108) სათაურის ზემოთ ილია ჭავჭავაძეს ფრჩხილებში
მიუწერია: ”ვალტერ სკოტის რომანში ”ანტიკვარი” ეპიგრაფად არის ესე”. ამის
შესახებ არაფერია თქმული პ. ინგოროყვას მიერ მომზადებულ ათტომეულის I
ტომში (1951), სადაც დაბეჭდილია ეს თარგმანი. ლექსის მეშვიდე სტრიქონში
გამომცემლის მიერ შეტანილია სწორება: ” – და ვით ფრინველნი”... ავტოგრაფი
და ნაბეჭდი წყარო ამ სწორებას არ ადასტურებს. ვფიქრობთ, რიცხვში
შეთანხმება ამ შემთხვევაში აუცილებელი არ არის და ტექსტს აღვადგენთ
ავტოგრაფის და ნაბეჭდი წყაროს მიხედვით.
13. 1 წყვდიად] მწყვდიად B. 7 აღვალს] მაღლობს B, ცად] ცათ AB.
ცრემლთა შინა ნუგეში
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ავტოგრაფი U № 108 (C); U № 212 (A); ასლი U № 217.
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : ცისკარი, 1859, № 2, თებ., გვ. 93 – 95 (B).
ს ა თ ა უ რ ი ს ქ ვ ე შ: შილლერისა C.
ხ ე ლ მ ო წ ე რ ა: ილია ჭავჭავაძე B.
თ ა რ ი ღ ი : 1858-სა წელსა, 12-ს თებერვალს, პეტერბურღი C, თებერვლის 13,
1858 წელსა, ს. პეტერბურღს B, – A.
ცნობილი გერმანელი მწერლის ფ. შილერის (1759 – 1805 წწ.) ლექსის
”ცრემლთა შინა ნუგეშის” ქართულად თარგმნისას ი. ჭავჭავაძეს იმ დროს
არსებული ერთადერთი ვ. ჟუკოვსკისეული რუსული თარგმანით არ
უსარგებლია («Вестник Европы», 1808 г. № 1). მკვლევარ ჯ. გაგნიძის აზრით,
ილიამ «ცრემლთა შინა ნუგეშის” ქართული თარგმანი უშუალოდ გერმანული
ორიგინალიდან შეასრულა *.
ავტოგრაფი №108 წარმოადგენს ლექსის თარგმანის პირველ ვარიანტს,
იგი გადაბეჭდილია ”ცისკარში” (1859 წ., № 2) უმნიშვნელო სტილისტური
ცვლილებებით. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტში დაცული მეორე
ავტოგრაფი (№ 212) კი ამ თარგმანის შესწორებული რედაქციაა. როგორც
სწორად მიუთითებს პ. ინგოროყვა (ტ. I, 1951, გვ. 487), ჩანს, ილიას აღარ
აკმაყოფილებდა ლექსის თარგმანის პირველი ვარიანტი და მის თარგმნას
მოგვიანებით იგი ხელახლა დაუბრუნდა (ავტოგრაფი № 212). ეს უკანასკნელი
ავტოგრაფი, რომელსაც ჩვენ ძირითად ტექსტში ვბეჭდავთ, შეიცავს რამდენიმე
გადახაზულ და შემდეგ ჩასწორებულ სტრიქონს. მე-8 სტრიქონში მთარგმნელს
ჯერ დაუწერია ”მოსთქვამს ტირილით და”, შემდეგ გადაუხაზავს და ზემოდან
დაუწერია: ”ასე მოსთქვამდა ის”. მე-20 სტრიქონის შემდეგ გადახაზულია ორი
სტრიქონი: ”წამერთო აწ მე რა სიყვარული, წამერთო ყველა, მომიკვდა გული“.
მე-2 გვერდის მე-3 სტრიქონში ჯერ ეწრა: ”გულისა წყლულსა”, ეს
გადახაზულია და ზემოდან აწერია: ”დაკოდილს გულსა”. მე-7 და მე-8
სტრიქონების ბოლო სიტყვები ”ურგებად” და ”შეუშრობლად” გადახაზულია,
მაგრამ მის ნაცვლად სხვა სიტყვა არაა ჩაწერილი. ჩვენ აღვადგინეთ
გადახაზული სიტყვები. მე-10 სტრიქონის შემდეგ მოდის გადახაზული ორი
სტრიქონი: ”შემდეგ სიტკბოთა და აღტაცების, მშვენიერისა სიყვარულისა”.
ლექსის ”ცრემლთა შინა ნუგეშის” თარგმანის პირველი ვარიანტის
”ცისკრის” პუბლიკაციას ვბეჭდავთ აქვე და ქვემოთ ვიძლევით მის ვარიანტულ
სხვაობებს C (№ 108) ავტოგრაფიდან.
ცრემლთა შინა ნუგეში
(შილლერით)
მოღელვენ ზვირთნი, მოქუხს მდინარე,
*
ჯ. გაგნიძე, ილია ჭავჭავაძის სტუდენტობის პერიოდის ერთი თარგმანის გამო, კრებ.
”ევროპული ლიტერატურის ქართული თარგმანები XIX საუკუნის მეორე ნახევარში”, თბ.,
1979, გვ. 69 – 76.
ტყე ყრუთ ხმაურობს ორ მხრივ მდგომარე.
გადახრილ წყლისკენ ზის ნაზი ქალი,
უფრო ღელდება მდინარის წყალი.
უფრო სიშფოთით ზვირთი ზვავდება;
უნებურ ცრემლნი ქალის არ მალვით
ორ ნაკადულთა თვალით იღვრება
და მის სიმღერა მოდის წყალსავით;
”დამემსხვრა გული და ეს სოფელი
შეიქნა ჩემთვის სულ ცარიელი;
ბედნიერება აღარ მაქვს ქვეყნათ.
გათავდა, რაც მხვდა ჩემ წილით, მხვედრათ.
დედავ წმინდაო! ოხ, ღვთის მშობელო!
წარმიღე შენ მე ნუგეშმცემელო!
ბედნიერება აწ წუთ სოფლისა
ვცანი ყოველი, კიდეც გათავდა,
ვსცოცხლე ცხოვრებით ამ სიცოცხლისა,
ვიყავ ბედნიერ, კიდეც მიყვარდა”.
– ”აფრქვევ ამაოთ ცრემლთ ნაკადულსა,
შენი სატრფო მათ საფლავს ვერ ისმენს,
მითხარ მე, შენსა გულისა წყლულსა
რა გაამთელებს, რაი მოგირჩენს
შემდეგ სიყვარულთ სიტკბოებისა?
მითხარ და ყოველს ვავლენ შენთვისა”.
– ”ნება მომეცი, ეგრე ურგებათ
ვღვრიდე ჩემს ცრემლებს შეუშრომელათ.
თუნდ არ ესმოდეს თვის ცივსა საფლავს
ჩემს საყვარელს და გულის მეგობარს.
შემდეგ სიტკბოის და აღტაცების
თვით მშვენიერის სიყვარულისა,
შემდეგ დიდ გრძნობით აღფრთოვანების
არის წამალი ჩემის წყლულისა,
არს უმაღლესი ბედნიერება,
რითაცა ტანჯვა ჩემს გულს ნელდება. –
ეგ – ცრემლნი ჩემნი – მათში ნუგეშს ვგრძნობ,
მათში წარსულის სიცოცხლით ვცხოვრობ!”
თებერვლის 13,
1858 წელსა,
ს. პეტერბურღს
665. 15 ქალის არ მალვით] ქალწულის თვალით C. 16 ნაკადულთა
თვალით] ნაკადულათ სქლათა C. 19 შეიქნა] შეიქმნა C. 21 წილით] წილათ C. 25
ვცანი] ვსცანი C. 27 ვიყავ ბედნიერი ∼ C. 28 აფრქვევ ამაოთ ∼ C. 29 მათ] მას C. 31
გაამთელებს] გაგიმთელებს C, რაი] და რა C. 35 ჩემს] ჩემ C, შეუშრომელათ]
შეუშრობელათ C. 36 – 37 არ... მეგობარს] თუნდ თვის საფლავში არ ესმოდეს მას,
ვინც ჩემს თვალშია ამ ცრემლებს ჰბადავს C. 38 სიტკბოის] სიტკბოთა C. თვით
მშვენიერის] მშვენიერისა C.
666. 4 არს] არც C. 6 ნუგეშს] ნუგეშ C. 8 ვცხოვრობ] ვსცხოვრობ C.
სტიროდეთ! (გვ.16)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ავტოგრაფი U № 108 (B); M № 17501 (C); ასლი U № 217.
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : ცისკარი, 1859, № 9, სექტ. გვ. 3 – 4 (D).
თხზულებანი ილია ჭავჭავაძისა, ტ. I, ქართველთა ამხანაგობის
გამოცემა, 1892 წ., გვ. 23 (A).
ჩანგი, ვ. აბაშიძისა, გამოც. მეორე, თბ., 1892, გვ. 328 – 329 Κ.
ჩანგი, ვ. აბაშიძისა, გამოც. მეოთხე, ბათომი, 1900, გვ. 265 – 266 (E).
ლექსები ილია ჭავჭავაძისა, ტფ., 1904, გვ. 37 (F).
ს ა თ ა უ რ ი : ებრაული მელოდია ΚΕ.
სათაურის
ქ ვ ე შ : ლორდ ბაირონით. ებრაული მელოდია BCD.
ბაირონით ΚΕ.
ხ ე ლ მ ო წ ე რ ა : ილიკო ჭავჭავაძე D, სარჩევში: თარგმანი ი. ჭავჭავაძისა ΚΕ.
თ ა რ ი ღ ი : 1858 წ. A, 1858-სა წელსა, 23-სა თებერვალსა, ს. პეტერბურღი, BC
თებერვლის 25-სა დღესა, 1858 წელსა, ს. პეტერბურღი D, – ΚΕF.
16. 6 ვისიც] მათ, ვისც BC. 8 სტიროდეთ... იუდის] სტირდეთ ისრაელთ
დამსხვრეულ BC. 9 სადაც] სადაცა DΕ. 10 იმა] აწ იმ B. 12 რომელ] რომელს BCD,
ჰყავთ] ჰყავსთ F. 13 ფეხთ] ფერხთ C. 14 კვლავცა] კიდევ BC. 16 როს კვლავ
იუდის] დიდ ისრაილის BC. 17 გამოაცოცხლებს ისევ იმ] როს გააცოცხლებს
კვლავ იმა BC. 18 სძგერდნენ] ჰსძგერდნენ B. 19 სვლით მოწყლულითა]
მოწანწალითა BC, მოწანწალეთა D.
17. 3 სამშობლო] მამული B.
ანგელოზი (გვ. 18)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ავტოგრაფი M № 17501.
ჭეშმარიტება (გვ 19)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ავტოგრაფი M № 17501 (C); U № 108 (B).
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : თხზულებანი ილია ჭავჭავაძისა, ტ. I, ტფილისი, 1892, გვ. 21 (A).
ივერია, 1899, № 109, გვ. 3 (D).
ა. ს. პუშკინი. თხზულებანი, ტფილისი, 1899, გვ. 87 (Ε).
ს ა თ ა უ რ ი ს ქ ვ ე შ : პუშკინით (AB).
ხ ე ლ მ ო წ ე რ ა : ილია ჭავჭავაძე (D).
თ ა რ ი ღ ი : 1858 წელს 27-სა ივნისს, ს. ტიარლევო (ABC); 1858 (A); (-D).
19. 4 კვალს] კვალთ. B. 5 ხსნიდნენ] სხნიდნენ D. 6 აზრს] აზრით D. 12
სილენმა] სილენმან B. ვგონებ] თითქმის E, ბრძენმა] თვით ბერ E. 13
მხილველმა] მხილველმან B. 14 მობეზრებულმა] მოქანცებულმან B, 17 მთლად]
მთლათ B.
წინასწარმეტყველი (გვ 20)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ავტოგრაფი U № 105 (C); № 108 (D); M № 17501 (B). U ასლი №
217.
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : ცისკარი, 1861, № 1, გვ. 130 – 132 (F). თხზულებანი ილია
ჭავჭავაძისა, ტ. I, ტფ., 1892, გვ. 32 – 33 (A). ივერია, 1899, № 109, გვ. 2 (G).
ა. ს. პუშკინი. თხზულებანი, ტფ., 1899, გვ. 85 - 86 (Η).
ს ა თ ა უ რ ი ს ქ ვ ე შ : პუშკინიდგან (F); პუშკინით (A).
ხ ე ლ მ ო წ ე რ ა : ილია ჭავჭავაძე (G).
თ ა რ ი ღ ი : 1858 (A). 1858 წელსა 28 ივლისს, ს. ტიარლევო (CDF).
20. 3 რა დავდიოდი] რა ვწანწალებდი B. 7 სიზმარნი] სიზმარი Η. 11
მერედ] მერეთ D. 20 საქანჯელი] საქანჯელი C.
21. 1 დალოცვილ... შინა] სისხლიან ხელით გასისხლებულში, შთამოდგა
ბაგეს მან გაყინულში B. 2 მერე] და მან B. 5 ჩემ მკერდში] ღია მკერდს C. 7
აღზდექ] აღსდექ C. 8 წინასწარ – მეტყვო] წინასწარ მთქმელო B. 9 ჩემის ნებითა]
ჩემისა ვნებით D. 10 რა.... ზღვათა] ხმელეთთა. ზღვათა D.
* * * როცა შევყურებ (გვ. 22)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ავტოგრაფი U № 108 (B); M № 17501 (C).
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : თხზულებანი ილია ჭავჭავაძისა, ტ. I, ქართველთა ამხანაგობის
გამოცემა, თბ., 1892, გვ. 40 (A).
”ჩანგური”, სპ. ჭელიძის შედგ. ბათუმი, 1904, გვ. 220 (D).
ს ა თ ა უ რ ი ს ქ ვ ე შ : ღეინიდამ B C – D.
ხ ე ლ მ ო წ ე რ ა : სარჩევში: თარგმნ. ი. ჭავჭავაძისა D.
თ ა რ ი ღ ი : 1858-სა წელსა, 22 დეკემბერი, ს. პეტერბურღი BC. 1859 წ. A – * D.
ცნობილი გერმანელი პოეტის ჰაინრიხ ჰაინეს (1797 – 1856) ლექსების
ილიასეული ქართული თარგმანი, მკვლევარ ვ. კავთიაშვილის აზრით,
”ორიგინალურიდან შესრულებული ჩანს”. ჰ. ჰაინეს ლექსების ილიასეული
ქართული თარგმანების შესახებ ვრცლად იხ. ვ. კავთიაშვილი, ჰაინრიხ ჰაინე
ქართულ ლიტერატურაში, თბ., 1978, გვ. 20 – 40.
22. 2 შენს] შენ C. 3 გმინვა] გრგვინვა BC. 4 ბაგესა] ტუჩებსა BC. 5
სიცოცხლეზე] სიცოცხლეზედ BC. 6 მე ვიხრი თავსა] მოვიხრი თავსა BC. 7
ქვეყნად] ქვეყნათ BC, ვსცხოვრობ] ვცხოვრობ D. ვცხოვრობ C. 9 თვითც] თვით
BCD, ვუწყ] უწყ BC, მწარედ] მწარეთ BC.
* * * ლოყით მოეპყარ (გვ. 23)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ავტოგრაფი U № 108 (B); M № 17501 (C).
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : კრებული, 1871, მესამე წიგნი, გვ. 118 (D).
თხზულებანი ილია ჭავჭავაძისა, ტ. I, ქართველთა ამხანაგობის
გამოცემა, 1892, გვ. 143 (A).
ვ. აბაშიძე, ჩანგი, გამოც. მე-2, 1892, გვ. 279 (F).
ვ. აბაშიძე, ჩანგი, გამოც. მე-4, 1900, ბათუმი, გვ. 245 (Κ).
ჩანგური, შედგ. სპ. ჭელიძის მიერ, ბათომი, 1904, გვ. 173 (Ε).
სალამური, შედგ. სპ. ჭელიძის მიერ, ბათომი, 1904, გვ. 13.
ს ა თ ა უ რ ი ს ქ ვ ე შ : ღეინიდამ BC, ღეინიდამ D, ჰეინედან E, ჰეინედამ Κ.
ხ ე ლ მ ო წ ე რ ა : * * * D, თარგმ. ი. ჭავჭავაძისა E.
თ ა რ ი ღ ი : 1858-სა წელსა, ს. პეტერბურღი B, 1858-სა წელსა, დეკემბერი, ს.
პეტერბურღი C, 1863 წ. A *.
*
1892 წლის გამოცემაში (თხზულებანი ილია ჭავჭავაძისა, ტ. I, ქართველთა ამხ. გამოც.)
სარჩევის სქოლიოში მოთავსებულია რედაქციის შენიშვნა ”შეცდომით მოგვივიდა, რომ
ზოგიერთი ლექსი ამ წიგნში დაბეჭდვის წელიწადით არის აღნიშნული, მაშინ, როდესაც
აზრად გვქონდა ლექსები დაწერის წელიწადით აღგვენიშნა. ეხლა ვასწორებთ ამ შეცდომას
იმით, რომ სარჩევში ვაჩვენებთ ცალ-ცალკე წლობით – როდის რა ლექსია დაწერილი”. ამ
ლექსთან (...”როცა შევყურებ”) დაკავშირებით კი მოხდა პირიქით, ლექსის დაწერის თარიღი
(1858 წ.) არ ემთხვევა სარჩევში მითითებულ, რედაქციის მიერ გასწორებულ თარიღს (1859
წელს). ძირითად ტექსტში კი იგი სწორადაა მოთავსებული 1858 წელს დაწერილი ლექსების
გვერდით.
ჰ. ჰაინეს ამ ლექსის შესახებ იხ. ვ. კავთიაშვილის დასახელებული
ნაშრომი.
23. 3 რომ] დე C, ჩვენნი] ჩვენი C, ერთათ ერთათ BCD, შეერთდნენ]
შეერთდენ E. 4. მოეკარ] მიეკარ C, მოეპყარ BD, ჩემს] ჩემ CE. 5 რომ] დე C, ერთის
ცეცხლით ორნივ] ორნივ ერთის ცეცხლით E. 6 როს] რომ B, როს იმ] იმავ E. 8
გადაგეხვევი] გარდაგეხვევი E, გადაგეხვევი რა ორივ] მე მაგრათ მოვხვევ შენს
ტანს რა B, მე მაგრათ შენს ტანს მოვხვევ რა C.
* * * ჩრდილნი მაღალ მთებისა (გვ.22 )
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ავტოგრაფი U № 108 (B); M № 17501 (C).
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : თხზულებანი ილია ჭავჭავაძისა, ტ. I, ქართველთა ამხანაგობის
გამოცემა, თბ., 1892, გვ. 48 (A).
ს ა თ ა უ რ ი ს ქ ვ ე შ : რუკერტით BC.
თ ა რ ი ღ ი : 1859-სა წელსა, 19-სა იანვარს, ს. პეტერბურღი B, 18 იანვარს, 1859,
პეტერბურღი C, 1859 A.
რიუკერტი ფრიდრიხ (ნამდვ. გვარი ფრაიმუნდ რაიმარი, 1788 – 1866)
გერმანელი პოეტი, დრამატურგი და მთარგმნელი. ი. ჭავჭავაძემ
გადმოაქართულა მისი ”მგზავრის მწუხრისეული სიმღერა” (1833), რომელსაც
თარგმანში ეწოდება ”ჩრდილნი მაღალ მთებისა”.
24. 3 წყალზე] წყალზედ BC. 5 თეთრად] თეთრათ BC. 6 დაღლილად]
დაღლილათ BC, ჰსცემს] სცემს B. 7 მკერდში სუსტად გული] სუსტათ გული
მკერდში C, სუსტად] სუსტათ B. რარიგად] რარიგათ BC. 9 მაგრად] მაგრათ BC,
მივაპყრობდი მკერდს] მოვხვევდი მე ხელს C. 12 მაგრამ] მარამ B.
* * * მეცა მქონია (გვ. 25)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ავტოგრაფი U № 108 (B); M № 17501 (C).
*
ჰ. ჰაინეს ეს ლექსი 1892 წლის გამოცემაში (ტ. I) მოთავსებულია 1871 წელს დაბეჭდილი
ლექსების გვერდით. ხოლო სარჩევში დაწერის თარიღად კვლავ არასწორადაა მითითებული
(1863 წ.). დამატებით იხ. ჩვენი გამოცემის გვ. 668.
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : თხზულებანი ილია ჭავჭავაძისა, ტ. I, ქართველთა ამხანაგობის
გამოცემა, 1892, გვ. 144 (A).
კრებული, 1871, წგ. 4, გვ. 128 (D).
ი. გოგებაშვილი, ბუნების კარი, ტფ., 1906, გვ. 287 (Ε).
ი. გოგებაშვილი, ბუნების კარი, ტფ., 1907, გვ. 266 (F).
ს ა თ ა უ რ ი ს ქ ვ ე შ : მიბაძვა ღეინისადმი B, მიბაძვა ჰეინისადმი (C), მიბაძვა
ღეინესადმი (D), ჰეინესი (Ε), ჰეინედან (F).
ხ ე ლ მ ო წ ე რ ა : ილია ჭავჭავაძე (EF), * * * D...
თ ა რ ი ღ ი : 1859-სა წელსა, 19-ს იანვარსა, ს. პეტერბურღი (BC), 1863 * (A) –
(ΕFD). ჰ. ჰაინეს ამ ლექსების შესახებ იხ. ვ. კავთიაშვილის ზემოთ
დასახელებული ნაშრომი (ჩვენი გამოცემის გვ. 668).
25. 3 სუფევდა] სცხოვრობდა BCD. 5 კია ეს] კი ეს არს C. 7 სცხოვრობდნენ]
სცხოვრებდნენ CD. 8 ღია ჰქონიათ მაშინ] თურმე გაეღოთ მაშინ BD, თურმე
ეპოვნათ ძმობით C. 9 კია ეს] კი ეს არს C.
ჰაჯი-აბრეკი (გვ. 26)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ავტოგრაფი U № 108 (C);
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : ცისკარი, 1860, № 11, გვ. 311 – 335 (B); თხზულებანი ილია
ჭავჭავაძისა. 1892, ტ. I, ტფ., გვ. 49 – 70 (A).
ს ა თ ა უ რ ი ს ქ ვ ე შ : ლერმონტოვით (C). ლერმონტოვისა (A).
თ ა რ ი ღ ი : 1859-სა წელსა, 16 მარტსა. ს. პეტერბურღი (BC); 1859 (A).
ეს არის მ. ლერმონტოვის პირველი ნაწარმოები, რომელიც დაიბეჭდა
ავტორის ხელმოწერით. («Библиотека для чтения» № 8, 1835). პოეტის ახლო
მეგობარი ა. შან-გირეი იგონებს, რომ ნიკოლოზ იურევი, რომელიც სწავლობდა
ლერმონტოვთან ერთად იუნკრების სკოლაში, დიდხანს არწმუნებდა მას,
დაებეჭდა თავისი ლექსები. იურევმა პოეტისაგან მალულად «Библиотека для
чтения»-ს რედაქტორ სენკოვსკის გადასცა პოემა ”ჰაჯი-აბრეკი”, როგორც სხვა
წყაროებიდანაც ხდება ცნობილი, პოემა დაიწერა 1833 წელს.
მ. ლერმონტოვმა პოემაში გამოიყენა სახელები, რომელიც მას კავკასიაში
განაგონი ჰქონდა ჯერ კიდევ ბავშვობიდან. ”სახელოვანი ბეი-ბულათი,
კავკასიის რისხვა” – ასე დაარქვა პუშკინმა ცნობილ ჩეჩენ მხედარს ბეი-ბულათ
თაიმაზოვს თავის თხზულება ”მოგზაურობა არზრუნში”. ბეი-ბულათმა მოკლა
კუმიხი თავადის სალათ-გირეის მამა და მისი მოსისხლე მტერი იყო.
*
ჰ. ჰაინეს ამ ლექსის თარიღიც 1892 წლის გამოცემის სარჩევში არასწორადაა ნაჩვენები (1863
წ.) იხ. ჩვენი გამოცემის გვ. 668.
რამდენიმე წლის შემდეგ იგი მოკლულ იქნა თავისი მტრის მიერ. ეს მოხდა
1831 წელს. მ. ლერმონტოვს ნათესავების მონაყოლიდან, რომლებიც
ჩამოდიოდნენ კავკასიაში, შეეძლო მოესმინა ეს ამბავი. საფიქრებელია, რომ მან
აულ ჯემაათის სახელიც ასევე გაიგო.
პოემის ი. ჭავჭავაძისეული თარგმანის სამი ავტოგრაფი არსებობს და
თითოეული მათგანი საკმაოდ მნიშვნელოვან სტილისტურ სხვაობას შეიცავს.
პირველი ვარიანტი, რომელიც დასრულებულია 1859 წლის 16 მარტს, ილიას
უთარგმნია პეტერბურგში სტუდენტობის დროს (ილიას ფონდი № 108 S: 4993,
გვ. 67 – 95).
შემდგომში ”ჰაჯი-აბრეკი” დაიბეჭდა ჟურნალ ”ცისკრის” 1860 წ. № 9-ში
გვ. 311 – 335. აქ მთარგმნელს პირველ ხელნაწერ ვარიანტთან შედარებით
შეუტანია ზოგიერთი სტილისტური ხასიათის ცვლილება.
1892 წელს ეს პოემა დაიბეჭდა ”ქართველთა ამხანაგობის” მიერ
გამოცემულ ილია ჭავჭავაძის თხზულებათა პირველ ტომში. ამ ნაბეჭდ
წყაროშიც პირველ ორ ვარიანტთან შედარებით შეტანილია ახალი
ცვლილებები.
ჩვენს გამოცემაში თარგმანი იბეჭდება 1892 წლის გამოცემის მიხედვით.
26. 6 სდგას] დგას BC. 8 გამოწთულები] მოკალულები B. 8 აქვთ] აქვსთ B.
15 ჰბოლავს] ბოლავს B. 16 შავად] შავათ BC. 16 მოსჩანს] მოჩანს B. 17 უძრავად]
უძრავათ C.
27. 3 ჰსურთ] სურთ B. 4 ხელახლად] ხელახლათ B. 5 მოსატაცებლად]
მოსატაცებლათ B. 7 იმ სამსხვერპლოდა სატკბო] მათთვის სანატრელ დიდ ხნის
C. 7 სამსხვერპლოდა] სამსხვერპლოთა B. 8 ნაიბთ] უზდენთ C. 8 ჰკრთება]
სჩნდება BC. 9 მხოლოდა] ხოლოთა BC. 11 ჰზის] ზის B. 16 მიმოვიდოდნენ]
შხირათ დარბოდნენ BC. 16 შეწუხებულად] შეწუხებულათ B. 21 მოჰმადლა]
აჩუქა BC. 24 ვდგევარ მარტო] მარტო ვსდგევარ C. 24 ვდგევარ] ვსდგევარ B. 25
ვითა] ვით C. 25 მინდვრებ შორის – C. 26 ვაი] აი C. 29 სცემს და ჰრბის]
ხანდისხან რბის C. 29 ჰრბის] რბის B. 33 მე ჩემსა] საყვარელ C.
28. 2 ქვეყნად] ქვეყნათ B. 5 იგი უთუოდ ∼ C. 5 უთუოდ] უთუოთ B. 9 იმ
უკანასკნელ ჩემის ქალითა] ერთი ქალიღა უბედურს დამრჩა C. 9 ჩემის] იმ ჩემ B.
10 საცხოვრებლად] საცხოვრებლათ B. 11 სამღთოსავითა] სამღრთოსავითა B. 12
ჩემის სიბერის სანუგეშებლად] ჩემ სიბერისა სანუგეშებლათ BC. 15 – 16
უდაბნოს წამყვნენ... რტო] თოფიც თან წამყვა ჩემი ერთგული C. 16 რტო] შტო B.
19 ჩემ სისაწყლის] იქ ყოველ ფეხს C. 20. შევეჩვიე] შევეჩვივე B. 20 მე] იქ C. 20
დიაღ] ძრიელ C. 23 მაგრამ] მარამ B. 24 გაჰქრა] გაქრა B. 27 ანგელოზი] ანგელოსი
B. 29 მესმა] მესმის C.
29. 3 შევსტყორცე] შევსტყორცნე B. 6 პირველად] პირველათ B. 1 – 6
ვიხმე... იქ მიღალატა] გამოუყენე მას წყევლა უკან ტყვიაც მდუღარე მივიტანე
თან. ოხ! ეს მეორე უკან მდევარი – რათარ წამოსწვა ტყვია მდუღარი!... C. 5
ერთგულმა] ჩემ ერთგულ B. 6 პირველად] პირველათ B. 9 ჩემის სიბერით] ჩემ
სიბერითა BC. 10 ჩემის მტრის] ჩემ მტრისა B. 11 ვამბობ] ვანბობ B. 14
გადასრესილი ეთრევა] გაჭყლეტილი და არამკვდარი C. 15 წყეულ] მტანჯველ C.
18 სახელი] სახელიც C. 20 თქვენში. . . ქალსა] და ვინ მომგვრის მე საყვარელ
ქალსა C. 20 მომგვრის] მამგვრის B. 24 მსწრაფლ] მყის C. 27 თვის . . . უშიშარს]
უბრალოთ ჰაჯის უშიშარს C. 28 ამაოდ. . . არ შეუდგამს] თვის ცხენზედ ფეხი
ჯერ არ შეუდგავს C. 28 ამაოდ] უბრალოდ B. 32 ძლიერს] ძრიელ B. 34
ლაჟვარდოსან] სილაჟვარდით C. ლაჟვარდიან B.
30. 1 აღმოჩნდნენ+დაგვირგვინებულ ყინვით ბრწყინავნი B. 4 მთანი]
მათნი B. 8 ეგრედ] ესრეთ BC. 10 ფშვენდა] დილა C. 12 მხედარი მთისა] ვიღაც
ჩერქეზი B. 13. მზისა] მზესი C. 18 ჰცვიოდა] ცვივოდა B. 28 მწუხარედ]
მწუხარეთ B. 32 ერთად] ერთათ B. 30. ჭრიჭინა] მჭრიჭინე B. 33 მუნით] იქიდამ
BC. 33 ვით] როგორც DC. 33-ე გაშლილსა] ისა C. 33 თვისსა... გაშლილსა]
როგორც თვის ფეხქვეშისა B.
31. 3 დაქანებულ] გადმოგრეხილ B. 10 თვალთა წინ] თვალ-წინა BC. 11
მიიკლაკნოდა] იგრიხებოდა BC. 9 გაგრძელებული] გაგძელებული B. 12
დარდიანადა] დარდიანათა B. 14 ქალო] ტურფავ C. 13 ცისკარო ნაზო] ცისა
ლამპარო B. 13 ქალო ლამაზო] ნაზო ცისკარო B. 15 მინაზებულ საოცარ
ზრუნვით] მშვენიერ ნაზ მზრუნველობით C. 16 ემაგ დუმილით და ემაგ
ურვით] მაგ ტანჯვითა და ემაგ გრძნობით C. 18 ომიდამ] ბრძოლიდამ B. 21
დასაცემადა] დასაცემათა B. 24 დაგიხსნა] დაგისხნა B. 25 მაგ] და BC. 26
ნათელნი] ბრწყინავნი C. 30 ჰლამიან] ითხოვენ BC. 32 გრძნეულ] დამატკბობელ
C. 32 ეტანებიან] იხმობენ C.
32. 3 ებრძვის] ელტვის B. 3 გადასახდელად] გადასახდელათ B. 4 ჰოი] ჵი
B. 8 ადვილად] ადვილათ B. 12 პირველად] პირველათ B. 12 ხედავს] ხედავდა B.
12 იმასა] იმას B. 12 იგი] და C. 12 იმას] მასსა C. 16 მზად] მზათ B. 17, რად] რათ B.
22 როგორც] აგრეთ C. 25 რაღადა] რაღათა B. 25 ჰზიხარ] ზიხარ B. 24 იცდი]
სდგეხარ C.
33. 2 უცხო] უცნობს C, 3 დიდმა] ძლიერ BC. 4. სამაგიეროდ] მის
სამაგივროთ BC. 4 საყვარელ] ლამაზსა C. 7 – 8 ვიშ . . . ხანსა] როგორ? ვახსოვართ
განა მამაჩემს? ნუთუ საბრალო ვეღარ მივიწყებს C. 7 ვიშ] ვით B. 15 იგი – C.
უჩემოთა] მწუხარებით C.
34. 4 როგორაც] როგორც B. 11 ჰზის] ზის B. 14 მართლადაც] მართლათაც
B. 14 – 15 რა . . . შუბლის] მის სასტიკ შუბლზედ რა რიგ იძვრება შეკეცილება
დაჭმჭვნილება B. 19 ჰსურს] სურს B. 21 დაჰკრა] ჩაჰკრა B. 22 ჰთამაშობს]
თამაშობს B. 24 ჰთრთიან] თრთიან B. 25 ცხოველ ყმაწვილურ აღტაცებითა] და
გასაოცარ ყმაწვილურითა C.
35. 1 ხან მკლავთ გადიწვდის სულ გადიხრება, ხან მარდათ უვლის და
ხან შედგება – A. 2 იგი] და C. 2 ტრიალებს] ტრიალებდა C. 2 სტუმრისა] მის C. 5
თეთრის ხელებით] თეთრ-ხელებით C. 5 იცილებდა] იღიცილებდა C. 5
თეთრის] თეთრი B. 7 დიდ ხანს თვის ზემო] თავზედა დიდხანს C. 8 და+თვის C.
9 მშვიდად] მშვიდათ B. 10 უსიტყვოდ] უსიტყვოთ B. 19 – 20 ნუთუ . . .
აღმაშფოთრად] მითხარ მე: ნუ თუ შენს სიცოცხლეში სიკვდილზედ ფიქრი არა
გწვევია და მისგან სულ არ შეგშინებია? C. 19 ნუთუ] რქვი B. 19 მარქვ! ნუთუ
არასდროს სიკუდილი ფიქრათ B. 22 ერთს] ერთ B. 24 რად] რათ B. 25 ქვეყნად]
ქვეყნათ B. 27 ერთს კიდევ ∼ C.
36. 1 სამშობლოსთვის] სამშობლოზედ B. 2 ცისთვის] ცაზედ ცაზე B. 4
ნეტა რისთვისა] მითამ რათაო C. 5 მე . . . მხიარულება] უფრო მაქვს შვება,
მხიარულება B. 14 სწრაფად] სწრაფათ B.14 დაფრთხება] დაფთხება B. 9 გულს
. . . მამული] გულისთვის კია არ არის მამული C. 18 ვუყვარვართ] უყვარვართ B.
21 ქვეყნად] ქვეყნათ B. 30 კაცისთვის] კაცთათვის C.
37. 1 მოუკვდება] კაცს დაუნთქეს C. 7 გვაძლევს] მოგვცემს B. 15 უთუოდ]
უთუოთ B. 17 მომიკვდა] მამიკვდა B. 17 უსახელოდ] უსახელოთ B. 20 – 21 როცა
. . . მტრობა] როს საწყალს ედგა თვალწინ სიკვდილი, მაშინ თვის მტრობა და
თვისი სისხლი C. 22 მე] და BC. 24 მზად] მზათ 24 დასაცემადა] დასაცემათ B. 25
დასანთხევადა] დასანთხევათა B. 26 მაგრამ] მარამ B. 27 ერთ] ერთს B. 28
ტანჯვად] ტანჯვათ B. 27 სიკვდილი რაა] რა არს სიკვდილი BC. 30 უთუოდ]
უთუოთ B. 30 ქვეყნად] ქვეყნათ B.
38. 2 მისსა] მისა B. 3 დანთქამს] დანსთქამს B. 4 აჰა] ბოლოს BC. 5 შენმა]
შენსა BC. 14 ჩემ] ჩემს B. 15 თამამად] თამამათ B. 19 აფრქვევს] აბრქვევს B. 21
უწყალოდ] უწყალოთ B. 24 დასცინი] დამცინი B. 24 – 25 უცოდველისა
. . . თვალში] შენ წინა ვსდგევარ სულ უბრალული! ნუ თუ უცოდვლის ცრემლთ
ნაკადული არა რათ გიჩანს შენ შენსა თვალში B. 29 ოჰ, შემიბრალე] შემიბრალე მე
C. 31 მითხარ] მარქვი BC. 31 იქ ცრემლსა] ცრემლსა იქა B. 31 რარიგად] რა რიგათ
B. 31 ჰღვრიან] ღვრიან B. 33 აგინთო] აღგინთო B. 34 ადრე . . . სიკვდილი]
რისთვის მიგზავნი ყმაწვილს სიკვდილსა C.
39. 6 როსმე] შენ დროს B. 10 არა სჩანს] სჩანს არც BC. 12 მკარგავ] მკარგამ
BC. 13 მკლავ] მკლამ B. 17 სწრაფად] სწრაფათ B. 27 უეცრად] უეცრათ B. 28
მიჰქროდა, ჰხტოდა] იგრიხებოდა B. 29 ფრთხოდა] ფთხოდა B. 30 წასართმევდა
. . . თავსა] და გაიშლიდა შხირსა ფაფარსა BC. 32 აქაფებული] აღქაფებული B.
40. 1 ჰქრება] ქრება B. 4 ღრუბლები ბნელი] ღრუბელნი ბნელნი B. 4
ჟინჟღლიანი] ჟინჟლიანი B. 5 ჯგუფად] ჯგუფათ B. 6 ბნელ] ბნელს B. 7 შავად]
შავათ B. 7 ბუჩქებსა] ფუჩქებსა B. 8 ჰრბის] სრბის B. 8 ფრადა] ფრათა B. 10
ქაფადა] ქაფათა B. 19 მაგრამ] მარამ B. 21 მშიშრადა] მშიშრათა B. 23 გალესილი]
გაქლესილი B. 26 ბევრჯერ] ბევრჯელ B. მიწმინდავს] მიწმინდამ B.
41. 2 ამხანაგო] ამხანაკო B. 5 ჰქშენ] ქშენ B. 5 მძიმედ] მძიმეთ B. 3 რატომ
. . . მალე] უწინ სიცქვიტით შავარდნის მზგავსო C. 2 მრქვი] აწ C. 5 რადა . . .
ქვეშა] რომელ დღის აქეთ გამომეცვალე C. 5 მძიმედ] მძიმეთ B. 8 ვერცხლად]
ვერცხლათ B. 9 ველს] ველ B. 9 მთებში ველს მწოლელს] ველს მთებში მწოლელს
C. 12 სიოზე] სიოში B. 13 დავინახავთ] დავინახამთ B. 14 ჯოგის] ჯოგისა B. 17
მაგრამ] მარამ B. 22 მშვიდადა] მშვიდათა B. 24 მუნჯ] ყრუ B. 25 უძრავად]
უძრავათ B. 26 გრძელ] გძელ B. 29 სიფრთხილითა] სიფთხილითა B. 28 შორს
გაწვდილს] შორეულს BC. 31 ამხანაგსა] ამხანაკსა B.
42. 1 ჰფიქრობს] ფიქრობს B. 2 უთუოდ] უთუოთ B. 8 მძიმედ] მძიმეთ B. 8
ჰრძნობდა] გრძნობდა B. 10 ოდეს] როს ის BC. B მაგრად] მაგრათ B. 13 მიიკრავს
მკვდარს] მიიკრამს მკვდარ BC. 17 ძალა] ძალი B. 16 ერთსა] და ერთ BC. 17
სრულიად] სრულად B. 21 უეცრად] უეცრათა B. 23 სიკვდილის დღისა] ბნელ
სიკვდილისა BC. 25 სწრაფად] სწრაფათ B. 29 უყურებს... გაუკვირდა] იმარხავდა
რა ბნელ სიჩუმესა ჰაჯი იმ ლეკზედ სულ არ გაკვირდა BC.
43. 1 გავიდა] წარვიდა BC. 5 იმათ შუბლზედა] და იმათ შუბლზედ B.
ნათლად] ნათლათ B. 7 ორივე] ორივ BC. სისხლში] სისხლითა BC. მოსვრილნი]
გადასხმულ BC. 8 მაგრად] მაგრათ B. 9 მეგობრად] მეგობრათ B. 11 მხოლოდ]
ხოლოთ B. 12 ესე კი ეჩვენათ] ეჩვენათ იმ საწყალ B. 12 იმ საწყალს – A. 13.
ზოგჯერ] ხანდისხან BC. 15 მდიდარი... მათი] ბაშლაყი მათ ქუდთ ეფარებოდა
BC. 14 ემუქრიან] ემუქროდნენ BC. 18 და მეორეს კი] მეორეს კია B.
კართა თანა (გვ.44)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ასლი U № 217.
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : ცისკარი, 1859, № 12 *, გვ. 279 – 280 (B).
თხზულებანი ილია ჭავჭავაძისა, ტ. I, ქართველთა ამხანაგობის
გამოცემა, ტფ., 1892, გვ. 46 (A).
ვ. აბაშიძე, ჩანგი, თბ., გამოცემა მე-2 1892, გვ. 279 – 280.
ვ. აბაშიძე, ჩანგი, ბათომი, გამოც. მე-4, 1900, გვ. 246 C.
ს ა თ ა უ რ ი : კარებებთან (B).
ს ა თ ა უ რ ი ს ქ ვ ე შ : რუკერტით (B).
ხ ე ლ მ ო წ ე რ ა : ილია ჭავჭავაძე (B).
თ ა რ ი ღ ი : 1859 წელსა, 26 ივლისს, ტფილისი B, 1859 (A).
44. 3 ვარაკუნე] ვარახუნე B. 5 მიუველ] მიუელ B, მიველ C. 6 გუგუნებდა]
ჟუჟუნებდა B. 7 სცხოვრებს] ცხოვრებს B. 10 საშიშრადა] საშიშრათა B. 11
ქვეყნად] ქვეყნათ B. 13 ზარსა] სარსა B. 15 უთუოდ] უთუოთ B.
მწირი (ნაწყვეტი) (გვ. 45)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ავტოგრაფი U № 108 (A). M № 7989 (B).
ს ა თ ა უ რ ი ს ქ ვ ე შ : ლერმონტოვით (AB).
თ ა რ ი ღ ი : – (AB).
ციცაბი კლდე (გვ. 51)
*
პ. ინგოროყვას მიერ გამოცემული ათტომეულის I ტომის შენიშვნებში შეცდომით არის
მითითებული ”ცისკარი”, 1859, № 11. თარგმანი დაიბეჭდა ”ცისკრის” მე-12 ნომერში.
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ავტოგრაფი U № 108 (A); M № 17501 (ორი დასრულებული
ვარიანტი) (BC).
თ ა რ ი ღ ი : 4 აგვისტო (ABC).
ს ა თ ა უ რ ი : ”კლდე” (BC).
1 სუბუქმა] ლამაზმა C. 2 ახოვან... გულზედა] დიადის კლდისა მაგარ
გულზედა BCD. 3 გაჰკრა... მხიარულმა] ადრე გაუდგა გზასა C. ადრე გაჰკრა
სუბუქმა D. 4 მიმოთამაშით] მიმოთამაშე C. 5 მის... ბეჭდადა] კი დარჩა
მოხუცისა კლდის C. კი სველი კვალი ბეჭდადა D. 6 დარჩა... ნახეთქში]
ნახეთქში მისგან სველი ნავალი C. 7 იგი] კლდე D. 8 სივერანეში] სავერანებში B.
ის უდაბნოში D.
სიზმარი (გვ. 52)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ავტოგრაფი U № 108 (B); M ავტ. № 17501 (E); ასლი U № 217.
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : საქართველოს მოამბე, 1863, № 4, გვ. 80 (D).
თხზულებანი ილია ჭავჭავაძისა. ტ. I, 1892, ტფილისი, გვ. 89 – 90 (A).
ს ა თ ა უ რ ი ს ქ ვ ე შ : ლერმონტოვით (BD); ლერმონტოვისა (A).
თ ა რ ი ღ ი : 1860 (A). 4 აგვისტო, 1860 წ. პავლოვსკი (B); 4 აგვისტო (E); 4
აგვისტო 1860 (D).
52. 3 ქვეშე] ქვეშა BDE. 4 ვეგდე... მსხვერპლად] ვიყავ მლოდნელად BD.
ნაკრავი მე ვეგდე უძრავად E. 5 ორთქლად] ოხშივარით BDE. 5 ჩემი] ჩემს E. 5
წყლული] წყლულით E. 5 რადმე აბოლდებოდა] ამოდიოდა E. 7 დიდროვან]
დიდრონ D გარშამო E. 8 წვეტიან] წაკვეთილი E. 8 თავთ] თავთა E. 12 მხარეს]
მხარზედა BD. 12 ტკბილსა მხარესა] ნანატრ ველზედა E. 13 ჰქონდათ ქალებსა]
იქ ყმაწვილ ქალებს მხიარული, გალაღებული, ჰქონდათ ბაასი, ლაპარაკი ჩუმი
ჩემზედა BD. ყმაწვილ ქალებსა მხიარული, გალაღებული, ჰქონდათ ბაასი, იქ
ლაპარაკი ჩუმი ჩემზედა E. 15 ხოლო] მაგრამ DE. 16 ერეოდა] ერევოდა D. 17
მწუხარე... წაეღო] მჭმუნვარ სიზმარში B. 17 მწუხარე სიზმარს] მწუხარ
სიზმარში E.
წინასწარმეტყველი (გვ. 54)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ავტოგრაფი M № 17501 (E); U № 108 (C); ასლი U № 217.
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : ცისკარი, 1861, № 1, გვ. 132 –133 (D).
თხზულებანი ილია ჭავჭავაძისა, ტ. I, ტფილისი, 1892, გვ. 87 – 88 (A).
ს ა თ ა უ რ ი ს ქ ვ ე შ : ლერმონტოვიდან (CD); ლერმონტოვისა (A).
ხ ე ლ მ ო წ ე რ ა : თ. ილია ჭავჭავაძე (D).
თ ა რ ი ღ ი : 4 აგვისტო, 1860 წ., პავლოვსკი. (CD); 1860 (A).
54. 3 მეფობს] სჯის E. 5 ხოლმე] ხშირად E.. 10 შმაგად] მკაცრად E. 11 თავს
წავიყარე ნაცარი, ფერფლი] ზედ წარვაყარე ჩემს თავსა ფერფლი ED. შევბღერტე
მტვერი მე თავსა ჩემსა E. 13 ვცხოვრობ] ვსცხოვრობ C. როგორც ფრინველი]
სავერანესა E. 14 უფლის საზრდოთი მე უდაბნოსა] მაცხოვრებს ღმერთი
საუდაბნოსა და აჰა ვსცხოვრობ სავერანესა, ვით ფრინველს ღმერთი მაძლევს
საზრდოსა E. 15 ასრულებენ] აღსრულებენ. C. 16 მიწიერნი] ქვეყნიერნი E. 17 კი
მე მმორჩილებენ] იქ მე მისმენენ E.
55. 3 მოხუცნი] ცხოვანნი E. 4 ცბიერ] მზაკვარ E. 6 ეგ ამაყია] ამაყი არი E. 9
ემაგ ბედშავსა] მაგ ფერ მკრთალსა CE. 10 რა პირქუშია, მოუსვენარი] რა
მწუხარეა, გლახა, გამხდარი E. 12 სძულთ] ჰსძულთ CD.
* * * ზღვათა მფლობელის (გვ. 56)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ავტოგრაფი U № 108 (B); ასლი U № 217.
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : ”საქართველოს მოამბე”, 1861, № 9 (C).
თხზულებანი ილია ჭავჭავაძისა, ტ. I, ქართველთა ამხანაგობის
გამოცემა, თბ., 1892, გვ. 132 (A).
ვ. აბაშიძე, ჩანგი, გამოც. მე-2, თბ., 1892 (D).
ვ. აბაშიძე, ჩანგი, გამოც. მე-4, ბათომი, 1900, გვ. 216 (E).
ს ა თ ა უ რ ი ს ქ ვ ე შ : ანდრე შენიედამ (EC), – (B).
ხ ე ლ მ ო წ ე რ ა : მთარგმნ. ი. ჭავჭავაძე (E).
თ ა რ ი ღ ი : 1861 A, – (BE).
ძირითადი ტექსტის ორივე სქოლიო არ არის EB წყაროებში.
ფრანგი მწერლის ანდრე შენიეს (1762 – 1794) ამ ლექსის ილიასეული
თარგმანი შესრულებულია ვ. ტუმანსკისეული რუსული თარგმანიდან. ამის
შესახებ ვრცლად იხ. მ. იამანიძე, ანდრე შენიეს ერთი ლექსის ილია
ჭავჭავაძისეული თარგმანის გამო, კრიტიკა, 1984, გვ. 185 – 190.
56. 2 მფლობელის ვენეტიკის] მფლობელის ვენეციის BC. 5 ჰმღერს] მღერს
BC. 6 უფასოდ ჰმღერის] უფულოდ მღერის B, ჰმღერის] მღერის C. 7 სცნობს]
ჰსცნობს BC. 8 არცა სახელს] არც სახელსა B. 11 შეუშინებლად] და უდარდელად
B. 13 მშფოთვარი] მშფოთარე E.
ირლანდიისადმი (გვ. 57)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ავტოგრაფი U № 108 (B).
