საეკლესიო ისტორიის მეორე წიგნი შეიცავს შემდეგს.

I.      ქრისტეს ამაღლების შემდეგ მოციქულთა ცხოვრების შესახებ.

II.     როგორ შეძრა ტიბერიუსი პილატესგან ქრისტეს შესახებ ამბის გაგებამ.

III.    როგორ გავრცელდა მცირე დროის განმავლობაში მთელს ქვეყნიერებაზე სიტყვა ქრისტეს შესახებ.

IV.    ტიბერიუსის შემდეგ გაიუსმა როგორ ჩააბარა აგრიპას იუდეველთა სამეფო, ხოლო ჰეროდეს
მიუსაჯა სამუდამო გადასახლება.

V.     როგორ იქნა წარგზავნილი ფილონი იუდეველთა გამო ელჩად გაიუსთან.

VI.    რამდენმა უბედურებამ მოიყარა თავი იუდეველებზე ქრისტეს წინააღმდეგ დანაშაულის
ჩადენის შემდეგ.

VII.    როგორ მოიკლა თავი პილატემ.

VIII.   კლავდიუსის დროინდელი შიმშილობის შესახებ.

IX.     იაკობ მოციქულის მოწამეობა.

X.      როგორ დაუყოვნებლივ იგრძნო ღვთის სასჯელი აგრიპამ, იგივე ჰეროდემ, რომელიც დევნიდა მოციქულებს.

XI.     თევდა გრძნეულის შესახებ.

XII.    ადიაბენთა დედოფლის ელენეს შესახებ.

XIII.   სვიმონ მოგვის შესახებ.

XIV.   პეტრე მოციქულის რომში ქადაგების შესახებ.

XV.    მარკოზ მახარებლის შესახებ.

XVI.   როგორ უქადაგა მარკოზმა პირველად ეგვიპტეში მცხოვრებლებს ქრისტეს ცოდნა.

XVII.  რას მოგვითხრობს ფილონი ეგვიპტელი ასკეტების შესახებ.

XVIII. ფილონის რამდენმა თხზულებამ მოაღწია ჩვენამდე.

XIX.   რა უბედურება შეემთხვათ იერუსალიმში მყოფ იუდეველებს პასექის დღეს.

XX.    რა მოხდა იერუსალიმში ნერონის დროს.

XXI.   ეგვიპტელთა შესახებ, რომლებსაც "მოციქულთა საქმეებიც" მოიხსენიებს.

XXII.  როგორ იქნა გაგზავნილი ბორკილებდადებული პავლე რომში, როგორ დაიცვა თავი და განთავისუფლებულ იქნა ყველა ბრალდებისაგან.

XXIII. როგორ ეწამა იაკობი, რომელსაც ეწოდებოდა უფლის ძმა.

XXIV. როგორ დაინიშნა ალექსანდრიის ეკლესიაში მარკოზის შემდეგ პირველ ეპისკოპოსად ანიანუსი.

XXV.  ნერონის დროინდელი დევნულების შესახებ, რომლის დროსაც პავლე და პეტრე ღვთისმოსაობის გამო მოწამეობით გამშვენდნენ რომში.

XXVI. როგორ იდევნებოდნენ იუდეველები ათასი უბედურებისაგან და როგორ წამოიწყეს უკანასკნელი ომი რომაელთა წინააღმდეგ.

 

 

ეს წიგნი ჩვენ შევადგინეთ კლიმენტის, ტერტულიანეს, იოსებისა და ფილონის თხზულებებზე დაყრდნობით. 


წინა წიგნში, საეკლესიო ისტორიის შესავალში შეჯამებულად ვაჩვენეთ და მოვიცავით ყველაფერი, რაზეც საჭირო იყო მსჯელობა, - მაცხოვნებელი სიტყვის ღვთისმეტყველების, ჩვენი მოძღვრების წარმოშობისა და ქრისტიანთა სახარების მიხედვით მოქალაქეობის დოგმატთა უძველესობის შესახებ, და არა მხოლოდ ეს, არამედ ყველაფერი მისი ახლახან მომხდარი გამოცხადების შესახებ, ვნების წინა მოვლენებიც და მოციქულთა გამორჩევის შესახებ არსებული ცწობებიც. ახლა კი აქ წარმოდგენილ წიგნში ყურადღებით განვიხილავთ მისი ამაღლების შემდგომ მოვლენებს, ზოგ რამეს აღვნიშნავთ საღვთო ნაწერებიდან, ზოგს კი დროდადრო მოვიხსენიებთ გარეშე ისტორიკოსთა ჩანაწერებიდანაც.

 

I

პირველი იყო მატათა, ვისაც წილად ხვდა მოციქულობა მოღალატე იუდას ნაცვლად; როგორც იქნა განმარტებული, იგი იყო ერთ-ერთი უფლის მოწაფეთაგან. ლოცვითა და მოციქულთა ხელთდასხმით თემის მომსახურებისათვის განწესებულ იქნენ კაცნი, რიცხვით შვიდი, და მათ შორის სტეფანეც. იგი უფლის შემდეგ პირველი იყო ხელთდასხმასთან (როგორც ამისთვის წარდგენილი) ერთად ასევე იმით, რომ უფლის მკვლელთა მიერ ქვებით იქნა მოკლული; და ამით პირველმა მიიღო მისი სახელის შესატყვისი ღირსეულად გამარჯვებული ქრისტეს მოწამეთა გვირგვინი. [1]

იმავე დროს ასევე იაკობი, რომელიც უფლის ძმად იწოდებოდა, რადგან ისიც იოსების შვილად იყო სახელდებული, იოსები კი - ვიზეც დაიწინდა ქალწული და მასთან შესვლამდე აღმოჩნდა სულიწმინდისგან მიდგომილი, როგორც სახარებების წმინდა წერილი ასწავლის, - ეს იაკობი, ვისაც ძველები სათნობაში უპირატესობის გამო მართალს უწოდებდნენ, როგორც მოგვითხრობენ, იგი პირველი იქნა ხელდასხმული იერუსალიმში ეკლესიის ეპისკოპოსის საყდარზე; კლიმენტი "პიპოტიპოსების" მეექვსე წიგნში ამგვარად გადმოსცემს ამ ამბავს: "პეტრე, იაკობი და იოანე მაცხოვრის ამღლების შემდეგ, როგორც მაცხოვრის მიერ წინდაწინ პატივდებულები, დიდებისათვის არ იბრძოდნენ, არამედ იაკობ მართალი აირჩიეს იერუსალიმის ეპისკოპოსად". იგივე ავტორი ამავე ნაშრომის მეშვიდე წიგნში მის შესახებ ამასაც ამბობს: ”იაკობ მართალს, იოანეს და პეტრეს აღდგომის შემდეგ უფალმა გადასცა ცოდნა, ხოლო მათ გადასცეს დანარჩენ მოციქულებს, დანარჩენმა მოციქულებმა კი - სამოცდაათს, რომელთაგან ერთ-ერთი არის ბარნაბაც. ხოლო იყო ორი იაკობი, ერთი იყო იაკობ მართალი, რომელიც ტაძრის სახურავიდან გადააგდეს და მაუდის სათელავი საგორავის ცემით მოკლეს, მეორეს კი თავი მოკვეთეს". ამ მართლის შესახებ პავლეც ახსენებს ეპისტოლეში: "მოციქულთაგან სხვა არავინ მინახავს, გარდა იაკობისა, უფლის ძმისა" (გალ. 1,19).

ამავე დროს აღსრულდებოდა ოსროელთა[2] მეფის მიმართ ჩვენი მაცხოვრის დანაპირები. ღვთივშთაგონებით აღიძრა თომა და გაგზავნა თადეოზი ედესაში საქადაგებლად და ქრისტეს მოძღვრების სახარებლად, როგორც ზემოთ იქვე აღმოჩენილი ჩანაწერიდან ვაჩვენეთ. ადგილზე მისულმა მან ქრისტეს სიტყვით განკურნა ავგაროზი და საკვირველებებით განაცვიფრა ყველა, საქმეებით საკმარისად განაწყო და ქრისტეს ძალისადმი თაყვანისცემამდე მიიყვანა; მაცხოვრის მოძღვრების მოწაფეები დაადგინა, და იმ დროიდან მოყოლებული ახლანდელ დრომდე ედესელთა მთელი ქალაქი ქრისტეს სახელს ატარებს, რაც არის ჩვენი მაცხოვრის მიერ მათ მიმართ გამოჩენილი ქველმოქმედების არცთუ უბრალო მტკიცებულება. ესეც ძველების ისტორიიდან ითქვა. ახლა კი გადავიდეთ საღვთო წერილზე.

სტეფანეს მოწამეობის დროს იერუსალიმის ეკლესიაზე იუდეველთა მიერ განხორციელდა პირველი უდიდესი დევნულება. თორმეტის გარდა ყველა მოწაფე გაიფანტა იუდეასა და სამარიაში, და, როგორც საღვთო წერილი ამბობს, მიაღწიეს ფინიკიამდე, კვიპროსამდე და ანტიოქიამდე, მაგრამ მაშინ ჯერ ვერ გაბედეს წარმართებისთვის გადაეცათ სარწმუწოების სიტყვა, და მხოლოდ იუდეველებს აუწყებდნენ მას. ამავე დროს პავლეც ანადგურებდა ეკლესიებს: სახლებში უვარდებოდა მორწმუნეებს, გარეთ გამოათრევდა კაცებსა და ქალებს, და გადასცემდა საპყრობილეში. მაგრამ ფილიპე, რომელიც სტეფანესთან ერთად იყო ხელდასხმული დიაკვნის მსახურებაზე და გაფანტულთა შორის იმყოფებოდა, ჩავიდა სამარიაში და საღვთო ძალით აღვსილმა პირველმა იქადაგა იქ სიტყვა. ღვთის მადლი ისე შეეწეოდა მას, რომ სვიმონ მოგვიც[3] კი მიიზიდა ამ სიტყვებით. ამ დროს სვიმონი სახელგანთქმული იყო იმით, რომ მოგვობით ატყუებდა ადამიანებს და მას ღვთის დიდ ძალად მიიჩნევდნენ. მაშინ ისიც შეძრწუნდა ფილიპეს მიერ ღვთის ძალით აღსრულებული საოცრებებისგან, დაცხრა გრძნეულებისაგან და მოჩვენებით მიიღო ქრისტეს რწმენა იქამდე, რომ კიდევაც მოინათლა. საკვირველია, რომ მისგან მოყოლებული ახლანდელ დრომდე ხდება ეს უსაძაგლესი მწვალებლობის გამგრძელებელთაგან, რომლებიც მათი წინაპრის მეთოდით ჭირისა და კანის სნეულებების მსგავსად ქვემოდან შეუძვრნენ ეკლესიას და ძლიერ ანადგურებდნენ მათ, რომლებშიც ჩაბეჭდავდნენ, თუ შეძლებდნენ, მათში დაფარულ უკურნებელ მძიმე შხამს. თუმცა, მათი უმრავლესობა უკვე მხილებული და [კლესიისაგან] ჩამოშორებულ იქნა, როდესაც პეტრემ წაასწრო სვიმონს და მიხვდა, რასაც წარმოადგენდა იგი და დაადო სათანადო სასჯელი. მაგრამ რადგან ყოველდღიურად იზრდებოდა მაცხოვრის ქადაგება, ეთიოპელთა ქვეყნიდან რაღაც განგებულება წარუძღვა დედოფლის (რადგან წინაპართა რაღაც ჩვეულების მიხედვით ქალის მიერ ახლანდელ დრომდე იმართება ეს ქვეყანა) მოხელეს; რომელიც წარმართთაგან პირველად ფილიპეს მეშვეობით, გამოცხადების გზით, ეზიარა ღვთის სიტყვის საიდუმლოს და გახდა მსოფლიოს მორწმუნეთა პირველი ნაყოფი. იგი იყო პირველი, ვინც დაბრუნდა მშობლიურ მიწაზე და იქადაგა ყოველთა ღმერთის ცოდნისა და ადამიანებთან ჩვენი მაცხოვრის ცხოველმყოფელი სტუმრობის სახარება, მისი მეშვეობით საქმით აღსრულდა წინასწარმეტყველება: "ეთიოპია გაიწვდის მის ხელებს ღვთისადმი (ფს. 67,32). ამის შემდეგ პავლე, რჩეული ჭურჭელი, არა ადამიანთაგან, არც ადამიანთა მეშვეობით, არამედ თვით იესო ქრისტესა და მისი მკვდრეთით აღმაღგინებელი მამა ღმერთის გამოცხადებით წარმოჩნდა მოციქულად, და ხილვითა და გამოცხადებით ციური ხმით მოწოდების ღირსი გახდა. 

II

როდესაც ჩვენი მაცხოვრის აღდგომა და ცად ამაღლება უკვე მრავალთათვის ცნობილი იყო და ძველი მიღებული ჩვეულებებით ხალხთა მმართველები მათთან მომხდარ ახალ ამბებს აუწყებდნენ იმპერიის ხელისუფლების მპყრობელს, რათა მომხდართაგან არაფერი არ გამოპარვოდა მას, პილატემ იმპერატორ ტიბერიუსს შეატყობინა უკვე მთელ პალესტინაში ყველასათვის ცნობილი ამბები ჩვენი მაცხოვრის იესოს მკვდრეთით აღდგომის შესახებ, ასევე მისი სასწაულების შესახებ გაგებული სხვა ამბები, ის, რომ მისი მკვდრეთით აღდგომის შემდეგ უკვე როგორც ღმერთის ისე სწამდათ მისი. ამბობენ, ტიბერიუსმა სენატში მიიტანა ეს ამბავი, რომელმაც იგი უარყო, მიიჩნია, რომ ვიდრე ეს ამბავი გადამოწმებული არ იყო, ძველი კანონის თანახმად სხვაგვარად ვერ შერაცხდნენ ღმერთად, თუ არა სენატის კენჭისყრითა და დადგენილებით. ჭეშმარიტება კი ის არის, რომ ღვთის მაცხოვნებელი უწყების  მოძღვრებას არ სჭირდება ადამიანთაგან გადაწყვეტილების მიღება და განმტკიცება. როდესაც რომაელთა სათათბირომ უარყო ჩვენი მაცხოვრის შესახებ უწყებული სიტყვა, ტიბერიუსმა  არ უარყო პირვანდელი აზრი და ქრისტეს შესახებ არაფერი  უჯერო არ განუზრახავს.

