I თავი
ალექსანდრე მიხეილის ძე გრენკოვის
(შემდგომში სქემმონაზონი ამბროსის)
დაბადება და აღზრდა

სქემოსანი ბერი, მღვდელ-მონაზონი ამბროსი დაიბადა 1812 წლის 23 ნოემბერს, ტამბოვის გუბერნიის იმავე მაზრის სოფელ დიდ ლიპოვიცში. მისი მშობლები იყვნენ: მნათე მიხეილ თეოდორეს ძე და მართა ნიკოლოზის ასული გრენკოვები. ახალშობილს ნათლობისას ალექსანდრე დაარქვეს, კეთილმორწმუნე მთავრის, ალექსანდრე ნეველის პატივსაცემად, რომლის ხსენებაც ყრმის დაბადების დღეს დაემთხვა. ხელმწიფე იმპერატორი ალექსანდრე პავლეს ძეც, როგორც სეხნია წმინდა მთავრისა, მისი სულიერი მფარველობის ქვეშ იმყოფებოდა. ალექსანდრეს დაბადებამდე ცოტა ხნით ადრე რუსეთის საზღვრებიდან განდევნილ იქნა ნაპოლეონი თავისი საშინელი, გამანადგურებელი ურდოებითურთ.

გვაქვს საფუძველი ვიფიქროთ, რომ მტრებისაგან გათავისუფლებული რუსეთი განსაკუთრებული ზარზეიმით დღესასწაულობდა იმ წმინდანის დღეს, რომელიც მათი მეფის თანამოსახელე იყო. როგორც თავად ბერი გვიყვებოდა, ჩანს, მხოლოდ ამით შეიძლება აიხსნას ის, რომ ყრმის დაბადების დღეს ლიპოვიცელ გლეხებში განსაკუთრებული სადღესასწაულო განწყობილება შეინიშნებოდა.

ძველად სასულიერო პირებს ჰქონდათ ასეთი ჩვეულება: ბევრ სამრევლოში, ეკლესიის ყოველი წევრი, თითქმის მთელი მრევლი ერთმანეთის უახლოესი ნათესავი იყო. ასე იყო თავის დროზე დიდ ლიპოვიცშიც. ალექსანდრე მიხეილის ძის პაპა, მამა თეოდორე გრენკოვი, იყო მღვდელი და ეკავა კეთილმოწესის თანამდებობა. მისი შვილი მიხეილი მედავითნე გახლდათ და მთელი თავისი სახლეულით მამასთან ცხოვრობდა. ზემოთ აღნიშნული დღესასწაულის გამო, უშუალოდ ალექსანდრეს დაბადების წინ, მამა თეოდორეს მრავალი სტუმარი ეწვია. მშობიარე ქალის სახლში გაჩერება უხერხული შეიქნა, რის გამოც იგი აბანოში გადაიყვანეს, სადაც მოილოგინა კიდეც. შვილის დაბადების დღე – 23 ნოემბერი დედას კარგად დაამახსოვრდა, რადგან ამ დღეს მის სახლში ხალხმრავლობა იყო. შემდგომში, უკვე ოპტინის სქემოსანი მღვდელ-მონაზონი, ხუმრობით ამბობდა, იხსენებდა რა თავისი დაბადების ამ უჩვეულო გარემოებას: „როგორც ხალხში დავიბადე, ისე ხალხთან ერთად ვცოცხლობო“.

მედავითნე მიხეილ თეოდორეს ძეს რვა შვილი ჰყავდა, ოთხი ვაჟი და ოთხი ქალი. ალექსანდრე მათ შორის მეექვსე იყო.

ბავშვობაში ალექსანდრე ძალიან მკვირცხლი, მხიარული და გონებამახვილი ბიჭი იყო. საბავშვო გასართობებს მთელი არსებით ეტანებოდა, რითაც მუდმივად ივსებოდა მისი ცოცხალი ბავშვური წარმოდგენა. სწორედ ამიტომ შინ იშვიათად ჩერდებოდა; ზოგჯერ დედა დაავალებდა უმცროსი შვილის აკვანი დაერწია, რაც ალექსანდრესთვის მეტად მოსაწყენი რამ იყო. ამის მიუხედავად, იგი ჩვეულებრივ შეუდგებოდა ამ საქმეს და არწევდა მხოლოდ მანამ, სანამ დედა, სხვადასხვა საოჯახო საქმეებით დაკავებული, თვალს არ მიეფარებოდა. მაშინ ალექსანდრე ფანჯარასთან მივიდოდა, ფრთხილად გამოაღებდა მას და თვალის დახამხამებაში გაუჩინარდებოდა, რათა თანატოლებთან ეანცა. განსვენებული ბერი ხშირად ჰყვებოდა თავის ბავშვურ ცელქობაზე; ერთხელ ის ჭერქვეშ შემძვრალა ვითომდა მტრედების დასაჭერად, მაგრამ იქიდან გადმოვარდნილა და ზურგიც შესამჩნევად გადაუტყავებია. ამაზე ოჯახის წევრებისთვის არაფერი უთქვამს, რათა თავისი გიჟმაჟობისთვის უფრო მეტად არ დაესაჯათ. ერთხელ, დედის შენიშვნის მიუხედავად, არ მოშვებია ეზოში დაბმული თვინიერი ცხენის გაშოლტვას, რომელსაც, მოთმინებიდან გამოსულს, ალექსანდრე თავში დაუშავებია. გასაგებია, რომ ასეთი ყოფა-ქცევის გამო, ალექსანდრე ოჯახში არ ჰყვარებოდათ. მასთან გან-საკუთრებული ურთიერთობა არც ბებიას ჰქონდა, არც პაპას და, წარმოიდგინეთ, არც მშობელ დედას, რომელიც უფრო დიდი სიყვარულით ეპყრობოდა თავის უფროს ვაჟიშვილ ნიკოლოზს და უმცროს პეტრეს.

საშამ, როგორც საზრიანმა ყმაწვილმა, შეიძლება არც იცოდა მისადმი ასეთი დამოკიდებულების მიზეზი, ან პირიქით, იქნებ იცოდა კიდეც, ოღონდ მხოლოდ ნაწილობრივ. ერთი რამ ფაქტია: მას არ შეეძლო ისე მოქცევა, რომ ოჯახის უფროსი წევრების სიყვარული დაემსახურებინა. დროდადრო სწყინდა ისიც, რომ მისი უმცროსი ძმა ოჯახში განსაკუთრებული სიყვარულით სარგებლობდა. ბერი ამბროსი გადმოგვცემდა: „ერთხელ, შემოდგომაზე, ამით განაწყენებულმა, გადავწყვიტე შური მეძია ძმაზე. ვიცოდი, რომ პაპას არ უყვარდა ხმაური და როდესაც ვიხმაურებდით, ის ქოჩორში გვწვდებოდა, განურჩევლად მტყუანისა და მართლისა. ამიტომ მე ძალიან გავაბრაზე პაპაჩემი, რათა მისი მძიმე ხელი ჩემს უმცროს ძამიკოსაც მოხვედროდა. მოთმინებიდან გამოსულმა პაპამ ორივეს გვცემა. მეც ეს მინდოდა; მე, გარდა პაპისა, ამის გამო ბებიამ და დედამაც მცემეს“. საერთოდ, ზედმეტი სიცელქისათვის ალექსანდრეს ხშირად ტუქსავდა სამივე – პაპაც, ბებიაც და დედაც.

უნდა აღინიშნოს, რომ, როდესაც უყვებოდა ზოგიერთ მნახველს თავისი ბავშვობის შესახებ, მშვიდი ბერი თითქოს საერთო-სახალხო აღსარებას ამბობდა საკუთარ შეცოდებებზე და საკუთარ თავს განიკითხავდა მსმენელთა წინაშე, ამიტომ თხრობას ზოგჯერ ასე იწყებდა: „ვინანიებ თქვენ წინაშე; ვაკეთებდი ამასაც და იმასაც. აი, რა დიდად ცოდვილი ვარ!“

თუ საქმეს უფრო სერიოზულად შევხედავთ, ვნახავთ, რომ ბავშვობის დროინდელი გართობანი და ცუღლუტობანი ალექსანდრესთვის მაინცდამაინც სასაყვედურო არ არის. ეს იყო უბრალოდ გატაცებები სიცოცხლით სავსე, მოუსვენარი ბავშვისა, რომელსაც, როგორც იტყვიან, ერთ ადგილას ვერ დასვამდი. ღვთისმოსავ ოჯახში დაბადებული და გაზრდილი, სადაც მის ყოველგვარ უბოროტო სიცელქეს უყურებდნენ, როგორც მძიმე დანაშაულს, რისთვისაც ხშირად სჯიდნენ კიდეც, ძალიან შორს იდგა ყოველგვარი გამხრწნელი ზნეობისაგან. პირიქით, ის იზრდებოდა წმინდა რელიგიური მიმართულებით… მაგალითად, სახლში პირველად კითხვა სლავური ანბანით ასწავლეს, წააკითხეს ჟამნობა და დავითნიც. ასე რომ, მისი განათლება ემყარებოდა წმიდა ლოცვებს და ფსალმუნებს, ღვთიური სულით გამოთქმულს წმინდა მეფის, დავით წინასწარმეტყველის მიერ. მამას ყოველ დღესასწაულზე ეკლესიაში მიჰყავდა, სადაც ის მშობლებთან ერთად კითხულობდა და გალობდა კიდეც გუნდში; როცა სახლში იყო, თვალწინ ყოველთვის ედგა თავისი ნათესავებისა და ახლობლების სერიოზული, თავმდაბალი და მადლმოსილი სახეები, რომელთაგანაც არათუ ენახა, არც გაეგო რაიმე ცუდი, გარდა იმ საყვედურებისა, რასაც მისი მისამართით ამბობდნენ. ბერი თავის დედაზე ყოველთვის ამბობდა, რომ ის წმინდად ცხოვრობდა. ალექსანდრესთვის გატა-ცებებს მოჰქონდა არა მავნე, არამედ სასარგებლო ჩვეულებანი, რადგან გულუბრყვილო ბავშვების გარემოცვაში იმყოფებოდა. გატაცებები მწუხარებისა და კარჩაკეტილობისაგან განაშორებდნენ, რომლებიც შეიძლება მასში დავანებულიყო მუდმივად სერიოზულ, მშვიდ ოჯახში ყოფნის გამო. ის, თუ როგორ იძია მან შური ძმაზე, არც ღირს გასახსენებლად; ეს იყო ერთადერთი შემთხვევა მისი ბავშვური თავშეუკავებლობისა. უცოდველი განა ვინ არის?

დრო ჩვეული რიტმით გადიოდა. დადგა ჟამი, ეზრუნათ მშობლებს ალექსანდრეს სწავლა-განათლებაზე, რომელიც რატომღაც რამდენადმე გაჭიანურდა. ბიჭს 12 წელი შეუსრულდა, როდესაც მშობლებმა შეიყვანეს ტამბოვის სასულიერო სასწავლებლის პირველ კლასში. ძველი სასულიერო სასწავლებლის სიღარიბემ და უბადრუკობამ, მასწავლებელთა და შესასწავლ მეცნიერებათა ნაკლებობამ ნიჭიერ ყმაწვილს ხელი ვერ შეუშალა კარგად ეკეთებინა თავისი საქმე. ის უწინდებურად სულ მხიარული იყო და უყვარდა საბავშვო თამაშები, მისთვის დავალებულ გაკვეთილებს დაუდევრად არ ექცეოდა. ეს უკანასკნელი იმითაც აიხსნება, რომ სასულიერო სასწავლებლის მასწავლებლები თავიანთ აღსაზრდელებს ძალიან მკაცრად ექცეოდნენ.

ამ სასწავლებელში ყოფნის დროს ალექსანდრეს შესახებ განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანი ცნობები არ მოგვეპოვება. ბერი მხოლოდ სასწავლებლის ერთ მკერავზე ჰყვებოდა, რომელიც ბავშვებისთვის ტანსაცმელს კერავდა. მისი ალერსი ალექსანდრეს გულს ტკბილად ხვდებოდა. „როდესაც პატარა ბიჭი ვიყავი, – ასე ამბობდა ბერი, – სასწავლებელში გვყავდა საერთო მკერავი. მე მა-ღალი ვიყავი, ის სულ საშას მეძახდა. ჩემს სხვა ამხანაგებს ჩემნაირად არ ეფერებოდა. ვაღიარებ, – ეს ჩემთვის მეტად გულისამაჩუყებელი იყო“. ამ ფაქტს შეიძლება არც ჰქონდეს რამე არსებითი მნიშვნელობა, მაგრამ საშასთვის, რომელმაც მთელი სიყრმე მისადმი არაკეთილ-განწყობილ ოჯახში გაატარა, მკერავის მოფერება ძალიან სასიამოვნო იყო. იქნებ, ამ შემთხვევის გამო გამოუმუშავდა ბერს ანდაზის მსგავსი რამ: „ადამიანებს ალერსისაგან თვალები ეცვლებათო“.

1830 წლის ივლისში, ალექსანდრე გრენკოვი, როგორც ერთ-ერთი საუკეთესო მოწაფეთაგანი, განაწესეს ტამბოვის სასულიერო სემინარიაში შესაყვანად. სემინარიაში, ისევე როგორც სასწავლებელში, დიდი ნიჭის წყალობით, ის ძალიან კარგად სწავლობდა. მეცნიერებებს ადვილად ეუფლებოდა. მისი ერთ-ერთი ამხანაგი ჰყვებოდა: „იყო შემთხვევა, როცა უკანასკნელი კაპიკით სანთელს შეიძენდი; იმეორებდი და იზეპირებდი მოსამზადებელ გაკვეთილებს, ის კი (გრენკოვი) ძალიან ცოტას მეცადინეობდა, კლასში მოსული სხვებზე უკეთ დაიწყებდა გაკვეთილის მოყოლას ზუსტად ისე, როგორც ეს წიგნში ეწერა“. ამიტომაც თავისუფალი დრო საკმარისად ჰქონდა. ბუნებით მხიარული და ცოცხალი ხასიათისა სემინარიაშიც გართობის მოყვა-რული გახლდათ. მისი საყვარელი გასართობი ამხანაგებთან საუბარი, სიცილი და ხუმრობა იყო. ასე რომ, ყოველთვის კარგ ხასიათზე მყოფი, საზოგადოების სული და გული გახლდათ.

ამასთანავე, ძნელი წარმოსადგენი იქნებოდა გართობისაკენ სწრაფვის შეკავება, როგორც ამ ჭაბუკის, ისე სემინარიის სხვა ახალგაზრდებისა, რომ არა სემინარიის მაშინდელი ხელმძღვანელობის სიმკაცრე.

აწ განსვენებული ბერი იხსენებდა მაშინდელი სემინარიის ახალგაზრდა რექტორს, არქიმანდრიტ იოანეს, რომელიც ახალგაზრდობაშივე გარდაიცვალა ტამბოვში, ერთ-ერთი ვერსიით ქოლერისაგან. ის ძალიან ჭკვიანი, კეთილგონიერი, შორსმჭვრეტელი, და ამავე დროს, მკაცრიც იყო; დიდი გამოცდილება ჰქონდა, როგორც აღმზრდელებთან, ისე აღსაზრდელებთან ურთიერთობისა. იყო შემთხვევა, თუ გაიგებდა რომელიმე მასწავლებელი გაკვეთილზე დაიგვიანებსო, თვითონ წინასწარ შედიოდა კლასში და ჰკითხავდა: „სად არის მასწავლებელი?“ მოსწავლეების პასუხზე – „ჯერ არ მოსულა“ – იტყოდა: „გააგზავნეთ!“ თვითონ კი კლასში მიმოდიოდა. როდესაც მასწავლებელი მოვიდოდა, რექტორი თითქოს აღარც ამჩნევდა მის უხერხულობას, შეხვდებოდა ზრდილობიანად, თავაზიან სიტყვას ეტყოდა და კლასიდან მაშინვე გავიდოდა, რითაც მასწავლებელს აგრძნობინებდა, რომ მეცადინეობა დაწყებულია.

აღსაზრდელებსაც მშვიდად მიმართავდა ხოლმე, არავის დაუყვირებდა, არ მრისხანებდა, ყოფაქცევაში უარყოფით ნიშანს არავის უწერდა, იშვიათად შემოვიდოდა კლასში და ძალიან შთამაგონებლად გვესაუბრებოდა: „მე ყველას კარგად გიცნობთ; თქვენი ყველა შესაძლებლობა და მიდრეკილება ვიცი. მე არ დავიწყებ კარგი მოსწავლეების მხილებას, ხოლო თქვენ, აი, მაგალითისათვის… დაასახელებდა გვარს, ის დგებოდა. რექტორი ყველას წინაშე იწყებდა ლაპარაკს: „შენ მიდრეკილება გაქვს ამისკენ და ამისკენ“; ააყენებდა შემდეგ მოსწავლეს და შემდეგნაირად ამხილებდა: „აი შენ ამისკენ და ამისკენ გაქვს მიდრეკილება“, ბოლოს დაამატებდა: „ისინი ამხანაგურად გამოტყდებიან თქვენ წინაშე“. მართლაც, მხილებულნი აღიარებდნენ, რომ რექტორმა სიმართლე თქვა. ამის შემდეგ თუ რომელიმე მოწაფე იზარმაცებდა, გაკვეთილს არ მოჰყვებოდა ან კლასში არ ივლიდა, რექტორი ეტყოდა: „ფრთხილად იყავი, გამხილებ ყველას წინაშე“. საიდან ჰქონდა ასეთი გულმოდგინება. საერთოდ ამ რექტორის წინაშე, აწ განსვენებული ამბროსი ბერის სიტყვით, ყველა ძრწოდა, მასწავლებლებიც და მოსწავლეებიც, ამ უკანასკნელთა შორის კი, რა თქმა უნდა, იყო ახალგაზრდა გრენკოვიც.

საღვთისმეტყველო მეცნიერების გაკვეთილებს ალექსანდრე მიხეილის ძე უკვე სხვა რექტორისაგან, არქიმანდრიტ ადრიანესაგან ისმენდა. ის დაბალი კაცი იყო და ოდნავ კოჭლი. ახალ რექტორს არ ჰქონდა ის სიმკაცრე და შორსმჭვრეტელობა, რაც მის წინამორბედს გააჩნდა. სამაგიეროდ ტამბოვის ახალგაზრდა ეპისკოპოსი არსენი (შემდგომში კიევის მიტროპოლიტი) ძალიან მკაცრად ეპყრობოდა სემინარიის აღსაზრდელებს, თვითონ ესწრებოდა გამოცდებს და დიდ ყურადღებას იჩენდა მათი გამოცდისას – ჰქონდათ თუ არა კარგად ნასწავლი საგანი. ცუდად მოპასუხეს იქვე სჯიდა ყოველგვარი ცერემონიის გარეშე. ერთხელ, გამოცდებზე ჩამოსულმა, მოსწავლეებს რომელიღაც საგანში კითხვები დაუსვა, მაგრამ მისდა გასაკვირად, ბავშვები არ პასუხობდნენ. გაბრაზებულ მღვდელმთავარს უნდოდა ისინი დაეჩოქებინა; მერე აღმოჩნდა, რომ ბავშვები უდანაშაულონი იყვნენ. მღვდელმთავრის კითხვაზე, თუ რატომ არ პასუხობდნენ მოსწავლეები, რექტორმა ბოდიში მოიხადა და მღვდელმთავარს განუმარტა – თურმე ბავშვებმა გამეორება ვერ მოასწრეს იმისა, რასაც მეუფე ეკითხებოდა. „მაშინ რატომ აღნიშნე ეს კონსპექტში?“ – მკაცრად, უცერემონიოდ მიმართა მღვდელმთავარმა რექტორს და მკაცრი საყვედურიც გამოუცხადა.

ყოველივე ზემოთქმულიდან შეიძლება დავასკვნათ, რომ ალექსანდრემ მთელი თავისი ახალგაზრდობა – სახლსა თუ სკოლაში – სიმკაცრეში გაატარა, შეიძლება ითქვას, არა უბრალო, არამედ მეტად საგრძნობ სიმკაცრეში. ეს იყო ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი იმისა, რომ ალექსანდრე მიხეილის ძე გრენკოვმა 1836 წლის ივლის-ში წარმატებით დაამთავრა სემინარიის კურსი, სტუდენტის ხარისხით, მე-7 ნომრით და კარგი ყოფაქცევით, როგორც მის ატესტატშიც არის აღნიშნული.

სასურველია ვიცოდეთ, თუ რომელი მეცნიერებები იტაცებდა მას განსაკუთრებით. თუ ატესტატის მონაცემებს გავითვალისწინებთ, ალექსანდრეს ზოგიერთ საგანში კარგი შეფასება მიუღია. შეიძლება დამაჯერებლად ითქვას, რომ მისი საყვარელი საგნები წმიდა წერილი, ღვთისმეტყველება, ისტორია, გრამატიკა და ლოგიკა იყო. თუ მხედ-ველობაში მივიღებთ იმ მიდრეკილებებს, რომლებიც მას ბავშვობაში ჰქონდა, ცხადი გახდება, თუ რატომ იყო მის გულთან ეს საგნები უფრო ახლოს, ვიდრე სხვები.

ერთხელ ალექსანდრეს ლექსის დაწერა გადაუწყვეტია. აი, ასე უყვებოდა ბერი ამ ამბავს გარსშემოხვეულ მსმენელებს: „გამოგიტყდებით, ერთხელ ვცადე ლექსის დაწერა იმ იმედით, რომ ეს ადვილი საქმე მეგონა. შევარჩიე კარგი ადგილი, ისეთი, სადაც მთაც იყო და ბარიც, და მოვემზადე დასაწერად. ძალიან დიდხანს, დიდხანს ვიჯექი და ვფიქრობდი, რა და როგორ დამეწერა, მაგრამ ვერაფერი დავწერე“. აშკარაა, რომ ალექსანდრე არ ყოფილა შემოქმედებითი ნიჭით დაჯილდოებული, უბრალო მელექსეობაც კი არ ეხერხებოდა. უკვე ბერობაში ჰქონდა ჩვეულება, დროდადრო, სახუმარო ტონით გარითმულად დაემოძღვრა მსმენელი, შესაძლებელია ანდაზებითაც. ის რომ, პოეტური ნიჭი არ ჰქონდა, ჩირქს ვერ სცხებდა მის ღირსებას, რადგან ყველა ჭკვიანი ადამიანი პოეტი როდია. საყურადღებოა ისიც, რომ ბერი, როგორც ზემოთ იყო ნახსენები, მსმენელებს თავის ნაკლოვანებებზე ელაპარაკებოდა, რაც პირველ რიგში საკუთარი თავის დამცირებას ნიშნავდა ხალხის წინაშე, განსაკუთრებით კი მათ წინაშე, ვინც მას წმინდანივით უყურებდა. ამიტომ ალექსანდრე თავს ხშირად უდარებდა ვინმე უნიჭო ევსუქის, კიევო-პეჩორის ლავრის ბერს, რომელზეც ასეთი რამ არის ნაუწყები: იგრძნო რა გატაცება ლექსის წერისა, ერთხელ, ზაფხულის წყნარ ამინდში, დნეპრის ნაპირას გამოვიდა და უცებ დაწერა ერთი სტრიქონი: „იდინე, იდინე, წყნარო დნეპრო!“ ამის შემდეგ დიდხანს იჯდა სანაპიროზე და როცა უკვე აღარ შეეძლო რამე მიემატებინა დაწერილისთვის, სტრიქონს მიაწერა: „ეს ლექსი დაწერა მამა ევსუქიმ“.

ამ მშვიდ ბერს, მამა ამბროსი უნდა დაემალა თაყვანისმცემლებისაგან, რადგან ყოვლადმოწყალე ღმერთისაგან ისეთი მაღალი სულიერი ნიჭით იყო დაჯილდოებული, რომლის წინაშეც ყოველგვარი მიწიერი ამაოება ფერმკრთალდება, როგორც ღამის ვარ-სკვლავიანი შუქი ბრწყინვალე, ყოვლისმაცოცხლებელი მზის წინაშე.

II თავი
მიზეზები, რომლებმაც ალექსანდრე მიხეილის ძე
აიძულეს, წასულიყო მონასტერში
„განკითხვანი შენნი უფსკრულ მრავალ“

უდავო ჭეშმარიტებაა, რომ ღვთის შიში სიბრძნის დასაბამია , მაგრამ არც იმის უარყოფა შეიძლება, რომ ღვთის შიშის დასაწყისი ადამიანურ შიშს ემყარება: თუკი არ განვიცადეთ შიში კაცთა, რომლებსაც ვხედავთ, როგორღა ვისწავლით შიშს ღვთისას, რომელიც არ გვინახავს?! თუ ამ ჭეშმარიტებას ალექსანდრეს ცხოვრებას მივუსადაგებთ, აუცილებლად მივალთ ამ დასკვნამდე: რათა ზნეობრივად აღზრდილიყო, მან თავისი სიყრმე სიმკაცრეში, ადამიანური შიშის ქვეშ გაატარა; – ანუ ადამიანური შიშით; ამას-თანავე, მისდა შეუმჩნევლად მის გულში შემოდიოდა და აღიბეჭდებოდა ღვთის შიში, რომელმაც შემდგომში მისი ცხოვრება სწორი მიმართულებით წარმართა.

ახალგაზრდა, მხიარულ ალექსანდრეს არასოდეს მოსვლია აზრად მონასტერში ცხოვრება. უკვე ბერობისას იგი გაიხსენებს: „არასოდეს მიფიქრია მონასტერში წასვლაზე, ამას მხოლოდ სხვები მიწინასწარმეტყველებდნენ, ოღონდ არ ვიცი, რატომ“. მაინც რატომ ფიქრობდნენ ასე სხვები? ალბათ, იმიტომ, რომ ღვთის შიში, ალექ-სანდრეს გულში ღრმად დანერგილი, მის ქცევებს იმ თვისებებს და მიმართულებებს აძლევდა, რაც არ ჰქონდათ მის თანატოლებს, რომლებიც უფრო ამქვეყნიური სიამისკენ იყვნენ მიდრეკილნი. ალექსანდრე საერო მეცნიერებებსაც ისე გულმოდგინედ არ სწავლობდა, როგორც წმინდა წერილს. ღვთის სიტყვა ხომ თვითონ არის ცოცხალი, მოქმედი , რაც მის გულში ნერგავდა და კიდევ უფრო განამტკიცებდა ღვთის შიშს.

იგონებდა რა თავის წარსულს, აწ განსვენებული ბერი ამბობდა: „ერთხელ ძალიან ავად გავხდი, გამოკეთებას პირი არ უჩანდა. ჩემი გამოჯანმრთელების იმედი ყველამ დაკარგა არც მე მქონდა დიდი იმედი. გააგზავნეს მოძღვართან; იგი აგვიანებდა. მე ვთქვი: მშვიდობით ღვთის სინათლევ! და იქვე მივეცი უფალს აღთქმა, რომ თუკი ამ უძლურებიდან გამომიყვანდა, უსათუოდ წავიდოდი მონასტერში“. საინტერესოა, რამ აიძულა ახალგაზრდა კაცი დაედო ასეთი აღთქმა? მას ხომ აქამდე მონასტერზე არც უფიქრია? უზრუნველი და მხიარული ბავშვობის მქონე ღვთის საშინელმა სამსჯავრომ შეაშინა, რომლის შემდეგაც ცოდვილები ჯოჯოხეთის მარადიულ სატანჯველში განწესდებიან. შესაბამისად, მას ეს აღთქმა – წასულიყო მონასტერში – ღვთის შიშმა დაადებინა. რა იყო მთავარი მიზეზი შემდგომში აღთქმის შესრულებისა, მონასტერში მისვლისა და მომავალი მოღვაწეობისა? ღვთის შიში, რომელსაც საფუძველი ადამიანურ შიშში ჰქონდა, ე.ი. გარკვეულ დრომდე სიმკაცრეში ცხოვრება.

აწ განსვენებული ბერის თქმით, მონასტერში მისვლამდე ოთხი წლით ადრე, იგი ძლიერ დაავადდა, რამაც გააზრებულად წარმართა მისი ცხოვრება კეთილი მიზნისკენ. მაშასადამე, ეს მოხდა სემინარიაში, ბოლო კურსზე სწავლისას, რადგან მისი დასრულებიდან მონასტერში დამკვიდრებამდე (1836 წლიდან 1839 წლამდე) მხოლოდ სამი წელი გავიდა. როგორც საქმე გვიჩვენებს, ალექსანდრეს თავისი აღთქმის შესრულება განკურნებისთანავე არ შეეძლო, ამისთვის მას კიდევ ერთი წელი სჭირდებოდა – ჯერ ბოლო კურსი უნდა დაემთავრებინა; სხვაგვარად – აღთქმის შესასრულებლად დაეტოვებინა საღვთისმეტყველო სასწავლებელი – ვერც იფიქრებდა, რადგან ამის უფლებას არ მისცემდნენ არც მშობლები და არც სემინარიის ხელმძღვანელობა.

მთელი წელი სემინარიაში ყოფნამ და მხიარულმა გარემომ მაინც ვერ შეანელა მასში ბერობისაკენ ლტოლვა, მაგრამ, ამის მიუხედავად, სწავლის დამთავრების შემდეგ ერთბაშად მაინც ვერ გადაწყვიტა მონასტერში წასვლა. დადგა დრო შებრძოლებოდა საკუთარ თავს – ეს იქნებოდა მეტად მძიმე ბრძოლა! ის გრძნობდა, თუ როგორი აღთქმით დაუკავშირდა ღმერთს – მიეძღვნა მთელი თავისი ცხოვრება მისი მსახურებისთვის, როგორც ბერმონაზონს. ამასთანავე საერო ცხოვრებაც აცდუნებდა, მრავალგვარი გრძნობისმიერი სიამეების აღსრულება მის სულს მაგნიტივით იზიდავდა. ცნობილია, რომ ადამიანის ბრძოლა საკუთარ თავთან გრძელდება მთელი ცხოვრების მანძილზე: სხვადასხვაგვარი აკრძალვებისა და განსაცდელების გაძლება, ქრისტესთან თანაჯვარცმა და, მანამ, საკუთარი ჯვარცმა – ეს ბრძოლაა, როგორც იტყვიან, გენერალური ბრძოლა, საიდანაც ადამიანი გამოდის ან გამარჯვებული, ან დამარცხებული. იოანე კიბისაღმწერლის მოძღვრების თანახმად, ამბროსი ბერი ყველას, ვისაც კი გაუჩნდებოდა ნამდვილი სურვილი ღმერთის მსახურებისა, ანუ ბერმონაზვნობისა, ურჩევდა, არ დაყოვნებულიყვნენ და მყისიერად შეესრულებინათ ეს კეთილი საქმე.

სემინარიიდან ახლად გამოსული ალექსანდრეს წინაშე სხვადასხვა გზა იხსნებოდა: მისთვის ღია იყო კარი უმაღლესი სასულიერო სასწავლებლისა – აკადემიისა; მას შეეძლო გამხდარიყო სასულიერო პირი მოძღვრის თანამდებობით, მაგრამ ღმერთთან აღთქმით დაკავშირებულს, არ შეეძლო თავი სხვა რამით დაეკავებინა; აირჩია ისეთი ადგილი, რომელიც მას ვერანაირად ვერ შეავიწროებდა, თუკი მთლიანად განეშორებოდა საერო ცხოვრებას. სემინარიის დამთავრების შემდეგ იგი ერთი მემამულის ოჯახში ბავშვების მასწავლებლად მოეწყო. ამ მოვლენის გახსენებისას ბერი სხვათა შორის ამბობდა, თუ როგორი სიფრთხილით ურთიერთობდა იგი მათთან. „იყო შემთხვევა, – ამბობდა ბერი, – როცა ცოლ-ქმარი წაიჩხუბებდა, ისინი ერთმანეთზე საჩივრებით მომმართავდნენ. მე ჩემთვის ვფიქრობდი, რა უნდა მექნა. ისინი წაიკამათებდნენ, მაგრამ ერთი ან ორი საათის შემდეგ ისევ შერიგდებოდნენ. მე კი თუნდაც ერთხელ ერთ-ერთის მხარე რომ დამეჭირა, მაშინ მეორე განეწყობოდა ჩემ წინააღმდეგ; ასე რომ, იყო შემთხვევა, როცა მხოლოდ ვისმენდი მათ საჩივრებს, კარგად ვაკვირდებოდი მათ და ჩუმად ვიღიმებოდი. ისინი საბოლოოდ ერთმანეთს ურიგდებოდნენ, მე კი ორივესთან მშვენიერი ურთიერთობა მქონდა“. ამ დროისათვის ალექსანდრე მისთვის უცნობ საზოგადოებრივ წესსაც ეცნობოდა: მემამულის ოჯახს სხვადასხვა წოდების ადამიანები სტუმრობდნენ, რომელთა გაცნობასა და ურთიერთობას ალექსანდრესთვის დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა. ამ ყველაფრის გახსენების შემდეგ ბერი დასძენდა ხოლმე, რომ ყველგან, სადაც არ უნდა ყოფილიყო და ვისთანაც არ უნდა ეცხოვრა, მოდავენი მხოლოდ მისგან ითხოვდნენ რჩევას და მხოლოდ მასში ხედავდნენ შემრიგებელს. ეს იმაზე მიუთითებს, რომ მიუხედავად ალექსანდრეს მხიარული ხასიათისა, სულიერი ცხოვრების ნიჭი მასში უკვე საჩინო ხდებოდა.

აღნიშნული მემამულის სახლში ალექსანდრე წელიწადნახევარი მუშაობდა მასწავლებლად. მაგრამ აი, ქალაქ ლიპეცკის სასულიერო სასწავლებელში აღმოჩნდა მასწავლებლის თავისუფალი ადგილი, რომელიც, სემინარიის უფროსობის გადაწყვეტილებით, 1838 წლის 7 მარტიდან სწორედ ალექსანდრეს დაუმტკიცეს. იგი მალე მივიდა დანიშნულების ადგილას და დაიწყო მუშაობა პირველი კლასის მასწავლებლად. ცოტა ხანში, დაითხოვეს რა რამდენიმე მასწავლებელი, ალექსანდრემ გადაინაცვლა ჯერ მეორე, ხოლო შემდეგ მაღალ კლასში , სადაც ასწავლიდა ბერძნულ ენას და მასთან დაკავშირებულ საგნებს. ალექსანდრეს ლიპეცკში ჩამოსვლის დროისათვის მასწავლებლებს ჰქონდათ სახაზინო ბინები – სასწავლებლის ეზოში იდგა ხის ორი კორპუსი; ერთი ყვითლად იყო შეღებილი, მეორე კი – ცისფრად. გადმოცემის თანახმად ალექსანდრე პირველ კორპუსში ცხოვრობდა. საყურადღებოა ისიც, რომ სას-წავლებელში მუშაობდა ორი სტუდენტი, ალექსანდრეს ამხანაგები სემინარიიდან – ვასილ თეოდორეს ძე სვეტოზაროვი და პავლე სტეფანეს ძე პოკროვსკი. ამ უკანასკნელზე მხოლოდ ის ვიცით, რომ იგი ალექსანდრეზე ერთი კურსით წინ იყო სემინარიაში.

იყო რა ბუნებით ცოცხალი და მხიარული ხასიათისა, ალექსანდრე მეტისმეტად ერთობოდა საერო გასართობებით: უყვარდა სიმღერა, მუსიკა და გარკვეული პერიოდი, როგორც შემდგომში გამოტყდებოდა ხოლმე, ფიქრობდა სამხედრო სამსახურში მოწყო-ბაზეც. ამჟამინდელი ცხოვრება ალექსანდრესი – ყოფნა მეგობრების გარემოში – წარმოგვიდგება სულ სხვა სამყაროდ, ვიდრე ეს სკოლაში იყო, როდესაც მისი ბავშვური ცხოვრება უზრუნველად მიედინებოდა.