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : კრებული, 1872, № 7, გვ. 100 – 101 (C).
თხზულებანი ილია ჭავჭავაძისა, ტ. I, ქართველთა ამხანაგობის
გამოცემა, ტფ., 1892, გვ. 171 – 172 (A).
ვ. აბაშიძე, ჩანგი, გამოც. მე-2, თბ., 1892, გვ. 145.
ვ. აბაშიძე, ჩანგი, გამოც. მე-4, ბათომი, 1900, გვ. 206 – 207 (D).
ლექსები ილია ჭავჭავაძისა, ტფ., 1904, გვ. 33 *, (E).
ს ა თ ა უ რ ი ს ქ ვ ე შ : ტომას მურის ნათქვამი, რუსულიდამ გადმოღებული
(BC).
ხ ე ლ მ ო წ ე რ ა : ილია ჭავჭავაძე (CD).
თ ა რ ი ღ ი : 1872 წ. 5 თებერვალი (BC), 1872 წ. (A), – (DE).
ჩვენთვის არაა ცნობილი, თუ საიდან შეასრულა ი. ჭავჭავაძემ
ინგლისელი პოეტის ტომას მურის (1779 – 1852) ლექსის ”ირლანდიისადმი”
ქართული თარგმანი. ლექსის 22-ე სტრიქონი ათტომეულის I ტომში (1951 წ.)
დაბეჭდილია B ავტოგრაფის მიხედვით, რომელსაც იმეორებს ”კრებულიც”:
”როს-ვითა თვის შვილთ ფელიქვანი-გვაწოვებ შენა”. ჩვენ ვბეჭდავთ 1892 წლის
(I ტ.) გამოცემის მიხედვით.
57. 4 მიდგია] მიდგა მე BC, მიდგას მე D, ძარღვში] ძარღვებში C. 5.
გაწყდება] გასწყდება D. 6 უბედუროვ] უბედურო BC, ხსოვნა] ხსოვა BCD,
მექმნება] მექნება D. 7 მწუხარის] მწუხარების D. 9 იმა ქვეყნებზე] იმ ქვეყანაზე D.
10 თავისუფლების რომელთ ათბობს] რომელთაც ათბობს თავისუფლების CD.
B-ში ჯერ დაუწერია: ”რომელთ ათბობს თავისუფლების მშვენიერი მზე”.
შემდეგ ასე გადაუკეთებია: ”თავისუფლებას ათბობს რომელთ მშვენიერი მზე”.
15 დავსტკბებოდი] დავჰსტკბებოდი BC, დავტკბებოდი D. 21 იქმნები] იქნები D,
ხოლო] მხოლო D.
58. 2 თვისთა] თვის BCD. ფელქვანი] პელიკანი CD. B-ში ჯერ უწერია
”პელიკანი”, შემდეგ გადაუხაზავს და დაუწერია ”ფელიქვანი”.
ნატვრა (გვ. 59)
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : ვ. აბაშიძე, ჩანგი, გამოცემა მე-2. ტფილისი, 1892, გვ. 173.
XIX საუკუნის 90-იან წლებში ცნობილი ქართველი მსახიობი ვასო
აბაშიძე ბეჭდავდა ლიტერატურულ ალმანახს ”ჩანგის” სახელწოდებით.
*
ამ გამოცემის ტექსტი ზუსტად იმეორებს 1892 წლის გამოცემას.
(”ჩანგი” სალიტერატურო საღამოებზე და დივერტისმენტებში სახმარებლად).
სულ გამოვიდა ოთხი გამოცემა.
1892 წელს გამოსულ ტომში 173-ე გვერდზე ვხვდებით ნ. ნეკრასოვის
თარგმნილ ლექსს, რომლის სათაურია ”ნატვრა”, სარჩევში აღნიშნულია –
”ნატვრა” (ნეკრასოვისა), ი. ჭავჭავაძისა.
ლექსი ნ. ნეკრასოვს დაუწერია 1861 წელს, პირველად დაიბეჭდა
მწერლის 1864 წელს გამოცემულ კრებულში. მას ორიგინალში სათაური არა
აქვს. ილიას, ლექსის შინაარსიდან გამომდინარე, დაუსათაურებია: ”ნატვრა”. ეს
თარგმანი არაა შესული ილია ჭავჭავაძის არც ერთ გამოცემაში და არც მის
ბიობიბლიოგრაფიაში.
ილიას ეს უცნობი თარგმანი პირველად იბეჭდება მის თხზულებათა
აკადემიურ გამოცემაში.
ლექსის მე-7 სტრიქონში შეცდომით დაბეჭდილი იყო, რითაც რითმაც
დარღვეული იყო: ”და წმინდა ნატვრა მე ამიხდა”, ჩვენ აღვადგინეთ:
”ამიხდება”.
კაენი (გვ. 63)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ავტოგრაფი M № 17501.
ხელნაწერი წარმოადგენს შავ ავტოგრაფს. ავტოგრაფი უთარიღოა,
მაგრამ მის გვერდით მოთავსებული ლექსების შავები 1860 წელს
განეკუთვნება, ამდენად აღნიშნულ ლექსსაც პირობითად 1860 წლით
ვათარიღებთ. ავტოგრაფი უსათაუროა, არის გადახაზული ადგილები. აბელის
სიტყვებს აქვს ორი შავი ვარიანტი:
I. ღმერთო! ვინცა მიწა შეჰქმენი,
ჰაერი, ცეცხლი, ოკეანე, სივრცთა ზღუდენი,
რომელმაც შემდეგ დღე და ღამის დაბადებისა,
რადგანც ქვეყნებზედ ცვივა სხივი შენ ნათელისა
და შენი ჩრდილი, ტანი ყოველ არსისა
სასიხარულოდ რომ უყვარდეს,
რათა იხაროს და უყვარდეს, უყვარდე თვით შენ,
თაყვანსა გცემ მე! თაყვანსა გცემ!
II. ღმერთო, ვინცა არაფრით შეჰქმენი,
მიწა, ჰაერი, ოკეანე, ცეცხლი, სივრცენი,
რომელმაც მოეც ფორმა, ტანი ყოველ არსებას
რათა იხაროს და უყვარდე თვით შენ.
მე-6
სტრიქონის
შემდეგ
გადახაზულია
”სასიხარულოთ, სატრფიალოდ და საყვარელად”.
შემდეგი
სიტყვები:
მანფრედი(გვ. 65)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ავტოგრაფი M № 17501.
ავტოგრაფში თარიღი ნაჩვენები არაა. მას ვათარიღებთ ისევე, როგორც
”კაენს”. იხ. ჩვენივე შენიშვნა, გვ. 679. ავტოგრაფი შავია, არის გადახაზული
ადგილები:
მანფრედის სიტყვის პირველი სტრიქონის შემდეგ გადახაზულია
შემდეგი სიტყვები: ”თვარა იმ დრომდინ, ვიდრე (....) იგი ჩაქრება”. მესამე
სტრიქონში
ჯერ
ეწერა
”დაუსრულებელთ”,
შემდეგ
დაუწერია
”უსრულებელთ”. მე-4 სტრიქონის ნაცვლად ეწერა სხვა სტრიქონი, რომელიც
გადახაზულია: ”რომელთ დაჭერა და მოდრეკა არ შემიძლიან”. მე-5 — 7
სტრიქონების ნაცვლად ეწერა:
”ჩემს გულს არასდროს არ მოუვა თვლემა და ძილი,
ჩემს გულს არასდროს არ მოუვა ჟამი ძილისა.
დავხუჭავ რა თვალთ — იგინი მე შიგ ჩამყურებენ,
მაგრამ კი ვცხოვრობ, სახე, ფორმა კაცის ცოცხალ მაქვს”.
მე-11 — 12 სტრიქონების ნაცვლად ეწერა:
”მე აღმოვსწურე იგი ღრმა ტბა ფილოსოფისა,
ფილოსოფოსთ ტბა, დიდი, ბნელი. წყარონი..”
მე-15 სტრიქონის შემდეგ მოდის გადახაზული სტრიქონები:
”მაგრამ ამითაც ვერარა გავხდი, მითაც სიკეთე
ვქმენი კაცთათვისა.
მაგრამ ამითაც არაფერი მე არ მეკეთილა,
მე კაცთა შორის (მოვინდომ.) სიკეთის ქმნასა,
ვნახე, სიკეთე კაცებშიაც თურმე ყოფილა,
მაგრამ ამითაც არაფერი არ მეკეთილა
მე კაცთათვისა მოვინდომე ქმნა კეთილისა,
ვნახე, სიკეთე კაცებშიაც თურმე ყოფილა,
მაგრამ ამითაც არაფერი არ მეკეთილა”.
მე-17 სტრიქონის ნაცვლად ეწერა: ”მაგრამ ვერარა გავხდი
მითაც , მტრებიცა მყვანდენ, რადგან დაუმარცხებელმა....”
ბოლო სტრიქონის ნაცვლად კი ეწერა: ”იყო ჩემთვისა, ვითა წვიმა ზედა
ქვიშასა”.
დემონი (გვ. 67)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ავტოგრაფი M № 17501.
ავტოგრაფში თარიღი ნაჩვენები არაა, მაგრამ მის გვერდით
მოთავსებული ლექსების შავები 1860 წელს განეკუთვნება, ამდენად,
აღნიშნული ლექსის ნაწყვეტი პირობითად თარიღდება 1860 წლით.
უკანასკნელი გასაკვეთი (გვ. 71)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ასლი U № 217.
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : გაზ. ”ივერია”, 1877, გვ. 9 – 12 (B).
თხზულებანი ილია ჭავჭავაძისა, ტ. III, ქართველთა ამხანაგობის
გამოცემა, ტფ., 1892, გვ. 220 – 229 (A).
გამოჩენილი ფრანგი მწერლის ა. დოდეს (1840 – 1897) მოთხრობა
”უკანასკნელი გასაკვეთი” 1892 წლის პუბლიკაციის შემდეგ ილიას
თხზულებათა არც ერთ გამოცემაში არ შესულა.
71. 12 სტვენის] შტვენის B. 19 – 20 ჰკითხულობს] კითხულობს B.
72. 1 ის] ისა B. 3. ბრძანება] ბძანება B. 5 მითხრან] მითხრა B. 13
შევვარდი] შევარდი B, ბ-ნ] უფ. B. 16 ზოგი] ზოგნი B. 17 იზეპირებდა]
იზეპირებდნენ B. 18 დაეხსოვნათ] დაეხსომნათ B. 20 ჟრიამულის] ჟრიამულის
B. 21 დავმჯდარიყავ] დავმჯდარვიყავ B. 25 თავისის] თავისი B. 26 გზა] შარა B.
და იმ სიჩუმეში] იმ სიჩუმეში და B. 29 ბატონმა] უფალმა B. 30 ფრანსო] ფრანცო
B.
73. 9 ისხდნენ] იყვნენ B, ჰაუზერიც] ხაუზერიც B. 11 ბევრი] ბევრნი B. 14
და ზედ გადაშლილზედ – A. 15 გარდი-გარდმო] გარდი-გარდმოდ B,
სათვალეები] სათვალები B. 16 – 17 ბატონი] უფალი B. 21 ბრძანება] ბძანება B.
22 გერმანულიღა] ნემეცურიღა B. 24 ფრანგული] ფრანციული B. 25 – 26
ბარბაროსნო] ბარბაროზნო B. 29 სჩანს] ჰსჩანს B.
74. 2 რომელთაც] რომელთც A. 3 ბატონი] უფალი B. 4 მის] ამის B. 7
მივხვდი] მივხდი B. 9 უკანასკნელის] უკანასკნელი B. 10 ბატონის] უფალის B.
13 ეკარგებოდათ] შორდებოდათ B. 18 სიტყვაშივე] სიტყვაში B. 19 ვიდეგ]
ვიდექ B. 20 ბატონი] უფალი B (ეს სიტყვა A-ში ყველგან ასეა ნასწორები და
აღარ ვიმეორებთ). 21 ფრანსო] ფრანცო B. 24 დიაღ] დიახ B, დღეხვალეობაში]
დღეხვალიობამ B. 25 გერმანელებს] ნემენცებს B. 29 ფრანსო] ფრანცო B. 31 – 32
არასა ჰზრუნავდნენ] არას ზრუნავდნენ B.
75. 4 სათევზაოდ] სადარბაზოდ A. (ფრანგულ დედანშიც არის
სათევზაოდ). 7 ფრანგულის] ფრანციულის AB. 8 ფრანგული] ფრანსიული AB.
13 გადახსნა] გადასხნა B. 18 აუხსნია] აუსხნია B. 20 გადმოგვცესო]
გადმოქვცესო B. 33 ჰღუღუნებდნენ] ღუღუნებდნენ B. 33 – 34 გერმანულად]
ნემენცურად B.
76. 3 სცდილობსო] ცდილობსო B. 9 მოეცვითნა] მოეცვეთნა B. 15
გამოსთხოვებოდნენ] გამოჰსთხოებოდნენ B. 19 – 20 ბაშვებმა] ბავშვებმა B. 21
ჰაუზერს] ხაუზერს B, სათვალეები] სათვალები B. 27 სწავლების] სწავლის B.
77. 4 საწერ] საწერს B. 5 ცარცი] მელი B. 6 დასწერა] დაწერა B. 11
დასრულდაო] დასრულდა B.
უბინაო კაცი ნუიორკში (გვ. 78)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ასლი U № 215.
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : გაზ. ”ივერია”, 1878, № 3, გვ. 11 – 16; № 4, გვ. 12 – 16; № 5, გვ. 13 –
16.
აღნიშნული მოთხრობის რუსული თარგმანი სათაურით ”НьюИоркский бродяга» დაიბეჭდა 1877 წელს ჟურნალში «Отечественные записки»
(№ 12). მოთხრობის ავტორი ჩვენთვის ცნობილი არ არის, ის კი დაბეჯითებით
შეიძლება ითქვას, რომ მისი ავტორი ”მხოლოდ ამერიკელი მწერალი შეიძლება
იყოს”. ამის შესახებ დაწვრილებით იხ. ნ. ჩიტაური, ილია ჭავჭავაძის ორი
პროზაული თარგმანი, ”ცისკარი”, 1985, № 6, გვ. 154 – 157.
ხელნაწერი № 215 წარმოადგენს ”ივერიაში” გამოქვეყნებული ტექსტის
ასლს, ერთმანეთთან შედარებისას ვარიანტული სხვაობები არ აღინიშნება.
”ივერიის” ტექსტიდან ჩანს, რომ მოთხრობა ექვს თავად ყოფილა დაყოფილი,
ოღონდ წინა ორი თავი ტექსტში არ არის გამოყოფილი; იგი ჩვენ დავყავით
თავებად.
აღნიშნული მოთხრობა ილიას თხზულებათა არც ერთ გამოცემაში არ
შესულა, მაგრამ თარგმანის ილიასეულობას ადასტურებს მოთხრობის
(”უბინაო კაცი ნუიორკში”) ხელნაწერი ასლის არსებობა ხელნაწერთა
ინსტიტუტის ი. ჭავჭავაძის პირად საარქივო ფონდში. ხელნაწერი
გადაწერილია ”ივერიიდან”, მსგავსად სხვა თარგმანებისა, ი. ჭავჭავაძის
თხზულებათა 1892 წლის გამოცემის მომზადების მიზნით, რომელთაგან
ზოგიერთი კიდეც დაიბეჭდა 1892 წლის გამოცემის III ტომში.
80. 24 განმავლობაში] განმავალობაში A.
83. 1 სვამს] სვავს A. 25 ქცევა] გცევა A.
85. 14 რომელიც] რომელც A. 95 დამვიწყებიხართ] დამმვიწყებიხართ A.
86. 1 გათახსირებული] გათანხსირებული A.
87. 10 ტეტლოუს] ტეტლოუსს A. 12 – 13 ტეტლოუს] ტეტლოუსს A. 28
ტეტლოუს] ტეტლოუსის A.
88. 16 ნუიორკში] ნუიოკრში A. 32 ჩავუვარდი] ჩაუვარდი A.
89. 29 კაცი] კაცია A.
92. 28 ვუშოვი] უშოვი A.
95. 34 იატაკზედ] იატაქზედ A.
97. 9 ორშაბათს] ორშაბადს A. 18 ტეტლოუს] ტეტლოუსის A.
98. 25 ორშაბათს] ორშაბადს A.
99. 13 მამად] მამათ A. 18 ორშაბათიც] ორშაბადიც A. 21 შეეპარა] შაეპარა
A.
100. 17 შაბათს] შაბადს A. 20 – 21 სასარგებლოდაო] სასარგებლოთაო A.
101. 17 ტეტლოუ] ტეტლოუსი A.
102. 1 იმდენადვე] იმდვენათვე A. 11 შეწუხებული] შეხუბული A.
103. 2 ტყვედ] ტყვეთ A, აქეთ] აქედ A. 16 შაბათს] შაბადს A. 21
გავუძღვები] გაუძღვები A.
105. 11 მოვუხერხე] მოუხერხე A.
106. 3 ეშმაკად] ეშმაკათ A. 14 გავუშვი] გაუშვი A.
შვილი მოხუცებულის ჰამზასი (გვ.108)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ასლი U № 216.
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : გაზ. ”ივერია”, 1878, № 6, გვ. 12 – 14; № 7, გვ. 13 – 16; № 8, გვ. 13 –
15; № 9, გვ. 14 – 15; № 10, გვ. 12 – 14 (B).
თხზულებანი ილია ჭავჭავაძისა, ქართველთა ამხანაგობის გამოცემა,
ტფ., 1892, ტ. III, გვ. 253 – 290 (A).
ს ა თ ა უ რ ი : შვილი მოხუცებულის გამზისა (B).
ს ა თ ა უ რ ი ს ქ ვ ე შ : თარგმანი (B).
არც ერთ წყაროში (ნაბეჭდი, ხელნაწერი, ასლი) არ არის მითითებული
მოთხრობის ორიგინალის ავტორი. მკვლევარმა ნ. ჩიტაურმა დაადგინა, რომ
მოთხრობის ავტორი ყოფილა XIX ს. სერბი მწერალი და პოეტი ჯურა იაკშიჩი *.
ილია ჭავჭავაძისეული ქართული თარგმანის წყაროს კი წარმოადგენს
რუსული თარგმანი, რომელიც გამოქვეყნდა ჟურნ. "Пчела»-ს 1877 წლის მე-3
ტომის მე-16 ნომერში, სათაურით «Сын седаго Гамзы».
B წყაროში (”ივერია”) მე-6 თავი მეორდება ორჯერ მე-7 თავის ნაცვლად
და ამიტომ B-ს VII თავი შეესაბამება ძირითადი წყაროს VIII-ს და B-ს VIII თავი
– შესაბამისად IX-ს.
108. 5 ჰყვავიან] ყვავიან B. 7 სვამს] სვავს B. 9 მოსახვევნელად]
მოსახვევნლად B. 10 ჰფიქრობს] ფიქრობს B. 11 იქნება] იქმნება B.
109. 3 მოსწყინდება] მოჰსწყინდება B. 4 ჰღელავდა] ღელავდა B. 10
ძრწოლა] წრწოლა B. 16 ბაგეთგან] ბაგეთაგან B. 16 – 17 მოსწყდება] მოჰსწყდება
B. 18 სიმღერა] სიმღერაა (1) B.
110. 5 გვარეულობის პირველ] გვარეულობიდამ პირველის B. 6
მწკრივად] მწკვრივად B. 8 – 9 გამომეტყველებდნენ] გამომეტყველობდნენ B. 14
ხალებით] ხალებითა B. 14 – 15 ქსოვილით] ქსოვილითა B. 15 ნაკერით]
ნაკერითა B. 16 ბალიშზედ] ბალიშებზედ B. 17 ვარსკვლავნი] ვარსკლავნი B. 24
მოსდიოდა] მოჰსდიოდა B. 26 თავზედა] თმაზედა B. 31 სცემდა] ჰსცემდა B.
111. 1 სჭექდა] ჰსჭექდა B. 4 აენთებოდათ] აენთოთ B. 7 ხმლის] ხლმის B,
ჰლამობდა ხმლის] ლამოდა ხლმის B. 22 თავის] თავისის B. 28 ხმლის] ხლმის
B. 29 არის] არი B. 31 ნუ გეშის] ნუ გეშისთ B. 34 ჰამზა] გამზა B.
112. 4 ჰამზის] გამზის B, სძაგდა] ჰსძაგდა B. 5 სწყინდა] ჰსწყინდა B. 11
უბრძანა] უბძანა B, შეკრთნენ] შეკრთდნენ B. 15 ჰამზამ] გამზამ B. 16
შეჰყურებდნენ] შემოჰყურებდნენ B. 17 წარმოსთქვა] წარმოჰსთქვა B, აქეთ]
აქედ AB. 18 ჰამზა] გამზა B. 21 – 22 ჰამზიგრადი] გამზიგრადი B. 27
ჰამზიგრადში] გამზიგრადში B. 28 დღეთა] დღესა B, ჰამზა] გამზა B. 29
მეფისას] მეფისასა B. 33 გადმოსდენია] გადმოჰსდენია B.
113. 1 მახლობელთაგანმა] მახლობელთაგან B. 2 – 3 ჰამზიგრადისა]
გამზიგრადისა B. 4 დარჩენილი] დარჩომილი B. 5 მასაცა] მასსაცა B. 10
სძღებოდა] ჰსძღებოდა B, ყურებით] ყურებითა B. 21 დასცლის] დაჰსცლის B. 26
აქეთ-იქით] აქედ-იქით AB. 31 ჰამზასი] გამზისა B. 32 თავის] – B.
*
ვრცლად იხ. ნ. ჩიტაურის წერილი: ”ილია ჭავჭავაძის ორი პროზაული თარგმანი”, ცისკარი,
1985, № 6, გვ. 164 – 5.
114. 1 ჰხედავდა] ხედავდა B. 7 ჰამზა] გამზა B. 9 ჩამოსცვიოდა]
ჩამოჰსცვიოდა B. 10 ჰამზა] გამზა B. 11 დარჩენილიყო წუთისოფლად]
დარჩომია წუთის-სოფლად B. 12 წუთისოფელიც] წუთის სოფელიც B. 12
შესძაგდა] შეჰსძაგდა B, მოსწყინდა] მოჰსწყინდა B. 13 სწუხდა] ჰსწუხდა B,
გამოვეთხოვოო] გამოვეთხოვო B. 14 სტკიოდა] ჰსტკიოდა B, დამრჩეს]
დამრჩესო B, მსხვერპლად] სხვერპლად B. 20 ჰამზას] გამზას B. 21
ჰლოცულობდნენ] ლოცულობდნენ B, ჰამზას] გამზის B. 22 ჰამზას] გამზას B. 23
ჰამზა] გამზა B. 26 ჰამზიგრადში] გამზიგრადში B, სცნობდნენ] ჰსცნობდნენ B.
26 – 27 ქრისტიანებისასა] ქრისტიანებისას B. 28 გასჯიქებოდა] გაჰსჯიქებოდა
B. 31 ბრძოლისას] ბრძოლისასა B, სცემდა] ჰსცემდა B. 33 ჰამზამ] გამზამ B.
115. 10 მამა-პაპათანი] მამა-პაპათა B. 14 სამშობლო] სამშობლოს B. 18
მთავრისა] მთავარისა B. 19 სცემ] ჰსცემ B, სცემენ] ჰსცემენ B. 21 ჰამზა
გარდაიცვალა] გამზა გადიცვალა B. 32 – 33 მათს წრეს და დიდის წყურვილით
ყურს უგდებდა ხოლმე] და ისმენდა A.
116. 11 გაშალეს] გაიშალეს B. 15 გიჟური] გიჟურის B. 21 მათის] მათ B. 23
ყველაზე] ყველაზედ B. 25 ჭენებით] ჭენებითა B. 26 მოჰხედა] მოხედა B, 26 – 27
ცხენმა+რომ B. ნებაზე] ნებაზედ B. 28 – 29 ბევრს ხანს] დიდხანს B. 29 ცხენი]
ცხენით B. 30 შეშინებია] შეჰშინებია B. 31 – 32 დაიფრთხო] დაიფთხო B. 35
სტკბებოდა] ჰსტკბებოდა B.
117. 6 მურმური] შურშური A. მჭვირვალე] მტჭვირვალე B. 8
მაგრილებელ] მაგრილობელ B, ჩრდილოში] ჩრდილში B. 10 რასაც ხედავდა]
რასაცა ჰხედავდა B, ყველაფერი] ყოველისფერი B. 13 შესძლო] შეჰსძლო B. 15
გამოეცხადა+მას B. 18 მსგავსი] მგზავსი B. 21 ხმაგაკმენდილ] ხმა გაკმენდილის
B. 29 თავთ] თავით A. 30 სწყევლიდა] ჰსწყევლიდა B.
118. 3 შეუსუბუქა] შეუმსუბუქა B. 13 ჰყვაოდნენ] ყვაოდნენ B. 14
ჰგალობდა] გალობდა B. 17 და – B. 19 შემოჰხედა] შემოხედა B. 23 არა] არ B. 25
ღმერთო, ღმერთო] ღმერთნო, ღმერთნო B. 27 შემოჰხედა] შემოხედა B. 30
ჰპოულობდა] პოულობდა B. 31 სდგას] დგას B. 34 წარმოსთქვა] წარმოჰსთქვა B.
119. 1 ღუღუნი] გუგუნი B, მამიჩემის] მამის ჩემის B. 2 მინახავხარ]
მინახვიხარ B. 6 დასტკბეს] დაჰსტკბეს B. 18 მოსდიოდა] მოჰსდიოდა B. 25
ჰნახოს, ჰნახოს] ნახოს, ნახოს B. 28 ჰნახავდა] ნახავდა B. 32 სამეფოსანი]
სამეფოსნი.
120. 4 მოუთმენლად] მოუთმენელად B, ბრძანოს] ბძანოს B. 6
წარმოსთქვა] წარმოჰსთქვა B. 8 ჰთხოულობს] თხოულობს B. 9 ერთბაშად]
ერთბამად B. 16 სრვა] სვრნა B, დაასკვნა] დაჰსკვნა B. 17 შესწყდა] შეჰსწყდა B.
19 აბრეშუმსა] აბრეშუმისა B, ოქრომკედით] ოქრო მკერდით B. 25 დასდებს]
დაჰსდებს B. 26 ჰამზას] გამზის B, ოქროთი] ოქროთ B. 33 თვალებში]
თვალებშია B.
121. 6 ჩასჩურჩულებდა] ჩაჰსჩურჩულებდა B. 7 სძულხარ] ჰსძულხარ B.
8 სცემს] 1 სცემს B. გწამს] გრწამს B. 9 ჰძრწოდა] წრწოდა B. 11 ანდერძად]
ანდერძათ B. 13 უკანასკნელნი] უკანასკნელი A. 14 ჰამზასი] გამზისა B. 32
შვენიერებას] მშვენიერებას B.
122. 1 აქეთ] აქედ AB. 3. ჰამზას] გამზის B, ჰხედავდა] ხედავდა B. 5
შვენიერებისა] მშვენიერებისა B. 6 ჰგალობდა] გალობდა B, ვარსკვლავებითა]
ვარსკლავებით B. 12 შესძახა] შეჰსძახა B. 13 სცემენ] ჰსცემენ B. 16 თაყვანსა
სცემს] თაყვანს-ჰსცემს B. 19 – 20 წაქცევას ჰლამობდა] და დაცემას ლამიდა B. 22
ჰთრთოდა] თრთოდა B. 24 განუზომელისა] განუზომელის B. 33 დავუმალო]
დაუმალო B.
123. 1 ჰამზასი] გამზისა B. 2 თრთოლვით] თრთოლით B. 4 მის] მისის B.
7 შემცირებია] შეჰმცირებია B. 9 წარმოსთქვა] წარმოჰსთქვა B. 10 შენ (1) – A. 14
წყვდიადისა] მწყვდიადისა B. 19 სთქვა] ჰსთქვა B. 23 უწმინდაესს] უწმინდესს
B. 25 შესწყდა] მიჰსწყდა B.
124. 12 ცხენიდგან] ცხენთაგან B. 17 შესძლო] შეჰსძლო B. 25 ხმლებს]
ხლმებს B.
125. 2 ჩამოსდიოდა] ჩამოჰსდიოდა B. 3 თრთოლვით] თრთოლით B. 8
ვაჟკაცობა] ვაჟცოკაბა B. 11 ბრძანა] ბძანა B. 17 ჰამზასი] გამზისა B. 18
ჰშურდათ] შურდათ B. 26 აღარავისთვის] აღარავისათვის B. 29 მეფე] მეფეც B.
სწუხდა] ჰსწუხდა B, ჰხედავდა] ხედავდა B. მისი] მის AB. 30 სანთელივით]
სანთელსავით B. 34 ჩამოსცვივდა] ჩამოსცვიდა A., ჩამოჰსცვივდა B.
126. 1 ფერმკრთალს] ფერმკთალს A. 3 წარმოსთქვა] წამოჰსთქვა B. 6
გაიყინაო] გაყინდაო B. ჰფირთდებოდა] ფითრდებოდა B. 7 ჰწითლდებოდა]
წითლდებოდა B. 9 შეჰყვარებია] შეუყვარებია B, ჰამზასი] გამზისა B. 19 – 20
შეამწყვდევდნენ] შეამწყვდევენ A. 21 კედლებს] კედლებ B. 25, 28, 33
მსხვერპლი] სხვერპლი B. 31 დასდვა] დაჰსდვა B.
127. 3 უკანასკნელად] უკანასკნელადღა B. 6 ამჟამად] ას ჟამად B. 7 ერთ
გიჟ] ერთს გიჟს B, ზის] ჰზის B. 15 ადრეული] ადრეულა B. 17 ღმერთო,
ღმერთო] ღმერთნო, ღმერთნო B. 21 დიაღ] დიახ B. 25 ქვეყნიერებისავ]
ქვეყნიერობისავ B. 28 წყვდიადია, წყვდიადი] მწყვდიადია, მწყვდიადი B,
დამიბნელდა] დამიბნელა B. 29 გაჰქრნენ] განჰქრნენ B, ვარსკვლავნიცა]
ვარსკლავნიცა A. 31 – 32 ჩემს ფიქრებს, შენს წინაშე გადავშლიდი ხოლმე – A.
128. 1 ამოსძახა] ამოჰსძახა B. 2 ნესტიან] ნოტიოან B. 3 ხმაგაკმენდილნი]
ხმა გაკმენდილი B. 8 წასწვდნენ] წაჰსწვდნენ B. 12 ნესტიან] ნოტიო B. 15
მდინარებდნენ] მდინარებდენ A. 21 ჰამზისავ] გამზისავ B, წარმოსთქვა]
წარმოჰსთქვა B. 23 დასტოვებენ] დაჰსტოვებენ B. 25 სცეს] ჰსცეს B. 28
სძულხარ] ჰსძულხარ B.
129. 1 ჰამზასი] გამზისა B. 4 სცემენ] ჰსცემენ B. 5 ნემანიჩებისა]
ნემანიჩებისაგან B. 9 ჰამზისას] გამზისას B. 11 უბედური] უბედურს B. 22
ჰლეწდა] ლეწდა B. 25 ღმერთნი] ღმერთი B, გასწყრომიან] გაჰსწყრომიან B. 26
ჰსურთ] სურთ B, შემუსრონ] შემუსრნონ B. 27 არიან] არის B. 29 იბრძვის]
იბრძვისო B.
130. 1 მისივე] მისისავე B. 6 სადღეგრძელო] სადღერგრძელო B. 19 სთქვა]
ჰსთქვა B. 30 ყველანი] ყოველნი B. 31 ბრძანების] ბძანების B.
131. 13 სთქვა] ჰსთქვა B.
რამეთუ კაცი ვარ (გვ. 132.)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ასლი U № 217.
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : გაზ. ”ივერია”, 1878, № 31, გვ. 11 – 16; № 32, გვ. 14 – 16; № 34, გვ.
11 – 15; № 36, გვ. 12 – 16; № 38, გვ. 13 – 16; № 39, გვ. 12 – 16; № 40, გვ. 12 –
16; № 41, გვ. 10 – 14; № 42, გვ. 8 – 14; № 43, გვ. 11 – 15; № 45, გვ. 13 – 19; №
46, გვ. 11 – 16; № 47, გვ. 10 – 16. 1879, № 1, გვ. 1 – 64 (A).
ცნობილი გერმანელი მწერლის გეორგ ებერსის (1837 – 1898) რომანის
“რამეთუ კაცი ვარ” ქართულ თარგმანს ილია ჭავჭავაძეს აკუთვნებენ ილიას
პირველი ბიოგრაფი გრ. ყიფშიძე და მკვლევარები: ქრ. რაჭველიშვილი და ს.
ხუნდაძე. სტილთან ერთად თარგმანის ილიასეულობას ადასტურებს ის, რომ
რომანის ტექსტი ხელნაწერი ასლის სახით დაცულია კ. კეკელიძის სახ.
ხელნაწერთა ინსტიტუტის ილია ჭავჭავაძის ფონდის № 217 კრებულში,
რომელიც მწერლის სიცოცხლეშივე შედგა 1892 წლის გამოცემისათვის. ამ
შემთხვევაშიც ხელნაწერი ტექსტი გადმოწერილია “ივერიიდან”. მკვლევარ ნ.
ჩიტაურის აზრით, აღნიშნული რომანი წარმოადგენს ი. ჭავჭავაძის პოემა
“განდეგილის” ლიტერატურულ წყაროსაც. ამ საკითხზე იხილეთ: ნ. ჩიტაური,
“განდეგილის” ახლადმიკვლეული ლიტერატურული წყარო”, “კრიტიკა”, 1984,
№ 4, გვ. 129 – 142. რომანი “რამეთუ კაცი ვარ” არ შესულა დღემდე
განხორციელებულ ილიას თხზულებათა არცერთ გამოცემაში.
133. 1 რომელნიც] რომელიც A.
136. 19 ამალეკიტელი] ამალიტელი A.
137. 10 გაეთრიე] გამეთრიე A. 11 შევუშვა] შეუშვა A.
139. 8 მოახლედ] მოახლეთ A. 17 ვუთხრა] უთხრა A. 28 გულმრისხანედ]
გულმრისხანეთ A. 30 გერმასს] გერმესს A. 33 გერმასი] გერმესი A.
140. 18 გერმასს] გერმესს A.
141. 18 აქეთ-იქით] აქედ-იქით A. 14 გაბოროტებულმა] გამოროტებულმა
A.
142. 12 გერმასი] გერმასა A.
143. 26 ნათხოვრად] ნათხოვრათ A.
145. 32 – 33. წაიბუტბუტა] წაბუტბუტა A.
151. 16 ვისვამდი] ვისვავდი A.
152. 11 სტეფანე] სტეპანე A. 23 ქრისტიანი] ქრისტიანე A. 35 ურჯულოდ]
ურჯულოთ A.
153. 1 ქრისტიანად] ქრისტიანათ A. 5 პავლედ] პავლეთ A.
154. 15 გაჰსტყორცნა] გაჰსტყორცა A.
155. 24 აქეთ-იქით] აქედ-იქით A. 29 საშინლად] საშინლათ A. 31 ტოტად]
ტოტათ A.
157. 7 შესაქცევრადაო] შესაქცევრათაო A.
158. 4 მტრობდნენ] მტრობდენ A. 11 ქვით] ქვის A.
159. 15 წუწუნით] წუწუით A. 27 – 28 დაიმტვრევ] დაიმტრევ A.
160. 33 გულლბილი] გულბილი A.
161. 6 მოეჭრათ] მოეჭრად A. 16 უიმისოდ] უიმისოთ A.
162. 9 გამომგზავნა] გამოგზავნა A.
163. 33 შოვნის] შომნის A.
164. 10 აქეთ] აქედ A.
165. 32 უწინდელებრ] უწინდელებ A.
166. 7 ანუბისი] ასუბისი A. 8 დაიჭირა] დაჭირა A. 19 მარტანამ]
მართანამ A. 25 უსიტყვოდაც] უსიტყვოთაც A. 28 მწყემსად] მწყემსათ A. 31
ვახშმად] ვახშამთ A.
167. 2 ვალად] ვალათ A. 31 ერთი] ერთია A.
168. 21 ქმრის სასიამოვნოდ] ქრმის სასიამოვნოთ A. 28 მარტანავ]
მართანავ A.
169. 4 სინაიაზედ სინაიზედ A.
170. 5 ჰყვანდა] ჰყვადა A. 12 საცა] რაცა A. 20 ნუღაფრისა] ნუღარისა A.
171. 2 ბიზანტიაში] ვიზანტიაში A.
172. 22 აქეთ] აქედ A. 23 მარტოდ] მარტოთ A.
174. 18 აქეთ] აქედ A.
175. 5 დაიწყო] დაიწვო A.
176. 27 წარმოსადეგი] წამოსადეგი A.
179. 5 აქეთ] აქედ A.
180. 6 ბევრნი] ბევნი მ.
181. 7 – 8 ხმლებითა] ხლმებითა A. 15 – 16 ქვეშაგებად] ქვეშაგებათ A.
182. 25 უწნავდა] უწნამდა A.
183. 25 ეგვიპტეში] ეგვიპტოში A.
185. 1 ქმრის] ქრმის A.
186. 7 უთავისნათესავოდ] უთავის ნათესავოთ A. 17 ცოლ-ქმრობის]
ცოლ-ქრმობის A. 22 სირონას] სირონის A. 28 ყვავილებად] ყვავილებათ A. 29
მყრალს] მრყალს A.
187. 7 ქმრის] ქრმის A.
188. 6 – 7 მუშტებად] მუშტებათ A. 15 სიამოვნებად] სიამოვნებათ A. 20
სხივს] სხივ A.
189. 77 რამოდენადაც] რამოდენათაც A.
190. 26 დამხრჩვალს] დამხვჩვალს A.
191. 24 ოთახის] ოთხის A.
192. 15 – 16 კრიალა] აკრიალა A. 21 აქეთ] აქედ A. 22 ქვეშაგებად]
ქვეშაგებათ A. 31 საითაც] საიდაც A.
193. 29 ამაოდ] ამაოთ A. 34 ღმერთთა] ღმერთა A.
194. 10 აქეთ] აქედ A. 12 ცოდვად] ცოდვათ A. შესაწვავად] შესაწვავათ A.
196. 2 ჰქონდა] ჰქოდა A.
197. 23 რიგად] რიგათ A.
199. 29 რომაელნი] რომელნი A.
201. 12 აქეთ] აქედ A. 35 ანიშნა] ინიშნა A.
202. 4 შორის] შორი A. 14 უშენოდაც] უშენოთაც A.
204. 11 ძალით] ძალი A.
205. 1 გერმასს მამის] გერმას მამისს A. 19 აქეთ] აქედ A.
206. 3 – 4 აქეთ-იქით] აქედ-იქით A. 6 მუშტებად] მუშტებათ A.
207. 1 ტრფიალებით] ტფიალებით A. 3 წინაშე] წინამე A. 33 შენს] შემს A.
208. 12 გადავიხედავ] გადავიხედამ A.
210. 13 გერმასს] გერმას A. 29 ფარდათ] ფადრათ A.
211. 18 ჩაჩქანისაკენ] ჩაჩქაროსაკენ A. 26 გერმასს] გერმას A.
212. 28 ცდილობს] ცდილოს A. 32 ქმრისა] ქრმისა A.
213. 25 ინდომებ] ინდომენ A.
214. 15 უნდა – A.
215. 6 სთქვა] სსთქვა A.
217. 2 აქეთ-იქით] აქედ-იქით A.
219. 29 სალპობად] სალპობათ A, საყრელად] საყრელათ A. 28 – 29
გაუქრა] გაუქარა A.
220. 6 ქმრისაგან] ქრმისაგან A. 12 ფებიცად] ფებიცათ A, კაცად] კაცათ A.
19 აქეთ] აქედ A. 30 გულმოდგინედ] გულმოდგინეთ A.
221. 1 ქმრისა] ქრმისა A. 6 მოვუღოო] მოუღოო A. 12 ფიქრადაც]
ფიქრათაც A. 15 საქმედ] საქმეთ A. 31 გამოვარდა] დამოვარდა A.
222. 9 აქეთ] აქედ A. ქმრის] ქრმის A. 11 აქეთ] აქედ A. 29 აქეთ-იქიდამ]
აქედ-იქიდამ A.
223. 16 აქეთ] აქედ A. 27 მირიამი] მირიამმი A.
225. 9 საპალნე] საპანე A. 24 ვარდად] ვარდათ A.
226. 5 აქეთ] აქედ A. 12 ქმრით] ქრმით A. 17 აქეთ] აქედ A. 25
ჩვეულებად] ჩვეულებათ A. 27 ცოლ-ქმრობა] ცოლ-ქრმობა A. 29 თქვენთა]
თქვენია A.
226. 34 ტანისამოსს] ტანისამოს A.
227. 12 შემოგვიხტეს] შამოგვიხტეს A. 14 შემოსვლა] შამოსვლა A. 26
რომელნიც] რომელიც A.
228. 9 ფებიცის] ფებიცი A. 14 შორს] შოლს A. 24 სენატორმა] სენატოლმა
A.
229. 32 – 33 ჩვეულებად] ჩვეულებათ A.
230. 17 უქმად] უქმათ A.
231. 4 დააშრობს] დააშროს A. 5 ამაოდ] ამაოთ A.
231. 28 მაინც] მაინ A.
232. 8 იმოდენად] იმოდენა A.
232. 23 როგორადაც] როგორათაც A, ჩვეულებად] ჩვეულებათ A. 30
ქმრისათვის] ქრმისათვის A.
233. 19 – 20 ჩვეულებად] ჩვეულებათ A.
234. 31 რაღაც] რაც A. 32 ყმაწვილად] ყმაწვილათ A.
235. 17 თვისება] თვითება A.
237. 6 ავად] ავათ A. 35 უკუვაქცევთ] უკუვაქცევი A.
238. 10 ავადმყოფი] ავათმყოფი A. 29 საუზმედ] საუზმეთ A. 30
ცოდვილად] ცოდვილათ A.
239. 20 – 21 ძალიან] კალიან A.
240. 15 შემდეგ] შემდეგ A.
241. 14 ფებიციმ] ფებიცი A.
242. 24 ქმრის] ქრმის A.
243. 3 აქეთ] აქედ A. 24 გემად] გემათ A.
244. 10 ტირილი] ტირილს A.
245. 11 სუსტადა] სუსტათა A. 12 ვსწავლობ] ვწავლობ A. 20
მოგიხარშავო] მოგიხარშამო A, ღამე] ღამი A.
246. 2 მზგავსად] მგზავსად A.
246. 13 სვამდა] სვავდა A. 25 დასაბანად] დასაბანათ A. 26
გასალამაზებლად] გასალამაზებლათ A. 31 ქმრის] ქრმის A.
247. 3 ხოლმე] ხომე A. 15 მტკივნეულობით აევსო] მტკივნეულობითა
ევსო A. 20 ძაღლი] ძაღლ A.
248. 6 სიცოცხლედ] სიცოცხლეთ A. 13 მისაღებად] მისაღებათ A. 16
თვალები] თვალე A.
249. 24 დავუტუქსივარ] დაუტუქსივარ A. 26 შემხვედროდა]
შეხვედროდა A. 33 მაგრამ] მაგრა A.
250. 2 ქმრისაგან] ქრმისაგან A. 5 დაუბრუნა] დაუბუუნა A. 6 აქეთ] აქედ
A. 26 მოხსნა] მოსხნა A. 30 მამაჩემს] მამა ჩამს A.
251. 7 გამოვესალმო] გამოსალმო A, ალექსანდრიაში] ალეჰსანდრიაში A.
20 წმინდად] წმინდათ A. 28 შემოვუშვი] შამოუშვი A.
252. 2 ხომ] რომ A. 5 ფათერაკად] ფათერაკათ A. 14 მოვუვლი] მოუვლი
A. 20 გგონია] გგონა A. 34 პავლემ] პავლევ A.
253. 23 სიცილით] სიცილი A.
254. 10 უწინდელებრ] უწინდელებ A. 15 სალოცავად] სალოცავათ A.
255. 13. მოედნად] მოედნათ A. 33 თამამად] თამამათ A.
256. 1 მხეცად] მხეცათ A. 12 მსხვერპლს] სხვერპლს A.
258. 32 მიზღავ] მიზღამ A.
259. 20 აქეთ] აქედ A. 23 მზგავსი] მგზავსი A.
260. 16 შენად] შენათ A. 22 აქეთ] აქედ A. 30 დასავლეთისაკენ]
ჩასავლეთისაკენ A.
261. 6 წასვლაზედ] წავლაზედ A. 8 მივიყვანო] მივიყვანოო A. ავუჩინო]
აუჩინოვო A. 26 მზგავსი] მგზავსი A.
262. 30 ლაპარაკსა] ლაპარასა A.
263. 34 სარწმუნოებად] სარწმუნოებას A.
264. 25 დედაკაცად] დედაკაცათ A.
265. 19 გასაქრობად] გასაქრობათ A. 27 მწყემსს] მწყემს A.
266. 14 ღამედ] ღამეთ A.
264. 8 ამოუვსო] ამოუმსო A.
270. 9 ქრისტიანად] ქრისტიანათ A. 11 – 12 დედაკაცად] დედა-კაცათ A.
25 აქეთ] აქედ A. 27 ფიქრადაც] ფიქრათაც A.
271. 8 გულმოდგინედ] გულ-მოდგინეთ A.
272. 6 გადააცილა] გადაცილა A. 20 მხურვალედ] მხურვალეთ A.
274. 1 მაგდალინავ] მაგდანილავ A.
275. 20 გზად] გზათ A.
276. 5 ადვილია] ადვილიაო A.
279. 35 კარგად] კარგათ A.
281. 13 აქეთ] აქედ A.
282. 5 – 6 სამგზავროდ] სამგზავროთ A. 11 გზად] გზათ A.
283. 3 ქარავანს] ქარვანს A.
286. 7 შეაპარა] შააპარა A.
286. 19 აქეთ] აქედ A. 29 გერმასს] გერმას A. 30 ტყვედ] ტყვეთ A.
287. 11 აქეთ] აქედ A. 28 უმირიამოდ] უმირიამოთ A.
288. 1 ცოტ-ცოტად] ცოტ-ცოტათ A. 4 რჩებოდა] რჩემოდა A. 16
იხეხავდა] იხეხამდა A. 23 აქეთ] აქედ A.
289. 18 განცვიფრდა] განცვიფრთდა A. 30 ნეტარებად] ნეტარებათ A.
290. 4 ვუზიდავდი] უზიდავდი A.
294. 14 უბძანა] უბძანი A. 29 აქეთ] აქედ A.
295. 5 გერმასს] გერმას A.
296. 16 აქეთ] აქედ A.
297. 9 წასაწყმედად] წასაწყმედათ A. 10 წარმართებმა] წარმარმართებმა
A.
298. 28 მღვდლებმა] მღვდლებმა A.
299. 25 გაქცევად] გაქცევათ A. 26 ამოისუნთქა] ამოისუთქა A.
301. 13 ამოსხდომოდნენ] ამოსხდომოდენ A. 14 კლდეებს] კლდებს A.
302. 34 აქეთ] აქედ A.
305. 9 სტუმრად] სტუმრათ A. 27 კლისმიდამ] კლიზმიდამ A. 34
მარტანა] მართანა A.
308. 25 მოვურთავ] მოურთავ A.
309. 28 მამაჩემის] მამა ჩემი A.
310. 1 – 2 მეგობარმა] მეგომარმა A. 7 მომცა] მამცა A.
311. 5 მარტანა] მართანა A. 22 მარტანამ] მართანამ A. 27 – 28 მარტანას]
მართანას A.
312. 2 მამობრივად] მამობრვივად A. 8 დაჰმზგავსებოდა] დაჰმგზავსებოდა
A. 16 უპოლიკარპოდ] უპოლიკარპოთ A. სრულებით] სრულები A. 19 მარტანა]
მართანა A.
313. 3 აქეთ] აქედ A. 20 მოიცა] მაიცა A.
314. 11 მარტანამ] მართანავ A. 23 წყალი] წვალი A.
315. 9 დაემუდარა] დეემუდარა A.
318. 28 – 29 მეთევზეთა] მეთევზედა A.
319. 2 – 3 მეხსომებით] მეხსობებით A.
320. 28 გააკეთებინა] გაუკეთებინა A.
თურკოსი კომმუნელთა შორის (გვ.321.)
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : ჟურნ. “ივერია”, 1879, № 2, გვ. 98 – 101.
თხზულებანი ილია ჭავჭავაძისა, ტ. III, ქართველთა ამხანაგობის
გამოცემა, ტფ., 1892, გვ. 231 – 235 (A).
ს ა თ ა უ რ ი ს ქ ვ ე შ : მოთხრობა ალფონს დოდესი B.
გამოჩენილი ფრანგი მწერლის ა. დოდეს (1840 – 1898) მოთხრობა
“თურკოსი კომმუნელთა შორის” 1892 წლის შემდეგ განხორციელებულ ილიას
თხზულებათა არც ერთ გამოცემაში არ შესულა.
321. 1 თურკოსი] ტიურკოსი B. 4 თურკოსთაგანი] ტიურკოსთაგანი AB,
ვინაოს] ვინოას B. 19 ქვეშსაგებში] ქვეშაგებში B. 20 ავადმყოფნი] ავათმყოფნი B.