რომაელთა კანონებში გათვითცნობიერებულმა ტერტულიანემ, კაცმა, რომში სხვა რამითაც განსაკუთრებით გამოჩენილთა შორის სახელგანთქმულმა, ქრისტიანთა გამო ლათინურ ენაზე დაწერილი და ბერძნულ ენაზე გადმოთარგმნილ აპოლოგიაში მოათავსა ეს ამბები და სიტყვა-სიტყვით ამგვარად მოგვითხრო: "მაგრამ ამ კანონების წარმოშობიდან რომ დავიწყოთ საუბარი, არსებობდა ძველი დადგენილება, არავინ შერაცხილიყო ღმერთად იმპერატორის მიერ, ვიდრე სენატი არ მიიღებდა გადაწყვეტილებას. ამგვარად მოიქცა მარკუს ემილიუსი რომელიღაც ალბერნუსის კერპთან დაკავშირებით. ესეც ჩვენი მტკიცებულების თანახმად არის მომხდარი, რომ თქვენთან ადამიანური გადაწყვეტილებით ებოძება ღმრთეება. თუკი ღმერთი ადამიანს არ აამებს, იგი ღმერთი ვერ გახდება; ამგვარად ამ ჩვეულების მიხედვით ადამიანს შეჰფერის ღვთისადმი მოწყალების გამოჩენა. ამრიგად, ტიბერიუსის დროს გავრცელდა ქვეყნიერებაზე ქრისტიანთა სახელი, და როდესაც მას ეს მოძღვრება ეუწყა პალესტინიდან, საიდანაც დაიწყო პირველად მისი გავრცელება, სენატს შეატყობინა და განუცხადა მისი კეთილგანწყობა ამ მოძღვრების მიმართ. სენატმა კი, რადგან გადამოწმებული არ ჰქონდა ამ ამბის ნამდვილობა, უარყო; მაგრამ იგი თავის აზრზე დარჩა და სიკვდილით ემუქრებოდა ქრისტიანთა ბრალმდებლებს".[4]

ციური წინაგანგების განგებულებით მოხდა ამის შთანერგვა მის გონებაში, დაუბრკოლებელი დასაწყისის მქონე სახარების სიტყვას რომ დედამიწაზე ყველა მიმართულებით შემოერბინა. 

III

ამრიგად, ციური ძალითა და შეწევნით პირდაპირ, როგორც რამ მზის სხივმა მაცხოვნებელმა სიტყვამ მთელი მსოფლიო გააბრწყინა. მეყსეულად, საღვთო წერილის თანახმად, ღვთივშთაგონებულ მახარებელთა და მოციქულთა "ხმა მთელ დედამიწაზე გაისმა და მსოფლიოს საზღვრებამდე - მათი სიტყვები" (ფს. 18,5). ყველა ქალაქსა და სოფელში აღიმართა საფქვავი დოლაბის მსგავსად ათასობით ადამიანით გავსებული ეკლესიები. ისინი წინაპართა მემკვიდრეობით და თავდაპირველი ცთომილების ძველი სენით ეშმაკეული კერპებისგან სულით შებორკილნი ქრისტეს ძალის მიერ მისი მოწაფეების მოძღვრებითა და ამასთან ერთად სასწაულმოქმედების მეშვეობით როგორც რამ საშინელი ბატონობისაგან განთავისუფლებულნი და უმძიმესი საპყრობილეებიდან გამოსხნილნი უკუაგდებდნენ ყოველგვარ ეშმაკეულ მრავალღმერთიანობას და მხოლოდ ერთი ღმერთის, ყოველთა შემოქმედის არსებობას აღიარებდნენ, და თვით მას ჭეშმარიტი ღვთისმოსაობის კანონებით იმ საღვთო და კეთილგონივრული მსახურების მეშვეობით პატივს მიაგებდნენ, რაც ჩვენმა მაცხოვარმა მიმოაბნია ადამიანთა ცხოვრებაში. მაგრამ, როდესაც ღვთის მადლი უკვე დანარჩენ ხალხებშიც გავრცელდა, და პირველად პალესტინის კესარიაში კორნელიუსმა[5] მთელ თავის სახლთან ერთად საღვთო გამოცხადებითა და პეტრეს მსახურებით მიიღო ქრისტესადმი რწმენა, და ასევე სხვა უამრავმა ანტიოქიის ბერძენმა, რომელსაც სტეფანეს დევნულების დროს გაფანტულებმა უქადაგეს; მეყსეულად აყვავდა და აივსო ანტიოქიის ეკლესია. იმ დროს იყო, რომ ესოდენ მრავალი წინასწარმეტყველი იმყოფებოდა იქ იერუსალიმიდან [ჩამოსული] და მათთან ერთად ბარნაბაცა და პავლეც, და სხვა მრავალი ძმაც, - როდესაც ქრისტიანთა სახელი პირველად იქ აღმოცენდა, როგორც წყლით ჭარბი და უხვი წყარო. აგაბოსმაც, მათთან მყოფ წინასწარმეტყველთაგან ერთ-ერთმა, მომავალი შიმშილობის შესახებ იწინასწარმეტყველა, პავლეც  და ბარნაბაც გაიგზავნა მსახურებაში  ძმების დასახმარებლად.[6]

IV

ტიბერიუსი აღესრულა დაახლოებით ოცდაექვსწლიანი  მეფობის შემდეგ და მმართველობა გაიუსმა[7] მიიღო, რომელმაც იუდეველთა მთავრობის სამეფო გვირგვინი მაშინვე აგრიპას დაადგა თავს;[8] მან იგი ფილიპესა და ლისანიას ტეტრარქიების მეფედ დანიშნა, ამას გარდა მცირე ხნის შემდეგ მას ჰეროდეს ტეტრარქიაც გადაეცა. ჰეროდეს (იგი იყო მაცხოვრის ვნების ჟამს) კი მრავალი ბრალდების გამო ცოლთან, ჰეროდიადასთან, ერთად სამუდამო განდევნა მიუსაჯა. ამის მოწმეც არის იოსები.

მისი მეფობის დროს მრავალთათავის ცნობილი იყო ფილონი[9] კაცი არამხოლოდ ჩვენიანთა, არამედ გარეშე განათლების მოსწრაფეთა შორისაც გამოჩენილი. წარმოშობით ებრაული ტომიდან იყო, ალექსანდრიაში სახელგანთქმულ კაცებს სრულებით არ ჩამოუვარდებოდა რაიმეთი. თუ რაოდენ დიდად იღვაწა მან საღვთო და მშობლიური მეცნიერებების შესახებ, ყველასათვის ცხადი საქმეა. ხოლო ის, თუ რას წარმოადგენდა გარეშე ფილოსოფიასა და თავისუფალ განათლებაში, ამის თქმაც არ არის საჭირო. მასზე მოგვითხრობენ, თუ როგორ ეშურებოდა პლატონისა და პითაგორას შესწავლას და აღემატა ყველა მის თანამედროვეს. 

V

გაიუსის დროს რაც იუდეველებს შეემთხვათ, ეს მან ხუთ წიგნში გადმოსცა; აგრეთვე გაიუსის სიშლეგეც, თუ როგორ უწოდა მან თავის თავს ღმერთი და მისი მმართველობის დროს ჩადენილი ათასი სითავხედე, იუდეველთა დაბეჩავება, და ის, რომ თვითონ გაემგზავრა რომაელთა ქალაქში ალექსანდრიელი თანამემამულეების გამო შუამავლად;[10] და მამათა რჯულის გამო გაიუსის წინაშე მდგომმა სხვა არაფერი მიიღო გარდა დაცინვისა და გამასხარავებისა, და მცირედი იყო საკმარისი მისი სიცოცხლის საფრთხეში ჩასაგდებად.

ამ ამბებს ასევე მოიხსენიებს იოსებიც, "სიძველეების" ოცდამერვე წიგნში სიტყვასიტყვით წერს: "და როდესაც მოხდა ურთიერთდაპირისპირება ალექსანდრიის იუდეველთა მკვიდრ მოსახლეობასა და ელინებს შორის, თითოეული ამბოხებული მხარიდან ამორჩეულ იქნა სამი კაცი და ელჩად გაიგზავნა გაიუსის წინაშე წარმომადგენლად. ალექსანდრიის ელჩთაგან პირველი იყო აპიონი,[11] რომელმაც იუდეევლები ძალიან შეურაცხყო, ამბობდა, რომ ისინი კეისრის პატივისცემას უგულებელყოფენ; რადგან ყველა, ვინც რომაელთა მმართველობის მოხარკე იყო, გაიუსს საკურთხეველებსა და ტაძრებს აღუმართავდა და სხვა ყველაფრითაც მას ღმერთების დარად ღებულობდა, და მხოლოდ ესენი (იუდეველები - მთარგ.) მიიჩნევდნენ სამარცხვინოდ კერპებით პატივისცემასა და მისი სახელის დაფიცებას; მრავალი ძვირი თქვა აპიონმა, რისი მეშვეობითაც საფუძვლიანი იმედი პქონდა, რომ გაიუსს განარისხებდა. მაგრამ ფილონს, იუდეველთა ელჩების წინამდგომელს, ვინც იყო კაცი ყველაფერში სახელოვანი, ალექსანდრე ალაბარხოსის ძმა[12] და ფილოსოფიაში არამცირედი გამოცდილების მქონე, შეეძლო პასუხი გაეცა ბრალდებებისთვის, მაგრამ გაიუსმა არ აცალა და ბრძანა თავიდან მოშორებოდა; ცხადი იყო, რომ იგი განრისხებული რაღაც საზარელს მოიმოქმედებდა მათ წინააღმდეგ. ფილონი ძალიან განაწყენებული გამოვიდა და უთხრა იუდეველებს, რომლებიც მას თან ახლდნენ, რომ უნდა გამხნევებულიყვნენ, რადგან გაიუსი მათზე განრისხებული იყო და ღმერთს უკვე საქმით უპირისპირდებოდა.[13]

ამ ამბებს გადმოცემს იოსები. თვითონ ფილონმა კი დაწერა წიგნი "შუამდგომლობა", რომელშიც დაწვრილებით და ზედმიწევნით აღწერა მაშინ მის მიერ ნამოქმედარი ცნობილი საქმეები. მათ უმრავლესობას გვერდს ავუვლი და მხოლოდ მათ გავყვები, რომელთა მეშვეობით ნათელი გახდება ქრისტეს წინააღმდეგ დანაშაულის ჩადენის შემდეგ, იმავე დროს და არცთუ დიდი ხნის შემდეგ, იუდეველებზე თავს დატეხილი უბედურებები. პირველ რიგში მოგვითხრობს, რომ ტიბერიუსის დროს რომაელთა დედაქალაქში სეიანონმა, იმ დროს იმპერატორთან დაახლოებულმა, ძალიან გავლენიანმა კაცმა მთელი ერის სრულიად განადგურებისთვის გამოიჩინა მოშურნეობა, იუდეაში კი პილატემ, ვის დროსაც მოხდა დანაშაული მაცხოვრის წინაღმღეგ, სცადა იერუსალიმში მაშინ ჯერ კიდევ მდგარი ტაძრის გარშემო იუდეველთა უფლებების წინააღმდეგ რაღაც მოემოქმედებია, რამაც ძალიან ააღელვა ისინი. 

VI

ტიბერიუსის აღსასრულის შემდეგ კი გაიუსის მიერ მმართველობის მიღებისას, მრავალი სხვა რამითაც შეურაცხყო მრავალი, განსაკუთრებით კი იუდეველთა მთელ ერს მიაყენა არა მცირედი ზიანი; რაც დასასწავლად მოკლედ არის გადმოცემული მისი ნაშრომებით, რომლებშიც სიტყვასიტყვით ამას წერს:

”გაიუსის ხასიათი ასეთი არამდგრადი იყო ყველას მიმართ, გამორჩეულად კი იუდეველთა მოდგმის წინააღმდეგ, რომელსაც საშინლად ემტერებოდა. ალექსანდრიიდან მოყოლებული სხვა ქალაქებშიც ისაკუთრებდა სალოცავ სახლებს და თავისი სახის ხატებითა და ქანდაკებებით ავსებდა (დადგმის ნებას სხვებს რთავდა, სინამდვილეში კი თვითონ აღმართავდა), წმინდა ქალაქის ტაძარს კი, რომელიც უვნებლად იყო დარჩენილი, ყოველივესგან ხელშეუხებელი, გარეგნობა შეუცვალა და გადააკეთა თავისი კარის ტაძრად, რათა ეწოდათ "გაიუსის, ახლად გამოცხადებული ზევსის".

ყოველივე ამას გარდა იგივე ავტორი თავის მეორე ნაშრომში "სათნოებათა შესახებ" მოგვითხრობს ათას სხვა საშინელ ამბავსაც, თუ რა უბედურებები შეემთხვათ იუდეველებს ალექსანდრიაში; მას ეთანხმება იოსებიც, მსგავსადვე აღნიშნავს პილატეს დროიდან და მაცხოვრის წინააღმდეგ დანაშაულიდან ერის ყველანაირი უბედურებების დაწყებას. ისმინე რას ამბობს იგი "იუდაური ომების" მეორე წიგნში:

"იუდეაში ტიბერიუსის მიერ პროკურატორად წარგზავნილმა პილატემ იერუსალიმში ღამე ფარულად შეიტანა კეისრის ხატები, რასაც ნიშნები ეწოდებოდა. ამან მეორე დღეს იუდეველებში უდიდესი შფოთი გამოიწვია. ისინი შეძრწუნდნენ, რაც დაინახეს მათ სიახლოვეს, რომ მათი რჯული გათელილი იყო, რადგან ქალაქში არანაირი გამოსახულების დადგმის ნებას არ იძლეოდწენ".[14]

ეს რომ შევადაროთ მახარებელთა წერილს, ნახავ, რომ არცთუ დიდი ხნის შემდეგ შეუტრიალდათ მათ ის, რასაც გაჰყვიროდნენ პილატეს წინაშე, რომ არ ჰყავდათ სხვა მეფე, გარდა კეისრისა. შემდეგ იგივე მწერალი მათ თავს დატეხილ სხვა უბედურებეზეც მოგვითხრობს. ამის შემდეგ სხვა შფოთიც აღიძრა. ტაძრის განძი, კორბანად წოდებული აკვედუკისთვის დაიხარჯა; ის კი გადაჭიმული იყო სამ სტადიონზე. ამის გამო მრავალი იყო გაღიზიანებული და პილატეს იერუსალიმში ყოფნისას ატეხეს ყვირილი. მან კი წინასწარ განჭვრიტა მათი შფოთი და ბრბოს გლეხის ტანისამოსით შენიღბული ჯარისკაცები შეურია; მათ აკრძალული ჰქონდათ მახვილის გამოყენება, ნაბრძანები ჰქონდათ, ვინც ყვიროდა, ჯოხით ეცემათ, რაზეც ნიშანს იგი მსაჯულის სავარძლიდან აძლევდა. შემუსრული იუდეველები კი, ზოგი ცემისგან, ზოგი გაქცევის დროს თვით მათგანვე გათელილი დაიღუპა, დაღუპულთა ხვედრით შეშინებული ბრბო კი დადუმდა".[15]

ამასთან ერთად იგი საუბრობს სხვა ათასი შფოთის შესახებ. იგივე მწერალი იმავე იერუსალიმში ამტკიცებს, რომ აქედან მოყოლებული არაფრით არ წყდებოდა ამბოხებები ქალაქსა და მთელს იუდეაში, ბრძოლები და ბოროტებები ერთი მეორზე უფრო ძლიერი, ვიდრე ყოველივეს დასასრულს ვესპასიანემ არ შემოარტყა მათ ალყა.[16] ქრისტეს წინააღმდეგ დანაშაულის ჩამდენ იუდეველებს ეს ყველაფერი ღვთის სამართლიანობისაგან შეემთხვათ.