სულიერად გამოცდილი ადამიანები ამბობენ, რომ ცოდვით დაცემა ხსნის მაძიებელი ადამიანისთვის ზოგჯერ ღვთივსასურველი მოშურნეობის აღმძვრელია. მსგავსი რამ მოხდა ალექსანდრეს ცხოვრებაშიც. მართალია, იგი გულმოდგინედ ადგა ღვთისმოსაობის გზას, მაგრამ დაბრკოლებებს მაინც ჰქონდა ადგილი: დაცემას დაცემა მოსდევდა, სინანულს – სინანული, ხოლო გამოსწორების პირობას – ასევე აღთქმა გამოსწორებისა. თვითონ ბერი ასე გვიხატავს თავის მაშინდელ მდგომარეობას: „გამოჯანმრთელების შემდეგ მთელი ოთხი წლის განმავლობაში ვნანობდი, თავს ვერ ვანებებდი საერო ცხოვრებას; ისევ განვაგრძობდი ნაცნობ-მეგობრების მონახულებასა და საუბრებში გართობას. ჩემთვის ხშირად მიფიქრია – მორჩა! დღეიდან დავდუმდები, აზრით არ გავიფანტები! მაგრამ უცებ შეხედავ – მიმიწვევს ვინმე სტუმრად, მეც, რასაკვირველია, თავს ვერ შევიკავებ და გავერთობი საუბრით. სახლში დაბრუნებულს კი სულ მიმძიმს; ვფიქრობ: მორჩა! აწი სამუდამოდ შევწყვეტ ყბედობას! შეხედავ – ისევ გამომიძახეს სტუმრად; მე ისევ ვყბედობ. აი, ასე ვწვალობდი მთელი ოთხი წლის განმავლობაში“.

სინდისის – ამ ულმობელი მსაჯულის დასამშვიდებლად და შინაგანი ტანჯვის შესამსუბუქებლად, ალექსანდრემ გულისმიერ ლოცვას მიმართა: როდესაც მისი ამხანაგები ლოგინში ისვენებდნენ, ალექსანდრე ზეციური დედოფლის ხატის წინ დგებოდა, რომელიც „ტამბოვის ღვთისმშობლის“ სახელითაა ცნობილი და ხანგრძლივად ადიდებდა ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელს, მწუხარეთა ნუგეშინისმცემელს, ისე, რომ მას არავინ ხედავდა და არც არავის ესმოდა მისი ლოცვითი ქვითინი; მაგრამ არ თვლემდა კაცთა მოდგმის უპირველესი მტერი. ალექსანდრეს ლოცვითი გმირობა არ შეიძლებოდა უყურადღებოდ დარჩენილიყო თავისი მეგობრებისთვის: როგორც ეს ყოველთვის ხდება, ბოროტის ზეგავლენით, ახალგაზრდებმა, დროულად თუ უდროოდ, გულიანად დასცინეს. განსაკუთრებით აქტიურობდა ერთი მათგანი, რომელიც თითქოს გულითადი მეგობარი იყო ალექსანდრესი. იგი უცნობი ადამიანის თანდასწრებით სერიოზული, ზოგჯერ კი ცრემლნარევი გამომეტყველებით ჩაისუნთქავდა რა ღრმად, დაიწყებდა: „ოჰ, რა დიდი უბედურება შეგვემთხვა!“ კითხვაზე: – „რა მოხდა?“ – იგი პასუხობდა: „ოჰ, ალექსანდრე ძალიან ჭკვიანია, მაგრამ გაგიჟდა! დიახ, დიახ, გაგიჟდა! გაგიჟდა! ისე მეცოდება, ისე მეცოდება, საწყალი…“. თვითონ ღრმად ამოისუნთქავდა და მოჩვენებითად ტიროდა ისე, რომ რიგით მსმენელს მისი ეს ცინიზმი შეიძლებოდა სინამდვილე ჰგონებოდა. ამ ყველაფრის ატანა ალექსანდრესთვის ძალიან ძნელი გახლდათ, მაგრამ იძულებული იყო მოეთმინა. დაცინვას რომ გაქცეოდა, სალოცავად სხვენში ადიოდა, მაგრამ ამხანაგებმა ესეც გაიგეს. საჭირო იყო მოენახა სალოცავად მოხერხებული ადგილი და დრო, მაგრამ დამალვა უკვე შეუძლებელი ხდებოდა.

ლიპეცკის ახლოს, მდინარე ვორონეჟის გაღმა, ახლაც ნახავთ ოპტინის სახაზინო ტყეს. აქ, თავისუფალ დროს, ალექსანდრეს მარტო უყვარდა სეირნობა და, როგორც ჩანს, უნდოდა გონებით განესაზღვრა ღვთის დიდებულება. ერთხელაც, ამგვარი სეირნობისას, მიადგა ნა-კადულს და ყური მიუგდო მის რაკრაკს: აქეთ უფალი! შეინარჩუნეთ ღმერთი! – მას ეს სიტყვები მკაფიოდ ესმოდა და თითქოს მათ ნაკადული წარმოთქვამდა. ამას ამბროსი ბერი ასე იხსენებდა: „დიდხანს ვიჯექი, ვუსმენდი ბუნების ამ იდუმალ ხმას და ძალიან მიკვირდა“.

ასე ატარებდა ალექსანდრე დროს ლიპეცკში სხვა მასწავლებლებთან ერთად ცხოვრებისას. მოსწავლეებთან განსაკუთრებული ურთიერთობა არ ჰქონია. მასთან მცხოვრები პავლე პოკროვსკის ცნობით, გაატარა რა მან თავისი ბავშვობა სიმკაცრეში, ასევე მკაცრად ექცეოდა ბავშვებს, არ უყვარდა ზარმაცებისა და ცუღლუტების წაქეზება.

ის გარემოებანი, რომლებშიც იმჟამად ალექსანდრე იმყოფებოდა, გვიჩვენებს, რომ მისგან საერო ცხოვრების დატოვება დიდი ხნით არ უნდა გადადებულიყო. ის რომ ამ სოფლისკენ ყოფილიყო, სოფელი მას შეიყვარებდა, თანახმად მაცხოვრის სიტყვებისა, მაგრამ, რადგანაც განუდგა სოფელს თავისი შეგნებით და თავისი მოძღვრებით, სოფელმა მოიძულა იგი და გესლიანი დაცინვით გამოაძევა.

იდგა 1839 წლის ზაფხული. ივლისის შუა რიცხვებია. სასულიერო სასწავლებელში გამოცდები დამთავრდა; სკოლის ბიჭი მოსწავლეები მშობლებთან წავიდნენ დასასვენებლად, რომელიც მაშინ თვენახევარი გრძელდებოდა. ორი ახალგაზრდა მასწავლებელი – ალექსანდრე და პავლე, როგორც სამსახურიდან თავისუფალნი, შეთანხმდნენ წასულიყვნენ სლანსკოე ლებედინსკის მაზრის ერთ სოფელში ამ უკანასკნელის მშობლებთან. აქედან ისინი ტროეკუროვსკში დაყუდებულ მამა ილარიონთან უნდა მისულიყვნენ, რათა მისგან რჩევები და ლოცვა-კურთხევა გამოეთხოვათ. ტროეკუროვო სლანსკიდან მხოლოდ 30 ვერსით იყო დაშორებული.

ჩამოვიდნენ. კეთილშობილმა და მოსიყვარულე მამამ, მღვდელმა სტეფანემ, ალექსანდრე ისეთივე მშობლიური სიყვარულით მიიღო, როგორც თავისი ღვიძლი შვილი პავლე. მცირე დასვენების შემდეგ ახალგაზრდებმა ფეხით გადაწყვიტეს გასეირნება ტროეკუროვოში, რადგან ზაფხულის სამუშაო საათი იდგა და ძალიან ძნელი იყო ცხენის მოძებნა, მით უმეტეს მეურმითურთ. მათ გზად უნდა გაევლოთ სოფელი სეზენოვი (7 ვერსი იყო სოფელ სლანსკიდან), სადაც ამ დროისთვის დაყუდებული იყო ღვთის რჩეული იოანე იოანეს ძე სეზენოვსკი. ამ სოფელში შემოსვლისთანავე, ჩვენი მოგზაურები გაიქცნენ სწორედ ამ დაყუდებულის სანახავად და მიაკითხეს კიდეც მის განცალკევებით მდგომ სენაკს.

სენაკი – ეს იყო პატარა, ორსართულიანი ქვის სახლი, ხეებით გარშემორტყმული, რომლებიც ღვთისმოყვარემ თავისი ხელით დარგო ტაძრის სიახლოვეს, ზოგიერთი მისი ერთგულის დახმარებით. პაპანაქება სიცხეში 7 ვერსის გავლის შემდეგ, ახალგაზრდებმა დაღლილობა იგრძნეს. პავლე მოსასვენებელ ადგილს ეძებდა. საბედნიეროდ, დაყუდებულის სენაკთან გრძელი სკამი მიედგათ, რომლის ერთ ბოლოშიც ვიღაც მოხუცი ქალი ჩამომჯდარიყო და ჯოხით მიწას დაყრდნობოდა. როგორც შემდეგ გაირკვა, ეს იყო დაყუდებულის მორჩილი დარია დიმიტრის ასული კუტუკოვა, შემდგომში ბრძენი მონაზონი, ტაძრების ამშენებელი და სეზენოვის დედათა მონასტრის დამფუძნებელი. პავლეს ბევრი არ უფიქრია, ისე ჩამოჯდა სკამის მეორე ბოლოში. აქამდე მშვიდად მჯდარი მხევალი, რომელიც ზოგჯერ სალოსობდა, უცებ წამოხტა, მასთან მიირბინა და ხმამაღლა დაუყვირა: „როგორ გაბედე ქალის გვერდით დაჯდომა?“ და ჯოხს ისე უქნევდა თვალწინ, რომ თითქმის პირისახეს ეხებოდა. ამ ქალზე განაწყენებულმა პავლემ თანამგზავრს უთხრა: „წავიდეთ აქედან ალექსანდრე, როგორი წმინდანები ცხოვრობენ თურმე აქ“. ალექსანდრე მშვიდად იდგა მათ წინ, იგი ამხანაგს მოცდას სთხოვდა, ხოლო მორჩილს ევედრებოდა ეცნობებინა განდეგილისთვის მათი მოსვლის შესახებ. მეგობრებმა მაინც ვერ მოახერხეს წმინდა მამის ნახვა. შეიძლება ვიფიქროთ, რომ დაყუდებულმა ბერმა სულით განჭვრიტა მათი მთავარი მიზანი – წასულიყვნენ ტროეკუროვოს განდეგილთან, მამა ილარიონთან, რომელთანაც ადრე თვითონაც დადიოდა სულიერი რჩევების მისაღებად და ამიტომ არ მიიღო ისინი.

ქალაქ ლებედიანის გავლით ალექსანდრემ და პავლემ მიაღწიეს ტროეკუროვომდე. მამა ილარიონმა ორივე მამობრივი სიყვარულით მიიღო. მისთვის ჩვეული სამი დიდი მეტანიის შემდეგ, რომლებსაც აკეთებდა ხატების წინ მასთან მოსულებთან ერთად, გაუღიმა მათ და გამოჰკითხა მოსვლის მიზეზები. როცა მგზავრებმა ყველაფერი აუხსნეს, ბერმა ორივეს მათი სულიერი მდგომარეობის შესაბამისად უპასუხა: ალექსანდრეს ოპტინაში წასვლა ურჩია, შენ იქ ხარო საჭირო , ხოლო პავლემ, რომელიც ჯერ კიდევ არ იყო განწყობლი სამონასტროდ, თვითონვე უთხრა ბერს: „მე თვითონ არ მინდა, მამაო, მონასტერში წასვლა“, რასაც მამა ილარიონმა მამობრივი გულმოწყალებით უპასუხა: „არა უშავს, პავლე, იყავი ჯერ ერში“, რითაც აგრძნობინა, რომ ღვთის განგება მასაც ბერული ცხოვრებისთვის ამზადებდა, ოღონდ ალექსანდრესაგან განსხვავებით, ოდნავ მოგვიანებით.

აქ ალექსანდრე სრულიად შემთხვევით შეხვდა თავის სემინარიელ ამხანაგს, სოფელ გუბინოს მღვდელს, მამა ნიკანდრო ანდრეევს, რომელსაც ასევე განსაკუთრებული სიყვარული ჰქონია ბერი ილარიონისადმი, რისთვისაც ხშირად აკითხავდა მას. მამა ნიკანდრო ჰყვებოდა, ერთხელ ბერის სენაკიდან გამოსულმა როგორ დაინახა მორებზე მსხდარი ორი ახალგაზრდა, რომელთაგან ერთ-ერთში მან ალექსანდრე ამოიცნო. მისალმებისა და ერთმანეთის მოკითხვის შემდეგ ალექსანდრემ აუხსნა მას მამა ილარიონთან მოსვლის მიზეზი და ასევე გაუმხილა ბერის რჩევა ოპტინაში წასვლის შესახებ. ძველი ამხანაგებისთვის ეს მოულოდნელი და სასიამოვნო ცნობა ამითვე დამთავრდა.

ამრიგად ჩვენი მგზავრები სლანსკში დაბრუნდნენ მას შემდეგ, რაც აისრულეს გულისნადები – შეხვედროდნენ ბერ ილარიონს. სექტემბრამდე ჯერ კიდევ ბევრი დრო იყო, ამიტომ მათ ჭკუაში დაუჯდათ ტროიცკო-სერგიევის ლავრაში წასვლა, ღირსი სასწაულთმოქმედი სერგი რადონეჟელის წმინდა ნაწილების თაყვანსაცემად. დაიწყეს მომზადება. ალექსანდრე უფრო მეტად სამგზავრო ურემზე ზრუნავდა და ნორჩ ხეებს თავისი ხელებით ღუნავდა რკალისებურად, შემდეგ ამაგრებდა უბრალო სოფლური საზიდრის უკანა ნაწილზე და ჭილითა და ქვეშაგებით ფარავდა, რათა საიმედოდ ყოფილიყვნენ დაცულნი წვიმისაგან და მზის მცხუნვარებისაგან. პავლე, მისი საქმიანობის შემყურე, ეკითხებოდა: „რას აკეთებ ალექსანდრე?“ ის კი პასუხობდა: „ეი, ხელს ნუ მიშლი, ძმაო, გეთაყვა, არ არის შენი საქმე“. ასე და ამგვარად, სულ ცოტა ხანში ალექსანდრეს ხელით გაკეთდა ძველი რუსული ე.წ. „კიბიტკა“. ანუ დახურული, ჩარდახიანი ეტლი, საგარეო ხულა. სტეფანე, პავლეს მამა, ამ პერიოდში ხორბლის მოყვანით იყო დაკავებული, ამის მიუხედავად მას ხელი არ შეუშლია ახალგაზრდებისათვის, პირიქით, ხელი შეუწყო სულისათვის სასარგებლო მოგზაურობის განხორციელებაში და სიყვარულით დაუთმო მათ საკუთარი ცხენი. მეურმეობა იკისრა გლეხმა იოანე იოანეს ძე სოროკინმა, რომელიც გარკვეული დროის განმავლობაში ცხოვრობდა ლიპეცკის სასულიერო სასწავლებელში მომსახურედ, ამჟამად კი გათავისუფლებული იყო. დადგა წასვლის დრო. ახალგაზრდებმა ილოცეს, ჩასხდნენ ეტლში და გაუდგნენ გზას, თან კეთილშობილი სტეფანეს ლოცვა-კურთხევა მიჰყვებოდა.

სერგიევის სამების ლავრამდე ჩვენს მგზავრებს სამასამდე ვერსი უნდა გაევლოთ და რადგან ერთი ცხენი ჰყავდათ, მოგზაურობა ერთ კვირამდე გაგრძელდა. და აი, დიდება უფალს, მალე მიაღწიეს დანიშნულ ადგილს! აქ, ქრისტეს მაამებელი ღირსი სერგის ლავრაში, მისი გმირობებისა და საქმეების გახსენებისას, მის უხრწნელ კეთილსურნელოვან ნაწილთა ხილვისას, ალექსანდრეს გული სულიწმიდის მადლით გაუთბა და განეწყო იმისკენ, რათა მაგალითად აეღო წმინდანის ბერული ცხოვრება. ალექსანდრე მეტისმეტად ხელგაშლილი გახდა, თუ რამ ფული ჰქონდა, გლახაკებს დაურიგა; ისინიც სარგებლობდნენ ალექსანდრეს ამ უსაზღვრო გულკეთილობით, მისკენ იწეოდნენ და ქრისტეს სახელით სთხოვდნენ მოწყალებას. ალექსანდრემ პოკროვსკის სთხოვა ფული, როცა თვითონ გამოელია და მისაცემი არაფერი დარჩა. სთხოვა სესხად იმ პირობით, რომ პირველსავე შესაძლებლობისას უკან დაუბრუნებდა. რაში გამოიხატება ეს პირველი შესაძლებლობა? მასწავლებლის ხელფასი მწირი იყო, ჯამაგირი მხოლოდ ხელმომჭირნეთ ჰყოფნიდათ, ამიტომ პავლე ურჩევდა არ ყოფილიყო ძალიან ხელგაშლილი და თხოვნაზეც კატეგორიული უარით უპასუხა, მოიმიზეზა, თითქოს თვითონაც არ ჰქონდა ფული. სწორედ პავლეს წინდახედულობის წყალობით ლავრის მომლოცველები მშვიდობიანად დაბრუნდნენ ჯერ სლანსკში, შემდეგ კი ლიპეცკში, სამსახურებრივი მოვალეობის შესასრულებლად.

თუ მხედველობაში მივიღებთ ალექსანდრეს ახლანდელ მდგომარეობას, მის სულიერ კეთილშემართებას, დავრწმუნდებით, რომ დადგა კეთილსასურველი დრო მისი საერო ცხოვრებიდან თავის დაღწევისა. მაგრამ არა! ალექსანდრეს რაღაც აწუხებდა, ერისკაცობას ვერ ელეოდა. რა იყო ამის მიზეზი? ერთი მხრივ პავლე პოკროვსკი, რომელიც განუწყვეტლივ უჩიჩინებდა ერში დარჩენაზე, რადგან თვითონაც ერში რჩებოდა განუსაზღვრელი დროით, მეორე მხრივ კი ეშმაკის ზეგავლენაც იყო მის აზროვნებაზე. იგი ფიქრობდა: „ჯერ ახალგაზრდა ვარ. მონასტერში ყოველთვის შეიძლება წასვლა. ერშიც ცხოვრობენ ადამიანები ღვთის მოსაწონად. დღეიდან ბევრს არ ვიყბედებ“. არ ვიცით, სანამ გაგრძელდებოდა ალექსანდრეს ორჭოფობა, რომ არა ჩვეულებრივი განსაცდელი, რომელიც ღმერთმა თავისი საკვირველი განგებულებით დაუშვა მისი სულის სასარგებლოდ, რათა საბოლოოდ გაეთავისუფლებინა საერო ცხოვრებისაგან. ეს ასე მოხდა: სექტემბრის მიწურულს, ერთ-ერთმა ლიპეცკელმა ნაცნობმა ალექსანდრე საღამოზე დაპატიჟა სხვა მასწავლებლებთან ერთად. ისინიც ეწვივნენ. ღარიბულ სუფრასთან დაიწყო ჩვეულებრივი საუბარი. გაერთო ალექსანდრეც. ის ისეთი მხიარული გახდა, რომ ყველას – სტუმრებსაც და მასპინძლებსაც გულიანად აცინებდა. ასეთი ადრე არასოდეს ყოფილა. ეს იყო განსაცდელი ღვთისაგან დაშვებული, რათა მას ცხადად დაენახა და გაეგო, რომ არ შეიძლება ერთდროულად ორი ბატონის – ღმერთისა და მამონას მსახურება. ვისაც გადარჩენა უნდა, აუცილებელია მთელი გულით შეიყვაროს უფალი და სოფელი მოიძულოს. უბრალოდ კი არ გადაიხაროს სოფლიდან, არამედ მოიძულოს.

საღამო დასრულდა. ყველა მხიარული და კმაყოფილი დარჩა. სტუმრები დაემშვიდობნენ მასპინძელს და დაისვენეს. უცნობია, თუ როგორ გაატარა ეს ღამე ალექსანდრემ. დაახლოებით შეიძლება ითქვას, რომ ის მისთვის ძალიან შფოთიანი იყო. თუკი ადრე ასეთი შემთხვევის დროს იგი სინდისის ქენჯნას გრძნობდა, ახლა რა მოხდა? მის ცნობიერებაში ყველაფერი ცოცხლად წარმოისახა: აღთქმა იმისა, რომ ბერად შედგებოდა; ღვთის განჩინება, რომელიც მას მამა ილარიონისაგან ეუწყა; საკუთარი ხანგრძლივი ლოცვები, გულისმიერი ამოსუნთქვანი და ცრემლები; ცოტა ხნის წინანდელი ღვთისმსახურება ლავრაში და მისი სულის მთრთოლვარება სერგი რადონეჟელის მიერ აღსრულებულ ზებუნებრივ გმირობათა ადგილზე – ამ ყველაფრის შემდეგ კი მოულოდნელი და არასასურველი განზრახვა, ღვთის ღალატი! მწარეა! წმინდა თეოფანე დაყუდებულის, ამ მჭვრეტელი მამის თქმით, კეთილი სურვილები, რომელთაც კეთილი ცხოვრებით თავიდან იღებს ადამიანი, უიმედოა, მერყევია და ცვალებადი.

ალექსანდრე მეორე დღეს პოკროვსკის შეხვდა და საიდუმლოდ უთხრა: „ოპტინაში უნდა წავიდე“. პოკროვსკის უნდოდა გადაეთქმევინებინა: „როგორ წახვალ? სწავლა ახლახანს დაიწყო, არ გაგიშვებენ“. „აბა, რა ვქნა?“ – განაგრძობდა ალექსანდრე, – არ შემიძლია ერში ყოფნა, ჩუმად გავიპარები, შენ კი არავის უთხრა“. და აი, სულ მალე ლიპეცკის სასწავლებელში მოხდა ძალიან უცნაური ამბავი, რომელმაც დიდი ხმაური გამოიწვია: დაიკარგა მასწავლებელი გრენკოვი! სასწავლებლის ზედამხედველი იმ დროს იყო მღვდელი (შემდგომში დეკანოზი) კირილე ეფრემის ძე კასტალსკი, ძალიან კეთილი კაცი, აკადემიური განათლების მქონე. ამ მოულოდნელი შემთხვევის გამო ის მეტად უხერხულ მდგომარეობაში ჩავარდა, რადგან ამის თაობაზე სემინარიის უფროსობისათვის მას უნდა ეცნობებინა. არადა, ალექსანდრეც ეცოდებოდა და საკუთარ თავზეც ფიქრობდა, უფროსებისგან საყვედური არ მიეღო ქვეშევრდომთა სუსტად მართვისათვის. გადაწყდა, არაფერი ეთქვა, სანამ ყველაფერი არ გაირკვეოდა. ამ დროს საერო ღრიანცელსა და აურზაურს თავ-დაღწეული ალექსანდრე მაცხოვრისადმი რწმენით, რომელიც ყველა მწუხარესა და ტვირთმძიმეს ზეციური მარადიული სიმშვიდისაკენ მოუწოდებს, უპასპორტოდ, სემინარიის ატესტატითურთ, მშვიდად, სოფლის უბრალო ურმითა და მეურმის, სოროკინის თანხლებით, მიიჩქაროდა მყუდრო ნავთსაყუდელისაკენ, კალუგის ღვთივდაცულ ეპარქიაში კოზელსკის ოპტინის ტაძრად მიყვანების უდაბნოში. ასე აღსრულდა მასზე დავით მეფსალმუნის სიტყვა: „რამეთუ მკლავნი ცოდვილთანი შეიმუსრნენ, ხოლო განამტკიცნეს მართალნი უფალმან“.

III თავი
ოპტინის უდაბნო ალექსანდრეს მისვლამდე,
მისი მოსვლა და განწესება ოპტინის საძმოში
„ესერა განვეშორე სივლტოლითა და განვისუენე უდაბნოსა ზედა“

სანამ ჩვენი ბედნიერი მწირის შესახებ მოგითხრობდეთ, რომელმაც ღვთის წყალობით სწრაფად და გაბედულად დატოვა საერო ცხოვრება, თვალი შევავლოთ ოპტინის მდგომარეობას ამ დროისათვის. ჩვენ არ ვგულისხმობთ მის გარეგნულ მხარეს, რადგან არც ალექსანდრეს უფიქრია ამაზე – მონასტრის გარეგან ბრჭყვიალებაზე. მაინც რა არის ოპტინის უდაბნო? რას წარმოადგენს ის ადგილი, რომლისკენაც ალექსანდრეს ღვთივგანბრძნობილმა განდეგილმა ილარიონ ტროეკუროვსკიმ მოუწოდა? ამ დროისათვის ეს ადგილი იყო სავანე ისეთი დიდი მოღვაწეებისა, რომელთა ხილვაც მომლოცველებში აღადგენდა ხსოვნას უძველესი დროის ბერმონაზვნობაზე. ეს დრო შეიძლება ჩაითვალოს ოპტინის სულიერი ცხოვრების ბრწყინვალე პერიოდად. აი, მცირე ცნობები ზოგიერთ მათგანზე:

მონასტერში: მისი წინამძღვარი, იღუმენი მოსე, გახლდათ გონიერი მმართველი სავანისა, მაგალითი სიმშვიდისა და მოთმინებისა, გამორჩეული მლოცველი მთელ საძმოში. ამასთანავე ის იყო გლახაკთმოყვარე და დიდად მოწყალე; მასთან თხოვნით მისულს არასდროს ისტუმრებდა უარით; მუშებისათვის არ ენანებოდა ჯამაგირი, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი ხშირად არაკეთილსინდისიერად მუშაობდნენ. „ხომ ვაძლევთ მოწყალებას? ესეც იგივე მოწყალებაა“, – იტყოდა ხოლმე. გასაოცარი იყო მისი უანგარობა: ფულს ისე აბნევდა, ზოგჯერ კაპიკიც კი არ ჰქონია. ასეც ეძახდნენ „ფულის მდევნელი“. ზოგჯერ ასეც ხდებოდა: მასთან მოდიოდნენ მუშები ანგარიშისთვის, ის კი, თუ ფული არ ჰქონდა, გამოიტანდა თავის ჩანთას, დაფერთხავდა და იტყოდა: „აი, ნახეთ, არაფერი მაქვს“. რადგან მისი ყველას სჯეროდა, ისინიც უდრტვინველად ელოდნენ ჯამაგირს.

გავიხსენოთ სქემოსანი მღვდელ-მონაზონი ლეონიდე, ოპტინის მონასტერში ბერობის პირველი და მთავარი დამნერგავი, რომელიც ეპარქიის მმართველობამ 1836 წ. სკიტიდან მონასტერში გადმოიყვანა, სადაც ცხოვრობდა ნეტარ აღსასრულამდე, კერძოდ, 1841 წლის 11 ოქტომბრამდე. მას დიდი სულიერი გამოცდილება ჰქონდა, წმინდად ცხოვრობდა და იყო შორსმჭვრეტელი. ღვთისაგან განსაკუთრებული ნიჭი მიეცა: მას შეეძლო დავიწყებული ცოდვები გაეხსენებინა მათთვის, ვისაც მასთან ურთიერთობა ჰქონდა. ამაზე შემდგომში ბერი ამბროსი გვიყვებოდა.

არქიმანდრიტმა მელქისედეკმა სიცოცხლის უკანასკნელი წლები აქ გაატარა. იგი ღირსი გახდა გასაუბრებოდა წმინდა ტიხონ ზადონელს; თავისი აღმატებული მდგომარეობა უდაბნოს მყუდრო სენაკზე გაეცვალა და ღვთივსათნო ცხოვრების გამო სანატრელი აღსასრული დაემსახურებინა (1841 წ.).

მღვდელ-მონაზონი გენადი (უწინ მეზღვაური), რომელიც თავისი კეთილშობილებით, მოშურნეობითა და მოწიწებით ასრულებდა თანამდებობრივ მოვალეობას სამხედრო სამსახურში, ორჯერ გახდა ღირსი ყოფილიყო სულიერი მოძღვარი ალექსანდრე ღვთივ-კურთხეულისა. იგი განსაკუთრებული მაღალსულიერებითა და სულგრძელობით გამოირჩეოდა, რის გამოც ძმობის საერთო სიყვარული დაიმსახურა.

მღვდელ-მონაზონი მეთოდე, მოთმინებით აღსავსე წამებული, რომელმაც დამბლის შედეგად დაკარგა მეტყველება, 20 წელი სარეცელზე იწვა დასუსტებული. ამის მიუხედავად, ის უდიდესი მოთმინებითა და მადლობით ატარებდა მძიმე ჯვარს. ჰქონდა წინასწარმეტყველების ნიჭი.

ბერდიაკონი პალადი იყო უანგარო, სამოღვაწეო წესების მკაცრი დამცველი, საეკლესიო ხარისხების საუკეთესო მცოდნე, მჭვრეტელი; ხილული სამყარო შეეძლო სულიერი თვალით დაენახა.

სკიტში: სკიტის განმგებელი მღვდელ-მონაზონი ანტონი , იღუმენ მოსეს მკვიდრი ძმა გახლდათ. ის განსაკუთრებული სიმშვიდითა და სიმდაბლით გამოირჩეოდა. სიტყვაშეუბრუნებელი მორჩილება და ერთგულება ჰქონდა თავისი მოძღვრისა და ხორციელი ძმის – იღუმენ მოსესადმი. იყო უდიდესი მშრომელი და მლოცველი, ტანჯვის ამტანი – 30 წელზე მეტი ხნის მანძილზე ფეხებზე საშინელი ჭრილობები ჰქონდა, მაგრამ ამის მიუხედავად, ის არ ეშვებოდა მძიმე ფიზიკურ სამუშაოს და არ აცდენდა საეკლესიო მსახურებას; ჰქონდა წინასწარმეტყველების ნიჭი.

მღვდელ-მონაზონი მაკარი (ივანოვი), იყო რა დიდი სულიერი გამოცდილების მქონე ბერი-დამრიგებელი, მიიჩნეოდა ხორცშესხმულ ანგელოზად, წმინდა კაცად; იგი იყო თანამოღვაწე მღვდელ-მონაზონ ლეონიდესი, რომლის მოწაფედაც თვლიდა თავს ღრმა თავმდაბლობის გამო. თვითონ ლეონიდეს კი სჩვეოდა ხოლმე ასეთი რამის თქმა: „მოსე (იგულისხმება წინამძღვარი) და ანტონი დიდი ადამიანები არიან, მაკარი კი წმინდანიო“.

ვალაამის ყოფილი იღუმენი ვარლამი, განმარტოებული, მლოცველი და ცრემლის უხვადმღვრელი იყო. ამას მისი თვალის ქუთუთოებიც ამტკიცებდნენ, რომლებიც დასივებოდნენ და ზედ წამწამებიც არ ჰქონდა შერჩენილი. ვარლამი იყო მეტისმეტად უანგარო; მის სენაკში დაპობილი შეშის გარდა არაფერი მოიპოვებოდა და კარი მუდამ ღია ჰქონდა. ერთხელ კორპუსში, სადაც მისი სენაკი იყო, ცისკარზე შევიდნენ ქურდები და მის მეზობლებს რაღაცეები მოჰპარეს. „მამაო, თქვენ გაგქურდეს?“ – ჰკითხა მეზობელმა ვარლამს. „ჩემთვის რა უნდა მოეპარათ, დაპობილი შეშა?“ – ღიმილით პასუხობდა ბერი, – „მე მას ისევ მოვიტან“.

სქემოსანი მღვდელ-მონაზონი იოანე, რომელიც თავისი შთაგონებით განეშორა რასკოლნიკებს და მართლმადიდებლობაზე წმიდა წერილის გულმოდგინე კითხვისა და გულისხმიერი ლოცვის შედეგად მოიქცა, გამოირჩეოდა ბავშვური უბრალოებით, უანგარობით და აბსოლუტური სიკეთით, რის გამოც მთელი საძმოს გულწრფელი სიყვარული დაიმსახურა.

მღვდელ-მონაზონი ინოკენტი (სქემაში იობი), დიდი მოძღვრის, მღვდელ-მონაზონი მაკარის სულიერი მოძღვარი, 18 წლის მანძილზე სკიტში ცხოვრობდა. იგი იყო მშრომელი, მდუმარების მოყვარული, უქმად არავისთან არ ლაპარაკობდა, საერთოდ გაურბოდა საუბარს. მან მხოლოდ სიკვდილის წინ გააღო სენაკის კარი მათთვის, ვისაც სურდა მისგან მიეღო მაცხოვნებელი სწავლებანი.

სქემოსანი ბასიანე უანგარო, დაუღალავი მშრომელი, მლოცველი და საკვირველი მმარხველი გახლდათ. იგი მუდმივად იცავდა თავს მძაფრი საკვებისაგან. დიდმარხვის პირველ კვირასა და ვნების შვიდეულში არაფერს ჭამდა: 1818 წლის საშობაო და დიდი მარხვა უმკაცრესად შეინახა და 40 დღე საერთოდ არ მიუღია არანაირი საკვები.

სკიტსა და მონასტერში კიდევ იყვნენ ბერულ გმირობათა მოშურნე ძმები. ოპტინის მთელი საძმო ჰგავდა სახარებისეული სათნოების ანაბეჭდს, რადგანაც მას ისეთი ბერები მართავდნენ, როგორიც იყვნენ ლეონიდე და მაკარი. ბერები და მორჩილები წმინდა და წრფელი სიყვარულით იყვნენ შეკრულნი; უბრალოება , სიმშვიდე და მორჩილება იყო არსებითი ნიშანი ოპტინის საძმოსი. ისინი უმთავრესად იმისკენ მიისწრაფოდნენ, რომ ახალმოსული ბერების სულში ჩაენერგათ და განემტკიცებინათ ღვთისათვის საყვარელი სათნოებანი, რომელთა გარეშეც შეუძლებელია ხსნა. ეკლესიის დიდმა მოძღვარმა, იოანე ოქროპირმა ბრძანა: „შეუძლებელია ხსნა სიბრძნით მორჩილების გარეშე, ეს აბსოლუტურად შეუძლებელია. მარხვა, ლოცვა, კეთილი საქმეების კეთება – ეს ყველაფერი მორჩილების გარეშე მხოლოდ ღვთის საწინააღმდეგო იქნება. არადა, ყველაფერი მოგვარებულია, ყველაფერი ძვირფასია, ყველაფერი მაცხოვნებელია მაშინ, როცა ამ ყველაფერს თან ახლავს სიბრძნით მორჩილება“. ბერებისგან დარიგებული უმცროსი ძმები ყველანაირად ცდილობდნენ დამორჩილებოდნენ არა მარტო უფროსებს, არამედ თანატოლებსაც; მათ ეშინოდათ გამოხედვითაც კი არ ეწყენინებინათ ერთმანეთისათვის და თუ ეს მოხდებოდა, ერთმანეთს დაუყოვნებლივ სთხოვდნენ შენდობას.

ამ პერიოდში ოპტინა გარეგნული სიმდიდრით არ გამოირჩეოდა, არამედ მხოლოდ ადგილით, იგი უღრან ფიჭვებში მდებარეობდა და სამოქალაქო ხმაური არ არღევდა მის მყუდროებას.

ღვთის განგებულებით, ასეთი სულიერი სამოთხისკენ მიიჩქაროდა ალექსანდრე; იქ, სადაც უკვე დიდი ხანია, რაც ბრწყინავენ სულიერი ყვავილები. მათ შორის უნდა დანერგილიყო ახალგაზრდა ყლორტი, ხსნის მაძიებელი ახალი სული; ღვთივგანბრძნობილი წმინდა ბერების პირიდან მადლიანი წყლებით უნდა აღზრდილიყო და განმტკიცებულიყო სულიერ ცხოვრებაში, დაებრუნებინა ასმაგი ნაყოფი თავის დროზე.