322. 6 ბლიდაჰის] ბლიდაჰს B. 8 თთვე] თვე B. 12 იაზრა] გაიგო. 16
კომმუნელები] კომმუნალები B. 19 თურკოსიც] ტიურკოსიც B. 22
მრავალგვარობამ] მრავალფერობამ B. 24 აქეთ] აქედ A. 30 თურკოსი]
ტიურკოსი B. 32 ჰნახა] ნახა B. 33 გონება დაბნეულნი] გონება დაბნეული B. 34
ქუჩების ქვები აჰყარეს] ქუჩებს ქვებს აცლიდნენ B.
323. 5 თურკოსი] ტიურკოსი B, იქით –– B. 6 სტენავდა] ჰსტენავდა B. 9
ჰზუზუნებდა] ზუზუნებდა B. 10 ეი! თურკოს] ჰეი! ტიურკოს B. 15
შალვრებიანებს] შალვრიანებს B. 18 თურკოსი] ტიურკოსი B. 20 ელოდდა]
ელოდა B. 21 ერთს] ერთ B. 25 ელოდდნენ] ელოდნენ B, შესცინოდნენ]
შეჰსცინოდნენ B. 30 თურკოსი] ტიურკოსი B. 31 იღიმოდა] ღიმილებდა B.
ერთი უბედურთაგანი (გვ. 324.)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ასლი U № 217.
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : ჟურნ. “ივერია”, 1879, № 7 - 8, გვ. 38 – 91; № 9 – 10, გვ. 67 – 110
(A).
ცნობილი ფრანგი მწერლის ჟიულ კლარეტის (1840 – 1913) რომანის
“ერთი უბედურთაგანი”-ს რუსული თარგმანი სათაურით “Бедняк» დაიბეჭდა
პეტერბურგის ყოველთვიურ ჟურნალ «Дело»-ს 1872 წლის IX – XII ნომრებში.
თარგმანის ილიასეულობას ადასტურებს რომანის ”ივერიიდან” გადაწერილი
ტექსტის ხელნაწერი ასლი, რომელიც შედის 1892 წლის გამოცემისათვის
გამიზნულ ხელნაწერ კრებულში (კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი,
ი. ჭავჭავაძის ფონდი, № 217). ამ საკითხზე ვრცლად იხილეთ მკვლევარ მ.
იამანიძის საკვალიფიკაციო ნაშრომი: ”ილია ჭავჭავაძე ფრანგული
ლიტერატურის მთარგმნელი” (ნაშრომი დაცულია შოთა რუსთაველის სახ.
ქართული ლიტერატურის ინსტიტუტის ბიბლიოთეკაში).
ჟ. კლარეტის რომანი ”ერთი უბედურთაგანი” 1879 წლის პუბლიკაციის
შემდეგ განხორციელებულ ილიას თხზულებათა არც ერთ გამოცემაში არ
შესულა.
324. 16 – 17 ბედნიერად] ბედნიერათ A. 20 მდიდრად] მდიდრათ A.
325. 6 რევოლიუციას] რევოლიუცია A. 15 ჭარბადა] ჭარბათა A.
326. 24 ბედად] ბედათ A.
327. 17 – 21 საყვარლად] საყვარლათ A.
328. 9 უნამუსოდ] უნამუსოთ A. 22 – 23 ულუკმაპუროდ]
ულუკმაპუროთ A.
329. 6 უწინ] უწან A. 9 ფიქრად] ფიქრათ A. 12 როგორ] როგორც A. 14
კაცად] კაცათ A. 19 უწინდელებრ] უწინდელებ A. 20 კაცად] კაცათ A. 31
უორთითოდ] უორთითოთ A.
330. 21 არა – A.
331. 11 აქეთ-იქით] აქედ-იქით A. 25 ულუკმაპუროდ] ულუკმაპუროთ A.
332. 5 ფათერაკად] ფათერაკათ A. 8 – 9 ღვარძლიანად] ღვარძლიანათ A.
333. 15 ჩამოსვა] ჩამოსვო A. 23 მრისხანედ] მრისხანეთ A. 26 აქეთ] აქედ
A.
334. 10 -11 ბუნდად] ბუნდათ A. 20 უნებლიედ] უნებლიეთ A. 27
წინანდელებრ] წინანდელებ A.
338. 20 სიზმრად] სიზმრათ A. 33 შევიდა] შავიდა A.
339. 20 უშლიაპოდ] უშლიაპოთ A.
340. 2 მტკიცედ] მტკიცეთ A.
341. 8 უაზროდ] უაზროთ A. 19 უსიცოცხლოდ] უსიცოცხლოთ A. 22
აქეთ] აქედ A. 26 მარტოდ] მარტოთ A.
342. 14 ცხადად] ცხადათ A.
343. 12 უკაცრაოდ] უკაცრაოთ A. 31 მკითხავთ] მკითხამთ A.
344. 17 გეტყვიან] გეტყიან A.
346. 28 ამაოდ] ამაოთ A.
347. 1 მმართველად] მმართველათ A. 13 ჭირად] ჭირათ A. 14 ლხინად]
ლხინათ A. 19 ობლად] ობლათ A. 21 რკინად] რკინათ A. ქვად] ქვათ A. 22
ტანად] ტანათ A, 31 ხმლის] ხლმის A.
348. 29 მომღერალად] მომღერალათ A, ოსტატად] ოსტატათ A. 30
წინამძღოლად] წინამძღოლათ A. 31 გლახად] გლახათ A, დიდკაცად]
დიდკაცათ A. 32 მუშად] მუშათ A. 32 – 33 რედაქტორად] რედაქტორათ A. 34
თამამად] თამამათ A.
349. 6 ზედსიძედ] ზედსიძეთ A.
350. 6 პრეფეკტად] პრეფექტათ A. 7 სტუმრად] სტუმრათ A. 14
იმპერატორად] იმპერატორათ A.
352. 25 ნაპოლეონ] ნაპოლეონი A.
353. 4 ქმრის] ქრმის A. 27 ნუსხას] ნუხსას A. 29 ქმრისა] ქრმისა A.
354. 27 ექიმად] ექიმათ A.
355. 23 აქეთ] აქედ A. 25 ერთად] ერთათ A. 27 ავკაცობად] ავკაცობათ A.
35 ვუქცევთ] უქცევთ A.
357. 9 გულადად] გულადათ A. 12 ჩუმად] ჩუმათ A.
359. 29 თავის] თავისი A. 34 საგანგებოდ] საგანგებოთ A.
360. 19 ნუგეშად] ნუგეშათ A.
361. 5 ქმრის] ქრმის A. 11 მეფად] მეფათ A.
362. 8 ქმრის]] ქრმის 6. 25 ქმრისა] ქრმისა A.
364. 26 მოიშორა] მაიშორა A. 33 კაცად] კაცათ A.
365. 3 აუფართხალდა] აუფორთხალდა A. 7 ქმრისა] ქრმისა A. 8
უნებლიედ] უნებლიეთ A. 16 ტრფიალებად] ტრფიალებათ A.
366. 4 აზრად] აზრათ A. 7 ქმრის] ქრმის A. 27 საზღვეინებლად]
საზღვეინებლათ A. 29 მოვალედ] მოვალეთ A.
367. 21 ქმრის] ქრმის A.
368. 11 – 12 შუაკაცად] შუაკაცათ A.
369. 17 ეს] ის A. 19 ნუგეშად] ნუგეშათ A. 29 მართლადაც] მართლათაც A.
30 ფიქრადაც] ფიქრათაც A. 32 ქმრის] ქრმის A. 33 მარტოდ] მარტოთ A.
370. 7 ურცხვად] ურცხვათ A. 13 შესანიშნავიო] შესანიშნავიაო A. 31
უწინდელებრ] უწინდელებ A.
371. 5 საახალწლოდ] საახალწლოთ A. 32 საშველადაო] საშველათაო A.
35 სიკვდილისაგანაცაო] სიკვდისაგანაცაო A.
372. 8 წამად] წამათ A. 13 ვინახავ] ვინახამ A. 23 ძვირადაცა] ძვირათაცა
A. 30 უნებლიედ] უნებლიეთ A.
373. 5 უიარაღოდ] უიარაღოთ A.
374. 13 ავაზაკად] ავაზაკათ A. 17 უწინდელებრ] უწინდელებ A.
375. 26 მომიკვდეს] მამიკვდეს A.
379. 19 აქეთ] აქედ A. 21 ტუსაღად] ტუსაღათ A.
381. 23 აქეთ-იქით] აქედ-იქით A. 31 პოლიციელებმა] პოლიციელმა A.
382. 9 აქეთ] აქედ A. 24 კარგადა] კარგათა A.
385. 7 არტეს] არტესს A. 8 ხმაამოუღებლივ] ამოუღებლივ A.
386. 21 მზად] მზათ A. 24 ამბობდა] ამბოდა A.
387. 5 სულელობად] სულელობათ A.
388. 12 იხსენიებდნენ] იხსენიებდენ A.
389. 28 მსხვერპლად] სხვერპლად A.
390. 4 უჩირქოდ] უჩირქოთ A.
391. 9 სნეულებად] სნეულებათ A.
392. 24 დამნაშავედ] დამნაშავეთ A.
393. 9 მსხვერპლს სხვერპლს A.
394. 9 ქმრის] ქრმის A. 10 ნიშნის] ნიშის A. 11 მსხვერპლი] სხვერპლი A.
19 ქმრისა] ქრმისა A. 20 ქმრისაგან] ქრმისათვის A.
398. 10 გაჰკიოდნენ] გაჰკიოდენ A. 16 ნოელ] ნოელს A. 30 ცოლ-ქმრობის]
ცოლ-ქრმობის A. 34 დამღუპავსო] დამღუპამსო A.
401. 12 ქალად] ქალათ A. 28 ქმრისათვის] ქრმისათვის A.
402. 6 ნოელ] ნოელი A. 16 რიხიანადა] რიხიანათა A.
403. 2 დამნაშავედ] დამნაშავეთ A. 16 მართლმსაჯულებას]
მართლმსაჯულებს A.
404. 9 ფიქრადაც] ფიქრათაც A.
408. 13 ღატაკად] ღატაკათ A. 18 კაცად] კაცათ A.
409. 16 პირობად] პირობათ A. 27 ვყიდულობ] გყიდულობ A.
410. 19 შემდეგ] შემდეგს A.
411. 8 კაცად] კაცათ A. 12 ყრუდ] ყრუთ A.
412. 34 არც] არ A.
413. 22 დამრჩომია] დამჩომია A. 31 ამბავსა] ამბავსაო A. 32 ნიშნავდა]
ნიშნავდაო A. 33 გამბედაობა] გამბედაობაო A.
414. 33 ბრალდებულად] ბრალდებულათ A.
415. 23 დამნაშავედ] დამნაშავეთ A. 25 ჩაჰყლაპავდა] ჩაჰყლაპამდა A.
416. 3 მხოლოდ] მხოლოთ A.
420. 17 უნებლიედ] უნებლიეთ A.
421. 20 ჩასვამდნენ] ჩასვამდენ A. 30 მსხვერპლად] სხვერპლად A. 34
სიღრმეში] სირღმეში A.
422. 16 მოვმკვდარვიყავო] მომკვდარვიყავო A. 17 მოვკვდებიო]
მოვკდებიო A.
423. 7 დამნაშავედ] დამნაშავეთ A. 9 – 10 ყოფასა] ყოფისა A. 90
გულწამხდარი] გულწამხრდარი A.
423. 34 დამნაშავედ] დამნაშავეთ A.
424. 28 ამხანაგი] ამხანაკი A.
425. 17 მოჰკლავდით] მოჰკლამდით A. 19 ხელმეორედ] ხელმეორეთ A.
427. 7 აქეთ] აქედ A; 24, 25 მკითხავთ] მკითხამთ A.
428. 13 თავზარსა] თავს ზარსა A. 17 მშვიდობიანად] მშვიდობიანათ A.
24 მორტალს] მორტალი A.
429. 8 მოგიკლავთ] მოგიკლამთ A. 34 კაცადა] კაცათა A.
431. 24 ამბავი] ამბავის A. 27 ვუშველო] უშველო A.
432. 2 ხმლების] ხლმების A. 7 – 8 ბაქანზედ] ბექანზედ A. 34 უთრთოდა]
უთრთოლდა A.
433. 20 დამნაშავედ] დამნაშავეთ A. 21 წამებულადაო] წამებულათაო A.
434. 6 მოგიკრავ] მოგიკრამ A. 8 გამოუჩნდა] გამოუნჩნდა A.
485. 28 უწმინდესმა] უწმინდასმა A.
486. 6 ფრანკად] ფრანკათ A. 12 დაჰსტრიალებს] დაჰსტიალებს A.
ლექსნი პროზითა (გვ. 438.)
ბაასი, ბებერი დედაკაცი, ძაღლი, მთხოვარა, “გაიგონებ მსჯავრსა
სულელისასა”, სულელი, ბეღურა.
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ასლი U № 214 (B).
ნ ა ბ ე ჭ დ ი : ივერია, 1883, № 12, გვ. 50 – 61 (C);
თხზულებანი ილია ჭავჭავაძისა, ტ. III, ტფილისი, 1892, გვ. 203 –– 219
(A).
ს ა თ ა უ რ ი ს ქ ვ ე შ : თხზ. ტურგენევისა (A). თარგმანი (C).
თ ა რ ი ღ ი : ( – ABC).
აღსანიშნავია, რომ 1892 წლის პირველი პუბლიკაციის შემდგომ
გამოცემებში ილია ჭავჭავაძის თხზულებათა გამომცემლებს არც ერთი ეს
თარგმანი არ შეუტანიათ. გ. შარაძემ ამ თარგმანებს მიუძღვნა წერილი “ილია
ჭავჭავაძე და ივანე ტურგენევი”. გაზ. “კომუნისტი”, 1983 წ. 2 ოქტომბერი და
აქვე გამოაქვეყნა ამ თარგმანთა ტექსტები, ხოლო შემდეგ შეიტანა წიგნში:
“პეტრე დიდიდან ლევ ტოლსტოიმდე”, თბ., 1986. ამგვარად, მკითხველი იღებს
ი. ტურგენევის ამ ნახევრად დავიწყებულ ილიასეული თარგმანების
აკადემიურად დადგენილ ტექსტს.
თარიღდება პირველი პუბლიკაციის მიხედვით.
“გაიგონებ მსჯავრსა სულელისასა”. ა. პუშკინი. ეს სათაური ი.
ტურგენევს აუღია ა. პუშკინის ლექსიდან “პოეტს”.
მეფე ლირი ( გვ.453)
ხ ე ლ ნ ა წ ე რ ი : ი. ჭავჭავაძისა და ივ. მაჩაბლის ავტოგრაფი M № 20845 (D,
D1).
ნაბეჭდი:
მეფე ლირი. ხუთმოქმედებიანი შექსპირის ტრაგედია
ინგლისურიდგან გადმოღებული ილია ჭავჭავაძისა და ივანე
მაჩაბლისაგან. (I მოქმედება). ჟურნ. “კრებული”, თფ., 1873, წიგნი მეათე,
გვ. 1 – 80 (B).
მეფე ლირი. ტრაგედია ვილლიამ შექსპირისა. ინგლისურიდამ
გადმოღებული ივ. მაჩაბლის და ილ. ჭავჭავაძის მიერ, ტფ., ე. ხელაძის
სტამბა, 1877, 243, გვ. (A).
მეფე ლირიდამ (ნაწყვეტი). ი. ჭავჭავაძისა და ი. მაჩაბლისა. კრებ.
“ჩანგი”, შედგენილი ვ. აბაშიძის მიერ. თბ., 1888, გვ. 419 – 426. (C) *
1873 წლის ზაფხულიდან 1874 წლის გაზაფხულამდე ილია ჭავჭავაძე
ქართული ბანკის დაარსების ნებართვისათვის მთელი წელი იმყოფებოდა
პეტერბურგში. ამ დროს ივ. მაჩაბელთან ერთად მან თარგმნა შექსპირის “მეფე
ლირი”. პეტერბურგის უნივერსიტეტის სტუდენტი ივ. მაჩაბელი კარგად
ფლობდა ინგლისურ ენას. ილიაც ამავე დროს შესდგომია ინგლისური ენის
შესწავლას, რომ შექსპირს დედანში გასცნობოდა, რასაც ადასტურებს ილიას
წერილი (1873 წ. 21 ნოემბრის) მეუღლისადმი: “...მე ინგლისური ენის სწავლას
შევუდექი და შექსპირის ტრაგედიას კოროლ ლირს ვსთარგმნი სხვასთან
ერთად”. ილია ჭავჭავაძეს და ივანე მაჩაბელს თარგმანი მოკლე დროში
შეუსრულებიათ. 1874 წლის 1 იანვრისათვის “მეფე ლირის” თარგმნა
დასრულებულია... “სწორედ ახალი წლის პირველ დღეს სრულიად გავათავეთ
თარგმანი” – წერს ილი ოლღა გურამიშვილს. ამგვარად, მეფე ლირის ქართული
თარგმანის შექმნის თარიღად უნდა მივიჩნიოთ 1873 წლის ოქტომბერდეკემბერი.
წინამდებარე გამოცემის ძირითად ტექსტად ავიღეთ 1877 წელს
გამოცემული მთლიანი ტექსტი (“მეფე ლირი”, ტრაგედია ვილლიამ
შექსპირისა. ინგლისურიდამ გადმოღებული ივ. მაჩაბლის და ილ. ჭავჭავაძის
მიერ, ტფ. 1877, 243 გვ.). “მეფე ლირის” I მოქმედება გამოქვეყნდა ჯერ კიდევ
1873 წელს (“კრებული”, № 10), იმ დროს, როცა მისი ქართულად გადმოღება
ბოლომდე დამთავრებულიც არ იყო. როგორც ალ. კალანდაძე აღნიშნავს, “ეს
*
ამ უკანასკნელის შესახებ თ. ნაკაშიძისა და ნ. კორძაიას მიერ შედგენილ ”ილია ჭავჭავაძის
ბიობიბლიოგრაფიაში” (1857 – 1907) მითითებულია 1889 წ. სინამდვილეში ამ კრებულს
გამოცემის წელი არ აწერია, ხოლო საცენზურო ნებართვა მიცემულია 1888 წლის აპრილში.
იყო პირველი რეალისტური თარგმანი ქართულ დრამატურგიაში” *
“კრებულის” გამოცემა ამ ნომრით შეწყდა და ამდენად თარგმანის იქ ბეჭდვაც
აღარ გაგრძელებულა. “მეფე ლირიდან” ნაწყვეტი გამოაქვეყნა ვ. აბაშიძემ
“ჩანგში” 1888 წელს. ილიას სიცოცხლეში “მეფე ლირის” სხვა გამოცემა არ
განხორციელებულა.
ჩვენამდე მოაღწია ერთადერთმა ავტოგრაფმა “მეფე ლირისა”, რომელიც
ინახება გ. ლეონიძის სახ. საქართველოს სახელმწიფო ლიტერატურის
მუზეუმში (№ 20845).
აღნიშნული ავტოგრაფით არ უსარგებლია “მეფე ლირის” არც ერთ
გამომცემელს: გ. გაჩეჩილაძე (1954), ნ. ყიასაშვილი (1931), ხოლო 1927 წლის
“ქართული წიგნის” გამოცემაში “მეფე ლირს” დართული აქვს ილია
ჭავჭავაძისა და ივანე მაჩაბლის აღნიშნული ავტოგრაფის ფრაგმენტი: (IV
მოქმედების I სანახავის ბოლო ნაწილი: გლოსტერის და ედგარის სიტყვები).
ფრაგმენტის სახით ხელნაწერიდან შერჩეულია ისეთი შვიდი სტრიქონი,
რომელთაგან პირველი სამი გაგრძელებაა წინა გვერდებზე ი. მაჩაბლის ხელით
ნაწერი ტექსტისა, ხოლო მომდევნო ოთხი სტრიქონი ილია ჭავჭავაძის ხელია,
რომელიც შემდეგ გრძელდება რამდენიმე გვერდზე. “ქართული წიგნის”
შესაბამის კომენტარში ნათქვამია, რომ ფრაგმენტის მე-7 სტრიქონი შემდეგ ი.
მაჩაბლის ნასწორებიაო, რაც ჩვენი დაკვირვებით არ დასტურდება. მაშასადამე,
მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნული ავტოგრაფი 1927 წლის “ქართული
წიგნის” გამომცემლებს ხელთ ჰქონიათ, ტექსტების შედარებით გაირკვა, რომ
მათ ამ ხელნაწერით არ უსარგებლიათ და გაიმეორეს 1877 წლის გამოცემა.
ილიას ნაწერების სრული კრებულის პირველი (1925 – 29)
გამომცემლებიც პ. ინგოროყვა და ალ. აბაშელი იცნობდნენ აღნიშნულ
ხელნაწერს, თუმცა, მათ მიერ გამოცემულ და შემდეგ პ. ინგოროყვას მიერ
ცალკე განხორციელებულ ილიას თხზულებათა გამოცემაში (1950 – 61) “მეფე
ლირი” არ შესულა. მიუხედავად ამისა, პ. ინგოროყვა საკმაოდ ვრცლად ეხება
აღნიშნულ ხელნაწერს და ამბობს: “ამ ავტოგრაფის მიხედვით შეუძლებელია
იმისი გამორკვევა, თუ რა ეკუთვნის თარგმანში ერთს ან მეორე მწერალს. ჩვენ
არ ვიცით, რა პირობებში და რა სახით იწერებოდა ეს ხელნაწერი (ივანე
მაჩაბელს შეეძლო გადაეწერა ილიას მიერ დამუშავებული ტექსტი, ეწერა
ილიას კარნახის ქვეშ და სხვა) *. აღნიშნული ხელნაწერი პოეტმა ალ. აბაშელმა
1955 წელს გადასცა გ. ლეონიძის სახ. სახელმწიფო ლიტერატურის მუზეუმს **.
*
*
ა. კალანდაძე, ნარკვევები ქართული ჟურნალისტიკის ისტორიიდან, თბ., 1965, გვ. 405.
ი. ჭავჭავაძე, თხზ. სრული კრებული ათ ტომად (პ. ინგოროყვას რედაქციით) ტ. I, თბ., 1951,
გვ. 395.
**
იხ. შუღლიაშვილი, ”კომუნისტი”, 1962, 25 ოქტომბერი.
***
იხ. შექსპირი, ტრაგედიები, გ. გაჩეჩილაძის რედაქციით, წინასიტყვაობითა და
შენიშვნებით. ტ. II, თბ., 1954, გვ. 788.
როგორც ჩანს, ამ მიზეზით იგი ვერ მოხვდა “მეფე ლირის” გამომცემლის გ.
გაჩეჩილაძის ხელში (1954). მას ამ კუთხით ძიება არ ჩაუტარებია;
ვგულისხმობთ, რომ ათტომეულის პირველ ტომზე (1951) დართული პ.
ინგოროყვას შენიშვნების გაცნობის შემთხვევაში იგი აღარ იტყოდა: “მეფე
ლირის ხელნაწერი, რომელიც, როგორც ჩანს ოცდაათიან წლებამდე
არსებობდა, დღეს შეიძლება დაკარგულად ჩაითვალოს”. ***
ი. ჭავჭავაძისა და ივ. მაჩაბლის მიერ შესრულებული “მეფე ლირის”
თარგმანის ჩვენამდე შემონახული ავტოგრაფი, რომლითაც დღემდე არც ერთ
გამომცემელს არ უსარგებლია, ჩვენ საფუძვლიანად შევისწავლეთ. ხელნაწერის
პირველი დასაწყისი გვერდები ივ. მაჩაბლის ხელითაა შესრულებული, შემდეგ
ილია ჭავჭავაძის ხელით ნაწერი გვერდები მოდის და ასე გრძელდება
ავტოგრაფის ბოლომდე: ხან ერთ მთარგმნელს უჭირავს კალამი და ხან მეორეს.
ამდენად, ხელნაწერი ასახავს თარგმანის ერთობლივ შემოქმედებით პროცესს,
რომელიც ასე გამოიყურება: მთარგმნელები ჯერ იძლევიან ორიგინალის ზუსტ
ქართულ შესატყვისს, ე. წ. ბწკარედს, შემდეგ ან იქვე ჩაასწორებენ ხოლმე, ან
თარგმანის სტილისტურ-ენობრივად გამართულ ტექსტს ხელახლა წერენ,
გადახაზავენ რა ადრინდელს. ამდენად, ძირითადად ხელნაწერში შეინიშნება
ორი შრე; პირველი – როცა მთარგმნელთა მთელი ყურადღება გადატანილია
ორიგინალის შინაარსის ზუსტ გადმოღებაზე, შინაარსობრივად შესატყვისი
ქართული სიტყვის დაძებნაზე და მეორე შრე – როცა ამ ბწკარედიდან
ვღებულობთ საბოლოოდ გამართულ ქართულ მხატვრულ თარგმანს.
ხელნაწერის ბოლო ვარიანტი (II შრე) დიდად არც განსხვავდება 1877 წელს
გამოცემული ტექსტიდან. ამ შავი ხელნაწერიდან შემდგომში ტექსტის
თეთრად გადაწერა და მისი ერთგვარი ჩასწორება, მოსალოდნელია,
შესრულდებოდა ერთ-ერთი მთარგმნელის მიერ. ყველა ნიშნით ხელნაწერზე
ჩატარებული ბოლო რედაქცია ეკუთვნის ი. ჭავჭავაძეს, რადგანაც თარგმანის
მთლიანი ტექსტი გამოქვეყნდა 1877 წელს, ხოლო ივ. მაჩაბელი ამ დროს
საზღვარგარეთ იმყოფებოდა.
ავტოგრაფის სირთულის გამო მისი საერთოდ მიღებული წესით აღწერა
არ ხერხდება.
ვარიანტებში ხელნაწერი აღნიშნული გვაქვს D ლიტერით. ამ ლიტერის
ქვეშ ვგულისხმობთ ამ ხელნაწერის მეორე – გადაუხაზავ შრეს. ხოლო პირველ
შრეს – ე. ი. მთარგმნელების მიერ დაწუნებულ, გადახაზულ შრეს აღვნიშნავთ
D1 ლიტერით. ზემოდან გადაწერილს ან ახლად დაწერილს D ლიტერით.
ტეხილი ფრჩხილის მარცხნივ მოთავსებულია ძირითადი ტექსტი, ხოლო
მარჯვნივ ვიძლევით შესაბამის გადახაზულ ტექსტს (D1) იმ სახით, როგორც ეს
ხელნაწერშია, ხოლო შემდეგ – ხელნაწერის ზედა შრეს (D), როცა იგი ძირითად
ტექსტს არ ემთხვევა. თუ ზედა შრეში ერთეული სიტყვებია შეცვლილი, მაშინ
ამ სწორებებს ვიძლევით ცალკე სტრიქონების მიხედვით. ვარიანტების
აღწერისას (D, D1) პირობით ნიშნებს ვიყენებთ საერთოდ მიღებული წესით.
გადახაზულ (D1) ნაწილში, როგორც წესი, შეიმჩნევა მთარგმნელთა
ძიების
პროცესი,
ვარიანტულ
სხვაობათა
სიმრავლე.
მოვიტანთ
დამახასიათებელ ადგილს: 531-ე გვერდის 30-ე, 31-ე სტრიქონები ასეთია:
/”ჰოი, რა რიგად მომადგა მე ყელში ნაღველა!.../ეშმაკეულნო სალმობანო,
წარვედი ჩემგან/ და შენც, ნაღველავ ყელთ მომდგარო, ძირსვე დაეშვი!”
ამ სტრიქონების შავ, გადახაზულ ბწკარედს კი ასეთი სახე აქვს
ხელნაწერში: “აღმომავალო, ყელში მობჯენილნო სალმობანო; ძირსა დაიწ., ნუ,
ნუ დამახრჩობთ მე, ძირსა დაეშვით, დაიწიეთ. შემთ. შიგნეული სულ ამერია,
ყელთ მომებჯინა; ყელთ მობჯენილო სალმობანო, ძირსა დაეშვით. ნაღველი
გარედ და ბალღამი გულს გადამესხა. წარვედით ჩემგან, ჰოი, მწვავო. გულზედ
მომადგა ნაღველისა ჩემის ბალღამი! ძირს დაიწიე, მომიფონე და ჩაიწურე და
მომიფონე! ჰოი, რა რიგად მომებჯინა გულზედ, ყელში ნაღველა. თითქოს
მიპირობს თვის ბალღამში შთამინთქას გული! ზე აღმოსულო ნაღველაო, უკუვ
დაბრუნდი, უკანვე წადი, ძირს დაიწიე. გულისტკივილნო სალმობანო, წარვედ
ჩემგან! ჰოი, რა რიგად მომადგა გულზედ ნაღველი”. ვრცელი ამონაწერი
მოვიტანეთ, რათა უფრო ნათელი ყოფილიყო ის მუშაობა, რომელსაც
მთარგმნელები ატარებენ, სანამ მიიღებენ საბოლოოდ გამართულ, საუკეთესო
ვარიანტს. ეს ტექსტი ხელნაწერში მთლიანად გადახაზულია (ჩვენ მიერ
ვარიანტებში აღინიშნება D1 ლიტერით), ხოლო ზემოდან დაწერილი თეთრი
ვარიანტი კი ამ შემთხვევაში ზუსტად ემთხვევა ძირითად ტექსტს და მას აღარ
ვიმეორებთ ვარიანტებში.
როგორც მოსალოდნელი იყო, ამ ერთადერთი ძნელად ამოსაკითხი შავი
ხელნაწერის შესწავლას უშედეგოდ არ ჩაუვლია. პირველ რიგში
მხედველობაში გვაქვს ის, რომ თვალსაჩინოდ წარმოისახა მთარგმნელთა
ერთობლივი შემოქმედებითი პროცესი მის განვითარებაში. რაც მთავარია,
ხელნაწერის საშუალებით ძირითად ტექსტში შევიტანეთ, ჩვენი აზრით,
აუცილებელი სწორებები, რომელიც დღემდე არსებულ არც ერთ გამოცემაში
არ ჩატარებულა. ამ საკითხთან დაკავშირებით მკვლევარმა გ. შარაძემ
მართებულად შენიშნა, რომ აღნიშნული ხელნაწერი დაეხმარება აკადემიური
გამოცემის მომამზადებლებს ტექსტის დადგენაში *.
ჩვენ მიერ შესწავლილი ავტოგრაფი ნაკლულია, იწყება II მოქმედების III
სანახავიდან. ხელნაწერის წინა 49 ფურცელი დაკარგულია. გვერდების
სათვალავი იწყება 50-ე გვერდიდან; შემონახულია 79 ფურცელი (ორივე
გვერდზე ნაწერი), თუმცა ბოლოს წინა ფურცელი (ე. ი. ორი გვერდი)
დაკარგულია.
ხელნაწერის მიხედვით ძირითად ტექსტში აღვადგინეთ ზოგიერთი
სტრიქონი: მე-10 გვერდის 21-ე სტრიქონი: “უარგვიყვია ჩვენთა შორის
*
იხ. გ. შარაძე, უკვდავი სახება, კომუნისტი, 1986 წ. 31 ოქტ.
მამაშვილობა” აღვადგინეთ ხელნაწერიდან. შესაბამისი ადგილის ინგლისურ
დედანთან შედარებამ დაგვარწმუნა, რომ ავტოგრაფში არსებული ეს სტრიქონი
შემთხვევითაა ამოვარდნილი ტექსტიდან და მისი აღდგენა ამთლიანებს
ძირითად ტექსტს.
115-ე გვერდზე აღდგა 22-ე სტრიქონი: “ატყობინებენ ყოველისფერს, რაც
კი აქ ხდება”, კონტექსტისა და ინგლისური დედნის მიხედვით მისი აღდგენა
მიზანშეწონილად ჩავთვალეთ.
ასევე, 48-ე გვერდზე ხუმარას სიტყვები დღემდე გაუგებრად
იბეჭდებოდა. ხუმარას ამ რეპლიკის შესახებ გამომცემელი გ. გაჩეჩილაძე,
რომელსაც ხელთ არ ჰქონია აღნიშნული ხელნაწერი, მართებულად
შენიშნავდა: “ხუმარას ეს რეპლიკა (განსაკუთრებით მისი პირველი ფრაზა)
თარგმანში ბუნდოვანია”. * ხელნაწერთან შედარებით კი გაირკვა, რომ აქ
მთელი სტრიქონი იყო ამოვარდნილი, რაც გაუგებარს ხდიდა აზრს.
ხელნაწერიდან ჩვენ მიერ აღდგენილი სტრიქონი ზუსტად შეესატყვისება
ინგლისურ დედანს. ი. გრიშაშვილის მუზეუმში დაცულია “მეფე ლირის” 1877
წელს გამოცემული ეგზემპლარი, რომელშიც ილიას ხელით სწორედ ეს
ადგილია ჩასწორებული. ჩვენ ვფიქრობთ, რომ მთარგმნელმა ი. ჭავჭავაძემ ამ
შემთხვევაში მეხსიერებით გაასწორა ტექსტი, რადგან ამის აუცილებლობა
აშკარა იყო. ჩვენ უპირატესობას ვანიჭებთ ხელნაწერიდან აღებულ სტრიქონს,
მითუმეტეს, რომ იგი ზუსტად შეესატყვისება ინგლისურ დედანს.
თვალსაჩინოებისათვის მოგვაქვს სამივე ვარიანტი კონტექსტში. დაყოფით
ვიძლევით აღდგენილ სტრიქონებს.
იბეჭდებოდა
ავტოგრაფი
ილიას მიერ
აღდგენილი
“იმაზედ, ჩემო ბიძიავ,
რომ
როცა
შენგან
ბოძებულს
კვერცხის
ნაჭუჭები
მაინც
შეგვრჩება
და
გვირგვინად მოიხმარებ,
თორემ ამას წინად რომ
შენი
გვირგვინი
შუაზედ გაჰყავ და სულ
ერთიანად შენს ქალებს
იმაზედ, ჩემო ბიძიავ,
რომ
როცა
შენგან
ბოძებულს კ ვ ე რ ც ხ ს
ორად გავყოფ და
გულს
გადავყლაპავ შენ
ი მ კვერცხის ნაჭუჭები
მაინც შეგრჩება...
(ასე ბოლომდე)
იმაზედ, ჩემო ბიძიავ,
რომ
როცა
შენგან
ბოძებულს კ ვ ე რ ც ხ ს
გულსა
და
ცილას
გ ა მ ო ვ ა ც ლი, შენ იმ
კვერცხის
ნაჭუჭები
მაინც შეგრჩება...
(ასე ბოლომდე)
*
უ. შექსპირი, ტრაგედიები, გ. გაჩეჩილაძის რედაქციით, წინასიტყვაობითა და შენიშვნებით,
ტ. II, თბ., 1954, გვ. 793.
გადააყლაპე,
გარგუნეს?
შენ
რა
ასევე ხელნაწერის მიხედვით ტექსტში აღვადგინეთ ზოგიერთი სიტყვა,
რომელიც აღნიშნულია ვარიანტებში სათანადო ადგილას.
454. 1 ასისთავი] აფიცერი B. 7 კარის გზირი] გზირი B. 16 მეგონა]
ვგონებდი B. 22 კაცი – B, მეორეს+კაცი B.
455. 2 ბატონო – B. 4 მეკიდება] მომდის B. 6 მე+ჩემო B. 8 ყმაწვილკაცის]
ყმაწვილი კაცის B. 15 უნდა იყოს] არის B. 18 ორივე] ორნივ B. 19 თავლაფიანმა]
ცუღლუტმა B.
456. 7 უკეთ] უკედ A. 12 იყო – B; გარედ+იყო B. 23 დაფარულს დიდის
ხნის B. 24 მომართვით] მომეცით B.
457. 5 ტვირთ-ახსნილნი B] ტვირთახსნილი A. 19 ვუყვარვარ]
ვუყვარვართ AB.
458. 6 მშთება] დამშთა B. 10 ტყითა] ტყით და B. 17 რისაც] რაც B; და]
დაი B. 18. გულწრფელადა... გულში] გულწრფელად, რომ ჩემსა გულშია B.
459. 11 დღეს... ჩემგან] უკეთი წილი დღეს ჩემგანა B.
460. 5 ჩემო ხელმწიფევ] მეფეო ჩემო B. 10 თხოვდებოდნენ] თხოვდებიან
B, რად ირთავდნენ] რაღად ირთვენ B. 11 ქმარი... უეჭველია] შესაძლოა, რომ
ქმარმან ჩემმან B. 12 წარიღებს. . . ჩემსა] წარიღოს ნახევარი ჩემი B. 13
გულისტკივილსა,... მოვალეობას] გულისტკივილი, სიტყვარული, მოვალეობა
B. 7 წრფელის] წმინდის B.
461. 8 უარგვიყვია ჩვენთა შორის მამაშვილობა – A. 9 იქმენ] იქმნენ B. 20
მაგისა შვილის] მაგის შვილისა B. 22 წარვედ] წახვედ B.
462. 6 თვის... საცხოვრებლად] საცხოვრებლად კი თვეობითა B. 24 იქ,
საცა მეფეს] მაშინ როს B.
463. 1 უსამართლო] საზიზღარი B. 9 ჩემს... ვხადი] ჩალად ვხადოდი ჩემს
სიცოცხლეს B. 10 ვიბრძვი ხოლმე] მე მიბრძოლია B. 23 ჰოი] ოჰ, შე B.
464. 2 გთხოვთ] გთხოვ B. 7 თვარემ] თუარემ B. 8 იყოსმცა] იყომსცა AB.
465. 10 ჩემსა... ჯერ] ჯერედ სიტყვას მე B. 14 აწ რაოდენს] და რაოდენსა
B.
466. 22 მიჰმართოთ] მიმართოთ B.
467. 31 ჰსჯობდა] სჯობდა B.
468. 2 მისთვის უწყრებით?] ეგ არის მარტო? B. 7 გავრევთ] ვეძებთ B. 17
მამასთან] მამაც და B, საქმროც] საქრმოც A. 19 მადლობელი ვარ] მშვიდობით
თქვენდა B.
469. 4 ამათ] იმათ B.
470. 15 ცბიერობაც] ცბიერებაც B.
471. 11 მის] თავის B.
472. 2 ის – B. 6 ჰსჯობს] სჯობს B. 13 მე] და B. 14 მოვუხრი] მოუხრი A. 15
მოვუდრეკ] მოუდრეკ A.
473. 17 შეგვეწიეთ უკანონოებს] იყავნთ შემწედ უკანონოთ B.
474. 20 ერთნაირად – B. 22 მასში] მაში B.
475. 2 მოგახსენოთ] მოგასენოთ A. 10 ნივხდი] მივხდი A. 20 ნუთუ – B.
476. 16 თავისი] თვისი B.
477. 6 ცუდად] ცუდათ B. 7 თავდებად] თავდებათ AB. 14 თუ+ეს B. 17
ჰსცნობთ] სცნობთ B.
478. 6 ჰსცნოთ] სცნოთ B. 10 მაგრამ – B. 14 შვილს] შვილის B. 20
მოგვდევენ] მოგვყვებიან B. 28 რამე – B; ჩვენი – B.
479. 3 ვარსკვლავთა] პლანეტათა B. 14 ბედლემელსავით]
ბეთლემესთავით A.
480. 7 აქეთ] აქედ A.
481. 3 – 4 ბრაზი] გულაფიცხება B. 7 – 8 დაუბიზღებივარ]
დაუბეზღებივარ B. 16 უიარაღოდაო] უიარაღოთაო B.
482. 8 გაიბამს] გაიბავს AB. 17 იმისათვის, რომ ხუმარა] რადგანაც
მასხარა B. 26 ამდენს] ამდვენს B.
483. 20 უჭკვო] უჭკო AB.
484. 14 სამსახური გაგივიდა - B.
485. 2 რასაც] რასაცა B. 15 ჰსთქვი] სთქვი B.
486. 13 უგემურად] უგემურათ AB. 20 მარტო – B.
487. 4 – 5 ხუმარა] მასხარა B. 11 სძინავსო] სძინამსო B.
488. 10 რასაც . . . მეც] შენ მხოლოდ ის შეამოწმე, რაც მე B. 18 მეტად. . .
გულჩათუთქვილია] დიდად გულჩათუთქვილი გახლავთ B. 22 ხუმარასაც]
მასხარასაც A.
489. 5 ვარ . . . მესამე] მათგანი არა ვარ B. 7 სიტყვასაც მიბრუნებ]
თვალსაც მისწორებ B. 11 უკაცრავად] უკაცრავოდ B. 15 წამოსდებს] წამოუდებს
B. 20 გაეთრიე+გარეთ B.
490. 15 მინდა] გინდა B. 17 ჯერ – B.
491. 9 მათრახს+ხო B. 22 რამა] შენა B, ჰფარვიდე] ფარვიდე B. 23
ჰსთქმიდე] სთქმიდე B.
492. 12 მუქთის] მუქთი B. 16 არაფერიდამ] არაფრიდამ B. 19 ხუმარა]
მასხარა A. 22 ხუმარამ] მასხარამ A. 24 ხუმარისა] მასხარისა A.
493. 7 იქნება] იქმნება B. 8 ხუმარა] მასხარა A. 13 ურცხო] ურცხვო B,
ხუმარაც] მასხარაც A. 15 მე] მა A. 21 მიყაბულებდნენ] შემარჩენდნენ B. 22
მე+არ B.
494. 5 ორად გავყოთ და გულს გადავყლაპავ, შენ იმ კვერცხის – A,
კვერცხს გულსა და ცილას გამოვაცლი (გრიშ. ეგზ.) 10 არა – B. 11 ხუმარა]
მასხარა A. 17 პამპულად, მაიმუნად] პამპულათ, მაიმუნათ A. 21 აქეთ] აქედ A,
ბატონებად] ბატონებათ A. 26 ზმაა – A. 27 კეფაც] კეფადაც არის ხმარებული B,
ხუმარა] მასხარა A.
495. 2 მისთვის რომ] რომ უწინ B. 6 ხუმარას] მასხარას A. 14
ყოფნობისათვისაც] ყოფნისათვისაც B. 23 აგრე წარბი - B. 23 – 24 უკანასკნელს]
უკანასკნელ B.
496. 7 ყველას... გაეწონება] თვალში ხშირად ყველას გაეხირება B. 12
არამცა] არამც B; ეს] ესე B. 20 გვამცნებთ] გვაჩვენებთ B; აფარებთ] ჰფარავთ B.
23 აღმოჰკვეთს] აღმოკვეთს B. 28 ასე] ისე B.
497. 9 – 10 რომელიც . . . უწინ] რომლისა გამო თქვენ ის აღარა ხართ,
რაც იყავით B. 13 გოგრავ] გოგრა B. 15 ნუთუ – B. 16 არ, არ – B. 24 ყმად] ყმათ A.
498. 11 ქარვასლადა] ქარვასლათა A, გარდააქცია] გადაქცია B. 12
ბინძურობით] სალახანობით B. 16 თქვენვე] მაინც B. 18 თან] თქვენ B. 24 შე] შენ B.
28 მონად] მონათ A.
499. 2 სინანულშია] სანანურშია B. 5 შე] შენ B. 7 გველეშაპისა]
გველაშაპისა A. 9 აღგაშფოთათ] აღგაშფოთა B. 14 თვისი] თვის B; ვალი+ და B.
22 ირტყამს] გაირტყამს B. 27 ვინ] რამ B.
500. 8 სხეულისგან] სნეულისგან B. 14 ჩაუთხაროს] წაუთხაროს B. 17
ჰსცნოს] სცნოს B. 18 რაოდენადაც] რაოდენათაც B. 29 ორმოცდაათი
. . . დაუთხოვნიათ] ორმოცდაათს კაცს მაკლებენ მე ამ ორ კვირაში B.
501. 14 მოვალხობ] მოვალბობ B.
502. 1 ვირ-ეშმაკავ] ვირ-ეშმაკო B. 4 აღარა] აღარ B, 6 მზგავსს] მგზავსს A.
10 და მე] მე კი B. 13 არის] არი B.
503. 14 შენც] შენცა B. 20 მაგრამ] მაგრა B. 23 გულჩვილობისთვის]
გულჩვილობისათვის B. 25 რამოდენადაც] რამოდენად B; შორს] შორსა B.
504. 4 სასახლის] სახლის A. 20 ქალამანში] ქალაბანში B.
505. 3 პირველისავით] პირველსავით B. 14 მად] მათ A, აქეთ] აქედ AB. 19
იკეთებს] აკეთებს B.
506. 2 რისთვისაც იკეთებს] ლოკოკინა რისთვის იკეთებს ღვრიანჭელასა
B. 11 მზად+არ B. 18 ხუმარად] მასხარად A.
507. 2 ხუმარა] მასხარა A. 23 სტივენსს] სტივენს A. 24 ვსთარგმნეთ]
ვჰსთარგმნეთ B.
510. 5 დამნებდი] დაბნებდი A. 23 მეოხედ] მეოხეთ A.
511. 5 აქეთ] აქედ A. 13 მზღვეველნი] მღზეველნი A.
514. 6 ამალად] ამალათ A.
520. 21 კოდალავ] კოსალავ A.
524. 18 შიკრიკად] შიკრიკათ A.
527. 6 სასწაულად] სასწაულათ A.
528. 19 ციხე-დარბაზის შინა] სასახლის წინ D1. 22 სახლიდამ ისე]
შინიდგან ესრე D1, სახლიდგან ისე D; წამოსულან] წამოსულაან წამოვიდნენ D1.
23 უფიქრიათ] უფიქრნიათ D. 28 მშვიდობისა+დიდებულო ჩემო D1.
529. 2 ამას რას ვხედავ] ეგ რაღა არის, ამას რას ვხედავ D1, ეს რაღა არის
D. 3 შენ . . . თავ-გასართობლად] არ გრცხვენიან უსაქმობით მაგით თავს
ირთობ, უსაქმობით D1. 4 და . . . გაიყარე] რომ თავი შენი მაგით გაგერთო შენ
D1. 8 აი] ჰაი D. 9 ღმერთმან იცის – D. 11 ფეხებითა] ფეხებით D. ნამეტანად]
მომეტებულად D1, ნამეტანვად D. 12 ხის . . . ჰსმდომებია] კალაპოტში ჩასვან
აი D1, ჰსდომებია] უნდაო D1, სდომებია D. 14 რომ ჩემს მხლებელს] რომელმანც
შენ D1. 15 ამრიგადა] რიგათა D. 17 ბატონო] გახლდნენ D1, იყვნენ D. 18 არამც
. . . ასულიც] არც სიძე თქვენი, არც ასული არ იყვნენ; ასული თქვენი და
ბრწყინვალე თქვენი სიძეც D1.
529-ე გვერდის 22-ე სტრიქონიდან 531-ე გვერდის მე-5 სტრიქონამდე
შესაბამისი ტექსტი ხელნაწერში გადაშლილია. იკითხება ასე: ლირი არ
იქმნება; არ იქმოდა: ეს ტყუილია, სტყუი! კენტი. სწორედ არის, არ ვსტყუი!
ლირი. სტყუი-მეთქი, არ ვსტყუი, ვამბობ, არ ვსტყუი-მეთქი. ლირი. არ
დავიჯერებ, არა, მაგას არ გაბედავდნენ. არა, არ მჯერა. არ იქმნება, არა და არა!
უპატივრობას ჩემსას, ესრეთ ჩემსას არ გაბედავდნენ. კენტი. აკი გაბედეს და
იქმნეს კიდეც. ლირი. არ გაბედავდნენ. ვფიცავ ზენარსა. კენტი. ჰო, გაბედეს –
მეფევ, მეფე D1. (ამას მოსდევს ახალი ვარიანტი სწორებებით, მოგვაქვს ქვემოთ
სტრიქონების მიხედვით).
529. 24 მე ვამბობ, არა] არა-მეთქი D1.
530. 2 დიახ] დიაღ D. 4 მე . . . არა] არ იქმოდნენ D1. 5 შემომბედავდნენ]
გამიბედავდნენ D1. 7 შემოგბედესთ და მორჩნენ კიდეც] აი, ხომ ხედავ,
იუპიტერსა ვფიცავ, არა D1. 9 სტყუი შენ] არ ჰქმიდენ D. 10 არ გაბედავდნენ]
რომ მაგას არ მაკადრებდნენ D1, ვერ გაბედავდნენ D. 12 მეც იუნონას
გეფიცებით გაბედეს-მეთქი] მეც; გაბედეს მეთქი, გეფიცებით; მეც; იუნონას D1.
14 არ] ვერ D1, გაბედავდნენ, ინდომებდნენ] გაბედავდენ ინდომებდენ A. 15 არ
. . . ქცევით] ეგრეთი წყენა სიკვდილზედ; ამგვარს წყენას ისა სჯობდა, რომ
მოვეკალი; მაგ სამარცხვინო საქციელით მე არ მაწყენდნენ; ეგრეთსა
სირცხვილს, ეგრეთს წყენას არ მაკადრებდნენ D1, ეგრეთის ქცევით სახელს
ჩემსას არ შეარცხვენდნენ D. 16 უარესია] უმჯობესია D1. 17 დაწვრილებით]
დაწყნარებით D. 18 სამაგისო] ისეთი D, შიკრიკს] შიკრიკსა D. 19 სამარცხვინო]
უკადრისი D1. 21 მივედ] მივედი მე D1. 24 გაოფლებული,... შიკრიკი] ქანც
გაწყვეტილი, ერთი ვინმე D1, გაოფლებული, დაქანცული შიკრიკი ერთი D.