 

VII

უნდა ვიცოდეთ ისიც, რომ თვით ის მაცხოვრის დროს მყოფი პილატე, ისეთ უბედურებაში ჩავარდა გაიუსის დროს, ვისი მოღვაწეობის პერიოდიც აღვწერეთ, რომ იძულებული გახდა თავისი თავის მკვლელი და თავისი თავის საკუთარი ხელით დამსჯელი გამხდარიყო. საფიქრებელია, რომ ღვთის სამართალი მას არცთუ დიდი ხნის შემდეგ მოევლინა. ამავეს მოგვითხრობენ ბერძენთა ოლიმპიადების ჟამიდან ჟამამდე მომხდარი ამბების აღმწერები.

 

VIII

მაგრამ გაიუსს სრული ოთხი წელიწადი არ ეპყრა ძალაუფლება და კლავდიუსმა შეცვალა იმპერატორის ადგილზე;[17] რომლის დროსაც შიმშილობა დააწვა მსოფლიოს (ეს ჩვენი მოძღვრებისაგან შორს მდგომმა მწერლებმა თავიანთი ისტორიებით გადმოსცეს) და აღსრულდა "მოციქულთა საქმეების" თანახმად მთელ მსოფლიოში მომავალი შიმშილობის შესახებ წინასწარმეტყველ აგაბოსის წინასწარი უწყება. ლუკა აღნიშნავს რა "საქმეებში" კლავდიუსის დროინდელ შიმშილობას, ასევე მოგვითხრობს, თუ როგორ გაუგზავნეს ანტიოქიის ძმებმა, თითოეულმა შესაძლებლობების მიხედვით, პავლესა და ბარნაბას ხელით იუდეაში მყოფთ, და დასძენს: 

IX

"იმ დროს, ცხადია, კლავდიუსის დროს, ჰეროდე მეფემ ხელი აღმართა ეკლესიის ზოგიერთ პირზე ბოროტების საქმნელად, მახვილით მოკლა იოანეს ძმა იაკობი" (საქმე. 12,1-2). ამ იაკობის შესახებ მოსახსენებლად კლიმენტი "პიპოტიპოსების" მეშვიდე წიგნში როგორც მის წინაპართა გადმოცემით გვაუწყებს ამბავს, რომ მან, ვისაც შეყავდა იგი სამსჯავროში, როდესაც იხილა მისი დამოწმება, შეძრულ იქნა და აღიარა,
რომ თვითონაც ქრისტიანი იყო. იგი ამბობს: "ამგვარად, ორივე წაიყვანეს, და მან იაკობისგან შენდობა ითხოვა; მან კი მცირე ხანს უყურა და უთხრა, "მშვიდობა შენდა", და ეამბორა მას. ასე ორივეს ერთად მოკვეთეს თავი". როგორც საღვთო წერილი ამბობს, მაშინ იხილა რა ჰეროდემ, რომ იაკობის დაღუპვით აამა იუდეველებს, მიადგა პეტრეს, საპყრობილეში გადასცა და, ალბათ, მასაც მოკლავდა რომ არა საღვთო გამოცხადებით მასთან ანგელოზის მოვლინება. სასწაულებრივად განთავისუფლდა ბორკილებისაგან და გაშვებულ იქნა ქადაგების მსახურებისათვის. პეტრესთან დაკავშირებით ასეთი განგებულება იყო (შდრ. საქმე. 12,8-17).

 

X

მეფის მიერ მოციქულთა წინააღმდეგ განზრახულ საქმეებზე პასუხს არ დაუყოვნებია, მყისვე მოევლინა მას საღვთო სამართლიანობის შურისმგებელი მსახური. როგორც "საქმეთა" წიგნი მოგვითხრობს, მოციქულთა დევნის შემდეგ მაშინათვე, როდესაც იგი კესარიაში გაემგზავრა იქ დღესასწაულის აღნიშვნის ბრწყინვალე დღეს და სამეფო ტანისამოსით გამშვენებული მისი სამსჯავრო სავარძლის წინ საჯაროდ სიტყვით გამოდიოდა; ხალხი კი ხოტბას შეასხამდა, რომ ეს ღვთის ხმა იყო და არა ადამიანის, როგორც წერილი მოგვითხრობს, მაშინვე სცა უფლის ანგელოზმა და მატლებით დაჭმულმა განუტევა სული. საკვირველია, რომ საღვთო წერილის ამ სასწაულს ეთანხმება იოსების ისტორიაც, რის მიხედვითაც ცხადია, რომ ჭეშმარიტებას დაამოწმებს "სიძველეების" მეცხრამეტე წიგნში, სადაც ამ საკვირველებას შემდეგი სიტყვებით მოგვითხრობს:

"მთელს იუდეაში მის მეფობას მესამე წელი შეუსრულდა და იმყოფებოდა ქალაქ კესარიაში, რომელსაც ადრე სტრატონის კოშკი ეწოდებოდა. კეისრის საპატივცემულოდ აქ იმართებოდა სანახაობები. მან იცოდა, რომ ეს დღესასწაული მასი სიცოცხლის უსაფრთხოებისთვის იყო, მასთან შემოკრებილი იყვნენ პროვინციების ხელისუფალთა და მაღალი თანამდებობის პირთა სიმრავლე. სანახაობათა მეორე დღეს შეიმოსა მთლიანად ვერცხლისგან შეკერილი საკვირველი ქსოვილის ტანისამოსი, და დილით მოვიდა თეატრონში. იქ მზის პირველი სხივების დაცემისთანავე ვერცხლი აელვარდა და საკვირველად გაბრწყინდა, საშინლად აგიზგიზდა და მასზე მიჩერებულებს შემაძრწუნებელი სანახაობა წარმოუდგათ თვალწინ. მლიქვნელებმა - მისთვის არანაირი სიკეთის მომტანებმა-მეყსეულად შესძახეს სხადასხვა ადგილებიდან და მას ღმერთი უწოდეს, ამბობდნენ: "მოწყალე იყავ, თუ აქამდე შენი როგორც ადამიანის გვეშინოდა, ამიერიდან გაღიარებთ როგორც მოკვდავ ბუნებაზე აღმატებულს". მეფე არ შეშინებულა ამით, არც უღვთო მლიქვნელობა განიშორა. მცირე ხნის შემდეგ, როდესაც გონს მოვიდა, იხილა მის თავზე მჯდომი ანგელოზი. მაშინვე მიხვდა, რომ ეს ცუდის მომასწავებელი იყო და გულში ტკივილი იგრძნო, დაეწყო მუცელში გვრემის მატება და გაძლიერება. მან ახედა მეგობრებს და უთხრა: "მე ღმერთი ვარ თქვენთვის და უკვე სიცოცხლის მოსწრაფებას გიბრძანებთ, რადგან ბედისწერამ დაუყოვნებლივ ამხილა ახლახან ჩემს შესახებ ნათქვამთა სიცრუე. უკვდავს მიწოდებდით და უკვე სიკვდილისკენ მივდივარ. ბედისწერით არის განსაზღვრული იმის მიღება, რაც ღმერთმა ინება. ვიცხოვრე არა მწირად არამედ უფართოესად, რასაც შეჰნატრიან". როდესაც ამას ამბობდა ტკივილის გაძლიერებით იტანჯებოდა; სწრაფად გადაიყვანეს სასახლეში და ყველგან ხმა გავარდა, რომ მცირე ხანში უეჭველად მოკვდებოდა. ბრბო ცოლებთან და შვილებთან ერთად მყისვე ძაძებში დაჯდა მამათა რჯულის მიხედვით და ღმერთს ევედრებოდა მეფისათვის, ყოველივე მოთქმითა და ტირილით იყო სავსე. მეფე იწვა ზედა ოთახში, დაჰყურებდა ქვემოთ ძირს გართხმულებს და უცრემლო არც თვითონ იყო. ხუთი დღე იტანჯებოდა მუცლის გვრემით, და დაასრულა სიცოცხლე დაბადებიდან ორმოცდათოთხმეტი
წლისამ, ხოლო იმეფა შვიდი წელი. გაიუს კეისრის მეფობის დროს ოთხი წელი იმეფა, ფილიპეს ტეტრარქიას სამი წელი მართავდა, მეოთხე წელს კი მიიღო ჰეროდესიც, სამი წელი გააგრძელა კლავდიუს კეისრის იმპერატორობის პერიოდში".[18] სხვა ამბებთან ერთად საღვთო წერილის ჭეშმარიტებასთან ამის თანხვდომითაც გამაკვირვა იოსებმა. ხოლო თუ ვინმე მეფის სახელთან დაკავშირებით შეუთანხმებლობას გაიფიქრებს, დრო და საქმეები აჩვენებს, რომ ერთსა და იმავე პიროვნებაზეა საუბარი; ეს მოხდა ან ნაწერში შეცდომით სახელის შეცვლით, ან მისი ორი ერთნაირი სახელის გამო, რაც ბევრს მოსვლია.[19]

XI

შემდეგ კი ლუკას "საქმეებში" შემოყავს გამალიელი. მოციქულთა შესახებ ძიებისას ამბობს, რომ ზემოაღნიშნულ დროს აღდგა თევდა, რომელიც ამბობდა, რომ რაღაცას წარმოადგენდა და რომელიც დაიღუპა; და ყველა, ვინც მას მისდევდა, გაიფანტა (საქმე. 5,34-36). მოდით, მის შესახებ ნათქვამიც შევადაროთ იოსების ნაწერს. მის ზემოხსენებულ ნაშრომში სიტყვასიტყვით მოგვითხრობს შემდეგს: "როდესაც იუდეველთა პროკურატორი იყო ფადუსი,[20] ვიღაც მატყუარა კაცმა, სახელად თევდამ დაარწმუნა მრავალრიცხოვანი ბრბო, აეღო თავისი ქონება და გაყოლოდა მას მდინარე იორდანისკენ; ამბობდა, რომ წინასწარმეტყველი იყო, და ამბობდა, რომ სიტყვით შეძლებდა მდინარის გაყოფას და მათთვის ადვილად სავალი გზის გაკეთებას, და ამ სიტყვებით ბევრი გააცურა. ფადუსმა კი არ დაუშვა, რომ მათ თავიანთი უგუნურების შედეგი მოემკათ, და მათზე მიუშვა ცხენოსანი რაზმი, რომელიც მოულოდნელად დაესხა მათ თავს, მრავალი მოკლა, მრავალი კი ცოცხალი შეიპყრო, თვითონ თევდა კი ცოცხლად შეიპყრო, მოკვეთა თავი და იერუსალიმში შეიტანა".[21]

ამის შემდეგ კლავდიუსის დროინდელ შიმშილობას მოიხსენიებს შემდეგი სახით:

 

XII

"ამავე დროს იუდეას დიდი შიმშილობა დაატყდა თავს, რომლის დროსაც ელენე დედოფალმა[22] ეგვიპტიდან დიდი ფასით ნაყიდი პური გაუნაწილა გაჭირვებაში მყოფთ"[23] ამასთან თანხმობაში მყოფს ნახავ "მოციქულთა საქმეების" წერილს, რომელიც შეიცავს იმ ამბავს, თუ როგორ გადაწყვიტეს ანტიოქიაში მყოფმა მოწაფეებმა, იუდეაში მკვიდრთა დასახმარებლად თითოეულს გაეგზავნა, ვისაც რა შეეძლო. რაც გააკეთეს კიდეც, და პრესვიტერებს გაუგზავნეს ბარნაბასა და პავლეს ხელით. იმ ელენეს ბრწყინვალე სვეტები კი, რომელსაც ისტორიკოსი ახსენებს, დღემდე ჩანს აელიას[24] გარეუბანში. ამბობენ, რომ იგი ადიაბენელთა ერს მართავდა. 

XIII

მაგრამ როდესაც ჩვენი უფლისა და მაცხოვრის იესო ქრისტესადმი რწმენა უკვე ყველა ადამიანს ჰქონდა მინიჭებული, ადამიანთა ხსნის მტერმა განიზრახა დედაქალაქის წინასწარ მიტაცება, იქ წარუძღვა ზემოხსენებულ სიმონს, შეეწია ჯადოქრული ხრიკებით და რომის მოსახლეობიდან მრავალი ადამიანი სიცრუით დაიპყრო. ეს გვიამბო მოციქულთა შემდეგ მცირე ხანში ჩვენს მოძღვრებაში გამშვენებულმა იუსტინემ,[25] რომლის შესახებ შესაბამის ცნობებს ჯეროვნად გადმოგცემთ. იგი ანტონინუსის მიმართ ჩვენი დოგმატების დამცველ პირველ აპოლოგიაში ასე ამბოხ: "და უფლის ცად ამაღლების შემდეგ დემონებმა გამოიყვანეს ადამიანები, რომლებიც თავიანთ თავს ღმერთებს უწოდებდნენ, რომლებიც არათუ თქვენს მიერ არ იყვნენ დევნილი, არამედ პატივის ღირსიც შეიქნენ. კლავდიუს კეისრის დროს სიმონ სამარიტელი, წარმოშობით სოფლიდან სახელად გიტთონიდან, დემონთა ხელოვნებით თქვენს სატახტო ქალაქ რომში მაგიურ სასწაულებს იქმოდა, და თქვენ ღმერთად მიიჩნიეთ და ქანდაკებით როგორც ღმერთს პატივი მიაგეთ ტიბრის მდინარეზე ორ ხიდს შორის, რომელსაც აქვს წარწერა რომაულად: SIMONI DEO SANCTO, "რაც ნიშნავს, სიმონს, წმინდა ღმერთს".[26] და თითქმის ყველა სამარიტელი, ზოგიერთი სხვა ერებშიც, როგორც პირველ ღმერთს ისე აღიარებდა მას და თაყვანს სცემდა. ამბობდნენ ვიღაც ელენეზე, რომელიც იმ დროს მასთან ერთად დაეხეტებოდა, მანამდე კი "ფინიკიის ტვიროსში" გარყვნილების სახლში ცხოვრობდა, "რომ იყო მისი პირველი აზრი".[27]