1839 წლის 8 ოქტომბრის კვირა დღე იდგა. ოპტინის უდაბნოში გვიანი საღმრთო ლიტურგია სრულდებოდა. ბელევოს ქვიშიან გზაზე, რომელიც საუკუნოვან ნაძვნარსა და ფიჭვნარს შუა გადიოდა, წყნარად მოიწევდა ჩვენთვის ნაცნობი ურემი ალექსანდრეს თაოსნობით ოპტინისაკენ. ხშირი ტყე ხედვას აბრკოლებდა. ალექსანდრემ გულით სასურველი ადგილი უცებ ვერ მონახა, მაგრამ როდესაც მონასტერს მიუახლოვდნენ, მხოლოდ მაშინ შეძლო მისი დანახვა. ალექსანდრე ეზოში შევიდა და სასტუმროში გაჩერდა.

ილარიონ ბერმა, როდესაც ალექსანდრეს აკურთხებდა ოპტინაში წასასვლელად, ურჩია, წინასწარ მისულიყო და კარგად გასცნობოდა ამ სავანეს. ამიტომ ალექსანდრემ მიზნად დაისახა წასულიყო იქ ორი დღით, „მაგრამ ახლადმოსულმა, – ჰყვებოდა შემდგომში ბერი ამბროსი, – ორ დღეში ვერაფერი გავიგე, სად მოვხვდი და რა ხდებოდა. მივედი ბერ ლევთან. ვხედავ, ლოგინზე წამომჯდარი, ხუმრობს და იცინის გარსშემოხვეულ ხალხთან, რაც მე არ მომეწონა. შემდეგ იღუმენ მოსესთან წავედი. მან მკითხა, მომეწონა თუ არა ბერი. მე ვუპასუხე, რომ მის ირგვლივ ბევრი ხალხია. ის, რომ ბერი არ მომეწონა, დავუმალე. ამის შემდეგ მასთან მოვიდა სკიტის მღვდელ-მონაზონი მამა იოანე, რომელიც ახლახან აიყვანეს სქემაში. მას ანგელოზთა მსგავსი სახე ჰქონდა, ძალიან მომეწონა და უკან გავყევი. სქემოსანი ბერ ლევთან მივიდა და თაყვანი სცა. ვუყურებ. მამა იოანემ ლაპარაკი დაიწყო: „მამაო, მე ახალი კაბა შევიკერე, მაკურთხებთ, რომ ვატარო?“ ბერმა უპასუხა: „განა ასე შეიძლება? ჯერ შეკერვაზე იღებენ კურთხევას, შემდეგ კი ატარებენ. რადგან შეიკერე, ატარე კიდეც, ხომ არ დავჭრით“. „მე მივხვდი, – განაგრძობდა ბერი ამბროსი, – რაშიც იყო საქმე (რომ ბერობაში საკუთარი ნე-ბის უარყოფა ყველაზე მთავარია). ამის შემდეგ ბერი ლევი შემიყვარდა “. ალექსანდრემ ბერ ლევს გააცნო თავისი მდგომარეობა და გამოუცხადა, რომ ჰქონდა სურვილი ოპტინის საძმოში ჩარიცხულიყო. ბერმა ნამდვილი ქრისტიანული სიყვარულით მიიღო ახალმოსული, მოიწონა და აკურთხა მისი კეთილი სურვილი – ემსახურა ღვთისთვის მონაზვნობით და მისი სული განამტკიცა ღვთის შეწევნის იმედით. ბერი ლევის კურთხევით, ალექსანდრემ მეურმე უკან გაუშვა, თვითონ კი სამუდამოდ დარჩა ოპტინაში, მას მიეცა კურთხევა, სანამ საქმეს მოაგვარებდა, მონასტრის სასტუმროში ეცხოვრა, სადაც მან ერთი პატარა ნომერი დაიკავა მეორე სართულზე. ეს კორპუსი კარიბჭიდან ჩრდილოეთით მდებარეობს, მარცხენა მხარეს და რიგით მეორეა, წინათ კი პირველი იყო და ორსართულიანი.

ალექსანდრე არცთუ ისე მდიდრულ ნომერში მოეწყო და დაიწყო ღვთისმსახურებაზე სიარული. ის ყოველდღე მიდიოდა ბერ ლევთან, მისივე კურთხევით, რათა მისთვის საკუთარი აზრები გაეცხადებინა, ამავდროულად აკვირდებოდა სამონასტრო ცხოვრებასაც. სენაკში მოწყენილობას რომ არ დაეთრგუნა, მას შესაბამისი დავალება მიეცა – გადაეწერა ხელნაწერი, თარგმნილი ახალი ბერძნულიდან, ასეთი სახელწოდებისა: „ცოდვილთა ხსნა“ (Aმარტოლწნ სწტჰრია). მასში შესული იყო სწავლებანი ვნებებთან ბრძოლაზე. ალექსანდრესთვის ამ ხელნაწერის გადაწერა შრომასთან ერთად გართობაც იყო, რასაც არ შეიძლება მისთვის სულიერი სარგებლობა არ მოეტანა, რადგანაც ამ ხელნაწერმა აზიარა იგი სულიერი ცხოვრების იმ აღმატებულ მეცნიერებას, რომელსაც წმიდა სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი „მეცნიერებათა მეცნიერებას და ხელოვნებათა ხელოვნებას უწოდებს“.

ლიპეცკის სასწავლებლის ზედამხედველი ფილიპე ერთი თვის მანძილზე ცდილობდა გაეგო რაიმე დაკარგულ მასწავლებელზე, მაგრამ ამაოდ. სულ მალე, როგორც ჩანს, ალექსანდრეს ადგილსამყოფელზე მან პოკროვსკისგან შეიტყო, რის შემდეგაც იგი ოპტინის მონასტრის წინამძღვარს ფორმალური თხოვნით მიმართავს, უგზავნის წერილობით მიმართვას, რათა შეატყობინოს, მართლაც იმყოფება თუ არა ალექსანდრე გრენკოვი მათ მონასტერში.

მამა მოსემ საქმის კურსში ჩააყენა ალექსანდრე, რომელიც ორივე ბერს – ლევსა და მაკარს – დაეკითხა იმაზე, წასულიყო თუ არა სამშობლოში სამსახურიდან თავის გასათავისუფლებლად და საქმეების მოსაგვარებლად. ბერებმა ურჩიეს, ხელი აეღო გამგზავრებაზე და უთხრეს, რომ ამ საქმეს თავად აიღებდნენ თავიანთ თავზე. ამავე ბერების კურთხევით, ალექსანდრემ წერილი მისწერა ფილიპეს, რომელშიც ადასტურებდა მონასტერში ნამდვილად ყოფნას და შენდობას სთხოვდა ლიპეცკიდან გაპარვისათვის, ამით ხომ ფილიპე ძალიან შეაწუხა; ასევე სთხოვდა, ეცნობებინა სემინარიის ხელმძღვანელობისათვის სხვა ეპარქიაში მისი თვითნებურად წასვლის შესახებ.

ალექსანდრეს ასეთმა გონივრულმა ნაბიჯმა – გაუგზავნა რა ასეთი შინაარსის წერილი ფილიპეს – ზედამხედველი უზომოდ გაახარა; ჯერ ერთი, იმან – რომ მან შეიტყო ალექსანდრეს საიდუმლო გაპარვის შესახებ, ხოლო მეორე – მისთვის უხერხულმა საქმემ ალექსანდრესთვის მადლმოსილი მიმართულება შეიძინა. ამის შემდეგ ფილიპე არაფერს დალოდებია, სასწრაფოდ შეატყობინა ყველაფერი სემინარიის ხელმძღვანელობას ალექსანდრე გრენკოვის თვითნებური წასვლის შესახებ.

წერილთან ერთად ალექსანდრემ სასწავლებლის ზედამხედველს გაუგზავნა თხოვნა ტამბოვის მღვდელმთავართან, ეპისკოპოს არსენთან. მთხოვნელი წერდა, რომ 1839 წლის სექტემბერში მას გაუჩნდა სურვილი ღირსი სერგი რადონეჟელის წმინდა ნაწილების თაყვანისცემისა იმ იმედით, რომ მალე დაუბრუნდებოდა თავის სამსახურებრივ მოვალეობას; ამიტომ გაემგზავრა ის ხელმძღვანელობის ნებართვის გარეშე, მხოლოდ სემინარიის ატესტატით ხელში. მან წინასწარ შეიარა ოპტინის უდაბნოში, სადაც ის ავად გახდა, ასე რომ, ვერ შეძლო გზის გაგრძელება; ვერც ლიპეცკში დაბრუნდა, რის გამოც ოპტინის მონასტრის წინამძღვარს, იღუმენ მოსეს სთხოვა, დაეტოვებინა თავის სავანეში გამოჯანმრთელებამდე. იღუმენმა არ იცოდა მისი თანამდებობის შესახებ, ამიტომ უფლება მისცა დარჩენილიყო. რადგან ავადმყოფობის გაძლიერების გამო გრენკოვი ვერ შეძლებდა მასწავლებლობას და ფიქრობს მონასტერში დარჩენას, ამიტომ სთხოვს მეუფეს, შეუნდოს დანაშაული და მასწავლებლის თანამდებობიდან გათავისუფ-ლებულს გამოუწეროს ბილეთი ექვსი თვით, რათა ავადმყოფობისას გამოსცადოს თავი, შეძლებს თუ არა ბერულ ცხოვრებას.

ამ თხოვნამ, რომელშიც ალექსანდრე აღიარებდა სასწავლებლიდან თვითნებურად წასვლას, მეუფეზე უსიამოვნო შთაბეჭდილება მოახდინა; და აი, ექვსთვიანი ბილეთის გაგზავნის ნაცვლად, ტამბოვის მეუფემ ამ შინაარსის რეზოლუცია დაწერა: „მივმართავ კალუგის ეპარქიის სასულიერო მმართველობას და ვაცხადებ, რომ ტამბოვის საეპარქიო მმართველობა ვერ ხედავს მიზეზს, ლიპეცკის სასულიერო სასწავლებლის დაწყებითი კლასების მასწავლებლის, ალექსანდრე გრენკოვის, დაკავებული თანამდებობიდან გათავისუფლებისა, რათა კალუგის ეპარქიის ოპტინის მონასტერში მოეწყოს. გთხოვთ, გვაცნობოთ, არის თუ არა თანახმა კალუგის საეპარქიო მმართველობა მიიღოს ის თავის ეპარქიაში. ამიტომ გიგზავნით მისი ნამსახურობის ნუსხას“.

ალექსანდრე მცირე ხნით დარჩა სასტუმროში. ბერი ლევის კურთხევით იგი მონასტერში გადავიდა ბერის კაბის ჩაუცმელად. ეს მოხდა 1840 წელს იანვრის პირველ რიცხვებში.

მეუფე არსენის ზემოთ აღნიშნული განკარგულებისა და ტამბოვისა და კალუგის საეპარქიო მმართველობის ურთიერთგამოკითხვის შემდეგ, 1840 წლის 7 მარტს ამ უკანასკნელისგან მიღებულ იქნა წერილობითი ბრძანება მოთხოვნით, არის თუ არა თანახმა ოპტინის მონასტრის წინამძღვარი, იღუმენი მოსე, მიიღოს თავის სავანეში მასწავლებელი გრენკოვი. მამა მოსემ დაიბარა ეს უკანასკნელი და ჰკითხა: „გაქვთ თუ არა გადაწყვეტილი იყოთ ჩვენთან და იყოთ მორჩილი?“ ალექსანდრემ უპასუხა, რომ სურს ასე იცხოვროს და თავი ბერული ცხოვრებისთვის გამოცადოს. წინამძღვარმა უთხრა: „არა, ახლა გამოცდის დრო არ არის, გვითხარი პირდაპირ – კი ან არა, დარჩებით თუ დაბრუნდებით უკან“. წინამძღვარმა განუმარტა, თუ რატომ სთხოვდნენ ასე სწრაფად გადაწყვეტილებას და გადასცა კალუგის სასულიერო საეპარქიო მმართველობის ბრძანება. გასაგებია, რომ ალექსანდრემ ამის შემდეგ მორჩილებაზე თანხმობა განაცხადა. იღუმენმა დაუყოვნებლივ გააგზავნა განცხადება კალუგის საეპარქიო მმართველობაში ოპტინის მონასტრის საძმოში მასწავლებელ ალექსანდრე გრენკოვის მორჩილად მიღების თანხმობის შესახებ. ტამბოვის საეპარქიო მმართველობამ ამაზე მეუფე არსენს აცნობა, რომელმაც, ამ მისთვის უხერხული საქმის შემდეგ, სემინარიის ხელმძღვანელობას ასეთი განკარგულება გადასცა: „სემინარიის კურს-დამთავრებულებს ატესტატები ხელში არ მისცეთ!“ მაგრამ უკვე გვიანი იყო, ალექსანდრე უკვე წასული იყო.

ალექსანდრეს შესახებ ამ სახის მიმოწერანი დიდხანს გრძელდებოდა. მისი ოპტინაში მოსვლიდან საქმის დასრულებამდე თითქმის ნახევარი წელი გავიდა. მხოლოდ 1840 წლის 2 აპრილს მოვი-და კალუგის საეპარქიო მმართველობის ბრძანება მისი საძმოში მიღების შესახებ და მოუსწრო მას მაშინ, როცა ჯერ კიდევ ბერის კაბით არ იყო შემოსილი.

IV თავი
ალექსანდრეს გადასვლა მონასტრიდან სკიტში
და მისი მოღვაწეობის დასაწყისი

კალუგის ეპარქიის სასულიერო მმართველობის წერილობითი ბრძანების მიღებისთანავე ალექსანდრე გრენკოვი განაწესეს ოპტინის მონასტრის საძმოში, სადაც ის მალევე შეიმოსა სამონაზვნო ჩოხით. ბერი ამბროსი, როგორც ეს ჩანს შამორდინოს ერთობის წინამძღვრის, დედა ევფროსინეს ჩანაწერებში, გარკვეული დროის მანძილზე იყო შინამომსახურე და პირადი მკითხველი ბერი ლევისა, რომელიც უძლურების გამო ტაძარში ვერ დადიოდა. მისთვის განკუთვნილ ლოცვით კანონებს, განსაზღვრულ დროს, სწორედ ამბროსი უკითხავდა. ამის შემდეგ ალექსანდრე მუშაობდა საცხობში, ხარშავდა სვიას, აცხობდა ფუნთუშებსაც და იყო ჯანმრთელი.

მათი ურთიერთობა ძალიან გულწრფელი იყო, რის გამოც ბერი განსაკუთრებით თბილი, მამობრივი სიყვარულით ევლებოდა ალექსანდრეს და ალერსით საშას ეძახდა.

მონასტერში ალექსანდრეს დიდხანს არ უცხოვრია. სკიტის მატიანეში ნათქვამია, რომ მორჩილი ალექსანდრე გრენკოვი 1840 წლის ნოემბერში მონასტრიდან სკიტში გადაიყვანეს. უეჭველია, ეს მოხდებოდა ბერების – ლევისა და მაკარის კურთხევით, მისთვის უფრო სასარგებლო იქნებოდა, მით უმეტეს, მაკარი ბერის სიახლოვეს. სკიტში გადასვლის შემდეგაც ახალგაზრდა მორჩილი ალექსანდრე მონასტერში ბერ ლევთან ხშირად დადიოდა სულიერი სარგებლის მისაღებად. პირველი მორჩილება, რომელიც ბერმა ალექსანდრეს სკიტში განუწესა, იყო მზარეულის თანაშემწეობა. ახალბედა მორჩილმა კარგად გაიგო ღვთივგანბრძნობილი ბერებისადმი მორჩილების ფასი, ამიტომ იმის წინააღმდეგ როდი წავიდა, რაც არ მოსწონდა ან მის ძალებს აღემატებოდა, არამედ, პირიქით, არაფერი უთქვამს საწინააღმდეგო, ბერის სიტყვა თავმდაბლად მიიღო, როგორც ღვთის პირიდან ნაუწყები.

მორჩილება… „რა არის მორჩილება? – ჰკითხეს ერთხელ ოპტინელმა ბერებმა ერთ უბრალო, სულიერი ცხოვრებით განბრძნობილ ბერს, რომელსაც დიდი პატივისცემით ეპყრობოდნენ და მისი ხანდაზმულობის გამო არ ეძახდნენ სამონასტრო საქმეებზე. იგი ჯანმრთელი იყო და შრომისმოყვარე, სიამოვნებით დადიოდა ძმებთან სათიბზე. „რა არის მორჩილება?“ – ამ კითხვაზე უბრალო ბერმა მარტივად უპასუხა: „მორჩილება, აი რას ნიშნავს: მაგალითად, მე მივდივარ სათიბზე ჩემი სურვილით, მივდივარ დაუზარებლად და სიამოვნებითაც ვმუშაობ. წინამძღვარმა რომ მითხრას, ბებერო, თიბე მორჩილებითო, მე ვუპასუხებ: „არ შემიძლია, არ წავალ“. ღირსეული მოხუცი მსგავს შემთხვევაში ნამდვილად არ ეტყოდა უხეშ სიტყვებს წინამძღვარს, ამით მას მხოლოდ უნდოდა ეჩვენებინა, თუ რა ძნელია ყოფნა მორჩილებაში საკუთარი ნების მოკვეთით ; ამასთანავე, მორჩილება საფუძვლად დადებული ქვაა, რომელზეც აღმოცენდება მონაზვნის ხსნა, რადგან წრფელი მორჩილების გარეშე ვერ მიაღწევ სიმდაბლეს, ურომლისოდაც, როგორც ზემოთაც აღვნიშნეთ, ვერანაირად ვერ გადარჩები. ყველას შეუძლია ნათლად დაინახოს, რომ ახალბედა მორჩილი, ძმა ალექსანდრე, რომელიც ბერებს სიტყვაშეუბრუნებლად ემორჩილებოდა, იწყებს საკუთარი თავის ხსნას მტკიცე საფუძველზე; იგი არ ემყარება ამაოდბრძნობას, საკუთარ აზრსა და საკუთარ ნებას, რომელთაგანაც მონაზვნისათვის სულიერი წყლულების გარდა არაფერია მოსალოდნელი.

იმ დროს სკიტის მზარეული გახლდათ ახალგაზრდა მორჩილი გერასიმე იოანეს ძე ტუმანოვი, გლეხი ტვერის გუბერნიიდან. იგი ალექსანდრეზე ერთი წლით უმცროსი იყო და სკიტშიც ერთი წლით ადრე მისული. მათ ერთნაირი ხასიათი ჰქონდათ, ორივე მხიარული იყო და ერთმანეთთან შელაპარაკება უყვარდათ. თავდაპირველად ალექსანდრე თავს იკავებდა საუბრებისგან, როგორც ამას თვითონ ჰყვებოდა: „სამზარეულოში მე უფრო ვდუმდი. მეშინოდა ადამიანებთან სიახლოვისა; თუ რამეს მკითხავდნენ, ვუპასუხებდი, პირველი არასდროს დავიწყებდი ლაპარაკს“. მისი ასეთი მდუმარება და ზედმეტი საუბრებისგან თავის დაჭერა გასაგები გახდება მაშინვე, თუკი გავიხსენებთ, თუ როგორ ბერებთან ცხოვრობდა ახალგაზრდა მორჩილი. საერთოდ, ალექსანდრე ცდილობდა გაეთვალისწინებინა ბერების რჩევა და უფრო დიდი ყურადღება მიექცია საკუთარი თავისთვის. იგი გაურბოდა სხვებთან სიახლოვეს, ვინც არ უნდა ყოფილიყო. ძირითადად სენაკიდან ტაძარში დადიოდა, ხვდებოდა ბერებს და ასრულებდა მორჩილებას, ლოცვით კანონებს. ტრაპეზის შემდეგ, როდესაც ძმები თავიანთ სენაკებში განაწილდებოდნენ, მზარეული და მისი თანაშემწე მარტო რჩებოდნენ. ამ დროს ისინი თავს უფლებას აძლევდნენ თავისუფლად ესაუბრათ. ალექსანდრეს წინანდებურად არ ერიდებოდა გერასიმესი. როდესაც დაიწყებდა რამეზე ლაპარაკს, ამით მზარეული ძალიან ხარობდა. თუკი ჭურჭელი გასარეცხი იყო, გერასიმე მიდიოდა თავის თანაშემწესთან, სიყვარულით მხარზე ხელს მოუთათუნებდა (ეს ჩვევა მას მთელი ცხოვრება შერჩა) და ღიმილით ეტყოდა: „აი რა, სანამ წყალი თბილია, დავსხდეთ და ვისაუბროთო“. მორჩილები დასხდებოდნენ ხის სკამზე და გულითადად საუბრობდნენ, ძალდაუტანებელი სიტყვები იღვრებოდა მათი პირიდან, ხმაურიანი ნაკადულის სწრაფად მდინარე წყალივით. ისინი ხშირად იგონებდნენ ეპიზოდებს განვლილი ცხოვრებისას, რაც მოსაუბრეთ არცთუ ისე ცოტა ჰქონდათ. მოგონებების შემდეგ ისინი ასკვნიდნენ: „დიდება და მადლობა გულმოწყალე უფალს, რომელმაც თავისი საკვირველი განგებულებით განგვაშორა ამქვეყნიურ შფოთსა და სიცარიელეს და ჩვენი ფეხები ატარა მშვიდ გზაზე, ღვთის მადიდებელთა მშვიდ სავანისკენ“. დრო შეუმჩნევლად გარბოდა. „ახლა, – იტყოდა მზარეული, – დროა, ჭურჭელიც გავრეცხოთ“. გასინჯავენ წყალს, რაც უკვე დიდი ხანია გაცივებულია; დაანთებენ ცეცხლს, ისევ გაათბობენ წყალს, რამდენი საზრუნავია! მაგრამ იმ სიამოვნებისგან, რომელსაც ერთმანეთთან ლაპარაკით იღებდნენ, შრომაც ავიწყდებოდათ და ცხოვრობდნენ ურთიერთსიყვარულით ღმერთში. თავის დროზე ძმებთან ერთადაც ლოცულობდნენ, სამზარეულოშიც მსახურობდნენ, მაგრამ მხოლოდ მცირე ხნით თუ დატკბებოდნენ მეგობრული საუბრებით, რაც მათთვის გართობის ტოლფასი იყო ამ ერთფეროვან შრომით ყოფაში. და აი, გამოჩნდა საცდურიც: 1841 წლის დასაწყისში, თებერვალსა თუ მარტში, გერასიმეს თავის მშობლიურ გუბერნიაში, ქალაქ ტვერში მოუწია წასვლა, რათა მიეღო სახაზინო პალატიდან დამოწმებული, საზოგადოების მიერ განჩინებული გათავისუფლების ქაღალდი, რომელიც პალატაში რატომღაც დიდხანს იყო გაჩერებული. თავისი საქმის შესრულების შემდეგ ის სკიტში დაბრუნდა. მისი არყოფნის დროს სამზარეულოს ალექსანდრე განაგებდა და, აი, სამშობლოდან დაბრუნებული გერასიმე ბერებმა მოულოდნელად ალექსანდრეს თანაშემწედ აკურთხეს, რაც ახლად დაბრუნებულის თავმოყვარეობას მძიმედ შეეხო. გადიოდა დღეები, ერთი, მეორე… მოღუშული გერასიმე შევიდოდა სამზარეულოში, დაჯდებოდა სკამზე, იქნევდა ფეხებს და არაფერს არ აკეთებდა. ალექსანდრეს კითხვაზე: „რატომ არ აკეთებ არაფერს?“ – „ვერ ვარ მშვიდად,“ – პასუხობდა შეცბუნებული გერასიმე.

უნდა აღინიშნოს, რომ სანამ ვნება ცოცხლობს ადამიანში, ის ითხოვს საზრდოს, და თუ მნიშვნელოვანი ვითარება არ არის, თავს წარმოაჩენს უბრალო საქმეებსა თუ არა-რაობაში. ის ძალით, ტირანიით ამარცხებს ადამიანს, რომელიც ჯერ კიდევ არ არის დახელოვნებული ბრძოლით ვნებათა მოცილებაში. მორჩილი ადამიანი, მხიარული, კარგი ურთიერთობისა, ბოროტი აზრის შეწყნარებით ხდება მოწყენილი, ჩაფიქრებული, ურჩი, ყველაფრით უკმაყოფილო და ბრაზიანი. მაშინ, როდესაც ასეთი შემთხვევებისგან არავინ არის დაცული, მით უმეტეს, ამ ცოდვით სავსე სოფელში გამოცდილი ბერი შეუცვლელი და ფასდაუდებელი საუნჯე ხდება გამოსაცდელისთვის, საკმარისია განსაცდელში მყოფი ადამიანი რწმენითა და მორჩილებით მივიდეს ბერთან, გული გადაუშალოს და უთხრას სიმართლე – თუ რომელი ფიქრებისგან იკვებება სული, ბერი მამობრივი სიყვარულით მოუსმენს, თანაუგრძნობს, განუმარტავს განსამარტავს, ასწავლის, თუ როგორ ებრძოლოს ვნებას, როგორ განდევნოს ამაფორიაქებელი აზრები, ვის შეევედროს და როგორ, შემდეგ კი ბერი თვითონ აღავლენს მხურვალე ლოცვას მაცხოვრისადმი, რათა განსაცდელში მყოფს შეეწიოს.

ეს დაემართა გერასიმესაც. თავისი სულიერი აშლილობა, ეჭვიანობა მან აუწყა ბერ მაკარს, რომელიც იმ დროს სკიტს განაგებდა და საძმოს სულიერი მოძღვარიც იყო.
მალე გერასიმე ისევ მხიარული და მშვიდი გახდა. ის კმაყოფილი იყო მზარეულის თანაშემწის თანამდებობით – მორჩილებით ახალი მზარეულისა, რომელიც ადრე მისივე თანაშემწედ მუშაობდა.

სამზარეულო მორჩილებაში ალექსანდრემ ერთი წელი გაატარა. როგორც ზემოთ ვნახეთ, ის ღვთისგან გამორჩეული იყო, რადგან განსაკუთრებული გონებრივი შესაძლებლობები ჰქონდა; საკუთარი გამოცდილებით სულიერ ცხოვრებაში დიდად განისწავლა, მაგრამ გარეგან საქმეებსაც დიდ ყურადღებას აქცევდა. ასე რომ, ორივე – სულიერიც და პრაქტიკულიც – მასში შეთანასწორებული იყო. ალექსანდრემ მიზნად დაისახა ეცხოვრა ქრისტეს მცნებებით და სრულებით დამორჩილებოდა თავის შინაგან მოსამართლეს – სინდისს. ის არ განასხვავებდა ბრძენი ბერების კურთხევით მისთვის დავალებულ საქმეებს თეთრად და შავად, კარგად და ცუდად, არამედ მასზე დაკისრებულ ნებისმიერ საქმეს გულისხმიერად ასრულებდა ყოვლისმხედველი ღმერთის წინაშე; კარგად იცოდა, რომ უფლისათვის მხოლოდ ის საქმეა ღირებული, რომელიც სინდისიერად კეთდება. ალექსანდრემ სიყვარულით აითვისა სხვა მრავალი საქმეც, რომლებიც მისთვის აუცილებელი არ ყოფილა. უკვე ბერი, თავისი წარსულის გახსენებისას ხშირად ამბობდა: „მე მშვენივრად მოვეწყვე სამზარეულოში; ვისწავლე პურისა და სეფისკვერის ცხობა. მახსოვს, სეფისკვერის მცხობელი მასწავლიდა, როგორ გამეგო, გამომცხვარია თუ არა ტარიგის სეფისკვერები, რადგან მათ სულ გამოუცხობელი გამოსდიოდათ: სეფისკვერში უნდა ჩაამაგრო კვარი და თუ მას ცომი არ მიეწება, ე. ი. სეფისკვერი მზადაა, ხოლო თუ ცომი ამოჰყვა, მაშინ გამოუცხობელია“. ალექსანდრე სეფისკვერის მცხობელი არც ყოფილა, მაგრამ ისე საფუძვლიანად შეისწავლა ეს საქმე, რომ სხვებსაც ასწავლიდა. იგი მალე სამშენებლო ხელოვნებასაც დაეუფლა: თვითონ ადგენდა გეგმას სენაკების მშენებლობისათვის; მისი გეგმით აშენებული სენაკები საცხოვრებლად ძალიან მოხერხებული აღმოჩნდა. ალექსანდრემ ასევე შეისწავლა საღუმელე ხელოვნება ისე, რომ თავისი ცოდნით ოსტატებსაც კი აკვირვებდა.

სკიტში, მზარეულის მორჩილებაში ყოფნისას, ალექსანდრეს ჰქონდა საშუალება ხშირად მიეკითხა ბერი მაკარისთვის და მთელი გულით შეჰყვარებოდა. ყოველთვის, თავისი ცხოვრების უკანასკნელ წლებშიც, იგი განსაკუთრებული სიყვარულით იხსენებდა მასთან შეხვედრებს, თვლიდა, რომ ეს ღვთის დიდი წყალობა იყო მასზე: „იმ დროს, – იტყოდა იგი, – ღმერთი განსაკუთრებულად მწყალობდა! ბერთან ყოველდღე უნდა მივსულიყავი, ზოგჯერ დღეში რამდენჯერმე. ასეთი იყო მორჩილება“. ალექსანდრეს ჰქონდა შესაძლებლობა, ესაუბრა ბერთან თავის სულიერ განწყობილებაზე, მიეღო მისგან ბრძნული რჩევა-დარიგებანი იმაზე, თუ როგორ უნდა მოქცეულიყო, როცა მას ცდიდნენ, თუნდაც ზემოთ გადმოცემული გერასიმეს შემთხვევაში, რათა განსაცდელს კი არ გაემარჯვა ადამიანზე, არამედ ადამიანი გამოსულიყო გამარჯვებული; განსაცდელს წყენა კი არ უნდა მოეტანა გამოსაცდელის სულისთვის, არამედ სარგებელი.

მონასტერში გამოსაცდელი შემთხვევები ხშირია. ოპტინის მონასტრის მამები ცდილობდნენ იოანე კიბისაღმწერლის მოძღვრების მიხედვით მოეძებნათ ასეთი შემთხვევები, რათა ხსნაში შეკრული საძმოსთვის მოთმინების გვირგვინი დაედგათ. ისინი ჭეშმარიტ მოღვაწეებს სხვების თანდასწრებით დასცინოდნენ, თავად კი, სიმშვი-დეს დაუფლებულნი, ზოგჯერ მრისხანე გეგონებოდათ და დაუნდობლად ლანძღავდნენ მათ. ეს ყველაფერი იმისთვის კეთდებოდა, რათა გამოსაცდელ ძმას, იგრძნობდა რა სულში სიამაყისგან შობილ მრისხანებას, პირველ რიგში, გაეგო თავისი უძლურება და მეორე – ცდილიყო განეკურნა სულის ჭრილობები თვითგანკითხვითა და სიმდაბლით ღვთისა და ადამიანების წინაშე; აგრეთვე ესწავლა გულწრფელი აღსარება და ლოცვა სინანულით, რათა, ბოლოს და ბოლოს, თანდათანობით განმტკიცებულიყო მისი სული სიკეთეში და ასე ნელ-ნელა ასულიყო ძალიდან ძალაში, „ვიდრემდის მივიწინეთ… ჰასაკისა სავსებისა მის ქრისტესისა“.

ზემოთ აღნიშნული იყო, რომ ახალბედა მორჩილ ალექსანდრეს თავის სულიერ წინამძღვრად და ხელმძღვანელად ბერი მაკარი ჰყავდა; ამავდროულად, ხელსაყრელ შემთხვევას იყენებდა და სკიტიდან მონასტერში ბერ ლევთანაც დადიოდა, რომლის სიწმინდის წინაშეც დიდ სიწრფელესა და მოკრძალებას ავლენდა. ბრძენი ბერი თავის ერთგულ მოწაფეში გადარჩენის ჭეშმარიტ სურვილს ხედავდა, არ აძლევდა საზრდოს მის თავმოყვარეობასა თუ პატივმოყვარეობას, პირიქით, ზოგჯერ თავისი მკაცრი მიმართვით ცდილობდა მოეთვინიერებინა ახალბედა მორჩილი. ხშირად სახელით არც მიმართავდა, არამედ ქიმერას ეძახდა. ბერი ამბროსიშემდგომში გაიხსენებს: „ერთხელ მამა ლევთან მონაზონი ქალი იდგა; ბერმა მოხადა მას ქუდი და მე დამახურა“. ცხადია, ახალგაზრდა ბიჭისთვის არ იქნებოდა სასიამოვნო ხალხში ქალის ქუდით დგომა; შესაძლებელია, წინასწარმჭვრეტი ბერი ამ მოქმედებით ალექსანდრეს შემდგომ მოღვაწეობაზე მიანიშნებდა, რადგან ცნობილია, რომ ის ყველაზე უფრო მონაზვნებზე ზრუნავდა. ამ განსაცდელში მყოფ ალექსანდრეს ღრმად სწამდა, რომ შეიძინა ის, რაც დიდი ხნის განმავლობაში სწყუროდა მის სულს. მისი აზრით, სულის სიმშვიდისთვის საჭირო იყო სულიერი ცხოვრების სრულყოფა და ყოფნა თავმდაბლობით. იგი თავის სულიერ საუნჯეს ამქვეყნიურზე არ ცვლიდა. ალექსანდრე ხშირად წერდა თავის ამხანაგებს – ლიპეცკის სასულიერო სასწავლებლის პედაგოგს, ვასილი თეოდორეს ძე სვეტოზაროვს და პავლე სტეფანეს ძე პოკროვსკის – იმ სულიერ ბედნიერებაზე, რომელიც მას ოპტინის წმინდა სავანეში გაეხსნა და ორივე მათგანს მონასტერში მოუწოდებდა. სვეტოზაროვი მალე გაჰყვა ალექსანდრეს მოწოდებას, პოკროვსკი კი აყოვნებდა.

1841 წელს ალექსანდრემ დატოვა ლიპეცკი. პოკროვსკიმ, რომელიც ამ დროისთვის სამსახურიდან თავისუფალი იყო, გადაწყვიტა სკიტში მოენახულებინა ალექსანდრე, რომელიც უკვე კაბოსანი მორჩილი იყო და სკიტის ერთ პატარა სენაკში ცხოვრობდა. იგი მზარეულის მოვალეობასაც ასრულებდა. სენაკში შესვლისთანავე პავლე მისმა სიღარიბემ განაცვიფრა: წმინდა კუთხეში ესვენა ჩვენთვის უკვე ნაცნობი ღვთისმშობლის ხატი, რომელიც მშობლების კურთხევით იყო ალექსანდრესთან, ლოგინზე რაღაც გახუნებული ძველი ქურთუკი ეგდო, რომელიც ლეიბისა და საბნის მოვალეობას – ორივეს ერთად ასრულებდა. პავლემ აგრეთვე შენიშნა ძველი ანაფორა ბერის ბარტყულით, მეტი არაფერი. „ვიხსენებდი ამხანაგის განვლილ ცხოვრებას, როდესაც ის მასწავლებლად მუშაობდა – რა სუფთად იცვამდა მაშინ! შევუდარე რა მას ახლანდელი სიღატაკე, ისე გამიჭირდა, რომ ცრემლები წამომივიდა“, – ჰყვებოდა პოკროვსკი. ასეთი იყო ამ სოფლისმოყვარულ პავლეს შეხედულება თავის ყოფილ ამხანაგზე, რომელიც ამ ყველაფერს, პავლესგან განსხვავებით, სულ სხვა თვალით უყურებდა; თავის სულიერ ბედნიერებას სწორედ ამაზე – სიღატაკეზე ამყარებდა, რადგან სწავლობდა უვნებობას საგანთა თუ მოვლენათა მიმართ.