531. 1 გონერილიის... მოახსენა] და თქვენის ქალის გონერილის
მოკითხვა; და მოახსენა მან მოკითხვა; ვის ქალბატონის გონერილიის D1. 2 და
. . . წერილიც] გონერილიის წერილიც მისი მიართვა D1. 3 მოჰყვნენ] მოყვნენ D,
რომ] რო D. 6 გულცივად . . . გამოგვყეო] ცივად მითხრეს, თან წამოგვყეო D1. 7
გვდიე] მოგვიცადეო D1. ვიდრემდე . . . . მოგცემთო] მოვიცლით და პასუხს
მოგცემთო D1. 9 მის დანახვაზედ] იმისმა ნახ. D1. 11 გაკადნიერდა]
გაკადნიერდა და გაბრიყვდა D1. 13 ვერ . . . ხმალი] და რომ ვნახე ის, მყის
ვიშიშვლე მე D1. 14 შემიშინდა . . . ღრიალს] ის ლაჩარი კი თვის კივილს,
მოჰყვა ღრიალს და მთელი სახლი D1. 15 იმის . . . დაგვესხა] მთელი სახლი;
ალიაქოთი ამიტეხა ამ სასახლეში D1. 16 სიძემან . . . ბრალი] დამასხი თავზედ.
თქვენმა სიძემ, თქვენმა ასულმა D1. 17 სათაკილო] სამარცხვინო D1. 19 აქეთ]
აქედ A. 20 ზამთარს არ გაუვლია] ზამთარი არ გასულა D1. 22 შვილები
მოიძულებენ] შვილები გულს არ დაუდებენ D1. 26 სძაგს] სძულს, სდევს D1. 27
ამდენი] იმდენი D.
531. 30 – 532. 1 ჰოი... დაეშვი!] ნაღველი ყელში მომებჯინა და გვემა
მომდის; გული მეჭიდება [. . . ] აღმომავალო, ყელში მობჯენილნო სალმობანო,
ძირსა დაიწ., ნუ, ნუ დამახრჩობთ მე, ძირსა დაეშვით, დაიწიეთ შემთ.
შიგნეული სულ ამერია, ყელთ მომებჯინა; ყელთ მობჯენილო სალმობანო,
ძირსა დაეშვით. ნაღველი გარედ და ბალღამი გულს გადამესხა. წარვედით
ჩემგან, ჰოი მწვავო. გულზედ მომადგა ნაღველისა ჩემის ბალღამი! ძირს
დაიწიე, მომიფონე და ჩაიწურე და მომიფონე! ჰოი, რა რიგად მომებჯინა
გულზედ. ყელში ნაღველა. თითქოს მიპირობს თვის ბალღამში შთამინთქას
გული! ზე აღმოსულო ნაღველო, უკუვ დაბრუნდი, უკანვე წადი, ძირს დაიწიე.
გულისტკივილნო სალმობანო, წარვედ ჩემგან! ჰოი, რა რიგად მომადგა
გულზედ ნაღველა D1.
531. 30 ჰოი . . . ნაღველა] ჰოი, რა რიგად D. ყელთ გულს D.
532. 2 ქალი ჩემი] ქალისშვილი D. 4 გრაფთან გახლავთ] არის გრაფთან D.
6 მათთან] მასთან D. 8 ხუმარა] აზნ. D. 9 რაც+შენა D1, სთქვი] ვსთქვი A.
532. 11 ერთი მითხარით] არა მითხარით, მაგას D1. 14 – 15 რომ
. . . იქმნებოდა] მაგ კითხვისათვის რომ შენთვის ხუნდი გაეყარათ, ახი
იქნებოდა D1, მაგ] მაგგვარ D1, ხუნდები] ხუნდი D. 17 მაგ. . . ლაზღანდარავ]
განა მაგისთანა რა ვიკითხე, შე ტუტუცო D1, ლაზღანდარა] ტუტუცო D. 19 – 21
ისა ვნახე. . . არა ღირს] ჭიანჭველასთან უნდა მიგაბაროთ, რომ ჭკვა გასწავლოს.
ის გასწავლიდა და ტვინში ჩაგიდებდა, რომ D1, ისა ვნახე, რომ ჯერ შენ კიდევ
მისაბარებელი ხარ შეგირდათ ჭიანჭველასთან, რომ ჭკვა ისწავლო. აბა ის
გეტყოდა შენ, რომ ზამთარში მუშაობა მუშაობად არა ღირს D. 20 შაგირდად]
შაგირდათ A. 21 მუშაობად] მუშაობათ A.
532. 22 – 533. 4 კაცი. . . კინკრიხოსა] ვინც თავის ცხვირს მიზდევს, ის
თვალებს მიჰყავს, რასაკვირველია ბრმებს გარდა და ოცს ცხვირში ერთს
იმისთანას ვერ იპოვი, რომ სიმყრალის სუნი ვერ აიღოს. ვის ცხვირი წინ
უძღვება კაცს, საცა კაცი მიდის, დაიარება, სადმე, მაშინ მას ცხვირი წინ
გაუძღვება, მაგრამ თვალებს კი მიჰყავს. არა შე ბრიყვო, როგორ არ იცი, რომ
ცხვირი კაცს ფულისთვის კაცი წინ D1.
533. 4 – 5 მაგრა ჩასჭიდე] ჩაეჭიდე D. 31 კუთვნილებისამებრ – D. 7 – 8
მე. . . რჩევაა] რადგანაც მე მინდა, რომ ეს რჩევა მასხარის გამოთქმულია,
ურიგო არ იქმნება D1, 8 სულელის რჩევაა] მასხარის რჩევა არის D. 9 – 14
ფლიდი. . . გაფლიდდება] ვინც სარფისთვის სწევს მარტო სამსახურსა,
სამსახურს ემსახურება, წვიმა-ავდარს ის ვერ გაუმაგრდება. ბრძენი წავა,
კურდღელსავით გაფთხება; ჩემისთანა სულელი კი დარჩება. ფრთხილი, ის
ფლიდი, ბრძენი მაშინ გასულელდება. სულელი. ვინც სამსახურს წევს მარტო
სარფისათვის, წვიმას, ავდარს ის ვერ გაუმაგრდება. ვინცა მარტო სარფისათვის
გმსახურებს; იგი ჭირში შენ არ გამოგადგება. თუ ბრძენი კაცი მაშინვე
გიმუხთლებს, გიღალატებს, თავს დაიძვრენს, წაგივა, ჩემისთანა სულელი კი
შეგრჩება. მაშინ ფლიდი ბრძენი გასულელდება, სულელი კი არ გზით არ
გაფლიდდება. ვინც კი მსახურებს მარტო სარფასა, ის წვიმა-ავდარს ვერ
დაუდგება. ბრძენი გაფთხება, წავა თვის გზასა. მასხარა პატრონს არ
გადუდგება. მაშინ ლაჩარი და ფლიდი ბრძენი მასხარა სულელსა
დაემზგავსება. ფლიდი, გაქნილი და ფრთხილი ბრძენი, მაშინ მასხარად
გადაიქცევა, მასხარას დაემზგავსება. მაგრამ მასხარა ფლიდსა გაქნილსა
არასოდეს არ დაეძრახება. გულმრუდი ბრძენი, ფლიდი, გაქნილი მაშინვე
გასულელდება. ჩემისთანა კი გლახა, სულელი, თავის დღეშიაც არ
გაფლიდდება. ვინც ჯაფას ჩემობს და სარფისთვის მსახურებს, იგი ჭირში შენ
არ გამოგადგება D1. 10 გამოგადგება+ერთგულია, როცა სარფას მოელის, როცა
არა ხელიდამ დაგიძვრება D1. 16 ვინ. . . სულელო] ვინ გასწავლა ეგენი, შე
მართლა გადარეულო D1; ვინ] რამ D. 18 ვაი. . . გოგრას] ვაი, შე გამხმარო
გოგრავ D. 20 შემოდიან] შემოდის A. 22 ისინი. . . კადრულობენ] მაშ ეხლა
ჩემთან ლაპარაკსაც არ კადრულობენ D. 23 გზამ. . . ვართო] ავადა ვართო,
დავიღალე, ავად არიან და დაიღალენ D1. 26 ჰსთხოვე] სთხოვე D.
534. 2 მეფემ. . . არის] ხელმწიფევ ჩემო, თვითონ უწყით, რომე კორნვალი
1
D . 3 – 4 ახირებული. . . სდგას] და მაშინ იტყვის, არ გადასთქვამს, მაზედ
მტკიცედ დგას, ახირებული და ჯიუტის ხასიათისა D1. 4 მასზედ. . . სდგას]
აღარ გადათქვამს D1. 7 მერე. . . გულფიცხია] გულფიცხიო? მითამ ეგე რას
მოასწავებს, მერე რა რომ გულფიცხი D1. ოჰ, გლოსტერ, გლოსტერ. . . მე მსურს
ისინი. მე მსურს. რას ვაქნევ მე მის გულფიცხობას. ნახვა. ლაპარაკი მსურს
კორნვალთან და იმის ცოლთან D1. 8 მათი მინდა მე - მე მათი მინდა D. 8 – 9
ნახვა. . . მეუღლესთან] მათი ნახვა მე მინდა. მე მინდა-მეთქი კორნვალი და
მისი ცოლი ვნახო, ესე სურვილი თქვენი იმათ მე მოვახსენე D1. 9 ლაპარაკი
მსურს - D. 13 შენ ეს მითხარი] შენ კარგად შეისმინე, ბძანე D1. 16 დიაღ] დიახ D.
18 ხელმწიფესა] მე მეფესა, რომ კორნვალთან, კორნვალთან-მეთქი D1. 19
მშობელს. . . უნდა] მე ჩემს ქალთან მსურს ლაპარაკი, ყოფნა მსურს მეთქი D1, 20
მამა. . . უხმობს] ჩემს შვილს ვუხმობ მე D1, მამა ვუხმობ შვილს D; აცნობე+მაინც
არა ქმნეს D. 21 გულფიცხიაო. . . გუბდება] სული მ. სისხლი შრება და სული
მიგუბდება. სისხლი შრება, გულფიცხადა ვარ. როგორ. მთავარ-ბატონი
კორნვალი. იგი მაშ, წადი-მეთქი D1. გულფიცხიაო, მთავარი იგი გულფიცხია
D. 22 უჯათს მთავარსა] მთავარს უჯათს D1. 23 – 24 მოიცა. . . არის] დაიცა,
ნურას იტყვი, ის ვინ იცის იქნება მართლაც შეუძლოდ იყოს, ავადაც იყოს D1. 24
მართლაც ავად] მართლად ავათ A, იყოს] იყო D. 25 ავადა] ავათა A. 26 კისრად
ვღებულობთ] კისრად ვღებულობთ, მოგვეთხოვება D1.
534. 25 – 535. 1 როს. . . გვიდგა] სხეული დაგვიუძლურდება, ბუნებას
სენი რათ ერჩის D1. 2 მაშინ. . . ჰქენჯნის] მაშინ თვით ჭკვასაც. სხეულთან
ილახება თვით ბუნებაცა, გონებაცა. მაშინ გუნება სხეულთანა თვით ჭკვასაცა
ლახავს D1. 3 ჰსჯობს] სჯობს D, მოვითმინო] არ ავჩქარდე D1, გულსწრაფობაა]
აჩქარებაა, გულსიფიცხეა D1, გულქარობაა D; 4 სნეულს. . . მოეთხოვება] რომ
ვთხოვ ავადმყოფს, მას, რაც მრთელს, ჯანმრთელს მოეთხოვება D1. 7
ჩემი. . . ჰქონიათ] სჩანს არაფრად მე არ მაგდებენ D1. 8 მაშ. . . ზის] ეს კაცი.
დაგკარგავთ, არად მაგდებენ. კაცი ხუნდში ჩაუსვამთ. რომე ჰქონდეთ. ამ კაცს
ფეხში ხუნდსა არ D1. 9 – 10 ეს. . . მოუხდენიათ] ეს მიმტკიცებს მე, რომ ისინი
მერიდებიან, ისინი მიბრაზდებიან და მისი ცოლი რომ მათ განგებ
მოუსაზრნიათ, განგებ სახლიდგან წამოსულან. აქედან წამოსულან, რაიმე D1. 9
ჰსჩადიან] შეხებიან D1, სჩადიან D; 11 გიბრძანებთ. . . აჰყაროთ] ახსენით ხუნდი
ჩემს. აჰყარეთ ხუნდი ჩემსა მხლებელს D1. 12 იმ – D, მის] მის D1. 13 ეხლავ]
ამწუთს, მე მინდა D1. 14 მოისმინონ] მომისმინონ D1, 15 – 18 თორემ. . . ძილითა]
თვარემ ვუბრძანებ მათ კარის წინ ნაღარა დაჰკრან. და ნაღარას დავაკვრევინებ,
თვარემ ნაღარას მათ კარის წინ დავაკვრევინებ იმ დრომდე, ვიდრე ის
ნაღარა. . . და ნაღარას დავაკვრევინებ. თვარემ ვუბრძანებ და ნაღარას
დავაკვრევინებ. მათ კარის წინ დავაკვრევინებ. ვაყვირებ საყვირს, ვიდრემდე
ვცნობ. მათ საწოლის კართან. მათ საწოლის ოთახის კართან. ვაყვირებ საყვირს
საშინელის ხმით იმ დრომდე, ვიდრე საყვირი თვით არ იტყვის, მათ ძილი
სიკვდილათ არ გადაექცევათ. თვარემ დათვსა და ნაღარასა დავაკვრევინებ მე
მათ კარის წინ. მე იმათ კარის წინ. და ვუბძანებ და ნაღარას დავაკვრევინებ
მათის საწოლის კარების წინ. იმით ავსტეხავ ერთს საშინელს ნაღარის ცემას,
თვარემ საწოლის, იქ, სადაც იმათ სძინავთ, ვაყვირებ საყვირს მათის საწოლის
კარების წინ იმ დრომდე ვიდრე არ მოვასვენებ, ვიდრე მათ ძილი სიკვდილათ
არ შეეცვლებოდეთ D1. 20 ღმერთო. . . სამდურავს] ნეტა თქვენ შორის კვლა ესე
კარგად, საქმე ასე წარიმართოს. საქმე კეთილად D1, ნეტა თანხმობა ჩამოვარდეს
კვლავაც თქვენ შორის D. 23 – 24 აზვავდა. . . ამოდიხარ] ვაი, გლახ გული
ყელში მომებჯინა, ძირს დაიწიე ძირსა, გული აზვირთდა და ყელში მე
მომებჯინა, მე იგი ყელში. ვაი გლახ გულო, ნუ დამშვიდდი, არ დამშვიდდე, ზე
ნუ აღმოხვალ ძირს დაიწიე D1.
535. 26 – 536. 2 ერთი. . . საჭმელად] შენც ისე იმას ეუბნები შენს გულს,
რასაც ეტყვის ხოლმე დედაკაცი, როცა ცოცხალ გველთევზებს კუპატებში
აწყობს. კუპატებს აცხობს და შიგ ცოცხალ გველთევზებს აწყობს. და იმათ შიგ
ახვევს, აწყობს. იცი იმათ მაშინ რას ეუბნება, თავში წკეპლას ცემს და თან ასეთს
ალერსს ეუბნება: “აი თქვე ცელქებო, ძირს, ძირს დაიწიეთო”. იმისთანა ძროხა
კაციც კი ყოფილა ქვეყანაზედ, რომელსაც თვისი კეთილგულობით
ცხენისათვის კარაქიანი თივა უძლევია D1.
535. 28 – 536. 2 იმ... საჭმელად] იმ დედაკაცის ძმას კი ისე ნაზად უყვარდა
თავისი ჯაგლაგი ცხენი, რომ თივაზედ კარაქს უსვამდა და იმას მიართმევდა
ხოლმე D.
536. 8 – 9 სალამი. . . დიდებულებავ!] გიძღვნით სალამს. (თაყვანი) დილა
მშვიდობისა. . . ღმერთმა თქვენც მოგცეთ, ხელმწ. დიდებულო D1. 10. ხუნდს
გამოუყრიან] განათავისუფლებენ D. 12 დიდად მიხარის] მეც მახარობელი ვარ.
მიხარის D1, მე დიდად ვხარობ D. 20 ფინთი] ფინთა D. 22 აქ. . . მან] ჩამკიდა მან
D. 23 და. . . განმიწონა] და მიფხაჭს ის გულს ვითა და როგორც ბრჭყალი
არწივისა, ხოკს მას და ქენჯნის და ვით არწივი თვის ბრჭყალებით
შემემრჭვალა მე D1; განმიწონა] განმიყარა D. 24 დამმართა მე] ჩამადინა D. 25
პირშშავია] გულწამხდარია D1. 26 ოჰ, ოჰ], ვაი, რეგანა, ოი D1, ვახ, ვახ D.
537. 2 გული დაიცხროთ] რომ დაშოშმინდეთ D1. 3 უფრო. . . აფასებთ] მე
ვბედულობ, მე უფრო მჯერა, რომ ჩემს დასა თქვენ ვერ აფასებთ. თქვენ ფასს,
ვერ სდებთ ჩემის დის ქცევით. ამის ქცევას თქვენ ვერ აფასებთ D1. 9. მცირე
რამეშიც] მოვალეობა თუნდ მცირედშიაც D1.10 შელაგმოს თქვენი] არ მოსწონს
აბეზარი თქვენი და ვეღარ ითმენ, სურს, რომ იგი მცირედ შელაგმოს D1;
ამალა+რათა ყოველი D1. 11 მათი. . . ამბოხი] მათ ამბოხი, ლალვა და შფოთი D.
13 – 14 აქ. . . არის] როგორც მიზეზი, ისე აზრი კეთილი არის, რადგან მისთვის,
რომ აზრიც და განზრახვაც აქ კეთილია, ვით მიზეზი, განზრახვაც
რაოდენადაც D1. 14 კეთილი არის] საკეთილეა D. 19 თქვენ მოხუცდით]
მოხუცებული ხართ D1. 20 აქ ყოფნისთვის] სიცოცხლისთვის D1. 23 – 26
და. . . მას] აუხსნათ, რომ იგი თვით თქვენ D1; მას აწყენინეთ - D.
538. 2 ვსთხოვო . . . თვითონ] ვთხოვო, შენ თვით საჯე D. 3
მართებულია] მომიხდება მე. მოუხდება მშობელს მამას D1. 5 მოვუძლურდი] მე
დავბერდი, მოვუძლურდი D1. 9 ჰსჩადით] სჩადით D, რად] ნუ D1,
ჰკადრულობთ] კადრულობთ D. 10 მე . . . წაბრძანებასა] გირჩევთ თქვენ, D1,
კვლავაც ჩემს დასთან მე თქვენ გირჩევთ წაბრძანებასა D. 11 ლირი+არა,
არასდროს D1. 12 მან შუა გაჰყო] მან შუა გამოყო, ავად მომექცა D1. 13 ამალა]
ჩემთ მხლებელთ რიცხვი D1. მე მეპყრობოდა] მხვდებოდა ხოლმე D1, - D. 16
ზედ] ზე D. 18 ძვლებში] გვამში D1. ღრღნა დაუწყე] და დაუღრღნე მას D1,
ჩაფქვი, ჩაფშვნიტე] დაფქვი, დაფშვენი D1. 20 უჰ, უჰ. რა მესმის] ოხ, ეს რა
მესმის, უჰ, უჰ, რა მესმის D1.
538, 22 – 539. 2 შენც . . . ამპარტავნება] თქვენ თვალთ უსწრობნო, ცის
ელვავ, დაუბრმავეთ მას საზიზღარნი თვალნი, თვალთ გაუშტეროს
განუცდელის მსწრაფლ მორბედო შენ ცისა ელვავ, დამაბრმავებლის შენის
ალით მის საზიზღ-თვალთა მიუხდე და გაუუქმე, წარსტაცე ძალი
მხედველობის და დააბრმავე, დააშრიტე მყაყე გუბეს კავშირთა ხრწნით(დამყაყებულს გუბეშია) შექმნილო სენო, შენც ოშხივარად, ოშხივარად
აღმოქშენილო, დამყაყებულის, გახრწნილის, შხამიანის, ყოვლად ქალურის
მზისა ძალით დამყაყებულის, აყროლებულის ძუძუთაგან, დამყაყებულის და
მყრალისა, მზის ძლიერებით ოხშივარად აღმოორთქლილო, ქმნილო,
გარდაედე მას, შეუმწიკვდეს, წაუბილწე შვენება სახის, და შეუმუსრე ის
ზვიადი ამპარტავნება D1. 22 შენც] შენ D, მწვავის ალითა] მწვავისა ალით D. 23
გაჰბუგე] გაბუგე D.
539. 4 – 5 ოჰ . . . დამწყევლით] ღმერთო ჩემო, მიხსენ, ღმერთო, რა
მესმის, ნუთუ ეგრედ თქვენ მეც დამწყევლით გულისწყრომის ჟამს? ვიშ
კურთხეულო ძლიერო ღმერთო ჩემო, ნუთუ მეც ეგრე გამიმეტებთ და
დამწყევლით გულისწყრომის ჟამს. ცისა ძალნო გულისწყრომის ჟამს
გამიმეტებთ გულისწყრომის ჟამს D1. 8 შენ . . . დამაწყევლინებ] შენს
წყევლამდე მე არ მივაღწევ D1. 10 გაქმნევინებს] გამოქმედებს D1. 11 – 12 იმის
. . . სწვავს] შენი დის თვალნი, წყეულნი თვალნი, გაცოფებული აქვს შენს დასა
თვალთ მეტყველება, შენნი თვალნი კი ნუგეშსა სცემს და ათბობს, არა სწვავს.
იმ შენის წყეულის დისა თვალნი ცოფით სავსეა, შენი თვალნი კი ნუგეშს
აკრთობს, ათბობს, არა სწვავს D1. 12 ჰკრთის, ჰსწვავს] კრთის, სწვავს D,
ჩემთვის არ დაიშურებ] რაც მიამება, მას საწყენად შენ არ მიიღებ. საწყენად შენ
არ მიიღებ ჩემთვის ხალხის გამო D1. 14. ჩემს ამალასა] ჩემსა ამალას D, სიტყვას
უკადრისს - D. 15 – 17 არ . . . შენთან] არ შემიმცირებ ჩემს ულუფას და ზედ
ცხვირს წინა არ გაუყრი შენს კარს ურდულს... (არ იკითხება) D1. 18 ბუნებისა]
ბუნებური D. 20 რიდი . . . გადახდა] შენ იცი წესი ზრდილობის და
მართებულობის. მადლის გადახდა ზრდილობა და D1. 21 შენ+კიდევ D1. 23
ბძანეთ] ბრძანეთ D, ბატონო ჩემო - D. 28 ნიშნავს+შემოდის ოსვ. D
540. 2 – 4 ვეჭვ . . . მობძანდა] ჩემი და მოდის. ეს უსათუოდ ვეჭვ ჩემი
დაა. იწერებოდა, რომ მოვალო და ჩემი და მოდის. მოსვლას წიგნშიაც წერდა
კიდეც. მწერდა წიგნში მალე მოვალო. (ოსვალდი შემოდის). მობძანდა შენი
ქალბატონი? იწერებოდა მალე მოსვლას D1. 6 – 8 აი ეგ... ჰსჩრია] ეგე არის ვინც,
რომელსაც გული წელთ სჩრია, ვისაც მხოლოდ არვის ჩალად არც ჰხდის და
ლაღობს იმით (და გულობს), რომ ქალბატონი იმის მოწყალეა; მარტო იმის და
თავი მოსწონს. აი ის მონა, რომლისთვისაც ქალბატონის მოწყალებასა მყრალი,
დამპალი გული ყელში ამოუჩრია. შელაქებული, გაქსუებული გული ყელში
ამოუჩრია. რომელსაც წყალობს ქალბატონი, არის მონა ჯერჯერობითა და მით
დი[დ]გულობს, გული ყელში ამოუჩრია D1. 7 ჩრდილ-ქვეშ] ჩრდილს ქვეშ D. 8
ჰსჩრია] სჩრია D. (წინა სტრიქონებს ხელახლა უბრუნდება მთარგმნელი), 8 – 10
და რომელსაცა . . . არამზადავ] რომელსაცა თვის ყალბი გული ყელში მუნ
სჩრია. მარტო იმით, რომ დღეს წყალობის ჩრდილს ქვეშ არს. იმისი ვისაც
ახლავს იგი, ვისაც მსახურებს D1. 14 მნებავს შევიტყო] მითხარით მეთქი D1. 15
ხუნდი+შვილო D1. 20 თქვენ . . . სახავთ] ტყუილად გწამთ D1. 23 – 24 პირშიც...
წვერის] ნუთუ არ გრცხვენის, ოჰ შე პირშავო. არ გრცხვენის, რომ კვლავ
უჭვრეტ ამ ჭაღარა სიმართლისათვის D1. 25 რეგანავ... აძლევ] რა ჰქენ, რეგანავ,
მაგას ხელიც მიეც, მიესალამე. მაგას ხელს აძლევ შენ D1. 28 რა შემიცოდავს]
დავაშავებ D1, რა შევცოდე მე D; ცოდვა არ არის] ბრალი არ არის D1.
541. 3 ამასაც+ვინ ჩასვა ხუნდში D1. 6 ჩემის ბძანებით] მე თვითონ ჩავსვი
D1. 7 მაგის... მოუხდებოდა] რაც დააშავა უფრო მეტის ღირსი იყო ეგ D1. 9 მაშ...
ეგ] შენის ბრძ. უბრძანე D1. 11 მამაჩემო... ჰსწყრებით] გთხოვთ, მამაჩემო, რისა
ძალიც. ნუ ქადილობთ, რის ძალიც არ გაქვსთ, რომ აღარ შეგწევთ ძალი,
ქადილს ნუღარ ქადილობთ. რისთვის სწყრებით D1. 12 უღონოა] ძალი არ აქვს
D1. 13 – 14 გაინახევრეთ... ჩემთან] გთხოვთ, დაითხოვოთ ნახევარი თქვენი
ამალა და ჩემს დასთანვე კვლავ მიბრძანდეთ და თვე რომ გავა მობძანდით
ჩემთან D1. 18 – 19 დავსთქმო... საცხოვრებელად] წავიდე შენს დასთანა, მაგას
არა ვიქ, ცის ქვეშ ვირჩევ დარჩომასა D1. 20 ცის ქვეშ დავრჩები] მე ვირჩევ
დარჩომას ჰაერთან D1. 21 ამხანაგად] ამხანაგათ A. 22 წავალ] მივალ D; ოჰ] შენ
D1, ოხ D. 24 ისევ... წავიდე] უკან წავიდე ისევ D1. 26 ყმად] ყმათ AD. 27
უმზითვო A, და... შეექორწინა] მას, რომელსაცა ჩემი ქალი უმზითვოდა ჰყავს.
შეირთო ჩემი ქ. უმზითვოდ ჩემი ქალი თან წაიყვანა D1, და ვინც უმზითვოდ
ჩემსა ქალსა შეექორწინა D, პირქვე დავემხო] მუხლთ მოვიდ. მე დავიჩოქო D1.
542. 1 ვსთხოვო... ადგილი] შევაბრალო მე ჩემი თავი და სახლი ვსთხოვო
1
D . 2 ლუკმა მაწვდიოს] სახსარი ვსთხოვო D1. 3 შენს... მირჩიე] ბარემ ეს მითხარ,
მითხარ, მირჩიე D1, მირჩევ შენს დასთან მე წასვლას? ბარემ მირჩიე D. 4 – 6
ამ. . . გაუხდი-თქო] რომ ამ საძაგელს და მყრალს მონას ბიჭად გავუხდე, რომ
მან კურტანი სახედრისა ვით პირუტყვისა, ტვირთმზიდივით ზურგს
დამადგას D1. 4 საძაგელს] საზიზღარს D1, ბიჭად] ბიჭათ AD. 6 სახედარად]
სახედრად A, სახედარადა D. 10 ჭკვას ნუ მირყვევ] ჭკვიდან ნუ შემშლი, ჩემო
D1. 11 – 12 ნუ... ერთმანერთსა] ნუ გეშინიან, მე შენ თავს აღარ მოგაწყენ,
დამეხსენ შვილო. მე შენ თავს აღარ მოგაბეზრებ, ნუ გეშის შვილო. გაგეყრები
შენ. ერთმანერთს ჩვენ აღარ ვნახავთ D1. 14 – 15 ვაი... ვამბობ] ვა. ეს კი არა შენ
ხარ ჩემი სისხლი, ჩემი ხორცი ხარ. ჩემი შვილი ხარ, ღვიძლი შვილი D1. 15 რას]
მას D. 16 – 17 ხორცი... გხადოდე] შენ ხარ სალმობა სხეულისა, რომელს, ჩემად
ცნობილი ჭირი ხარ, ტვინის სენი, გამჯდარი, რომელ. შენ ხარ წყლული D1. 16
ხარ ჭირი - D; ხორცისა+და წყლული ყბაზე D1. 18 შენ... შხამი] შენ ხარ ჩირქი,
ჩემის სისხლისა. ჩემის სისხლის ჩირქი, გესლი ხარ. ჩემის იარის D1. 19
წყლულით... სისხლისა] შემწიკვლებულის და შებილწულის და წარყვნილის
ჩემის სისხლისა. წყლულისაგან, იარისაგან D1. 20 აღარ გაგკიცხავ] არ გაგკიცხავ
შენ D. თუმც ხარ] აი, რა ხარ შენ D1. 21 შეგანანოს] შეგიყვანოს შენ სანანურში D1.
22 თავის დროზედ - D. 25 არარას... დღისას] გეტყვი ამბავს იუპიტრის, არ
მოგაჩვენებ განკითხვის დღისას, არ გაგიხსენებ იუპ. D1, არ მოგაგონებ
განკითხვის დღეს იუპიტრისას D. 27 – 28 მე... რაინდითა] მე მოგიცდი შენ იმ
დრომდინ კი ჩემს რეგანასთან ჩემის ასის რაინდითა. მე კი იმ დრომდე
მომთმენი ვარ. შენს შენანაებას მე მოვუცდი და ლოდინს დავუწყებ და ჩემს
რეგანასთან მე დავრჩები ასის რაინდით. მე არა მიშავს, მე მოვითმენ D1. 27
დავრჩები] დავშთები D. 25 არა] სრულად D1.
543. 3 დაჟინებას] უჯათობას D1, დანიჟებას D. 5 კარგად... ჰსჩადის] განა
არ იცის, რისთვის შვრება D1; რასაცა ჰსჩადის] რასაც სჩადის D. 7 შენც... ამბობ]
რასაცა ამბობ, ეგ რაც შენა სთქვი, მართალია? D1. 9 სწორედ... ვამბობ] დიახ,
ბატონო, მე გარდაქცეული ასე D1. 11 გნებავთ... ბევრია] გინდათ, ან თუნდ
მაგდენიც რა საჭიროა D1. 13 – 14 აბა... კაცნი] ორის ბატონის მხლებელთ დასი
ერთად ვით გასძლებს ერთ სახლში. ერთს და იმავე სახლში. ერთს. სხვა და
სხვა ბატონის მიმყოლი ხალხი D1; 13 როგორ მოთავსდებიან] როგორ უნდა
მოთავსდენ D. 14 კაცნი] ხალხი D. 17 რეგანას... მხლებელნი] რად... ნებულობთ
განა მხლებელნი თქვენ კი ჩვენი არ გვყოფნიან ვგონებ, გვყავდეს თქვენი
სამყოფი D1, რეგანას და მეც] მეც, რეგანასაც D. 19 მაშ... გინდათ] რად არ
ნებულობთ მათ სამსახურს D1. 22 დავსჯით+რადგანაც D1. 23 ამისთვის+მე D1.
25 არ] არც D. 27 მე... მებადა] მე – D1, ყველაფერი D1, რაც კი მებადა, ყველა იგი
მე თქვენ მოგეცით D.
544. 4 მოგყუდეთ... თავი] მე ჩემი D1, მოგანდეთ თვით თავი ჩემი D. 6
მაგასაც... მიგიღებო] მაგასაცა, ბევრი არაა. ოცდახუთით უნდა მივიდე. ეგ რა
მითხარ. შე შენ სახლშია, ეგ რა მითხარ D1, ჰსთქვი] სთქვი D. 9 მასზედ] მაზედ
D. 11 სულსა+სულს კიდევ D1. 12 მითაც კარგია] საქებია D1, უნდა იქოს D. 13
მოვალ] მოვდივარ D1, ორმოცდაათ+შენ მარჩენ D1,] ორმოცდაათს D. ორჯელ]
ორჯერ D. 15 მეტია+და შენც D1. 16 ჰსჩანს] სჩანს D. 18 გინდათ+თქვენა D1, მეტი
ან ნაკლებ] ათი თუნდ ხუთი D1, იქ... გაახლებენ] იმ სახლში, სადაც თქვენ
იქმნებით ყველა მზა არის, თქვენ სამსახურს D1. 23 ნუ... საჭიროებას]
საჭიროებას ნუ ახსენებ. საბრალო გლახაც D1. 24 გლახა... სიღატაკეში] გლახას,
ღატაკს, შიშველს, ტიტველს, მწყურვალს, დამშეულს ქონება რომ შენ
გაუშინჯო D1, განწირულ] განწირულს D, სიღატაკეში] ცხოვრებაშია D1. რაც...
გარდიქცეოდა] რაც საჭიროა მაზედ მეტი რომ არ ვინდომოთ, კაცს არ მივსცეთ,
მაშინ ხომ კაცი პირუტყვისგან არ განირჩევა, ჩვენი კაცთ სიცოცხლე მხეცთ
სიცოცხლეს დაემზგავსება D1. 26 მასზედ] მაზედ D.
545. პირუტყვად] პირუტყვათ A, გარდიქცევოდა] გადაიქცევა D. 2 – 5
აი... გათბობს] მდიდრად ქალბატონო ჩაცმული ტანი მოგირთავს და
მდიდრულად ტანსაცმელი შეგიმოსია, რად გინდა თუ რო, შენ ტანს არ
გითბობს D1, აი შენ თვითონ ქალბატონო მდიდრულად მოსულხარ, თუ
საჭიროა ტანსაცმელი მარტო სითბოსთვის, რად შეგიმოსავს. ის, რაც თითქმის
შენ არც კი გათბობს D. 6 სხვა არის] გარნა D1, ხოლო სხვა არის D. 7 მოთმინება...
მე] მომეცით მე აწ მოთმინება D. ხომ მხედავთ] მომხედეთ მე D1. 10 ორგზით
ბედკრულსა] ღონე წართმეულს, მიხდილსა D1. 11 თუ აუმღვრიეთ] შენ
შეუღვარძლეთ D1, აღუდგინეთ D. 12 მიხვაიშნეთ] მიხოიშნეთ D, გონი და
ძალი] გონება ჩემი D1. 13 რისხვით] გულის D, წყრომით+სამართლიანი D1. 14
რათა+ფარ-ხმალმა, მე ცრემლმა დედაკაცისამ D1. 15 მამაკაცურნი...
შემირცხვინოს] არ შემიგინოს (შემიმწიკვლოს D1) სირცხვილითა მამაკაცს
(თვის დენით D1) ღაწვნი D, 16 ქაჯებო] აფთრებო, ისე მე გადაგიხდით თქვ. D1,
აფთრებო] ქაჯებო D1. 17 მე+ისეთს საქმ. D1, დაგმართებთ+ისეთს საქმეს D1,
თვით... ვიცი] ჯერ არც მე ვიცი D1. 19 მაგრამ... ქვეყნიერობას] ეს კი ვიცი, რომ
დედამიწას მით შევაძრ. D1. 20 დავსცემ] დავცემ D. 24 მაინცა+კიდევ D1,
წამოჟონონ] გამოჟონონ D. 25 ხუმარას+ჩემო D1, შევიშალო მე - D. 29 შევიდეთ]
წავიდეთ D1, ჩვენ+დაგვიდგება D1, მოგვასწრობს+ავის დარი D1; თვარემ...
მოგვასწრობს] თვარემ მოგვასწრობს ჩვენ ავდარი D. 32 პატარა... სასახლე]
სასახლე ესე მცირედი D1. ბებერს] ბერიკაცნი და D1 როგორ] ვით D1.
546. 2 მისი ბრალია] ვისი ბრ. D1, თავის ბრალია D; ნეტა... რისთვის] ნეტა
რისთვ D1, აქეთ] აქედ AD. რად გამოექცა] მას რა ჩემთან ჰქონდა მას D1. 4
თვითონვე+გასცეს D1. პასუხი გასცეს - D. 6 მივიღებდი+მე, მე მამარტო მამაჩემს
D1. 7 და... ძნელია] იმის ამალის მიღებაზედ, თუ არ ოღონდ, რომ ამალა, რომე
ამალა, თვ. იმასთან არ მოუყოლია D1. 9 მეც... გვექმნა] სად წავ. ნეტა D1, მეც
მაგას ვფიქრობ, გრაფ გლოსტერი ნეტა რა გვექმნა D. 12 შემობრუნდება]
შემოდის გლ. D1, შემოდის D. 14 ხელმწიფე... გამწყრალია] საშინლად არის
გულმოსული D1. 22 თქვენც... საჭიროა] დაშლაც არ უნდა. ნურც თქვენ ეტყვით
რომ იგი დარჩეს D1; ჰსთხოვთ] სთხოვთ D.
547. 2 ასტყდა] ცადგა D. 5 – 6 რასაც... კაცი] რაც მოუვა მის თავის
თავისაგან D1. 7 ისწავლის+ჩაკეტეთ კარი D1. 8 ციხის კარი] ჭიის კარის D. 9
იმას] იმასთან თვარემ D1, დამთხვეული ამალა ახლავს] გამბედავი,
დამთხვეული ხალხი ჰყავს მას D1. 10 შემოგვბედონ] გაგიბედონ, ასტეხონ რომ
D1. 11 – 12 მაგისთანებში... უფრთხილდეს] სიფრთხილე გვმართებს, შორს
მხედველობა D1, მათ მამაჩემი ყველაფერზედ მალე დაჰყვება, სიფრთხილე
უნდა, ვინც რომ ცოტა შორს მხედველია D. კარი დაჰკეტეთ] დააკეტინე D1. 16
შევეფარნეთ] გავეცალნეთ D. 17 (გადიან) – D.
548. 1 მოქმედება მესამე - D. 3 გრიგალი] ქარი D1, გრიგალა A. 4
აზნაური] ერთი აზნაურთაგანი D1. 6 ვინა ხართ] ვინ დაყიალობ, ამისთანა D1. 8
ჰგრძნობს] გრძნობს D. 10 ბძანდება+ჩვენ D1, ჩვენი ხელმწიფე - D. 13 გრიგალს
შეჰბღავის]
ქარს
ეურჩება
D1 ,
შეჰბღავის]
შებღავის
D.
14
სიღრმეში+უფსკრულში D. 15 – 16 ან... ჩაირეცხოს] ანუ ავდარნი, ზღვა
აღაზვირთე მღელვარე და ამით წარღვენ და წაშალე ამ ქვეყნის კვალი D1.16
ჩაირეცხოს] დაიწმინდოს D. 18 ჰკარგავს] კარგავს D. 19 წინ დაჰსდგომია] იგი
შეებრძვის D1, წინ დასდგომია D. 20 ერთად... ავდარსა] უძლეველი ყოვლად
შემძლების ბუნებისა უძლეველთ ძალთა ამაოდ ებრძვის ქართ და წვიმაავდარსა D1; მასზედ] მაზედ D; წვიმას] წვიმა D. 23 ძრწიან] ვერ ბედვენ D1.
549. 2 იწვევს] უხმობს D1. 6 თან ახლავს - D. 7 ცდილობს] სცდილობს D. 8
რომელიც+იმას D1. 10 -11 შენ... საქმეს] რადგან შენ ჩვენთვის უცხო არ ხარ,
ერთს რასმეს გეტყვი, სახისა შენის მეტყველება ვეჭვ, არ მატყუვებს D1. 10
კაცადაც] კაცათაც A. 11 გაგენდობი შენ] მე გაგენდობი D, მძიმე] საჭირო D1. 12
კორნვალს და ალბანს - D; რაღაც... ჩამოვარდნიათ] ერთმანეთში თურმე
მტრობა აქვთ, სამდურავი აქვთ D1. 14 მათი მსახურნი] მათ ჰყავთ მსახურნი D1.
18 ისიც აცნობეს] ვისაც ამცნეს, აცნობეს D1, კიდეც აცნობეს D, ერთმანერთს
მტრობენ - D. 19 რომ... ჩვენი] და რომ მეფესა, გულკეთილსა ესრედ იტანჯვის
D1, რომ ჩვენს კეთილსა მეფეს ესდენ სასტიკად სტანჯვენ D. 20 და... შეუდგება]
რაც სხვა აცნობეს, ეს იმისი ჩრდილიც არ არის D1. 22 სამეფოსა... მოადგა]
სამეფოში მოსულა D1. 23 შემოპარულა] შემოგვეპარა და D1; სადგურნი]
საყუდარნი D1. 24 ომსაც ასტეხს] ომსაც დაიწყობს D. 27 გადაგიხდიან]
გარდაგიხდიან D. 28 მასზედ] მაზედ D. 29 ჭკვის] ტვინით D1. 30
კეთილშობილის... ვარ] მე ვარ სისხლითაც და წოდებითაც. მე იგი არ ვარ,
რასაც მხედავ. სისხლით, წოდებით კარგისა გვარისშვილი მეც ვარ D1. 31 შენც...
საქმეს] მე შენ მოგანდე, რადგანაც და ამიტომაც მოგანდე შენ და გიცნო D1,
მისთვის მოგანდე კეთილშობილს მე მძიმე საქმე D.
550. 2 ცუდს... გეთქვა] საჭიროდ ვხდი მაგ ამბის უფრო ვრცლად
შეტყობასა, მეც მინდა, რომ შემეტყო ეგ ამბავი კარგი იქმნება, არ იქმნებოდა
ცუდი, რომ შენ ცოტა ვრცლად გეთქვა D. 4 – 5 ვრცლად... ვჰსთქვი] რა საჭიროა?
უფრო მეტის სიმტკიცისათვის, D1, ნეტა რად გინდა? თუ არ გჯერა რაც ჩემს
თავზედ ვსთქვი D. 6 შენ... ქისა] ესე ქისა D. 7 ამოიღევი და] ამოიღე შენ D. 8
იახლები] ნახავ, შეხვდები D1. 9 იმას... გიბრძანებს] და მას მიართვი ეს შენი D1,
მას მიართვი ეს ბეჭედი, ის გიბრძანებს შენ D. 11 რა ქარია] რარიგად ქრის D1,
ჩვენ... მოვნახავ] ხელმწიფესა წავალ, მოვნახავ D. 13 მაშ... რა] ხელი ხელში მეც
მომეც. ხომ სათქმელი ყოველი სთქვი D1.15 ცოტა ვსთქვი] და გითხარ, მაგრამ
D1; ვსთქვი... დაგდე მე] სიტყვითა ბევრი საქმე მე შენ მოგანდე D. 16 დროა...
ხელმწიფე] ეხლა სჯობს მეფე წავ. მეტი რა გზაა D1. 17 შენ... წავალ] შენ იქედ
წადი, მე აქედ. ვინცა იპოვის D1; პირველმა აქედ, იქიდ თვითო წავიდეთ D,
იქით, აქეთ] იქიდ, აქედ AD. 18 და... მეფეს] და ვინც ჩვენგანმა იგი ნახოს,
დაიხმაუროს D. 19 (სხვა და სხვა მხრივ გადიან) ] (გადიან სხვადასხვა და
მხარეს) D. 21 სხვა... ქუხილია] ტრიალი მინდორი. ჭექა და ქუხილი C; სხვა
მხარე ტრიალის. ჭექა-ქუხილია D1; მინდორი სხვა მხრივ, კვლავ ქუხილია D. 25
ღაწვნი+შენნი D1, 26 გრიგალო] გრიგალოო C.
551. 1 ზღვისანი] ზღვისა D1. 2 სრულად] სრულათა; შთანთქე] შთანთქეთ
D. 3 უმალესნო] უმალესო D, ელვისა] გოგირდის D1. 4 ყოველთ შემმუსვრელთ]
ყოვლამმუსვრელთ D. 5 ჭაღარა] ჭაღარას D. 6 შენც... ქუხილო] დაიგრიალა
მთელის შენის ძლიერე. D1. 7 რისხვით... დაიგრიალე] დაიგრიალე, ქვე-ეკვეთე,
რისხვით და გრგვინვით D. 8 მრგვალი] რგვალი D. 9 მილეწ-მოლეწე და
შეშალე] მიამსხვრიე D1, შეშალე, მიამსხვრიე D; ამ... სახე] ესე სამყარო D1. 10
გაანადგურე... აღგავე] და განაბნივე, მტვრად აღგავე გაანადგურე D. 13 – 14
ეხლა... დგომა] როგორ გგონია, ერთი მითხარ, თბილ მშრალ ოთახში წოლა
სჯობია თუ ნიაღვარში დგომა, ხის ქვეშ დგომა D1, ერთი მითხრა, ეხლა რა
სჯობს მშრალ ჭერქვეშ წოლა თუ ამ ნიაღვარში დგომა D. 14 – 15 ვეჭვობ...
გაბანებასა] ვეჭვობ იაზმის წყლის მშრალს ოთახში სხურება სჯობდეს ამ
ტრიალს მინდორზედ წვიმის წყლით თავიდან ფეხამდი განბანვას D. 15
სხურება] პირის დაბანა D1. 16 შენ] შენს D. 16 – 17 ქალებთან+და D. 18 მეთქი –
D; თვარემ] თორემ D; ხედავ] ხედამ ACD; ხედავ+ეხლა D1; ასეთი] ისეთი D,
შენისთანას – D; ინდობს] დაინდობს არც D1. 19 ჩემისთანა – D. 21 ღვარნე]
ღვარე D. 23 ჩემი... არიან] ჩემი შვილები არ არიან, ჩემი სისხლხორცი D1. 24
სტიქიონნო] ბუნებისანო D1, მე... ულმობელობას] არ გემდურით D1. არ
გაგკიცხავთ ულმობლობისთვის D. 25 მომიცია] მიჩუქია, დამილოცია D1. 26
ხომ... მიწოდებიხართ] შვილობით მე თქვენ არასოდეს მიხსენებიხართ D1,
შვილებად] შვილებათ ACD. 27 რაღა ნება მაქვს] მაშ რაღას მიხმობთ. რა ხელი
მაქვს ვით დაგდებთ კისრად D1; გემადლისთ რა] გემადლებათ, მაშ რა D. 28
ველოდდე] ველოდე C; რომ მორჩილებას, შებრალებას] რომე ჩემდამი
მორჩილებას D. 29 საზარო] საშინელი D1, დამეცით თავსა!] თავს ზედ დამეცით
D. 30 ქედ-მოდრეკილი] როგორცა მონა D.
552. 1 ჩემთაგან] თვისთაგან D. 2 – 3 მაგრამ... შვილთ] არა გრცხვენით,
რომ ეგრე ამბობს, ძლიერნი ხართ, მაგრამ მაინც მე თქვენ D1, თქვენ – D, ჩემ]
ჩემთ D. 4 მოზიარე... ბაიყუშს] მოზიარეთ იმ ორს ვეშაპსა D; ორს] ორ C. 5
მონის... უსრულებთ] მონასავით თქვენ მათ აჰყევით D1; მგზავსად] მგსავსად C,
მზგავსად D, 6 მათთან... მებრძვით] და ზედ დაესხით ამ ჭაღარას და ბებერს
თავსა, ვაი სირცხვილ, შერცხვენასა D1, და მათთან ერთად თქვენ შეთქმულნი
მებრძვით, მე ბერ კაცს D. 7 სირცხვილი... თქვენთა] ფუ თქვენს ემაგ ძლიერს
ციურს ძლიერებას, ფუ და შერცხვენა D1, ფუ, ძალთა თქვენსა] სირცხვილი
თქვენს თავს D. 9 – 10 იმას თავიცა ჰქონია] თავისიანი იმას დაერქვას D1. 9
თავშესაფარებელი+ადგილი D. 11 – 20 თუ... უბედურსა] კაცი ჩინჩხვრის
მკრეფავი ვერ აიშენებს სახლსა, იგი მკბენართ სადგურად გაიხდის თავის
თავსა. კრუხმა ბარტყს ბუდე სახლი დაუდგა, თითონ კი კრუხს რომ ბარტყი
ბუდეს შეჰყავს, სახლს უშენებს, როცა თვითონ უსახლოა და თვითონ კი გარედ
რჩება... როცა თავსა ფეხთ ანაცვალებს და მოაქცევს ცერში გულს, ჩასდებს
ფეხის ცერში. ცერზედ კორძი გამოუვა, ის აწვალებს ყოველფერში. თუ ფეხის
ცერს შეუკვეთავ, იქმენთ, ის, რასაც გული შვრება, ფეხის ცერი მეტის ჯაფით
დაბერდება, დაკორძდება. კორძი ფეხის მწვავე არი D1. 12 აჰყვება] მიენდობა D.