ამას ამბობს იუსტინე, ხოლო მას ეთანხმება ირინეოსიც,[28] რომელიც მწვალვბლობების წინააღმდეგ პირველ წიგნში წერს ამ კაცისა და ამასთან მისი უწმინდური და საძაგელი მოძღვრების შესახებ. ზედმეტი იქნება წინამდებარე ნაშრომში ამ წიგნის განხილვა; რომელშიც დაინტერესებულ პირთათვის აგრეთვე წარმოდგენილია მისი მომდევნო თითოეული ერისიარქის წარმომავლობა და ცხოვრვბა, მათი ცრუ შეხედულებათა საფუძვლების მიმოხილვა, მათ მიერ დადგენილი ყველა წესი, - ეს ყველაფერი დაწვრილებით არის გადმოცემული ირინეოსის ზემოხსენებულ წიგნში. ამგვარად გამოდის, რომ ყველა ერესის პირველი დამფუძნებელი იყო სიმონი; ვისგანაც დღემდე მომდინარეობენ მისი ერესის გამგრძელებლები, რომლებიც წიღაბივით ირგებენ ყველგან უწმინდესი ცხოვრების გზით სახელგანთქმულ ბრძნულ ქრისტიანულ ფილოსოფიას. მათზე იფიქრებდი, რომ ცრურწმენის კერპებისაგან თავისუფალი იყვნენ, მაგრამ ესეც არანაკლებ მიღებული იყო მათთან: [ისინი] განერთხმოდნენ სვიმონისა და მასთან ერთად ზემოხსენებული ელენეს გამოსახულებებისა და ხატების წინაშე, საკმევლით, მსხვერპლშეწირვითა და ზედაშის დაღვრით მსახურებას იყვნენ შედგომილი. მათი უფრო საიდუმლო მსახურებები, რომელთა პირველად მოსმენა, ამბობენ, შემაძრწუნებულია და მათთან არსებული დაწერილი სიტყვის მიხედვით "განსაცვიფრებელი", განცვიფრება კი ჭეშმარიტად გონებიდან გადასვლისა და სიშლეგის გამომწვევია, რისი არამხოლოდ წერილობით გადმოცემაა შეუძლებელი, არამედ გონიერ კაცთა ტუჩებით გამოთქმაც მისი გარყვნილი და ენითუთქმელი ქცევის ზეაღმატებულობის გამო. რაც კი ოდესმე ცნობილი ყველა სასირცხვილო საქციელზე უფრო საძაგელი რამ არსებობს, ყველაფერს ეს უსაზიზღრესი მწვალებლობა აღემატება, რომლის მიმდევრებიც დასცინიან ჭეშმარიტად ყველანაირი ბოროტებით დამძიმებულ მორკინალ ქალებს.

 

XIV

სიკეთის მოძულე და ადამიანთა ცხონების დაბრკოლებაზე მზრუნველმა უკეთურმა ძალამ იმ დროს წინ გამოიყვანა ასეთ ბოროტებათა მამა და შემოქმედი სვიმონი, როგორც ჩვენი მაცხოვრის დიდი ღვთივშთაგონებული მოციქულების დიდი მოწინააღმდეგე. თუმცა, საღვთო და ზეციურმა მადლმა, რომელიც შეეწეოდა მის მსახურებს, მათი გამოცხადებითა და იქ მოსვლით უკეთურების აღგზნებული ცეცხლი სწრაფად ჩააქრო, მათი მეშვეობით დაამდაბლა და დასცა "ყველა მაღალი, ღვთის ცოდნის წინააღმდეგ აღმდგარი" (2 კორ. 10,5). ამიტომ არც სიმონის, არც სხვა მაშინ აღმოცენებული [წვალებლობის] მიერ მოწყობილი შეთქმულება არ მოღწეულა ამ მოციქულთა [მოღვაწეობის] დროს. რადგან ყველა დაამარცხა და დაძლია ჭეშმარიტების სინათლემ, თვით ღვთის სიტყვამ ღვთისგან ნათელი მოჰფინა ადამიანებს, როდესაც იგი დედამიწაზე იზრდებოდა და მის მოციქულებს შორის მკვიდრობდა. მაშინვე, როგორც კი საღვთო და სასწაულებრივი ბრწყინვალებისგან შეწუხდა ზემოხსენებული მოგვის გონების თვალები, როდესაც იგი პირველად იუდეაში სჩადიოდა უკეთურებას და მას წაასწრო პეტრე მოციქულმა, მან, დევნილმა უდიდესი ზღვის გაღმა აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ შეასრულა მოგზაურობა; იგი ფიქრობდა, რომ მხოლოდ ამგვარად იცხოვრებდა თავისი განზრახვის მიხედვით. იგი ჩავიდა რომაელთა ქალაქში. მას შეეწეოდა მასში დამკვიდრებული ძალა, ისე რომ მოკლე ხანში მისი მცდელობები წარმატებით დაგვირგვინდა და ქანდაკებაც აღუმართეს, როგორც ღმერთს პატივი მიაგეს. მაგრამ დიდხანს არ გაგრძელებულა წარმატება. მალევე იმავე კლავდიუსის მეფობის დროს ყოვლიერების ყოვლად კეთილმა და კაცთმოყვარე წინაგანგებამ ყველა დანარჩენ მოციქულთა შორის სათნოებით პირველს, ძლიერ და დიდ პეტრეს წარუძღვა რომისკენ სიცოცხლის ესოდენ [დიდი] გამანადგურებლის წინააღმდეგ. მან, როგორც ღვთის საუკეთესო მხედართმთავარმა, ღვთიური აბჯრით დაცულმა, გონებითი სინათლის ძვირფასი განძი აღმოსავლეთიდან დასავლეთში მაცხოვრებლებთან მოიტანა, ახარა თვით სინათლე, სულთა მხსნელი სიტყვა და ცათა სასუფევლის ქადაგება.

 

XV

ამგვარად, როდესაც მათთან დამკვიდრდა ღვთის სიტყვა სიმონის ძალა მყისვე დაიშრიტა და გაქრა ამ კაცთან ერთად.

ისე გაასხივოსნა პეტრეს კეთილმსახურების სინათლემ მსმენელთა გონება, რომ მათთვის საკმარისი აღარ იყო ერთხელ მოსმენა, არც ღვთიური ქადაგების დაუწერელი მოძღვრება, და ყველანაირად მოუწოდებდნენ მარკოზს, ვისი სახარებაც გავრცელებულია, და რომელიც პეტრეს მიმდევარე იყო, და [ისგან] დაჟინებით ითხოვდნენ, რომ წერილობით დაეტოვებია მათთვის ზეპირად გადმოცემული მოძღვრების ჩანაწერი; და
არ გაუშვეს ეს კაცი, ვიდრე არ შეასრულა მათი თხოვნა, და ეს გახდა მარკოზის სახარებად წოდებული წერილის შექმნის მიზეზი. ამბობენ, რომ მოციქულმა იცოდა, რაც ხდებოდა, მისადმი სულის გამოცხადებით, მას ეამა ამ კაცთა წადილი და ნება დართო წერილი წაეკითხათ ეკლესიებში. კლიმენტი "პიპოტიპოსების" მეექვსე წიგნში გადმოცემს ამ ამბავს, მას დაემოწმება ჰიეროპოლის ეპისკოპოსიც სახელად პაპიასი.[29] იგი ასევე ამბობს, რომ მარკოზს ახსენებს პეტრე პირველ ეპისტოლეში, რომლის შედგენასაც თვით რომში მიანიშნებს ის, რომ ქალაქს სახეობრივად ბაბილონს უწოდებს, როდესაც ამბობს: "მოგესალმებათ თქვენ ბაბილონში თქვენთან ერთად რჩეული და მარკოზი ძე ჩემი" (1 პეტ. 5, 13).

 

XVI

ამბობენ, რომ ეს მარკოზი პირველად ეგვიპტეში იქნა გაგზავნილი იმ სახარების საქადაგებლად, რაც დაწერა, და პირველმა დაარსა ეკლესიები თვით ალექსანდრიაში.[30] ამრიგად, პირველი მცდელობით იქ მორწმუნე კაცთა და ქალთა ესოდენი სიმრავლე შეიკრიბა, ესოდენ ფილოსოფიური და უმტკიცესი ასკეზით ცხოვრობდნენ, რომ ფილონმა აღწერის ღირსი გახადა მათი საქმიანობა და შეკრებები, ნადიმები და ცხოვრებისეული სხვა წეს-ჩვეულებები.[31]

XVII

გადმოცემით იგი კლავდიუსის დროს ჩავიდა რომში პეტრესთან სასაუბროდ, რომელიც მაშინ იქაურებს უქადაგებდა. და სულაც არ არის დაუჯერებელი, რომ ეს შეიძლებოდა მომხდარიყო, რადგან ის ნაწერიც, რაზეც ვსაუბრობთ, მოგვიანებით გარკვეული დროის შემდეგ მის მიერ ნაღვაწი, აშკარად შეიცავს დღემდე ჩვენამდე დაცულ საეკლესიო კანონებს. უფრო მეტიც, ჩვენი ასკეტების ცხოვრების განსაკუთრებით ზედმიწევნითი თხრობიდან ნათელია, რომ არამხოლოდ იცის, არამედ ღებულობს, აღმერთებს და განადიდებს მისი დროის მოციქულებრივ კაცებს, რომლებიც, როგორც ჩანს, წარმოშობით ებრაელები იყვნენ წარმომავლობით და ასე ძველთა უკიდურესად იუდაურ წეს-ჩვეულებათა უმრავლესობას იცავდნენ. პირველ რიგში გვპირდება, რომ არაფერში არ გავა ჭეშმარიტების გარეთ და თავისი მხრიდან საკუთარი გონების ნააზრევით არ დაუმატებს რაიმეს იმ თხრობას, რომელიც გადმოცემულია თხზულებაში სათაურით "მჭვრეტელობითი ცხოვრების ანუ მლოცველთა შესახებ". ამბობს, რომ მათ ეწოდებათ ”თერაპევტები", ხოლო მათთან მცხოვრებ ქალებს "თერაპევტიდები", და ასახელებს ასეთი სახელწოდების მიზეზებს. ეს სახელი მათ ეწოდებათ ან იმიტომ რომ მათთან მოსულთა სულებს ვნებათა ბოროტებისაგან მკურნალთა მსგავსად ანთავისუფლებდნენ, მკურნალობდნენ და აჯანსაღებდნენ, ან კი ღვთის წმინდა და შეურყვნელი თაყვანისცემისა და მსახურების გამო. ამრიგად, ან თვით უწოდეს თავიანთ თავს ეს სახელი, სათანადოდ სახელდვეს რა ამ სახელით თავიანთი ცხოვრების წესი, ან კი სათავეში მყოფმა პირველებმა (იგულისხმება ქრისტიანები - მთარგ.) თავიანთ თავს ნამდვილად უწოდეს ეს, როდესაც ქრისტიანთა სახელი ჯერ არ იყო ყველგან ცნობილი, - ამის დაჟინებით მტკიცება არ არის აუცილებელი. პირველ რიგში იგი მოწმობს მათ მიერ ქონებისგან განშორებას, და ამბობს, რომ როდესაც იწყებენ ფილოსოფიურ ცხოვრებას, საკუთრებას უთმობენ ნათესავებს, შემდეგ განეშორებიან ყოველგვარ ცხოვრებისეულ საზრუნავს, გადიან კედლების გარეთ უდაბნოში და ოაზისებში მკვიდრდებიან, რადგან კარგად იციან, რომ მათთვის უჩვეულო ცხოვრების მქონე პირებთან ურთიერთობა უსარგებლოა და საზიანო. როგორც ჩანს, იმ დროს იწვრთნებოდნენ, და მთელი გულითა და მხურვალე რწმენით ეშურებოდნენ წინასწარმეტყველთა ცხოვრებას. აღიარებულ
"მოციქულთა საქმეებშიც" გვხვდება ის, რომ ვინც იცნობდა მოციქულებს, ყიდიდა სიმდიდრეს და ქონებას, და უნაწილებდა ყველას, ვისაც რა სჭირდებოდა, ისე რომ მათთან არავის არაფერი აკლდა; ვინც იყო მამულებისა და სახლების მფლობელი, როგორც ამბობს წერილი, ყიდიდა მათ და გაყიდულის საფასური მიჰქონდა და დებდა მოციქულთა ფეხებთან, რათა თითოეულს განაწილებოდა, ვისაც რა სჭირდებოდა.

ზემოთქმულის მსგავსს ფილონიც დაემოწმება და დასძენს: "მსოფლიოს მრავალ ადგილას სახლობს ეს მოდგმა. რადგან სრულ სიკეთეს უნდა ზიარებოდნენ ელინებიც და ბარბაროსებიც, ჭარბობდნენ ეგვიპტეში თითოეულ ე. წ. ნომში, განსაკუთრებით კი ალექსანდრიის შემოგარენში. ყველა მხრიდან საუკეთესონი აგზავნიდნენ ახალშენებს მათთვის შესაფერის მხარეში, როგორც თერაპევტების სამშობლოში, რომელიც "მარეას ტბების"[32] ზემოთ დაბალ ბორცვზე მდებარეობს უსაფრთხოებისათვის მეტად მოსახერხებელი ადგილისა და კარგი ჰავის გამო". მათი საცხოვრისის აღწერის შემდეგ, სხვადასხვა მხარეებში არსებული მათი ეკლესიების შესახებ ამას ამბობს: "თითოეულ სახლში არის წმინდა სავანე, რასაც ეწოდება "საკურთხეველი და მონასტერი", რომელშიც განმარტოებულნი წმინდა ცხოვრების საიდუმლოებებს აღასრულებენ. იქ არ შეაქვთ არაფერი, არც სასმელი, არც საკვები, არც სხვა რამ, რაც სხეულის საჭიროებისათვის აუცილებელია, არამედ რჯულს, წინასწარმეტყველთა მიერ გადმოცემულ ღვთივშთაგონებულ წინასწარმეტყველებებს, საგალობლებსა და სხვას, რაც კი ზრდის და სრულყოფს მეცნიერებასა და ღვთისმოსაობას". და შემდეგ ამბობს: "დილიდან საღამომდე მთელი დროის განმავლობაში ისინი მხოლოდ ასკეზით არიან დაკავებული. კითხულობენ წმინდა წერილებს, ფილოსოფოსობენ და ალეგორიულად განმარტავენ წინაპართა ფილოსოფიას, თვლიან, რომ სიტყვასიტყვით განმარტება არის დაფარული ბუნების სიმბოლოები, რაც გონების წვდომით ცხადი ხდება. მათ ასევე აქვთ იმ ძველი კაცების ნაწერები, რომლებიც მათი მწვალებლობის დამაარსებლები იყვნენ და ალეგორიებში დაფარული აზრის შემცველი მრავალი მოსახსენებელი დატოვეს, რომლებსაც როგორც ნიმუშებს იყენებენ და ბაძავენ მათეული მიდგომის სახეს".