ეტყობა, ალექსანდრეს იმედი ჰქონდა ღვთივგანბრძნობილი ბერების – ლევისა და მაკარის თანადგომით – დაარწმუნებდა პოკროვსკის, რომ მონაზვნური ცხოვრება, მიუხედავად გარეგნული სიღატაკისა და ხილული უხერხულობებისა, დიდი სიყვარულის მატარებელია. ამიტომ გადაწყვეტს, იგი მამა ლევთან მიიყვანოს. მოხუცი ბერი ავადმყოფობის მიუხედავად მკაცრად მოღვაწეობდა. როგორც ზემოთ ვახსენეთ, იგი მკვრივი აღნაგობისა იყო, რომელიც უმალ თვალში ეცა სულიერ ცხოვრებაში გამოუცდელ პოკროვსკის და მასში უსიამოვნო გრძნობები აღძრა. ბერმა ამოიცნო მისი აზრები და იმ წუთშივე ამხილა უბრალო, ხალხური ენით: „რას უყურებ ჩემს ღიპს? ფრთხილად იყავი, დროთა განმავლობაში შენც იგივე არ მოგივიდეს“. ზუსტად ამ დროს მონასტერში სერობის ზარი დარეკეს. ლოგინზე წამომჯდარმა ბერმა დიდი მოწიწებით წარმოთქვა ჩვეულებრივი „დიდებამაღალიანი“, უფლის მიმართ: „კურთხეულ არს ღმერთი ჩვენი ყოვლადვე აწ და მარადის და უკუნითი-უკუნისამდე“. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ავადმყოფი ბერი, რომელიც უძლურების გამო ეკლესიაში ვერ დადიოდა და ღვთისმსახურებაში არ მონაწილეობდა, თავის სენაკში ისმენდა ლოცვებს მისთვის საგანგებოდ დანიშნული მკითხველებისაგან, რომელთა შორის ერთ პერიოდში ალექსანდრე გრენკოვიც იყო. ალექსანდრემ იფიქრა, ბერმა საღამოს მსახურების ჩვეულებრივი დასაწყისი თქვაო და მისი სიტყვები „ამინით“ დაასრულა, მერე კი განაგრძო „დიდება შენდა ღმერთო ჩვენო, დიდება შენდა! მეუფეო ზეცათაო“ და ასე შემდეგ. ბერმა უცებ შეაწყვეტინა და მკაცრი შენიშვნა მისცა: „ვინ მოგცა კურთხევა წაგეკითხა?!“ ალექსანდრემ დაიჩოქა და მისგან შენდობა ითხოვა. ბერმა მრისხანე სახე მიიღო და განაგრძო: „რატომ მიეცი შენ თავს ამის გაკეთების უფლება?“ შემცოდე კვლავ იჩოქებს და პატიებას სთხოვს: „მაპატიეთ, მამაო, ღვთის გულისათვის, მაპატიეთ!“ ბერმა თითქოს მოთმინება დაკარგა: მკვრივი აღნაგობა, მრგვალი, მკაცრად მეტყველი სახე, თხელი ცხვირი, ლომის ფაფარივით ხშირი, ტალღისებური ჭაღარა თმა, ტენორის მაღალი ხმა, განრისხებული სახე, – ყველა ამ ნიშნით იგი ლომს დაემსგავსა. მიუხედავად ალექსანდრეს ხანგრძლივი მოკრძალებული თხოვნისა, ლევი თითქოს ვერც ამჩნევდა მას, ფეხებს მიწას გამეტებით ურტყამდა, ალექსანდრეს თავზე ხელებს ამოძრავებდა და გაბრაზებული ამბობდა: „ეხ, შე თავნებავ, როგორ გაბედე კურთხევის გარეშე ამის გაკეთება!“ საშინელი მოსასმენი იყო. ეს ყველაფერი მკაცრი განაჩენით დამთავრდა: შემცოდემ ბერისგან შენდობა მიიღო, რის შემდეგაც ორივენი დაემშვიდობნენ მას. ალექსანდრეს კარგად ესმოდა ბერის მრისხანე განაჩენის მადლიანი მიზანი და იცოდა, თუ რას აკეთებდა იგი, ამიტომაც მისდამი სიკეთით განწყობილი რჩებოდა. პოკროვსკი, პირიქით, უკმაყოფილო დარჩა და მალე წავიდა ოპტინიდან

ასეთი მწარე გამოცდებით, სისხლის ფასად ალექსანდრე ნელ-ნელა მოიმუშაკებდა ღვთივსაყვარელ სათნოებას – მორჩილებას. იგი იწრთობოდა განსაცდელების დათმენით, რომლებიც ხშირად მოიწეოდა მისთვის საყვარელი ბერისგან – მამა ლევისაგან. ბერი ხშირად საყვედურობდა ალექსანდრეს; მას შემდეგ, რაც ეს უკანასკნელი სენაკიდან გავიდოდა, ბერი იქ მყოფთ, ამ შემთხვევების მომსწრეებს, მასზე ეტყოდა: „დიდი კაცი იქნება!“

თავისი ღვთივსათნო და მძიმე ცხოვრების უკანასკნელ დღეებში ბერი ლევი საყვარელ მორჩილ ალექსანდრეზე მაკარი ბერს – ბერობაში თავის მემკვიდრესა და მესაიდუმლეს, მოუწოდებდა. ბერი ამბროსი გაიხსენებს: „გარდაცვლილმა ბერმა (იგულისხმება ლევი) მაშინ დაუძახა მამა მაკარს და უთხრა: „ეს კაცი ცდილობს ჩვენ, ბერებს, შეგვეკედლოს. მე ახლა ძალიან დაუძლურებული ვარ; მე მინდა გადმოგცე იგი შენ ანაფორიდან ანაფორაში. აიყვანე ხელში, როგორც ეს შენ გჩვევია“.

არის ისეთი რამ, რაც ყოველგვარი ეჭვის გარეშე უნდა დაიჯერო, ბერმა ლევმა მამა მაკარს მიუთითა რა ალექსანდრეზე, მაშინ უთხრა: „ის შენ გამოგადგება“. მაგრამ რაღა ვთქვათ ახალგაზრდა მოღვაწის მარხვასა და ლოცვაზე, რომელთა გარეშეც ხსნა არ მოიწევა, რადგან გულისხმიერი მარხვა, წმიდა მოღვაწე მამათა სწავლებით, სულიერი ცხოვრების საფუძველია , ხოლო იოანე კიბისაღმწერელი სათნოების წყაროს წყალობის მიზეზს უწოდებს. თავისი მამა-მოძღვრების – ლევისა და მაკარის მიბაძვით, ალექსანდრე თავს აიძულებდა ყოველდღიური მარხვით; სკიტის საძმოსთან ერთად საკვების მიღებისას მკაცრად იცავდა ზომიერებას. ამგვარად, ის სხვა მმარხველთაგან თავს არ გამოარჩევდა და ყოველგვარი საკვების მიღებით ამდაბლებდა ამპარტავნების განზრახვას. ეს ზომიერება ზოგჯერ იქამდე აღწევდა, რისთვისაც ნამდვილად შეიძლებოდა გვეწოდებინა მძიმე მარხვა. ლოცვა – ეს საიდუმლო ნაწილია, მასზე შეიძლება ითქვას, რომ ვერავინ გაიგებს მას, გარდა ადამიანში მყოფი სულისა.

აქ არ არის საუბარი გარეგნულ ლოცვაზე, არც ღვთისმსახურებაზე სისტემატურ სიარულზე, რასაც ალექსანდრე სკიტის საძმოსთან ერთად ჩვეულებრივ აკეთებდა, არამედ სულის შინაგან ლოცვით განწყობილებაზე. ამაზე შეიძლება მხოლოდ იმარჩიელო. ლოცვას, როგორც ზემოთ ვთქვით, წმიდა კიბისაღმწერელმა „სათნოების წყარო“ უწოდა. ალექსანდრეს სათნო ცხოვრებას ყველა ხედავდა, შესაბამისად, შეიძლება საწყის მდგომარეობაში, მაგრამ მაინც წყარო სათნოებისა მასში უკვე ჩანდა. როგორ შეიძლება მლოცველი არ ყოფილიყო, მას ხომ ლოცვა ერში ყოფნის დროსაც უყვარდა?!

V თავი
მამა ალექსანდრე – ბერი და მღვდელ-მონაზონი ავადმყოფობის ჯვრის ქვეშ
„გარე მომადგეს მე სალმობანი სიკუდილისანი“

წინა თავში შეიძლება იმის დანახვა, თუ რომელ სათნოებებში იწრთობოდა ახალგაზრდა მოღვაწე მამა ალექსანდრე. მისი მუდმივი სიმდაბლე, გამოხატული ბერების მიმართ სიტყვაშეუბრუნებელ მორჩილებაში, მიემართებოდა ახალგაზრდა მორჩილებსაც, როგორიც იყო, მაგალითად, ძმა გერასიმე. შეურაცხყოფათა უდრტვინველად დათმენამ, უკიდურესმა სიღატაკემ, მარხვამ და ლოცვამ, აგრეთვე ბერებთან – ლევთან და მაკართან გრძნობებისა და სურვილების წრფელად აღიარებამ ბერების გული ისე განაწყო მისდამი, რომ ერთმა მეორეს დაავალა, მისთვის განსაკუთრებულად ეზრუნა – „გადასცა ის ანაფორიდან ანაფორაში“. საფიქრებელია, რომ დიდი მოღვაწე ბერების ანაფორათა ბოლოები ისეთივე ახლობელი იყო მათი მოწაფისათვის, როგორიც ელისესთვის ელიას მიერ მისკენ გადმოგდებული ხალენი. შეიძლება ის არ იყო ღვთისგან დაჯილდოებული ბერებზე გადმოღვრილი ორმაგი მადლით, მაგრამ არც ერთი ადამიანი, ვინც კი მამა ამბროსს იცნობდა, ვერ უარყოფდა, რომ ყოვლად სახიერმა ღმერთმა რა მადლითა და სულიერი ნიჭითაც დაამშვენა ბერები ლევი და მაკარი. იგივე წყალობანი გადმოღვარა ამბროსი ბერზეც. ღვთიური წყალობა კი ტყუილუბრალოდ არ იძლევა, თანახმად უფლის სიტყვებისა: „და მოთმინებითა თქუენითა მოიპოვეთ სულნი თქუენნი“. რაც უფრო დიდხანს ცხოვრობდა მამა ალექსანდრე სკიტში და სრულყოფდა სულიერ ცხოვრებას, მით უფრო მძიმე ხდებოდა მისი ჯვარი. როგორც მალე ვნახავთ, მის ნებსით თუ უნებლიე მწუხარებათ მძიმე ფიზიკური ავადმყოფობაც დაემატება, რომელიც უკვე ღვაწლმოსილი ბერის თქმით, განსაცდელებზე გაცილებით უფრო მძიმეა, ვინაიდან განსაცდელებისას, – დაამატებდა ხოლმე, – ადამიანს შეუძლია ლოცვაში იპოვოს ნუგეში, ხოლო მძიმე ფიზიკური ავადმყოფობისას ის ამ ნუგეშს მოკლებულია.

1841 წლის 11 ოქტომბერს ღვთის წინაშე წარდგა ოპტინის უდაბნოში ბერობის ფუძემდებელი, დიდი ბერი მამა ლევი. მისი დასაფლავების დღეს ყველა, ვინც კი სკიტში ცხოვრობდა, მონასტერში წავიდა, რათა უკანასკნელად გამოთხოვებოდნენ თავიანთ წინამძღვარს – ერთხელ კიდევ ელოცათ მოძღვრის დამაშვრალ სხეულთან მისი წმინდა სულის ზეციურ სავანეში დასამკვიდრებლად. სამზარეულო მორჩილებით დაკავებულმა მამა ალექსანდრემ ვერ შეძლო ბერის დაკრძალვაზე წასვლა, არადა, ძალიან უნდოდა. ყველა წუხდა ბერის გარდაცვალებას: მისი თაყვანისმცემელი ნაცნობები, მონაზვნები და ერისკაცები. განიცდიდა, რა თქმა უნდა, მამა ალექსანდრეც, მაგრამ ეს საერთო მწუხარება უნუგეშო არ ყოფილა, რადგან მამა ლევის შემდეგ ოპტინის უდაბნოში დარჩა სხვა ბერი, მის მსგავსად მრავალი სულიერი ნიჭის მქონე, სკიტის მმართველი მამა მაკარი. აწ განსვენებულმა ბერმა მის მზრუნველ ხელს ჩააბარა მამა ალექსანდრე, რომელიც უკვე დიდი ხანია, რაც მთელი სულით მიეჯაჭვა მას. ნეტარხსენებული მამა ლევის გარდაცვალების შემდეგ, მამა ალექსანდრეს სამზარეულო მორჩილება მალე სხვა მორჩილებით შეუცვალეს – ის გახდა შინამომსახურე მაკარი ბერისა. ეს მორჩილება, მისივე სიტყვებით რომ ვთქვათ, ოთხი წელი გრძელდებოდა (1841 შემოდგომიდან 1846 წლის 2 იანვრამდე).

1842 წელს მამა ალექსანდრეს ცხოვრებაში მოხდა ერთობ მნიშვნელოვანი მოვლენა: თავისი ხელმძღვანელობის წარმოდგინებითა და წმინდა სინოდის 29 ნოემბრის გადაწყვეტილებით, იგი მონაზვნად აღიკვეცა და ეწოდა ამბროსი, მედიოლანის ეპისკოპოსის, წმინდა ამბროსი მედიოლანელის სახელი, რომლის ხსენებაც დაწესებულია 7 დეკემბერს. აღსანიშნავია, რომ თავმდაბლობის გამო ჯერ კიდევ არ უნდოდა მონაზვნად აღკვეცა, ისევე როგორც წინათ, როდესაც უარი თქვა მორჩილად განწესებასა და ანაფორის ტარებაზე, მაგრამ ბოლოს მაინც აღკვეცილ იქნა, როგორც თვითონ იტყოდა, მხოლოდ და მხოლოდ თავისი მოძღვრის, სქემმონაზონ მაკარის ნებითა და კურთხევით. ახლადაღკვეცილი ამ დროისთვის 30 წლისა იყო. აღკვეცისთვის ეს არ იყო ძალიან პატარა ასაკი, მაგრამ კაცისთვის, რომელსაც ოპტინის უდაბნოში მხოლოდ სამი წელი გაეტარებინა მორჩილად, ბერად აღკვეცა ნაადრევად ითვლებოდა. განსვენებული ბერი ამბროსი გარსშემოხვეულ მსმენელებს, როცა ამის შესახებ უყვებოდა, ერთხელ ვიღაცამ შენიშნა: „ეს მაშინ ძალიან მალე ხდებოდა“. „არა, – მიუბრუნდა ბერი, – მანტიის შემოსვამდე თორმეტი წელი ცხოვრობდნენ მორჩილად, რაც მე რატომღაც…“ და ბერმა ხელი ჩაიქნია, რითაც სხვებს აგრძნობინა, რომ არაღირსეულია, რომელსაც მთელი ცხოვრება სავსებით დაუმსახურებლად განადიდებდნენ.

სხვათა შორის, მამა ამბროსის ნაადრევი (სწრაფი) აღკვეცა სასიამოვნო გარემოებით აიხსნება. კალუგის მაშინდელი მწყემსმთავარი ნიკოლოზი ყოველთვის იჩენდა კეთილგანწყობას ნაადრევად აღკვეცისა და ხარისხში აყვანის მიმართ. სასკოლო განათლების მქონენი მონასტრების წინამძღვართაგან ითხოვდნენ, რომ სხვებზე ადრე წარედგინათ აღსაკვეცად და ხელდასასხმელად. მამა მაკარმა მშვენივრად იცოდა რა ახალგაზრდა მოღვაწის, მამა ალექსანდრეს სულიერი მდგომარეობა, მისი გამოცდის დროის სიმოკლის მიუხედავად, სიყვარულით აკურთხა, აღკვეცილიყო.

სავანის თავმდაბალი წინამძღვარი, იღუმენი მოსე, სრულებით დაეთანხმა ბერის ნებასურვილს, რადგან ისიც კარგად იცნობდა მამა ალექსანდრეს, რომელიც წმინდა სინოდზე სასულიერო საეპარქიო მმართველობის გავლით იქნა წარდგენილი, სადაც თხოვნა არ დაუბრკოლებიათ. ამას ამბროსი ბერი ასე ხსნიდა: „საქმე ის არის, რომ იმდროინდელ სინოდში ერთი ჩემი ამხანაგი მსახურობდა , რომელიც ჩემით ძალიან იყო დაინტერესებული, მაგრამ ჯერ კიდევ არ იცოდა ჩემი ადგილსამყოფელი. როგორც კი აღსაკვეცად წარმადგინეს, მან შეიტყო ჩემ შესახებ, და სასწრაფოდ გამოითხოვა ჩემთვის აღკვეცის ნებართვა“. ოპტინის მონასტერი სინოდის ნებართვას აღსაკვეცად წარდგენილ მორჩილებზე ყოველთვის შემდგომი წლის დიდი მარხვისთვის იღებდა, ამ შემთხვევაში კი ნებართვა ამავე წლის ოქტომბერში მოვიდა. სხვა ოპტინელი ბერებისაგან განსხვავებით, მამა ამბროსი, ზემოთ აღნიშნული მიზეზების გამო, მალე იქნა აყვანილი ჯერ ბერდიაკვნის, შემდეგ კი მღვდელ-მონაზვნის ხარისხში. ასე რომ, საქმე ჩვეულ რიტმში მიმდინარეობდა, ყველაფერი აღესრულებოდა ყოვლადბრძენი ღმერთის განგებულებით, რომელიც ადამიანთა ყოველ გარემოებას სასიკეთო მიზნისკენ მიმართავს. ბერი ამბროსი ხანდახან ამბობდა: „საქმე ადამიანურია, მსჭავრი კი – მეფეთა (საღმრთო). თუ ყურადღებას მივაქცევთ იმას, რომ ახალგაზრდა ბერ ამბროსის ახლო მომავალში ავადმყოფობის ჯვარი ელოდა, და ამიტომ, თუკი მისი აღკვეცა და ხარისხში აყვანა დაყოვნდებოდა, ის ვერ გახდებოდა მღვდელ-მონაზონი, შესაბამისად, ვერ იქნებოდა სულიერი მოძღვარი, რაც დიდი დანაკარგი იქნებოდა მათთვის, ვისაც მისი სულიერი შვილობა ხვდა წილად.

რას ნიშნავს „აღკვეცა მანტიაში?“ მანტიას სხვაგვარად მცირე სქემას უწოდებენ, ხოლო სქემაში აღკვეცას მოღვაწე მამები მეორედ ნათლობას ეძახიან. პირველი ნათლობა ხდება წყლით, ხოლო მეორე – მონანული ცოდვილის საკუთარი ცრემლებით. ამიტომაც აღკვეცას დიდი მნიშვნელობა აქვს; ის საიდუმლოებაა, რომელშიც ჭეშმარიტად მონანული ადამიანი ცოდვათა ჯვარცმისა და ნათლისღების შემდეგ გულმოწყალე მამაზეციერს ისევ აძლევს აღთქმას და ხელახლა იშვება სულიერი ცხოვრებისათვის. ღვთისნიერ ცხოვრებას ჭეშმარიტად შეყვარებული მორჩილი ამ ყველაფრისთვის ემზადება დაახლოებით ხუთი დღე, მარხვით და ლოცვით, ასევე არ აცდენს საეკლესიო მსახურებებს. აღკვეცის წინა დღეს, სულიერ მოძღვართან აღსარებაში ამბობს ყველა იმ ცოდვას, რაც ბავშვობიდან ჩაუდენია და იღებს შენდობას სინანულის საიდუმლოში. შემდეგ კი, უშუალოდ აღკვეცის დროს, მთელი ეკლესიის თანდასწრებით უფალს პირობას აძლევს, რომ ისე იცხოვრებს, როგორაც ამას ბერული წესი მოითხოვს. თმას ჯვრის სახით შეაჭრიან იმის ნიშნად, რომ მან უარყო საკუთარი თავი, ეს სოფელი და ყველაფერი, რაც ამ სოფელშია. მოაჭრიან ასევე თავისი ნება-სურვილებისა და ავხორცობის მოსაკვეთად, მამის, ძისა და წმინდა სულის სახელით. ამასთანავე, მას, როგორაც ახალი ცხოვრების დამწყებს, ახალ სახელს არქმევენ; შემდეგ იმოსება სამონაზვნო სამოსით, რასაც სულიერი მნიშვნელობა აქვს. დასასრულ, ლიტურგიის ბოლოს, ახლადაღკვეცილს აზიარებენ ქრისტეს უწმინდეს ხორცსა და სისხლს, ყოველი მონანული ცოდვილის განმწმენდელსა და მაცოცხლებელს. ამიტომ, დასასრულს ცოდვილის სულიერად კვლავ დაბადების საიდუმლოს აღსრულებისას, იგალობება სანუკვარი საგალობელი: „შევიცნობთ, ძმებო, ძალას საიდუმლოსი, ვინაიდან ცოდვებისგან მამისეულ სახლში დაბრუნებულ უძღებ შვილს ყოვლადკეთილი მამა სათნოუყოფს“ და სხვ. დამსწრეთაგან მრავალი, აღსაკვეცებზე ლაპარაკი ზედმეტია, ამ საიდუმლო მოქმედებას აცრემლებული უსმენდა. აქედან თითოეულ ჩვენგანს შეუძლია დაასკვნას, თუ როგორ იმოქმედა აღკვეცამ ახალგაზრდა მამა ალექსანდრეზე, რომელიც მთელი სულით მიისწრაფოდა ღვთიური სათნოებებისკენ.

ოპტინის მონასტრის საეკლესიო წესდებით, ახლადაღკვეცილი ბერები ხუთი დღის განმავლობაში ტაძარში იმყოფებიან, ღვთის სახლიდან არ გადიან. ისინი იქ იკვებებიან, იქ სძინავთ და არც განიმოსებიან – ისინი ბერის შესამოსელს ატარებენ და ბარტყულს თავიდან არ იხდიან. მეხუთე დღეს მათ ისევ აზიარებენ ქრისტეს ცხოველმყოფელ საიდუმლოს და სენაკებში უშვებენ. ახალი ცხოვრებისათვის შობილი ბერები ამ დროს მადლმოსილ ნუგეშს იღებენ, რაც უეჭველია, ორმაგად მიეცა ახალგაზრდა მოღვაწის, მამა ამბროსის ღვთისმოყვარე სულს.

მანტიის მიღების შემდეგ, მამა მაკარის კურთხევით მისი საყვარელი მოწაფე მამა ამბროსი, როგორც ღირსეული, მალევე წარადგინეს ბერდიაკვნად საკურთხებლად. ბერების მიერ გამოზრდილს საკუთარ თავზე არ ჰქონდა მაღალი წარმოდგენები, პირიქით, თავს უღირსად მიიჩნევდა საკურთხეველში, მაცხოვრის ტრაპეზზე მსახურებისათვის. ის სხვა ბერთან, ბერდიაკონ პაფნუტისთან ერთად, რომელიც იმავდროულად მღვდელ-მონაზვნის ხარისხში იყო წარდგენილი, მამა მაკართან უარის სათქმელად მივიდა. „შევდივართ მის სენაკში, – ჰყვება მამა ამბროსი, – მან კი დაგვასწრო: თქვენ დაგნიშნეს, დაგნიშნეს, ეს კარგია, კარგია“. ჩვენ დავმუნჯდით და პასუხის გაცემა ვერ შევძელით. ჩემი ამხანაგი ჩემზე მამაცი აღმოჩნდა და პირველად ის ალაპარაკდა: „აი, სალაპარაკოდ ამის თაობაზე მოვედით თქვენთან, მამაო! ჩვენ ხომ სასულიერო წოდების ღირსნი არა ვართ“. „ასეც იფიქრეთ, იფიქრეთ ასე ყოველთვის, რომ თქვენ არ ხართ ღირსი“, – გააწყვეტინა ბერმა. ამ ყველაფრის შემდეგ მე პირიც კი ვერ გავაღე“, – დაამატა მთხრობელმა. ამგვარად, ბერმა დაამშვიდა ახალგაზრდა მონაზონი, რომელიც 1843 წლის 2 თებერვალს ბერდიაკვნად იქნა ხელდასხმული. თუ როგორ უყურებდა ახლადნაკურთხი ბერდიაკონი თავის მსახურებას, ამაზე დადებითად პასუხის გაცემა არ შეიძლება, შეიძლება მხოლოდ ვარაუდი და შემდეგ დასკვნის გამოტანა. ერთ-ერთ ბერდიაკონს, რომელსაც მსახურება უჭირდა, ბერმა უთხრა: „ძმაო, არ გესმის საქმე, შენ ხომ ეზიარები?!“ – უკანასკნელი სიტყვები განსაკუთრებული გამომეტყველებით იყო ნათქვამი. ახალგაზრდა ბერდიაკონი მამა ამბროსი თავის მსახურებაზე ფიქრობდა, როგორც ყველაზე ძლიერ და ერთადერთ მკურნალზე, რომელსაც შეუძლია მომაკვდავი სულის გაცოცხლება. ჩვენთვის დაკლული ღვთის კრავის ხორცისა და სისხლის მიღებით ენით გამოუთქმელ სულიერ სიტკბოებას ეზიარებოდა.

1844 წელს ოპტინის მონასტერში გადმოსული იღუმენი თეოდოსი ამ პერიოდის გახსენებისას ამბობდა, რომ ბერდიაკონი მამა ამბროსი ყოველთვის დიდი მოკრძალებით მსახურობდა.

ოპტინის მონასტრის ტიპიკონით, ის თავის დროზე ატარებდა რიგის ღვთისმსახურებას. ერთხელ, როდესაც ის მონასტერში გვიანდელ ლიტურგიას ატარებდა, ოპტინაში ჩამოვიდა მალოიაროსლავის იღუმენი ანტონი, სკიტის ყოფილი მმართველი, რომელსაც მამა ამბროსი კარგად იცნობდა. „ჟამნების კითხვის დროს, – ჰყვებოდა განსვენებული ბერი ამბროსი, – ის საკურთხეველში შემოვიდა. ჩვეულებისამებრ თავი დავხარე და კურთხევის ასაღებად მივედი“. „ნუთუ ეჩვევით?“ – მომმართა მშვიდად იღუმენმა „დიდება უფალს, თქვენი წმინდა ლოცვებით ვეჩვევი, მამაო“, – ვუპასუხე საკმაოდ თამამად. უცებ იღუმენმა მეტყველების ტონი შეცვალა: „სიმდაბლეს ეჩვევით?“ – და მე არ ვიცოდი, რა მეპასუხა. ოპტინის მონასტრის ბერები თავისუფლად ლაპარაკისას ფარული ამპარტავნების ნიშანს ხედავდნენ და სულის ხსნის მოშურნეთათვის ცდილობდნენ რიგიანი შენიშვნებით ემკურნალათ ყველგან და ყოველთვის.

საფიქრებელია, ამავე პერიოდს უნდა ეკუთვნოდეს ბერი ამბროსის მონათხრობი საკუთარ თავზე. მეუფე ნიკოლოზმა კალუგაში მოღვაწეობისას განსაკუთრებული ყურადღება მიაქცია ახალგაზრდა ბერდიაკონ ამბროსის. ალბათ, მთავარი მიზეზი ამისა იყო ის, რომ როდესაც მამა ამბროსის უფროსი ძმა ნიკოლოზი ტამბოვის სემინარიაში სწავლობდა, მაშინ სემინარიის რექტორი სწორედ მეუფე ნიკოლოზი იყო, და იცნობდა მას, როგორც ჭკვიან აღსაზრდელს. შესაბამისად, მამა ამბროსისაც კარგად ექცეოდა. „ერთხელ მეუფე ფეხით მოდიოდა გზაზე, რომელიც მონასტერსა და სკიტს შორის გადიოდა, – ასე იხსენებდა შემდგომში ბერი ამბროსი, – მას ჩვეულებრივ მიაცილებდნენ იღუმენი მოსე და მამა მაკარი. მეც იქ ვიყავი. მახსოვს, მეუფე სულ მე მელაპარაკებოდა და ჩემი წაყვანა უნდოდა, მე სინდისი მაწუხებდა და თავს უხერხულად ვგრძნობდი“.

1845 წლის ბოლოს, ბერდიაკვნად სამი წლით ყოფნის შემდეგ, მამა ამბროსი მღვდელ-მონაზვნის ხარისხში ასაყვანად წარადგინეს. თავმდაბალი ბერის ცხოვრებაში განმეორდა ის ისტორია, რაც მისი ბერდიაკვნად კურთხევის დროს მოხდა: საკუთარი უღირსობის აღიარება ბერის წინაშე და ამ უკანასკნელის წინანდებურად ბრძნული და მბრძანებლური პასუხი. მამა ამბროსი ამ მიზნით კალუგაში უნდა წასულიყო; 7 დეკემბერს დილით ადრე, გაბრიელ მონაზონთან ერთად, რომელიც ბერდიაკვნად უნდა ეკურთხებინათ, გაუდგა გზას. ძალიან ციოდა. მამა ამბროსი არ იყო შეჩვეული ზამთრის შორეულ მგზავრობას; ამასთანავე, მარხვით ღონემიხდილი გაცივებული იყო. „მახსოვს, – ჰყვებოდა ბერი, – როგორც კი პირველ სადგურამდე მიმიყვანეს, კუჭის ძლიერი ტკივილი ვიგრძენი“. ეს უნდა ყოფილიყო დასაბამი იმ შეუწყვეტელი, მძიმე ტკივილებისა, მთელი ცხოვრება თან რომ სდევდა კუბოს კარამდე, თითქმის ორმოცდაათი წლის განმავლობაში.

კალუგაში ჩამოსვლისთანავე ისინი ყოვლადუსამღვდელოეს ნიკოლოზთან წარდგნენ, რომელმაც თბილად და ალერსიანად მიიღო. მამა ამბროსისთან საუბრისას გაიხსენა ის დრო, როდესაც იყო არქიმანდრიტი და ტამბოვის სასულიერო სასწავლებლის რექტორი; გაიხსენა მამა ამბროსის ძმა, ნიკოლოზ მიხეილის ძე გრენკოვი, რომელიც იქ სწავლობდა და რომელიც მეუფეს კარგად დაამახსოვრდა. გასაუბრების შემდეგ მეუფემ გასცა განკარგულება, მომზადებულიყვნენ ხელდასხმისათვის, რომელიც 9 დეკემბერს შედგა. 10 დეკემბერს, ღამით, ახალხელდასხმული – მღვდელ-მონაზონი ამბროსი და ბერდიაკონი გაბრიელი ოპტინის მონასტერში დარჩნენ. მთელი ამ ხნის განმავლობაში ცივი ამინდი და ქარბუქი გრძელდებოდა.

ოპტინაში აღმოჩნდნენ ბერები, რომლებიც ნაკლებად ფიქრობდნენ საკუთარი სულის ხსნაზე და შეშურდათ მამა ამბროსისა, მღვდელ-მონაზვნად ასე მალე ხელდასხმის გამო. „როდესაც ძმებმა ჩვენი ხელდასხმის შესახებ გაიგეს, – ასე იხსენებდა შემდგომში ის, – ზოგიერთმა მათგანმა ცერად დამიწყო ყურება. ამიტომ მინდა გვახსოვდეს, რომ ბერები ანგელოზები არ არიან, არამედ შეძლებისდაგვარად მიემსგავსებიან ანგელოზურ ცხოვრებას, რომელიც მიიღწევა საკუთარ ცოდვებთან ხანგრძლივი ბრძოლის შემდეგ.

მიუხედავად შერყეული ჯანმრთელობისა, ახალგაზრდა მღვდელ-მონაზონი ამბროსი აიძულებდა საკუთარ თავს ემსახურა სხვა მღვდელ-მონაზონთან ერთად, თუმცა შეიძლება არა ყოველთვის, მაგრამ მაინც აღასრულებდა თავისი რიგის ღვთისმსახურებას. ის უკვე ისე სუსტად იყო, რომ, როგორც თვითონ იხსენებს, არ შეეძლო ერთი ხელით ბარძიმი დიდხანს დაეჭირა: „ერთხელ ბევრი მაზიარებელი იყო, – ჰყვებოდა ის, – ერთი ხელით წმინდა ნაწილებს ვაზიარებდი, ხოლო მეორეთი ბარძიმი მეჭირა. ვიგრძენი, რომ ხელი დამისუსტდა და გრძნობას ვკარგავდი. ხელი რომ ცოტათი დამესვენებინა, შევედი საკურთხეველში, რომ მცირე ხნით წმ. ბარძიმი ტრაპეზზე დამებრძანებინა. უკნიდან მომესმა ხმა ვიღაც ქალისა, რომელიც საზიარებლად მოდიოდა: „ვიცი, მე ცოდვილი ვარ, უღირსი!..“ „ოჰ, ღმერთო ჩემო, – გავიფიქრე მე, – ყოველი მხრიდან მავიწროებენ“.

როგორც ჩანს, ამ პერიოდს ეკუთვნის კიდევ ერთი შემთხვევა, რომელიც თვითონ ბერის მიერაა მოთხრობილი. თავის მეგობართან, თავის მესენაკესთან, მამა იროდიონთან ერთად (იგი აღკვეცილი იქნა 1849 წელს სახელით ილარიონი) მოინდომა კუჭის გასაწმენდად ემკურნალა ძლიერი პრეპარატით მიეღოი, – ამბობდა ბერი, – ჩემი მსახურების რიგი მოვიდა. ეს მკურნალობა გაძლიერებულ კვებას ითხოვდა. მამა ილარიონი თევზის კერძს ჭამდა, მე კი, რადგან ვმსახურობდი, საკვებისგან თავი უნდა შემეკავებინა, თითქმის ყოველდღე ვახშმის გარეშე უნდა დავრჩენილიყავი. ამიტომ სარგებლის ნაცვლად, – დაამატებდა ბერი, – ასეთი მკურნალობის შედეგად უარესად გავხდი.

ნაწილობრივ ხარისხის, ისე კი ავადმყოფობის გამო მღვდელ-მონაზონ ამბროსის მამა მაკარის მორჩილება უნდა შემეწყვიტა, ამიტომ 1846 წლის 2 იანვარს ის სხვა სენაკში გადაიყვანეს, რომელიც კორპუსის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში მდებარეობს, სკიტის ტაძრის ჩრდილოეთით. ბერი ზოგჯერ ამბობდა, რომ მან სკიტში ხუთი სენაკი გამოიცვალა. „ვცხოვრობდი მამა ეგნატეს სენაკშიც და კოშკშიც“. მამა გენადის შენიშვნით, სენაკიდან სენაკში ამგვარ გადაადგილებებს ადგილი ჰქონდა სკიტში მამა ამბროსის მოსვლისთანავე, როდესაც ის მზარეულის მორჩილებას აღასრულებდა.

მღვდელ-მონაზონი ამბროსის ჯანმრთელობა დღითი დღე უარესდებოდა, მაგრამ ის ჯერ ფეხზე იდგა და მსახურება, იშვიათი გამონაკლისის გარდა, არ შეუწყვეტია. სკიტის მატეანეში ჩაწერილია ასეთი შემთხვევა: 1846 წლის 19 აგვისტოს, ოთხშაბათს, ნაშუადღევს, ექვს საათზე ოპტინის მონასტერში ჩამობრძანდა კალუგის მღვდელმთავარი ნიკოლოზი, რომელიც ორი დღე საქმეებით იყო დაკავებული. 22-ში წირვა აღავლინა კოზელსკში, ხოლო 23-ში ნაშუადღევს, 7 საათისთვის ინება სკიტის მონახულება. მონას-ტრიდან მას მოაცილებდა იღუმენი მოსე. მეუფის კურთხევით, სკიტის ტაძარში დაუყოვნებლივ დაიწყო ღამისთევის ღმრთისმსახურება წმ. პეტრეს, მოსკოვის საკვირველთმოქმედი მიტროპოლიტის სახელზე. წირავდა მღვდელ-მონაზონი ამბროსი ბერდიაკონ გაბრიელთან ერთად, ხოლო სტიქაროსნობდა მონაზონი ვასილი. სამივე სკიტში ცხოვრობდა და დამთავრებული ჰქონდათ სემინარიის სამეცნიერო კურსი. ორივე გუნდში სკიტის საძმო გალობდა. ტაძარში აგრეთვე იდგნენ მეუფის მგალობლები. ლოცვა 10 საათზე დასრულდა. ბოლოს, როდესაც მეუფემ დალოცა საძმო და მომლოცველები, თავის მგალობლებს მიანიშნა: „აი, ასე ისწავლეთ გალობა, როგორც ეს ბერები გალობდნენ, წყნარად, მოკრძალებულად“. მეუფე მთელმა საძმომ სკიტის წმინდა ჭიშკრამდე მიაცილა.