16 რის... გულსა] რაც საქმნელი აქვს შენს გულსა D. 18 და გაყვირებს]
მოგაყოლებს D1. 19 – 20 ძილს... უბედურსა] გაგიტანჯავს მწარედ სულსა, ვინ
აუვა შენს კრუსუნსა D. ღვიძილად] ღვიძილათ ACD. 22 სარკეში ჩაიხედოს]
სარკეს გაუაროს D. 25 მაგალითად] მაგალითათ AC. 28 ხარ] ხართ D.
553. 5 ვაი... ბძანდებით] ჰოი მეფეო, აქ ბრძანდებით? ამ ავდარშია? D1;
ბძანდებით] ბრძანდებით C, თქვენ] თქვენც D. 6 ვისაც... წყვდიადი] ვინც
ჯოჯოხეთს D1, წყვდიადი] მწყვდიადი D. 7 ამგვარს] ამ საშინელს და მძაფრს D1.
8 – 9 ნადირნიც... ძრწიან] ეს მრისხანე ცა, ამ მრისხანე დამწუხრებულს. ამ
გამეგებულს და მწყრალ ცასა თვით ნადირნიც კი, ნადირნიც ღამით მოარულნი
ამ წყრალს, საზარ ღამეს. ამ ჭექა-ქუხილს თვით ნადირნიც ღამით მავალნი
შეცვინულან თვის ბუნაგებში და იქაც ძრწიან D1. 18 გრგვივნის] რისხვის D1. 9
შეცვივნულან] შეცვინულან D. 11 ფრქვევა] და ელვათა D1. 12 მგრგვინავს]
საშიშს D1. 15 ზათქი... ცისა] მშფოთვართ მძლავრისა D1, ესდენ საზარო
გულისწყრომა და შფოთვა ცისა D. 17 აწ] დღეს D1, 18 მოსისხლენი] თვისნი
ბევრნი, თვისი მგმობელნი D1. 19 თრთოდენ... ამცდარხან] ძრწოდენ, თრთოდე
ბოროტო, სასჯელთაგან გადარჩენილო მით რომ საქმენ D1. 20 მარტო... საქმეთ]
ამისთვის, რომ ჯერ შენს საქმეს D1. 21 მიმალე... შესვრილი] შენც შთაიმალ
კაცის სისხლით გასვრი. სისხლთ შემ... მივეფარენით, დაენახევით: ნურც შენ
მკვლელით ხელთ სისხლში, მიმალე შენ გამყიდველო, სისხლ შემრევო D1. 22
მემრუშენო] მებრუშენო D. 23 ნათესავთა შეცოდებითა] შემცოდველნო
ნათესავთანა D. 24 ითრთოდე... სულო] ივლტოდე შენც, საზიზღარო პირმოთნე
სულო D. 25 ყალბს გულს] სახეს D, რომელიც ჰფერავ] შენცა ყალბის გრძნობით
გაქსუებულიყო, სათნოების სახის მეგონა, რომელსაცა სათნოებას კეთილად
ივლ... ვინცა წმინდანობის სახის მექონა, ყალბის გრძნობით გაქსუებულ D1. 26
ვინც... იღებ] მოკეთისა სახის მიმღებო D. 27 მაშინ როს გულში] გულში D1,
რომელსაც ჩუმად D. 28 გაიფლითე] იქციე შენ D. 29 ჰოი+და თქვენც D. 30
აღმოდით... განერთხენით] ხვრელთა თქვენთაგან გამოძვერით D1; აწ
თქვენთაგან] თქვენთაგანა D.
554. 2 გარნა] თვით D. 4 ბრძანდებით] ბძანდებით D,+იქავ ახლოა D1. 6 –
7 მე... ციხე-დარბაზსა] შეაფარეთ თავი თქვენი მცირეს ხანსაც ვაგლახს. და მე
კი წავალ, მივმართავ ულმობელს სასახლეშია, სად კაცის გულნი მის... მე კი
ულმობელსა სახლსა იმას კვლავაც მივმართავ. მე კი მივმართავ, კვლავ მივალ.
უწყალოს, განუკითხველს, ულმობელს სახლში, სად, რომლის ქვითკირი D1. 10
აღვუძრავ] ჩავუნერგავ, გავუღვი D1. 12 მერყევა] მერევა C. 13 სიცივითა
საწყალო] შე საწყალო სიცივითა ჰთრთი D. 14 ჩალა კი არის] ჩალა სად არის D1.
15 ბევრი გაჭირებამ] გაჭირებამ ბევრი რამ იცის D. 16 უბრალო ნივთსა] თვით
ბალახ-ბულახს D, ნივთად] AC, უძვირფასეს ნივთად] ოქროს ტახტად ჩვენ D1,
ნივთად] ნივთათ A. 17 მიგვიყვანე... ქოხთანა] და გვაჩვენე ის შენ, შენ
ქოხისაკენ D1. 18 – 19 ჰოი... ადგილი] ჩემო მასხარავ, საწყალო, ცოტა ჩემს
გულში არის. ჩემს გულშ იარის შენთვის D1. ჩემო საწყალო ჩემო კარგო, ჩემო
ხუმარავ, ჩემს გულში არის დარჩენილი ერთი ადგილი D. 27 იმას] იმის C. 24 –
25 ის... ლხინია] ის საქმეს კარგად წაუვა მის... D1.
555. 5 ბაიყუში] გულადი D1; მხურვალე] უნამუსო D1. 8 როს... მაგიერ]
როცა ხუცესი ბევრს უფრო ყბედობს. ყბედია, როცა მღვდელი ლაქლაქს იწყებს
D1; მღვდელი] გზირი C, ლოცვის მაგიერ] და საქმე კი ცხვირწინ წაუხდება და
საქმისთვისა დაშავდება D1, საქმის მაგიერს D. 10 – 11 როს... დაადგება]
ლუდისა გამომხდელსა კარგი ღვინო. ლუდში წყალსა ბევრს გაურევს.
ყანყრატოში D1. 11 ყელზედ] ყელში D. 10 – 13 როს... მიებარება] შაგირდად
დიდკაცებსა D1. 12 მეჯღანეს დიდი-კაცი - D. 13 შაგირდად] შაგირდათ CA. 14
ნაცვლად] მაგიერ D. 15 ცეცხლში] ცეცხლით D. ბოზი... დაიწვება] მრუში. სწვენ
ცეცხლით მეძავებს ცეცხლით დასწვენ მეძავეებს მრუში D1. 16 – 17 როს...
შეიქმნება] ციხე რამ სწორედ შეიქმნეს D1. 17 კანონად] კანონათ AC. 19 ვალი...
მოშორდება] თავის ვალები მოეშორება D1; ვახში] სრულად D. 21 ენა ძირში
მოეჭრება] ძირში დააჭრიან ენებს D1. 20 - 23 როს... შეგროვდება] იქ. სადაც
ხალხი ასევთ, აღარ მიუშვებენ ქურდებს D1, 22 – 25 როს... გაგვიხდება] როს
ფულის გამსესხებელი ყველას გაუხსნის ზანდუკებს D1. 25 დარდიმანდად]
დარდიმანდათ AC. 26 – 27 როს... მოჰყვება] როს ქალების. კახპად მაჭანკალთ
საყდრებს ააშენებს D1. 29 ატოკდება] სიხარულით D, აღელდება] ისეირებს D1.
30 – 31 ხალხსაც... აედგმება] მაშინ ის ნახავს. ვინც დაესწრება, იმან ნახოს მაშინ
ვნახავთ, რომ ხალხი, რომა ხალხსა, ვინც გაატანს, ის ხომ ნახავს. სხვისი
ამყოლი, დათრგუნვილი, თავის ორ ფეხზედ დადგება D1.
556. 1 გათენება] გათენებას C; 1 – 2 ეჰ, რას ვჩადი... საქმეა] ეჰ, რაც არის
არის. (ამას მერილინ D1). წინასწარმეტყველება რა ჩემი საქმეა, ეგ მერლინი
საქმეა. ჩემთვის კი ჯერ ადრეა D. 8 საქციელი+როცა D. 10 მაგრამ – D,
სახლში+ხმაც არ ამომეღე D1. 11 ამაზედ – D. 13 – 14 მაშინ... ექმნებაო]
სამუდამოდ გულს აგაყრებინებო D1. 16 ქცევაა+არის D1. 18 და – D1, ჩვენთა
მთავართა] ჩვენთ მთავართ D. 19 შუღლიო?!] მარტო შუღლიო D1, შუღლიოვო
D. 21 ჩემს ოთახში] მე ჩემს ოთახში D1, 21 – 22 მაქვს დამალული] მიმალული D.
22 ბოროტი] ვაივაგლახი D1. 22 – 23 დამართაო... გადავუხდითო] დამართეს,
ყველაფერს გადავახდევინებთო D1. 23 ზოგიერთს] ზოგიერთ D. 24
ხმელეთზედ] ხმელეთზე D. 24 – 25 ხელმწიფეს... მივსცეთ] მხარე D1, ჩვენს
ხელმწიფეს უნდა მიუდ[გ]ეთ D. 25 ფარულად მაინც] ცოტაოდენად მაინც D1.
26 შევუმსუბუქო]+იმას მაინც D1, შეუმსუბუქო D; კი – D. 28 თუნდ] თუნთ D,
მემუქრებოდნენ] მემუქრებოდენ A.
557. 1 – 3 მაინც... რამე] მე მაინც ჩემს მოხუცებულს ხელმწიფეს ვუშველი
რასმეს D. 3 ავი] საშინელი ამბავი D1. 6 მთავარს შევასმენ] ეხლავ გავამხელ D1. 7
თავს მოდის] ჩარხდება D1. 7 – 8 წაერთმევა] დაჰკარგავს D1, მე შევიძენ] მე
მიბოძებს, მომეცემა D1. 13 სხვა... მინდვრისა] ტრიალი მინდორი სხვა მხრივ D.
17 – 18 ეს... ადამიანი] როგორ გაუძლებს კაცი ამ საშინელ ღამეს. საშინელი,
მძაფრი, რომ ცისქვეშ ყოფნა ჯოჯოხეთზედ უარესია თუ არ შეხვალთ, გარედ
დგომით მეტად ძლიერ ივნებთ თავს D1. 20 მე... ყოფნა] მარტოდ დამტოვე D1.
25 – 26 ეს... კია – D.
558. 2 იქმნას... გაგლეჯილ] იქმნას ნაჭრად გლეჯილი D1. 3 გთხოვთ...
შებძანდეთ] მე გთხოვთ შებძანდეთ. მე კვლავ გთხოვთ, შებძანდეთ, ჩემო
კეთილო, გევედრებით მე ხელმწიფეო D1. 6 მსუსხავი ქარიშხალი] მაშფოთვარი
ეს ქარიშხალი D1. ძვალ-რბილში] მათ ძვალ ხორცში D1. 7 იყოს+მაგრამ მისთვის
D1. 8 ვინცა] მას ვისაც, რომელსაც D1. ჰგრძნობს] სწოვს D1. გრძნობს D. 9 არარად
იმცნევს] არარად იმცნევს, მცირე ტკივილსა ვერ შეიმჩნევს, ყურს ვერ ათხოვებს
D1. 11 უკუვ წამოხვალ] უკუვ ექცევი D1, პირში ეცემი] შეეხიდები D1, წინ
დაუდგები D. 13 თვითონ მის – D, სხეულიცა] სხულიც D. 14 – 15 ჩემს...
მაგრძნობინებს] აღშფოთებული გული ჩემი ტანჯვითა და ვაებითა. ერთი
ტკივილი, აწ დიდი ტანჯვა მიხრავს მე ჩემს გულსა, ძირიანად აღშფოთებულსა
და ეს ტკივილი მხეცს არარას არ მაგრძნობინებს. იგი ტანჯვაა, ეს ტკივილია,
ღვიძლთა შვილთა უმადურება. ეხლა მქენჯნის მწვავე ტანჯვა გულს
აღშფოთებულს. მისი სიმწვავე სხვას არარას არ მაგრძნობინებს. იგი ტანჯვაა,
ღვიძლთა შვილთა უმადურება D1. 14 აწ ჰქრის] გრიგალი მე მიტრიალებს D1. 17
– 18 ეს... საზრდოებასა] ეს სწორედ მას ჰგავს, რომ პირი იმ ხელსა ღრღნიდეს,
რომელიც მასვე აწვდის საზდოს D1. 19 მე ვაზღვევინებ] სამაგიეროს
გადავუხდი მე D1. 21 ამ... ღამეს] საშინელს დროს D1.22 იგრიალე... ავიტან]
იწვიმე წვიმავ, ნიაღვარი ზედ თავზე მასხი, ყველას ავიტან და მოვითმენ.
იწვიმე, იქუხე, გადმოასხი D1, ნიაღვარი] ნიავღვარი A. 25 თქვენდამი+კეთილი
D1. 26 ყველა... დაგილოცავთ] ყველა თქვენი მოგცათ D1.
559. 2 შენ... მოისვენე] თუ ეგრე გინდა, შენ თვით შენთვის იზრუნე D1,
თვით მოისვენე] თავს მოუარე D. 3 მე... ფიქრთა] მე კი ამ ვაგლახს გულს ფიქრს
ვადევნებ, ფიქრს გულს ვაყოლებ. ეს ქარიშხალი ფიქრს აშორებს იმ ტკივილს ან
გულის ქროლვა ეს ქართა ქროლვა. ამ ქარიშხალში თვითონ შავი ფიქრი ჩემი
მშორდება მე იმ მწვავს ტანჯვასა, რომელიც მე აწ გულსა მიხოკს D1. 4 მაგრამ]
მაინც D, ჩემო... შედი] შე საწყალო შვილო ჩემო, წინედ D1, ჯერ შენ შედი,
ერთგულო ჩემო D. 5 უბინავო] უსახლკარო შენ D1, შენ... უბინავო] შენ უბინაო,
და ღატაკო შენ შედი-მეთქი D. 6 ვილოცამ] ვილოცავ D, მივცემ თავსა] მივეცემი
D1. 7 შედის ქოხში - D. 10 რას... ღამე] თუ ამისთანა ვაგლახ ღამეს. როს ამისთანა
ნიაღვართ ქარი D1. 14 ჩაგრულ-ყოფა] მწუხარება D1, განიცადო] ეს გამოსცადო
D1. 15 განუზიარებ] გადაგრჩება, მისცემ D1, შენსას... განუზიარებ] მაინც მისცემ
იმ უბედურთა D. 18 შვიდ, შვიდ] სამ, სამ D. 20 ქოხიდამ გამოვარდება]
გამოვარდება ქოხიდამ D. 22 შემოხვალ! ვაი, ვაი!] შემოხვალთ! ვაიმე, ვაიმე D.
25 მომე] მამე D. 27 მითხრა კიდეც] თითონვე, ამბობს D1, სახელიც – A.
560. 3 გიჟად ჩაცმული] გიჟის ტანისამოსში D. 5 უკან] მე უკანა D1. 6
კუნელის... მოზუის] ეკლიანს კუნელის ეკლიდამ შიგ გამოუბერავს მსუსხავი
ქარი. აბა, ან ეკლიანს კუნელის ტოტებში... D1. მოზუის] გამოჰქრის D. 9 ორ]
ორს D. 21 იმათ+კი D1. 12 მისცემს] მიეცით D. 13 ბევრგან] ყველგან D1. 14
მორევიც] ზღვაშიაც D; ჭაობიც] ჭაობშიაც D; საფლობიც] საფლობშიაც D. 14 – 15
შიგ ბალიშში] ბალიშის ქვეშ D1. 16 დაუდგა] გაუკეთა D1; გული+ისე D, წითელ
იორღა] იორღა წითელ D, 17 შესვა] შეჯდა D; და – D. 18 თავისი – D.
მოღალატედ] მოღალატეთ A. 19 ენა, ცხვირი - D. 20 ჰსცივა] სცივა D. 21 ჭირისა
და ბნედისაგან] ჭირს და ბნე[ლ]ს გაშოროს D1, დაგიხსნას ღმერთმა ჭირისა და
ბნელისაგან D. 23 ეხლავ დავიჭერ] ერთი ხელი გტაცა, აი D1. 24 აქა! აქა! აქა! აი
აქა!] აქ არის, აქ არის, აი აქ არის D; აი აქ არის] აი წავავლე D1. 27 მისმა...
უბედურსა] ქალთა მისთა ეგე ესეთს ამაყთაც შენთა ეგ ჩაუგდიათ D1; ამ] მაგ D1.
561. 2 ჩვენსავით – D. 2 – 3 ხედამ, რომ] ხედავ რო D. შეერჩინა] შეგენახა
D. 4 ჩვენ გადაგვაჭარბებდა და – D; შეგვარცხვენდა] ხომ სირცხვილს D1. 6 დეე
ბოროტი] ყოველი D1; ბრუნავს] არის D1. 7 განსაკითხად] შესამუსრად D1. 8
წამოეფრქვას] გადმოედოს, წამოეფქვას და სრულად წამოზღვავდეს D1. 12
ჰსტყუი] სტყუი D, გულღვარძლ] მუხანათო, თუ არ ბოროტთ ქალთ, შვილთ D1.
14 საქმე ისე გაუხდათ] ეხლა დასჩემებიათ D1. 15 თვის+სხეულის D1. თვის...
გვემას] თვისის გვამის ქენჯნას D, ჰგრძნობენ] გრძნობენ D. ჰბადვენ] ბადვენ D.
19 პილიკოკი... ტიიტლი] ზის პილიკოკი. პილიკოკის გორაზედ იჯდა მაღალს
გორაზედა. გალლუ, გალუუ, ლუუ, ლუუ D1; მთაზედა] მთაზედ D. 25 დედმამის] მშობლის D1. 26 დადეგ] იყავ D1. ნუ ფიცულობ ხოლმე] ნუ იფიცებ
ხოლმე D1.
562. 2 ჰსცივა, ჰსცივა] სცივა, სცივა D. 6 გულზვიადი+ და D. 7
საყვარლის+ქუდზედ D1, ხელთათმანს... ვატარებდი] ხელთათმანებს ქუდზედ
ვატარებდი D. 9 ცოდვის] ცოდვილ D; ვჩადიოდი] ჩავდიოდი D; ყოველს]
ყოველ D. 10 იმ... ვტეხდი] ფიცს ვატანდი, ქვეყნის და ცის წინაშე ვტეხდი მე D1,
ვტეხდი იმ ფიცსა D. 10 – 11 რაც... ვასრულებდი] ვიძინებდი მაცდურების
ფიქრშია და ვიღვიძებდი, რომ ფიქრები შემესრულებინა D1. 10 რაც – D. 11 მე
იმას ღვიძილში] ღვიძილში იმათ D. 13 - 14 გულითა მზაკვარი] გულით ვიყავ
D1, მზაკვარი გულითა D; მზაკვარი] მახვილი ყურითა D1, ენითა მაბეზღარი -
D. 14 ხელითა... მღვრელი] სისხლში გასვრილი ხელითა D. 14 – 15
ზარმაცობითა ღორი - D, მპარაობითა მელა - D. მსუნაგობითა მგელი - D,
ცოფითა ძაღლი - D, მტაცებლობითა ლომი - D. 17 აბრეშუმის] ფარჩის D1.18
სამიკიტნოში... შედგამ] ფეხი გამოსდგი, ნუ ეთრევი სამიკიტნოდან, ხელში D1;
შედგამ] შესდგამ D. 19 – 20 მიჰსცემ] მისცემ D, ეშმაკსა] ავი სული D1. 21
გამოზუის] გამოჰქრის D. 22 იზუზუნოს] ირბინოს D. 25 გერჩივნა] სჯობდა რომ
D1. 29 უთხოვებია... არც,] წამირთმევია აბრეშუმი არც D1.
563. 2 ადამიანი+ვინ არის ადამიანი არაფრით D1; ადამიანი] კაცი D1,
შიშველის ღატაკის D1. 3 მეტი] მეტი D1; შიშველის... რა] ამ საწყალის შიშველის
ორფეხის ცხოველის მეტი არა არის რა D. 4 – 5 შორს... მინდიხარ] აჰა, გავხევ და
გადავყრი. გამეცალე, შორ ჩემგან, ყოველიფერს რაც კი ნათხოვარია, არ
მინდიხარ, შორს ჩემგან D1. 6 იგლეჯს] იხდის D. 8 ჰოო... თუ?] კაია, თუ
ღმერთი გწამს, რა დაგიჟინია, ვის გაუგონია, ჰო, სწორედ ეგღა გაკლდა,
გაიხადე ტანისამოსი და მიუცურდი. ცურვა დაიწყე D1; რომ] რო D. 10
ცეცხლი+ეგვანები D1. 10 -11 კაცის გულს ეგვანება] ეგვანება, რომელშიაც
ერთგან პატარა ნაპერწკალი ბჟუტავს და ალს D1. 11 ეგვანება+თითონ
ნაპერწკალსავით D1. 11 – 19 იმიტომ... ტანშია] რომელიც მაშინაც კი ბჟუტავს,
კაცის მთელი ტანი ყინულსავით გაცივებულია D. 12 – 13 აგერ... მოტანტალებს]
ჩვენკენ მოტანტალებს, მოჩანს კუდიანს ვარსკვლავსავით. არ მოჩანს D1. 15 – 16
ჯიბბერტი ჰქვიან] ჯიბერტია. 16 მაგან] ეგ, მაგ. ეგ – D. 17 თვალში] თვალის D,
აკეთებს] იცვლის D. 18 უყოფს+თეთრას D1, ყოველ გვარი] ყოველ გვარის D. 20
ღელე+სამჯერ D1. 24 ჩემ] ჩემს D. 25 ეხლავე] ეხლავ თქვენ D. 27
შემომფიცეთო+და თუ გადამი[დ]გებით და სულ D1.
564. 1 კენტი+ჩემო ხელმწიფევ D1. 2 შესწუხდით+ამ ღამე D1. 5 ეს...
მოდის] ის ვინ არის D1. 7 დაეძებ] ეძებ D. 11 მჭამელი] მყლაპავი D1,
ბაყაყებისა+მჭამელი D1, 13 ჰსჭამს] სჭამს D1. 14 წნილად] წნილათ A. წნილად
ატანს] მწვანილის მაგიერ სჭამს თაგვი მყლაპავი D1; ატანს+ხოლმე D1. 15
სოფლიდამ] სოფლიდან D, ხოხით... ჰსტანჯვენ] მათრახით უკანა სდევენ,
ჰსტანჯვენ, აწვალებენ D. 17 საჯდომი] საჯდომათ D, ტარებისათვის] ჰყავდა D.
18 და+იერისათვის D1, იარაღი+ჰქონდა D. თაგვებსა ჰსჭამს] ვჭამ ჭიას D1;
თაგვებსა სჭამს D. 20 შვიდი... ირჩენს] შვიდს წელიწადს მე ესე ვარჩენ. მე ესე
ჩემს D1. 25 ამისთანა... გაგხდომიათ] ამაზედ უკეთესს მოსაუბრეს ვერა
შოულობთ D1, მოსაუბრედ] მოსაუბრეთ A.
565. 5 ესდენ... სისხლხორცნი] ისე გარყვ. წარიყვნილა ჩვენი სისხლი და
ჩვენი ხორცნი D1. 6 რომ... აღგვიდგენ] ისე წარიყვნილან, რომ შეიძულეს თვის
D1, აღგვიდგნენ] აღუდგენ D. 8 ჰსცივა, ჰსცივა, თომასა] სცივა, სცივა თომას D.
10 ჩემო... გიშოვით] ჩემთან აქ წამობრძანდით D1. 11 ნებას... ერთგულება] ნებას
არ მაძლევს მე ჩემი ვალი, ჩემი თქვენდამი ერთგულება D1. 10 -11
ყოველისფერში მე დავმორჩილდე] რომ დამორჩილდე D1, დავმორჩილდე
ყოვლისფერში D. 13 – 14 თუმც... მიგცეთ] თუმცა მათ მიბრძანეს, რომ მე თქვენ
რომელიმე სახლში არ შემომიშვათო და ამ საშინელს ღამეს შველა მისი არ
გაბედოო და დააგდეო. და ამ D1. 14 მსხვერპლად] სხვერპლად A. 15 გამოპარვა]
და წამოვა D1. საძებნელად] სანახავად D1. 16 წაგიძვეთ] შეგახიზნოთ,
მიგაზღვევინოთ D1. 17 ყველა... ოთახიც] მე მოვამზადე ვახშამიც და თბილიი
ოთახიც D1. 19 გესაუბრო] გებაასო D1. 23 მაგას+იქ, სადაა D1. 26 მინდა რამ
ვკითხო] უნდა ჩამეკითხოს D1, ერთი... მისდევ] ერთი მითხარ რა, სიბრძნე შენი
რაში მდგომარეობს D1.
566. 2 მას... ვჭყლეტ] მასში რომ მე ვიცი მატლის ჭყლეტა D1, მატლებს]
მატლებსა D, შევაჩვენებ] შევაჩვენ D. 4 გითხრათ] გითხრად A. 6 კვლავაც
ჰსთხოვეთ] კიდევაც სთხოვეთ D1, კვლავაც სთხოვეთ D. 7 ერევა მას] ერევა D1,
ეკარგება D. 9 განა რად გიკვირს] ნუ გაჰკიცხავ მას, არ განიკიცხავ D1. 11
კენტო+შენ არ სტყუოდი ყოველი D1. 12 განდევნილსა+ეს D1. 13 რომ] რომე D1.
14 მეგობარო] ჩემო ძმაო D. ლამის] თითქმის D. 15 მეც... შვილი] ჩემმა ღვიძლ
შვ. ჩემმა, მყოლია D1, დღეს... შეჩვენებული] რომელიც აწ უარმიყვია D. 17
მიპირებდა + აჰ, ჩემო, D1, ძმობილო] მე ძმაო D. 19 დამიჯერე+მე D1. 20 რომ]
რომ D1, შეარყია... გონებაც] შემირყია სრულად გონება D. 21 გთხოვთ მეფეო]
გევედრებით, ჩემო ხელმწიფევ D1. 23 ოხ] ოხ D1, ოჰ D; უკაცრავოდ] უკაცრავოთ
D. 26 ჰსცივა, ჰსცივა] საწყალს D1, სცივა, სცივა D. 28 არა... შედი] შედი შენს
ქოხში, შენ საცოდავო, შენს ქოხშია ჩა D1. არა] შენ კი D, საცოდავო] შე საწყალო
D.
567. 2 თუ ეგრე არის] ეგ იქ შევა D1, ჩვენც] და D. 4 ბატონო... მოგვყევით]
აქედ მობრძანდი, არა, აქედ მობრძანდით, გთხოვთ, რომ ჩვენთან
გამობძანდეთ. მე აქედ მე გთხოვთ ჩვენთან თქვენ წამობძანდეთ D1. 6 ამას
გავყვები] მე შენთან ყოფნა მინდა. არა ამასთან დავრჩები მე. მასთან დავრჩები
D1. 9 ნუ აწყენინებთ] გულს ნუ გაუტეხთ D, უბედური] საცოდავი D1. 11 ეგ...
ხელმწიფევ] აღსრულდეს, ეგეც იქ მოდის, ხელმწიფეო D1. 15 წამობრძანდით]
წამობძანდით D, + ჩვენთან D1. 16 ათინის ბრძენო] წარჩინებულო. თქვენც
მხსნელო D1, ათინის ბრძენ D. 18 იტყვი] ეტყვი D, იახელ+თანა D1. 21
მიადგაო+ინგლისთ სისხლიანი (?) ხელი მომდის D1. 23 აქ... სდგაო] აქა ბრიტთა
სისხლი დგაო D. 24 გადიან – D.
568. 5 აქედამ] იმის სახელ. D1. 7 ბატონო... ვიქნები] ბატონო, რომ ყველა
დამძრახავს, რომ გამკიცხვენ მე. რომ D1. 11 ვხედავ] მესმის D1, არის+რომ D1,
რომ+განიზრა D1. 12 სიბოროტით+კი D1. 13 აქ+უფრო D1. 15 – 16 ჩემმა...
იქმნებოდა] უბედურის ბედის კაცი ვარ. მართლის თქმაც ჩემთვის სანანური
გახდა D1. 16 ვამბობ და] მართალი მოგახსენე და ვსთქვი და D1. 17 გამოდი+ამ
სახით მართალი ვსთქვი მართლის თქმაც სანანური გამიხდა D1. იგი] ის D,
მელაპარაკებოდა+დიდო ბატონო, მართალი უნდა D1. 18 სჰჩანს] სჩანს D, იმას+
თქვენს წინააღმდეგ D1. 20 – 21 ოჰ... გამამხელინებდი] ოჰ, ღმერთო ჩემო, ნეტა
მამაჩემს ეს მუხანათობა, ორგულობა რად ჩაუდე გულში და ჩაუნერგე. ან მე
არა მრგებოდა მამის მუხანათობის გამხილობა. მე მაინც ნუ გამამხელინებდი
D1. 20 ჯერ – D. მომხდარიყო] ყოფილიყო D1. 23 წამომყევ... ვნახოთ] წამომყევ,
ჩემთან ერთად დედოფალი ვნახოთ D1.
569. 2 წერილმა+დღეს D. 3 გლოსტერად] გლოსტერათ A. მიპოვე...
დავაჭერინო] წადი, ნახე, იპოვე. სად არის და შევატყობინე, რომ ჩვენ
შევიპყროთ, დავატუსაღოთ D1. ნახე, მამაშენი სად არის, ჩვენ იმას
დავაჭერინებთ D. 6 თუ+ვნახე D1, მოვასწარი] ვნახე D. 7 ამას] მთავარის D,
მომეტებულად] ძალიან D. 12 თვითონაც შენ] თვითონ შენც D; ჩემში] ჩემში
უფრო D1, 13 იპოვი+ჩემში D. 19 ჰსჯობია] სჯობია D. 20 ამისათვისაც... ვიყვნეთ]
მადლობა ღმერთსა, რომ ეს მაინც ვიშოვეთ D. 21 – 22 ყოველი... ბძანდებოდეთ]
თქვენ აქ ყოფნა გესიამოვნოთ. მე ეხლავ გთხოვთ, აქ ბძანდებოდეთ D1,
არაფერმა შეგაწუხოთ D.
570. 2 საბნელეთის] სიბნელის D. 3 შე უგუნურო... ეშმაკსა] შე
გულუბრყვილო, ჩემოეცალ, წმინდა D1. 4 მოერიდე ეშმაკსა] ეშმაკს მოერიდე D.
6 არის+თავადი D1. 9 ხელმწიფეა, ხელმწიფე] არა ხელმწიფეა, ხელმწიფე
არცერთი D1. 11 ის – D, თავისი] თავის D. 13 გლეხად] გლეხათ AD. 15
გახურებულთ] გახურებულთა D. 18 ეშმაკი... მკბენს] კბილით მიხოკს D1,
მკბენს მხარ-ბეჭში D. 20 მგლისა] მგლის D,+სჯერა ან D1. 24 მორჩა] ეხლა D1,
კმარა, გათავდა D, სამსჯავროს... იმათ] იმათ მივცემ. იმათ მე სამსჯ.
სამართალში D1, სამსჯავროს] სამჯავროს A. 25 აქეთ] აქედ AD,
მეცნიერი+რჯულთა.
571. 1 შენც+აქ დაბძანდი D1, ბრძენო+აბა, მელებო, მოდით D1, გვერდით]
გვერთ D. 4 იჭყიტება+ნუ D1. 5 – 6 თვალს... ირჯები] იქნება გგონია, რომ
თვალებით გვაცდინო და შენკენ მიგვკერძო D1, ტყუილად ნუ გვიშვრები] ნუ
გვიშტერებ D. 7 შენ... წყალსა] ჩემო, აბა, საბედო ჩემკენ. აბა საბედო, ნავში
ჩაჯექ და წყალს გამოდი, წყალში, გთხოვ, რომ გაბედო, ჩაჯდე ნავშია და მაგ
წყალშია. საბედო, აქ მობძანდი, გამოდი. შენ გამოხვიდე. აქ მობძანდი, გამოდი
წყალსა D1. 7 შენ, საბედო] აბა ლიზავ D. 9 თვითონაც... ნავსა] ვერ გიახლებათ,
უნდა მაგრამა ცოტა ზიანი აქვს D1. 11 – 12 ეშმაკმა... ერთი] ეშმაკმა ტვინი
წაართვა საბრალო თომას ბულბულსავით შტვენითა, გობდენს თომას
მუცელში ერთ D. 13 ბუყბუყებ] ნუ D1, ყიყინებ D. 16 რა... ხელმწიფეო] რომ ხომ
როგორ ბრძანდებით. სადაც D1. 13 გაგაცვიფრათ] განგაცვიფრათ D, წამოწვეთ]
წამოწექით D1. 21 რაღას... მოწმეები] რაღას იცდით, თქვენ მოიწვიეთ, ჩქარა
კითხეთ ეხლავ მოწმეებსა D1, გადი და უხმე ჩქარა მოწმეებს, აქ შემოვიდნენ D.
23 მოუჯეგ+თანაშემწევ D1. 24 მაგათ მოუჯეგ - D. 26 გაგასამართლებთ]
გავასამართლებთ D.
572. 5 დაუკარი+ერთად D1. 6 მოუყარეთ+ეს რა ჩხავის ვაი, ვაი, ვაი, ვაი,
სცხეთ კაცსა სცხეთ D. 8 დასდეთ სასჯელი] ეს გაასამართლეთ D1. 9 ფიცსა
ვსდებ] ვფიცავ D. 12 სწორედ] მართლა D1. 17 უკაცრავად] უკაცრავათ A,
სკამად] სკამათ A. 19 გარყვნილ გარყვნილს D+პატრონ D1. 20 ნურსად
გაუშვებთ] სტაცეთ მას ხელი! D1. 22 – 23 ცეცხლით... შეუსყიდნიათ] ცეცხლით
დაგბუგავთ, ხმლით აგკუწავთ, იარაღი. ეგ რა მაგას რად სჩ...თ შვებით.
ქრთამით გიყიდეს. რად დაქრთამეს ესე შეგისყიდეს D1, სამსჯავრო შეისყიდეს,
დაგრთამეს განა რად შეისყიდე შენ ცრუ მსაჯულო D.
573. 2 ვაი... მოთმინება] ხელმწიფეო, რა გექნათ თქვენ ის მოთმინება D1.
3 ეგრედ ხშირა] მეფევ, ეგრე ხშირად D. 5 ტირილი... გამცენ] თვალთ ცრემლი
მდის, ლამის ამათ მე გამამხილონ D. 7 შემომხვევიან... მყეფენ] ძაღლის
ლეკვები ქედანა და ბოთვერა მურა უყურეთ როგორ მომყეფიან და მარტოს
მყეფენ D. 9 – 10 ძაღლებს... გადით] ლეკვებს თავის თავს მიუგდებს
საღრღნავადა, მომეცალეთ D. 11 თუნდა+ქოფაკი D1, თუნდ... მწევარი] თუნდა
იყოს გოშია თუნდ მწევარი, თუნდ კუდშავა, თუნდ დინგთეთრა, თუნდ
კუდმოკლე, თუნდ კუდგრძელი, რაკი თომა თავს D1. 16 მაგ] ამ, გაჰფანტავს]
გაფანტავს D. 17 გაცით! გაცით! გაცით!] არი, არი, არი D, ეხლა წავიდეთ] წამო
და თქვენც და მე D1. 18 მეიდნებზედ – D, დღეობებში] დღეობეებში A, საწყალს
თომას] საწყალი თომა D. 19 არა] აღარა. 21 ეხლა+რეგანა D1, რა აკრავს] რა აქვს,
გაქვს D1. 22 გასინჯეთ] გამიგეთ D1, შემიტყეთ D, ძალია+შვრება იმას D1.22
ესე+კაცს D1, უქვავებს+გულსა D1. 24 კია+მხოლოდ D1. 25 მე არ მომწონს] არ
მომწონს მე D, იმითი] იმით. 25 თავი – D, საცმელიაო] ტანსაცმელიაო D.
574. 5 ხმა გაიკმინდე] ხმას ნუ იღებ D1. 8 მეც] მე D, შუადღისას...
ჩავეგდები] მაშ მე შუადღისას ჩავეგდები D1, შუადღისას ჩავეგდები ლოგინში
D. 12 აქეთ] აქედ AD; ერთი აქეთ მო] ერთი ძმაო D1. 14 ნუ... შეგვიცდა] აქა
ბრძანდება, ჭკვიდამ შესცდა, ნუ შეაწუხებთ D. 16 ეხლავ უშველე] მე თან
საკაცე, მეგობარო, მომიტანია, იქ ჩააწვინეთ D1. 16 – 17 რომ... მას] სიკვდილსა
მას უპირობენ D. 19 ისე... დუვრისაკენა] და ეხლავ წადით დუვრისაკენ და თან
წაიყვანეთ D. 20 იქ... შეგეწევათ] იქ მიგიღებენ კარგად თქვენ და შეგეწევიან D1.
21 აჩქარდი... დაგვესხმიან] ჩქარა დაეშურე და მას თვარემ მერე თუ მოიცდი
ნახევარს საათს, მეფეცა და შენცა და ვინ D1. 23 მომხრენი... დავიღუპებით]
მომხრე არის, დაიღუპება D. 24 ჩქარა] აჩქარდი მეთქი D1, ნუ დაყოვნდებით] მე
გზას გიჩ. გაგიძღვებით D1. 25 წაგიძღვებით+ და სწორე D1; და გაგიყვანთ]
დაგაყენებთ D.
575. 2 დაჩაგრულს] ჩაგრულსა D. 3 იქნება] იქმნება A; დაგიამოს]
განგიქარვებ D1. 5 და... დაგცალდა] კვლავადაც მოსვენებას. კიდევ მოსვენე.
დაგიფხობენ შენ. არ მოგ. D1. 6 ეგ... განიკურნების] მაშინ ძნელად, ვაი თუ
ძნელად განიკურნების D1, განიკურნების] განიკურნები D. 7 აბა... მომეშველე]
აბა ავწიოთ, მომეშველე გავა (?) მომეშველე და D1. 8 ვიცი... მოშორდები] ნუ, ჩ.
ვიცი შენს ბატონს არ მოშორდები D1. 9 გლოსტერი+და D, ლირი] ხელმწიფე D.
13 როდესაც] როცა D1, ვხედავთ+რომ D1. 14 მაშინ + ჩვენ D1; ტანჯვასაც]
ტანჯვას D. 16 და + როცა ჩვენ და ჩვენს D1, ფუფუნებას] თამამობას D. 17
ხოლო] მაგრამ D, ვხედავთ + მაშინ კი D1. 18 ტკივილსა არ ეპოება] იმორჩილებს
თვითონ D1, ეპოება] ეპოვება A. 19 გამიადვილდა... წვალებაც] ვგრძნობ წვალება
თითქოს ჩემი ეხლა შემიმსუბუქდა D1, ეხლა + ჩემი D1. 20 რაკი რომ ვხედავ]
ვხედავ რომ იგი D1, ვიტანჯით] ვიტანჯვით D. 21 ხელმწიფეც] მეფეც D1, იგი.
განდევნეს] ის თუ მხოლო მის გულს უწყლავს რომ შვილთა, შვილებ. განდევნეს
D1. 22 მშობელმა] კი მამამ D. 23 რაც + კი D1, იმას] იმასა D, მოხდება + და D1. 24
რაცა დაგწამეს] რასაც გწამობენ D. 25 და... შენი] იგი რომელმაც ძირს და ის შენსა
სახელსა D1.
576. 3 – 4 შემოდიან... მოსამსახურენი] შემოდის კორინ. D. 6 – 9 ეხლავ...
გლოსტერი] ეხლა ის საძაგელი გლ. და აქ მომგვარეთ D. 10 რამდენიმე... გადის]
D. 12 ეხლავ ჩამოახრჩეთ - D, ეხლავ + უნდა იმას D1. 14 დაჰსთხარეთ]
დასთხარეთ D. 16 ვუზამ] უზამ D, შენ] შენც D, ჩვენის] ჩვენს D. 17 იახელ]
ეახელ, არის + რომ შენ, რომ D1. 18 – 19 რომელსაც... მამაშენსა] რომელიც ჩვენ
მუხანათს მამაშენს გადავუწყვიტეთ D. 22 ჩვენი + ხშირად D1, ერთმანეთს]
ერთმანერთს D, უნდა – D. 24 ხელმწიფე] მეფე ლ. D1, არის + ეხლა D1. 28
ოცდახუთმეტი თუ თექვსმეტი] ოცდა თხუთმეტნი თუ თექვსმეტნი D.
577. 1 მეფეს... ეახლნენ] იმათ, შეერთდნენ D1, თან] მას D. 3 მიემატა]
მიემატნენ D, წავიდნენ] გაემგზავ. D1. 4 ვპოვებთო + თავიანთ D1, მომხრეებსა]
მომხრეებს D. 7 ცხენები მოუმზადე] და ცხენი მიართვი D1. 9 ჩემო] ჩემნო D. 12
თქვენ გლოსტერი] გრაფ გლოსტერი D, მიპოვეთ] მე მომგვარეთ D1. 14 კიდევ...
გადის] გადიან ზოგ. მოსამ. D. 15 – 16 თუმც... განიწესების] სამართლის
უფლება სიკვდილით დასჯა თუმცა მართალთა უსამსჯავროთ დასჯა არ ვარგ.
D1. 17 მაგრამ... ძალითა] მაგრამ მე უმისოდ დავსჯი იმას D1. 19 არ] ვერ D1. 20
იყაყანებენ... ჩაჩუმდებიან] იყაყანებენ, ყაყანს ასტეხენ D1, დაჩუმდებიან]
ჩაჩუმდებიან D. 22 ვინ არის მანდა] ვინ ხმაურობთ D1. 24 მოჰყავთ ისა] მოჰყავთ
სწორედ D, ბებერი] ცბიერი D. 26 გაუბოჭეთ მაგ მუხანათსა - D.
578. 2 რაზედ... ამბავია] რად ინებ. მიწყრებით, პატივი დამდეთ D1, რას
სჩადით მაგას ბატონებო? რაზედ მიწყრებით, ? D. 3 ნუ დაივიწყებთ... ჩემნი]
გაიხსენეთ იმით მაინც. იმის გამო, რომ თქვენ ჩემნი. თქვენ დღეს ხართ D1. 4
პატივი... შეურაცხმყოფთ] რად. ნუ იკადრებთ ჩემს შერცხვენას და
შეურაცხყოფას D1. 6 გიბძანებთ + ბიჭები მოს... (?) D1, გიბრძანებთ + მაგრა
შებოჭეთ D. 7 მოსამსახურეები... უკვრენ] ბიჭები გლოსტერს თოკით ბოჭვენ D.
10 მოღალატევ] მუხანათი D. როცა შენისა სიმართლისა მეოხებითა სახელი
შენი შებილწული და როს გ. როდესაც შენის სიმართლისა მეოხებითა. კვლავ
ჭირიდაცემულსა სახელს შენსას კიდევ აღადგენ. კვლავ სახელი შენი
იგრძნობს. და როს ქვეყანა შეიტ. იგრძნობს თვისსა ცთომილებასა D1. 14 მეთქი+
მაგრამ D1. 16 გლოსტერს წვერს გამოაგლეჯს – D. 18 ღმერთმა... შენ!] თქვენს.
ვფიცავ ძალს ღვთისას D1, ფუ, ღმერთმა გკითხოს! D, 19 რაზედ... ბერ-კაცს. – ეგ
ქცევა თქვენი სამარცხვინო საქციელია. როგორ. ვით კადრულობ ჩემს და
ბებერს კაცს. ბებერს კაცსა D1. 21 წვერი... ამოჭვარტლული] ოჰ, შე ქოფაკო,
მაგრამ გული ამოგჭვარტლოდა D1. 23 წყეულიმც] შეჩვენებულო D1. ამ] თვით
D1. 24 ეგრე] ახლა D1. ეგრედ D. 25 შეგაჩვენებს შენ+თავს ლაფს დაგასხამს D.
579. 1 ვარ + გეუბნებით და არ გრცხვენიათ D1. 2 რომ... შეაგინეთ]
ფეხქვეშ გათელეთ თვით D1, 5 – 6 გვითხარ... ხელმწიფისაგან?] შენ, ეხლა ხანს
გაგიმართავს ფრანგთ მეფესთან ან მიწერმოწერა გაგიმართავს D1, ის რაღაა,
რომ გადგვიდეგი და ფრანგთა ხელმწიფეს გაუმართე მიწერ-მოწერა? D. 8
ვიცით... გარგებს] გამოგვიტყდი ნურას დამალავ D, დამალვა] გატყდი D1. 10
გვითხარი-მეთქი] ერთი ეხლავ რა D1. მითხარი D. 13 უჭკვო... გვითხარი] ჭკვა
გამოცლილი მეფე, მითხარ ვის გამას (?) ჭკვა ჩერჩეტი შენი ხელმწიფე.
მითხარი მეთ. გვითხარით მეთქი. უჭკვო მეფე სად გაისტუმრე? ვისთან
გაგზავნე, ვისთან მეთქი ის უჭკვო ხელმწიფე? D1. 16 გადაწყვეტილად]
გარდაწყვეტილად D. 17 გარეშე... მტერი] იგი წერილი მომივიდა არა
მტრისაგან D1.
580. 4 შენ] ჩვენ D1. 5 სასტიკად] მუქარით D; აკრძალულ გქონდა] ჩვენ
აღგიკრძალავთ D1, აღკრძალულ გქონდა D. 13 მე არ დამენახა] ჩემთა თვალთა
არ დაენახათ D1. 15 გააფთრებული] ულმობელი D1. 16 ცხებულ] ცხებულს D. 17
– 18 მან... ქროლვა.] იგი გრიგალი, რომელიც იმ ჯოჯოხეთს ღამეს მასზედ
თავშიშველსა დაჰქროდა, ზღვა გადმოხეთქდა D1, 18 გამოვლო ესდენ] გაუძლო
ისეთს D1; გრიგალთ + და D1. 21 – 22 მას... ემატებოდა] თვით კი საწყალსა
ცრემლთ აფრქვევდა და იმ ნიაღვარ. თითქოს წვიმისა დარამნია [?] და ცისა
თავსხმას იმათ ცრემლთა მიუმატებდა უნებლიედ. თითქოს თვის ცრემლსა ცას
აძლევდ. აშველებდა. ცას საწვიმრადა D1, და მას საცოდავს უნებლიედ ცრემლი
სდიოდა და იგი ცრემლი ცის ნიაღვარს ემატებოდა D. 22 ნიაღვარსა]
ნიავღვარსა A. 23 იმ ღამეს... კარს] იმ კარს. მაშინ შენს კარს D1. 24 მეკარეო +
კარი D1, კარი გაუღე - D. 26 – 27 თუ... წამოგერღვევათ] კაცს შორდებოდა
წყეული შვილი. ეს გადაგხდება, რომ ღმერთი მას თქვენ არ შეგარჩენთ, ხოლო
ვნახავთ ჩვენ მაგიერი ვით მოგეწყობა. თქვენა ზათქანი, ზღვევა შეგმუსრავთ,
თქვენ წყეულთ D1, თუ დავრჩი] ვნახავ D1, რომ] მე D1, განგიკითხავთ]
წამოგერღვევათ D1.
581. 3 შენს + თვალთ D1, გაგისრესავ + ჩემის D1; თვალებს... ფეხითა] მე
გავსრესავ ფეხით ჩემით D. 4 – 5 მოსამსახურეები... გასრესს – D. 8 ჯალათო]
ღმერთმა გავდ. D1, უწყალო, ვაი D. 10 მეორეცა + რაღა D1. 11 დაშრეტილს...
დაცინვას] დაუწყებს დაცინვას. ვინ იცის, მარტოობით გულთ დააკლდეს D1. 15
ნუ იქმთ ბატონო] მაგას ნუ იზამთ, ნუღა ინებებთ D1. 16 – 19 ხელს...
გმსახურებთ] სიყრმითვე. სიყრმიდანვე თქვენ გემსახურებით. გახლავართ მე
და თქვენ გემსახურებით მე. მე სიყრმიდანვე თქვენ გახლავართ. გთხოვთ,
კრძალულებით. მაგრამ უკეთ შეიკავეთ აწ ხელი თქვენი და წყრომა დასთმეთ
და თუ ამ თხოვნამ ჩემმა გასჭრა, მაშინა იგი დიდ სამსახურად თქვენს წინაშე მე
ჩამეთვალება, მაგრამ უკეთეს სამსახურად მე ამასა ვთვლი, რომ გთხოვთ D1. 16
ვედრებით გთხოვთ] გთხოვთ მე ამას D. 19 სიყრმითვე] სიყრმიდამვე D,
გახლავართ] გახლავარ A. 21 ბოდავ] მიჰქარავ D1, ნაშენო + რაებსა ბოდავ D1.
ჩემის... გაგლეჯდი] გიჩვენებდი მე შენს თამაშას D.