საფიქრებელია, რომ ეს თქვა კაცმა, რომელმაც მოისმინა წმინდა წერილზე მათ მიერ გაკეთებული განმარტებები. უფრო კი სავარაუდოა, რომ ჩანაწერები, რომლებზეც თქვა, რომ არის ძველთაგან მათთვის გადმოცემული, ესენი არის სახარება, მოციქულთა ნაწერები და წინასწარმეტყველთა ძველი წესის მიხედვით განმარტება, რასაც შეიცავს პავლეს ეპისტოლე ებრაელთა მიმართ და მისი სხვა მრავალი ეპისტოლე. შემდეგ იგი წერს მათ მიერ ახალი ფსალმუნების შექმნის შესახებ: "ასე რომ, არა მხოლოდ ჭვრეტენ, არამედ ღვთისთვის ქმნიან სიმღერებსა და საგალობლებს ყველანაირი საზომითა და მელოდიებით, აუცილებლად უფრო წმინდა რიცხვებით.

იქედან, რის შესახებაც იგივე წიგნი თანმიმდევრობით გადმოცემს, აუცილებელი ჩანდა მრავალი რამის ჩამოთვლა, რომელთა მეშვეობით გამოიხატება საეკლესიო ცხოვრების დამახასიათებელი ნიშნები. თუკი ვინმე არ მიიჩნევს, რომ ნათქვამი სახარების მიხედვით მოქალაქეობის დამახასიათებელი არის და შესაძლებელია ზემოთ თქმული სხვებსაც მიესადაგოს, დარწმუნდეს მისი მომდევნო სიტყვებისგან, რომლებშიც, თუ კეთილად განეწყობა, მოიპოვებს ამის უეჭველ მოწმობას. რადგან ასე წერს: "სულს საძირკვლად უყრიან თავშეკავებას და მასზე დააშენებენ სხვა სათნოებებს. საკვებს ან სასმელს არც ერთი მათგანი არ ღებულობს მზის ჩასვლამდე, რადგან ასე განსჯიან, რომ ფილოსოფოსობა სინათლის ღირსია, სხეულის მოთხოვნილებები კი - სიბნელის; ამიტომ ერთს განუკუთვნებენ დღეს, მეორეს კი ღამის მცირე რამ ნაწილს. ზოგიერთი მათგანი სამი დღის განმავლობაში თავს იკავებს საკვებისგან, რომელშიც ცოდნისადმი უფრო დიდი ვნება არის დამკვიდრებული, ზოგი კი სიბრძნის წინამძღვრობით მოძღვრებისგან მდიდრულად და უხვად გამასპინძლებული ისე ხარობს და ნებივრობს, რომ ორმაგად ხანგრძლივი დროის განმავლობაში იკავებს თავს და ჩვევად აქვს ექვსი დღის შემდეგ ძლივს იგემოს აუცილებელი საკვები".

ვფიქრობთ, რომ ფილონის ეს ცხადი და უკამათოდ მისაღები სიტყვები ჩვენი ასკეტების შესახებ არის ნათქვამი. თუკი ვინმე ამის წინააღმდეგ რამეს იტყვის და ძალიან გასასტიკდება, იგიც განეშოროს ორგულობას და უფრო ცხად საბუთებს დაემორჩილოს, რაც არსად არ მოიპოვება, და მხოლოდ ქრისტიანთა სახარების მიხედვით მსახურებაში არის აღმოჩენილი. რადგან ეს თხზულება მათთან ერთად მყოფ ქალებზე მოგვითხრობს, რომ მათ შორის მრავალი მოხუცებული ქალწული გვხვდება, რომლებიც სიწმინდეს იცავენ არა იძულებით, როგორც ელინებთან ზოგიერთი ქურუმი, არამედ უფრო ნებაყოფლობითი განზრახვით, იმ სიბრძნის მოშურნეობისა და ვნების გამო, რასთან თანაცხოვრებასაც ესწრაფვიან და სხეულებრივ სიამოვნებებს ყურადღებას არ აქცევენ, რადგან არათუ მოკვდავ შვილთათვის აღეძრვით წადილი, არამედ უკვდავთათვის, რომელთა შობა მხოლოდ ღვთისმოყვარე სულს შეუძლია თავისი თავისგან. შემდეგ აგრძელებს და განსაკუთრებით აღნიშნავს: "წმინდა წერილს განმარტავენ ალეგორიებით შინაგანი აზრის წვდომის გზით. რადგან ამ კაცებს მიაჩნიათ, რომ მთელი რჯული ჰგავს ცოცხალ არსებას, სხეულად მას აქვს გამონათქვამთა წყობა, სულად კი - სიტყვებში ჩადებული უხილავი გონება, რისი გამორჩეულად ჭვრეტა დაიწყო ამ მიმდინარეობამ, ისე რომ სახელთა სარკის მეშვეობით ხედავენ აზრთა ჯერ არნახულ მშვენიერებას".

რა უნდა დავამატოთ ერთ ადგილზე მათი შეკრებების აღწერას, იმას, თუ როგორ ცხოვრობენ ცალკე მამაკაცები და ცალკე ქალები, აღასრულებენ ჩვეულ ასკეზას, რისი გამორჩეულად აღსრულებაც ჩვევად გვაქვს ჩვენ მცხოვრის ვნების დღესასწაულზე საკვების მიუღებლობითა და ღამისთევისას ღვთის სიტყვისადმი ყურადღებით. ცხოვრების ეს წესი, რაც დღემდე მხოლოდ ჩვენთან არის დაცული, ზემოხსენებულმა გამოჩენილმა კაცმა საკუთარი ნაწერით გაღმოსცა: იგი მოგვითხრობს დიდი დღესასწაულის ღამისთევებსა და იმ დროს [აღსრულებელ] ასკეზაზე, და ჩვენთვის ჩვეული საგალობლების წარმოთქმაზე, როდესაც ერთი რიტმულად მოწესრიგებულად გალობს, დანარჩენი კი დუმილით უსმენს და უერთდება საგალობლების დასკვნით ნაწილში; იმას თუ როგორ წვანან მიწაზე და ღვინოს სრულიად არ იხმევენ ზემოხსენებულ დღეებში; როგორც აღწერს ამავე სიტყვებით, არც რაიმე სისხლიანს, მხოლოდ წყალი აქვთ სასმელად და პურთან შეზავებული მარილი და ისოპი*. ამასთან ერთად წერს საეკლესიო ღვთისმსახურებისთვის დადგენილ პირთა წინამძღოლობის წეს-რიგზე, მსახურებისა და ყველაზე უმაღლესი ეპისკოპატის თავმჯდომარეობაზე. ვისაც აქვს ამ საკითხების ზედმიწევნით გამოკვლევის სურვილი, შეუძლია შეისწავლოს ზემოხსენებული ავტორის ისტორიიდან. ფილონმა მიიღო და აღწერა სახარების მოძღვრების პირველი მქადაგებლები და თავიდანვე მოციქულთაგან გადმოცემული წეს-ჩვეულებები. 

---------------------------------------------

* ბუჩქი არომატული ფოთლებით - მთარგ.

 

XVIII

ფილონი იყო სიტყვით უხვი, აზროვნებით კი ფართო, საღვთო წერილის ჭვრეტაში მაღალი და ზე აზიდული, და იძლეოდა წმინდა სიტყვების სხვადასხვანაირ და მრავალგვარ განმარტებას. ერთიმეორეზე მიყოლებითა და თანმიმდევრულად შედის შესაქმეში, იმ წიგნებში, რომლების სათაურია "წმინდა რჯულის ალეგორიები". შემდეგ კი წმინდა წერილში საკვლევ საკითხთა დადგენასა და ახსნას დაწვრილებით იძლევა ცალკეულ თავებში, რომლებსაც შესატყვის სათაურს აძლევს - "შესაქმეში და გამოსვლაში არსებული საძიებელი საკითხები და მათი ახსნები". ამასთან მას აქვს ზოგიერთ პრობლემაზე საგანგებოდ შედგენილი ნაშრომები, როგორიც არის "მიწათმოქმედების შესახებ" ორი წიგნი და ამდენივე - "სიმთვრალის შესახებ", და რამოდენიმე სხვა - შესაბამისად სხვადასხვა სათაურის მქონე, როგორიც არის: "მათ შესახებ, რასაც მღვიძარე გონება ესწრაფვის და რასაც უკუაგდებს", "ენათა შერევის შესახებ", "გაქცევისა და აღმოჩენის შესახებ", "აღზრდისათვის შეკრებათა შესახებ", "იმის შესახებ, თუ ვინ არის საღვთო საგნების მემკვიდრე", ანუ "თანაბრად და საპირისპიროდ დაყოფის შესახებ", და შემდეგ - "სამი სათნოების შესახებ, რომლებიც სხვებთან ერთად აღწერა მოსემ", ამათთან ერთად "მათ შესახებ, ვინც შეიცვალა სახელები და იმის შესახებ, თუ რატომ შეიცვალეს", რომელშიც ამბობს, რომ შეადგინა "აღთქმათა შესახებ"  I და II წიგნები; ასევე მისი წიგნია "გადასახლებისა და სამართლიანობის მიხედვით აღსარულებული ბრძნული ცხოვრების შესახებ, ანუ დაუწერელი რჯულის შესახებ", აგრეთვე "ბუმბერაზების შესახებ, ანუ ღვთის უცვალებლობის შესახებ", "მოსეს მიხედვით იმის შესახებ, რომ სიზმრები ღვთისგან არის მოვლენილი". I, II, III, IV, V წიგნები ესენია: "შესაქმეზე" დაწერილი ჩვენამდე მოღწეული წიგნები, "გამოსვლათაზე" დაწერილი კი ვიცით მისი "საძიებელი საკითხების და მათი ახსნების" I, II, III, IV, V წიგნები, "კიდობნის კარვის შესახებ", "ათი მცნების შესახებ", "ათი მცნების ძირითად მიმართულებებისადმი საკუთრივ მიძღვნილი კანონების შესახებ" I, II, III, IV წიგნები, "მღვდელმსახურებისათვის განკუთვნილი ცხოველების შესახებ და მსხვერპლშეწირვის სახეობები", "კეთილი ადამიანებისათვის რჯულში ჩაწერილი ჯილდოების, უკეთურთათვის კი სასჯელთა და წყევათა შესახებ". ყველა ამ წიგნს ემატება მისი ერთტომეული ”წინაგანგების შესახებ”, მან ასევე შეადგინა ”იუდეველთა შესახებ" წიგნი და "პოლიტიკოსიც", აგრეთვე "ალექსანდრე, ანუ იმის შესახებ, რომ უგუნურ ცხოველებს აქვს გონება", ამასთან ერთად "იმის შესახებ, რომ ყველა ბოროტი მონა არის", რისი მომდევნოც არის "იმის შეხახებ, რომ ყველა კეთილი თავისუფალი არის", რომლებთან ერთად მის მიერ არის შედგენილი "ჭვრეტითი ცხოვრების ანუ მლოცველთა შესახებ", რომლისგანაც მოციქულებრივ კაცთა ცხოვრების შესახებ ადგილები ზემოთ გადმოვეცით. ასევე ამბობენ, რომ რჯულსა და წინასწარმეტყველებში ებრაული სახელების განმარტებაც მისი ნაღვაწი არის. იგი გაიუსის დროს რომში ჩავიდა და გაიუსის ღვთისმოძულობის შესახებ დაწერა, რასაც ირონიულად უწოდა "სათნოებების შესახებ"; ამბობენ, რომ კლავდიუსის დროს ის მთელი სენატის წინაშე წაიკითხა, ისე რომ მისი თხზულებით გაკვირვებულებმა ის ბიბლიოთეკაში შენახვის ღირსი გახადეს.

ამავე დროს, როდესაც პავლე ასრულებდა იერუსალიმიდან ილირიკიამდე წრიულ მოგზაურობას, კლავდიუსმა რომიდან განდევნა იუდეველები.[33] აკვილამაც და პრისკილამაც სხვა იუდეველებთან ერთად დატოვეს რომი და ასიაში ჩამოვიდნენ, სადაც პავლე მოციქულთან ერთად ცხოვრობდნენ; აქ მის მიერ იმავე დროს ეკლესიებისათვის ჩაყრილ საძირკველს განამტკიცებდნენ. ამ ამბებს გვასწავლის "საქმეთა" წმინდა წერილი. 

XIX

ჯერ კიდევ მაშინ, როდესაც კლავდიუსი მართავდა იმპერიას, პასექის დღესასწაულზე იერუსალიმში ესოდენ დიდი ამბოხი და არეულობა შეიქნა, რომ მარტო ტაძრის გამოსასვლელთან ერთად შეყრილი სამი ათასი იუდეველი დაიღუპა ერთმანეთის მიერ გადათელილი, და დღესასწაული მთელი ერისთვის გადაიქცა გლოვად და გოდებად თითოეული სახლისთვის. იოსები ამასაც გვიამბობს.[34] კლავდიუსმა კი აგრიპა, აგრიპას შვილი,[35] დაადგინა იუდეველთა მეფედ, ფელიქსი[36] მთელი სამარიის, გალილეისა და ამასთან ერთად ე. წ. პერეას ქვეყნების პროკურატორად გაგზავნა. თვითონ კი სახელმწიფოს მართავდა ცამეტი წელი და რვა თვე, და  დატოვა რა ნერონი მმართველობის მონაცვლედ, აღესრულა.[37]

 

XX

ნერონის დროს კი, იუdეაში ფელიქსის პროკურატორობისას, მღვდლების ერთმანეთზე ამხედრებას ასე აღწერს  "იუდაურ სიძველეთა" მეოცე წიგნში:

"ამას მოყვა მღვდელთმთავართა ამხედრება მღვდლებისა და იერუსალიმის ხალხის წინამძღოლთა წინააღმდეგ,  და თითოეული მათგანი თავიანთი თავისათვის მამაც და  გადატრიალებებისაკენ მოსწრაფე კაცთაგან ქმნიდა საბრძოლო რაზმებს, რომლებსაც წინამძღოლობდნენ, ერთმანეთს  უტევდნენ, აძაგებდნენ და ქვებს უშენდნენ; გამკიცხავი კი  არავინ იყო, არამედ როგორც უწინამძღვრო ქალაქში, ამას  თავისუფლად იქმოდნენ. ისეთ უსირცხვილობას და დანაშაულს სჩადიოდნენ მღვდელთმთავრები, რომ ბედავდნენ გაეგზავნათ მონები საფქვავში მღვდლებისათვის განკუთვნილი  მეათედების ასაღებად. და ხდებოდა, რომ ნახავდი გამოუვალ  მდგომარეობაში ჩავარდნილი მღვდლების სიღარიბით სიკვდილს; ამგვარად იპყრობდა ყოველგვარ სამართალს მეამბოხეთა ძალადობა".[38]