საოცარი ღამე იყო. ირგვლივ ღრმა სიმშვიდე მეფობდა, ხოლო ცის ლაჟვარდიდან სავსე მთვარე სიყვარულით იმზირებოდა და მშვიდ ვერცხლისფერ შუქს ჰფენდა მდუმარე სკიტსა და მის გარშემო მდებარე უზარმაზარ ტყეს. მეუფე შეჩერდა და მამობრივი სიყვარულით შემდეგი სიტყვები წარმოთქვა: „გადაირჩინეთ თავი, მამებო და ძმებო, გქონდეთ მშვიდობა და სიყვარული ერთმანეთში, უფროსებს დაემორჩილეთ!“ იქვე მყოფ მღვდელ-მონაზონ ამბროსის კი მიუბრუნდა და უთხრა: „შენ კი, მამაო ამბროსი, დაეხმარე მამა მაკარს სულიერებაში. ის უკვე მოხუცდა. ესეც ხომ მეცნიერებაა, ოღონდ არა სემინარიული, არამედ მონაზვნური“. იღუმენმა მოსემ და მღვდელ-მონაზონმა მაკარმა წინასწარ სთხოვეს მეუფეს, რომ ეს სიტყვები მას ამბროსისთვის ეთქვა. შემდეგ კი, გაანათლა რა თავისი მწყემსმთავრული კურთხევით ყველა, მეუფე სკიტიდან მონასტერში გადავიდა, სადაც მეორე დღეს წირვა აღავლინა და შემდეგ კი კალუგაში გაემგზავრა.

მღვდელ-მონაზონი ამბროსი მხოლოდ 34 წლის იყო, როდესაც იღუმენ მოსესა და მამა მაკარის შუამდგომლობით მწყემსმთავრისგან დაინიშნა მამა მაკარის დამხმარედ სულიერ საკითხებში. აქედან ნათელია, რომ იღუმენი მოსე და მამა მაკარი მას უკვე აღიარებდნენ ბერად. მაგრამ ღვთიურ განგებულებას სურდა ამ დიდი ვალდებულების ამღები მღვდელ-მონაზონის წინასწარ ძლიერ დასნეულება, რათა განწმენდილიყო, როგორც ოქრო ბრძმედში, და ყოფილიყო „საპატიო ჭურჭელი, განწმენდილი და ხელმწიფისათვის სახმარი, ყოველი კეთილი საქმიანობისთვის გამზადებული“.

მღვდელ-მონაზონი ამბროსი სექტემბრის პირველ ნახევარში ჯერ კიდევ ძლიერად იყო. სკიტის მატიანეში ნათქვამია, რომ 1846 წლის 16 სექტემბერს, ის, მონასტრის უფროსობის განკარგულებით, გააგზავნეს რკინიგზის სადგურზე, ბელევოს გზაზე, რომელიც ოპტინის მონასტრიდან 18 ვერსით იყო დაშორებული; აქ უნდა გამოევლო კურსკიდან სანკტ-პეტერბურგში მიმავალ მაღალყოვლადუსამღვდელოეს ილიოდორს, კურსკისა და ბელგოროდის მთავარეპისკოპოსს და მამა ამბროსის თხოვნით მას უნდა მოენახულებინა ოპტინის მონასტერი. მამა ამბროსი 18-ში, შუადღისას ჩამოვიდა ოპტინაში. ამავე დღეს დიდი სტუმარიც ჩამობრძანდა. ამის შემდეგ ძალიან მალე მღვდელ-მონაზონი ამბროსი სერიოზულად გახდა ავად და ლოგინად ჩავარდა ისე რომ, როგორც უკიდურესად დაუძლურებული, 26 ოქტომბერს, ცისკრისას აზიარეს ქრისტეს სისხლსა და ხორცს.

ავადმყოფობა კიდევ უფრო გაძლიერდა. მკურნალობა არ შველოდა, ამიტომ ის იძულებული გახდა 1847 წლის დეკემბერში დაეწერა ხელწერილი იმის თაობაზე, რომ სავანეში შტატგარეშედ დაეტოვებინათ. ამ ხელწერილში იგი ამბობდა: „ჩემი დიდი ხნის ავადმყოფობა – კუჭისა და შიგნეულობის აშლილობა, ნერვების დასუსტება – გაძლიერდა 1846 წლის შემოდგომიდან, რამაც ჩემი ორგანიზმი უკიდურეს დაუძლურებამდე მიიყვანა. სამედიცინო დახმარებამ, რომელიც მთელი წელი გრძელდებოდა, ფეხზე ვერ დამაყენა და განკურნების იმედსაც არ იძლევა. ამიტომ მე, როგორც ახლა, ისე მომავალშიც, მსახურების მორიგეობა და სამონასტრო თანამდებობის შესრულება არ შემიძლია“. ეს ხელწერილი მონასტრის წინამძღვარ იღუმენ მოსესა და ძმობის უფროსობის სახელით (უფროსი ძმობის სახელით?) წარუდგინეს მეუფე ნიკოლოზს, რომელშიც ნათქვამია, რომ წმინდა სინოდის განკარგულებით შტატს გარეთ დარჩენილი მონაზვნები სამედიცინო შემოწმებით უნდა უზრუნველყონ, მაგრამ მამა ამბროსი, უძლურების გამო ვერ შეძლებს რა საეპარქიო ქალაქში ჩასვლას, მისთვის სამედიცინო შემოწმებას ადგილზე ითხოვდნენ, ითხოვდნენ აგრეთვე შტატიდან გათავისუფლებას.

კალუგის საეპარქიო მმართველობის ბრძანებით, რომელიც ამ თხოვნას პასუხად მოჰყვა 1848 წლის 29 მარტს, სკიტში მოწვეულ იქნენ კოზელსკის მაზრის ექიმი გ. სუბოტინი, კოზელსკის სასულიერო მმართველობის ამაღლების დეკანოზ ანდრია ვინოგრადოვის თანხლებით. ავადმყოფის მონათხრობიდან ექიმმა ასეთი დიაგნოზი დასვა: „მამა ამბროსის აქვს ავადმყოფური ყვითელი ფერის სახე, ავადმყოფურად მბრწყინავი თვალები, ორგანიზმის საერთო სიგამხდრე. მის სიმაღლესა და გულმკერდის წვრილ არესთან შედარებით უჩვეულო ძლიერი, მშრალი ხველა, რაც მკერდში ძლიერ ტკივილს იწვევდა. ასევე ტკივილი ნეკნებქვეშ, უპირატესად მარჯვენაში; კოჭის მხარეს მომწოლი ტკივილი, საჭმლის მონელების სრულად მოშლა: ხშირი ღებინება კუჭის წვენი, ნაღველისა და მიღებული საკვების გამო; ღამით უძილობა, დროდადრო შეცივება, რომელიც მცირედი სიცხით იცვლება. ეს ტკივილები თანდათანობით დამაუძლურებელი ციებ-ცხელებაა, რაც გამოწვეულია მუცლის ღრუს, განსაკუთრებით კუჭის გამაგრებით“. ამ ვითარების გამო მონასტრის მიერ დაწერილი განცხადების შედეგად, საეპარქიო მმართველობამ მამა ამბროსი სცნო, როგორც უძლური სამონასტრო ნებისმიერი მორჩილებისთვის და გაათავისუფლა ოპტინის მონასტრის შტატიდან; დატოვა მონასტრის პატრონობაში.

ასეთი ტანჯული გზით მიჰყავდა გულმოწყალე და ყოვლადბრძენ მამა ზეციერს თავისი რჩეული მისთვის განკუთვნილი მაღალი მიზნებისაკენ.

VI თავი
მღვდელ-მონაზონ ამბროსის ცხოვრება სკიტში
მაკარი ბერის აღსრულებამდე
„აჰა ესერა, აწ არის დღე იგი ცხოვრებისაი“

„უფალი მაშინ იწყებს თავისი ძალის გამოჩენას, – ამბობდა ბერი ამბროსი, – როდესაც დაინახავს, რომ ყველა ადამიანური საშუალება გაჭირვებულთა დასახმარებლად ამოწურულია“. უეჭველია, იგი ამ სიტყვებს საკუთარი გამოცდილებიდან გამომდინარე ამბობდა, სინამდვილეში, ვინ იფიქრებდა, რომ ადამიანური საშუალებებით მოურჩენელი ავადმყოფობის შემდეგ მომთმენი ბერი ცოცხალი დარჩებოდა?! პირიქით, დაბეჯითებით შეიძლებოდა იმის მტკიცება, რომ მისი ცხოვრების უკანასკნელმა საათმა უკვე დარეკა! მაგრამ საკვირველია საქმენი უფლისანი! კაცთათვის შეუძლებელი ღვთისთვის შესაძლებელია! ყველას გასაოცრად, ვინც სასიკვდილოდ განწირულ მღვდელ-მონაზონ ამბროსის იცნობდა, მისმა ჯანმრთელობამ თანდათანობით გაუმჯობესება დაიწყო.

1848 წლის ზაფხულში გამოჯანმრთელების გზაზე დამდგარმა ჰაერზე გამოსვლა დაიწყო. „მახსოვს, – თქვა თვითონ ბერმა, – ზაფხულის ნათელ, მშვიდ დღეს პირველად გამოვედი სენაკიდან, ჯოხზე დაყრდნობილი წავჩანჩალდი, ფეხებს ძლივს მივათრევდი გზაზე. პირველად შემხვდა იღუმენი ვარლამი. რა ხდება? – შემეკითხა, – გამოჯანმრთელდი? აი, – ვუპასუხებ, – მადლობა გულმოწყალე უფალს, დამტოვა სინანულისთვის. იღუმენი შეჩერდა, მიყურა და მდაბალი ტონით თქვა: „შენ რა, გგონია რომ უკეთესად იქნები? არა, არ იქნები უკეთესად, უარესად, უარესად იქნები!“ ოპტინელ ბერებს ჰქონდათ ასეთი ჩვეულება, როცა ერთმანეთის დამდაბლება უნდოდათ. თვითონ ბერი ამბროსი გაიხსენებდა ამას, ჩაილაპარაკებდა: „ახლა კი მე თვითონ ვხედავ, რომ უარესად ვარ“.

1849 წლის შემოდგომაზე, მას შემდეგ, რაც მამა ამბროსიმ ოპტინაში 10 წელი გაატარა, მასთან ჩამოვიდა მისი ამხანაგი, ზემოთ ნახსენები პავლე სტეფანეს ძე პოკროვსკი. იგი, როგორც ერთ დროს მამა ამბროსი, ავადმყოფობისას ღვთისთვის მიცემულმა პირობამ მოიყვანა მონასტერში. ტროეკუროვოს ბერი, მამა ილარიონი, დიდი ხანია, პოკროვსკის ბერების სავანისკენ მიუთითებდა, არა ერთხელ და ორჯერ, მაგრამ ის ყოველთვის ყოყმანობდა, იყო რა მეტად მიჯაჭვული საერო ცხოვრებას. ვინ იცის, რამდენი ხანი გაგრძელდებოდა პოკროვსკის ყოყმანი. სავარაუდოა, რომ მონასტერში წასვლას იგი გაურკვეველი ვადით გადადებდა, რომ არა საშინელი 1848 წელი: ზაფხულის დადგომისთანავე ლიპეცკში დაუპატიჟებელი სტუმარი მობრძანდა – ქოლერა. ქალაქიდან სასაფლაოზე ყოველდღიურად ათეულობით კუბოს მიასვენებდნენ. ქოლერით დაავადდა პავლე სტეფანეს ძეც, და ისე ძლიერად, რომ მის საშველად გამოძახებულმა ქალაქის ექიმმა ავადმყოფობა განვითარების უკანასკნელ სტადიაში აღმოაჩინა. იქვე, მომაკვდავის სარეცელთან, მისი ამხანაგებისა და სასწავლებლის სხვა პედაგოგების თანდასწრებით, თავისი გადამწყვეტი განაჩენი გამოიტანა: „ხვალისთვის კუბო მოამზადეთ!“ ექიმმა ამ სიტყვებით დატოვა ავადმყოფი და არანაირი წამალიც არ გამოუწერია, არც დამამშვიდებელი და მანუგეშებელი რამ უთქვამს მომაკვდავისთვის. „მე მკაფიოდ მესმოდა ექიმის ეს საშინელი განაჩენი და კარგად გავიგე, – ჰყვებოდა შემდგომში თვითონ პოკროვსკი, – ვხედავ, გამოჯანმრთელების იმედი არსაიდანაა, სიკვდილი კი, ოჰ, როგორ არ მინდოდა! ვფიქრობ, რა ვქნა?! მხურვალე ლოცვით მივმართე ერთადერთ ყოვლადძლიერ მკურნალს და გულში ასეთი აღთქმა მივეცი: ღმერთო! თუკი ახლა მიხსნი სიკვდილისაგან, გამოჯანმრთელებისთანავე მონასტერში წავალ“. ტანჯულის ლოცვა შესმენილ იქნა, თუმცა მან საშინელი ღამე გადაიტანა. დილით გუშინდელი ექიმი მოვიდა, მაგრამ არა ავადმყოფთან, არამედ რათა შეეხედა მიცვალებულისთვის. ოთახის შესასვლელთან მან პავლეს ამხანაგს ჰკითხა: ჰო, მკვდარია?“ „არა, ცოცხალია,“- უპასუხეს მას. „ეს შეუძლებელია! აბა, მაჩვენეთ, დამანახეთ იგი!“ ნახა რა მის მიერ სიკვდილის განაჩენგამოტანილი, მხრები აიჩეჩა და თქვა: „ეს სასწაულია!“ ამის შემდეგ მალევე წავიდა.

ამასობაში ღვთის წყალობით პოკროვსკი გამოჯანმრთელდა და წელიწადნახევრის შემდეგ მისთვის ნაცნობ ოპტინის სკიტშიც გამოჩნდა. მამა აბროსის მთელი ათი წლის მანძილზე მასთან მიმოწერა არ გაუწყვეტია, რითაც მონაზვნობისაკენ მოუწოდებდა. ერთხელ, ძმური ურთიერთობის გასამტკიცებლად, და არა მარტო საჭიროებისთვის, მან პოკროვსკის ჩაი სთხოვა, რაზეც ამ უკანასკნელმა უკმეხად უპასუხა: „შენ ხომ მონაზონი ხარ, რად გინდა ჩაი?“ ამჯერად, უამინდობისას ჩამოსულს ძალიან შესცივდა და პირდაპირ სკიტში, მამა ამბროსისთან გაემართა. ძველ მეგობრებს ძალიან გაუხარდათ ერთმანეთის ნახვა. ჩამოსულმა დამხვდურს ჩაი სთხოვა. „ბერებმა ხომ ჩაი არ უნდა დალიონ?“ – მშვიდად და სიყვარულით მიანიშნა მამა ამბროსიმ და გაუმასპინძლდა როგორც მეგობარს. ახალმოსული პოკროვსკი თავიდან მონასტრის მორჩილი გახდა, მაგრამ ერთი წლის შემდეგ, როგორც ჩანს, თავისივე სურვილით სკიტში გადაიყვანეს და იმავე კორპუსში მოათავსეს, სადაც მამა ამბროსი ცხოვრობდა, თუმცა – მეორე ნახევარში.

მოდით, დავუბრუნდეთ ამბროსი ბერს: მძიმე და ხანგრძლივი ავადმყოფობის შემდეგ როგორც კი შვება მიეცა, გამოთქვა სურვილი წასულიყო კიევში და თაყვანი ეცა წმინდანთა წმინდა ნაწილებისთვის, ასევე გადაწყვიტა შეხვედროდა თავის უმცროს ძმას. „ხუთი წელი ვემზადებოდი კიევში წასასვლელად, – ასე ჰყვებოდა განსვენებული ბერი, – განზრახული მქონდა ჩემს სამშობლოში შემეარა, რათა ჩემი მოხუცი დედა საიდუმლოდ აღმეკვეცა, მაგრამ ვერაფრით ვერ მოხერხდა ჩემი გამგზავრება“. აქვე იმასაც დავსძენთ, რომ მონასტერში ცხოვრებისას ბერი ამბროსი მისგან შორს არსად მიდიოდა ავადმყოფობის გამო, მხოლოდ ბელევოში იყო ჩასული (ოპტინიდან 40 ვერსში), და ისიც მორჩილებისთვის, მამა მაკარის დავალებით.

„დედაჩემი, – განაგრძობდა თხრობას ბერი, – ყოველთვის სუსტი და ავადმყოფი იყო. მახსოვს, ის ზაფხულშიც ღუმელთან იჯდა, მაგრამ მამაჩემზე მეტხანს იცოცხლა, მიუხედავად იმისა, რომ მამას ძალიან კარგი ჯანმრთელობა ჰქონდა. მამა 60 წლისა გარდაიცვალა, დედა კი 75-ისა. დედაჩემი ღვთისმოსავად ცხოვრობდა, თავისებურად მიდიოდა გადარჩენისკენ. მე რომ ის აღმეკვეცა, დაიბნეოდა და ვერსად მოხვდებოდა (ვერც საეროში, ვერც სამონაზვნოში). ვმადლობ უფალს, რომ ვერ შევძელი ამის გაკეთება“. საკუთარ თავზე საუბრისას ბერი კიდევ ამბობდა: „ჩემი სამივე ძმა დედას ჰგავდა, მე კი მამას“. ძმებთან და ნათესავებთან ურთიერთობაზე ასე გადმოგვცემდა: „ჩემი ძმა ნიკოლოზი (კიევის გიმნაზიის დირექტორი) ოცი წლის მანძილზე არაფერს მწერდა, მაგრამ ჩემამდე მოაღწია ხმამ, რომ ის მარხვას არ ინახავდა. მე მივწერე წერილი, რომ ემარხულა, მაგრამ მას მთელი წელი პასუხი არ მოუწერია. ვეკითხები პეტრეს (უმცროს ძმას, ტამბოვის სახაზინო პალატის სამწერლობო სკოლის უფროსს), ხომ არ სმენია რამე ნიკოლოზზე, ის კი მიპასუხებს: „გადმოგცემ მის სიტყვებს ზედმიწევნით: ჩვენმა მეუდაბნოემ ზნეობრივი რჩევა-დარიგებანი მომწერა, რომლებიც სათქმელად ადვილია, მაგრამ საქმით ძნელად აღსასრულებელი“. მე ნიკოლოზზე 6 წლით უმცროსი ვიყავი. თავის დროზე წერა-კითხვას მასწავლიდა; როცა მსჯიდა, ქოჩორს მაწიწკნიდა. როდესაც დარიგებანი მივწერე, ეს მას არ მოეწონა. შემდეგ ასევე მივწერე, თუ როგორ შეიძლებოდა მისი ნახვა. მან მიპასუხა: „ორი ბებერი შევხვდებით ერთმანეთს და რაზე ვილაპარაკებთ? ჩვენ სხვადასხვაგვარი რწმენა გვაქვს!“ მე ჭკვიანი ძმები მყავს, – განაგრძობდა ბერი, – ისეთი კი არა, როგორიც მე ვარ. ჩემმა მეორე ძმამ სწავლას თავი დაანება და მამის ადგილზე მედავითნედ დაიწყო მსახურება. იგი კეთილი და სტუმართმოყვარე იყო. უმცროს ძმასთან ყოფნისას, როდესაც სემინარიიდან მასთან მოვდიოდით, ის შეკაზმავდა „ტროიკას“ და გვასეირნებდა. ხალხი დასცინოდა: „რას ასეირნებ მათ? ისინი შენი ბატონები არიან, შენ კი იმათი ყმა“. მას ძალიან ეწყინა და იტირა. კითხვაზე: „ღარიბულად ცხოვრობს?“ – ბერი უპასუხებდა: „არც მდიდრულად, არც ღარიბულად – მას ძმები ეხმარებიან. ორი ძმა უცოლო მყავს, ხოლო მედავითნე ცოლიანია. მას შვიდი შვილი ჰყავს. მე ოთხი და მყავდა, მათგან ორი გარდაიცვალა. ერთ-ერთი სამოცი წლისა, ძმასთან ცხოვრობს, ნამდვილი იღუმენიაა. ჩემი ძმისშვილი მღვდლის ცოლია – ფოფოდიაა“.

ახალგაზრდობაში დაქვრივებული ფოფოდია შემდგომში ხშირად აკითხავდა ამბროსი ბერს უდაბნოში. იგი ბერთან თავის მშობლებთან ერთად ჩავიდა პირველად. სხვა ნათესავებიც აკითხავდნენ ბერს, რომელიც ყველას ნათესაური სიყვარულით იღებდა და შეძლებისდაგვარად ეხმარებოდა. მისმა ორმა დამ, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, თავიანთი ცხოვრების უკანასკნელი დღეები ბერთან გაატარეს. მისი შვილიშვილები, ორივე გოგონა, შამორდინოს თემს მიაბარეს, სადაც დღემდე ცხოვრობენ, საერთოდ მამა ამბროსი თავის ნათესავებთან ძალიან გულწრფელი და მოსიყვარულე იყო. და თუკი მან უფროს ძმას ზნეობრივი დარიგებანი მისწერა, ეს მისდამი სწორედ ნათესაური სიყვარულით მოხდა.

მამა ამბროსის ჯანმრთელობა, როგორც ვნახეთ, დროთა მდინარებაში გაუუმჯობესდა, მაგრამ მთლიანად ვერ დაუბრუნდა და სხვადასხვა სნეულებანი გარდაცვალებამდე მეტ-ნაკლებად აწუხებდა: ხან კუჭისა და ნაწლავების წყლული უძლიერდებოდა, ეწყებოდა პირღებინება, ხან ნერვულ ტკივილებს განიცდიდა, ხან კი გაცივებას ციებ-ცხელებით. ჰქონდა ჰერმორიოდალური სისხლდენა, რომელიც დროდადრო ისე აუძლურებდა ტანჯულს, რომ ლოგინში მკვდარივით იწვა. მიუხედავად ამისა, ის არასოდეს არათუ არ წუწუნებდა სნეულებების გამო, არამედ აუცილებლად მიაჩნდა ისინი სულიერი წინსვლისთვის. სავსებით დარწმუნებული საკუთარი გამოცდილებითაც ჭვრეტდა, რომ თუ გარეგანი კაცი იხრწნება, ჩვენი შინაგანი მაინც განახლდება დღითი დღე. საკუთარ თავს ბოლომდე განკურნებას არასოდეს უსურვებდა, სხვებსაც ყოველთვის ეუბნებოდა: „ბერმა სერიოზულად არ უნდა იმკურნალოს, არამედ მხოლოდ უნდა წაიმკურნალოს იმიტომ, რომ ლოგინად არ ჩავარდეს და მოსავლელად სხვას არ დააწვეს მისი სიმძიმე. ასე წაიმკურნალებდა ხოლმე თვითონაც. ამიტომ მაგიდაზე ყოველთვის ედგა მრავალი ბოთლი სხვადასხვა წამლებით, ექიმს მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში – როცა ტკივილი გაუძლიერდებოდა ძალიან – გამოიძახებდა. მოღვაწე მამათა სწავლებიდან იცოდა, რომ ფიზიკური ტკივილი და ავადმყოფობა მარხვაზე, შრომასა და სხვადასხვა ფიზიკურ გმირობაზე უფრო მაღალი და ძლიერი იყო. საკუთარ თავს შეახსენებდა და მოსწავლეთა სანუგეშებლად ჩვეულებად ჰქონდა ამისი თქმა: „უფალი ავადმყოფისაგან ხორციელ გმირობებს არ ითხოვს, არამედ მხოლოდ მოთმინებას სიმშვიდითა და მადლიერებით“.

მძიმე და ხანგრძლივი ავადმყოფობისას მოთმინების, სიმდაბლისა და მადლიერების შენარჩუნება – დიდი გმირობაა. ყოველი გვემული უნებლიეთ ითმენს ავადმყოფობას, ზოგიც დრტვინვით. მაგრამ ითმენს იმის გამო, რომ იგი განწმენდელი საშუალებაა გადამდებ მანკიერებათაგან და სიმდაბლით მადლობდე უფალს, ეს მხოლოდ ღვთის რჩეულთა საქმეა. არცთუ მრავალ ამგვართა შორის იყო მამა ამბროსიც. ზემოთ ვნახეთ, რომ ხანგრძლივი და მძიმე ავადმყოფობის შემდეგ ის საკმაოდ გამოკეთდა. როგორი იყო მისი ცხოვრება 1860 წლის შემოდგომამდე, სახელდობრ, მაკარი ბერის გარდაცვალებამდე, რომლის შემდეგაც თვითონ გახდა მთავარი ბერი? იგივე სათნოებები, რომლებითაც იწრთობოდა, ახლაც ჰქონდა. ასე რომ, ის მეტისმეტად უანგარო იყო; მის სენაკში წინანდებურად სრული სიღატაკე სუფევდა. მამა მაკარის კურთხევით, მასთან სენაკში ხშირად დადიოდა ზემოთხსენებული ახალგაზრდა მორჩილი თეოდორე (იღუმენი თეოდოსი). ამის გახსენებისას ის ამბობს, რომ მამა ამბროსის სენაკში იყო უბრალოება: წინა კუთხეში დაბრძანებული იყო რამდენიმე ხატი. კართან ეკიდა ანაფორა და ჩოხა მანტიით. იდგა ლოგინიც, რომელზეც დაგებული იყო ჩალით გატენილი ქვეშაგები, ლეიბი და ბალიში. ასე იყო მოწყობილი: ლოგინის ქვეშ მან კალათა შენიშნა, რომელსაც, ეტყობა, კომოდის ან ზანდუკის ნაცვლად ხმარობდა, რომელშიც შალის წინდებსა და ფლანელის პერანგებს ინახავდა, ჰქონდა რა ისინი უკიდურესი საჭიროებისთვის. „ეს კალათა რისთვის გინდა, მამაო?“ – ცნობისმოყვარეობით იკითხა თეოდორემ. უნდოდა რა დაემალა მისთვის თავისი მეტისმეტი უანგარობა, თავმდაბალმა მამა ამბროსიმ ჩვეული სახუმარო ტონით უპასუხა: „ბატი მინდა დავსვა კვერცხებზე“. სტუმარმაც და მასპინძელმაც ბევრი იცინეს, რითაც ეს საქმე ასე დამთავრდა.

მამა ამბროსი წინანდებურად საკვებს ძალიან ცოტას იღებდა, მიუხედავად კუჭის დაავადებისა, დროდადრო სატრაპეზოს საკვებით კმაყოფილდებოდა.

ნიშანდობლივია ის, რომ ოპტინის სკიტში, მიუხედავად იმისა, რომ გემრიელ კერძებს ამზადებენ, მთელი წელი, ექვსი ხსნილი კვირის გამოკლებით საჭმელი სამარხვო ზეთით მზადდება, წმინდა ეკლესიის მიერ დაწესებულ მარხვების დროს კი – ზეთის გარეშე. ჯანმრთელი კუჭის მქონე ადამიანებისთვისაც კი საგრძნობია ასეთი კვება, ხოლო მამა ამბროსისთვის, რომელსაც კუჭი ისედაც დაავადებული ჰქონდა, უფრო ძნელი იყო. იგი სატრაპეზოში ძმებთან ერთად სისტემატიურად დადიოდა. კუჭის ავადმყოფობის დროს ჯერ კიდევ ახალგაზრდობაში დაკარგა ზედა კბილები, ამიტომ რცხვენოდა ძმებთან ერთად საერთო თეფშიდან ეჭამა. როდესაც ძმები სატრაპეზოდ დასხდებოდნენ, მამა მაკარის კურთხევით მამა ამბროსი სამზარეულოში მიდიოდა, სადაც სატრაპეზოდან პირდაპირ გაისვლებოდა. იქ, სამზარეულოს განსაკუთრებულად პატარა ოთახებში, სადაც სკიტის ჭურჭელი ინახებოდა და აგრეთვე იჭრებოდა პური, იჯდა და ჭამდა. მძიმე სამარხვო საჭმელების შესამსუბუქებლად მას ჰქონდა სახეხელას მსგავსი ღრმა ჩამჩა, რომელშიც წინასწარ ხეხავდა საჭმელს, მაგალითად, ბარდას და, ხანდახან, საჭიროების შემთხვევაში თავის სენაკში ამზადებდა კარტოფილის წვნიანს, ჩაის კი ყოველდღე სვამდა. შემდგომში, მთავარ ბერად ყოფნისას, ხშირად ამბობდა: „ბედნიერია ის მონაზონი, ვისაც შეუძლია დაკმაყოფილდეს სატრაპეზოში დამზადებული საჭმლით“. ეს, რა თქმა უნდა, იმიტომ, რომ ბერი, რომელიც თავისთვის იმზადებს საჭმელს, კარგავს ბევრ დროს, რომელიც შეიძლებოდა სასარგებლოდ გამოეყენებინა.

მამა ამბროსი მაკარი ბერს უსიტყვოდ ემორჩილებოდა. ზემონახსენები იღუმენი მარკოზი, როგორაც ამას ქვემოთ ვნახავთ, მამა ამბროსის, როგორც ბერს ისე ეპყრობოდა, და ხშირადაც აკითხავდა. იგი წერს: „გეგონებოდა, მამა ამბროსის ნება არ ჩანსო საკუთარ სენაკში წვრილმანი ნივთების განკარგვაშიც კი, ყველაფერში ანგარიშს მამა მაკარის ნებას უწევდა. ერთხელ პირადად ასე მითხრა: ამ ნივთებზე, რაც კი გეძლევა, ანგარიში უნდა ჩააბარო ბერს“. მამა მაკარის კურთხევით სკიტის საერთო მორჩილებებს ახლაც მამა აბროსი განკარგავდა, თანახმად მისი სასულიერო ხარისხისა და სულიერი ასაკოვნებისა. მართალია, იგი მამა მაკარის კორპუსში არ ცხოვრობდა, მაგრამ როგორაც კი ჯანმრთელობა ამის საშუალებას მისცემდა, ყოველდღიურად დადიოდა მასთან; უპირველეს ყოვლისა, მამა ამბროსი გულმოდგინედ ეხმარებოდა ბერს ვრცელი წერილების წერაში, რომელიც გამიზნული იყო სულიერი სარგებლის მაძიებელთათვის. მეორე მხრივ – სხვებთან ერთად გამოსაცემად ამზადებდა წმინდა მამათა და სხვა სულისთვის სასარგებლო წიგნებს, რომლებიც მამა მაკარის გარდაცვალებამდე თექვსმეტამდე გამოიცა; მამა ამბროსი ბერს აგრეთვე ეხმარებოდა კიბისაღმწერელის გადმოღებაში ძველი სლავურიდან კარგად გასაგებ, გამარტივებულ ახალ სლავურზე. რადგან სლავური „კიბის“ დაბეჭდვა უშუალოდ წმინდა სინოდზეა დამოკიდებული, ოპტინელმა ბერებმა მას ეს ნაშრომი ისე გადასცეს, რომ ამ გამოცემიდან არ უძებნიათ მოგების თავიანთი წილი; მხოლოდ სულიერი სარგებლობის მოტანა უნდოდა მათთვის, ვისაც წმინდა მამათა წიგნების კითხვით უნდოდა აღშენება.

საჭიროა აღვნიშნოთ, რომ მამა ამბროსი როგორც მღვდელ-მონაზონი, სკიტელი სწავლულებისგან მოღვაწეობით გამოირჩეოდა. ძველი ენები, როგორც ამას ზოგიერთები მიაწერენ – მან არ იცოდა, ეს შეიძლება გავიგოთ მისი ამხანაგის, პავლე პოკროვსკის მონათხრობიდან, რომელსაც, როგორაც კარგ ლათინისტს, მაკარი ბერმა დაავალა ლათინურიდან რუსულად ეთარგმნა ღირსი აბბა ისაიას სწავლანი. „ძნელი ადგილების თარგმნისას, – ამბობდა ის, – დახმარებისთვის მამა ამბროსის მივმართავდი, ის კი პირდაპირ მიპასუხებდა: „ძმაო, ყველაფერი დამავიწყდა!“ მაგრამ, მამა ამბროსის ჰქონდა ღირსება: ბრძენი ბერის, მაკარის, პირადი ხელმძღვანელობით, გულისყურით ხელახლა წაიკითხავდა რა იმდროისთვის ცნობილ მოღვაწე მამათა შემოქმედებას, შეეძლო აზრი სწორად გაეგო, რადგან საკუთარი ცხოვრებისეული გამოცდილება ჰქონდა; გარდა ამისა, მან მშვენივრად იცოდა სლავური ენა და ძალიან უყვარდა ის.
შეიძლება ვიფიქროთ, რომ მამა ამბროსისათვის სამწერლო საქმიანობას ჰქონდა ერთობ საყურადღებო აღმზრდელობითი მნიშვნელობა მის სულიერ ცხოვრებაში. სხვათა შორის, ერთ-ერთი მონაწილე ამ საქმიანობისა, წერს: „რა უხვად ვიყავით დაჯილდო-ებულნი ჩვენი პატარა ნაშრომისთვის! რომელი ჩვენგანი არ გასცემდა თუნდაც რამდენიმე წელს სიცოცხლისას, რომ მოგვესმინა ის, რასაც ჩვენი ყურები ისმენდნენ: ეს არის მამა მაკარისეული განმარტება წმინდა მამათა ნაშრომების იმ ადგილებისა, რომელთა შესახებაც, ამ საქმიანობის გარეშე ვერავინ გაბედავდა მისთვის კითხვის დასმას; თუკი გავკადნიერდებოდი, უეჭველად მივიღებდი მშვიდ პასუხს: „მე ეს არ ვიცი, ეს არ არის ჩემი დონე. შეიძლება შენ მიაღწიე ამ სიმაღლეს, მე მხოლოდ ეს ვიცი: მომანიჭე, უფალო, ძალა ჩემი ცოდვების დანახვისა! განწმინდე გული ჩემი, მაშინ კი გაიგებ!“

ლოცვა? რა უნდა ვთქვათ სათნოების ამ დედოფალზე? ის, რომ მამა ამბროსი გონებით ლოცვას გმირულად აღასრულებდა, – ეს უეჭველია. ერთი ცნობისმოყვარის კითხვაზე – რა არის, მამაო, ლოცვა გონებითი? – მამა ამბროსიმ სერიოზულად შეავლო თვალი, ესროლა მას გამჭვირვალე მზერა და უპასუხა: „ლოცვის მასწავლებელი – თვითონ უფალია“. სხვა დროს, როდესაც იგი განსაკუთრებულად მხიარულ გუნებაზბე იყო, იმავე საგანზე საუბრისას უნებურად წარმოთქვამდა: ძნელი საქმეა, ძმაო, დაანგრევ ყველაფერს“, და იქვე დაიწყო ხუმრობა ერთ მოღვაწეზე, რომელიც გონებით ლოცვას გადიოდა: „როგორც კი ლოცვას დაიწყებდა, იმავე წამს შეხედავდა, ხან ერთი მოდის თავისი საქმით მასთან, ხან კიდევ მეორე და წყვეტენ მის ლოცვითს გმირობას“.