582. 2 ვერ... მტვერს] შე ჩემი ყმა მაგაებს ბედავ? D1, ვერ უყურებ ჩემს
ყურმოჭრილს ყმას! D. 3 მახვილს... მივარდება – D. 5 თუ... დამიბანია] მაშ თუ
ეგრეა გამობძანდი და მე კი ხელი დამიბანია D1, გამობძანდი და რაც წაიღო,
იგი დაიკვეხე D. 6–7 – ამოიღებს... დაიჭრება – D. 8 მეორე მსახურს – D. 9 მომეც
მახვილი] მომეცი აქ ხმალი D1; რას] რაებს D1; წუწკიშვილი] წუწკის-შვილი D.
10 – 11 მახვილს... დასცემს – D. 13 – 14 მეც... ვაზღვევინე] [გლოსტერს] თქვენ
კიდევ შეგრჩათ და ნახავთ, როგორ გადახდათ მათ. როგორ მათ მე ვაზღვევინე
D1, 14 გაქვსთ] გაქვთ D; ჯალათს] მწვალებელს D, მე – D. 15 კვდება – D. 17
დავუშრეტ] დავუშრეტთ D. 18 – 19 გლოსტერს... დაანარცხებს – D. 20 გა და
გაერთხი... ჩვეულებრივი] გა და აღარ. ესე გავსრეს, აჰა ამ მურტალს. ამ
საზიზღარს და მურტალს ფეხითა გავსრეს. გა საზიზღარის მაგ ბუდისგან. აღა
რა გქონეს ამას იქით შენ. მოგაკლე თუ არ ბრკიალება ჩვეულებრივი. ჰი,
წარგხოცე შენ ბრკიალება იგი თუ არა D1. 21 შენ აღარ გქონდეს] აღარ მოგეცეს
D. 23 გარს... ვთრთი] გარს მწყვდიადი და წვალებაა D. 24 მეშურნოება – D;
ცეცხლი + რაც კი გაქვს შენა D.
583. 2 აი... თავზედ!] ხმა ჩაიწყვიტე, მუხანათო. შე მუხანათო. შენ მას
ეძახი D1. 5 გულუბრყვილო] გულ-კეთილი D. 6 რომ... შეიბრალებს] შენ იმას
თავ. მოგკერძოს D1, რომ არ მგონია, შეგიბრალოს და მოგეშველოს D. 8 ვაი]
დახე D1. 9 ედგარი... დაღუპა] ედგარსა ცილი დასწამეს D1. 13 ეზოს გარეთა]
ჭიის კარს იქით D1. 14 დეე... გაიგნოს] სუნით მონახოს. დეე დუვრის გზა
სუნით ძებნოს, ისე გაიგნოს D1. გაიგნოს + კორნვალს D. 15 დაგემართა]
დაგმართვია + ჩემი ქმ. D1. 18 გაათრიევით... გაიტანეთ] გაათრიეთ, ეგ ბრმა
ლეში გადააგდეთ D1. 19 გაიტანეთ] გაიტანევით D1, სანეხვეზედ] სანახველზედ
D. 20 მდის + მდის D, უდროო დროდ] უდრო უდროდ D. 21 რეგანავ] რეგანა D.
22 რეგანა... გაიყვანენ – D. 26 თუ... ჩაუვლის] ამ საქმესაც მშვიდობით. ამ კაცს
ჩაუარა. ეგ გადურჩება D1. 27 მეც ვიზამ] მეცა ვიქ D.
584. 2 ღმერთმა... გაუგრძელა] ღმერთი კიდევ დღეს გაუგრძელებს D. 3
და... მიაღწევინა] და სიბერის დროს შეჰყრის სიკვდილს მშვიდობიანად D. 4
ვეშაპად] ვეშაპათ AD. 6 უკან გავყვეთ] დავეწიოთ D1. 7 რომ... მიიყვანოს] რომ
წინამძღვარად ატაროს ბრმა D1, რომ საცა სურდეს უსინათლოს იქ მიიყვანოს D.
10 მჩვარს ვუშოვი] მოვნახავ მჩვრებს D1, გაჰყევ] წადი D. 11 დასისხლებულს
თვალთა] რომ დასისხლებულს და ამოთხრი თვალთ D1; ბუდესა] ბუდეს D. 12
დაიფარე ეს საცოდავი] შეეწიე იმ საცოდავსა D. 13 გადიან... მხრით – D.
585. 1 მოქმედება + აქტი D1. 6 ესრედ... გვზიზღობს] ეგრედ ყოფნა ვიცით
და ცოდნა მის, რომ ყველას ვძულვართ, ვძაგვართ D1, ყველა გვზიზღობს]
ყველას ვძულვართ D. 7 ვიდრე... გვასხმიდენ] რომ გძაგდეთ და თნევით D1,
ვიდრე ჩვენ ვძულდეთ პირში კი გვეფერებოდნენ, თავს გვევლებოდენ D. 9
ჩემებრ... დამდაბლებულსა] ყოველს მიწასთან გასწორებულს და ყველა
დავრდომ. D1, მაინც ჩაგრული, დათრგუნვილი, დამდაბლებული. D. 10 შიში...
ჰსცხოვრობს] არ იცნობს შიშსა, სულდგმული არის იმედითა და შიშს არა
სცნობს. სასოს არ იკვეთს. იგი მას არ ეშინის, იმედი აქვს გულში ცხოველი D1,
არარას შიშობს, იმედი აქვს და იმით სასოებს D. 13 მას] იმას D1. 14 შენ, ჰე სვეო
ცვალებადო] შენთ ჰაერთა ცვლილებაო D1. 18 – 19 შემოდის ბერიკაცი
გლოსტერის ხიზანი და თან გლოსტერი შემოჰყავს – D. 21 როგორც... მოჰყავთ]
იგი, ვაი D1, მთხოვარსავით მოჰყავთ იგი D; საწუთრო] საწუთროვ D. 22
ცვლილება... გვაძულებდეს] დაუდგრომლობით შენით ჩვენ რომ არ
ვიტანჯვიდეთ D. 23 ხანგრძლივად... მიჰსცემდი] ხანგრძლივი სიცოცხლეც
კაცთ არ ექმნებოდათ D. 24 – 25 ხანგრძლივ... ჩვენა – D.
586. 1 ბერიკაცი] მოხუცი ხიზანი D1, ოთხმოცი] 80 D. 7 რამდენს] რაზომს
D, თვით] თავს D. 9 ბატონო... გაიგნებთ] ჩემო, თვალი არ გაქვთ რა
გასაგნებლად? უსინათლო, გზას ვით გაიგნებთ D1. 11 მე აღარც გზა მაქვს] მე
გზა აღარ მაქვს D. 12 თვალხილულიცა... მიბორძიკნია] მე ბევრჯერ ფეხი მე
წამომიკრავს D1. 13 ვიდრე... ვიცით] და როს ბედკრულნი საღი თვალიც კარგად
ვერ არ გვიჭრის, ხილვის ნიჭსა კარგად ვერ ვხმარობთ D1. 14 ცოდნა იგი
მოგვევლინება] მაშინ მხოლოდ გონი ნათლდება D1. 17 ნეტა... მიღწეულიყო]
ნეტა მაცოცხლა იმა დღემდე, რომ მე შენ შეგხვდე D1, ღმერთო ნუ მოჰკვეთა
დღეთა ჩემთა იმა დრომდინა D. 18 რომ... მენახე] ვიდრე ჩემს ედგარს
ხელშეხებით მაინ ვნახავდე D; მენახე + მაშინ D1. 19 ჩემთა თვალთ] ჩემთ
თვალთა D; არ ვინაღვლიდი] არად ვინაღვლი D, ვინაღვლებდი] ჩავაგდებ D1.
23 განა კაცს ეთქმის] აბა ვის შეუძლიან D1. 24 რაც... მჭირს] თქვას მე ვარო.
ყველაზედ უბედური ეხლა მე ვარო ეხლა მეც დღეს ვგრძნობ რომ ესდენ
უბედური ჯერ არ ვყოფილვარ D1, რაც მე D. 25 აჰა ესეცა... მჭირს] აჰა ვიგრძენ
მე, რომ ამგვარს ჭირს ჯერ არ შევყრილვარ D.
587. 2 ეხლა... თომაა] ეს მათხოვარა გიჟი თომაა, თურმე გიჟი გალახა.
მაწანწალა. ეგ მათხოვარა გიჟი თომა არის. ეს გიჟ-ღატაკი თომა არის.
მაწანწალა თომა ყოფილა. გლახა ყოფილა, გიჟ-თომას რომ. D1; საცოდავი]
უბედური D1. 4 რაცა] რაც D; ჰსთქვი] სთქვი D. 6 ვერ ეთქმის რომე] იტყვის რომ
ეს D, არ ძალუძს თქვას რომ D; ბოლო ეს არის] სამზღვარიაო D1. 8 საით] საიდ
D. 13 ჭკვა დაკარგული] გიჟიც, უჭკვოც D1. 15 თუ + თუ კი D1; ჰსჩანს] სჩანს D.
16. ავდარში] ავდრის დროს D1, შევხვდი] შევეყარე მე საცოდავს D1. 17 მატლად]
მატლათ A, მის... მეჩვენა] უნებლიედ გავიფიქრე მე, რომ კაცი არის. რომ
ადამიანი მატლი არის და სხვა არარა D1. 20 აქეთ] აქედ AD. 21 ღმერთნი...
ბუზებს] ვით ბავშვთა ბუზი ისე ღმერთთა ჩვენ მივაჩნივართ D. 22 გვტანჯვენ
იგინი] ისინი გვხოცვენ D1; იმითი] ამითა D. 24 ორ ცეცხლშუა ვარ] არ ვიცი, რა
ვქნა D1; ორ ცეცხლ-შუა] ორს ცეცხლს შუა D. 25 ესრედ] ეგრედ D, ტანჯული +
თვალდათხრილი და D1; მე კი მაინც] მე მაინცა D. 26 რომ... მოვისულელო] და
მე კი მაინც თავი ჩემი უნდა ვიმალო. ვერ მაინც არ მიცნონ D1.
588. 1 თვითონც... ვჰყო] სხვაც შევაწუხო. მეც მოვბეზრდი მე თ.
მოვაბეზრო D1; აბეზარი ვჰყო] შევაწუხო D. 4 – 5 შენ... არის?] ის არის შენი D1,
მაშ ეგ სწორედ ტიტველი შიშველი მათხოვარაა D. 10 მხოლო თუ გინდა] და
თუ გინდა რომ D. 11 ერთგულობა] ერთგულება D. 12 წადი + და ამა რაც D1;
საცოდავს + ძველი D1. 13 ეგ... დუვრისაკენა] მაგას ეგ მე წამიყვანს, მაგას
წავყვები D1, 14 თუ... მოგვეწევი] თუ გაირჯები შენც იქ მოგვეწევი დუვრისა
გზაზედ D1. 18 ჭირთა ჭირია] ცუდი დადგა D1, ავი დრო არის D. 19 როდესაც...
იმძღვარებენ.] სულელნი ბრმათ წინ უძღვიან ან დაატარებენ D1; სულელებსა
წინ იმძღვარებენ] სულელებს წინ გაიმძღვარებენ D. 20 იქმ... ნებაა] ის შენ. ანუ
ის ჰქმენ, რაც გითხარ D1. 23 წავალ... მოვუტან] რაც კი სახლში მაქვს. მე მას ჩემს
სახლიდან. მაგას მე მას D1. 24 და + მერე D1; მომივა + ამისათვის დე D1. 26
საწყალო] მთხოვარა, ღატაკო D1.
589. 2 – 3 აღარ... გამამხელინოს] აღარ ძალმიძს თავის მალვა მე. ლამის
თავი გამოვამჟღავნო. მე აღარ. მე ესრედ ყოფნა D1, გამამხელინოს] გამაცემინოს
D1. 5 ძმობილო აქმო - D. 7 შევსძლო] შევძლო D. 8 – 9 გიკურთხოს ღმერთმა ეგ
თვალები] მშვიდობა შენსა საწყალს თვალებს D1. 9 ჰსწვეთსთ] სდით. D. 13
გადაგატარებ + ბილიკიც ვიცი, საურმეც ვიცი, გადასახტომიც ვი. გზაც ვიცი,
გასასვლელიც გზაც ვიცი D1. 14 ჭიის] ჭის D. 15 გატარებ + დაუფთხეს D1, 18
გაბიდიდენ] გობბიდიდენსი D. + თავადი D1. 19 მოდო + კაცთ D1. 20 ჯიბერტი]
ჯიბეტი A; ეს + ფლიბე D1; 20 – 21 ეს... ეშმაკი] უკანასკნელი D, + ეხლახანს გაგ.
21 გამდელებისა] მეკუჭნავებისა D; მოგეცეს] იყოს შენზედ ღვთისა D1. 24 – 25
ჰა... დაგცა] ძმობილო, ღვთის რისხვით ძირს დაცემულო, იჩუქე შენ ჩემგან ესე
ქისა შენ, რომელიც ცის რიისხვამ დაგცა, შენ, ვინც მიწასთან გაგასწორა ცის
გულის წყრომამ. რომელიცა დაგამდაბლა. მიიღე ჩემგან საჩუქრადა ეს ქისა
ჩემი D1. 25 კვეთებამა] კვეთებაზე D. 26 უბედურებამ] დეე ბედკრულებამან შენა
D1. 27 ნეტა... განიგებოდეს] ღმერთმა ქმნას, ინებოს, რომ ყოველთვის ეგრეთ
ხდებოდეს D1; ნეტა + ცისაგან D1; ესე] ეგრე D.
590. 1 დეე] მაშინ D1; ნეტავ D; განცხრომით] დავიწყებია D1, 2 ცის +
სამართალსა და D1. 3 ჰსცადოს... სასჯელი] გამოსცადოს ეს ცისა წყრომა და ცის
სასჯელი D. 4 ნამეტანს... სხვას] ნამეტნავს თვისას, თვისა იგი სხვასა უნ. რაცა
აქვ. D1; ნამეტანს] ნამეტნავს D; გარდასცემდა] უწოდებს D1. 5 თვის...
მიეცემოდა] ექმნებოდა თვისი სამყოფი მას ყოველი D1. 6 და... წარმწყმედი] და
საზიზღარი სიღატაკეც მოისპობოდა და ჩაგრულისა ღარიბობას აღარ
ვნახავდით D1; წამწყმედი] შემმუსვრელი D1. 7 დუვრი... როდისმე] მართლა
იცი შენ. შენ სთქვი, ვიციო. იცი მართლა შენა? D1. 9 დიაღ + მართლაც ვიცი D1.
11 წვერგადახრილი] აწვეტებული D1. 12 გადაჰყურებს + ზღვ. D1; მის] თვის D;
მბრდღვინავს] გაშლილს D. 13 წამიყვანე და დამაყენე] მე წამიყვანე, გამიძეღი
და მე ამიყვანე D1. 14 – 15 მე... გეყოფა] მე მას შენ მოგცემ გასამრჯელოდ და
სასყიდელად D1. 17 თვითონ] თითონ D. 19 ხელი... გაგიძღვები] მომეცი ხელი,
გიჟი თომა შენ იქ წაგიყვანს D; წინ წაგივღვები D1. 22 სასახლის] სასახლის A. 26
მიკვირს... მოგვეგება] მობძანდით ედმუნდ! მიკვირს გულ ქმარი – ჩემ. D1;
მტირალა] გულრბილი D; ჩემი ქმარი - D. 27 შევიდეთ] წამობძა. D1; ოსვალდს –
D; ბძანდება + ქალბატონო D1.
591. 3 როს მოვახსენე] როს ვაცნობე, ქალბატონო D1. 4 ლაშკარ] ლაშქარ
D, ჩვენ] ჩვენს D. 5 მათ გაიღიმეს] მან განიღიმა D + როს ვაც. D1. 6 მათ] მან D;
პასუხადა] პასუხათა A; მიბძანეს] მიბძანა D. 7 ვაცნობე] ვუამბე D; გლოსტერისა
მუხანათობა] გლოსტერის განდგომისა D1. 8 ძის] შვილის D1. 9 მათ მიბძანეს]
მან მიბძანა D; თეთრად] თეთრათ A. 10 მათ... საამურადა] საამურად მან
მიიჩნია D. 11 მათ მიიჩნივეს] იგი ჩათვალა მან D1, იმან მიიჩნია D. 13 მაშ...
ყოფნა] მაშ უკან წადით. თუ ეგრე არის, მაშ უკანვე უნდა დაბრუნდეთ D1,
თქვენი აქ ყოფნა მეტიღაა, ჰსჯობს, რომ დაბრუნდეთ D, + თქვენ D1. 14 ეგ...
შიშია] ეგე სიმართლის შიში არის D1; ლაჩრის] მხთალის D1. 15 იტანს] ვერა
გრძნობს D; ბოროტებასა] ბოროტებას D. 16 ვაჟკაცურად] ვაჟკაცური D. 17
გაგვიმართლდეს] გამართლება ყოველი D1. 18 დაბრუნდი, ედმუნდ] წადი,
ედმუნდო, წაბძანდით ედ. D1; ლაშკარი] ლაშქარი D. 19 მოამზადევი] მოამზადე
D; წინ წამოუძეღ] წამოიყვანე D1; 20 მე... შევიჭურვები] მეც თვით იარაღს შევიჭ.
ზედ შევისხამ შენ ქმარს კი D1. 21 ჩემს... თითის ტარს] ხელში თითის.
მივაჩეჩებ. მე აქ დავრჩები დედაკაც. D1. 22 ეს... გვეყოლება] ჩვენ შუამავლად
გვეყოლება ეს ერთგული ყმა D1; ჩვენ გვეყოლება] ჩვენდა იქმნება D. 23 იყავი...
აღსრულდეს] და საყვარლის ალერსს მიხვდები D. 24 იქონიე] ატარე შენ D; სუ
ნურას იტყვი] სუ, დაჩუმდი, ხმა ჩუმად გქონდეს D1. 25 აქეთ] აქედ AD. 28
წარიღებდა აღმაფრენითა] ნეტარებით D1, აღავსებდა ნეტარებითა D. 29 რაც...
ედმუნდ] შენს გონებასა, ოცნებასა იგი მსწრაფლად ნეტარების სიოს მოჰბერდა
D1 .
592. 2 ძვირფასო + გლოსტერ D1. 3 გლოსტერ] ედმუნდ შენა ხარ D1. 7
მთავარი + მოდის D1. 8 (ოსვალდი... შემოდის)] (ალბანი) D. 10 მე მოვედი] ეგრე
თუ D1. 13 – 14 შენ... გაყრის] შენ იმ მტვრისა ღირსიც არ ხარ, რომელსაც ქარი
პირს გაყრის. შენ, გონერილავ, იმა მტვრისა შენ ღირსიც არა ხარ, იმ მტვრისა,
რომელსაც ქარი. რომელსაც ქარი პირში გაყრის შენ D1. 15 საშინელია იგი საქმე]
საქმენი თქ. საზარია საქმენი თქვენნი D1. 16 იძულებს] ზიზღით უარჰყოფს D1.
17 ვეღარასფერში] ვეღარა ფერში D. 18 შტო... ხესა] და ვით ხეს. შტო ხესა
მშობელს თვისას მოშორებული. რომელ მშობელს ხესა მოშორებია დაჭკნება,
რაკი თავის მშობელს. გამომზრდელია და D1. 19 დაჭკნეს... შეეკეთოს] და თუ
გამოდგა, ის მისთვის. ვარგოდა. დასაწვავად მხოლოდღა ვარგა. მხოლოდ.
მარტო მოსულს ჯოჯოხეთის ცეცხლს შეეკეთოს D1. ჭკნება და ხმება
დასაწვავად მხოლოდღა ვარგა D. 21 ეგ... როტავ] კარგი ბატონო, კმარა, ბატონო,
რა სულელური იგავია D1. 25 ეგ რა ჰქმენით] რა ჩაიდინეთ D1. 26 შვილი...
დააწიეთ] შვილი მას იზამს, რასც თქვენ ქმენით. ოხ, თქვე აფთრებო D1. 27
პატივსაცემი... მამა] მას მოხუცს პატივსაცემს თქვენს მოწყალეს ბებერს მამასა
რომელს დათვიცა დაკოდილი D1.
593. 1 გადულოკდა] დაულოკდა D. 2 თქვე ბარბაროსნო] ეხ უღვთობავ
1
D . 3 მიკვირს მე] მიკვირს კეთილმა ჩემ. კეთილშობილება D1, ქვისლმან]
ქვისლმა D. 4 რაც... კაციც] იგი კაცი აწ თავადია. იგი კაციც D1. 5 ესდენ] ეგრ. D1.
6 თვის] თვისთ D. 7 რომე... ბოროტება] ამ გვარს საზაროს თქვენს თავს ზარი
დაჰსცეს D1; აღხოცოს] ახოცოს D. 8 ერთმანერთს] ერთმანეთს D; დასჭამენ]
დაჰსჭამენ D. 10 -12 განა... გცენ] შე დო ჭამიავ, შენ გაქვს ყბები მარტო
საცემლად და თავი მისთვის რომე ყველამ ლაფი დაგასხას. მარტო სილისთვის
ყბ. ღმერთს მოუცია ეგ ყბები შენთვის რომ სილას გცემდენ D1, რა კაცი ხარ შენ.
ქუდი არ გხურავს ქალაჩუნავ შე დო ჭამიავ, თავს ზედ ატარებ მარტო მისთვის
რომ ლაფი გასხან და მაგ უბედურს ლოყებს მისთვის რომ გარტყან სილა. D. 13
დაინახო] გაარჩიო D1. 15 არც... ის] მარტო სულელნი იბრალებენ. იმ
არამზადებს შენ ჭ. და არც ჭკვა გიჭრის იმოდენად, რომ გაი. ნუთუ D1; არც ეს]
შენ არც D; იცი + რომ D1. 16 ვისაც... განუზრახავს] ვისაც გულში აქვს
ბოროტება. აქვს D1; გულში + მზად არის D1; განუზრახავს] ჩაედინოს D1. 17 და...
აღასრულოს] მაგრამ წინ კი სჯიან, რომ განძრახვა მის არ. რომ მის ფიქრი D1;
მაგრამ კი სჯიან რომ განზრახვა არ აღისრულოს D. 19 გიქადის] გემუქრება D1;
მტერი მოსისხლე - D; მოსისხლე] სისხლმდ. D1. 20 აწ+ეხლა D1; ჰსცემდე]
სცემდე D. 21 ფეხამდე] ფეხამდი D, ჩამჯდარ] ჩასმულ D. 22 ზნე-მაღალო შე
ქალაჩუნავ] ქალაჩუნავ ზნეობიანო D; ქალაჩუნავ + აქ დამდგომიხარ D1. 26 – 27
მაგ... უარესია] საზიზღართა უღმთოობა დიაცთა გულში. ულმობელი ხარ.
უღმთო ხარ შენ. უღმთო დიაცი სატანაზედ უარესია D1; გულქვაობით]
უღმთოობით D; საზიზღარი] საშიშარი D1. 27 გულქვა] უღმთო D. 28
გონერილა] გლოსტერი D + ნაცარქექია D1.
594. 2 ბოროტო] გულშხამიანო D1; მაგდენს] მაგდვენს D; შხამს + გულში
D1; ატარებ] მალავ D1. 3 ჰრყვნი] რყვნი D. 4 ადამიანი... გვეჩვენები] ნუ
ემზგავსები ზღვისა D1; გველეშაპად] გველეშაპათ A. 5 არ მცხვენოდეს] არ
მრცხვენოდეს D1; შემფეროდეს D. 6 ხორცს დაგაგლეჯდი] ხორცს დაგაგლეჯ D1.
7 ეშმაკზედ] ეშმაზედ D. 8 გარნა დედაკაცთ] მაგრამ ქალისა D; გდევს] გაქვს D1,
ეგე] ის D1. 10 ხედავთ ამ ჯაგლაგს] ვერ უყურებთ ამ ქალაჩუნ. D1. 11 მაშ რას
ამბობენ] რა ამ აკ. ვერ უყურებთ. აკი ამბობდენ D1, მაშ რას ამბობდენ D. 14 რა
ამბავია] აღა, ახალს რას იტყვი რა ამბავია D1. ახალს რას იტყვი D. 16
დიდებულო + ბატონო D1. 18 მეორე] მეორეს A; როდესაც... თვალსაც] მას
მახვილი მისი მეორე თვალს D1. 20 ეს... ჰსთხრიდაო] რაო? გლოსტერს თვალს
სთხრიდაო D1; რა] როს D1; ეს + სასტიკი D1. 25 გადაუდგა] გადუდგა ის D. 26
და... შეუტივა] თვ. ხმალით მაზედ ამოიდ D1. 27 იქვე გააფთხო] იქვე ძირს
დასცა D1. 28 თვითონაც + დაიკოდა D1.
595. 2 – 3 აჰა... ცოდვა] ესეც ცხადი მაგალითი ცის განკითხვისა. აჰა, აწ.
მჯერა სამართალი, რომ ეგრე სწრაფად დასაჯა, აზღვევინა ქვეყანას ცოდვა D1. 2
განკითხვისა] უმაღლესის მსაჯულების D1; 3 აჰა ვით] რომ ესრე სწრაფად, რა
რიგად D1; რომ ესე D. 6 ორივე] მორ. მეორე D1. 8 თქვენის] თქვენთან D1. 9 და...
ელიან] პასუხსა სწრაფადვე ელის D. 11 ეს] ესე D. 12 საამურია + მაგრამ D1;
ცოტაოდნად] ცოტაოდენ D. 13 ეხლა ჩემი და] ედმ. ჩემი და ეხლა D1; დარჩა +
და D1. 14 ჩემი ოცნებანი] განზრახული, საქმე დაწყობილია D1. 15 უფრო მეტად]
ისეც მწარე ეს D1; არ გამიმწარდეს] ეს ჩემი არ გამიმწარდეს ისეც მწა. D1.16
მაგრამ + რას ვშიშობ აქ D1; მაგ რიგად] მაგდვენი D1. 17 წავიკითხავ] წავიკითხამ
A, 22 ის] ეს D, თანახლებოდა] თანახლებოდა D1, გამოჰყოლოდა D. 24 თან
ახლდა] გამოჰყვა D1, იქნა] იქმნა D. 26 უკან... მოვდიოდი] შემომხვდა მე რომ
აქედ გიახლებოდით D1. უკან დაბრუნდა იგი გზაზედ შემომეყარა D.
596. 2 იცის] როგორ არ D1. 5 აქეთ] აქედ AD. 6 არ... გულშია] იმათ გულში
მას არ აღუძრა D. 8 თუ... შენ] მაშ, ჩემო გლოსტერ, შენს გ. D1, მე ცოცხალი ვარ,
კიდევ D. 10 ამოთხრასა] აღმოთხარს D, შევანანებ მათ - D, 17 უეცრად] უცბად
D1, უკან] უკანვე D. 20 ამბობენ... საქმე] ... ზედ არ დაექცეს. რაღაც და. საქმეები
D1, გახსენებია] მოგონებია D1. 21 ამბავი + რამ D1. 25 ჯართ] ჯარის D1.
597. 2 საფრანგეთისა სპასალარი] დიდი თვისი სპასპეტი D1. 4 წერილი
ჩემი] წერილმა ჩემმან D1. 5 რა შეამცნიე] გულის ტკენა ხომ არ შეიმჩნია D1,
შეამცნიე] შეამჩნიე D. 8 ნარნარს ღაწვებზედ] ლამაზს ლოყებზედ D1. 9 თვითო
ოროლად] ზოგ D1, თითო ოროლად D, ხანდაზმობით] მარგალიტებს D1,
ჰსცვიოდა] სცვიოდა D. 10 რომ... ღელვასა] რომ გულის ღელვას ებრძოდა იგი
D, ღელვას + თვისას D1. 13 და... მისთვის] სურდა, რომ იგი ვით მეფეს ყმა.
ცდილობდა, რომ ის ვით მეფეს ყმა დაემორჩილა. მაგრამ კი მის იგულის, მისის
ღელვა, ვით ურჩი მონა, ეურჩებოდა, თვით შეებრძოდა, თითქო ცდილობს
თვით გამეფებას. თითქო სცდილობს კორდელიას თვით გაუმეფდეს. სურდა,
რომე მიეღო მეუფება სრულ იმაზედა D1, 12 ეურჩებოდა + თითქოს D1,
ხელმწიფება... მისთვის] თვითონვე მაზედ გამეფდეს D1, ხელმწიფება მაზედ
მიეღო D. 15 შეაწუხა] ააღელვა D1. 19 ჰსთავაზობდა] სთავაზობდა D. 20 ენა ვერ
იტყვის] ვინ განიცდი D1, რა სიტურფით] ვით მის სინაზეს მის D1, უკრთოდა
სახე] მის სახე კრთოდა D. 22 იგი + თვით მზედ იყო და ცრემ. წვიმად ცრემლი
D1, შორის + გამოსჭვირდა ნაზი D1, ჰგვანდა] გვანდა D. 22 ღიმილი] ლაღობდა
D. 25 და მუნით ვითა მარგალიტნი] და ვით ობოლნი მარგო რომელ D1,
ვიდოდენ] სცვიოდენ D1. 27 რომ] რომ D1, თუ D.
598. 2 ბრძანა რა] გითხრა რა D1, უთქვამს რა D. ორჯერ] ორჯელ D.
გულის... სთქვა] მამის სახელი ახსე. მან სთქვა D1, 4 ჰსთქვა] სთქვა D, ვაი, მამა]
მამაჩემო D. 6 თითქო] თითქოს D, აეხსნაო] აიხსნაო D. 7 აღმოკვნესით] დაიძ.
აღმოქშენით, აღ...(?) D1. 8 ახ დანო ჩემნო!...] ოჰ, დებო, დებო! ჩემო დებო D1, ახ]
ოჰ D,, სირცხვილო] სახელგატეხავ D1, ვიშ] ვაჰ, დედა D1, ოჰ D. 9 ახ] ოჰ D,, ჩემო
მშობელო - D. 10 ახ] ოჰ D. დანო + დანო D1, იმ... ღამეს] იმ საშინელს ღამეს D1.
11 და რა სთქვა ესა... თვალთა] და რა სთქვა ესა. წმინდა ცრემლი. მას
მსწრაფლად მოსწყდა. მსწრაფლად. მის ციურთ თვალთ წამწამზედ
ჩამოკიდებულ ცრემლთ მის D1. 13 კვნესა + იგი დაა. D1, მიუყრუა] დაუდუმნა
D1. გაბრუნდა] საწყალი D. 14 რომ... ცალკედ] რომ სევდა თვისი მარტო მან
ზიდოს D. 18 ეგრე] ეგრედ D. 19 მას... მასთან] რაც სთქვი, მას შემდეგ D1. 24
აღარ] აღარა, არა D1. 28 ფრანგთ ხელმწიფე] მაშინ ფ. D1, ხელმწიფე + წასული
D1 .
599. 2 არა + ის D1. 6 ჭკვაზედ რომ] როს ჭკვაზედ D, აგონდება რაც
დაგვემართა] აგონ. იხსენებს გამოვლილს ჭირსა D1. 7 კორდელიას]
კორდელიის D, უარზედ] უარზე D. 11 სირცხვილითა... სჩვენებია] გულზედა
აწევს დიდი სირცხვილი D1, ჰსჩვენებია] სჩვენებია D. 12 აგონდება რომ]
რადგანაც იმას რომ, რომ კორდელიას D1. 14 გულძაღლთ] გულძაღლ D. 15 ესე
ყოველი] და ესე ყოველი D, ყოველი + აგონდება გულსა უნ. შხამი D1. 16
სირცხვილითა + გულახდილად D1. 17 ჰრცხვენის... დანახვებია] აი მიზეზი.
ამისა გამო კორდელიას რომ ერიდება, ის D1, ჰრცხვენის] რცხვენის D. 19 ვაი
საწყალი] საბრალისია D. 21 რას... იცი რა?] ხომ ალბანისა და ან კორნვალვისა.
ხო კორნვალისა და ალბანისა, შენ ხომ არა გაგიგია რა, ხომ არა იცი რა?
კორნვალისა და ალბანისა ჯარი სად არის? როგო. როგორ აქვთ არა, აქედ
მოდიან, სად არის ეხლა კორნვალის და ალბანის ჯარი? D1. 24 მე გავიგონე] მე
გ. D1, აქეთ] ჩვენკენ D1, აქედ D, ჩვენზედ D.
600. 2 შენ... ახლდე] წამო, იახელ, წაგიყვან ჩვენს წამო, წაგიყვან.
დღეითგან ხელმწიფე, იმას უნდა ახლდე შენ, წამო და ვნახავთ მეფე ლ. მეფე
ლირი. შენ მასთან დარჩი. წამო, წაგიყვან. წავიდეთ მეფე ლირთან შენ. წამო
მეფე ლირს იახელი და თანა სდიე D1, მეფე ლირს უნდა იახლო D. 3 თავსა...
გამოვიჩენ] რომ არ გამოვჩნდე როს გამოვჩნდები D1; საჭიროა თავი ვიმალო D.
4 გავიმხელ თავს - D. 5 წავიდეთ + მე D. 9 ჯარისკაცნი] მეომარნი, მხედ. D1,
სალდათი D. 12 გაგიჟებული + სრბოლა თურმე D1. 13 დარბის... იძახის] ხმა
მაღლა მღერის და გვირგვინი თავს ადგიაო D1. 15 ჭინჭარი მდოგვი] შხამა,
ჭიოტა D1, ჟოლო + ჭინჭარი D1. 16 ყაყაჩო... მჩაგრავნი] ღვარძლ-ბალახნი,
რომელიც ჩვენს მეზობელს ყანას სჩაგრვენ D1, მჩაგრავნი] წამხდენნი D. 17 და +
ეს D1; და... თმაში] თმაში ჩაუწნავს ყველა ესე გვირგვინსავითა D1. 18
გაგზავნეთ + ასი კაცი D1. 19 მინდვრები... დაიარონ] მოანახვნიეთ მინდვრებშია
რომ. მოანახვინეთ D; 20 მოიყვანონ] მოაბძანონ D; ჩემთანა + (აფიცერი გადის)
D. 22 მის გონება - D. 24 და... დავუთმობ] ყველას მივსცემ. იმას ფიც. მივცემ D1.
27 ძილია] მშვიდობიანი არის D1. 28 და + იგი D1. იმას] მისს D1, მაგრამ +
მისთვისაც ვიპოვით D1. 29 მრავალი ღონე] ძილის D1, მოვგვაროთ] მოჰგვაროთ
D.
601. 2 ნეტა რაც ძალი და მადლი... მამაჩემი მით გამეკურნა] ნეტა
ყოველი დაფარული ზეცისა მალი, სათნოება მადლდამფენი ცის საიდუმლო,
და არც ცნობილი დედამიწის სათნო ძალნი ღონენი. ამ ქვეყნის ყველა ძალნი
ჯერ არ ცნობილნი, ჩემისა ცრემლით უხვად რწყულნი აწ აღმოიშობნენ,
აღმოცენდნენ და კეთილს ჩემსა მამას მიჰსცენ განკურნება, ნეტა რაც ზეცას, რაც
სათნოება დაფარულია და დედამიწას რაც ძალი აქვს ჯერ არ ცნობილი,
დანამონ. ცრემლთა ჩემთაგან დანამულნი აღმ. განიღვიძებდნენ, ჩემისა
ცრემლით დაინამონ. დანამულნი მომეშველნენ მე განსაკურნებლად
საყვარელის მამისჩემისა, ჩემისა ცრემლით დაინამონ, რათა დაჰბადონ, რომ
საყვარელი მამაჩემი მით განიკურნოს D1. 4 მე ჩემთა... ვაწვიმებდი] და ჩემის
ცრემლით უხვად მორწყულნი D1. 5 ვიდრე... მით გამეკურნა] სამკურნალო რამ
ყვავილადა გარდამექცენ. მე მოგვევლინა ჩვენ, რომ საყვარელი მამაჩემი მით
განიკურნოს. მით D1. 6 წადით... უხელთმძღვანელსა] მონახეთ, მიპოვეთ რომ
D1, თავის თავს უხელთ-მძღვანელსა] უსაზღვრო უგუნურებით D. 7 არ
აუტეხოს... უგუნურებით] შეუძლიან რომ მას ძალუძს სიცოცხლე მის მოსპოს,
იგი სიცოცხლე მოშორებია. რომელსაც თვისი გამგებელი აქ დაუკარგავს D1. 7
უსაზღვრო უგუნურებით] თავის თავს უხელმძღვანელოს D. 10 ჯარი, . . .
მოდის] დაძრა ბრიტანიის ჯარი. დედოფალო ჩვენზედ მოდის D1. დაიძრა
ჯარი ბრიტანიის და აქედ მოდის D; აქეთ] აქედ AD. 11 ხელმწიფევ + მე D1,
შეტყობილი მაქვს] თვითონ ვიცოდი D1, წინათვე] წინადვე D. 16 დამრთო]
დამრთვა D. 18 არა... ჩვენ] არა ზვიადის სახელის შოვნისათვის, გათქმისათვის
მოვსულვართ აქ ჩვენ, არა სახელის საფრ. ამ ქვეყ. D1, არა ქველობის და
სახელის გათქმის სურვილი D. 19 სამართალი] სიმართლენი D. 20
მოხუცებულის... წინაშე] დღეს გვაბრძოლებენ ჩვენ D1, მოხუცებულის
მამიჩემის ბრძოლად გვიწვევს ჩვენ D. 21 ნეტა... გავიგონებ] ნეტავი როდის
ვნახავ და როს D1, 26 რას შვრება] დაიძრა ჯარი D.
602. 2 დიახ + ბატონო D1, დიახ] დიაღ D. 7 ვაჟკაცობაში... ჰსჯობნებია] ის
უფრო ნაკლებ ვაჟკაცია, ვიდრე თქვენი და D1. 9 ედმუნდს და] ჩემ D1, და +
სიძეს D1. 11 ჰქონიათ] ბატონო D. 13 რად... წიგნი!] ჩემი ნეტა ვიც. D1, ჩემის
დისა წიგნი რას ნიშნავს? ედმუნდს ის რაში ეჭირვება? D. 18 მძიმე საქმისთვის...
ედმუნდ] აქედამ ედმუნდ გაეშურა მძიმე საქმისათვის D. 19 გლოსტერი...
დათხრილი] გლოსტერისა თვალნი დავთხარეთ D1. 20 არ... ჩვენგან] კი
დავარჩინეთ, გავუშვით ჩვენა D1, წავიდა ჩვენგან] გარედ გავუშვით D. 21 აწ
საცა მივა] საცოდავობით D1. 22 ვეჭვ... სიცოცხლეს იგი] მგონი ედმუნდი
მიხვდა იმას და მსწრაფლ წავიდა, რომ წვალებიდამ დაიხსნას. უსინათლო
სიცოცხლე მას და D1, ბოლო მოუღოს] წვალებას, დახსნას D, 23 უსინათლოს]
ბნელს D, და... იგი] და უსინათლოს სიცოცხლეს იგი განაშოროს D. 24 მგონი]
და D1, ამასთან] ამასთანაც D.
603. 2 გამოვუდგე... ედმუნდსა] გრაფს ედმუნდსა გამოვუდგე მე D. 6
დღეს აქ იყავი] დარჩი აქ ჩვენთან D1. 9 ქალბატონო + მე D1. 10 რაც...
აღვასრულო] ჩემს სასტიკადა მაქვს ნაბრძანები D1, მე ქალბატონმა მიბძანა, რომ
მსწრაფლ ჩავაბარო D. 12 რად უნდოდა?] რისთვის წა. D1, დაგაბარებდა...
ეტყოდა] დაგაბარებდა, პირად გეტყოდა D1. 13 ედმუნდს + რაც ყველაფერს D1.
14 მაგრამ] ალბათ D1, მაგრამ + რა ვი D1, წერილს + გამახსნევინებ D1. 19 კარგი
ერთი] კარგი, ვიცი შენს ქალობ. D1, განა] თითქო D1. 20 ქალბატონს + თვის D1,
ვერაფრად] სულაც არ D1. 21 რას] ნუ D1, ვითომ რას მალავ] რაღას მიმალავ? D.
23 – 24 თვალნი... იმით] იგი იმ რიგად, უცნაურად ედმუნდს უმზერდა, რომ
ყველაფერი თვისის თვალით გამოამჟღავნა D. 24 – 25 რომ... იცი] თითქოს
თვალებით მის თქმა უნდოდა, რაც გულში ჰქონდა. ვიცი, რომ შენც თვითონ
იცი, ავანჩავანად შენ არა ჰყევხარ? ავანჩავანი შენა ხარ მისი და ეგ ვითომ არ
იცი? D1, რომ ყველაფერი თვისის თვალით გამოამჟღავნა. შენც კარგად იცი, შენ
ხარ მათი ავან-ჩავანი D.
604. 4 რაკი ვამბობ] სწორედ შენა D1. 5 ტყუილიღაა... გამიგონე] შენ
ყველა იცი, მაშ მისმინე, რასაც მე გირჩევ D1, შენ ხარ სწორედ, შენა მეთქი. მაშ
გამიგონე D. 6 ქმარი აღარ მყავს] აი მე D1. 7 მე... კიდეც] ედმუნდმა და მე ამ
საქმე. საქმე კიდეც დაწყეული გვაქვს, ქმარი მკვდარი მყავს და ედმუნდსაც
დავუახლოვდი D1, ედმუნდთანაც + სიტყვა D1, და ედმუნდთანაც ლაპარაკი
კიდეც მქონია D. 8 ჩემგან] მე ჩემგან D. 9 ვჰსთქვი] ვსთქვი D. 10 ედმუნდ...
წერილიცა] რო თუ D1, როს ნახო ედმუნდ, ეს წერილი მიეცი იმას D. 11 ურჩივე]
უთხარი D1, ურჩიე D, შენ გამამხელ - D. 12 რომ] რო D, თუ... მოიფიქროს] და
თავი ჭკვას ეკითხებოდეს D. 13 ეხლა + კი D1. 14 გაიხსენე] გახსოვდეს D1,
მოიგონე D. 16 ნეტა კი] ნეტავი D1, ჰსცნოდით] სცნობდით D. 19 კარგი] წადი
D1. 26 ნეტა... ავალთ?] მალე ავალთ, თუ ჩვენ იმ კლდეზედ D1, იმ კლდის
წვერზედ მალე ავალთ D.
605. 3 ხედავ... მოგვდის] აი, აი ხომ. ჩვენ რარიგი ჯაფა გვადგია. როგორ
შევუდექით. ძლივს მივდ. ფეხ. D1. 5 მე... გზა არის] მე კი მგონი როგორადაც.
რომ ვაკე გზა D1. 9 საკვირველია... მესმის] მიკვირს, არ მესმის D1. 11 ჰსჩანს...
დაგყრუებია] ყურთა გრძნობაც შენ დაგიჩლუნგდა, დაგიყრუა შენ გულის
ყური თვალთა სიმწვავით, სხვა თვალის ტკივილს D1, ჰსჩანს] სჩანს D. 14 აი...
ვცნობ] შენ. შენი. მე ხმაც D1, ხმაც მე შენი ვეღარ მიცვნია D. 3 თვითქო...
გამოგცვლიაო] თითქო გამოგეცვალა სიტყვა-პასუხიც უკედ მოგდის
უწინდელზედა. შენ უწინდელზედ. შენი. თითქო ეხლა სხვა არის D1, ეხლა
ხმაცა და ლაპარაკიც სულ სხვა რიგი გაქვს. D. 18 კია + სხვა D, გამოვიცვალე]
მაცვია ტანზედ D, გამოვიცვალე] მეტი არაფერი, გამოვიცვალე D1. 20 მე მაინც
ვიტყვი] ისე მგონია D1, ლაპარაკი... გაქვს] რომ უკედ საუბრობ, რომ სხვა რიგად
ლაპარაკობ შენ D1. 23 რა სიმაღლეა] რა ამბავია D1, ამას რას ვხედავთ D.
606. 1 – 9 კლდის... ნავად] ჩვენ ქვემო, ყვავ-ყორანი შუაზედ ჰფრინავ (?)
კლდის შუაგულის სისწვრივ ფრენვენ ყვავი და ყორანი, და ბუზანკალის
ტოლად ძლივსღა აქედან ჩანან. აგ. აგერა კაციც დაკიდულა კლდისა
ფლატეზედ და ზღვის კამას კრეფავს კრეფს. საშიშარ რამ ხელობა არის...
ბურთსავით მოჩანს. დიდი ავის გამეტებაა. მართლა რომ ბურთის ოდენია,
ზღვის პირად. ბურთის ოდენად მოჩანს იგი. აგერ მებადურებიც. ზღვის პირპირ როგორც. ისე როგორც თაგნი მტერნი დაფუსფუსენ. კაცნი მებადურებიც
თაგვის ტოლად აქედამა თავ. აგერ ამ კლდისა შუაგულის სისწვრივ დაფრინვენ
ყვავი და ღალღა და ბუზანკალის ტოლად მოჩანან, აგერ კლ. კაციც დაკიდულა
კლდისა ფლატეზედ და ზღვის კამას კრეფს. დიდი თავის გამეტებაა. სწორედ.
ტან-სრული კაცი. კაცის თავის ოდენიღაა. აგერ ზღვის პირად მებადურნიც
თაგვების. სწორედ თაგვის ოდენად აქედან ჩანან. აგერ დადიან ზღვის
ნაპირზედ მებადურებიც, მაგრამ აგერ თაგვისა ოდნად სჩანან მებადურებიც
ზღვისა პირზედა. მებადურებსაც აგერ ვხედავ იქ ძირს ზღვის პირზედ. ისე
ზღვისა ნაპირზედ მოურულნო მებადურები. აგერ ზღვაზედა ღუზით.
დაღუზული დიდი გემი დგას, მაგრამ ნავს კი გავს და ნავი კი ნაფოტად მოჩანს
ზღვის. D1. 3 – 4 მათ... გამეტებაა!...] აგერ ის კაციც სწორედ მუშტის ოდენა არის,
ოდნავ მეჩვენება მე, კლდის ფლატეზედ რომ დაკიდულა და ზღვის კამას
ჰკრებს! დიდი გაბედვა, დიდი თავის გამეტებაა. აგერ D1, 5 რა... ოდენიღაა!...] იმ
სიმაღლეზედ ასულა. ის ისე მოჩანს თითქოს მუშტის ოდენია. თვალადა კაცის
თავის ტოლი ძლივ-ძლივღა არი. სწორედ თავისა ტოლად. თუ კაცის თავის
ტოლი. თვალად ის ვიცი. D1, კაცის] თავის D. 6 პირას + მიდმოდიან D1. 9
დიდია] სწორედ თავისის D1, მაგრამ + თვალ D1. 12 ისე + შორს არის. D1, ასე]
ისე D, ასე რომ... თვალსა] ისე ძირს არის, რომ თვალის D. 13 გვესმის + მე
ყურება არ შემი. D1. 14 – 15 თვალს... გადავიჩეხო] ყურება აღარ შემიძლიან,
თვალთ მიბნელდება. თმა ყალყზედ დგება. ლამის ამ კლდ. კლდიდან
გადავიჩეხო. ჭკვა ამერევა ლამის და თავ-ბრუდ მესხმის, ლამის ფეხი უცბად
მომისხლტეს D1, თვალს მოვაშორებ] მიჯობს მე D1, თვარემ] თორემ + ვინ იცის
D1. თვალი ამებას + თვალ დამ. D1. 15 გადავიჩეხო] ძირგადავიჩეხო D. 17 შენს
ადგილას + მიმიყვანე და D1. 19 მომეცი ხელი] აქ მომე ხელი D1. 20 აი აქ...
ბიჯია] აი ეხლა შენ ზედ კლდის პირზედ დაგაყენებ თვითქმისა სდგეხარ D1,
ერთი ბიჯია] ბიჯიღა არის D1. 21 მე – D. წავდგამ] წავდგამდი D. 21 ეხლა...
ძმობილო] ხელი გამიშვი. აი, ძმაო, მეორე. ერთი სხვ. ქისაც. მაგაში ისე D1. 24
განძსა + რამ არი D1. 26 მოგახმაროს ეგ - D. 27 წადი... დამილოცე] წადი
მშვიდობით; ფეხის ხმა რომ გამაგონე მე, გულს დავაჯერე, რომ სწორედ აქედამ
წახველ. წადი. ეხლა კი წადი D1. 28 ფეხისა... დამაჯერე] წადი ისე, რომ შენმა
ფეხის ხმაურობამა დამაჯეროს მე, რომ შენ D1, დამაჯერე + მე D1, ხმაურობით +
ფეხს ავადევნებ D1.