კვლავ იგივე მწერალი მოგვითხრობს იმ ხანად იერუსალიმში ავაზაკთა გარკვეული სახეობის აღმოცენებაზე. ამბობს, რომ ისინი დღისით, შუა ქალაქში ხოცავდნენ, ვისაც კი გადაეყრებოდნენ. განსაკუთრებით დღესასწაულებზე შეერეოდნენ ბრბოს და ტანისამოსში დამალულ ხანჯალს გამოჩენილ პიროვნებებს აძგერებდნენ; მათი დაცემის შემდეგ მოკლულებზე მგლოვიარეთ შეუერთდებოდნენ; ამიტომ ყველასთან ნდობის მოპოვების გამო უჩინარი იყვნენ. მათ მიერ პირველად ამგვარად მოკლულ იქნა იონათან მღვდელთმთავარი, მის შემდეგ ყოველდღე კლავდნენ მრავალ ადამიანს. უფრო მძიმე იყო შიში, ვიდრე უბედური შემთხვევა, თითოეული როგორც ომში ყოველ წუთს სიკვდილს ელოღა.[39]

 

XXI

სხვა ამბების შემდეგ მოგვითხრობს: "ამაზე უფრო ძლიერი დარტყმით უბოროტა იუდეველებს ეგვიპტელმა ცრუწინასწარმეტყველმა. ქვეყანაში გამოჩნდა გრძნეული კაცი და ხალხს არწმუნებდა, რომ წინსწარმეტეველი იყო. შემოიკრიბა სამიათასამდე მოტყუებული კაცი და წარუძღვა უდაბნოდან ზეთისხილად წოდებული მთისკენ, სადაც ისეთი ადგილი დაიკავა, რომ შეეძლო მისი მომხრე ჯარისკაცების დახმარებით იერუსალიმში შესვლა, და, როგორც ტირანს, რომაული გარნიზონისა და ხალხის დაპყრობა. ფელიქსმა დაასწრო მის შეტევას, დახვდა რომაელ ჯარისკაცებთან ერთად, და მთელი ხალხი აღდგა [ქალაქის] დასაცავად; ასე რომ, როდესაც მოხდა შეტაკება, ეგვიპტელი მცირე ამალით გაიქცა, მასთან ერთად მყოფი უმრავლესობა კი განადგურდა ან დატყვევებულ იქნა".[40]

ამას გვიამბობს იოსები "იუდაური ომების" მეორე წიგნში. აღსანიშნავია, ეგვიპტელთან დაკავშირებით ნათქვამი "მოციქულთა საქმეებში", სადაც ფელიქსის დროს იერუსალიმში ათასისთავი, როდესაც მას აუჯანყდა იუდეველთა ბრბო, ეუბნება პავლეს: "შენ არა ხარ ეგვიპტელი ამ დღეების წინ რომ ააჯანყა და უდაბნოში გაიყვანა სიკარიელთაგან სამი ათასი კაცი?" (საქმე. 21, 38) ეს ამბები მოხდა ფელიქსის დროს. 

XXII

მის მონაცვლედ ნერონმა გაგზავნა ფესტუსი,[41] რომლის დროს სიმართლის მთქმელი პავლე ბორკილდადებული წაყვანილ იქნა რომში. მასთან ერთად იყო არისტარქე,[42] რომელსაც, ბუნებრივია, თანა-ტყვეს უწოდებს ერთ ადგილას ეპისტოლეში (იხ. კოლ. 4,10). ლუკაც, ვინც "მოციქულთა საქმეები" წერილობით გადმოსცა, ამ სიტყვებით ასრულებს ისტორიას, და აღნიშნავს, რომ პავლე რომში სრული ორი წელი ცხოვრობდა თავისუფლად და ღვთის სიტყვას დაუბრკოლებლად ქადაგებდა. გადმოცემით მაშინ მოციქულმა შეძლო თავის დაცვა, და წარგზავნილ იქნა ქადაგების მსახურებისათვის, ხოლო ამ ქალაქში მეორედ ჩასვლისას მის (ნერონის - მთარგ.) დროს მოწამეობრივად აღესრულა. იქ ბორკილდადებულმა შეადგინა ტიმოთეს მიმართ მეორე ეპისტოლე, რაშიც აღნიშნავს მის პირველ თავის გამართლებას და აღსასრულის მოახლოებას. მიიღე მისი ეს მოწმობაც, ამბობს: "ჩემი პირველი თავისმართლების დროს არავინ იყო ჩემთან, არამედ ყველამ მიმატოვა მე (ნუ მოეკითხება მათ), მაგრამ უფალი ჩემთან იყო და გამაძლიერა მე, რათა ჩემს მიერ აღსრულებულიყო ქადაგება და მოესმინა ყველა წარმართს, და თავი დავაღწიე ლომის ხახას" (2 ტიმ, 4, 16-17). ამ სიტყვებით ცხადად აჩვენებს, რომ პირველად თავი დააღწია ლომის ხახას, მისი მეშვეობით რომ აღსრულებულიყო ქადაგება. საფიქრებელია, ასე ნერონს უწოდებს მისი სისასტიკის გამო. შემდეგ იგი არ დასძენს რაიმე ამის მსგავსს - "გამომიხსნა ლომის ხახიდან", რადგან სულით აგრეთვე იხილა მისი მომავალი აღსასრული, რის გამოც მოადევნებს სიტყვებს, - "და თავი დავაღწიე ლომის ხახას", - გამომიხსნის მე უფალი ყველა უკეთური საქმისგან და მაცხოვნებს მისი ზეციური სასუფევლისათვის", და მიანიშნებს მის მოახლოებულ მოწამეობაზე; რასაც უფრო ცხდად ამავე წერილში წინამოასწავებს: "რადგან მე უკვე შევიწირვი და ჩემი დახსნის ჟამი დადგა" (2 ტიმ. 4, 11-16).

ტიმოთეს მიმართ მეორე ეპისტოლეში აცხადებს, რომ მხოლოდ ლუკა იყო მასთან ერთად, როგორც დაწერა; პირველი თავის გამართლების დროს კი ისიც არ ყოფილა მასთან. აქედან სავარაუდოა, რომ ლუკამ ამ დროს დაწერა "მოციქულთა საქმეები" და ვიდრე პავლესთან ერთად იყო, გადმოსცა თავისი თხრობა. ეს ჩვენს მიერ ითქვა იმის საჩვენებლად, რომ როდესაც ლუკამ აღწერა პავლეს რომში ყოფნა, მისი მოწამეობა არ იყო აღსრულებული; სავარაუდოდ თავიდან, როდესაც ნერონი უფრო კეთილგანწყობილი იყო, ადვილი იყო შეხედულებების გამო პავლეს თავისმართლების მიღება, ხოლო როდესაც უკანონო დანაშაულებრივ ქმედებებში წარემატა, სხვებთან ერთად მოციქულებსაც დაადო ხელი. 

XXIII

როდესაც პავლემ კეისრის სამსჯავროს მოუხმო და ფესტუსის მიერ რომში იქნა გაგზავნილი, იუდეველებს გაუცრუვდათ იმედი, რომ მის წინააღმდეგ შეთქმულებას მოაწყობდნენ და მიუბრუნდნენ იაკობს, უფლის ძმას, რომელიც მოციქულთა მიერ იერუსალიმის საყდარზე ვპისკოპოსად იქნა ხელდასხმული. მის წინააღმდეგ მათ ჩაიდინეს ეს დანაშაული. იგი გამოიყვანეს შუაში და მთელი ხალხის წინაშე ქრისტეს რწმენის უარყოფა მოსთხოვეს; ხოლო როდესაც მან ყველას განზრახვის წინააღმდეგ თავისუფალი ხმითა და იმაზე უფრო მეტად გაკადნიერებულმა, ვიდრე მოელოდნენ, მთელი ხალხის წინაშე აღიარა, რომ ჩვენი უფალი და მაცხოვარი იყო ღვთის ძე. მათ მეტად ვეღარ აიტანეს ამ კაცის მოწმობა და ის, რომ ყველას სჯეროდა მისი ყველაზე გამორჩეული სამართლიანობისა და მისი ფილოსოფიური და ღვთისმოსავური ცხოვრების მწვერვალზე აყვანის გამო; მათ იგი მოკლეს. თავიანთი ნების აღსასრულებლად არეულობის დრო შეარჩიეს, როდესაც ფესტუსი გარდაიცვალა იუდეაში, და ქვეყანა მმართველისა და პროკურატორის გარეშე იყო დარჩენილი. იაკობის აღსასრულის ამბავი უკვე გადმოვეცით კლიმენტის სიტყვების დამოწმებისას, რომელიც მოგვითხრობდა, რომ ტაძრის სახურავიდან გადმოგდებული მოკლულ იქნა მაუდის სათელავი საგორავის ცემით; ყველაზე ზედმიწევნით კი მის შესახებ ამბავს პეგესიპე,[43] მოციქულთა პირველი მონაცვლეობის დროს მცხოვრები, თავის მეხუთე წიგნში მოგვითხრობს შემდეგი სახით:

"მოციქულებთან ერთად ეკლესია იმემკვიდრა უფლის ძმამ იაკობმა, რომელსაც უფლის [მოღვაწეობის] ჟამიდან ჩვენს დრომდე ყველა უწოდებდა მართალს. იაკობი მრავალ ადამიანს ეწოდებოდა, მაგრამ ეს მისი დედის მუცლიდანვე წმინდა იყო, ღვინოსა და სიკერას არ სვამდა, არც ხორცს ჭამდა, სამართებელი არ შეხებია მის თავს, ზეთს არ იხმევდა, არც აბანოთი სარგებლობდა. მხოლოდ მისთვის იყო ნებადართული წმინდაში შესვლა, რადგან ატარებდა არა ბეწვიან არამედ სელის სამოსს. მარტო შედიოდა ტაძარში და ხედავდნენ მუხლებზე მდგომს და მლოცველს ხალხის შენდობისათვის, ისე რომ მისი მუხლები აქლემის მსგავსად ჰქონდა დაკოჟრილი ღმერთის თაყვანისცემისა და ხალხისათვის შენდობის სათხოვნელად მუდმივად მუხლებზე დგომისაგან. მისი ზეაღმატებული სამართლიანობის გამო ეწოდა "მართალი" და "ობლიასი", რაც ბერძნულად ნიშნავს "ხალხის ზღუდესა და სამართლიანობას", როგორც განმარტავდნენ წინასწარმეტყველები მის შესახებ. ჩემს მიერ ზემოაღწერილი ("განმარტებებში") შვიდი მწვალებლობიდან ზოგიერთი ეკითხებოდა მას, თუ რა იყო "იესოს კარიბჭე", და პასუხობდა, რომ იგი იყო მხსნელი; მათგან ზოგიერთს სწამდა, რომ იესო არის ქრისტე. ზემოხსენებულ მწვალებლობებს კი არ სწამდათ, არც აღდგომა, არც თითოეულისათვის მისი საქმეების მიხედვით მიგება; ხოლო ვინც ირწმუნა, ირწმუნა იაკობის გამო. როდესაც მრავალმა მმართველმაც ირწმუნა, ხმაური ატყდა იუდეველებთან, მწიგნობრებთან და ფარისეველებთან, რომლებიც ამბობდნენ, რომ საფრთხეში იყო მთელი ერი, რადგანაც იესოს ქრისტედ მიიჩნევდა. ასე რომ, იაკობთან მიდიოდნენ და ეუბნებოდნენ: "მოგიწოდებთ, შეაკავე ხალხი, რადგან ცთომილებაშია იესოსთან დაკავშირებით, თითქოს იგი ქრისტე იყოს. მოგიწოდებთ შენ, დაარწმუნე ყველა პასექის დღეს მომავალი იესოს შესახებ; რადგან ყველა შენ გიჯერებს. დაგემოწმებით ჩვენც და მთელი ერიც, რომ მართალი კაცი ხარ და რომ [კაცს] პირზე არ უყურებ. ასე რომ, ბრბო არ შეცდეს იესოსთან დაკავშირებით; რადგან მთელი ერი და ყველა შენ გიჯერებს. დადექი ტაძრის სახურავზე, რათა ზემოთ მთელი ერი გხედავდეს და კარგად ესმოდეს შენი სიტყვები. რადგან პასექის გამო ყველა ტომი და წარმართებიდანაც თავს მოიყრის ერთად".

ამრიგად, დააყენეს ზემოხსენებულმა მწიგნობრებმა და ფარისევლებმა იაკობი ტაძრის სახურავზე, შესძახეს მას და უთხრეს: "მართალო, რომელსაც ყველა გიჯერებთ, რადგანაც ხალხი შემცდარია და მისდევს ჯვარცმულ იესოს, გვაუწყე ჩვენ რა არის იესოს კარიბჭე?" და მიუგო დიდი ხმით: "მე რას მეკითხებით ძე კაცისას შესახებ?! და დაჯდა იგი ცაში დიდი ძალის მარჯვნივ, და მოვა ცის ღრუბლებზე". და როდესაც მრავალი სრულიქმნა [რწმენაში] და განადიდეს იაკობის დამოწმებით და თქვეს: "ოსანა, დავითის ძეს", მაშინ კვლავ იმავე მწიგნობრებმა და ფარისევლებმა ერთმანეთს უთხრეს: ”ცუდად მოვიქეცით, რომ ასეთი მოწმობა მივეცით იესოს, მაგრამ ავიდეთ და გადმოვაგდოთ იგი, რათა შეშინდნენ და არ ერწმუნონ მას". და შესძახეს: "ოჰ, ოჰ, მართალიც შეცდა". და აღსრულდა ესაიას დაწერილი: "მოვაშოროთ მართალი, რადგან არ არის ჩვენი მაამებელი; ისინი შეჭამენ მათი საქმეების ნაყოფთ" (იხ. ეს. 3, 10). ავიდნენ და ჩამოაგდეს მართალი; და ეუბნებოდნენ ერთმანეთს: "ჩავქოლოთ იაკობ მართალი", და დაიწყეს მისი ჩაქოლვა. როდესაც ნახეს, რომ არ მოკვდა, არამედ შეტრიალდა, დადგა მუხლებზე და ამბობდა: "მოგიხმობ, უფალო, ღმერთო მამაო, შეუნდე მათ, რადგან არ იციან, რას იქმან" (შდრ. ლუკ. 23, 34). ამგვარად, როდესაც მას ქოლავდნენ, ერთმა მღვდლებიდან, რექაბის შვილებიდან, რექაბის ძემ, ვიზეც დაამოწმა იერემია წინასწარმეტყველმა, შესძახა და თქვა: "შეჩერდით! რას აკეთებთ? ჩვენს გამო ლოცულობს მართალი". და მათგან რომელიღაცამ, ერთ-ერთმა მაუდის მთელავმა აიღო საგორავი, რითაც თელავენ მოსასხამს და ჩასცა მართალს თავში, და ასე მოწამეობრივად აღესრულა იგი. და დამარხეს ტაძრის მახლობლად, მისი საფლავის ქვა დღემღე არის ტაძართან. იგი ჭეშმარიტი მოწმე გახდა იუდეველთათვისაც და ელინთათვისაც, რომ იესო არის ქრისტე. მალე ვესპასიანემ მათ ალყა შემოარტყა".