ერთხელ მამა მაკარმა თავის საყვარელ მოწაფეს, მამა ამბროსის ჰკითხა: „გამოიცანი, ვინ გადარჩა უბედურებისა და განსაცდელების გარეშე?“ როდესაც ამას სხვებს უყვებოდა, თავმდაბალმა მამა ამბროსიმ უგანსაცდელო ხსნა მამა მაკარს მიაწერა, მაგრამ ამ უკანასკნელის ცხოვრებაში წერია, რომ „მის მიერ გონებითი ლოცვის აღსრულება, მის სულიერ ასაკთან შეუსაბამო, იყო ნაადრევი, რამაც ის კინაღამ დააზიანა“. ეს განპირობებული იყო იმით, რომ მაღალ სულიერ საქმიანობაში მამა მაკარს არ ჰყოლია სულიერი დამრიგებელი, მამა ამბროსის კი ჰყავდა უკვე მაღალსულიერ საფეხურზე ასული ბერი მაკარი, გამოცდილი სულიერი მოძღვარი, ვისაც შეეძლო მწუხარების გარეშე მისთვის გონებითი ლოცვა ესწავლებინა, რომელსაც მოღვაწე სიტურფეში შეჰყავს მტრის ხრიკების ავლით, განსაცდელების გარეშე, ზოგჯერ სიკეთედ რომ გვეჩვენება, ხდება რა ჩვენი უაზრო სიავეების გამო. ასეთ დროს გარედან შემოსული განსაცდელები სულისთვის სასარგებლო და მაცხოვნებელიც არიან. მამა ამბროსის ბერული ცხოვრება თავიდანვე სწორად, განსაკუთრებული დაცემების გარეშე მიემართებოდა სულიერი სრულყოფილებისაკენ. ღვთის შეწევნით, გონივრული ლოცვის მომუშაკება არის გადარჩენის დაგვირგვინება, რომელსაც ადამიანი მიწაზე შეძლებს. წმინდა იოანე კიბისაღმწერლის სიტყვებით, ლოცვა არის „მომყვანი და შემაერთებელი ადამიანისა ღმერთთან“ ; რადგანაც, ვინც ღმერთს შეუერთდა და მასში მყოფობს, ჯერ კიდევ სხეულში ყოფნის მიუხედავად, მაინც გადარჩენილია. ეს, სხვათა შორის, იმაზეც მიუთითებს, რომ მამა ამბროსიმ მამა მაკარის სიცოცხლის ბოლო წლებში მიაღწია სრულყოფილებას სულიერ ცხოვრებაში. ვინაიდან, როგორც თავის დროზე უწოდებდა მამა ლევი მამა მაკარს წმინდანს, ახლა იმგვარადვე ეხებოდა მამა მაკარი მამა ამბროსის.

მიუხედავად იმისა, რომ მამა ამბროსი გათავისუფლდა ზემოთ ხსენებული მომაკვდინებელი ავადმყოფობისაგან, სისუსტის გამო მაინც არ წირავდა, მაგრამ ტაძარში დადიოდა და ეზიარებოდა, ალბათ, სქემოსანთა წესით – თვეში ერთხელ, როგორც ამას მისი მოძღვარი, მამა მაკარი, აკეთებდა. ამ პერიოდში, ავადმყოფობის გამო, მამა ამბროსი ატარებდა ზემოთ ხსენებულ ფლანელის ზედას და შალის წინდებს, რომელთაც ოფლიანობის გამო ხშირად იცვლიდა. ამიტომ მას მუდმივად დაჰქონდა პერანგებითა და წინდებით სავსე ტომარა, ტაძარში შესვლის დროსაც კი თან ჰქონდა. რადგანაც სკიტის ტაძარი მაშინ საშინაო ეკლესიის დანიშნულებისა იყო, საკუთრივ წინა მხარე ეკლესიას ეკავა, ხოლო უკანა მხარეს ჰქონდა განცალკევებული ოთახების მსგავსი, სადაც მამა ამბროსი საჭიროების შემთხვევაში იცვლიდა ხოლმე. სენაკის კანონებს მისთვის ყოველდღიურად კითხულობდა მის გვერდით მცხოვრები ძმა, სწორედ ამ საქმისთვის განსაკუთრებულ სენაკში განწესებული. მიუხედავდ იმისა, რომ მამა ამბროსი სულიერად სრულყოფის მაღალ საფეხურებს მისწვდა, ბერი მაკარი ზოგჯერ მძიმე გამოცდებს უწყობდა, რათა მასში მკაცრი მოღვაწე აღეზარდა, სიღატაკით, სიმდაბლით, მოთმინებითა და სხვა ბერული სათნოებებით შემკული.

წმინდა წერილის თანახმად, „ვინც შვილისთვის წკეპლას არ იმეტებს, მისი მტერია, ხოლო მოყვარეს ჭკუას ასწავლის“ , და კიდევ: „დასაჯე შვილი და შვებას მოგცემს, შენს სულს სიამეს მოჰგვრის“. შენიშნავდა თუ არა ბერი თავის მოწაფეს უსაქმურად – შესაძლებელია ავადმყოფობის ან დაღლილობის გამო – მაშინვე დაუყვირებდა: „ამბროსი, ამბროსი, რატომ არაფერს აკეთებ?“ პავლე მოვიდოდა ბერთან და იწყებდა ამხანაგის დაცვას: „მამაო! ის ხომ ავადმყოფია!“ „მე შენზე უკეთ ვიცი, – ეტყოდა ბერი, – მაგრამ ბერისთვის საყვედურები და შენიშვნები – ეს ჯაგრისია, რომლითაც ირეცხება ცოდვების მტვერი მისი სულიდან, ამის გარეშე ბერი დაჟანგდება“. ამბობენ, რომ საჭიროების შემთხვევაში, მამა მაკარიც მამა ლევის მსგავსად გაყრიდა ხოლმე თავის მოსწავლეებს. ერთხელ, ყოველგვარი ცერემონიის გარეშე, სენაკიდან გამოაძევა მამა ამბროსი ვიღაც არაკეთილმოსურნე მანდილოსნის გამო, რომელსაც თვითონ დიდი ხნის მანძილზე არ იღებდა სასაუბროდ.

როგორ გამოხატავდა მამა მაკარი ნუგეშს ფიზიკურად? „ერთხელ, დავდივარ სკიტის ტერიტორიაზე, – ჰყვებოდა თვითონ მამა ამბროსი, – უცებ მამაო შემხვდა. მას საიდანღაც ჰქონდა მურაბის პატარა ქილა. მომცა და მითხრა: აიღე ამპარტავნების მწუხარებისგან დასატკბობად, მოწინააღმდეგეც ამით დაათვრე“. საჩუქარი შესახედავად არ იყო დიადი. თუ მეტი არ ვთქვით იმაზე, თუ რამდენად დიდად ფასეული იყო საყვარელი ბერის საჩუქრები ყოველი ჩვენგანისათვის. იგი ამით თავის მოწაფეებს ასწავლიდა, რომ არ იყონ მომთხოვნი და მცირედი საჩუქრებისთვისაც მადლობელნი ყოფილიყვნენ მათი, ვინც წყალობას გასცემს.

ამრიგად, მამა მაკარის განსაკუთრებული ლოცვებითა და მზრუნველობით გამდიდრებული მამა ამბროსი ცხოვრების მეცნიერებას საკუთარი გამოცდილებითაც გადიოდა, თუმცა, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, მას ყურადღებით ჰქონდა წაკითხული შემოქმედება იმ დროისათვის ცნობილი ყველა მოღვაწისა, რომელთა სწავლებანიც თავისი სულიერი მოძღვრის უშუალო ხელმძღვანელობით კარგად აითვისა. ღვთის ნებითა და ზემოთ ხსენებული მწყემსმთავრის, ეპისკოპოს ნიკოლოზის კურთხევით იგი მოემზადა, ყოფილიყო ბერი და სულიერი მოძღვარი გადარჩენის მსურველი სულებისა ოპტინაში.

ოპტინის მონასტრის მღვდელ-მონაზონი გერონტი საკუთარ თავზე ჰყვებოდა: 1848 წელს, როდესაც ის მონასტერში მოვიდა, მაკარი ბერმა აკურთხა, რომ მამა ამბროსისთან ისეთი ურთიერთობა ჰქონოდა, როგორც უხუცეს ბერთან და მიემართა მისთვის სულიერი რჩევებისთვის. „მასთან რომ მიხვიდოდი, – ასე ამბობდა მამა გერონტი, – ეტყოდი, რაც გინდოდა; ის კი გადამიშლიდა წიგნს და მე თვითონ წამაკითხებდა ჩემთვის საინტერესო კითხვაზე პასუხს. იმ დროს ვფიქრობდი, ბერობაში მაღალი სულიერი გმირობანი აღმესრულებინა, მაგრამ მამა ამბროსიმ გონება გამიხსნა და გამარკვია ჩემი მიზნის არაგონივრულობაში; მაძალებდა, წამეკითხა წმინდა ისააკ ასურის სათნოებათმოყვარეობა. უნდა შევნიშნო, რომ ხუთი წლის განმავლობაში, დაწყებული 1848 წლიდან, მონასტრისა და სკიტის საძმოდან მამა ამბროსისთან რჩევებისთვის არცთუ ბევრი დადიოდა, მამა მაკარის კურთხევით მამა ამბროსი მათ ფარულად მოძღვრავდა“.

სკიტის სქემმონაზონი მამა გენადიც (ყოფილი მზარეული გერასიმე) საკუთარ თავზე ამბობდა, რომ „ხშირად დადიოდა მამა ამბროსისთან, როცა რომელიმე საქმეზე რჩევა სჭირდებოდა“. აგრეთვე დასძენდა, რმ მასთან მონასტრის სხვა ძმებიც დადიოდნენ ასევე რჩევებისა და გულისთქმების გასაცხადებლად.

სკიტის მატიანეში ნათქვამია: 1852 წლის 8 მაისს, უფლის ამაღლების დღესასწაულზე, მამა მაკარმა, სანამ მოსკოვში გაემგზავრებოდა, მოსკოვის მაღალყოვლადუსამღვდელოესმა ფილარეტმა იგი თავისთან მოაწყო, იცნობდა რა მას არცთუ კარგად, მაგრამ ჭეშმარიტი მამობრივი სიყვარულით კი უყვარდა, სკიტის მთელი საძმო ჩაიზე დაპატიჟა და განაცხადა, რომ მისი ადგილზე არყოფნის ჟამს წესრიგის დაცვას მღვდელ-მონაზონ პაფნუტის ავალებდა, ხოლო სულიერ მოძღვრობას – მღვდელ-მონაზონ ამბროსის.

ზემოთხსენებული იღუმენი მარკოზი, რომელიც 1854 წელს მოვიდა ოპტინის მონასტერში (სადაც დღემდე სიმშვიდეში ცხოვრობს), ასევე ამბობდა, რომ მამა მაკარმა ისიც მაშინ აკურთხა მიემართა მამა ამბროსისათვის სულიერი რჩევებისათვის. იღუმენი მარკოზი მშვენივრად აღწერს თავისი მოძღვრის, მამა ამბროსის ახლანდელ მდგომარეობას და მისდამი თავის სულიერ დამოკიდებულებას. „როგორც სწორად შევნიშნე, – ამბობს ის, – მამა აბროსი ამ დროს მდუმარებაში ცხოვრობდა. მე თითქმის ყოველდღე დავდიოდი მასთან სულიერი რჩევებისთვის, ის კი ყოველთვის წმინდა მამათა წიგნებს კითხულობდა. თუ მას სენაკში ვერ ვნახავდი, ე. ი. მაკარი ბერთან იმყოფებოდა და მას სულიერი რჩევებისათვის მოსულთა საქმეების გადაწერაში ეხმარებოდა, ან კიდევ წმინდა მამათა წიგნების თარგმნით იყო დაკავებული. ზოგჯერ ლოგინზე მწოლარეს და მტირალს შევუსწრებდი, ოღონდ მუდამ თავშეკავებულს, ძლივს თუ შეამჩნევდი, რომ ტიროდა. მე მეგონა, რომ მამა ამბროსი მუდამ ღვთის წინაშე იარებოდა და როგორც ყოველთვის გრძნობდა თავისთან ღვთის ყოფნას, მსგავსად დავით მეფსალმუნისა: „წინასწარ ვხედევდ უფალსა, წინაშე ჩემსა არს მარადის“. ამიტომ ყველაფერი, რასაც აკეთებდა, ცდილობდა, ღვთისთვის სათნოდ ეკეთებინა. ამიტომ მუდამ მგლოვიარედ იყო, რადგან ეშინოდა, ღვთისთვის რაიმე შეურაცხყოფა არ მიეყენებინა, რაც მის სახეზე აირეკლებოდა. მე, შემხედვარე ბერის ასეთი შემართებისა, მასთან ყოფნისას ძალიან ვთრთოდი, სხვანაირად არც შემეძლო. კურთხევის მისაღებად მუხლებზე მდგარს ზოგჯერ წყნარად შემეკითხებოდა: „რას მეტყვი, ძმაო, კარგს?“ მე ვუპასუხებდი ხოლმე: „მაპატიეთ, ღვთის გულისათვის, მამაო, შეიძლება ცუდ დროს მოვედი“. „არა, – მეტყოდა ბერი, – თქვი, რაც საჭიროა, მხოლოდ მოკლედ“. ყურადღებით მომისმენდა, მომცემდა სასარგებლო დარიგებას, რაც ამავდროულად კურთხევაც იყო და სიყვარულით გამომიშვებდა. დარიგებას იძლეოდა არა თავისი სიბრძნისა და განათლების საფუძველზე, იმის მიუხედავად, რომ მდიდარი იყო სულიერი ცოდნით. თუ იმას ასწავლიდა, ვინც მის მიმართ სულიერად იყო განწყობილი მხოლოდ მოსწავლის რანგში, თავის რჩევებს კი არ სთავაზობდა, არამედ წმინდა მამათა რჩეულ სწავლებას. ზოგჯერ რომელიმე მამის წიგნს გახსნიდა, იპოვიდა მოსული ძმისთვის საჭირო ადგილს, წააკითხებდა და შემდეგ შეეკითხებოდა, თუ როგორ გაიგო წაკითხული. თუ ვინმე ვერ გაიგებდა, მაშინ თვითონ ბერი განუმარტავდა მამათა სწავლებასა და ნააზრევს. ეს ყველაფერი მამობრივი უსაზღვრო სიყვარულით და კეთილგანწყობით კეთდებოდა. ზოგჯერ ასე ხდებოდა: მოყვასის მიერ ჩემი თავმოყვარეობის შებღალვის გამო როცა მივიდოდი და მღელვარებით ავუხსნიდი გარეშე, წმინდა მამათა სწავლების საწინააღმდეგოდ, ისე, რომ ჩემს განუსჯელ მწუხარებასა და სიმწარეს, საკუთარი თავის მხილების მოყვასის დადანაშაულებით ბერს მკაცრად შეეგონებინა და გაეგებინებინა შემცოდე ძმისთვის. ბერი მისთვის ჩვეული სიმშვიდითა და თანაგრძნობით მოისმენდა ჩემს წუხილს და მეტყოდა მტირალი ტონით: „ძმებო, ძმებო, მე მოკვდავი ადამიანი ვარ!“ ანდა: „მე დღეს ან ხვალ მოვკვდები. რა ვუყო ამ ძმას? მე ხომ წინამძღვარი არა ვარ. უნდა ამხილო საკუთარი თავი, თავი დაიმდაბლო ძმის წინაშე და დამშვიდდე“. მოისმენ რა ასე საბრალობლად გაცემულ პასუხს, გაშეშდები. ამასთან ერთად, შეიცნობ რა ღრმად საკუთარ დანაშაულს, შენდობის სათხოვნელად მდაბლად დაეცემი ბერის ფეხებთან და მისგან შენდობისა და კურთხევის მიღების შემდეგ წახვალ დამშვიდებული და ნუგეშინისცემული, თითქმის ფრთაშესხმული გაფრინდები. ბერთან ზოგჯერ ძალიან ადრე, დილის 5 საათზე მიწევდა მისვლა; ჩვეულებრივი ლოცვის შემდეგ, მივიღებდი რა მის სენაკში შესვლის უფლებას, იგი ყოველთვის ფხიზელი მხვდებოდა, თითქოს არც უძინია; მოსალოდნელზე უფრო მამობრივი სიყვარულით მიმზერდა და ადრიანი მოკითხვის გამო უკმაყოფილება არ შეენიშნებოდა. ვინც ყურადღებიანი იყო საკუთარი თავის მიმართ და ვისაც ახსოვდა მისი დამმოძღვრავი სიტყვები ან მამა მაკარის დარიგებანი, მათით მამა ამბროსი ყოველთვის კმაყოფილი იყო, ყურადღებას აქცევდა ასეთ ძმებს და უფრო და უფრო იახლოვებდა. მამა ამბროსი უზომოდ მოწყალე იყო შემცოდეების, მაგრამ გულწრფელად მონანულების მიმართ, რომლებიც უკვე გამოსწორების გზას ადგნენ. იგი არ არჩევდა მდიდარსა და ღარიბს, ღირსეულსა და უღირსს, მსგავსად უფლისა, რომელიც მეზვერეებთან და უწმინდურებთან ერთად ჭამდა და სვამდა, ოღონდ ჭეშმარიტ გზაზე დაეყენებინა და ღვთის შიშისკენ მოებრუნებინა ისინი. არასოდეს კიცხავდა სხვა შემცოდეებს, ვერ ითმენდა მოყვასის ცილისწამებასაც, მკაცრად ექცეოდა ცილისმწამებლებს. გარდა ბერის ზემოთ ხსენებული სათნოებებისა, ღირსად პატივდებული მამათა ცნობით, ის განსაკუთრებული ყურადღებით გამოირჩეოდა საკუთარი თავის მიმართ. ღვთის შიშთან შეუღლებული, მუდმივად ყველგან მყოფ უფალთან თანამყოფი, სულიერ ნიჭს ამჟღავნებდა.

მამა მაკარი მას ამბროსის საძმოს სულიერ დანაყრებას როდი ავალებდა მხოლოდ, არამედ ამავდროულად ზოგჯერ ღვთისმოშიშ ერისკაც მოღვაწეებსაც აცნობდა, რომლებიც სულიერ საზრდოს ეძებდნენ. მისი კურთხევითა და მითითებით, მამა ამბროსი ხშირად წარმართავდა სულისთვის სასარგებლო საუბრებს „მინაშენში“, რომელიც ბერის სენაკს იყო მიდგმული, სადაც მანდილოსნებს იღებდნენ, რადგან სკიტში ქალების შესვლა აკრძალული იყო.

მამა ამბროსი, მიუხედავად სუსტი ჯანმრთელობისა, ახალგაზრდა წლების გამო სულიერად ფხიზელი იყო, ჰქონდა იშვიათი ნიჭი ადამიანებთან ურთიერთობისა, რაც ხშირად მისთვის სიამოვნების დიდად მომგვრელი იყო. ის საუბრობდა მამა მაკარის მითითებებით, მხოლოდ ზოგიერთ მომსვლელთან, ბერისთვის მთავარი ტვირთი კი წლებით დამძიმებულ მამა მაკარის მხრებს აწვებოდა. ამიტომ ასეთი საუბრები მამა ამბროსისთვის დამღლელი არ იყო, პირიქით, დიდი სიყვარულითა და მოშურნეობით აღასრულებდა მამა მაკარის კურთხევას, რაც მას მორჩილებისთვის ჰქონდა ბერისგან მიცემული. გაურკვევლობის შემთხვევაში მას შეეძლო სასწრაფოდ მიეღო საჭირო პასუხი მამა მაკარისგან, რომელიც მამა ამბროსიში ხედავდა თავის ერთგულ მოწაფესა და სულიერ შვილს, ბერობაში თავის მემკვიდრეს, მომსვლელებთან დაუბრკოლებლად რომ საუბრობდა და სულიერ სარგებელსაც აძლევდა. ზოგჯერ გაუვლიდა, ხუმრობით შეუღრენდა, ხშირად ჯოხსაც მოუღერებდა და ეტყოდა: „დაიმახსოვრე, მოიგონებ შენ ამ დროს!“ ზოგჯერ კი გარსშემოხვეული ხალხის გასაგონად მიუთითებდა მისკენ და ხალხს იუმორით ეტყოდა: „შეხედეთ, შეხედეთ, ამბროსი პურს მართმევს, პურს!“

მამა მაკარის მითითებითა და დავალებით მამა ამბროსი სასტუმროში მოსულებთან სასაუბროდ დადიოდა. ქურთუკებითა და ჩულქებით სავსე ტომარა მისი შეუცვლელი თანამგზავრი იყო. როგორც კი სასტუმროში წასვლა გახდებოდა საჭირო, მაშინვე მოიკიდებდა მათ ზურგზე და წავიდოდა.
ამ დროისთვის მამა ამბროსისგან სულიერ საკვებს იღებდნენ კურსკის გუბერნიის ბორისოვის მონაზვნები, რომლებიც ადრეც ოპტინის მონასტრის ბერების მფარველობის ქვეშ იმყოფებოდნენ.

ერთხელ ბერმა მამა ამბროსი სასტუმროში გაგზავნა ვიღაც მდიდარ მანდილოსანთან, რომელიც ზიარებისთვის ემზადებოდა. მამა ამბროსის შესახებ მას ბევრი კარგი ჰქონდა განაგონი, დაიწყო ლაპარაკი იმ იმედით, რომ მის თანაგრძნობას გამოიწვევდა. მაგრამ ბერმა მისი საუბრის მოსმენის შემდეგ უთხრა: „საქმეებით ვცრუობ და ტანჯვაა“. ეს სიტყვები ქალბატონს არ მოეწონა და ბერთან საუბარი შეწყვიტა. ეს უკანასკნელი დაუყოვნებლივ თავის სენაკში წავიდა.

მეორე დღეს, წირვის შემდეგ მამა მაკარი სასტუმროში წავიდა იმ ქალბატონთან წმ. ზიარების მიღების მისალოცად და თან მამა ამბროსიც წაიყვანა. ამ უკანასკნელის დანახვისთანავე ქალბატონმა თქვა: „მამაო, ვიფიქრე თქვენს სიტყვებზე, ზიარება კინაღამ გადავდე, მთელ მწუხრსა და ლოცვაზე ამაზე ვფიქრობდი, მხოლოდ „რომელი ქერუბიმთას“ გალობის დროს მივხვდი, რომ მართალი მითხარი“. პირდაპირ, სამართლიანად ნათქვამმა სიტყვამ თავისი გააკეთა, და ცნობილი და მდიდარი ქალბატონი ძნელად, მაგრამ მაინც დაითანხმა, რომ ღირსეულად უნდა მოითმინოს წარუმატებლობა და რომ მამა ამბროსის უბრალოდ ნათქვამი სიტყვებიდან დიდი სულიერი სარგებელი მიიღო.

50-იან წლებში ოპტინაში კლუჩარიოვების მდიდარი ოჯახი ჩამოვიდა – დედ-მამა მცირეწლოვანი ძით და ბებია. მათი მიზანი მონასტერში მოწყობა და იქ ცხოვრება იყო. მამა ოპტინის მონასტერში უნდა დარჩენილიყო, ხოლო ბებია და დედა ჩვილითურთ – იქვე სავანესთან ან ბელევოს დედათა მონასტერში. რადგანაც ასეთი პირებისთვის საერო ცხოვრების დატოვება ძალიან ძნელი იყო, ისინი მამა მაკარს განსაკუთრებულ ჩარევას სთხოვდნენ ამ საქმეში, ბერმა კი მათზე მზრუნველობა, როგორც ჩანს, მამა ამბროსის დაავალა, როგორც მასთან შედარებით თავისუფალ ადამიანს. მამა ამბროსი თითქმის ყოველდღე მიდიოდა მასთან სასტუმროში, სადაც მათ არცთუ განსაკუთრებულად დიდი კორპუსი ეჭირათ. ბატონი კლუჩარევები ხედავდნენ, თუ როგორი გულისხმიერებით დადიოდა მათთან მამა ამბროსი, როგორ ზრუნავდა მათზე; იცოდნენ რა მისი სუსტი ჯანმრთელობის ამბავი, მდგომარეობის შემსუბუქების მიზნით სკიტში ცხენს აგზავნიდნენ. გასაგებია, ერთ ცხენს არ შეეძლო ამხელა სიმძიმის სწრაფად ტარება, ამიტომ ხშირად სასტუმროში სანამ მოვიდოდა მამა ამბროსი, მამა მაკარი უკვე მიასწრებდა იქ ფეხით მისული. მამა ამბროსის დანახვისთანავე ხუმრობით იტყოდა: „ამბროსი! ამბროსი! პურს მართმევს! პურს მართმევს!“ ზოგჯერ ახლობლებთან საუბარში იტყოდა: „მამა ამბროსი თქვენ არ დაგტოვებთ“.

მამა ამბროსის მიმოსვლაზე სკიტიდან სასტუმროში შეიტყო თავმდაბალმა, მოღვაწე არქიმანდრიტმა მოსემ. მან ამაში არაბერული საქციელი დაინახა. აღსანიშნავია, რომ ბრძენ წინამძღვარს ჰქონდა ჩვეულება მამები და ძმები რაიმე არასასურველი, არამონაზვნური საქციელის გამო უმეტესად ქარაგმებით ემხილებინა. ამჯერად ის გზაზე იმ დროს გამოვიდა, როცა მამა ამბროსის უნდა გამოევლო სასტუმროსკენ და გზისკენ ზურგშექცევით დადგა. ეკიპაჟი გამოჩნდა. წინამძღვარი, როგორც იდგა ზურგით, ისევე დარჩა მანამ, სანამ მამა ამბროსიმ გვერდით არ ჩაიარა; არქიმანდრიტს თითქოს არაფერი შეუმჩნევია და ჯოხით ბუჩქებში რაღაცას თხრიდა. მამა ამბროსის სინდისმა უკარნახა, რომ წინამძღვარი მის საქციელში რაღაც მიუღებელს ხედავდა და ამის შემდეგ მან სასტუმროში ისევ ფეხით დაიწყო სიარული მისთვის ჩვეული ტომრით მხრებზე.

ნათქვამიდან შეიძლება დავასკვნათ, რომ მამა ამბროსი მთელი აზრითა და საქმით მამა მაკარის თანაშემწე იყო ბერობაში; მას მისდამი ისეთივე დამოკიდებულება ჰქონდა, როგორც ერთ დროს მამა მაკარს მამა ლევისადმი. ყველასთვის გასაგებია, რომ მამა ამბროსი შემთხვევით გარემოებებზე არ დაუყენებია ასეთ შესამჩნევ მდგომარეობაში. ამის მიზეზი მისი თავმდაბლური მოღვაწეობა გახლდათ, რისთვისაც მას დაფასება და სიყვარული მოსდიოდა ყველასგან, როგორც მისთვის აუცილებელი ხარჯი. ის მონაზვნებიც, რომელთაც შურდათ მისი ნაადრევი აღმასვლა ხარისხში, მას უკვე დიდი მოწიწებითა და პატივისცემით ეპყრობოდნენ. სქემოსანი მამა გენადის სიტყვებით. თვითონ მაკარი ბერი განსაკუთრებული სიყვარულით იყო მისდამი განმსჭვალული, იმავე მამა გენადის თქმით, მასზე ყველა მიუთითებდა, როგორც მაკარი ბერის პირდაპირ მემკვიდრეზე.

ასე გრძელდებოდა და გაგრძელდა მამა ამბროსის ცხოვრება მანამ, სანამ ღმერთმა არ ინება მამა მაკარის უმანკო სულის მიღება თავის საღმრთო სავანეში ზეციურ იერუსალიმისა, წმინდა ანგელოზებისა და წმინდა სულების გვერდით, რომლებიც უფალს მუდმივად უგალობენ: ალილუია.

VII თავი
მღვდელ-მონაზონი ამბროსის ბერობის პირველი წლები
სკიტის მმართველ მამა ილარიონის
გარდაცვალებამდე

„ვერ ხელ-ეწიფების ქალაქსა დაფარვად, მთასა ზედა დაშენებულსა,
არცა აღანთიან სანთელი და დადგიან ქუეშე ხვმირისა, არამედ სასანთლესა ზედა“ (მათ. 5, 14-15)

ღვთიური განგებულებით, სულით ძლიერ ადამიანებზე ძლიერი განსაცდელებიც დაიშვება. ოპტინელი ბერი მაკარისათვის ძალიან მძიმე იყო სიკვდილის წინა ავადმყოფობა, დიდი მოთმინებით იტანდა; ის აცვიფრებდა ექიმებს: მთელი ავადმყოფობის მანძილზე ლოცვითა და ხშირი ზიარებით ძლიერდებოდა. მამა ამბროსი, როგორც ბერის უახლოესი და უერთგულესი მოწაფე, სულ მასთან იმყოფებოდა და ხელსაყრელ დროს, ბერისვე სურვილით, კითხულობდა ნაშრომებს იმ მამებისა, რომლებიც მისთვის წმინდა იყო. „ერთხელ რომელიღაც სტატია წავუკითხე, – მოგვითხრობდა შემდგომში მამა ამბროსი, – მან კი შემომხედა და მითხრა: „აი, ძმაო, როგორ ცხოვრობდნენ ადამიანები, ჩვენ კი, მე და შენ, ცხოვრებით თავს ვიტყუებთ!“ ასე იმდაბლებდა თავს სიკვდილის სარეცელზე და სხვასაც ამდაბლებდა. 1860 წლის 7 სექტემბერს ბერი მაკარი აღესრულა. მამა ამბროსი იმდენად დაუძლურებული იყო ავად-მყოფობისაგან, რომ დაკრძალვის დღეს, 10 სექტემბერს, სამღვდელო შესამოსელით ვერ შეიმოსა.

ამასობაში, სიკვდილის მოახლოებისას, მაკარი ბერმა პირდაპირ არ მიუთითა ბერობაში თავის მემკვიდრეზე. მოწაფეების კითხვაზე: „რა ვქნათ ჩვენ, მამაო, უშენოდ?“ – მან გვიჩვენა ანბანური პატერიკი, ამბა ისააკ სკიტელის პასუხი ამავე კითხვაზე. იქ წერია: „ამბა ისააკზე მოგვითხრობდნენ: გარდაცვალებამდე მასთან ბერები შეიკრიბნენ და უთხრეს: – რა უნდა ვქნათ ჩვენ შენ გარეშე, მამაო? მან კი უპასუხა: – თქვენ ნანახი გაქვთ, თუ როგორ ვიქცეოდი მე თქვენ წინაშე; თუ გინდათ, რომ მომბაძოთ, დაიცავით უფლის მცნებები და უფალიც თავის წყალობას მოგივლენთ, დაიფარავს ამ ადგილს. თუ მცნებებით არ იცხოვრებთ, დანიშნულების ადგილას ვერ მიხვალთ, ჩვენც ასე განვიცდიდით, როცა ჩვენგან უფალთან მიდიოდნენ ჩვენი მამები, მაგრამ, ღვთის მცნებათა დაცვითა და ბერების ანდერძის შესრულებით, ისე ვცხოვრობდით, თითქოს ისინი ჩვენთან იყვნენ. თქვენც ასე მოიქეცით და გადარჩებით!“

თვითონ მნათობი, მოსკოვის მიტროპოლიტი ფილარეტი, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, პირადად იცნობდა ოპტინელ ბერს, მღვდელ-მონაზონ მაკარს და დიდი სიყვარულით ეპყრობოდა მას მაღალი სულიერების გამო. მან არაფერი იცოდა მის მემკვიდრეზე, ამიტომ, ოპტინელ ბერებს თანაუგრძნობდა მის დაკარგვას და ასე სწერდა სერგიევის სამების ლავრის მოსაყდრე არქიმანდრიტ ანტონს: „ოპტინელებმა დაკარგეს მამა მაკარი, ვფიქრობ, მან დატოვა კეთილი, სულიერი მემკვიდრე; ვფიქრობ, აღმოჩნდება ვინმე, ვინც განამტკიცებს მათს სულიერ ერთობას და უხელმძღვანელებს“.

მიუხედავად ამისა, ბერობაში სქემოსანი მღვდელ-მონაზონ მაკარის მემკვიდრედ, როგორც ეს წინა თავიდან ჩანს, დიდი ხნით ადრე დანიშნული იყო თავმდაბალი მამა ამბროსი. მაკარი ბერის მიერ დასმულ კითხვაზე მემკვიდრის შესახებ ყველას შეიძლებოდა ეპასუხა: „მოდი და ნახე“. მაგრამ, რადგანაც მამა ამბროსი ახალგაზრდა, მხოლოდ 48 წლისა გახლდათ, მისი შინაგანი სულიერი ცხოვრება, ღვთისა და მამა მაკარის, აგრეთვე რამდენიმე სულიერი მამის გარდა, არავინ იცოდა, ხოლო გარეგნული საქმეებით ამის დანახვის დრო არც იყო. მის ამხანაგებს, მამა მაკარის სხვა მოწაფეებს, მით უმეტეს, მონასტერში მამა ამბროსიზე ადრე მოსულ მღვდელმონაზვნებს, სხვანაირად არც შეეძლოთ მასზე ეფიქრათ, თუ არა მხოლოდ როგორც რიგიან ადამიანზე, რადგან მაცხოვრის სიტყვებისამებრ, წინასწარმეტყველი არსად არ არის უპატიოდ, გარდა თავისი მამულისა, სანათესაოსი და საკუთარი სახლისა“. როგორც ჩანს, მომაკვდავმა ბერმა პირდაპირ მასზე, როგორც საკუთარ მემკვიდრეზე, ვერ მიუთითა, ადამიანურ არჩევანს აქ არანაირი მნიშვნელობა არ ჰქონია. ეს ყველაფერი საქმეს ითხოვდა, როგორც უფალმა თქვა: „ეგრე ანათებდეს თქვენი ნათელი ადამიანების წინაშე, რომ ისინი ხედავდნენ თქვენს კეთილ საქმეებს“. თვითონ ამბროსი ბერს, მსგავსი შემთხვევებისას, ადამიანის შექების და მისთვის პირდაპირ რაიმე დანიშნულების მიცემა ჩვეულებად არ ჰქონდა, არამედ იმეორებდა ძველ რუსულ ანდაზას: „სანაყი ფქვილს უჩვენებს“, ე.ი. დრო და ვითარება გვიჩვენებს, როგორია ადამიანი და ღირსია თუ არა ის თავისი დანიშნულებისა.

ჩვენ ზემოთ ვნახეთ, რომ მამა ამბროსი მონასტერში მოსვლიდან მოკლე ხანში წარემატა სულიერ ცხოვრებაში, 1848 წლიდან თავისი მოძღვრის, მამა მაკარისა და ღვთისგანბრძნობილი წინამძღვრის, არქიმანდრიტ მოსეს კურთხევით დაიწყო მოძღვრობა და წარმატებით ხელმძღვანელობდა სულიერი რჩევებითა და სწავლებით მათ, ვინც მას განეკუთვნებოდნენ ხსნის საქმეში. ახლა კი, თორმეტი წლის განმავლობაში მამა მაკარის გვერდით მოძღვრობის შემდეგ, ის იმდენად მომზადებული იყო ამ დიადი მსახურებისთვის, რომ მისი წინამორბედის მოადგილეობა თავისუფლად შეეძლო. და აი, აღსრულდა ტროეკუროვოს ბერის, მამა ილარიონის სიტყვები, რომლებიც ოცდაერთი წლის წინ უთხრა ახალგაზრდა ალექსანდრე მიხეილის ძე გრენკოვს: „წადი ოპტინაში, შენ იქ სჭირდებით“. ნამდვილად, ის ოპტინაში ახლა უაღრესად საჭირო იყო, რადგან არავის, გარდა მამა ამბროსისა, სავანის არც ერთ ბერს არ შეეძლო დაეკავებინა მამა მაკარის ადგილი.