607. 2 ღმერთმა + მშვიდობა D1, ბატონო + მოგეცეთ D1. 3 ფეხს] ფეხთ D,
ვითომც მიდის] თითქო მიდისო D. 7 სხვას... უსასოოს] ამ წვალებულის
მოსარჩენად ეგ უნდა მექმნა D1. 8 როგორც მოვექეც] მორჩენა. რაც მოვემზადე
D1, გადავარჩენ + მე D. 10 ღვთაებავ] ზენარო D1, მე ვთმობ] უარვყოფ, მე აწ
ვშორდები D1. 11 შენს] თქვენს, წინაშე + ჩემთ დიდთა ტანჯვას, ჩემს დიადს
ტანჯვას D1. 12 ჩემის... ტანჯვას] ჩემის სიკვდილით ჩემს სიცოცხლეს მე თან
გავატან, გადავაყოლებ D1, ჩემის სიკვდილით მე თვითონ ვკვეთ ჩემს დიადს
ტანჯვას D. 13 ამ ტანჯვის] რომ. რომ, რომ ჩემის D1, ამ] მაგ D1, რომ ამ ტანჯვისა
D, შესაძლო] შესაძლოც D. 14 გადუდგებოდი] გადვუდგებოდი D. 15 იმა
დრომდე] ვიდრ D1. 16 ტანჯულის] საზიზღის D. 18 ეყავი + მას D1, ვყავ D,
აკურთხე + და შენს კურთხევას ნუ მოაკლებ მას D1, აკურთხეთ D, მშვიდობით
ძმაო] მშვიდობით ეხლა D1. 19 გადასავარდნელად+ვითომ ისკუპ D1. 16 – 21
დახე არ ხუმრობ!] სიკვდილი მართლა გულს სდებია D1, გადიჩეხე?!]
გადავარდი? D. 22 მიკვირს... იპარავს] ამ ჩვენს სიცოცხლეს. რაღას. ამ ჩვენს
სიცოცხლეს რისთვის რაღად ვაკლებთ და ვპარავთ დღეებს. მიკვირს მე რომ
კაცი დღეთა თავისთა რაღად იპარავს D1. მიკვირს სიცოცხლის] მაშინ როდესაც
D1, სიცოცხლის... კაცი] რომ კაცი თვის სიცოცხლის დღეებს D1, დღეებს] დღეთა
D. 23 როს] მაშინ როდესაც D, სიცოცხლე + უიმისოთაც D. 24 საცა უნდოდა]
როგორც ეგონა. საცა ფიქრობდა D1, მართლა] სწორედ D1. 25 ეხლა] მაშინ. ეხლა
D1, ნდომა + ექმნებოდა D1. 26 რაო] რაო ის D1, ძმობილო] ბატონო D1. 27 კარგო]
კაი D, რა დაგემართა] არ გეყურება D. 28 (თავისთავად) – D, იქნება... მართლა]
მაგრამ იქმნება მართლაც D. 29 (გლოსტერს) – D.
608. 2 თავი მანებე] იქით გამეცა D. 3 ძმაო... თავი] სიკვდილს თავი მივეც
და მინდა (უნდა D1) მოვკვდე D. 5 რისაგან... შექმნილი] რამ შეგქმნა ეგრე, ქარი
ხარ, რისაგ D1. 6 – 7 შენ... ხარ] ქარი ხარ კაცო D1, აბლაბუდა+ბიჭო D1. 7
გადმოეშვა+და D1, ხარ+ბიჭო1 D1. 9 მიკვირს... გადარჩი] ბარაქალა მაგ კაცობასა
D1. 10 კანიც... გდის] ხორცი ზედ გაკ. ხორცი ზედ გაკრავს, ხორციელი ხარ და
არც სისხლი გდის. D1, კანიც] ხორციც D. 14 როგორ მოხდა] ღმერთმან, იცი D1,
რამ დაგიხსნა D. ერთი მიამბე] რამ მოგარჩინა. შენი დარჩენა D1. 20 კლდის]
მთის D1. 21 ერთი... შეხედა] ერთი შეხედე, აიხედე. და მაღლა – მეთქი, ასე
მაღლა D1. 21 – 22 თვით... ჩამოაწევს] აქ ვერც, ვერც იმის ხმას ჩამოაწევს,
გავიგონებთ აქ ვერც დავინახავთ და არც ხმა ჩამოვა და არ. თვითონ
თვალითაც, ვერც თვითონ ვნახავთ D1, ტოროლაც რომ იძახოდეს იქ არც
დაინახვის (გამოჩნდდა D1) და ხმასაც აქ ვერ ჩამოაწვდენს D. 23 შეხედე] ერთი
D1. 26 ტანჯული] ბედკრული D1. მსხვერპლის... ნებისყოფასა] ერთი ეგ მქონდა
მე იმედად, ნუგეშად, რომ ვკვდებოდი, რომ მძლავრს მტარვალსა ჩემის
ხანგრძლივის ტანჯვის ბორკილს გავუადვილებდი. მით შევმუსრავდი. მის
უწყ. D1. 27 – 28 მსხვერპლი... ნებისყოფასა] თვის მტარვალს იგი მით უუქმებს
მის ნებისყოფასა D, უუქმებს] უადვილებს D1.
609. 1 და... უტარებს] ფუჭად უტარებს, მძლავრობს, მბრძანებლობს D1,
და ხანგრძლივი ტანჯვა წადილს მას ფუჭად უტარებს D. 2 ეს.... მომკლებია] მე
ამასაც მოვკლებივარ. აღარ მაქვს D1, მომკლებია] აღარ მაქ D1, მომკლებია +
უბედურსა D. 4 წამოდეგ] ხელი მომეცი, აბა წამოდეგ D1, წამოდეგი D. 6 ფეხთ]
მუხლ D1, მაგრა] მაგრად D, არა გტკივა რა] ხომ კარგადა ხარ D1. 10 პა, პა, პა, პა]
პა, პა, პა დალახვროს ღმრეთმა D1. 12 სხვანაირ] სხვანაირს D, მეჩვენებოდა]
ჩამოჰგამ D1, მე მეჩვენება D. 14 ვიღაც] ერთი D1, მთხოვარა] მთხოვარად D. 16
დაენახა] დაგენახა D + აქედამ ის D1. 16 – 17 თვალი... მთვარე] მთვარის ოდენა
თვალებით კი იჭყიტებოდა D1. 19 ეკლაკნებოდნენ] ეკლაკნებოდენ A, ზღვის...
ეკლაკნებოდნენ] გველებისავითა გადაბმულნი ეკლაკვნებოდნენ D1, ის ზღვის
ღელვასავით (ერთმანერთში D1) ირეოდნენ იკლაკვნებოდნენ D + აქედამ რომ
D1. 20 დამჯერე] ღმერთს დაუმადლე D1. 21 მაგ. საფრთხეს] განსაცდელს D. 22
სხვა + შენ D1. 25 და... ამიყოლა] მომაგონდა არც თავს გადამხდა D.
610. 3 თურმე... არ ყოფილა] თურმე ეშმაკი ყოფილა ის. კაცად მეგონა ის,
ვიზედაც შენ. შენ მეუბნებოდი თუ D1, ეშმა ყოფილა მე კი იგი D. 4 მისთვისაც]
მართლადაც D. 5 მან ამიყოლა] მან დამაყენა მთის წვ. D1, ის გამიძღვა და. D. 7
ბედს დაჰყევი] მოთმინებას მიეცი, გულს ნუ იმღვრევ, მოთმენით იყავ D1,
მოითმინე D. 8 ყვავილებით მორთული - D. 9 კაცის... მორთავს] ეს ვიღა არის
ჭკუა მთელი D1. 11 ხელმწიფე მე ვარ - D. 14 ვაი... მიწყლავს] და ეს გული. ამას,
გული მიკვდებ. გული მიკვდება ამას რომ D1. 17 გასამსჯელო] ჯამაგირი D1. 18
ეპყრობა] ექცევა D, საფთხულს + ერთი აქ მომე ეგ. მომეც ფეიქ. მომეცით D1. 19
მაინც მომეცით - D. 20 ნელა! ნელა!] სუ, სუ მე D1; მოხარშულის] მოხარშული D.
21 ხელ-ჯაგვი] ხელ-ჯაგი D. 22 მე, საომარი – D. 23 მარდათ] მარდად A, მიდის]
ამოიღე D.
611. 4 ეგ + ხმა D, მეცნობა] მეცნაურება D. 6 დახე] ჰე D1, გონერილას]
გონერილა D; წვერი გამოსვლია] წვერითაცა ხარ D. 7 მიალერსებდნენ]
მიალერსებდენ A, გოშია... მიალერსებდნენ] ისინი მე ხელ. ძაღლის თავზ.
პატარა ფინიას მიყვავებდენ D1. 8 ისინი... გაქვსო] მე ჯერ წვერი არც კი მქონდა,
რომ D1, როცა ისინი მეუბრებოდენ შენ ჭაღარა წვერი გაქვსო D, 9 შავი] ჭაღარა
D1, ყოველ სიტყვაზედ] ყველაფერზედ D. 10 მეუბნებოდნენ] ვამბობდი D1, – D,
მეუბნებოდენ A. 11 ცივმა + როცა D1. 12 ქუხილი + რომ D1. 13 მაშინ გავიგე]
მაშინ მივხვდი იმ. მე D1, მაშინ გავიგე + მაშინ გავიღე A. 14 რანიც არიან] მე
ყველაფერსა D1, დამეკარგნონ] დამეკარგენით თქვენ ისინი D1. 15
მეუბნებოდნენ] მეუბნებოდენ AD, ძლიერი] შემძლებელი D. 15 – 16 სტყუიან]
ტყუილი D1. 18 სწორედ... მესმის] ვიცნი ეს ხმა D1. 20 მეფე... ფეხამდე] მეფე
თავით ფეხებამდე. მეფე ვარ მეფე D1, 21 ნახე] ხედავ D1, ნახე... თრთის] ხედავ
როგორ თრთის D1. 22 შეუნდე] ვაპატივე D. 23 რა დააშავა] ბრალი რისა აქვს. რა
ბრალი D1, მოგკლავ] მოგკლამ AD. 24 მოიკვდინების + გაიმეტება D. 25 აგერა +
მზეწვია D1. 25 ფრთოსანი] თრთოსანი A. 27 ქვეყანაზედ] ქვეყნად D1.
612. 1 უკანონოა... უყვარს] ის უკანონოა. მამის უფრო მოყვარულია D1. 3
მეძაობამ] კაცთ მიდგომა D1, მე ჯარი მინდა] მე ჯარი მიჭირს ხალხი D1, ჯარს
გამიმრავლებს D. 4 თითქო + ყინულსა D1. 6 ჰრცხვენის] პასუხად D1. 7 ცხვირს]
ცხვირ D. 8 ნახავ რას იზამს] რა რიგ დაიწევს D1. 11 ცხენ-ქალა არის] ეგ ცხენკაცია... ქალი D1, ქალია ეგა] ქალის სახე აქვს D1. 12 ქვემოდ] ქვევით D, ერთი
შეხედე] არა გჯერავს D1. 13 ღვთაებრივია] ღვთის კერძი არის D. 14 ეშმაკეული]
ეშმაკისაა D. 15 საბნელეთია] ბნელა D1, ჯოჯხეთია] ჯოჯხეთი D. 20
ხელმწიფეო, მინდა] ჩემო მეფევ მე ყმა D. 22 ჯერედ გავიწმენდ] ჯერ გავწმენდ
მას D. 24 აღნაგისა] დანაბადის D. 26 შეიქმნება] შეიქნება D. 29 ეცადო + არ
შეგიყვარებ D1.
613. 1 ეს... წაიკითხე] წაიკითხე ეს გამოწვევის ბარათი D. 4 ყოველი ასო]
ასოთმაგიერ რომ ბარათი D1, მზედ] მზეთ AD. 5 მაინც + ვერც ერთსა ასოს D1. 6
ედგარი + რასაც ვხედავ, რომ D1. 8 ეგ... მიკლავს] და ეგ მიკლავს ტკივილით D.
12 რით ბატონო] რით წავიკი. რით ბატონო D1, წავიკითხო რით? D, 12 თვალთა
ბუდითა] თვალთა ბუდითა D1, თვალთა ბუდით D. 14 ეგრე] ჩემსავითა D1. 14
სინათლე მოგკლებია] აღარც. აღარ მქონია D1, სინათლე გაგქრობია D. 15
ქისაში] აღარც ჯიბეში D1, თვალებს... მოსვლიათ] თვალისათვის ეგ ძნელია D1.
16 კი სუბუქად დაგრჩენია] მაინც შეგმსუბუქებია D. 16 – 17 მაინც...
უკუღმართობას] უსინათლო ხარ? ქვეყნიერების, როგორ ტრიალებს, დადის,
მდინარებასა. ქვეყანა როგორ ბრუნავს D1. 19 გრძნობიერებით] გრძნობითა D.
21 უკუღმართობა] ტრიალი D1, უთვალოდაც] უთვალოთაც AD. 22 უყურე]
დაინახე D1, აბა] აი D. 23 სტუქსავს + ყურით ეყურე, სხვასთან კი ნურა D1,
ჩვენში] ჩვენ შუა D. 24 აბა + ადგილები დაუტაცავ? D1. 24 მაშინ – D. 25 ამათში –
D.
614. 1 გლეხ-კაცის] მებაღის D1. ისიც გენახება], ისიც გენახა D1, მაშ ისიც
გენახა D. 6 ის + მთხოვარა ძაღლსა D1. 8 – 10 ძაღლი... ემორჩილებოდეს] რა
შესძლებია. მორჩილება იყო. ძაღლი უფლებაა, მორჩილება უნდა D1, ძაღლი
თავის ადგილას უფლებაა და მის ნებას უნდა დაემორჩილო D. 11 მატანტალა...
ტყავს] ნამუსდამხობილს დედაკაცსა. ამ დიაცსა. ტანს D1. 12 ხარ + შე ავო
ხვადო D1. 13 ძაღლურის] ბიწურის D. 14 სხეპ] სხეპავ D1. 15 მოვახშე ახრჩობს]
მოვალეც ახრჩობს D1.16 მცირე... ეცემა] ძონ. უბრალო რამ ძონძებიც დიდ
ცოდვად სჩანს D1. 17 და... დაფარულა] და ფარჩებშიც კი დიდი ცოდვა
უხილავია და ფარჩის ქვეშ კი ყოველივე უხილავია D1, დაფარულია]
დამალულია D1. 18 ოღონდ... დანაშაული] ოქროთ დაფერე კაცის ცოდვა D1. 19
ლახვარი] მახვილი D1. 20 პიგმეოსის] თვით პიგმეის D. 21 არავინ...
ქვეყანაზედა] ვინ ამ ქვეყნად დამნაშავე არავინ არის D1. 22 არა] ვამბობ D. 25
ბრალმდებელს + პირში D1, პირში ბურთს ჩავჩრი - D, ჩავჩრი + მე თვითონ ჩაგ.
D1. 26 იყიდევი... შენ] გაიკეთე და რაც ვერ ნახო, ჩაისხი შენ და ვით ცბიერმა
იშოვე D1, ჩაისხი] გაიკეთე D. 27 – 28 და... ხედავდე] პოლიტიკოსმა რაც ვერ
ნახო, მაინც თქვი ვხედავ. მაინც სთქვი “ვხედავ”. ვინც. ვით. გამოც. ცბიერმა
პოლიტიკოსმა D1. 28 ჰსთქვი] სთქვი D.
614. 32 – 615. 1 აჰა... ჩრდილში] ამ სიშმაგეში რაოდენი სიბრძნე გარია.
რაოდენს სიბრძნეს და უქმს სიტყვას ერთმანერთში რევს. რა მაღალს სიბრძნეს
ზედ შხამად. უქმი სიტყვ. ერთად. რა რიგად ხლართავს უქმ სიტყვაში მაღალსა
სიბრძნეს. უქმ სიტყვებში რაოდენი სიბრძნე გახვია D1.
615. 3 თუ... ჩემი] თუ გსურს დასტირო ჩემს ბედს აჰა D1. 4 გათხოვებ]
მოგცემ, შენ წაიღე, შენ D1. 5 კარგად გიცნობ შენ] შენ კარგად D1. 6 უნდა
ითმინო] მოთმინებითა იყო D1, 7 იცი + როს D1. 8 ვბღავით და ვტირით]
ვკვნესით... ვყვირით D1. 10 ვაი... დამსწრეს] ვაი ამ დღესაც შევესწარი შავის
მნახველს, ვაიმე უბედურის დღისა დამსწრეს D1. 12 – 14 როს ვიბადებით...
ვიტრიალოთ] იმისთვის ვსტირით რო, როს ვიბადებით, მისთვის ვტირით,
რომ ჩვენ უნდა ჩავდგეთ. ქვეყნად მივდივართ. ამ უდიადესს სულელების
თამაშაშია გასახარადა... მისთვის ვსტირით, რომ ამ სულელთ დიდს თამაშაში.
როს ვიბადებით, მისთვის ვსტირით, რომ ჩვენ ბედი გვნიშნავს, რომ
შემოვდივართ ამ ქვეყნის დიდსა მოედანზედ, რომელზედაც სულელთ
ორფეხთა გაუმართავთ დიდი თამაშა. როს ვიბადებით ის გვატირებს ჩვენ რომ
ამა ქვეყანაში სულელთა დიდს თამაშაში გინდა თუ არა უნდა ჩავდგეთ და
ვისადგუროთ. გასარევადა გვგზავნის ამა ქვეყნადა სვე ჩვენი. როს ვიბადებით
ის გვატირებს ჩვენ, რომ სულელთა დიდს თამაშაში უნდა ჩავდგეთ და
ვიტრიალოთ D1. 14 და ვიტრიალოთ] და მაინც კიდევ უნდა ჩასდგე და
იტრიალო D. 15 ეს ქუდი... იქნება] როგორ ეს ქუდი მოგწონს? უჰ, რა ხერხი
მოვიგონე მე D1. 16 რომ... დავაჭედინო] ერთს ჯოგ ცხენს ნაბდით დავ. D1. 18
ჟლიტე... ჟლიტე] ხოცე, ხოცე, ხოცე და ხოცე D. 24 არავინ მშველის] არავინ
მშველის. შველა აღარ მაქვს ტყვედ D1, გათავდა] ცხადია D1, დავრჩი]
მივყევართ D. 25 ბედისგან... ვიყავ] მაინც მე ბედი ყოველთვის მასხარად
მხდიდა D1, 27 ექიმიც მიჭირს] მომაშველეთ მე ექიმიცა D, თავში დამჭრეს – D;
ტვინში... მაქვს] ასე დამკოდეს, რომ ტვინი მოჩანს D1.
616. 2 რაც კი საჭიროა] რაც კი გნებავთ, ყველა D1. 4 დამაგდეს] დავრჩით
D1. 5 ამგვარი... ეყოს] ამგვარი ყოფა ადამიანს ამდენს ცრემლს ადენს. ესე ხომ
კაცსა შეიქმს მარილის კაცად. თვით ცრემლთ სიმრავლე, სიმლაშე კაცსა შეიქმს
გახდის იმას მარილის კაცად. თვალთ ლულეინად გადაუქცევს და ამ მტვრიანს
გზასა რომ ვერსად D1. 7 იმდვენს... ადენს] რომ ვეძად გახდის D1. 6 თვალსა]
თვალთა D; ვეძად] ვეძათ A, მარილად] მარილათ A. 7 სარწყავად ეყოს - D,
გზაც მოირწყას D1. 9 ხელმწიფევ] ბატონო D1. 11 მე] მაშ D1, როგორც ვაჟკაცი] მე
ვაჟკაცურად D1. 11 მე ლხენა მმართებს] მაშ მოვილხენ მე D; მე + ხომ ხელმ.
მეფე. D1 15 დიახ] მეფე ვარ და D1. 17 აბა] მაშ D1, სიცოცხლეც] საქმეც D1. 18
დაიჭი... დაიჭი] აჭი, აჭი, აჭი, აჭი D1. 19 გამოუდგებიან] მისდევენ D. 21 ამ...
მეფე] მონაც რომ იყოს, საცოდავად ეგრე გამხდარა, ის გულსა შეზარავს და
ხელმ. D1. 22 მონაც + რომ D1; საბრალისი] გულს შეზარავდა D1. 23 ნუგეშად]
ნუგეშათ A; შენ + არ გშთენია D1. 24 – 25 რაც... დაიხსნის] ისეთი ქალი, რომლის
მადლი ქვეყანას დაიხსნის, იგი ბუნებას ახსნის იმა საშინელს წყევას. იხსნის იმ
წყევას, რაიც შენთ ორ ქალთ მიაყენეს ამ ქვეყანასა. იმ წყევლას, რაიც შენთ ორთ
ქალთ მას დასდეს ზედა, მას მიაყენეს D1, რაიც ბუნებას მიაყენა ორმა სხვა
ქალმა D.
617. 4 გაგიმარჯოს] გაგიმარჯვოს D. 6 ერთი... მართალი არი?]
მართალია, მას. აპირობენ ომს თუ არა? ომის ხომ არა იცით რა? D1, ხმა + მალე
D1, არი] არის D. 8 რომ... აქვს] ვისაც ყური აქვს. ყველამ იცის, რომ ომსა ველით.
როგორ არ ვიცი, დღეს თუ ხვალე ომი გვექნება, ყველამ იცის. თუ ყუ. დღესა
თუ ხვალე ომს მოველით, ვისაც ყური აქვს. ამბავი ესე მგონი D1, რომ
მართალია] თუ D1. 12 – 13 აქ... შეეყრება] ახლაც არის და დიაღ ახლოა, არ არის
შორსა, ისე მოისწრაფვის D1, ახლო-მახლო + არის D1, არის + ვეჭვ, ვგონებ გა...
დება D1, ჩვენს] ჩვენ D, + მათი მტრისა ლაშქარ იმათი მტრისა D1. 15 შემეტყო +
მარტო D1. 18 მაგრამ] იმ თვის D1, ჩვენი D. 20 კიდევაც გმადლობთ]
მადლობელი ვართ D1. 21 აზნაური გადის - D.
618. 2 აწ... იყოს] მიიბარეთ თქვენ სული ჩემი D. თქვენ] შენ D1, მაღალნო]
მაღადნო A. 3 მხოლოდ... მე] და მაცთურსა, მაცთურებას განმაშორებთ მე, რათა
არ მოვკვდე ვიდრე თქვენი ნება არ იყოს D, მაცთურება] განსაცდ. D1, ამაცილეთ
მე] დამხსენით თქვენ D1, 4 რათა] რადა A. 10 მე ვარ ღარიბი] ღარიბი ვინმე D,
დამდაბლებული] წელში მოხრილი, მწარედ გვემული დამდაბლებული და
მიწასთან გასწორებული D1. 11 – 12 მე... ტანჯვაც] რადგანაც ტანჯვა-წვალება
გამოვცადე ბევრი, ბევრი ტანჯვა გამოვცადე, გამომივლია და სხვისა ტანჯვაც
გულს მივსებს სიბრალულით გულს და სხვასაც რომ ვხედავ ტანჯულს, ეხლა
ჩემთვის გულსატკენია, და ეხლა ტანჯვაც სხვისაც ჩემთვის გულსატკენია D1,
ტანჯვა,] ტანჯვაც D, გამომივლია] გამოვიარე D + . 12 ასე რომ] და ეხლა D. 13
მე... აგიჩენ] ბინა სადმე მე აგიჩინო D. 19 შევხვდი + დანიშნული D1. 20 შენი +
ის ლეში არის D1. 21 რომ... გაუხდეს] რომელმ. ჩემი ბედ. რამაც ჯერხანად ბედი
ჩემ უნ. D1, საფეხურად + მე ის გამიხდეს და ზე აღვიწიოთ ჩემს D1. 22 – 23 შე...
შეევედრე] აჰა მახვილი, თორემ ხმალს ხედავ, აღსასრულის შენი მოსულა,
დრო მოგივიდა D1, შე ბებრუცანა მუხანათო, ღმერთს შეევედრე შენის
სიცოცხლის მახვილი მზად მაქვს D. 25 მოკვლა... მომკალ] თუ დამცემ
მახვილს, მალე დამეც D.
619. 2 სჩადი] ჩადი D, ჰბედავ] ბედავ D. 3 საქვეყნოდა] ქვეყანაში D. 4
მაგის + ბედს D1. 7 კი – D, და – D. 10 მეთქი – D, უმზგავსოვ] უმგზავსოვ A,
უმგზავსო D. 11 გაგაფთხობინებ] გაგაფთხევინებ D. 12 ედგარი + შენ შენს გზას
დამიკ. თუ შენ D1, მოგვშორდი + შე კაი კაცო D. 14 წადი + თუ ღმერთი გრწამს
რა გზაზე D1, საწყალის] საწყალი D. 15 მემუქრები] მე რომ ყველ. D1, რას
მემუქრები – D. 17 გული გამეხეთქა] ყური მეგდო ხომ, D1. 17 ვიქნებოდი]
ვიქმნებოდი D, თავი დაანებე] იქით მოეცა D. 18 აი ამ] ამ ჩემ. ჩემი D1. 19 ხო
ხედავ] უყურებ D1, ხომ ხედავ D, ერთი] ეგ D, თავისებურად დატრიალდა... თუ
შენი] ჩვენ შუა ჩამოვა და მერე ვინ იცის ეგ შენი გო., ეს ჩემი კომბალი უფრო
მაგარი გამოდგება, თუ ეგ D1, გამოჩნდება] შევიტყობ D. 20 უხეირო – D; ხო]
ხომ D, ბევრი... გეუბნები] რაც გულში მაქვს, ის. რასაც ვფიქრობ, იმას ვამბობ
D1. 24 დაიკარგე იქით-მეთქი] აი შე D1, გამეც იქით D, გუდავ] გუდა D. 25
ედგარი + რახან ეგრეა D1, ზურგი აგქავებია] შენს ბედისწერას წაუღიხარ D. 27
შემომიტივე] მიტვ D, გგონია... თუ?] ჩხუბს მოჰყევ. მე შენი ბაქი-ბუქიობის არ
მეშინიან D1, გგონია შემაშინო თუ D. 28 ეტაკებიან + და A, ერთმანეთს... წააქცევს]
ჩხუბობენ. ედგარი (წააქცევს D1) დაამარცხებს და წააქცევს D. 8 უმზგავსომ]
უგზავსომ A.
620. 3 ქისა + შენი იყოს D1. 5 გადაეც + შენ ბრიტ. შენ D1. 7 ცუდს] ცუდ D. 9
კარგად... შენ] მე კარგად გიცნობ D, გიცნობ + შენ D1. 10 ყოველ] ყოველს D.
იმოდნად... ბიწსა] ოღონდ ებძანა შენს ქალბატონს D1. 14 მოკვდა... კაცი] ნუთუ
მოჰკალი D1. 15 ედგარი + დაჯექ D1. 17 დავუჩხრეკავ + იქნება მართლა D 1. 18
მე... გამოვიყენო] მე რა. გამოდგნენ ისინიც რადმე D1. 20 ჩემის... სხვისით] ჩემმა
ხელმა მოკლა იგი და არა სხვისამ D1. 21 ლაქა + არა უშავს რა D1, ერთი
გავსინჯოთ] ერთი ვნახოთ რა არის D1. 22 შესატყობრად] შესატყობრათ A,
კაცი... გასჭრის] თუ მტრისა აზრის შესატყობლად მის გულს შუა გაჭრით D1,
გაჰსჭრის D. 23 გახსნას + სად D1. 24 (კითხულობს) – D. 27 ადგილი + ბევრს იპა.
D1, ის] იმან გაიმ. D1, ცოცხალი] გამარჯვებული D1. 29 ჩაივლის] დარჩება D1,
ვარ] შევიქმნები D1. საპყრობილეა] სმაპყრობილეა A. 30 ბუღისაგან]
სითბოსაგან D1.
621. 1 იმისი... დაისაკუთრე] იმისი მოადგილობა. ჩადეგ D1. იმისი
ადგილი დაიჭირე D. 2 (ნეტავი... თქმა)] ნეტა ამის თქმა შემეძლოს D1, ასე
მინდოდა მეთქვა D. 4 დედაკაცთ] დედაკაცთა D1, უსაზღვრელი თავგასულობა]
უსაზღვრელო თავგასულობავ D. 5 პატიოსანის] ღვთისნიერის D1, ქმრისა]
ქრმისა D. 6 მაგიერ + შერთვა D1, შერთვა + უნდა D1. 7 შე... შემწყობო] შენ
მაჭანკალო (თქვე ქვიშაში D1) კაცის მკვლელთა და მეძავთ – მრუშეთა D. 8 ამ]
და ამ D, კი – D. 10 მთავარს... უპირობს] სასიკვდილოდ მოხსენებულს
(აღნიშნულსა D1) მთავარსა ალბანსა D. 12 არა მგონია გამიწყრეს] ვეჭვ არ
გამიწყრება D1, შენის მოკვლისთვის] რომ შენ მოგკალ D, მოკვლისათვის +
(გადის ედგარი და გაათრევს ოსვალდის გვამს) D. 14 ჭკუიდამ] ჭკუვიდამ A. 15
რა რიგ გაკერპდა] და გამიკერპდა D, ჩემი გონება - D. 17 ტანჯვას + ტანჯვაც
დიდი მწვავს და მდაგავს (ყოველს ვგრძნობ D1). 18 ნეტავი] რა იყო რომ D1,
ჭკვიდამ] გონებიდამ D1. 19 აზრად] აზრათ A. 20 თვით ცნობა + არ ექმნებოდა
D1, თვისი + (ედგარი უკანვე დაბრუნდება) D. 23 წავიდეთ + სადმე D1, ბინა...
გიშოვო] მე შენ ბინას აგიჩენ D. 26 საწოლზედ] საწოლზე D. 26 – 27 მხებელნი
დგანან] მხებელნი დგან A, მხლებელნი D. 29 ვქმნა] ვქნა D. 30 რომ + შენი D1,
გარდაგიხადო] გადაგიხადო D.
622. 1 ყველა... გადასახდელად] რათი გადგიხადო შენ, რად. შენისა
მადლის გადახდისათვის ყველა ცოტაა თან და მაგისათვის არც სიცოცხლე
გვაქვს ჩვენ სამყოფი. შენის სიკეთის რით გად. მოვიშორო საზღავ. შენი მადლი
D1. 2 თვითონ... მეყოფა] და მაგისთვის თვითონ სიცოცხლეცა ჩემი მოკლეა D1,
ვალი] ყველა D. 4 სიკეთე + დამინახეთ D1, დედოფალო + მე თქვენ D1,
დამინახეთ + მე D1. 5 მე სასყიდელი] მით სრული ჯილდოდა D1. 6 რაც ვსთქვი]
რასაც ვამბობდი D, ოდენც] ოდენადაც D. 8 კორდელია + რომ გთხოვ რა D1. 9
ტანთსაცმელი] ტანსაცმელი D, ავთა] ჭმუნვის D. 10 ჩაიცვი] ჩაიცვა D. 13
ბრძანების] ბძანების D. 16 გამხილების] მაშინ თვითონ D. 21 ძილშია კიდევ]
ჩემო ხელმწიფევ ძილში ბრძანდება ჯერ სძინავს D1. 23 განუკურნეთ მას] აწ
მიეშველეთ მას, მას. განუკურნეთ მას D1. 24 გაწბილებულის] განუკურნ.
გაწბილ. გამწარებულის D1. 25 აქოთებულნი... ხნიერი – მამა] აქოთებულნი
გრძნობანი მას დაულაგევით. თქვენ მას და აღმიდგინეთ მამა-ჩემი ბავშვად
ქცეული D1. 26 ბავშვად] ბავშვათ A, ხნიერი] მოხუცი D.
623. 2 დამრთავთ] მომცემთ D1. 3 ძილი ეყოფა] კმარა რაც სძინავს D1,
ეყოფა ძილი D. 5 შენი... მოიქეც] როცა. როგორც იცოდეთ, ისე ჰქმენით. რაც
ცოდნა. გირჩიოთ თქვენმა ცოდნამ D1, ნება შენია, როგორც იცი ისე მოიქეც D.
12 მე... იქმნება] მშვიდობიანად მოიქცევა. მე თქვენ გარწმუნებთ. თქვენ D1,
იქნება] იქმნება D. 16 მობძანდით + დედოფალ (ხელმწიფეო D1) გვერდთ
დაუდექით D. 21 ბაგეს] ბაგეთ D. 22 ისეთი + მადლი D1. 23 და + ჩემთ დათაგან
D1, ჩემთ დებთაგან] ჩემის დების D. 25 მადლი... ხარ] მეფის ასულო რაოდენად
მადლით სავსე ხარ D1.
624. 2 – 3 სწორედ... ეცათ] თუნდ რომ მშობელიც მამ. განა არა ხარ შენ
იმათი მშობელი მამა? განა ამ თეთრის თმის მექონიც არ შეგიბრალეს? თუნდ
რომ მშობელი მამაც მათი არ ყოფილიყავი D1. 2 ყოფილიყავ + მშობელი D1,
მშობელი + მაინც D1. 5 განგეცადა... გრგვინვა] დამდგარიყავ ჭექა-ქუხილის ქვეშ
D1. 7 მაშინ... მიწას] განა შენ უნდა დასდგომოდი მეხთა. ქვეყანას სძრავდა D1.
არყევდა მიწას - D. 8 და + საშინ. D1, თავს ზარს ჰსცემდა] თავზარს სცემდა D.
ნუთუ] ნუთუ ერთხელ მუზ. D1, განა იმ ღამეს D. 10 – 11 ნუთუ... ჩემო!] ვაი
საწყალო მამაჩემო! ეს უბედური ბერიკაცი! ეს თხელი მუზარადს. ნუთუ განა.
ნუთუ მარტო ამ თმების იზამ ამას ეს ბერიკაცი D1. 13 კარს გავუღებდი]
დავუვუ. ურ. დავუვურვებდი. მოვხიზნავდი მივცემდი D1, კერასთან]
ცეცხლთან D. 14 იძულებულ გყვეს] ქოხს შეეხიზნე D1, გყვეს + დამპალი ჩალა
ქვეშ გეშალა ლოგინად D1. 15 შეჰხიზნებოდი] შეხიზნებოდი D. 17 ლეიბად]
ლეიბათ A, ჩალა დამპალია - D. 18 გიყვეს + მიკვირს, საკვირველი ის არის ეხლა
D1, მე ის] და D. 19 ჭკვასთან] ჭკუასთან D, შენ – D. 20 იღვიძებს] თვალს ახელს
D1, ხმა გაეცით] ექიმო თქვენ უთხარით, რომ D1. 27 ეს] ეგ D; ეს... ამომიღეთ]
ავად მიყავით, რომ საფლავით ამომიღეთ მე D1. 28 – 30 შენ... გამწველსა]
უწმინდესი უნეტარესი სული ხარ შენ. ნეტარი. მე კი გაცმულვარ.
გართხმულვარ დასაკვეცადა. დასაკვეცად ურმისა თვალში. ცეცხლოვანსა
დასაკვეცადა. ცეცხლოვანს რკალზედ დასაკვეცად. და მას ზედ დასდის
მდუღარე ცრემლი. მე კი გაცმულვარ ცეცხლის კრკალზედ გასაკვეცადა და მას
ვასხამ, დასდის, ცხარე ცრემლი ჩემი და ვით ტყვია ადუღებული. უწმინდესი
სული ხარ შენ. სული ნეტარი, ბრწყინვალე. მე კი განცმულვარ, განმაცვეს
ცეცხლოვანს რკალზედ და მას ვადენ ჩემს ცხარე ცრემლს, რაიც მდუღარე
ტყვიასავით D1. 29 ურმის თვალზედა] ურმისა თვალზედ D. 30 ვადენ + მე
ტყვიასავ. D1.
625. 5 რად გარდაცვლილხარ?] როს გარდიცვალე D. 7 ჯერ – D, კვლავაც]
კიდევ D1; ჰსჯობს] სჯობს D, მოშორდეთ] გაეცალოთ D1. 10 აქამომდე] მე
აქამდინ D, ვარ + ეხლა D1. 11 ნათელს] შუქია D1, ხომ არ ვტყუვდები] ნეტა რა
მომდის D1. 12 სხვა... ყოფაში] ჩემს ყოფაში და ჩემს ადგილას სხვა რომ მენახა D.
14 განა... დავიფიცავ] რომ ეს ხელები ჩემი არის, ვერ დავიფიცავ D. 15
გავსინჯოთ] გავშინჯოთ D. 16 მოვედი] მოველ D. 19 შემომხედეთ + მე D.
მუხლს იდრეკს] დაიჩოქებს D1, ნუ ინებებთ] რას შვრებით D1. 22 გევედრები]
გევედრ. D1, გემუდარები D, შენ – D, სასაცილოდ] სასაცილოთ D. 23 ბებერი]
ბერიკაცი D1. 24 გადავმცდარვარ] გადამცდავარ A, გადავსულვარ D1, რომ
ვსთქვა] გეტყვი D1. 27 თვითქო] თითქო D, ქალო მე თქვენ] მე თქვენ ქალო D. 28
თითქო] თითქო D, + ეს კაციცა D1. მირევს+გზა-კვალს D1.
626. 2 ტანისამოსიც ზედ] ეს ვინ ჩამაცვა ვცდილობ და D1. 3 სად... ვიცი]
თუმცა კი ვცდილობ, მაგრამ მაინც ვერ მიმიგნია. არც ის ვიცი მე მთელ ეს D1. 4
ნუ... ვიტყვი] სასაცი. ნუ, ნუ კი ამიგდებთ სასაცილოდ. ამას კი ვიტყვ. რომ D1,
მე კაცი ვარ] კაცი ვარ მე D. 9 რაო?... შენ?] ნუთუ შენ სულ. ოხ, სტირი კიდეც.
თვალნი სველნი გაქვს. შენც ნეტა რად სტირი D1. 10 მართლა... იტირებ] დიაღ,
სწორედაც თვალნი შენნი ცრემლთ დაუნამავთ D1. 12 მე... გიყვარდე] ვიცი მე,
კარგად ვიცი, რომ არ უნდა. მე შენ გიყვარდე მე შენ D1; არ გიყვარვარ შენ!
კარგად ვიცი! მე ეგ არ მიკვირს! D. 13 შენს... შემიძულეს] შენს დებს მიზეზი არა
ჰქონდათ და მომიძულეს D1, D. 14 შენ+ხომ D1, მიზეზი+ათასი D1; მიზეზი არა
მაქვს რა] მიზეზი არა მაქვს მე D; რა+არა მაქვს რა D1. 23 დამცინით] მატყუებთ
მე D. 26 სიშმაგემ] შფოთებამ D1.
627. 1 მაგრამ... უნდა] მაგრამ. მაგრამ მაინც კი საშიშია ეხლა მაგათთვის
რაც... ნუ გაუხსენებთ საშიში არის. სიარული ძალიან არგებს, სთხოვეთ და...
მის მაინც კი გაფრთხილება საჭირო არის D. 1 სიფრთხილე უნდა] ფრთხილად
იყავი D. 2 მას ჭირი - D. 3 მცირეს... გაასეირნოთ] მცირეს ხანს თქვენთან
გაატარებთ D1. 4 წყენას არიდოთ] წყენას არ იდოთ D1, არ იწყინოს რა D. 8
შენთან? დიაღაც] შენთან კი შენთან! თუ მე, შენ. მე გვერდით მეყოლები, დიაღ
წამოვალ! შენც ხომ წამოხვალ! D1, შენც ჩემთან იყავ და წამოვალ D. 8 და... მე]
დაივიწყო D1, მე და მაპატივო D. 9 აჰა, ხომ ხედავ – D. 12 მოუკლავთ]
მოუკლამთ AD. 18 მე გავიგონე] ამბობენ რო. რომ გლოსტერი D1. 21 ამბობენ...
გერმანიაში] მის განდევნილი შვილი ედგარი, როგორც ამბობენ, თურმე არის
გრაფ კენტთანა D1. 24 მაგის... ჯარი] რა დროს ეგ არის. ყურს ვინ ათხოვებს, აქ
მტრის ჯარი კარს მოგვდგომია, სხვა ვინაღვლოთ ჩვენ, მტრის ჯარი კარს
მოგვდგომია D1.
628. 3 დაიქცევა + ეხლა D1; მშვიდობით + ძმაო D1. 6 ავად თუ კარგად]
კარგად თუ ცუდად D1. 7 მას... ომი] მაზედ ჰკიდია ომი როგორ გაგვითავდება
დაბოლოვდება D1.
629. 4 (შემოდიან)+ ნაღარით და. და შემოაქვთ D1. 10 (ასისთავს)] ერთს
აფიცერს D; რა... შემიტყე] ეხლავ წადი და შემიტყე მე რა აზრზედა დგას]
აფიცერი გადის] D. 12 ალბად კაცი] ალბათ ხიფათი რამ შეემთხვა ჩემის დის
კაცსა D. 16 თქვენ] შენ D1, იცით] იცი D. 17 თქვენი] შენი D1, ერთს] ერთ D,
გკითხავთ] მითხარით D1. 19 ჩემი და გიყვართ?] გიყვართ თუ არა თქვენ ჩემი
და? D1.
630. 2 დაგიდგამთ] დაგიდგავთ D. 4 მაგგვარის... კადრულობთ!] და
აღკრძალული ნაყოფი არ მიგირთმევიათ, რათა კადრულობთ დედოფალო
მაგგვარს D1. 10 მე სიტყვას გაძლევთ] მე პატრონის სიტყვას გაძლევთ D1. 12
დიდად] ფრიად D1, და – D, თქვენც გირჩევთ] მეც D1, ამას გთხოვთ D. 13
მოერიდეთ... ამოიღევით] ნუ ენდობით მას და ახლოსაც ნუ მიიკარებთ D1. 15
თქვენ... მეუღლეც] თქ. ნუ შეწუხდებით D1, თქვენ მაგ ეჭვით თავს ნუღარ
იწყენთ – აგერ თვით იგი და მთავარიცა D. 16 გონერილა – D. 17 ოღონდ ჩემმა
დამ] ჰს. მე მირჩევნია, რომ დღეს ომში დავმარცხდეთ ჩვენ. ვიდრე D1, დამ +
განგვაშოროს D1. 19 გამარჯვება + დღევანდელი წაგებული იქმნას D1, ედმუნდ]
ედმუნდი D. 22 ყმაწვილო + მესმა. როგორც გავიგონე D1, ლირი] მეფე D1, 23 მას
მიჰყოლიან] და მას თან გაჰყოლიან D1.
631. 3 ლირის + კი D1, მე... ვსახავ] არა ვარ. არ ვსახავ მტრად D1, 4 მე] მას
D1. 6 მოსაწონია... ბძანეთ] საქები. პატიოსანი სიტყვა ბძანეთ D1, რაც ეხლა
ბძანეთ, დიაღ, დიდად მოსაწონია D. 10 – 12 რა დროს... ბაასი?] რა დროს ეგ
არის ეხლა უნდა ჩვენ. უნდა ეხლა ერთმანეთის მხარე გვეჭიროს და ყველა
ერთად წინ დავუდგეთ შემოსეულს მტერს და ჩვენ კი ბატონო მოგყოლივართ.
ავტეხეთ შინაური დავიდარაბა D1; რა დროს ეგ არის?] მტერი წინ გვიდგა D1,
წინ + და D1; აღვუდგეთ] ავუდგეთ D. 14 შევყრი + სარდლებს D1. 18 ჩემო დაო D. 21 თქვენთან] ვერ არ D1. 24 იქნებოდა] იქმნება D, რომ + შენ D1.
632. 2 მიგიხვდი ემაგ ეშმაკობას!...] აწ ამის. ეს გამოცანაც გამოვიცნ D1,
ეშმაკობს] ამოცანას D, წამოვალ] მივდივარ D1. 3 გასვლას რომ აპირობენ] რომ
გა. ც. გავდენ რომ D1, სხვაგვარად] სხვაგვარ D. 11 ასისთავნი] აფიცრები D. 14
თქვენ წაიკითხოთ - D. 15 ვინიცობაა... დაჰკრას] გაიმარჯვებთ მსწრაფლ. დღეს,
გამარჯობა დღეს თქვენ D1, ვინიცობაა თუ დაგრჩათ, თქვენ გამარჯვება, მაშინ
უბძანეთ, რომ დააყვირონ მხურვალე საყვირი D. 15 დაგრჩათ + ბრ. დღეს D1.
გამარჯვება + და D1, რომ + საყვირი აქ D1. 17 მომტანიც + მსწრაფლ D1. 18
თუმც... ვხმარობ] თუმც ღარიბად ვხედავთ. მეც მხედართ წესი D1, თუმც
ღარიბი ვარ, მაგრამ ვიცი ფარხმლის ტარება D. 19 და... სიმართლესა] ეს წიგნი
მართალია D1. 20 თუ + გა D1; უქმია თქვენთვის] გაგიუქმდებათ D1. 24 აქ...
გადვიკითხავდე] ნუ წახვალ, ვიდრე ამ წერილს არ წავიკითხავდე D. 26
აკრძალული მაქვს] აღმი. აღმიკრძალეს D1, ამიკრძალეს D, ამიკრძალეს + როცა
D1, უბძანეთ] უბრძანეთ D1, გზირსა] ჰერალდს D.
633. 2 ამას... გადავიკითხამ] გადავიკ. მე ამას. ამას წავიკითხავ D1,
გადავიკითხავ] გადავიკითხამ A. 5 მტერი+გამა. მა. D1. 6 ინებეთ] სიაც მიირთვი
D1, ჩვენი] ეს D1, ლაშქარისა] ჯარისა D1. 7 – 8 რაც... დაეშუროთ] აქ ნახავ მათი
ძალღონე ფარულით სიაში აღრიცხული. ბევრი რამდენადაც ბევრსა. D1,
შეგვიტყვეს] შეგვიძლეს, გთხოვთ დაეშუროთ] ძალიან უნდა D1. 10
მხრით+თქვენ D1. 14 სძულს] ჰსძულს D. 15 ვინ... ერთი?] რომელი უნდა
ავირჩიო? ერ. ორივ? ერთი? D1. 18 იმის] მისი D1, და + შური. გონერილა D1. 19
თვით... არის] გონერილა კი ქმრიანია. ვერ მოხერხდება D1. 21 თუ + თვითონ
მის D1, ცოლს + სურს D1, ქმრისაგან + სურს D1, დახსნა] დასხნა A. 22 ჰქმნას]
ქმნას D, ჰქმნას + თვით D1, და D. 23 მის... სურს...] კორდელიას და ლირისა
შეწყნარებასა აპირობს თურმე მისი ქმარი D1. 24 ჯერ+ეს D1. 26 იმათს] იმისი D1,
იმათსა D. 28 ხმლისა] ხლმისა A, აქ... არის] რა ხელს მომცემს. საქმე – საქმეა D1,
აქ ჭკვიანობა ვერას მარგებს. საქმის დრო არის.
634. 2 ბანაკ] ბანაკს D. 3 მინდორზედ გამოჩნდებიან] შემოდ. D. 4 ჯარი]
ჯარები D; ნაღარის... გადიან] თან ნაღარები და ბაირაღები შემოაქვთ D. 7 აი] აქ
D1, კარგი ჩრდილია] ეს ხ. ამ ხის ჩრდილი მოგიგრილებს შენ D1, გრილად
იქმნები D. 9 კარგად] უკედ D. 11 იყოსმცა] იყო მცა A. 13 ომის... ცემა] ნაღარი
D1, ომის ხმაურობა ისმის D; მერე + გამობრუნების ნაღარ. ხმა ისმის და მაქ. D1,
უკუვ + დაბრუნდ. D1.17 ლირი + დამარცხდა D. 18 ტყვედ] ტყვეთ A. 20 განა...
დავმიწდები] მომკალი აქვე და დამამიწე D1. 24 გულმაგრა] გულმაგრად D1.
635. 3 გადიან — D. 5 – 8 ბრიტანელთ... დატყვევებულნი – D. 10
ფთხილად გყავდეთ] ყური უგდეთ D. 11 ვიდრემდე] ვიდრე, მაგათს] მაგათ D,
გადასწყვეტს] გადასწყვეტავს D, უმაღლესი] უმაღლეს D, უმაღლესი სჯა]
მართალ-მსაჯულება D1. 13 – 14 ავად... არ ვართ] ჩვენ ხომ პირველი მაგალითი
არა ვართ მისი, რომე კეთილი განზრახული ავად აგვიხდა D1. 15 მამავ] მეფევ
D1. 16 მე კი] თუ D1; ხელს შევუბრუნებ] არ შევედრები D. 17 იმ... ქალებს] იმ
ორთა დათა, ორთა ქალთა D. დებსა + და D1. 19 არა! არა! წამო წავიდეთ D1. 20
როგორც] ვით როგორც D1, ერთად] ისე D1, ჩავსხდეთ] ჩავსხედს D1,
საპყრობილები] საპყრობილესა D1. 21 იქ] და ვითა D1. 23 როცა... მოტევებასა]
როცა დალოცავს მე შენ მომთხოვ, მე დაგიჩ. მუხლით დაგიჩოქებ და შენ
ლომას. და ჩემო შვილო თვით შენგან ვი. მუხლთ მოვიდრეკ. როცა შენ მეტყვი
დამლოცეო, დალოცვას მე შენ მომთხოვ, თვით მე დაგიჩოქებ. მე მუხთ
მოვიდრეკ და გეტყვი, შვილო შემინდე და მაპატივე. და თვითონ მოგთხოვ
შენდობას და მოტევებას გეტყვი: და მაპატივე, მე მომიტევე. და ისე გეტყვი,
შვილო ჩემო, დამლოცე, მეც შემინდევი, მე მუხლთ მოვიდრეკ D1, [თეთრს აქვს
სამი ვარიანტი]: I. როცა დალოცავს მე შენ მოგთხოვ, თვით დაგიჩოქებ და
თვით მე მოგთხოვ შენდობას და მიტევებასა; II. როცა შენ მეტყვი: დამლოცეო,
თვით დაგიჩოქებ და თვით მე გეტყვი მეც შემინდე და მაპატივე; III. შენ
მეტყვი: მამავ დამლოცეო, თვით დაგიჩოქებ და თვით მე გეტყვი: შვილო ჩემო,
მე შემინდევი D. 24 ეგრე] ასე D, ვიცხოვრებთ + ორივ ერთად ტკბილად,
მშვიდად უკუნისამდე D1, ვილაღობებთ] ვილაღომებთ A. 25 ვილოცებთ...