ეს ამბები ვრცლად აქვს მოთხრობილი პეგესიპესაც და მას კლიმენტიც ეთანხმება. ამგვარად, იაკობი საკვირველი კაცი იყო და სხვა ყველასთან სახელგანთქმული, იუდეველთა შორის შეგნებული ადამიანები ფიქრობდნენ, რომ მისი მოწამეობრივი აღსასრულის შემდეგ მყისვე იერუსალიმზე ალყის შემორტყმის მიზეზი იგი იყო. ეს არათუ სხვა რამის გამო შეემთხვა მათ, არამედ მის წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულის გამო.

რა თქმა უნდა, იოსებს არც ამის წერილობით დადასტურებაზე უყოყმანია, როდესაც ამბობს: "იუდეველებს ეს შეემთხვათ როგორც სამაგიეროს მიზღვა იაკობ მართლის გამო, რომელიც იყო ქრისტედ წოდებული იესოს ძმა, მიუხედავად იმისა, რომ იგი ყველაზე მართალი იყო, იუდეველებმა მოკლეს".*

მან მისი სიკვდილი "იუდეველთა სიძველეების" მეოცე წიგნში ასე გადმოსცა: "კეისარმა ალბინე გაგზავნა იუდეაში ეპარქოსად, როდესაც გაიგო, რომ ფესტუსი აღესრულა.[44] ანანუს უმცროსი, რომელმაც, როგორც ვთქვით, მიიღო მღვდელმთავრობა, მამაცი ხასიათის კაცი იყო და გამბედაობით გამოირჩეოდა. იგი იყო მიმდევარი სადუკეველთა მწვალებლობისა, რომლებიც, როგორც უკვე განვმარტეთ, სამსჯავროში ყველა იუდეველზე უფრო სასტიკები არიან. ამრიგად, რამდენადაც ასეთი იყო ანანუსი, იგი ფიქრობდა, რომ დაუდგა მარჯვე ჟამი ფესტუსის სიკვდილის გამო, რადგან ალბინუსი ამ დროს ჯერ კიდევ გზაში იყო. მან მოიწვია მსაჯულთა სინედრიონი და მის წინაშე დააყენა ქრისტედ წოდებული იესოს ძმა, სახელად იაკობი და ზოგიერთი სხვაც; რჯულის დარღვევის ბრალდება წაუყენა და გადასცა ქვებით ჩასაქოლად. მაგრამ მათ, რომლებიც ქალაქში ზნეობრივად ყველაზე წესიერ და რჯულის ზედმიწევნით დამცველ კაცებად მიიჩნეოდნენ, უჭირდათ ამ საქმეზე წასვლა, და საიდუმლოდ მეფეს გაუგზავნეს [წერილი], მოუწოდებდნენ მას მიეწერა ანანუსისთვის, რომ ეს არ გაეკეთებია, რადგან იგი თავიდანვე არ მოქმედებდა მართებულად. ზოგიერთი მათგანი ალექსანდრიიდან მომავალ ალბინუსსაც შეხვდა და აცნობა, რომ ანანუსს უფლება არ პქონდა მის გარეშე შეეკრიბა სინედრიონი. ალბინუსმა დაუჯერა ამბის მომტანთ, განრისხებულმა მიწერა ანანუსს, დაემუქრა, რომ მისგან მიიღებდა სასჯელს, მეფე აგრიპამაც სამთვიანი მმართველობის შემდეგ მას განაშორა მღვდელთმთავრობა და იესო დამაის ძე დაადგინა".[45] ასეთი ამბები იყო იაკობთან დაკავშირებით. მასზე ამბობენ, რომ მას ეკუთვნის კათოლიკე ეპისტოლეთაგან პირველი; უნდა ვიცოდეთ, რომ ის ნაყალბევია და ძველთაგან მრავალი არ ახსენებს მას, ისევე როგორც იუდას სახელით ცნობილს, შვიდ კათოლიკედან ერთ-ერთს; მაგრამ ასევე ვიცით, რომ ამ ეპისტოლეებს დანარჩენებთან ერთად უმრავლესობა ეკლესიებში საჯაროდ კითხულობენ.

------------------------------------------

* ეს ადგილი არ არის იოსების ტრადიციულ ტექსტში - მთარგ.

 

XXIV

როდესაც ნერონის იმპერატორობის მერვე წელი დადგა, მარკოზ მახარებლის შემდეგ პირველმა ანიანიუსმაა[46] მიიღო ალექსანდრიაში დიოცეზის მსახურება.

 

XXV

როდესაც უკვე განმტკიცდა ნერონის მმართველობა, შეუდგა უწმინდური საქმეებისათვის აღჭურვას თვით ყოვლიერების ღმერთის ღვთისმოსაობის წინააღმდეგ. ამ წიგნში არ არის ადგილი იმის აღსაწერად, თუ რამდენი უზნეობა ჩაიდინა მან; მასთან დაკავშირებით ამბების ზედმიწევნითი თხრობა მრავალმა გადმოსცა, ვისაც სურვილი აქვს, მათი მეშვეობით შეძლებს ამ კაცის გაუგონარი სიშლეგისა და გარყვნილი საქმეების შესწავლას, რამაც იგი ამდენი ათასის უგუნურად დაღუპვამდე მიიყვანა; მივიდა ისეთ სისხლისმსმელ საქმეებამდე, რომ არც მახლობელს და საყვარელ ადამიანს ინდობდა, დედა, ასევე ძმები და ცოლი სხვა ათასობით ნათესავთან ერთად როგორც მტრები და მოწინააღმდეგეები სხვადასხვა საშუალებით
მოკლა. მაგრამ ყველაფერს აკლდა ის, რომ საღვთო კეთილმსახურების წინააღმდეგ პირველ იმპერატორად გამოსვლა მას  მიწერებოდა. ამის შესახებ კვლავ რომაელი ტერტულიანე  იხსენებს შემდეგი სახით: "წაიკითხეთ თქვენი ჩანაწერები, იქ  აღმოაჩენთ, რომ პირველი ნერონი დევნიდა ამ მოძღვრებას,  როდესაც დაიმორჩილა მთელი აღმოსავლეთი, და განსაკუთრებით სასტიკი იყო რომში. ჩვენზე მოწევნული რისხვის ასეთი  მოთავით ვიქადით. რადგან ამის მცოდნეებს იმის შეცნობაც  ძალგვიძს, რომ ნერონის მიერ არ განიკითხებოდა დიდი რამ  სიკეთე რომ არ ყოფილიყო".[47]

ამ საქმეებით იგი იმპერატორებს შორის პირველ  ღვთისმბრძოლად გამოცხადდა და აღდგა მოციქულებისათვის  დარტყმის მისაეყენებლად. ამრიგად, მოგვითხრობენ, რომ მის  დროს პავლეს თვით რომში მოჰკვეთეს თავი, ასევე პეტრე  ძელზე მიალურსმეს. ამ ისტორიას სარწმუნოს ხდის ის, რომ  დღემდეა იქ შემონახული სასაფლაოების წარწერა - "პეტრესი და პავლესი". არამცირე მოწმობას იძლევა საეკლესიო  მწერალი, სახელად გაიუსი, რომაელთა ეპისკოპოს ზეფირინუსის[48] დროს მოღვაწე. მან ფრიგიელების[49] წინამძღვრის  პროკლესთან წერილობითი საუბრისას ამ ადგილების შესახებ, სადაც ხსენებული მოციქულების წმინდა სამკვიდრებელი  მდებარეობს, ამბობს: "მე კი შემიძლია გაჩვენოთ მოციქულთა  გამარჯვების ძეგლები. რადგან თუკი ინებებ გასვლას ვატიკანთან ან ოსტიის გზაზე, აღმოაჩენ ამ ეკლესიის დამფუძნებელთა გამარჯვების ძეგლებს".[50]

ის, რომ ორივე ერთსა და იმავე დროს ეწამა, ამას კორინთელთა ეპისკოპოსი დიონისე[51] რომაელებთან წერილობითი საუბრისას ასე აღნიშნავს: "ესოდენი შეგონების მეშვეობით პეტრესა და პავლესაგან ჩაყრილი რომაელთა და კორინთელთა ნერგები ერთად შეაერთეთ. რადგან ორივე ერთად ასწავლიდა ჩვენს კორინთოში და ჩვენ დაგვნერგეს, მსგავსადვე იტალიაში ასწავლიდნენ და ეწამენ ერთსა და იმავე ჟამს". ესეც ითქვა იმისათვის, რომ უფრო მეტად სარწმუნო იყოს ისტორიული ფაქტები.

 

XXVI

იოსები მოგვითხრობს, თუ რამდენი უბედურება შეემთხვა იუდეველთა მთელ ერს. მრავალ სხვა მოვლენასთან ერთად დაწვრილებით აღწერს, თუ რამდენი ათასი წარჩინებული იუდეველი მათრახით იგვემა და იმავე იერუსალიმში ჯვარს ეცვა ფლორუსის[52] მიერ. იგი კი იყო იუდეველთა პროკურატორი, როდესაც ომი აღეგზნო ნერონის მმართველობის მეოცე წელს. შემდეგ ამბობს, რომ იუდეველთა ამბოხებას მთელ სირიაში მოყვა არეულობა. წარმართები ყველგან ქალაქებში მცხოვრებ იუდეველებს როგორც მტრებს უმოწყალოდ ანადგურებდნენ, ისე რომ ნახავდი ქალაქებს სავსეს დაუმარხავი გვამებით, ჩვილებისა და მოხუცების გვამებთან ერთად, დახოცილ ქალებს სიშიშვლის დაუფარავად. მთელი პროვინცია სავსე იყო ენითაუწერელი უბედურებებით, და მომავალი საშინელებების მუქარა უფრო დიდი იყო, ვიდრე ყოველდღე მომხდარი დანაშაულებები.[53] ეს ამბები სიტყვასიტყვით გადმოსცა იოსებმა, და ასეთი იყო იუდეველთა მდგომარეობა.

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------

კომენტარები

 

[1] - სტეფანე - გვირგვინი (ბერძნ.).

[2] - ოსროელთა მეფის ავგაროზ V შესახებ იხ. შენიშვნა 35, წიგნი I.

[3] - სვიმონ მოგვი ძველი ავტორების (წმ. ირინეოს ლიონელი, წმ. იუსტინე ფილოსოფოსი, წმ. თეოდორიტე კვირელი და სხვა) აზრით არის გნოსტიკური ერესის მამამთავარი. ისტორიული ცნობები მისი ცხოვრების შესახებ თითქმის არ შემონახულა. ცნობილია, რომ ის იყო სამარიელთა ტომიდან და მოინათლა პირველი სამოციქულო ქადაგების დროს სამარიაში. აქვე მოხდა მისი პირველი დაპირისპირება პეტრე მოციქულთან. გადმოცემები სვიმონ მოგვს წარმოაჩენს მოციქულობის და უპირველეს ყოვლისა პეტრეს შეუნანებელ და შეურიგებელ მოწინააღმდეგედ. სვიმონ მოგვისა და პეტრე მოციქულის უკანასკნელი დაპირისპირება შედგა რომში. გადმოცემა მოგვითხრობს, რომ სვიმონს, სურდა რა თავისი მაგიური ძალის ჩვენება, ჰაერში აიწია და ქალაქის თავზე ცურავდა მოქალაქეებისა და თვით იმპერატორის თანდასწრებით. მაგრამ პეტრე მოციქულმა, ლოცვა აღავლინა ერეტიკოსის შესარცხვენად და სვიმონი დედამიწაზე ჩამოვარდა და სასიკვდილოდ დაიმტვრა.

სვიმონ მოგვის მოძღვრებამ ჩვენამდე მოაღწია მეტად არეული და ერთმანეთის საწინააღმდეგო გადმოცემებით. ყველაზე უფრო თანამიმდევრულად მისი იდეები წარმოდგენილია წმ. იპოლიტე რომაელის თხზულებაში ”ფილოსოფუმენა” (Patrologiae cursus completus. Series graeca/Ed.J.P.Migne.Paris, 1857-1866.1 თ. XVI).

[4] - ტერტულიანე. აპოლოგია V, 1-2.

[5] - კორნელიუსის სარწმუნოებაზე მოქცევის შესახებ მოგვითხრობს ლუკა მახარებელი (იხ.: საქმე 10:1-48). კორნელიუსი თან ახლდა პეტრე მოციქულს მოციქულებრივი მსახურების დროს. საქადაგებლად გაგზავნილ იქნა ქ. სკეპსიოსში, სადაც მმართველის დიმიტრის მფარველობით განსაკუთრებით ყვაოდა კერპთაყვანისმცემლობა. იქ მან აღასრულა მრავალი სასწაული, მმართველი და მისი ოჯახი ჭეშმარიტ სარწმუნოებაზე მოაქცია. წმ. კორნელიოსი გარდაიცვალა ღრმა მოხუცებულობაში.

[6] - მოციქული აქაბი - ერთ-ერთი 70 მოციქულთაგანი. ფლობდა წინასწარმეტყველების ნიჭს, იწინასწარმეტყველა შიმშილობა იმპერატორ კლავდიუსის დროს (41-54 წწ.) და პავლე მოციქულის წამება (იხ.: საქმე 21:11).

[7] - გაიუს კალიგულა - რომის იმპერატორი (37-41 წწ.).

[8] - ჰეროდე აგრიპა I - არისტობულეს და ბერენიკეს ძე, ჰეროდე დიდის შვილიშვილი. 38 წელს კალიგულასაგან მიიღო ფილიპეასა და ლისანის ოლქები მეფის ტიტულთან ერთად, 40 წლიდან ფლობდა მთელ პალესტინას. 44 წელს საშინელი სიკვდილით აღესრულა (იხ.: საქმე 12:23). მისი სიკვდილის შემდეგ იუდეველები კვლავ მოექცნენ რომის პროკურატორობის მმართველობის ქვეშ.

[9] - ფილონ ალექსანდრიელი (დაახ. 20 წ. ქ. შ.-მდე-დაახ. 40 წ. ქ. შ.) - სწავლული იუდეველი და ფილოსოფოსი. ეგზეგეტიკის (ბიბლიური ტექსტების განმარტების მეცნიერების) ალექსანდრიული სკოლის ერთ-ერთი დამფუძნებელი. მისი კვლევის უმთავრესი საგანი იყო მოსეს ხუთწიგნეული. შემდგომში მართლმორწმუნე იუდაურმა აზრმა უარყო ფილონ ალექსანდრიელის თხზულებები მათი ელინისტური ხასიათის გამო.ფილონის ეგზეგეტიკური მეთოდი გამოყენებულ იქნა ორიგენეს, ნეტ. ავგუსტინეს, წმ. ამბროსი მედიოლანელის და სხვა რამდენიმე ადრექრისტიანი სწავლულის შრომებში.