ახლად გარდაცვლილი მაკარი ბერის ორმოცის დასრულებას სკიტში უფროსი ძმების გადაადგილება მოჰყვა. სკიტის მმართველი მღვდელ-მონაზონი პაფნუტი საერთო სენაკიდან მამა მაკარის სენაკში გადავიდა, ხოლო მღვდელ-მონაზონი ილარიონი, რომელიც მაკარი ბერის ე.წ. შინამომსახურე იყო, საერთოდ გადაბარგდა. თანასწორი უფლებების მქონე მამა ამბროსიმაც, უკვე სქემოსანმა , მიატოვა დაყუდებულის წესები თავის ვიწრო სენაკთან ერთად, რომელიც მისი ლოცვითი გმირობების მოწმე იყო, და გადავიდა სხვა კორპუსში, სკიტის გალავნის ახლოს, სამრეკლოს მარჯვენა მხარეს რომ მდებარეობდა. იგი შამორდინოს დედათა მონასტერში გადასვლამდე, თითქმის ოცდაათი წლის განმავლობაში, მღვიძარედ იდგა ღვთაებრივ სადარაჯოზე, და მთელი სულით სიყვარულით ემსახურებოდა მოყვასს; განიცადა ყველა ადამიანური განსაცდელი, მწუხარება და უძლურება; ეხმარებოდა ყველას სიტყვით, საქმით და სულიერი ნიჭით. აღნიშნული შენობის დასავლეთ მხარეს, კორპუსსა და გალავანს შორის, ახალი ბერის მითითებით მალე თბილი ფართი, „ხიბარკად“ წოდებული მინაშენი მოაწყვეს. აქ მდედრობითი სქესის ადამიანები უნდა მიეღოთ.

თუ ადამიანურად შევხედავთ, თავისი ბერობის დასაწყისში მამა ამბროსი თითქოსდა არასასურველ მდგომარეობაში აღმოჩნდა. მიუხედავად იმისა, რომ არქიმანდრიტი მოსე ღრმად მოხუცებული იყო, სულიერ სიმხნევეს არ კარგავდა და უხაროდა, რომ თავისი კალთის ქვეშ გამოზრდილი ალექსანდრე, თითქმის ბარტყივით აყვანილი, სწრაფად ავიდა ბერის საფეხურზე და შეუძლია უხელმძღვანელოს სხვებს მარადიული ნეტარების, ე. წ. „ბერობის“ გზაზე;

თავისი მოძღვრის, მამა მაკარის გარდაცვალების შემდეგ არქიმანდრიტმა მოძღვრად აირჩია არა ბერი ამბროსი, არამედ მისი უმცროსი ძმა, მონასტერში მცხოვრები იღუმენი ანტონი, რომელიც ყველას სულიერი მამა გახდა. ამ უჩვეულო არჩევანის შემდეგ იღუმენი ოდნავ ეჭვიანი გახდა, მაგრამ არქიმანდრიტმა მოსემ ძმის ეს ეჭვი ადვილად განაქარვა და უთხრა: „მოციქული ხომ ბრძანებს, რომ ერთმანეთს ვუთხრათ ცოდვები“.

ამრიგად, წინამძღვარი თავიდან თითქოს ოდნავ გადაიხარა ახალგაზრდა ბერის, მამა ამბროსისაგან. ეს ერთი. მეორე – მღვდელმონაზვნები, ბერ-დიაკვნები და სხვა უფროსი ძმები ახლაც, როგორც ადრე, აღსარებას აბარებდნენ საძმოს მოძღვარს, სკიტის მმართველ მღვდელ-მონაზონ პაფნუტს. და მესამე, საერობოსთვის მამა ამბროსი ნაკლებად ცნობილი იყო. ასე რომ, მამა ამბროსის თავის წილად რჩებოდა ზოგიერთი ახალგაზრდა ძმა, ის ბერები, რომლებიც მამა მაკარმა ჩააბარა და ახალმოსული მორჩილები, ოღონდ არა ყველა. საერობოდან ვინც კარგად იცნობდა მამა მაკარს, ზოგიერთმა ახალ ბერს მტრულადაც კი დაუწყეს ყურება. ერთ მანდილოსანს, რომელსაც მამა მაკარის გარდაცვალებამ დიდი მწუხარება მოჰგვარა, უთხრეს, რომ ოპტინაში არის ახალი ბერი, რომელსაც ძალიან აქებენ და რომ მას ჰქვია ამბროსი. „როგორ, – შესძახა მან ყვედრებით, – მამა მაკარის მერე იმ ბერთან მივიდე, რომელიც მუდამ მამაოს სენაკებში ტრიალებდა და ტომრით დადიოდა?! ეს შეუძლებელია!“ ის მხოლოდ ერთხელ როგორღაც შემთხვევით გამოელაპარაკა მამა ამბროსის და მისგან ლმობიერქმნილი გამოვიდა და, როგორც ადამიანები ვარდებიან ხოლმე უკიდურესობაში, – ადრე თუ მას აძაგებდა, ახლა მაკარი ბერზე მაღლა აიყვანა. „მე ორივეს ვიცნობდი, – ამბობდა იგი, – მაგრამ ვგრძნობ, რომ მამა ამბროსი თავიდან შეგნებულად იყო ხინჯად დატოვებული, რომ მისი ღირსება დროში გამოჩენილიყო თავისი საქმით“.

მაგრამ აი მონასტერში გარემოებები მალე შეიცვალა. ზუსტად ორი წლის შემდეგ, 1892 წლის 16 ივნისს, გარდაიცვალა ოპტინის პატივცემული წინამძღვარი, რის შემდეგაც, საერთო სამონასტრო წესის მიხედვით, საძმოს ახალი წინამძღვარი უნდა აერჩია. არქიმანდრიტ მოსეს დაკრძალვაზე ჩამოსულმა კალუგის მღვდელმთავარმა გრიგოლი II-მ დაკრძალვისთანავე აკურთხა საძმო დაუყოვნებლივ დაეწყოთ ახალი წინამძღვრის არჩევა კალუგის მონასტრების ბლაღოჩინის არქიმანდრიტ გერასიმეს გამგეობით, რომელიც ამ დროს კალუგის სემინარიის რექტორი გახლდათ (შემდგომში ასტრახანის ეპისკოპოსი). მამა ამბროსისთვის, რა თქმა უნდა, დიდი ხნის წინ იყო გასაგები, რომ არქიმანდრიტ მოსეს მემკვიდრე სკიტის მღვდელ-მონაზონი ისააკი ანტიმონოვი უნდა ყოფილიყო. ეს უკანასკნელი, რომელიც თვითონაც ხვდებოდა რომ ეს ხვედრი ემუქრებოდა, ცრემლიანი თვალებით ევედრებოდა მამა ამბროსის, აეცილებინა მისთვის ეს მძიმე ჯვარი, რასაც წინამძღვრობა ჰქვია, ამიტომ ბერმა ჩათვალა – უკეთეს დრომდე დადუმებულიყო მასზე. შეიძლება ის ჯერ კიდევ ფიქრობდა, რომ განსვენებული მამა მაკარის პირით ნაუწყები ყოფილიყო ღვთის ნება არქიმანდრიტ მოსეს მემკვიდრეზე, მაშინ გარემოება, რომელიც ღვთის განგებულებით წყდებოდა, თვითონ დაიწყებდა მამა ისააკის წინამძღვრად არჩევას. მაგრამ საქმემ სხვა სახე მიიღო, ძმების ხმები არჩევნებზე გაიყო. უმრავლესობამ უხუცესი მღვდელ-მონაზონი პაფნუტი აირჩია, რომელიც დიდი ხნის განმავლობაში მართავდა სკიტს და საძმოს მოძღვრად ითვლებოდა. სავანის უფრო დაფასებული ნაწილი მამა ისააკის მხარეს იყო, მაგრამ ისინი უმცირესობაში აღმოჩნდნენ. მას პირველმა – მღვდელ-მონაზონმა ილარიონმა მისცა ხმა, რომელიც მამა მაკართან ძალიან ყველაზე დაახლოებული პირი იყო, შემდგომში კი სკიტის მმართველი და მთელი ოპტინის საძმოს მოძღვარი. ის მამა ამბროსისთან ერთად მამა მაკარმა ხსნის მძებნელთა სულების დამპურებლად დაადგინა, მოკლედ რომ ვთქვათ, მონაზვნად. მათთან ერთად მამა ისააკის მომხრეები იყვნენ: მღვდელ-მონაზონი ლეონიდე კაველინი, შემდგომში არქიმანდრიტი; სერგიევის სამების ლავრის არქიმანდრიტის მოსაყდრე – მღვდელ-მონაზონი ფლავიანე, შემდგომში ოპტინის მონასტრის ხაზინადარი (მოლარე); მღვდელ-მონაზონი გაბრიელი და სხვები. როდესაც მამა ამბროსიმ გაიგო, რომ არჩევნებში მამა პაფნუტიმ გაიმარჯვა (როგორც გადმოგვცემდა ოპტინის ყოფილი წინამძღვარი არქიმანდრიტი დოსითეოსი), მაშინვე წავიდა მონასტერში მეუფესთან. გზად ძმები შეხვდნენ და მათ პირდაპირ განუცხადა: „მამა მაკარმა სიცოცხლეში დანიშნა მამა ისააკი არქიმანდრიტ მოსეს მემკვიდრედ, ამიტომ მე მივდივარ მეუფესთან ამის ასახსნელად“. ბერს არავინ შეეწინააღდეგა. მეუფის კითხვაზე მამა ამბროსიმ სკიტის სქემოსანი ბერის მამა გენადის სიტყვების მიხედვით უპასუხა, რომ მამა ისააკი თვითონ ითხოვდა მისთვის ხმები არ მიეცათ. მაგრამ იცოდა რა მამა მაკარის ანდერძი იმის თაობაზე, რომ მამა ისააკი უნდა ყოფილიყო არქიმანდრიტ მოსეს მემკვიდრე, მან გადაწყვიტა, არაფერი ეთქვა. როდესაც მეუფემ განსვენებული მამა მაკარის ნება შეიტყო, როგორც ეს აღნიშნულია იღუმენ მარკოზის ჩანაწერებში, და მას ახალი წინამძღვრის არჩევა აუწყეს, თქვა: „მიუხედავად იმისა, რომ მამა ისააკს არ ჰყოფნის ხმები, ჩემი ნებით და მამა მაკარის არჩევით, სავანის წინამძღვარი გახდეს მამა ისააკი. ღმერთმა დალოცოს!“ შემდეგ მიმართა მამა პაფნუტის და უთხრა. „თქვენ კი, მამა პაფნუტი, მე არ დაგივიწყებთ; თქვენ თქვენსას მალე მიიღებთ“. ამის შემდეგ მწყემსთავარმა საძმო დალოცა და კალუგაში გაემგზავრა. ასე აღსრულდა განსვენებული ბერის, მამა მაკარის ნება, უფრო სწორად, აღსრულდა ბერის პირით ნაუწყები ღვთის ნება. და მღვდელ-მონაზონმა ისააკმა, რომელიც არასოდეს ნატრობდა წინამძღვრობას, ცხარე ცრემლებით მიიღო ოპტინის მონასტრის აღმაშენებლის ტიტული.

თავიდან, როგორც კი მამა ამბროსი დამოუკიდებელი ბერი გახდა, მას მხოლოდ ერთი შინამომსახურე ჰყავდა, მორჩილი ს. დ. სმოლენსკის გუბერნიიდან, რომელიც დროდადრო მის მწერლადაც (გადამწერი) მსახურობდა. მაგრამ როდესაც მომსვლელთა და მიღებულ წერილთა რიცხვმა ზრდა დაიწყო, მაშინ ბერს ზედმეტი თანაშემწეებიც დასჭირდა, რომლებიც უფალმა დაუყოვნებლად გამოუგზავნა. 1862 წლის ბოლოს ან 1863 წლის დასაწყისში. ოპტინაში ჩამოვიდა განათლებულ სამყაროში ცნობილი ვინმე კონსტანტინე კარლოს ძე ზედერგოლმი, შემდგომში მღვდელ-მონაზონი კლიმენტი, რომელსაც მოსკოვის უნივერსიტეტი ჰქონდა დამთავრებული. იგი იყო ბერძნულის ჩინებული მეცნიერი, გარკვეული დროის განმავლობაში ობერპროკურორის განსაკუთრებულ დავალებათა მოხელედ მსახურობდა გრაფ ალექსანდრე პეტრეს ძე ტოლსტოისთან წმინდა სინოდში. აქ იმ მიზნით ჩამოვიდა, რომ სკიტის საძმოში სამუდამოდ დარჩენილიყო, და დარჩა კიდეც. ამ დღიდან საკუთარ აღსასრულამდე, 1878 წლამდე, მამა ამბროსისთან მთავარი მწერლის თანამდებობაზე იმყოფებოდა. ამ ადამიანზე მამა ამბროსი განსაკუთრებულად ზრუნავდა. უნდა აღინიშნოს, რომ მღვდელ-მონაზონი კლიმენტი, მიუხედავად კეთილი გულისა და სუფთა მისწრაფებებისა, ძალიან ფეთქებადი იყო და ყოველგვარ წვრილმანზე გული სწყდებოდა. ასეთ შემთხვევაში მამა ამბროსი, შეიძლება ასე ითქვას, ეფერებოდა მას როგორც დედა შვილს. დაკეტილი კარის მეორე მხრიდან ხშირად და ხანგრძლივად ისმოდა ხმები, ერთი მხრივ, მტირალი მამა კლიმენტისა, ხოლო მეორე მხრივ – გამომაფხიზლებელი და დამამშვიდებელი საუბრები მონაზვნისა მამა ამბროსისა. ერთი შინამომსახურის მაგივრად, რომელიც მაინცდამაინც ჯანმრთელი არ იყო, სკიტში ერთდროულად გამოჩნდა ორი ახალგაზრდა კაცი, რუსეთის ორი სხვადასხვა მხრიდან, მაქსიმე – მოსკოვიდან, შემდგომში მღვდელ-მონაზონი მიხეილი , და მალოროსსიდან – იოანე, ახლა მღვდელ-მონაზონი იოსები, სკიტის მონაზონი. პირველი ოცი წლის განმავლობაში იმყოფებოდა ბერთან, მეორე კი – ოპტინიდან შამორდინოში გადასვლამდე. ამ იოანეზე მამა ამბროსიმ ოდესღაც სხვების თანდასწრებით მიუთითა, და თქვა: „ეს იოანე ჩვენთვისაც სასარგებლო იქნება და თქვენთვისაც“. ამ უფროს შინამომსახურეებს შემდგომში ეხმარებოდა კიდევ ერთი ან ორი ახალგაზრდა მორჩილი. საქმე ყველასთვის ბლომად იყო.

1862 წელს მამა ამბროსის ახალი ავადმყოფობა ეწვია. ამ წლის ბოლოს, ზამთრის პერიოდში, იგი სკიტიდან მონასტერში ახალაღკვეცილი ბერების მოსანახულებლად წავიდა, რომლებიც მან, როგორც მოძღვარმა, სახარებისეულად მიიღო. ამ დროს აღკვე-ცილთა შორის იყო ბერი ანტონი, კალუგის სასულიერო სემინარიის კურსდამთავრებული, შემდგომში სკიტის მმართველი და მონაზონი (ბერი). მსვლელობისას მამა ამბროსი მარხილიდან ავბედითად გადმოვარდა და ხელის ამოვარდნილობით დაზიანდა. ცუდი მკურნალობის გამო ის დიდხანს და მძიმედ წვალობდა. მისი ჯანმრთელობა ისედაც სუსტი იყო, ახლა კიდევ უფრო დასუსტდა, იმდენად, რომ ამ დღიდან ტაძარში ვერ დადიოდა საეკლესიო მსახურებაზე, ზიარებასაც სენაკში იღებდა. ამ დღიდან მთელი ცხოვრება სიკვდილამდე ზამთრობით ჰაერზეც კი ვერ გამოდიოდა.

1865 წელს ბერი ამბროსი გამოემშვიდობა ოპტინის უკანასკნელ დიდ სულიერ მამას იღუმენ ანტონს, რომელმაც (თავის ღვიძლ ძმასთან არქიმანდრიტ მოსესთან ერთად) დააარსა და აღაშენა ოპტინის სკიტი. ის ამ წლის 7 აგვისტოს გარდაიცვალა. მისი სულიერი შვილები, სასულიერო თუ საერო პირები, ახლა მამა ამბროსისთან გადმოვიდნენ. ამრიგად, რაც უფრო მეტი დრო გადიოდა, მით უფრო იზრდებოდა მასთან სულიერი საზრდოსთვის მომსვლელთა რიცხვი და აგრეთვე წერილების რიცხვი. მასთან მოდიოდნენ და წერილებს წერდნენ სხვადასხვა ჩინისა და მდგომარეობის, სხვადასხვა სქესისა და ასაკის ადამიანები. მისი დიდება უკვე შორს გახდა ცნობილი. ის ცნობილი გახდა მოსკოველი მნათობის, მიტროპოლიტ ფილარეტისთვისაც, რომელმაც იმავე 1865 წელს მოსკოვში მყოფ ერთ ოპტინელ ბერს მამა ამბროსისთვის მაცხოვრის ხელთუქმნელი ხატი გამოატანა საკურთხებლად. ამით, საფიქრალია, მნათობმა თავისი სურვილი გამოხატა, რათა ყოვლადკეთილმა ღმერთმა გააძლიეროს ახალი ბერი ამბროსი ოპტინის საძმოს ერთსულოვნების შენარჩუნებაში, როგორც ადრე ამას წერდა იგი სერგიევის სამების ლავრის წინამძღვრის მოსაყდრეს არქიმანდრიტ ანტონს.

როგორც სკიტის მატიანეებში წერია, მამა ამბროსის ცხოვრების ბოლოსთვის რამდენჯერმე დაუბრუნდა სასტიკი ავადმყოფობა – ჰერმოროიდალური სისხლდენა. 1868 წლის 28 აგვისტოს ავადმყოფობა საშიში გახდა. სისხლდენა გრძელდებოდა ყოველ-დღიურად, ხუთი კვირის განმავლობაში. კოზელსკის მაზრის ექიმის არყოფნის გამო ის ცხრა დღე სამედიცინო დახმარების გარეშე რჩებოდა, მხოლოდ 6 სექტემბერს ჩამოვიდა ბელევოდან ექიმი კუნიავსკი მიწვევით, რომელმაც რაღაც დახმარება გაუწია ვნებულს. მოკლედ, ბერის გამუდმებული ავადმყოფობა არ წყდებოდა. ამის გამო იმ დროს ოპტინაში ჩამოსული იყო მამა ამბროსის სულიერი შვილი და თაყვანისმცემელი – გრაფი ალექსანდრე პეტრეს ძე ტოლსტოი. ძვირფასი ბერის სხვა სულიერ შვილებთან ერთად იგი იღუმენ ისააკს სთავაზობდა – გაეგზავნა ბერი სოფელ კალუჟენკაში (ოპტინიდან 70 ვერსში), იქაური მღვდლისთვის კი ეთხოვათ ჩამოებრძანებინა მონასტერში ცნობილი სიწმინდე – კალუგის ღვთისმშობლის სასწაულთმოქმედი ხატი, რათა მამა ამბროსის სულიერ შვილებს ელოცათ მის წინაშე მოძღვრის გამოჯანმრთე-ლებისათვის. წმინდა ხატი მალე ჩამოაბრძანეს და ბერის სენაკში გადაიხადეს ზეციური დედოფლის პარაკლისი და აკათისტო, შემდეგ საკელიო ღამისთევა. ამის შემდეგ ცოტა ხანი ისევ წვალობდა ბერი, მაგრამ მთავარი ის იყო, რომ ოპტინელებში გაიღვიძა იმედმა ღვთისმშობლის წყალობითა და შეწევნით, რომელმაც არ გააწბილა მსასოებელნი. 17 სექტემბერს ზეთი სცხეს, ხოლო იმავე თვის 22 რიცხვში კალუგიდან მოწვეულ იქნა ექიმი ბაბუშკინი, რომელმაც შეუმსუბუქა ბერს ავადმყოფობა.

ბერმა ვერც კი მოასწრო თავისი მკაცრი დაავადებისაგან გამოკეთება, რომ 1 ნოემბერს, გაუფრთხილებლობის გამო, აბაზანის მიღების შემდეგ გაცივდა და კვლავ ავად გახდა. გაცივებამ და ბუასილმა მარჯვენა თვალზე იმოქმედა, სადაც ანთებითი პროცესი დაეწყო და ორი თვის განმავლობაში ვერც კითხულობდა.

ზაფხულის პერიოდში მამა ამბროსი რამდენიმე დღით დასასვენებლად სამონასტრო აგარაკზე მიდიოდა, სადაც თევზაობდა. ახლა კი 1869 წელს, ის ძალიან დასუსტებული იყო ძლიერი ავადმყოფობისგან, მას ახლაც სჭირდებოდა დასვენება. დასახელებული აგარაკი ათი ვერსით იყო მონასტრიდან დაშორებული და მდებარეობდა მდინარე ჟიზრდაზე. მას შესანიშნავი ადგილმდებარეობა აქვს: ერთი მხრიდან ფიჭვნარი, გიგანტური ხეებით, ხოლო სხვა დანარჩენ მხარეს გაშლილი ადგილია, სამონასტრო სარწყავი ველები, მდინარეები, ხოლო იმის იქით მინდვრები და გლეხებით დასახლებული სოფელი.მეუდაბნოების მოყვარული ბერი ამბროსისთვის ასეთი მდებარეობა შეიძლება არ ყოფილიყო მაინცდამაინც მისაღები. ამიტომ, როდესაც იღუმენმა ისააკმა სამოციანი წლების ბოლოს ვიღაც ხანში შესული ქალისგან შეიძინა ტყის სიღრმეში მისი კუთვნილი მიწა ტყით მონასტრისთვის და გადაწყვიტა იქ კიდევ ერთი აგარაკის აშენება, ცნობილი არისტარხოვის სახელით, ბერმა დაიწყო იქით სიარული და გამოყო ცალკე განსაკუთრებით პატარა სენაკი მომსვლელთა მისაღებად, რომლებიც ახლა ყველგან იპოვიდნენ მას, სადაც არ უნდა წასულიყო. მაგრამ ეს ფართი აღმოჩნდა ვიწრო და მოუხერხებელი. ამიტომ რამდენიმე სულიერმა შვილმა მამაოს მისთვის განსაკუთრებული სენაკის აშენება შესთავაზა, რათა მომავალში დროდადრო მაინც შესძლებოდა იქ ზაფხულობით დასასვენებლად წასვლა და მოხერხებულად ცხოვრება. ბერი დათანხმდა. ტყის სიღრმეში – არისტარხოვის აგარაკიდან შვიდი წუთის სავალზე იყო პატარა მინდორი, რომელიც ირგვლივ ფოთლოვანი ტყით იყო შემოსაზღვრული. სწორედ აქ გადაწყვიტა ბერმა აეშენებინა თავისთვის სენაკი. იმავე წლის 2 სექტემბერს, როდესაც კალუჟენსკის ღვთისმშობლის სასწაულთმოქმედი ხატის დღესასწაული აღესრულება, მამა ამბროსი იმყოფებოდა არისტარხოვის აგარაკზე. აქ მისივე კურთხევით იმავე დღეს მონასტრიდან ჩამოვიდნენ მისი მწერალი ბერი კლიმენტი ზედერგოლმი და ახალი მორჩილი მიხეილ ევგენის ძე სტრუკოვი. მას თან ჰყავდა პატარა ბიჭი ევგენი. ბერმა მიიყვანა ისინი სენაკის მშენებლობის ადგილას და უთხრა: „აკურთხეთ, ძმებო, აქ სენაკის აშენება“. ყველა ჩუმად იყო. მაშინ ბერმა აიყვანა ხელში ყრმა ევგენი, მისით ჯვარი გადასახა დანიშნულ ადგილს და თან გაამეორებინა მას შემდეგი სიტყვები: „სახელითა მამისათა, და ძისათა, და წმიდისა სულისათა. ამინ. უფალმა გვაკურთხოს აქ. სიკეთისთვის ვიცხოვროთ“. ამრიგად, თავმდაბალმა ბერმა, რომელიც შეჩვეული იყო ეცხოვრა მუდამ საკუთარი ნების უარყოფით, ეკეთებინა ყველაფერი უფროსების კურთხევით, რომელსაც ახლა არ ჰყავდა გვერდით არავინ, ვინც მომავალ საქმეს აკურთხებდა, გადაწყვიტა კურთხევის მიღება უბიწო ყრმისაგან; მოძღვრებითი მაგალითია! მალე, ღვთისმშობლის შობის დღესასწაულისთვის, კალუგიდან ჩამობრძანდა ყოვლადუსამღვდელოესი გრიგოლი. მონასტერში საღვთო ლიტურგიის შესრულების შემდეგ მეუფემ მიაკითხა სკიტს და მამა ამბროსის. ამ დროს, მეუფესთან საუბრისას, ბერმა ითხოვა მწყემსმთავრული კურთხევა განმარტოებული სენაკის აშენებისა. იმავე 8სექტემბერს გადაცემულ იქნა პირველი თანხა სენაკის ასაშენებლად მოსატანი ხე-ტყის საყიდლად მეტყევე ნიკოლოზ ალექსანდრეს ძისთვის, რომლის სახლიც სამონასტრო აგარაკის ახლოს იდგა. ბერის ერთგული ნიკოლოზი ყურადღებით ადევნებდა თვალყურს სენაკის აშენებას. მან თქვა: „როგორ არ ვიზრუნო, როცა მამა ამბროსის უნდა ჩვენი მხარის განათლება!“

შემდეგ, 1870 წლის ზაფხულში, მამა ამბროსის გეგმით, მის მიერ ნაჩვენებ ადგილზე, აშენდა მისთვის პატარა კორპუსი თავისი აუცილებელი ნაგებობებით და შემოიღობა დაწნული ზღუდარით. ერთ მხარეს კორპუსის ახლოს, ააშენეს ვრცელი „ხიბარკა“ -მინაშენი – მომსვლელებთან სასაუბროდ, სადაც, სხვათა შორის, ბერის მომლოდინეებს შეეძლოთ დამსხდარიყვნენ. ღობის შიგნით ამოთხარეს დიდი ორმო და შიგ ჩადეს დახვრეტილი დიდი ხის ყუთი. წყალში ჩადგმული ცოცხალი თევზის შესანახად, ღობის გარეთ კი მეორე, და ორივეში ჩაყარეს თევზი, ბერის გულისხმიერმა მორჩილებმა იქვე, კორპუსთან ახლოს, დარგეს მარწყვი, ჟოლო, მოცხარი და მოცვი; ღობის მეორე მხარეს დათესეს კარტოფილი. და, ამრიგად, მამა ამბროსის ახალი აგარაკიც მზად იყო. ახლად აშენებული კორპუსის ერთი ნაწილი დიდია, მაღალჭერიანია, რომელიც ბერმა თავისთვის განიკუთვნა მის განუყრელ თანამგზავრთან ბერ იოსებთან ერთად საცხოვრებლად. ბერი იოსები შემდეგ ოპტინის მონაზონი გახდა. მეორე, მცირე ნაწილში, პატარა სამზარეულო და საკუჭნაო განალაგეს. სამზარეულოს თავზე მოაწყვეს პატარა სენაკი მწერლისა და მომსვლელთა მოსასვენებლად. 13 ივლისის ღამე და დღეც მამაომ არისტარხოვის აგარაკზე გაატარა, ხოლო საღამოსკენ გადავიდა მის მიერ აშენებულ საზაფხულო სენაკში. პირველ რიგში მას უნდა ეკურთხა ახალი ადგილსამყოფელი ლოცვით. ამ დროისთვის აქ ჩამოვიდა ოპტინელი სქემოსანი მღვდელ-მონაზონი თეოდოტი, რამდენიმე მგალობლის თანხლებით, რომელმაც იმავე ღამეს იმსახურა ღამისთევით ღვთისმშობლის, წმინდა იოანე წინამორბედისა (მის სახელზე იყო დაფუძნებული ოპტინის სკიტი) და წმინდა ამბროსის მედიოლანელის სახელზე. ღამისთევის დასრულებისთანავე მამაო მასთან ერთად ჩამოსულ ბერებთან ერთად პირველად მოეწყო მის ახალ სენაკში ღამის გასათევად. დილით 14 რიცხვში იმავე მამა თეოდოტიმ გადაიხადა მაცხოვრის პარაკლისი, შემდეგ წმინდა კეთილმორწმუნე მეფის ალექსანდრე ნეველისა. შემდეგ ჩამოვიდნენ მონასტრიდან ხაზინისმცველი მამა ფლავიანე და მამა ამბროსის მოძღვარი მღვდელ-მონაზონი პიმენი. ახალჩამოსულმა, მამა თეოდოტისთან ერთად, კიდევ ერთხელ გადაიხადეს ღვთისმშობლის პარაკლისი, შემდეგ წმინდა იოანე წინამორბედისა და წმინდა ამბროსისა. წყლის კურთხევასთან ერთად, რის შემდეგაც მამა პიმენის მიერ წაკითხულ იქნა ლოცვა და მამა ანატოლისთან ერთად სენაკს და მთელ აგარაკს ასხურეს ნაკურთხი წყალი. ეს სულიერი დღესასწაული დაასრულეს მწირი ბერული ტრაპეზით აქ მოსულ სტუმრებთან ერთად, რომელთა შორის იყვნენ სკიტის მმართველი მღვდელ-მონაზონი ილარიონი და კათოლიკობიდან მოქცეული სერგო (სტანისლავ) მიხეილის ძე ბარანოვიჩი.

ძალიან სასიამოვნო შთაბეჭდილება მოახდინა განმარტოების მოყვარულებზე მამა ამბროსის ტყის აგარაკმა, განსაკუთრებით მაისის თბილ და წყნარ დღეებში! დილა. ხეების თავზე ამოცურდა სასიამოვნო მზე. მისი ნათელი სხივები ნაირფერად აკიაფდებიან მწვანე საფარზე და ნამის კრისტალური წვეთებით ბრჭყვიალებენ. ირგვლივ ტყის უშფოთველი სიმშვიდეა. ყოველი მხრიდან ტყის ურიცხვი პატარა ჩიტის სტვენა და გალობა ისმის. ყველაფერი ეს უსტვენს, რეკავს, ჭრიალებს, ჭიკჭიკებს და იღვრება შემოქმედის ერთ საერთო დაუდუმებელ სადღესასწაულო-სადიდებელ საგალობელში, რომელიც მოაქვს ზეციურ სამყაროში და აქ კვდება შორეულ საგალობელში, შორეულ ექოში. მთლიანად გავიწყდება მიწიერი შფოთი. აი აქ, ამ განმარტოებულ ადგილას, რამდენიმე წელი დადიოდა ბერი ამბროსი სკიტიდან. ის ირჩევდა კვირას სამუშაო დღეებით და სტუმრობდა აქ ხუთი-ექვსი დღე. სადღესას-წაულოდ ბრუნდებოდა სკიტში, სადაც ისმენდა ჩვეულებრივ საკელიო სადღესასწაულო ღამისთევას და მღვდელმსახურებისგან აღსარებას იღებდა. ესენი იყვნენ: წინამძღვარი, მღვდელმონაზვნები, ბერდიაკვნები და სხვა აღმსარებლებიც თუ იყვნენ. შემდეგ ისევ მიდიოდა თავის აგარაკზე. განსაკუთრებული გულისხმიერებით იღებდა ის აქ მოსულ ახლობლებს და ბერებს. ზოგჯერ საღამოს მოვიდოდა ერთი-ორი კაცი. მათ აქ აჭმევდნენ მოკრძალებულ ვახშამს. დაიძინებდნენ დაღლილი მგზავრები და ბერიც არ გააღვიძებდა მათ ადრე, დილით კანონების მოსასმენადაც კი. როდესაც სტუმრები ადგებოდნენ, მოისმენდნენ ბერთან ერთად ჟამნებს, მივიდოდნენ კურთხევის ასაღებად და ბოდიშს მოუხდიდნენ, რომ ცისკარზე ეძინათ. ის კი მამობრივი მოწყალებით ეტყოდა: „არა, ჩვენ სტუმრებს არ ვაწუხებთ“. თვითონ კი იჯდა თავის ლოგინზე კეთილსახიერად: ნათელი სახით, მოღიმარი, მოსიყვარულე: ან რაიმეს მოყოლას დაიწყებს ანდა ზოგჯერ იჯდა რაღაცნაირად საკუთარ თავში ჩაღრმავებული. თუ რაიმეს შეეკითხებოდნენ, მას თითქოს არ ესმოდა ბოლომდე: „ააა? რაა? – გაიმეორე“.

ბერთან ხშირად ჩამოდიოდა დიდი ოპტინელი მოღვაწე, მორჩილი ელისე, რომელიც ორმოცდაათი წლის განმავლობაში ცხოვრობდა ამ წმინდა სავანეში. იგი თავისი სიმდაბლით ყოველთვის უარს ამბობდა მონასტრულ ყოველგვარ ხარისხებსა და მდგომარეობებზე. ის ცხოვრობდა ბერის აგარაკიდან ერთი ვერსის დაშორებით პატარა ქოხში და ტყეს დარაჯობდა. დიდი სიყვარულითა და პატივისცემით იღებდა მამა ამბროსი ამ უხუცეს მორჩილს!

სამახსოვროდ მოვიყვან მისი ცხოვრებიდან რომელიღაც მაგალითს. საოცარი სიმდაბლის პატრონი გახლდათ მონა ღვთისა ელისე. ერთხელ იღუმენმა ისააკმა შესთავაზა აღკვეცილიყო მანტიაში ან თუნდაც მცირეში და ითხოვდა ამას მუქარით. „თუ არა, – ეუბნებოდა ის, – მე შენ სამზარეულოში გაგიშვებ“. – „აი ჩემი ბერობა“, – უპასუხებდა ელისე, – „მე შენ მეტანიებს დაგინიშნავ“. – აგრძელებდა მუქარას იღუმენი. – „აი ესეც მანტია“, – უპასუხებდა თავმდაბალი მოღვაწე. მან დიდი ხანი გაატარა ტყეში მარტო და ჭეშმარიტად ბუნების ნამდვილი შვილი გახდა. ის ზამთარში ტყის ფრინველებს ხელითაც აჭმევდა. გამოვიდოდა ჰაერზე, დაიყრიდა თავზე, წვერზე და ხელებზე კანაფის თესლს და როგორც კი იტყოდა: ჩიტებო, ჩიტებო, ჩიტებო! მაშინვე ყოველი მხრიდან მოფრინდებოდნენ: ზოგი თავზე დააჯდებოდა, ზოგი წვერზე, ზოგიც ხელებზე და მთლიანად დაფარავდნენ მას. ოპტინელი ბერები არაერთხელ გახდნენ ამ სურათის მოწმე. მას ტყის შემოვლისას მგლებთანაც მოუწია შეხვედრა. მაგრამ ისინი მას არ ერჩოდნენ და გვერდს უვლიდნენ. ღრმა სიბერეში, 75 წლის ასაკში, მას დამბლა დაეცა თავისი ტყის სენაკში. იგი გადაიყვანეს მონასტრის საავადმყოფოში. ასე გადმოგვცემდა ერთი ბერი მის მიერ ავადმყოფი ელისეს მონახულებას: „სამშაბათს (1877 წლის 26 აპრილი) მოვედი ავადმყოფ მამა ელისესთან (საძმო პატივისცემით მას მამას ეძახდა), რომელიც დიდი სისუსტის მიუხედავად დიდი მოთმინებით და კეთილსულიერებით ეპყრობოდა თავის სნეულებას. ჩემს შეკითხვაზე, თუ როგორ გრძნობდა ის თავს, მიპასუხებდა, რომ სისუსტეს გრძნობს, საჭმელს ვერ ჭამს და კვირის შემდეგაც არაფერი უჭამია. ამბობდა, რომ ის ნანუგეშევია იმით, რომ უფალმა ღირსყო ზეთისცხებისა და ზიარების მიღებისა. ჩემს სიტყვაზე, რომ შესაძლებელია მალე დასრულდეს წვალება და უფალი ანუგეშებს მას იქ მოთმინები-სათვის, მითხრა. „დიდება უფალს! ის აქაც მანუგეშებს მე – მომცა სიყვარულის ნიჭი, რათა ვაქო და ვადიდო ის! უფალთან, აქაც და იქაც, ყველგან კარგია. ჩვენთან არს ღმერთი, შეიგნეთ, რამეთუ ჩვენთან არს ღმერთი!“ გამოთქვამდა სურვილს, რომ დაგვემარხა ახალ სასაფლაოზე, სამლოცველოს გვერდით, სამლოცველოსა და ყოველთა წმინდათა სახელობის ტაძარს შორის: – „მე იქ ვცხოვრობდი, – დაამატა მან, – მიყვარს იქაური ადგილი და სამლოცველო“. მე მას წმინდა ლოცვებს ვთხოვდი, მან მითხრა. „მე ვლოცულობ და თქვენც არ დამივიწყოთ. იარეთ ჩემს საფლავზე. სულით ყოველთვის თქვენთან ვიქნები; მე მესიამოვნება, რომ თქვენ ჩემს საფლავზე ივლით“. 30 მაისს, ორშაბათს, ადრეული წირვის მერე მონასტერში, სადაც ახლანდელმა ხაზინადარმა სქემოსანმა მღვდელ-მონაზონმა მამა საბამ იმსახურა, მამა ფლავიანემ წესი აუგო მორჩილ ელისე მეუდაბნოეს. ის მისივე ანდერძის თანახმად ყოველთა წმინდათა ტაძრის სასაფლაოზე დაკრძალეს. იმ პერიოდში, როდესაც ელისე მორჩილებას გადიოდა უფროსი მზარეულის თანამდებობაზე საძმოს სამზარეულოში, სქემოსანი მღვდელ-მონაზონი საბა მისი თანაშემწე იყო.