ვიტყვით] ვიმღერთ, ვილოცებთ გალობით და ერთმანეთის ლოცვით, ხან
ვმღერით ხან ზღაპრების თქმის დროს გავატარებთ. ვილხენთ, ვიხარებთ ვით
მზის შუქზედ ნაზი ფარვანა, ლოცვით, გალობით და ზღაპრის თქმით დროს
გავატარებთ. ვიმღერებთ, ვილოცებთ და ერთმანეთს ზღაპარით შევიქცევთ D.
636. 2 ხან... მოდის] და ოქროს ფრთოსანს იმ ფარვანებს პირში
დავცინებთ და ყურს კაცთა დავუგდებთ. კარის-კაცთა ენა ჭარტლობას ჩვენც
გავუხუმრებთ. და ჩვენც. და გვეტყვიან ერთი დაეცაო, სხვა ამაღლდაო, ეს
მივიდა, და ეს მოვიდა და ჩვენც ყოფასა და როს შევნატრებთ თვით.
ფარვანასაც D1.
636. 1 ტიკტიკს] ტიტინს D, ვკითხავთ] ვკითხავ D, ამბავსა] ამბავს D. 2
ვინ მიდის მოდის] ვინ რასა შვება D1. 3 – 4 ჩვენ... მზვერავებსავით] ამ წუთის
სოფლის საქმეთათვის. ჩვენ ყურს დავუგდებთ ამა სოფლის საიდუმლოებას.
თვალი ვადევნოთ ამა სოფლის ხვაშიადს, ტრიალს. როგორ თითქო მზვერავდა
ციდამ ღმერთმა ჩვენ წარმოგვგვზავნა. ღვთისგან წარმოგზავნილთა. როგორც
მზვერავთა ციდამ ღვთისგან ქვეყნად წარმოგზავნილთა D1. 3 ჩვენ ყურს
დავუგდებთ] თვალი ვადევნოთ ყური დავუგდოთ D1. ღვთისაგან ქვეყნად]
თვალი ვადევნოთ ამ ქვეყნ. D1. 5 ვისხდებით + ჩვენ D1. 6 რომ] ვით D1, ჰსცვლის
+ მიდის და მოდის D1. 9 წაიყვანევით] ჩქარა აქედამ წაიყვანეთ D1. 12 ზეცით
თვითონ ღმერთნი] თვითან ღმერთნი ზეცით D, გუნდრუკს აკმევენ] საკმეველს
აყრიან D1. 13 რაღა... ერთმანეთსა] რომ ერთმანეთს [ჩვენ D1] განგვაშორონ ჩვენ
D. 14 – 15 თვით... უხრჩოლვენ,] ჯერ უნდა ციდამ მუგუზალი ჩამოიტანონ და
ვითა მელა [თვის D1] მის სოროდან გამოგვახრჩოლონ D. 16 – 19 მაინც...
მოგვგვრიან] შვილო ნუ [ნუღარა D1] სტირი, ჯერ უწინამც მათ ჭირი შესჭამს
ვიდრემდე [იგინი D1] თვალში ცრემლსა მოგვგვრიან, ჩვენ იგინი ჯერ [მათ D1]
დამშეული სიკვდილი ღრღნასა დაუწყობს D. 20 გაჰყავთ + მცველებს D. 22 აქ
მოდი ახლო] აქედ მობძანდით შენ D1, აქ ახლო მოდი D. 23 ეს... გაჰყევ] მაგათ
წაჰყევ საპყრობილეში D1. და ეხლავე მაგათ გაჰყევი D. 24 აღმისრულე]
ამისრულე D1 ჰსწერია] სწერია D. 25 ბევრი მოგენიჭება] ბევრსა ელოდდე ჩემგან
D. 26 როგორიც... იყოს] დროების კვალად ყველა კაცი უნდა მოიქცეს D1. 27
დღეს... შეგშვენის] ეგ ხომ შენც იცი მეტის მეტი გულის-ჩჩვილობა, არ შეშვენის
მას, ვისაც [წელზედ D1] ხმალი ზედ ჰკიდია. D. 27 რომ + შენი რჩევა D1,
გიბძანონ] გიბრძანონ D. 29 ყოველი უნდა] და ლაპარაკი შენ იგი D1, აღასრულო
უსჯელ-უთქმელად] უთქმელადა აღასრულო შენ D. 30 – 31 ან... მიბძანდი] თუ
მას არ იზამ რაც გიბძანე, სხვა გზა მონახე D1.
637. 2 მე ნებას] ბძანებს D. 5 ეხლავე... გაათავებ] როს გაათავო, მაცნობე
მე, ეხლავე კი წადი D. 6 რაც შიგ ჰსწერია] როგორც სწორეთ ერთ D1, რაც სწერია
შიგ D. 8 ურემს... ვიქმ] რაც კი შესაძლოა ყოველ. ყველას ვიზამ თუ შესაძლო.
ყველას ვიზამ თქვენ ფიქრი ნუ გაქვთ D1. 9 – 10 საყვირის... მხლებელნი – D. 14
გვებრძოდა] გვებრძოდენ D. 15 გადმოგვეცით ჩვენ - D. 19 მეფე] ის D1,
მოხუცებული + პატიმარ მეფეს და თან გუშაგი დამა. D1. მომეხვია] მიმეჩინა D1.
22 მიიზიდავს] მიიბირებს D1. 24 აზრით] მიზეზით თვით D1, ვყავ + მასთან მის
ქალიც D1. 26 მათ... მე] თქვენს წინაშე წარმოვადგენ მე D1. 27 ეხლა...
განსაკითხავად] იმათ განკითხვისთვის ჟამი არ არის D1.
638. 2 გამარჯვებაც + დაიწყევლება D1. 7 სწორი] სწორი. ჩვენი
თანასწორი D1. 9 არა სწორი?] რასა ჩქარობთ D. 10 ჩვენის... თანასწორია]
თანასწორია იგი თქვენი ჩვენის ნებართვით D. 11 შორს... მკითხავდით] ვიდრე
თქვენ მაგას წარმოსთქვამდით, ჯერ მეც მკითხავდით D1. 12 იგი რომელიც] ეგ
იყო D1, ლაშქარსა] ლაშკარსა D, უძღოდა] მძღომელი D1. 13 რომელსაც + რაც
საქმე მივეც ჩემი D1, ხარისხი + მაგასა ჰქონდა D1, ჩვენი] ჩემი D. 21 ცხარობ +
მის ქველი თვის D1. 24 გარდავეც მას - D. 26 რა... იყოსო] ქმარიც რომ იყო
მაგისი თქმა მეტისმეტია D1, თვითქო] თითქო D. 28 ფრთხილად] ფთხილად D,
ენა + კი არ D1. 30 გული... აგიხდება] თვალის თამაშსა ნუ უქებ. ტყუილი D1.
639. 2 მე... მე] მე და D. 3 თვარემ] თორემ D. 4 დღეს... სამფლობელოს]
მიიღე, გითმობ სარდალო, გაძლევ ჩემს ჯარს და ტყვეებს და ჩემს
სამფლობელოს. მიიღე ჩემგან D1. 6 თვითონც] თვითონ D. 7 ჩემს + ბატონად და
D1; პატრონად] პატრონათ A, დამეპატრონეთ, გხდი მე, გთხოვთ D1, მეუღლედ]
მეუღლეთ A... 9 გგონია... შეჰყარო] მაგითი დიდს სიკეთეს მაგას უმზადებ? D.
13 არც + თქვენ D1. 15 თუ ჩემი არა] ჩემი არ არის? D1. 17 დაჰკრან + ნაღარას D1.
18 დამილოცნია] მოგნიჭებია D1, ჩემი] ჩემგან D1, რომ დამილოცნია] დღეს შენ
ჩემი ხელმწიფება გადმოგილოცეთ D. 20 ფეხიც არ გასძრათ] გიბძანე არ D1,
გასძრათ] გასძრად D, მოისმინეთ] ყური მიგდეთ D1. 22 ოქროდ] ოქროთ A;
ღალატისათვის] დიდსა თქვენის ღალატისათვის D1. 23 მე პატიმარ-გყოფთ]
ღალი პატიმარს ვყოფ D1. 24 მაგას... მომცემთ] ნებას ვერ მოგცემთ ეგ შეირთოთ,
მე ცოლი მიწყენს მას. რადგან თქვენზედ წინ ეგენი ჩემი ცოლი ვერ მაპ.
თქვენზე წინად ფიცით შეჰკვრიან. რაც თქვენ აღუთქვი D1. 25 ცოლისთვის
ვცდილობ] მე ვცდილობ მისთვის D. 26 წავართმევ + არჩეულსა D1.
640. 1 ხომ ხედავთ] რადგანაც D1. 4 ბოდავს] ყბედობს D1. 7 მიხმეთ...
დაჰკრას] თქვენ კი საყვირ. [ედმუნდს] დააყვირეთ ეხლავ საყვირი! და თუ
გლოს. წადით, უთხარით, დააყვირეთ D1. 8 თვისის] თავისის D, ხმლით]
ხლმით A. შენ – D. 10 თვითონ მას] ჩემის ხმლით მე D1, თვითონვე მას D. 12
გადუგდებს + მე D1, რაც ვჰსთქვი] ჩემის თუ D1, რაც ვსთქვი D. 14 ხმლის]
ხლმის A. 18 მაშ რა გეგონა] კარგად რომ იყო D1, აქვს] ჰქონია D. 23 ბუკი
დაჰკარით] მაშ მოიწვიეთ საყვირითა და ვინც D1. 24 შენ იქმნები] თქვენ
იქმნებით D1, ხმლითა] ხლმითა A. 27 მებუკევ] ჰე, ბალღო D1.
641. 2 ჩქარა მებუკევ] მებუკეო, ჰეი მებუკე, მებუკევ! D1. 9 კარის გზირი]
მებუკე D. 13 ეს + ხმამაღლა D1. 16 ბუკი დაჰკარით] დაჰკა ბუკი, დაჰკარით D1.
17 კარის გზირი] მებუკე D. 18 ვისმე] ვინც D1; ვისმეს D, ვისმეს] მეომარია
მორთ. D1, შთამომავლობით] ჩამომავლობით D, და + სახელოვანი D1. 19
დაუმტკიცოს] მოინდომებს კი D1. 21 მუხანათობის + რამდენი D1, მოედანზედ...
რაკი] გამოვიდეს იგი მოედანზედ, როდესაც D, მესამედ... გამოსცემს] მესამეთ
დაიძახებს D. 25 დაუკვრენ ბუკს - D.
642. 2 მეორედ] მეორეთ D. 3 მესამედ] მესამეთ D. 4 იარაღში ჩამჯდარი]
დაიარაღებული D. 4 – 5 მოუძღვის] მოსდევს D. 7 მოვიდა] გამოდის D1. 9
ბძანდები + სთქვი D1. 10 შენ რისთვის] აქ რისთვისა D. 14 მასზედ] მაზედ D. შენ
ბრძოლად იწვევ] იწვევ საბრძოლველად D1. 19 გრაფ-გლოსტერის სახელსა]
ედმუნდს რომელსაც D1. 23 მზად იყავ ედმუნდ.] ხელი იკარ, იკარ ხელი D1,
ხმალი იშიშვლე D. 24 დღეს] დღეს დღე D1.
643. 1 შეურაცხყოფა... ხმალმა] შენმა ხმალმა და შენმა მკლავმა
სირცხვილი აგხსნას D1, შეურაცხყოფა] შეურაცყოფა D, ეგ + შენმა ხმალმა D1,
ხმალმა] მკლავმა D. 2 მეც + ვიღებ D1, მე... გამომიყვან] მე შენ გებრძვი. შენ მე
ბრძოლად გამომიყვანა D1. 3 ჩემმა... პატიოსნებამ] პატიოსნებამ სახელი
გვაროვნობამ და მტკიცე ფიცმა D1, ჩემმა აღთქმამ] მტკიცე ფიცმა D1. 4 შენ...
ძლიერი] ყმაწვილი შენ ხარ, ხარ შენ გულადი D1. 5 ძლევა... ზეაღწეული]
აღმომავალი მაღლად დამდგარი აღწეული დამდგარი ბედისაგან. ბედისაგან
ძლევამოსილი. ბედისაგან სხივით შუქით მთლად დამდგარი D1, 7 მოღალატე]
მუხანათობა D1. 8 მშობელსა+ მამას D1. 12 თუ... ჩემი] შენ თუ ამაზედ უარს
იტყვი, აბა, არა სთქვი. D1, ჩემს თქმულს] ამაზედ D1, ჩემს თქმულსა D, მყის]
მხის D. 13 და + ჩემი D1. 16 – 21 რაინდთ... გვარიშვილობა] საცა რიგია. ჯერ ვინა
ხარ უნდა მეკითხნა, უნდა მეკითხნა, გეთქვა ამოგერიდა ვინცა ხარ შენ და
გეთქვა ვინც ხარ. თუმცა რიგია მე შენ არ გკითხავ. ვინა ხარ შენა თუმც რიგი
იყო. შენს სიტყვა-პასუხს სითამამეს თვალტანადობას ეტყობა შენი სიკეთე და
გვარიშვილობა. თუ რადგანაც არ იჩენ შენ შენს თავსა. მე რაინდთ წესით. თუმც
რაინდთ წესით მე ნება მაქვს არ მებრძოლო შენ რადგან არ იჩენ თავსა შენსა, მაგრამ არ ვიქმ მას D1. 16 რაინდთ წესია] რიგი იყო D1. 18 თავიდამ] თავიდამა,
ბრძოლა მე ამეცილა] თავიდამ ამეცილა ჯეროვნად ბრძოლა D1. რაც... ჰსთქვი]
ყოველსა შენ D1, ჰსთქვი] სთქვი D. 23 – 24 და მაგ... უკანვე] და რასაც მწამებ
ყოველს იმას უკანვე გახლი, თუ დაუსხლტება მაგ გამბ... D1. 25 ხმლით] ხლმით
A.
644. 3 გვებრძოლნა] გებრძოლა D. 4 მასთან... იმალავს] რადგანაც
საომრად გაგიწვია უცნობმა მტერმა D1. 5 დაგიგეს + შენ D1. 7 სუ... ჰსძრავ] პირი
მოჰკუმე, სუ, შე წყეულო, თორემ პირში ჩაგჩრი ამ წერილს, წყეულო,
გაიკმინდე, პირიდან ხმას ნუ ამოუშვებ D1, ჰსძრავ] სძრავ D. 8 ამ წიგნით მე
დაგიბავ] ამ წიგნით დაგიბავ D1, დაგიბავ] დაგიბამ A. 13 (ედმუნდს) – D. 9 აჰა...
წაიკითხე] აჰა ნახე შენ წიგნი, რა სწერია D1, წაიკითხე + შენ კი არ ვიცოდი D1,
კაცი] კაციც D. 10 (გონერილას) + რა სახელი გქვია D1. 11 შენის...
თავლაფდასხმასა!...] აქ იდეგ და შენ შენს სირცხვილს შენის თვალით უყურე
D1. 13 (ედმუნდს წერილს აძლევს) - D. 15 რა... რამ] რაა რომ ვიცნობ. ჩემის
თავის ბატონი მე ვარ. ჩემის თავისა კანონმდები მე ვარ და არ შენ. მე რამ D1,
დამიშალოს რამ] რამ მითხრას D1. 16 ჩემი... ვარ] ჩემი აქ ჩემის კანონი ჩემი მე...
D1. 18 აფთარო + ხო, მაშ D1. 20 საქმე] ხელი D, რა... არა] ვიცან თუ არ D. 23 – 24
უკან... თავისთავსა] უკან გაჰყევით გაუფრთხილდით გულმოსული D,
გააფთრდა] გააფრდა A. 25 ასისთავი] აფიცერი D.
645. 2 ყველა + ის ვქმენ D1. 3 მასზედ] მაზედ D. 4 განმიკითხავს]
განიკითხავს D. 5 დრო იგი - D. 6 ხოლო] მაგრამ D1, შენ + ბედნიერთ D1, ძლევა]
ძლევით D. 7 სისხლს გაპატივებ] ჩემს სისხლს გაქუჩებ D1, სიკვდილს არ ვნანობ
D. 9 ვაპატიოთ] შევინანოთ D, ერთმანეთს] ერთმანერთს D. მით შენგან] შენგან
გულნატკენი ვარ, გული მტკივა. მე უფრო მეტად გული მატკინე. შეცოდებაც
შენი მტერია D1, უფრო მეტად შენ შეურაცხმყავ D. 12 მამის შენისა] მამი შენისა
D. 13 ღმერთთა] ღვთისა D1, განაგებს + ხოლმე D1. 14 რომ... ბიწსაც] რომ ბიწს
აღსავსეს უტკბოესის წადიერებით D1 15 ცოდვიერი] ბიწიერი D. [დათხრად]
დათხრათ AD. 19 სწორეა] რაცა D1, სწორია D. 20 ჩემის ბედისა] ჩემისა ბედის D,
ბრუნვა] ტრიალი D1, შედგა + და აწ ესე იცის D1. 24 მომეცი ნება] მოგეხვიო D1.
25 ჭირმა] ჭირმა სევდამ D1. 26 მამის შენის] მამიშენის D. 28 მე... მაქვს] მე
მრწმენა მჯერა ეგე D1, მაქვს] მქონდა D1.
646. 6 მამის შენის] მამი შენის D. 5 მე... და] მამაჩემს თვითონ მე უვლიდი
D. 6 მოგახსენებთ თქვენ] გიამბობთ D1, მე მოგახსენებთ D. 8 ჩემს] როს D1,
გაჰსცეს] გასცეს D. 10 ველად გავვარდი] და ტანთ ჩავიცვი D1. 11 გლახა...
გამოვეხვიე] ტანზედ მივიკარ კონკები გლახა-ღატაკადა D, გამოვეხვიე]
ჩავიცვი სამოსელი D1. 12 ისე] ასე D. 13 ესე] ეგე D. 14 მეტად... სიკვდილი]
ერთხელ სიკვდილს D1. 15 – 16 მას ურჩევნია... მორჩეს] რომ ყოველს წამს
სიკვდილის შიშით ყოველ ჟამს და წამს სულს ლევდეს. ვიდრე სიკვდილის
შიშით D1, 17 როცა] რომ D, როცა + მე D1, შევხვდი + მე D. 18 ძვირფასი...
დაჰკარგოდა] მას სისხლის რგოლთა დაკარგოდათ ძვირფასნი თვალნი
ბუდეში აღარ ასხდნენ თვალთა მაგიერ სისხლშესვრილ რგოლები ჰქონდა D1;
ძვირფასი თვლები] ძვირფასნი თვალნი D, მას დაჰკარგოდა] გამოცვივნოდენ
D. 19 თვალთ] მით D1, სისხლიანი] სისხლით შესვრილნი D1, უჩნდნენ] სჩანდენ
D. 20 მე... მთხოვარსა] ხელი მოვკიდე და გავუხდი წინამძღომელად D. 21 – 22
გამვლელ-გამომვლელს... ფიქრებსა] ვატარებდი, მოწყალებას ვითხოვდი
მისთვის D. 23 და... ამღვრეულს] (და D1) გულსა ამღვრეულს D. 25 – 26
იარაღი... ვაცნობე...] ეხლა კი მე აქ ვაპირობდი. მე წამოსვლასა და იარაღი
ავისხი ზედ. მას ყველა ვსთხოვე, დალოცვა. როცა ავისხი იარაღი და არ
წამოსლვა მე დავაპირე, მაშინ ვსთხოვე, რომ დაველოცე D1, ნახევარ საათს
წინედ მე რომ აქ მოვდიოდი და შევიჭურვე, მაშინ ვსთხოვე, რომ დაველოცე D.
28 თუმც] თუმცა D, ღვთის – D, კურთხევაც ვსთხოვე – D. 29 თრევის +
გარდასავალი ტანჯვის D1, ტანჯვის D. 30 თავით... ვუამბე] რაც გარდამხდა,
ყველა ვუამბე. თავ. რაც თავით ბოლომდე D1. 31 ძალმილეული]
ღონემიხდილი D. 32 შუა... სიხარულმა] ვეღარ გაუძლო ვერც სიხარულს და
ვერც მე D1.
647. 2 ამ ორთავ... სული] ვერ დაიტია იმის გულმა ტანჯულმა ეს ორი
გრძნობა ერთად და მყისვე ჩაქრა. ღიმილით დალია მან სული და მყისვე გული
მოსწყდა მას და მან ღიმილით სული დალია D1. 5 მაგ... ამამღვრია] სიტყვამან
თქმულმა და გული დამწვა D1, დამწვა და ამამღვრია] დამწვეს და ამამღვრიეს
D. 7 რაღაც] რაღაც D1, კიდევ D, დაგრჩა სათქმელად] რამ გაქვს სათქმელი D. 9
თუ გსურს + რომ D1, უფრო მწვავი] თუ უფრო მწვავის ამბის D1. 10
უიმისოდაც... გაირღვას!] უთიმსიოდაც გული ჩემი ლამის გაირღვას. რაც
გავიგონე, იმითაც გული მერღვევა D1, უიმისოდაც ] უიმისოთაც D, გაირღვეს]
გამერღვას D. 12 ვისაც... კმარა,] რაც სთქვი, ეგეც სამყოფია მგრძნობიერთათვის
D1, მისთვის ეგეცა] საქმისათვის D1. 15 თუ... დართე] მას უნდა ტანჯვა.
ტანჯვაზედა რომ იგრძნოს რამე D1; არ დართე] არ დართო რომ წრეს
გარდასცდეს D1. 16 განუსაზღვრელი ბოროტება] წვალება შენი [წინ D1]. 19 კაცი
ვინმე] ერთი D1, ვიღაც კაცი D, რომელიც უწინ] იგი უწინა D. 20 მაწანწალად]
მოტანტალეს D. 21 ხოლო] მაგრამ D, როს+როცა გამოვლილი ტანჯვა D1. 22
ყელს მომეჭდო] გულს მიმიკრა D. 23 – 24 ერთი... შეარყიოსო] ასე საზარლად
იგი მოჰყვა საშინელს ქვითინს. მოჰყვა, თითქო კამარა ტირისო და ქვითინებს
ხმითა. ატირდა იგი საშინელის. უნდოდა ცას. ცის, თითქო კამარ ცისა უნდა
შეერყია D1. 25 და + მყის D1. 26 თავის... ამბავსა] ამბობდა მოსთქვამდა იგი
ისეთს. ამბა. თავის თავის და ლირის ამბავს. დაიწყო მან თქმა D1. 29 მოეშოდენ]
უწყდებოდენ D.
648. 1 ამ დროს] აქ D, მომესმა... ძახილი] მაგრამ მომესმა ბუკის ხმა D1. 2
მე აქ... დავტოვე] აქ მე წამოველ, ის იქ დარჩა დაყმუნებული D1, მე წამოველ და
გონმიხდილი დავტოვე იგი D. 6 განდევნილი... ბატონო!] კენტი გახლდით,
კენტი დევნილი D1. 7 იგი... მეფეს] თურმე სხვის სახე მიეღო და თვის მტერს
მეფესა გადამტერებულს D1, სხვის სახით თავის მეფეს D. 8 ახლდა + იგი D1. 9
შემორბის] შემოდის D1. აზნაური, მხლებელი D1, სისხლში შესვრილი]
სისხლშესვრილი D. 12 მიშველეთ] უშველეთ D. 14 რა ამბავია] ვის რა
ვუშველოთ D1. 16 ჰსთქვი, რა მოხდა] სთქვი, რა მომხდარა D1, კაცო, რა მოხდა
D. 20 ჯერ... თბილია] ჯერ თბილი სისხლის სუნი სდის, თავის მოიკლეს D1. 21
ეს... მას] ეს ეს არის, რომ მის გულიდამ. გულს ჩარჭობა, გულში დაიცა. დაისვა
D1, ამოართვეს] ამოიღეს D1. 23 ვის... გულიდამა] ვისის გულიდა ამოიღეს? ვინ
დაი. D1.
649. 3 თვით აღიარეს] თვითვე ბძანეს და დაო D. 5 დასა] დებსა D, 6 შავ
მიწაში] შავს მიწაში D1, ერთბაშად D. 8 მოასვენეთ] მოიყვანეთ D. 9 ზენაარი]
ზეციური D. 10 მათდამი] მათთადმი D, სიბრალულს] შეწყალებას D1, ჩვენს – D,
ჰსძრავს] გვიძრავს D. 14 აი] აგერ აჰა D1, ჩვენი კენტი – D. 16 დიაღ ის არის]
მართალი სთქვი, სწორედ იგია D. 17 ღირსებისამებრ... იგი] ღირსეულად ეხლა
მას დავხვდეთ D1. 19 აქ + მე D, ჩემსა] ჩემს D. 20 მოვახსენო] და ვუთხრა D1. 23
ვაი... დაგვავიწყდა] რაც გვიძვირდა, ის დაგვავიწყდა D. 24 სადა გყავს] რა
იქმნენ D1.
650. 2 ეს რა მომხდარა] მართლა რას ვხედავ D. 4 მართლა] დიაღ D,
ჰყვარებიათ] უყვარდათ მათ D1, 7 არა ჰსტყუი შენ] სჩანს! რომ ეგრე ყოფილა, D,
წავაფარეთ] გადაა D1. 9 მიმდის] მაგრამ მაინც თუმც არ ჩემს D1, შეჰფერის]
შეფერის D. 10 ჟამს] წინ D, მაგრამ... ვქმნა] კეთილი მინდა რამ ვქმნა
სიკვდილის წინა D1. 12 ჩქარა... მაქვს] თორემ იქ ჩემს ბძანებას აღასრულებენ.
ჩემით მოკვლენ მეფე ლირსა და კორდელიას. თორემ დახოცნენ ლირს და მის
ქალს ჩემის ბძანებით D1, ჩქარა, თორემა ამას წინად ბძანება მივე D. 13 – 14
რომე... ჩქარა მეთქი...] რომ მეფე ლირი და მის ქალი ორივ დახოცონ... ჩქარა
გაგზავნეთ ჩქარა მეთქი... D. 17 ჩქარა... მიუსწროთ!] არიქა! ჩქარა! D. 19 ვისთან
წავიდეთ?] ვის ვისთან წავი. D1, საით ბატონო! D. 23 ნიშნადა + ეს D1. 25 რადმე]
რათმე A, რადმე... შენ] ძვირი შენთვის D.
651. 2 გადავწყვიტევით] გადავწყვიტეთ D. 7 ღმერთო, დაიხსენ]
ღმერთმა დაიხსნას D. 9 (ედმუნდი გააქვთ) – D. 10 ასისთავი] აფ. D. 14 გულის]
რა D; გიდევთ + თქვენ D1. 16 ჩემის... გავარღვევდი] იმდენს ვიგლოვდი,
ვიტირებდით არ. და რომ ღრიალით. რომ ცა გამეპო D1, ცას გავარღვევდი] ცას
შევანძრევდი D1. 17 – 18 ვიშ საუკუონოდ განმშორდა მე... ვიშ რა დავკარგე!...
მკვდრისა და ცოცხლის ერთმანერთში გარჩევა ვიცი. – D. 27 ხმლით] ხლმით A.
653. 21 უკანასკნელს დღემდინა] უკანასკნელო შავ დღემდი D, თქვენ +
უკან D1, უკან მდევდით - D.
654. 5 უფროსთა... მოიკლეს] თქვენთა უფროსთა ქალის შვილ. იყოს.
თქვენთა უფროსთა ორთა ქალთა თავის მოიკლეს და მით რას. D1. 8 მართალი...
მართალია,...] ეგრე მგონია მე კი. ეგრე D1, მე მგონია რომ მართალს ამბობ D,
სწორედ + მგონია ეგ D. 10 ჰსთქვას] თქვას D. 11 ეხლა... მოვაგონოთ] ეხლა
წარვუდგეთ და ვაცნობოთ. ეხლა წარდგა. მის წინ წარდგა D1, ეხლა წარვსდგეთ
და] წარვდგეთ და ეხლა D. 13 მეტია... ხელმწიფეო] მართალსა ბძანებთ,
ხელმწიფეო D. 14 ასისთავი] აფ. D. 15 – 16 გრაფი... გარდაიცვალა] ბატონო
ჩემო, გრაფი ედმუნდი D1. 18 ეხლა... აქვს] რაც არის, ეგ არის D, ვიღას] ვისღა
D1. 19 და + თქვენ D1. მაგათთვისვე] ამისათვის D1, მაგათთვის D, მომირთმევია]
დამითმია მე D. 24 მაგათ... ხელმწიფებას] ხელმ. მიმთ. მისთვის ჩემი, ჩვენი
ხელმ. D1, ეგე მეფობდეს, ხელმწიფება ჩვენი მას ჰქონდეს D.
655. 4 ერთგულთ + უნდა D1; შესვან... ფიალა] ხოლო უნდა შესვან
წყრომის ფიალა D1; სიმწარითა] ბოროტებით D1. 5 მაგ + ამ D. ჰფეთქს] ფეთქს D,
სიცოცხლით] სიცოცხლითა D. 10 ხმა გამე] ამოისუნთქე D + აღარ მომიხვალ,
აღარ, აღარ, აღარ, აღარა! D1. 11 წამიხველ] წარმიხველ D + აღ. თავის თვით აღა.
D1. 13 ხრიკი] ხრიკა D. 14 – 15 ეს ვინ... მეთქი...] შეხეთ. ერთ უყურეთ. ხედავთ
თქვენ ამას. ჰა D1, ეს ვინ დავკარგე] ხედავთ ვინ არის! D, უყურეთ] შეხედეთ D1.
15 მისნი... შეხედეთ-მეთქი] ვაი, იმ მოსწრ. ბაგენი ბაგე. მისნი ნახეთ, ნახეთ...
ვიშ! უყურეთ! ერთი უყურეთ D1. ხედავთ. მის ტუჩებს?... ერთი ნახეთ...
შეხედეთ... ნახეთ D. 20 ოხ, გულო ჩემო] გონია ბარემ D1. 22 ბატონო... ზე
აიხედეთ] ბატონო გული მოიბრუნეთ, შემოიხედეთ ხელმწიფეო D1, ზე
აიხედეთ] შემოიხედეთ D. 24 წვალებულს] მისის D1, დეე განშორდეს] დეე
აღმოხდეს D1. 26 კვლავ] რომ ამ უწყალოს+ყველა D1, სატანჯველად+ კვლავ D.
656. 2 განისვენა მან + კვლავ განიცადოს, ნახვამ. მისცეს. გვეყო D1. 5
აქამომდე... გარდაცილებულო!] რად არ გიკვირს, რომ აქამომდი იგი ცოცხალი
მან. გადაბიჯებულ ჰქონდა იმას კაცთ სიცოცხლის წრეც, კაცთა სიცოცხლის
წრესა იყო ის გარდაცილებულ! D1. აქამომდე რომ - D; დღე-ჭარბი] კაც. D1. 7
მიცვალებულნი] ყველანი D1. გვმართებს + ეხლა D1. 12 გმადლობთ] არა D1. 13
ხელმწიფე+ჩემი მიხმობს D1. თავისთან] მეც D1, მიხმობს] მიწვევს D1. 14 ვერ]
არა D1; მე... გავყვე] მე წყეული (?) ვერ ვეურჩები D1; თან უნდა გავყვე] უნდა
ვეახლო D. 16 ყოველთ-დამთრგუნველთ] და გულის მომწყალვი D1. 18 – 19
რაც... გამოივლის] აჰა, ამა. მოხუცთა რომელიცა ესდენ ტანჯულსა. მით
მივეცნეთ. რომ ჩვენ ჭაბუკნი მისდენსა ვერ ავიტანდით D1. 20 მუსიკა... უკრავს]
სამგლოვიარო მუსიკაზედ უკვრენ D1, სამგლოვიარო ზარის ხმას უკვრენ D.
ანოტირებული საძიებელი
ა ი ა ზ მ ა — ბერძნული სიტყვაა და ნიშნავს კურთხევას, ე. ი. ნაკურთხი
წყალი. გადატანითი მნიშვნელობით აღნიშნავს საკარო მლიქვნელობას.
ა ი ა ქ ს ე — ბერძნულ მითოლოგიაში მამაცი რაინდი, მშვენიერი ელენეს
ხელის მთხოვნელი.
ა ლ ბ ი ო ნ ი — (კელტ.) ბრიტანეთის კუნძულების უძველესი სახელწოდება.
გვხვდება ძველ ბერძენ და რომაელ ავტორებთან.
ა ლ ე ქ ს ა ნ დ რ ი ა — ჩვ. წელთაღრიცხვამდე 305 — 330 წწ. ეგვიპტის
დედაქალაქი, ელინისტური კულტურის და ადრეული ქრისტიანობის
ერთ-ერთი ცენტრი.
ა ლ ზ ა ს-ლ ო ტ ა რ ი ნ გ ი ა
—
(ელზას-ლოტარინგია)
საფრანგეთის
პროვინცია, რომელიც 1871 წელს ფრანკფურტის ხელშეკრულებით
მიეკუთვნა გერმანიის იმპერიას.
ა მ ა ლ ე კ ი ტ ე ლ ე ბ ი — ძველი არაბი ხალხი, იუდეველების მოსაზღვრე,
ცნობილი იყო თავისი აგრესიული ხასიათით. იგი განადგურებულ იქნა
იუდეველებთან ბრძოლაში (XI საუკუნის ბოლოს ჩვ. წ. აღ-მდე) საულისა
და დავითის მეფობის დროს.
ა ნ გ ი ე ნ ი — ქალაქი ბელგიაში, კერძოდ, მონსის რაიონში.
ა ნ ტ ი ო ქ ი ა — ქალაქი სირიაში.
ა პ ო ლ ო ნ ი — ბერძნულ მითოლოგიაში ზევსისა და ლეტოს შვილი,
არტემიდას
ძმა,
სინათლის,
ხელოვნების,
მშვენიერების
და
წინასწარმეტყველების ღმერთი.
ა რ ე ლ ა ს ი — ქვემო ბურგუნდიის სამეფოს მეორე სახელი.
ა რ ტ ე მ ი დ ა — ბერძნულ მითოლოგიაში ნადირობის ქალღმერთი, ზევსისა
და ლეტოს შვილი, აპოლონის ტყუპის ცალი, ნაყოფიერების ღვთაება.
ბ ა რ ბ ე ს ი (არმან) — ფრანგი წვრილბურჟუაზიული რევოლუციონერი (1800
– 1870) დაბ. პუენტ-ა-პიტრში, ღარიბ ოჯახში. იგი 30-იანი წლებიდან
მონაწილეობდა შეთქმულებებში. 1849 წელს ა. ბარბესი დაპატიმრებულ
იქნა. 1854 წელს გაათავისუფლეს თუ არა, მან მოულოდნელად დატოვა
სამშობლო და გადასახლდა ჩრდილოეთის ზღვის პირას მდებარე ქალაქ
ლა აიეში და იქვე გარდაიცვალა.
ბ ე დ ლ ა მ ი — სულით ავადმყოფთა სახლის სახელწოდებაა ლონდონში.
ბ ე ლ ი ლ ი — კუნძული ატლანტიკის ოკეანეში, მდებარეობს საფრანგეთის
დასავლეთით, ლორანის ოლქში, მისი ცენტრია პალე. ბელილის ციხესიმაგრე 1848 – 1852 წ. გადაქცეულ იქნა პოლიტიკური პატიმრების
საპყრობილედ.
ბ ო რ ნ ო ვ ი — ქართულ თარგმანში — ბორნოვი, რუსულ თარგმანში Борнов,
ორიგინალში — Bärnave [Joseph], ჟოზეფ ბარნავი — საფრანგეთის
დამფუძნებელი კრების ცნობილი ორატორი, დაბადებული გრენობლში
1761 წელს, სიკვდილით დასაჯეს 1793 წ.
ბ ო ჟ ო ნ ი — (ნიკოლა) (1708 – 1786) — ფრანგი ფინანსისტი, დაბ. ბორდოში.
მის სახელს ატარებს პარიზის ერთ-ერთი უბანი და მის მიერ
დაარსებული საავადმყოფო.
ბ ლ ე მ ი ე ლ ნ ი — უნდა იგულისხმებოდეს ბავარიის ქალაქ ბლენჰაიმის
მცხოვრებნი.
ბ ლ ი დ ა — ალჟირის დეპარტამენტი, ცნობილი თავისი ნარინჯის ბაღებით.
გ ი ლ ი ო ტ ი ნ ა — ადამიანის სიკვდილით დასასჯელი მანქანა, რომელსაც
ფრანგი ექიმისა და ანატომიის ფაკულტეტის პროფესორის Joseph Ignace
Guilliotin (1738 – 1814) სახელი ეწოდა, რადგან იგი მისი წინადადებით
იქნა შემოღებული საფრანგეთში 1792 წელს, დიდი ბურჟუაზიული
რევოლუციის დროს.
გ ო ბ დ ე ნ ი — ერთ-ერთი ეშმაკის სახელი.
2
დ ე კ ე მ ბ ე რ ი — 1851 წლის 2 დეკემბერს საფრანგეთში მოხდა
სახელმწიფო გადატრიალება.
დ ი ო კ ლ ე ტ ი ა ნ ე (243 – 316) — რომის იმპერატორი, იბრძოდა იმპერიის
განმტკიცებისათვის, დევნიდა ქრისტიანობას.
დ უ ვ რ ი — დიდი ბრიტანეთის ქალაქი კენტის საგრაფოში. ისტორიულად
ფრანგების ჯარი კონტინენტიდან აქ გადმოსხდებოდა ხოლმე.
ე ლ ი მ ი — ბაბილონის მეზობლად მდებარე სახელმწიფო.
ვ ე ნ ს ე ნ ი ს ტ ყ ე — ვენსენი საფრანგეთის სამხრეთ-აღმოსავლეთით,
პარიზთან ახლო მდებარე ქალაქია. ძველად, მეფე ფილიპ ავგუსტმა
(Philippe Auguste) (1165 – 1223) ააგო გამაგრებული ფეოდალური ციხექალაქი, რომელიც დიდხანს დარჩა საფრანგეთის მეფეთა რეზიდენციად,
ხოლო იქ გაშლილი ტყე ულამაზეს პარკად, რომელსაც დღეს ვენსენის
ტყე ეწოდება.
ვ ი ნ ა ო — ვინუა ჟოზეფ (1800 – 1880) ფრანგი გენერალი.
ვ ი ს ა მ ბ უ რ გ ი — ქვემო რეინის ცენტრი.
ვ ი ტ ო ლ დ ი — ავ სულთაგან გამოწვეული კოშმარებისაგან მხსნელი
წმინდანი. შელოცვა მისი სახელის ხსენებით ხდებოდა.
თ ი მ ა გ ე თ ი — ძველი რომაული ქალაქი (II — VII სს.) ეხლანდელ ბატნასთან
(ალჟირი).
თ ო ჯ ა — შუა საუკუნეების დასავლეთ ევროპის თეატრის ზნეობრივდამრიგებლურ
წარმოდგენებში
სიკეთისა
თუ
მანკიერების
გამომსახველი ალეგორიული პერსონაჟი.
ი უ ნ ო ნ ა — იუპიტერის მეუღლე რომაულ მითოლოგიაში, ქორწინების და
დედობის ქალღმერთი.
ი უ პ ი ტ ე რ ი — რომაელთა უმაღლესი ღვთაება. იგი გაიგივებულია ძვ.
ბერძნულ ზევსთან.
კ ა ვ ე ნ ი ა კ ი ლუიზ-ეჟენ (1802 – 1857) — საფრანგეთის კონვენტის წევრის,
საფრანგეთის რესპუბლიკის არმიის კომისრის ვაჟი, გენერალი, ალჟირის
გუბერნატორი.
1848
წელს
საფრანგეთის
აღმასრულებელი
ხელისუფლების მმართველი.
კაიენი
— ატლანტიკის ოკეანის მნიშვნელოვანი პორტი ამავე
სახელწოდების კუნძულზე. ძველად პატიმრების გადასახლების
ადგილი.
კ ლ ა მ ა რ ი — ძველი სასაფლაო პარიზში. იგი მდებარეობს სენ-მარსელის
გარეუბანში.
კ ო ნ ს ი ე რ ჟ ე რ ი — ცნობილი საპატიმრო პარიზში, რომელიც თითქმის
მთლიანად იკავებს სამართლის სასახლის შენობას. აქ ამყოფებენ
სიკვდილმისჯილებსაც განაჩენის აღსრულებამდე.
კ ო რ ტ ი — კორსიკის ერთ-ერთი რაიონული ცენტრი, აჟაკსიოს ჩრდილოაღმოსავლეთით 84 კმ-ის მოშორებით, მდინარე რესტონიკასა და
ზავიენიანოს შესართავთან.
ლ ა მ ბ ე ზ ი — ჩრდილო აფრიკის ერთ-ერთი რომაული ქალაქი (ალჟირი,
კონსტანტინის ოლქი), მეორე იმპერიის დროს იგი გადაიქცა
საპყრობილედ, დამსჯელ-გამასწორებელ კოლონიად.
ლ ე დ ა — სპარტის მეფის ტინდარეოსის მეუღლე. ეტოლიის მეფის
თესტიოსის შვილი.
მაგდალინა
—
(მარიამ
მაგდალინელი)
დაბადებული
ქალაქ
მაგდალელში. ცოდვების მონანიების შემდეგ გახდა ქრისტეს
მიმდევარი. მან შეატყობინა მოციქულებს ქრისტეს აღდგომა.
მ ა დ ე ი რ ა — არქიპელაგის სახელწოდება ატლანტიკის ოკეანეში. ყველაზე
დიდ კუნძულსაც ეწოდება მადეირა.
მ ა რ ნ ი — საფრანგეთის მდინარე, რომელიც უერთდება მდ. სენას.
მ ე მ ფ ი ს ი — ძველი ეგვიპტის ქალაქი. დაარსდა 3 ათასი წლის წინათ ჩვენს
წელთაღრიცხვამდე. ძვ. წ. 28 – 23 სს-ში იყო ეგვიპტის დედაქალაქი.
მ ე ნ ა ნ დ რ ე — ათენის სარდალი პელოპონესის ომის დროს.
მ ე ო ტ ი ს ტ ბ ა — მეოტიდა, აზოვის ზღვის ძვ. ბერძნული სახელწოდება
(ძვ. წ. VII — IV სს.), რომელიც დაერქვა აზოვის ზღვის აღმოსავლეთ და
სამხრეთ-აღმოსავლეთ
სანაპიროზე
(ჩვ.
წელთაღრიცხვამდე
I
ათასწლეულში) მცხოვრები ტომების — მეოტამების ბერძნული სახელის
მიხედვით.
მ ი თ რ ა — მზის, ღვთაება ძვ. სპარსეთში.
მ ი რ ტ ი (მირტა) — მარადმწვანე მცენარის ერთ-ერთი სახეობა. იგი შეიცავს
ეთეროვან ზეთს.
მ ო ს ე — ბიბლიის მიხედვით ძველ ებრაელთა სჯულმდებელი და
წინასწარმეტყველი, განმანათლებელი და ბელადი (ძვ. წ. XIII ს.).
ნ ა პ ო ლ ე ო ნ I I I — (შარლ-ლუი-ნაპოლეონ ბონაპარტე) ლუი ბონაპარტეს
ვაჟიშვილი, საფრანგეთის იმპერატორი (1808 – 1873).
ნ ე მ ა ნ ი ჩ ე ბ ი ს დ ი ნ ა ს ტ ი ა — შეიქმნა XII საუკუნის II ნახევარში სტეფან
ნემანიას მიერ.
ნ ე რ ო ნ ი — რომაელი იმპერატორი (37 – 68 წ.) ისტორიულად ცნობილია,
როგორც თავის თავზე შეყვარებული სასტიკი ადამიანი.
პ ა ლ ე ს ტ რ ო — გიმნასტიკური სკოლა ძვ. საბერძნეთში 12 – 16 წლის
ვაჟების გასაწვრთნელად (ბერძნულად ნიშნავს ”ბრძოლას”).
პ ე ლ ი კ ო (სილვიო) — იტალიელი ლიტერატორი (1789 – 1854). დაიბადა
სალიუსში. 9 წელი დაჰყო სპიელბერგის ციხეში, სადაც დაწერა
ნაწარმოები ”ჩემი საპყრობილე”.
პ ი გ მ ე ო ს ი — ქონდრისკაცი. ბერძნულ მითოლოგიაში ჯუჯების ტომი.
პ რ ე ფ ე ქ ტ ი — ძვ. რომში ადმინისტრატორს ან სამხედრო თანამდებობას
უდრიდა. თანამედროვე ბურჟ. სახელმწიფოებში, კერძოდ, საფრანგეთში
პრეფექტი დეპარტამენტის, პროვინციის, პრეფექტურის მმართველია.
მაგ.: პოლიციის პრეფექტი იგივეა, რაც პოლიციის უფროსი.
რ ა ი ტ ი — შვეიცარიის ერთ-ერთი მხარე, რომელიც იმპერატორ ავგუსტის
დროს რომაელების ძალაუფლების ქვეშ იმყოფებოდა.
რ ე ა ლ ი — ძველი ესპანური ვერცხლის ფული.
რ ი ო-გ რ ა ნ დ ე — მდინარე აშშ-სა და მექსიკის ტერიტორიაზე. ქალაქ ელპასოდან მიჰყვება მექსიკის საზღვარს.
ს ა რ ა ც ი ნ ე ბ ი — არაბთა ტომი.
ს ა რ ი ს ტ ა — გრძელი შუბი, მაკედონელ მეომართა საბრძოლო იარაღი.
ს ა უ ლ ი — იუდეველთა სახელმწიფოს პირველი მეფე (XI საუკ. ბოლოს. ჩვ. წ.
აღრიცხვამდე). მის მიერ ჩადენილმა ცოდვებმა განარისხა ღმერთები.
ისრაელთა ჯარის დამარცხების შემდეგ საული საკუთარ მახვილზე
წამოეგო.
ს ე ნ-მ ი შ ე ლ ი —
საფრანგეთის
სამხრეთ-აღმოსავლეთით
მდებარე
ისტორიული ოლქის სავოიას მთავარი ქალაქი. 1469 წელს ლუი XI-ს
მიერ შემოღებულ იქნა სამხედრო წესრიგი, რომელიც ”სენ-მიშელის
წესდების” სახელწოდებითაა ცნობილი.
ტ ე რ ლ ი გ უ დ ი — არსებობს აზრი, რომ იგი წარმოდგება ფრანგული სიტყვა
“turlupin”-საგან, რაც ნიშნავს — მასხარას, ხუმარას, მუქთახორას.
ტ ი მ ო ქ ი — მდინარე სერბიისა და ბულგარეთის ტერიტორიაზე.
ტ ი ქ ე (ტიხე) — ბედისწერის, შემთხვევის და ბედნიერების ქალღმერთი.
შეესატყვისება რომაულ ფორტუნას.
ტოტილა
— იტალიელი ოსტგოთების (აღმოსავლეთის გოთები,
რომლებმაც დაიპყრეს იტალია) მეფე 541 – 552 წლებში.
ტ უ ი ლ რ ი — (სასახლე და პარკი) საფრანგეთის უზენაესთა ძველი
რეზიდენცია პარიზში, რომელსაც საფუძველი ჩაეყარა 1564 წ.
ტ უ ლ ო ნ ი — ხმელთაშუა ზღვაზე მდებარე საფრანგეთის პორტი. უძველესი
დროიდან საბერძნეთისა და რომაელების კოლონია.
ტ რ ო კ ა დ ე რ ო — ციხე-სიმაგრე კადიქსის ყურეში, რომელიც იერიშით აიღო
საფრანგეთის არმიამ 1823 წ.
ფ ე ბ ი — (ფებე). ტიტანიდა. ურანოსის და გეას შვილი.
ფ ი ლ ა დ ე ლ ფ ი ა — ამერიკის შეერთებული შტატების მნიშვნელოვანი
საპორტო ქალაქი.
ფ ლ ი ბ ე რ ტ ი — ჯიბბერტი — ჰარსნეტის წიგნში დასახელებული ერთ-ერთი
ეშმაკთაგანი.
ფ ლ ო კ ო ნ ი (ფერდინანდ) — ფრანგი პუბლიცისტი და პოლიტიკური
მოღვაწე (1800 – 1866).
შ ა მ პ ა ნ ი — საფრანგეთის პროვინცია.
ც ე ნ ტ უ რ ი ო ნ ი — სამხედრო ქვეგანაყოფის მეთაური ძველი რომის
ლეგიონში.
ც ი ც ე რ ო ნ ი — რომაელი პოლიტიკური მოღვაწე, მწერალი, ორატორი (ძვ. წ.
106 – 43).
ჰ ე კ ა თ ა — (ჰეკატე) ქვესკნელის ღვთაება ბერძნულ მითოლოგიაში.