მისი თხზულებები იხ.: Philonis Opera quae supersunt.Berlin, 1896-1930; 1962-1963. რუს. თარგ. იხ.: Филон Иудеянин. О жизни созерцательной//Смирнов Н.ПюТерапевты и сочинение Филона "О жизни созерцательной". Киев, 1909. ასევე: Тексты Кумрана. М., 1971. Вып.1.

[10] - 38 წელს შემოდგომით, როდესაც ბერძნებმა ალექსანდრიაში ებრაელების მასობრივი დევნა მოაწყვეს.

[11] - აპიონი (I ს.) - ეგვიპტელი სწავლული, ცნობილი არის იუდეველებისადმი განსაკუთრებული სიძულვილით. აპიონს, რომელიც მეთაურობდა იმპერატორ კალიგულასადმი წარგზავნილ ალექსადნრიელთა ელჩობას, მიზნად ჰქონდა დასახული რომისთვის გაეღვივებინა ეჭვი იუდეველებისადმი. იოსებ ფლავიუსმა საგანგებოდ დაწერა წიგნი ”აპიონის წინააღმდეგ” რუს. თარგ. იხ.: Иосиф Флавин. О древности иудейского народа. Против Апиона. СПБ., 1895.

[12] - იუდეველთა თემის უფროსი ალექსანდრიაში.

[13] - იუდაური სიძველენი XVIII, 8, 1. ჩვეულებრივ უწოდებენ ”სიძველეებს”, ბერძნული ”არქეოლოგიის” ლათინური შესატყვისიდან ”ანტიქუიტეს”.

[14] - იუდეის ომი, II, 9, 2.

[15] - იუდეის ომი, II, 9, 4.

[16] - იუდეველთა აჯანყება მოხდა 66-70 წწ. 70 წელს, ალყის შემდეგ, იერუსალიმი იქნა აღებული და დანგრეული. რომაელების სარდალი ვესპასიანე, იუდეველთა აჯანყების ჩახშობის მოთავე, 69 წელს გახდა იმპერატორი და ფლავიუსის დინასტიას დაუდო სათავე. საბრძოლო ოპერაციები იუდეაში განაგრძო მისმა შვილმა - ტიტუს ფლავიუსმა, რომელიც იმპერატორი გახდა 79 წელს.

[17] - კლავდიუსი - რომის იმპერატორი (41-54 წწ.).

[18] - იუდაური სიძველენი XIX, 8, 2.

[19] - განსხვავება აიხსნება იმით, რომ ეს მეფე სინამდვილეში ატარებდა ორ სახელს - ჰეროდე-აგრიპა.

[20] - იუდეის პროკურატორი (44-47 წწ.).

[21] - იუდაური სიძველენი, XX, 5, 1.

[22] - ელენე - დედოფალი.

მთელი სამეფო ოჯახი მოექცა იუდაიზმზე. ელენეს სასახლე ჰქონდა იერუსალიმში, იქვე იქნა დასაფლავებული.

[23] - იუდეური სიძველენი, XX, 5, 2.

[25] - მოწამე იუსტინე ფილოსოფოსი (II ს.) - ღვთისმეტყველი აპოლოგეტი. მას ეკუთვნის ქრისტიანობის ორი აპოლოგია. პირველი, სავარაუდოდ შექმნილია დაახ. 155 წ., მიძღვნილია იმპერატორ ანტონიუს პიუსისადმი. მეორე, დაწერილი 161 წ. - იმპერატორ მარკუს ავრელიუსისადმი. მას მიეკუთვნება ასევე ”დიალოგი ტრიფონ იუდეველთან.” ჩვენამდე მოღწეულია წმ. იუსტინეს ძირითადი საღვთისმეტყველო შრომების დიდი ნაწილი მხოლოდ სახელწოდებებით: ”ღმერთის უზენაესი მეუფების შესახებ”, ”სულის შესახებ”, ”ერესების წინააღმდეგ”, ”მარკიონის წინააღმდეგ”. ასევე შემორჩენილია ფრაგმენტები: ”აღდგომის შესახებ”, ”ერთმთავრობის შესახებ”, ”ეპისტოლე დიოგნეტესადმი”, ”სიტყვა ელინებისადმი”. წმ. იუსტინე მოწამეობრივად აღესრულა დაახ. 166 წ.

[26] - ამ ქანდაკებას არანაირი კავშირი არ ჰქონდა სვიმონ მოგვთან. 1754 წ. წმ. იუსტინეს მითითებულ ადგილზე (მდ. ტიბრის პატარა კუნძულზე).

ცხადია, რომ ქანდაკება დაუდგეს ძველ ღვთაებას Semo Sancus - სარწმუნოების დამცველი.

[27] - წმ. იუსტინე ფილოსოფოსი. აპოლოგია, I, 26.

[28] - მღვდელ-მოწამე ირინეოსი - ლიონის ეპისკოპოსი. წარმოშობით სმირნელი, წმ. პოლიკარპეს მსმენელი, მოციქულებრივი კაცის მოწაფე ირინეოსი გალიაში ჩავიდა დაახ. II ს-ის შუა ხანებში, იქ მიიღო მღვდლობა და 117 წლიდან იყო ლიონის ეპისკოპოსი. შეისწავლა კელტური ენა, რომლითაც ურთიერთობას ამყარებდა ადგილობრივ მოსახლეობასთან, მაგრამ წერდა ბერძნულ ენაზე. წმ. ირინეოს ლიონელის თხზულებებიდან ცნობილია: ეპისტოლე ”ფლორინუსის მიმართ ერთმთავრბის შესახებ, ანუ იმის შესახებ, რომ ღმერთი არ არის ბოროტების მიზეზი”, ”ოგდოადის შესახებ” (პირველი რვა ეონის შესახებ, რომლებსაც გნოსტიკოსი ვალენტინე მიიჩნევდა ყოველივე არსებულის დასაბამად), ”ეპისტოლე ვიქტორ პაპისადმი” (ვალენტინეს ერესის თაობაზე), მისადმი ”აღდგომის დღესასწაულის დროის შესახებ”, ”ელინთა წინააღმდეგ”, ”შემეცნების შესახებ”, ”მოციქულთა წინასწარმეტყველებანი”, ”წიგნი სხვადასხვა მსჯელობებზე”. ყველა ეს შრომა დაკარგულია. შემორჩენილია მხოლოდ მათზე მითითებანი და მათი ნაწყვეტები. სრულად შემორჩენილია მისი ხზულება ”ერესების წინააღმდეგ” (5 წიგნად) ძველ ლათინურ ტარგმანში, რომელიც იცოდა ჯერ კიდევ ტერტულიანემ. პირველად გამოიცა ერაზმუს როტერდამელის მიერ 1526 წ. წმ. ირინეოს ლიონელი, როგორც ერესების მოწინააღმდეგე, იხ.: Иванцов-Плфтонов А.М.Ереси трех первих веков христианства. М., 1885.

სვიმონ მოგვის შესახებ იხ.: ”ერესების წინააღმდეგ”, I, 23, 1-3.

[29] - პაპიასი - ჰიეროპოლის ეპისკოპოსი. წმ. ირინეოს ლიონელის (”ერესების წინააღმდეგ” V, 33, 4), იგი იყო იოანე მოციქულის ”მსმენელი” და წმ. პოლიკარპე სმირნელის მეგობარი. თუმცა ევსების მოყავს თვით პაპიასის სიტყვები იმის შესახებ, რომ იგი მხოლოდ აგროვებდა ცნობებს მოციქულთა სიტყვების შესახებ იმ პირებთან, რომლებიც უშუალოდ უსმენდნენ მას (ეკლესიის ისტორია, III, 39, 3-4). მან დაწერა ”უფლის სიტყვების განმარტება” (5 წიგნად). ეს თხზულება ჩვენამდე არ მოღწეულა.

[30] - ევსებიმ, შესაძლოა, ეს ცნობები მოიპოვა იულიანე აფრიკელისაგან. ეს ცნობა აღიარებულია უტყუარად. ალექსანდრიის ეკლესიამ ადრიდანვე დაიკავა მნიშვნელოვანი ადგილი სხვა ქრისტიანულ ეკლესიებს შორის, V ს-ში კი ალექსანდრიის პატრიარქი პატივის მიხედვით რიგით მესამე იყო რომისა და კონსტანტინოპოლის პატრიარქების შემდეგ, რასაც ადასტურებს VI ს-ის მსოფლიო საეკლესიო კრების 46-ე კანონი.

[31] - საუბარია ფილონ ალექსანდრიელის თხზულებაზე ”მჭვრეტელობითი ცხოვრების შესახებ”. იხ.: შენიშვნა 9, წიგნი II.

[32] - ეს ტბა მდებარეობს ალექსანდრიის სამხრეთით.

[33] - იმპერატორმა კლავდიუსმა განდევნა იუდეველები 50 წელს. აი, როგორ წერს ამის შესახებ სვეტონიუსი: ”იუდეველები, რომლებსაც მუდამ აშფოთებდათ ხრესტი, მან განდევნა რომიდან” (Гай Светоний Транквилл. Жизнь двенадцати Цезарей. М., 1990. С.143.

[34] - ეს მოხდა ვენტიდიუს კუმანიუსის პროკურატორობის დროს (48-52 წწ.). ეჭვგარეშეა, რომ მსხვერპლის დასახელებული რაოდენობა გადაჭარბებულია. იოსებ ფლავიუსის რაოდენობა გადაჭარბებულია. იოსებ ფლავიუსის ცნობით მსხვერპლის რაოდენობა შეადგენდა 10000 (იუდეველთა ომი, II, 12, 102) ან 20000 (იუდაური სიძველენი, XX, 5, 3).

[35] - ჰეროდე აგრიპა II - ჰეროდე აგრიპა I-ის ძე. 52 წელს მიიღო მეფის ტიტული. იუდეველთა აჯანყების დროს 66-70 წწ-ებში რომაელთა მხარეზე იყო. 70 წელს მან ტიტუს ფლავიუსთან ერთად ალყა შემოარტყა იერუსალიმს.

[36] - ანტონიუს ფელიქსი - იუდეის პროკურატორი (52-60 წწ.).

[37] - ნერონი - რომის იმპერატორი (54-68 წწ.).

[38] - იუდაური სიძველენი, XX, 8, 8.

[39] -იოსებ ფლავიუსი საუბრობს "სიკარიელების" შესახებ (სიკა - ”ხანჯალი”) - რადიკალური პოლიტიკური პარტია, თავდაპირველად, შესაძლოა, შედგებოდა ზილოტების ფრთისაგან. სიკარიელები გამოდიოდნენ რომის ხელისუფლების წინააღმდეგ. გამოირჩეოდნენ უკიდურესი შეუწყნარებლობით. მიმართავდნენ მასობრივ შეიარაღებულ გამოსვლებსა და ინდივიდუალურ ტერორს (იხ.: იუდაური ომები, II, 13, 3).

[40] - იუდაური ომები, II, 13, 5.

[41] - ჰორციუს ფესტუსი - იუდეის პროკურატორი (60-62 წწ.).

[42] - არისტრაქე მოციქული - ერთ-ერთი 70 მოციქულთაგანი, პავლე მოციქულის თანამოღვაწე, წარმოშობით თესალონიკიდან. მოც. პავლეს თან ახლდა იერუსალიმში უკანასკნელი მოგზაურობისას. მასთან ერთად იმყოფებოდა კესარიის ციხესა (იხ.: კოდ. 4:10) და რომისკენ ხიფათით აღსავსე საზღვაო მოგზაურობისას. გადმოცემის მიხედვით, გახდა სირიის ქ. აპამეის ეპისკოპოსი და აღესრულა მოწამეობრივად რომში პავლე მოციქულთან ერთად.

[43] - ჰეგეზიპე (II ს.) - ებრაელი ქრისტიანი, ავტორი ჩვენამდე მოუღწეველი თხზულებებისა ”ღირსშესანიშნაობები” (5 წიგნად). 155 წლის შემდეგ ის გაემგზავრა რომში, სადაც დარჩა დიდი ხნის განმავლობაში. ურთიერთობა ჰქონდა ბევრ ეპისკოპოსთან და ესაუბრებოდა მათ დოგმატურ საკითხებზე. მისი თხზულებებით არაერთგზის სარგებლობს ევსები.

[44] - ალბინუსი - იუდეის პროკურატორი (62-64 წწ.).

[45] - იუდაური სიძველენი, XX, 9, 1.

[46] - ანიანუსი - ალექსანდრიის ეპისკოპოსი (62-84 წწ.). იხ.: Сергий (Спасский), архим. Полный Месяце слов Востока. Владимир, 1901.

[47] - ტერტულიანე. აპოლოგია, V, 3.

[48] - გაიუსი (II ს.) - რომაელი პრესვიტერი და საეკლესიო მწერალი. მის შესახებ თითქმის არ შემორჩენილა სარწმუნო ცნობები.

ზეფირინუსი - რომის ეპისკოპოსი (202-218 წწ.).

[49] - კატაფრიგიელთა სექტის შესახებ იხ. ”ეკლესიის ისტორია”, V, 14-18.

[50] - მოციქულთა საფლავები აღმოჩენილ იქნა 1950 წელს.

[51] - დიონისე - კორინთოს ეპისკოპოსი (170-202 წწ.). რვა ეპისტოლის ავტორი: რომაელთა მიმართ, ლაკედემონელთა მიმართ, ათენელთა მიმართ, ნიკოდიმიელთა მიმართ, გნოსიელების მიმართ, გორტინელების და ამასიის ეკლესიების მიმართ, ასევე ქრისტოფორას მიმართ, რომელსაც უწოდებს ”მორწმუნე დას”. ეპისტოლეები თავის დროზე სარგებლობდა დიდი პოპულარობით, მათ დიდად აფასებდა ნეტ. იერონიმე. თუმცა, ყველა ესენი დაკარგულია, მათი მხოლოდ ნაწყვეტებია მოღწეულია ევსების მეშვეობით (იხ. ეკლესიის ისტორია, IV, 23).

[52] - გესიუს ფლორუსი - იუდეის პროკურატორი (64-66 წწ.). მისი მმართველობის შესახებ იხ.: ”იუდაური ომები”, II, 14, 9.

[53] - იუდაური სიძველენი, X, 11, 1.

 

ძველი ბერძნულიდან თარგმნა და შენიშვნები დაურთო ზურაბ ჯაშმა

საეკლესიო ბიბლიოთეკა, VII ტ. 2007 თბილისი