ახლა დავუბრუნდეთ ჩვენი თხრობის მთავარ თემას. 1871 წლის თებერვალში მამა ამბროსი თავისი ჩვეული დაავადებით ისევ მძიმედ გახდა. მაგრამ აი ამ თვის 24 რიცხვში მან მიიღო ათონის მთიდან პანტელეიმონ მკურნალისა და დიდმოწამის ხატი , რომლებიც კიპაროსის დაფაზე იყო დაწერილი. ეს ხატი ბელევოს მონაზონმა დარია პეტრეს ასულ ბელეტნოვამ სხვა დედებთან ერთად შეუკვეთა მამა ამბროსისთვის. იმავე დღეს ბერის სენაკებში ღვთის რჩეულის პანტელეიმონის სახელზე ღამისთევა ჩატარდა, ხოლო მეორე დღეს გადაიხადეს პარაკლისი და წაიკითხეს აკათისტო. ამ დღიდან ბერის ავადმყოფობა, რომელიც ერთი კვირის განმავლობაში აწუხებდა და არავითარ სამედიცინო მკურნალობას არ ექვემდებარებოდა, შეწყდა.

ზაფხულის დადგომისთანავე ბერმა ისევ განაახლა სიარული თავის ტყის სენაკში. ხშირად სტუმრობდა იქაურობას თავისი მწერალი მამა კლიმენტი ზედერგოლმი. ის თავისუფალ დროს რომელიღაც წმინდა მამის წიგნით ხელში ლერწმის ჯოხზე დაყ-რდნობილი, რომელიც იშლებოდა და სკამის მაგივრობას წევდა, სეირნობდა ტყეში. სიარულისაგან დაღლილი დაჯდებოდა ხის ტოტების ქვეშ თავის ხელოვნურ სკამზე და წიგნის კითხვით ერთობოდა. ამასობაში მამა ამბროსი მოსულებთან შრომობდა, რომლებმაც ძალიან მოუხშირეს აგარაკზე სიარულს. ასე გამოცოცხლდა ეს უკაცრიელი ადგილი. ამ სიცოცხლის შემყურე მამა კლიმენტი აღტაცებით იმეორებდა: აყვავდა ასე უდაბნო, ვითარცა შროშანი. მაგრამ რამდენადაც ეს ყველაფერი ანუგეშებდა ბერსაც და მომსვლელსაც, იმდენად, შეიძლება ითქვას, მათი საერთო განსაცდელის მიზეზიც იყო. ამ ზაფხულს მრევლთან დაუღალავი შრომით ბერი ისევ ავად გახდა. 8 აგვისტოს მას ისევ გაეხსნა ჰემაროიდული (ბუასილი) სისხლდენა, რომელიც მთელი თვე გრძელდებოდა. ავადმყოფობაში მამა ამბროსი უპირატესობას სულიერ მკურნალობას ანიჭებდა, ზეციური დედოფლის ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის შეწევნით. 17 აგვისტოს მის სენაკში მოაბრძანეს თავისი მონასტრიდან კალუჟენკის ღვთისმშობლის ხატი და აღავლინეს პარაკლისი აკათისტოსთან ერთად, ხოლო 18 რიცხვში ბერს კაზელსკიდან ჩამოუტანეს ახტირიის ღვთისმშობლის სასწაულთმოქმედი ხატი და ისევ პარაკლისი და აკათისტო გადაიხადეს. ბოლოს 30 აგვისტოს მეშჩევსკის გეორგიევსკის მონასტრიდან ჩამოაბრძანეს „განსაცდელში მყოფთა მანუგეშებელი“ ღვთისმშობლის ხატი და ყველა გულშემატკივარი გულისხმიერად ლოცულობდა ბერთან ერთად მის გამოჯანმრთელებაზე. 10 სექტემბრისთვის ტკივილები შეუწყდა. აი, ასე წერდა შემდგომში თვითონ მამა ამბროსი ტომსკის ეპისკოპოს პეტრეს : „ჩემი ჯანმრთელობა ახლა ადრინდელზე უკეთესად არაა. ზაფხულში, განვლილი წლების მსგავსად, რამდენჯერმე წავედი ჩემ მიერ სამოცდაათ წელს აშენებულ საზაფხულო სენაკში. მიუხედავად იმისა, რომ იქ დილის და საღამოს ჟამნებზე თავისუფლება მქონდა მომსვლელებისგან, სხვა დროს ისინი ისე მამძიმებდნენ, რომ ზაფხულის ბოლოს ძალა დავკარგე და აგვისტოში ისევ ავად გავხდი: გამეხსნა ჰემაროიდალური სისხლდენა, რომელიც მთელი თვე გრძელდებოდა. შემდეგ, ღვთის წყალობით, ცოტათი გამოვკეთდი, მაგრამ ამ ავადმყოფობის მერე შედარებით სუსტი გავხდი“. ნამდვილად, მამა ამბროსი, როგორც აღნიშნული იქნა, ძალიან უძლურად იყო მძიმე დაავადების გამო. ექიმებმა აუკრძალეს მომსვლელთა მიღება, ვინც არ უნდა ყოფილიყო და რა აუცილებლობითაც არ უნდა მოსულიყვნენ მასთან: რადგან თვითონ ბერი, მაცხოვრის მცნების შესაბამისად დადებდა საკუთარ სულს მოყვასისთვის და იმისათვის, რომ ეჩვენებინათ ყველასთვის ბერის უკიდურესი მდგომარეობა და შეწყვეტილიყო მის კარებზე მომსვლელთა კაკუნი, მათ გააკეთეს კარებზე წარწერა: „ექიმები უკრძალავენ ბერს ხალხის მიღებას“. შემდეგ იყო ექიმების ხელმოწერა: „ოვსიანნიკოვი და ბაზალევი“. მალე რაღაც აუცილებელი საქმის გამო ბერთან მოვიდა სავანის წინამძღვარი იღუმენი ისააკი, მაგრამ ისიც არ შეუშვეს. მან წაიკითხა წარწერა კარებზე და მწარე ღიმილით ჩაილაპარაკა: „ჰმ! მტრები ექიმების მაგივრად უკრძალავენ ბერს მიღებას“, – და დაუყოვნებლივ წავიდა.

იმ წლის ბოლოს, დეკემბერში, ბერს ისევ მოაკითხა საშინელმა ავადმყოფობამ, რის შედეგადაც, თავისი ანგელოზის დღეს 7 დეკემბერს, მან სტუმრებიც ვერ მიიღო და მამა კლიმენტის სენაკში გაუშალეს სუფრა. მაგრამ დიდება და მადლობა გულმოწყალე ღმერთს, მამა ამბროსი ამჯერად მაინცდამაინც ისე ხანგრძლივად არ წვალობდა, როგორც ადრე.

მთელი ამ აღწერილი პერიოდის განმავლობაში სკიტის მმართველი მამა ილარიონი მამა ამბროსის გამოჩენილი თანამშრომელი იყო ბერულ საქმეში. მაგრამ 1879 წლის 18 სექტემბერს ეს მოძღვარი და სულიერი ექიმი ხანგრძლივი ავადმყოფობის შემდეგ მშვიდად წარდგა ღვთის წინაშე. ამის შედეგად ავადმყოფ ბერს, მამა ამბროსის დაემატა ტვირთი, რადგან მამა ილარიონის ზოგიერთი სულიერი შვილი მისი გარდაცვალების მერე მოვიდნენ მამა ამბროსისთან. გარდა ამისა, განსაკუთრებით პირველ ხანებში, საჭირო იყო მამა ილარიონის მწუხარე სულიერი შვილების ნუგეშისცემა, რომლებმაც სულიერი მამა და მოძღვარი დაკარგეს. მიუხედავად იმისა, რომ გარდაცვლილის ადგილას მოვიდა სხვა მღვდელ-მონაზონი – მამა ანატოლი (ზერცალოვი), იგი გახდა კიდეც სკიტის უფროსი, მაგრამ ამ მძიმე თანამდებობის მიღების შედეგად მას თვითონ სჭირდებოდა მამა ამბროსის ხელმძღვანელობა, ზოგჯერ გამხნევება და ნუგეშიც. გარდა ამისა, საჭირო იყო არცთუ მცირე დრო იმისათვის, რომ შეჩვეულიყვნენ ახალ მოძღვარს ისინი, ვინც მოინდომებდა ჰქონოდა მასთან სულიერი ურთიერთობა.

ამრიგად, მამა ილარიონის გარდაცვალებამდე, როგორც ვხედავთ, ბერი ამბროსი მძიმედ ავადმყოფობდა, რამაც იმდენად დააუძლურა, რომ მას დიდხანს არ შეეძლო სენაკიდან სენაკში თვითონ გადასულიყო, არამედ სხვებს გადაჰყავდათ ხელმოკიდებული.

ეს ყველაფერი, როგორც იტყვიან, ყველას დასანახად, გარეგნულად ხდებოდა. მაგრამ რას გრძნობდა ბერი შინაგანად, ეს სათქმელადაც ძნელია. ერთხელ საერთო კურთხევისას მან აუხსნა მოსულებს, რომ მთელი ღამე არ ეძინა. ყველამ დაუწყო კითხვა, რისგან და როგორ. ბერმა კი უთხრა: „აი ყველას შეუძლია თავის დაავადებებზე ილაპარაკოს. მე კი არ ვამბობ: დაიწყება დრტვინვა, ცრემლები; ამიტომ, ზოგჯერ რომ ვთქვა, მხოლოდ ნაწილს ვიტყვი: ყველაფერი რომ იცოდეთ, რას ვგრძნობ… ზოგჯერ ისე მომიჭერს, რომ ვფიქრობ, – აი დადგა აღსასრული“. სხვა დროს კი თქვა: „მუდამ ვმალავდი ჩემს ავადმყოფობას, ახლა კი უნდა ვთქვა, შეიძლება გამიადვილდეს.“

VIII თავი
მღვდელ-მონაზონი ამბროსის ბერული მოღვაწეობის საერთო სახე
(მისი გარეგნული ვითარება და აღთქმითი ცხოვრება)

„სოფლისა ზღვა აღძრულ-არს, ღელვითა ცოდვისათა საშინელად დათქამს მე და მოვივლტი შენდა, ნავთ-საყუდელისა, და ესრეთ გიღაღადებ, დანთქმისაგან მიხსენ მე მრავალ-მოწყალე.“
ბერი ამბროსის ყოფა ძალიან ჩვეულებრივი იყო. მას პატარა კორპუსი, როგორც ზემოთ იყო აღნიშნული, სკიტის შესასვლელთან, მარჯვენა მხარეს, წმინდა კარებთან ჰქონდა დაკავებული, რომელიც სამრეკლოს ქვეშ მდებარეობდა. კორპუსი არაფრით განსხვავდებოდა სხვა სახლებისაგან, პირიქით, ზოგიერთთან შედარებით პატარაც კი იყო. სკიტის შიგნით ცენტრალური კარით პატარა დერეფანში იყო შესასვლელი, სადაც ორივე მხარეს უბრალო სკამები იყო ჩამწკრივებული ბერებისა და მხოლოდ მამრობითი სქესის საერო მრევლისთვის. მარჯვნივ პირველი კარი მისაღებ სენაკში შედიოდა, სადაც ბერი საპატიო პირებთან ურთიერთობდა, ამ სენაკს ასეც ეწოდებოდა „საპატიო ადგილი“. ამ სენაკის წინა კუთხე წმინდა ხატებით იყო დაკავებული. კედლებზე რამდენიმე სურათი ეკიდა, რომელთა შორისაც ხელმწიფე – იმპერატორ ალექსანდრე მეორის, აგრეთვე მოსკოველი მიტროპოლიტების – ფილარეტისა და ინოკენტის, ფილარეტი, არსენი და იოანიკე კიეველების, კალუგის იერარქების – (მღვდელმთავრების) გრიგოლი II-ის, ვლადიმერისა და ანასტასის, მოლდაველი ბერის პაისი ველიჩკოველის და სხვა ოპტინელი და არაოპტინელი სულიერი ბერების პორტრეტებს შენიშნავდით. აქვე იყო სავარძელი, სკამები, მაგიდა და წიგნების თარო სასულიერო წიგნებით, რათა მოსულებს ბერის ლოდინის დროს შეძლებოდათ კითხვა. ამ სენაკში განსაკუთრებული სისუფთავე შეინიშნებოდა. მისაღების გვერდით მომსახურე მამა მიხეილის პატარა სენაკი იყო, მისაღების პირდაპირ – მამა ამბროსის, რომელიც ყოველთვის რაზით იყო დაკეტილი და იღებოდა მხოლოდ ღამისთევის ან ზოგიერთ განსაკუთრებული შემთხვევის დროს. ბერის სენაკს შესასვლელში პატარა წინკარი ჰქონდა, სადაც მისი უბრალო, ზოგი დაკერებული სამოსი: ორი თბილი კაბა, ორი საზაფხულო კაბა, მდაბიური კაბა და ანაფორა იყო ჩამოკიდებული. აქვე ინახებოდა მისი მანტია კაბა და ბარტყული. კარს ზემოთ, თაროზე საღმრთისმსახურო და სხვა წიგნები იდო. იქვე კუთხეში, თაროზე, წამლების ბოთლები იყო განლაგებული. თვითონ ბერის სენაკის კედლები მთლიანად ხატებითა და სასულიერო პირების პორტრეტებით იყო დაფარული. მათი უმრავლესობა თაყვანისმცემლების მიერ იყო საჩუქრად მოტანილი. ხატებს შორის განსაკუთრებულ ყურადღებას იმსახურებდა: ა) ღვთისმშობლის პატარა ხატი, „ტამბოვის“ ხატად წოდებული, რომელიც ბერს მშობლებმა აჩუქეს. მის წინ მუდმივად ჩაუმქრალი კანდელი ენთო. ბ) ღვთისმშობლის ხატი „მსწრაფლშემსმენელი“, რომელიც ბერს მოსკოვის ათონის მთის სამლოცველოდან გამოუგზავნეს, სადაც ეს ხატი, როგორც ამბობენ, ოცდაათიოდე წლის განმავლობაში ინახებოდა; გ) ზემოთხსენებული წმინდა დიდმოწამე პანტელეიმონ მკურნალის დიდი ხატი, მის წინაშეც მუდმივად ენთო კანდელი, დ) დიდი სურათი ტილოზე ღირსი ანტონი და თეოდოსი პეჩორელებისა, რომელთა შორისაც ოდნავ მაღლა ღვთისმშობლის გამოსახულებაა გაშლილი ხელებით, ხოლო დაბლა ეკლესია. ეს ხატი იდგა ბერი ამბროსის ლოგინის თავზე, მის თავთან (ის ახლაც დგას იმავე ადგილას). ე) მაცხოვრის ხელთუქმნელი ხატის მხატვრული ნამუშევარი. ორივე სკუფიაში პორტრეტებს შუა ორი ფილატერის – მოსკოვისა და კიევის მიტროპოლიტების – პორტრეტების ხილვა შეიძლებოდა. აქვე ეკიდა ტროეკუროვოს დაყუდებული ილარიონის პორტრეტი, ეპისკოპოს თეოფანე დაყუდებულის, დეკანოზ თეოდორე ალექსანდრე ძე გოლუბინსკის, კრონშდტადტელი დეკანოზ მამა იოანე ილიას ძე სერგიევის, ოპტინელი ბერების – ლევისა და მაკარისა, არქიმანდრიტ მოსესა და მისი ძმის იღუმენ ანტონის და მრავალი სხვა შესანიშნავი სასულიერო პირის პორტრეტები. აღმოსავლეთის კედელთან მწერლის არცთუ ისე დიდი მაგიდა იდგა, სადაც მწერალს ბერის კარნახით წერილები უნდა დაეწერა. წმინდა კუთხეში კარადის მაგვარი ანალოღია იდგა, სადაც ფსალმუნნი და კანონების შესრულებისას წასაკითხი საჭირო წიგნები იდო. სამხრეთის კედლის გასწვრივ იდგა მეორე მაგიდა, რომელზეც ზოგიერთი ხატი იყო დაბრძანებული, იქვე – სასანთლეები ცვილის სანთლით და რამდენიმე სასულიერო წიგნი. დასავლეთის კედლის გასწვრივ იდგა ლოგინი, სადაც მამა ამბროსი თავის მრავალტანჯულ სხეულს ასვენებდა. ლოგინის უკან იდგა ღუმელი, რომელიც ზამთარში მთლიანად წინდებითა და პერანგებით იყო შემოფენილი. ჩრდილოეთისკენ მიდგმული კარადა წმინდა მამების მიერ შექმნილი სასულიერო-ზნეობრივი წიგნებით იყო სავსე. კარადასა და ღუმელს შორის გაჭრილი კარის შემდეგ სამი-ოთხი სკამი და ორი ძველებური სავარძელი იდგა საპატივცემულო სტუმრებისათვის. ბერის სენაკის გვერდით მეორე მომსახურის, მამა იოსების, სენაკი იყო, ისიც სულ ხატებითა და პორტრეტებითაა მორთული. ამ სენაკზე მიეშენებინათ პატარა სამზარეულო, სადაც ბერისთვის საკვებს ამზადებდნენ და იქვე იყო მოთავსებული მორჩილი მზარეული. შესასვლელი კარის პირდაპირ მთელი დერეფნის გავლით გადიოდა კარი მინაშენში, სადაც მანდილოსნებს იღებდნენ. ის შედგებოდა რამდენიმე ოთახისა და დერეფნისაგან, რომლის ბოლოც გადიოდა ქუჩაში. აქაც ხატების სიმრავლეს შეამჩნევდით, რომელთა შორის განსაკუთრებით გამოირჩეოდა ათონის ღვთისმშობლის ხატი, რომელსაც „ღირს არსი“ ეწოდება, ასევე მრავალი სასულიერო პირის პორტრეტი. მინაშენის გვერდით იყო საკუჭნაო ადგილი წიგნებისა და სხვა ნივთების შესანახად. ამგვარად იყო მოწყობილი მამა ამბროსის სენაკი. ახლა შევხედოთ მის მოღვაწეობას.

ერთხელ, მძიმე ავადმყოფობისას, მან მიმანიშნებელი სიზმარი ნახა. „მეგონა, – ასე უამბობდა ბერი მის ახლობელ სულიერ შვილებს, ბერებს ანტონსა და კლიმენტის, – თითქოს ჩემს სენაკში ვიმყოფები. შემოდის ჩემთან ვიღაც კაცი დიდებული სახით და ხელმწიფებრივად მიბრძანა გავყოლოდი მას. გამოვედი სენაკიდან. ქარბუქიანი ბნელი ღამეა, თითქოს ჩემს წინ ზღვა ან დიდი ტბა ღელავს. ნაპირზე ნავია, რომელშიც მენიჩბეები სხედან, მაგრამ სიბნელეში მათი გარჩევა შეუძლებელია. ჩემი წინამძღოლის სურვილის მიხედვით ჩავჯექი ნავში და წყალში შევცურეთ. არეული ტალღები ბუმბულივით ათამაშებენ ნავს. მე ძალიან მეშინოდა სიკვდილისა, მაგრამ აი, შორს, პირგახსნილი უფსკრულის მიღმა, გაურღვეველ სიბნელეში, მომეჩვენა არაჩვეულებრივი სინათლე და დავინახე ისეთი საკვირველი სილამაზის ქალაქი, რომლის მსგავსი ჩემს სიცოცხლეში არაფერი მინახავს. მას მიეჯაჭვა მთელი ჩემი ყურადღება. ზღვა, ტალღები, ქარიშხალი – ყველაფერი დამავიწყდა; და მე ვიყავი რაღაც ტკბილ სიმთვრალეში მანამდე, სანამ ნავმა არ მიაღწია მეორე ნაპირს. ნავის ნაპირზე შეხებამ გამომიყვანა თავდავიწყებიდან. ნაპირზე გამოსული ჩემი წინამძღოლის მითითებით შევედი რომელიღაც სახლში, სადაც ჩემთვის უცნობი ორი კაცი იმყოფებოდა. ერთმა, მიიღო ჩემგან კურთხევა, განაცხადა, რომ არის ჩეხეთის მთავარი ვიაჩესლავი, მეორე კი რუსი მთავრის, ბორის ვლადიმერის ძედ მივიჩნიე. მალევე გამეღვიძა“. ბერის მიერ ამ სიზმრის მოთხრობის შემდეგ მამა ანატოლი და მამა კლიმენტი თრთოლვით ხვდებოდნენ წმინდა მთავრების ვიაჩესლავისა და ბორისის ხსენების დღეს, ფიქრობდნენ, რომ რომელიმე ამ დღეს მამა ამბროსი გარდაიცვლებოდა. თუმცა ეს შიში არ გამართლდა.

რას ნიშნავდა ბერი ამბროსის ეს საიდუმლო სიზმარი? ეტყობა, ამით გამოიხატა მთელი მისი ბერული მოღვაწეობა. დღე მისთვის ლოცვით იწყებოდა. მომსახურეები თავის დროზე რიგრიგობით კითხულობდნენ სკიტის კანონებს, ხოლო ბერი ისმენდა ან ლოგინზე მდგარი, რომელზეც წვებოდა დასასვენებლად, ან უმეტესად, უძლურების გამო, იჯდა მისთვის მოწყობილ დასაჯდომელზე, ღუმელისკენ ზურგით, რომელსაც ეხებოდა მისი ლოგინის უკანა მხარე. როცა ავად იყო, კითხვისას იწვა, ხოლო კანონებს მაინც არასოდეს გამოტოვებდა. დილის კანონის მოსასმენად დილის ოთხ საათზე დგებოდა, რეკდა ზარს, რომლის ხმაზეც მოდიოდნენ მასთან მომსახურეები და კითხულობდნენ დილის ლოცვებს, თორმეტ ამორჩეულ ფსალმუნთა და პირველ ჟამნს. მოკლე შესვენების შემდეგ ბერი ისმენდა მესამე და მეექვსე ჟამნებს და დღის მიხედვით კანონს მაცხოვრის ან ღვთისმშობლის დაუჯდომელთან ერთად. ასეთ დაუჯდომელებს ის ყოველთვის ფეხზე დგომით ისმენდა. მიუხედავად იმისა, რომ ეს კანონები დაუჯდო-მელთან ერთად, სკიტის კანონით, უნდა წაკითხულიყო საერთო საძმო სენაკში მწუხრისას, მაგრამ რადგან ამ დროს ბერს განსაკუთრებულად ბევრი ხალხი ჰყავდა მისაღები და მას დრო არ ჰქონდა ჩაეტარებინა მწუხრი თავის შინამომსახურეებითურთ, ამიტომ ის ყოველნაირად ცდილობდა ყოველდღიურად დილით გამოუტოვებლად მოესმინა ისინი. კითხულობდნენ მკაფიოდ, გასაგებად. თავად ბერი ამბროსის სიტყვით, მას ყოველთვის კარგი კითხვის მოსმენა უყვარდა და სხვებსაც აჩვევდა ამას. კანონების შესრულებას დიდი დრო ესაჭიროებოდა და შესვენებით აღესრულებოდა. დილის კანონის ნახევრის მოსმენის შემდეგ ის იგრძნობდა თუ არა სისუსტეს, გაუშვებდა მკითხველებს, ოდნავ დასვენებული ისევ დაუძახებდა და დაასრულებდა მოსმენას. ასევე ხდებოდა ჟამნობის დროსაც. შეიძლება სხვა, უფრო აუცილებელი მიზეზები აიძულებდა ბერს კითხვისას შეესვენათ. განმარტოებულად უხმო ლოცვის ვარჯიში, სწორედ ესაა უფრო სავარაუდო და დამაჯერებელიც.

დაწესებული ლოცვების მოსმენის შემდეგ ბერი პირის ბანვას იწყებდა. რომელიმე შინამომსახურე მისი ლოგინის გვერდით, სკამზე სპილენძის ტაშტს დგამდა და დიდი ჩაიდნიდან ასხამდა ხელზე ოდნავ თბილ წყალს, ის კი, მუხლებზე მდგარი, ყოველთვის უსაპნოდ იბანდა და შემდეგ იმშრალებდა. ამ დროს შინამომსახურეების მხრიდან იწყებოდა შეკითხვები: „მამაო! აი ის ასეთ მდგომარეობაში იმყოფება, რის გასაკეთებლად აკურთხებთ მას? ან, აი ის ითხოვს კურთხევას ასეთ საქმეზე. აკურთხებთ თუ არა?“ და სხვა. ბერი თავის საქმესაც აკეთებდა და კითხვებზეც პასუხობდა. აქ ნახსენებია ისიც, რომ ის არასოდეს იბანდა აბანოში, რადგან ექიმ ბაბუშკინის რჩევით წელიწადში მხოლოდ ერთხელ ბანაობდა. იშვიათად იბანდა თავს თბილი წყლით. დაბანვის მერე სვამდა ჩაის და ამ შუალედში კარნახობდა მწერალს დაეწერა წერილები. ამის შემდეგ გამოდიოდა მომსვლელებთან (მრევლთან) და საღამომდე მოძღვრავდა მათ.

თუმცა, ასე იყო სამოცდაათიან წლებამდე, მაშინ ბერს მეტი ძალა ჰქონდა. ამის შემდეგ, ყოველწლიურად იზრდებოდა მისი მრევლი და გადაღლილობის გამო, დილის კანონებზე უფრო გვიან, ხუთ საათზე დგებოდა. მოისმენდა ჟამნებს, კანონებს, დაუჯდომელს, რომლის დროსაც ხანმოკლე დასვენებისათვის ხშირად მიწვებოდა ლოგინზე. ზოგჯერ ასეც ხდებოდა, რომ შინამომსახურეები გააღვიძებდნენ მას და ძალით ააყენებდნენ. ის კი ზოგჯერ ჩაიბუტბუტებდა: „ოხ! ყველაფერი მტკივა“… ზამთარში ხშირად ცივდებოდა, ადგებოდა შეშუპებული სახით, ციებ-ცხელებით შესივებული ან რევმატიზმით შეწუხებული. დაიბანდა, დაიწყებდა სხეულის მასაჟს სპირტით ან რომელიმე მალამოთი. შინამომსახურეები მაინც ეკითხებოდნენ, ხოლო ბერი ძლივს გასაგონი ხმით პასუხობდა. ამასთან ერთად იწყებდა ბერი ტანსაცმლისა და წინდების გამოცვლას, რომელიც დღის განმავლობაში რამდენჯერმე მეორდებოდა. თავისი უძლურების შესახებ არაერთხელ წერდა ის ახლობელ ადამიანებს შემდეგნაირად: „ჩემზე გეტყვი, რომ დილაობით დიდ სიმძიმეს ვგრძნობ. თითქოს რამდენიმე ფუთი მაქვს ჩამოკიდებული“. ანდა: „ამ დღეებში ჩვეულებრივზე უფრო გამიჭირდა. მომსვლელებთან ურთიერთობისას ოფლიანობით გავიცივე სახე. გაცივება გადავიდა დაავადებულ შიგნეულობაზე და გადამექცა კუჭის ციებ-ცხელებად და ჯერ კიდევ არ მომირჩა“. ანდა ასე: „სისუსტე და ავადმყოფობა გამიძლიერდა, სამოსის გამოცვლა გამისამკეცდა. სიცხეს და სიცივეს ერთნაირად ვერ ვიტან. მხოლოდ ჩვიდმეტი გრადუსია ნორმალური, მეტიც და ნაკლებიც ცუდად მოქმედებს. უნდა მოვახერხო ერთი და იმავე გრადუსის დაცვა, მუდმივად მოდიან ადამიანები და თავისი უაზრო სწავლებით უმატებენ სიცხეს“. პირისბანას, როგორც ზემოთაა აღნიშნული, ჩაის სმა მოჰყვებოდა. ბერი, როგორც ლოგინიდან გამოუსვლელად იბანდა, ასევე იქვე, ზურგით ბალიშს მიყრდნობილი ჯდებოდა ჩაის დასალევად, ფეხები აღმოსავლურად ჰქონდა მოხრილი. შინამომსახურე მიართმვვდა ლანგარზე სავარაუდოდ, პატარა ჭიქით კაკაოს და ფრანგული ფუნთუშის მომცრო ნაჭერს, რომელსაც ჯანმრთელი ადამიანი ერთ ლუკმად შესანსლავდა. შემდგომში კაკაო შეიცვალა ურძეო ყავით. ბერი დაიდგამდა ლანგარს მუხლებზე და იწყებდა ჭამას. ამ დროს, მისგან შორიახლოს, საწერ მაგიდასთან უნდა მჯდარიყო რომელიმე მისი „მწერალი“. სანამ მამა კლიმენტი ზედერგოლმი ცოცხალი იყო, ის ამ საქმეში თითქმის შეუცვლელი გახლდათ. ბერი თან ჭამდა და ამავდროულად კარნახობდა ვინმესთვის საჭირო წერილს. კაკაოს მერე მას მიართმევდნენ კიდევ ორ ასევე პატარა ჭიქა არცთუ ისე მაგარ ჩაის. მიუხედავად თავისი ავადმყოფობისა, ბერს ჰქონდა ჩვევა, ოდნავ ტკბილი ჩაი დაელია. მას განსაკუთრებული ბროლის პატარა ლამბაქით მიართმევდნენ წვრილად დატეხილ შაქრის ნატეხებს, რომლითაც ის ავსებდა სიტკბოს უკმარისობას. უნდა აღინიშნოს, რომ ოპტინის სკიტში, ბერების გადმოცემის შედეგად დამყარდა ჩვეულებად, ყველა ოპტინელ ბერს დაელია ჩაი დილას და საღამოს არა უმეტეს სამი ჭიქისა. ბერი ამბროსი მტკიცედ იცავდა ამ წესს, მაგრამ ზოგჯერ წერილის კარნახისას დაავიწყდებოდა რამდენი ჭიქა დალია, მხოლოდ მოაჩვენებდა ყველას, რომ დაავიწყდა. შეეკითხებოდა შინამომსახურეს. „რამდენი დავლიე?“ უპასუხებდნენ სამიო. – „ტყუი ორი“. – დაუწყებდა კამათს ბერი მომსახურეს. „მაშინ კიდევ დაგისხამთ“, – ეტყოდა მომსახურე. – „არა, გამომართვი, შენ სულ გააფრინე“. – დაასკვნიდა ბერი. ამას ყველაფერს ის აკეთებდა ზნეობრივი მიზნით, რათა მის მოწაფეებს, მასწავლებლის მაგალითის შემყურეთ, დაეცვათ ბერული კანონები. დილის ჩაის შემდგომ, კუჭის ავადმყოფობის გამო, ბერს ეწყებოდა ბოყინი, მიღებულ საკვებთან ერთად მსუბუქი პირღებინების მსგავსი, ასე რომ, რასაც ჭამდა და სვამდა, მალე ყველაფერი უკან ამოსდიოდა.

სანამ ბერი წერილებს კარნახობდა, ნელ-ნელა მოდიოდნენ მის საცხოვრებელთან სკიტის მხრიდან მამაკაცები, ხოლო გარედან – მანდილოსნები. იგი ვერც კი ასწრებდა საჭირო წერილის დამთავრებას, რომ ხალხი კარებზე კაკუნსა და მის სენაკში გარედან შემოყვანილი ზანზალაკის რეკვას იწყებდა. გამოვიდოდა მომსახურე. მას სთხოვდნენ, რომ მათ შესახებ მოეხსენებინათ. ის ჩვეულებრივ პასუხობდა: „ბერი დაკავებულია“. მალე ისევ იწყებოდა მოუთმენელი ხალხის მხრიდან კაკუნი და რეკვა. ისევ იგივე თხოვნა და ისევ იგივე პასუხი. რაც დრო გადიოდა, მომსვლელების მოუთმენლობა იზრდებოდა და დრტვინვამდე მიდიოდა. კაკუნი და რეკვა უფრო და უფრო ხშირად მეორდებოდა. გამოსულ მომსახურეს უკვე ყოველგვარი ცერემონიის გარეშე ეუბნებოდნენ: „რატომ არ მოახსენებთ?“ ან „თქვენ არ გინდათ, რომ მოახსენოთ“ და მისთანანი. „მინაშენი“ საერო მანდილოსნებითა და სხვადასხვა მონასტრებიდან ჩამოსული მონაზონი ქალებით გაივსებოდა. ზოგი ამბობდა: „მე უკვე აქ ვცხოვრობ და დავდივარ ბერის სანახავად მთელი კვირა, მაგრამ ვერაფრით მოვხვდი მასთან“; სხვა კი ამბობს: „მე კი – ორი“. გამოვა თუ არა მათთან მომსახურე, ასი ხმა ერთად შესძახებს: „მოახსენეთ, მოახსენეთ“. მას სურს, ოდნავ მაინც დაამშვიდოს ისინი და ჰკითხავს: „თქვენზე რა მოვახსენო?“ ყოველი მათგანი ეუბნება თუ საიდან ჩამოვიდა, მაგრამ საიდან დაიმახსოვრებდა ამ არეულობაში ის ყველას? თავისებურად მოახსენებდა მათზე მამა მიხეილი: მოვიდოდა ბერთან და ეუბნებოდა: „მამაო, მინაშენში გელოდებიან“. – „ვინ არის იქ?“ – ჰკითხავდა ბერი. – „მოსკოველი, ვიაზემსკელი, ტულელი, ბელევსკელი, კაშირელი და სხვადასხვა ადგილებიდან ჩამოსული ადამიანები“. – „უთხარი, დამელოდონ“. ისევ გამოვიდოდა. „მოახსენეთ?“ – შეეკითხებოდნენ. – „მოვახსენე“. – „მერე რაო?“ – „მოცდა ბრძანა“. – „თქვენ, ალბათ, არ მოახსენეთ“. ზოგიერთები ასე სულმოკლეობდნენ და ბუზღუნებდნენ თვით ბერზე იმიტომ, რომ დიდი ხნის განმავლობაში უწევდათ ლოდინი. ფიქრობდნენ, რომ მას არ უნდოდა მათი მიღება და ისინი ტყუილად კარგავენ ლოდინში დროს. ამასობაში სნეული ბერი ემზადებოდა მათთან შესახვედრად. გამოიცვლიდა ტანზე, თან რომელიმე ძმასაც ესაუბრებოდა, ან ერთს, ან რამდენიმეს ერთად, თუ საერთო სასაუბრო ჰქონდათ. ძმები თან სამოსის გამოცვლაში ეხმარებოდნენ და თან ბერის მოძღვრებას ისმენდნენ. ხდიდნენ ჩექმებსა და დანესტიანებულ წინდებს, აძლევდნენ მშრალს და ასე იყო ყოველთვის. ბოლოს და ბოლოს, შეიძლება უკვე ათ საათზე, თუ უფრო გვიან არა, გამოდიოდა დიდი ხნის მომლოდინე ხალხთან. გაივლიდა დერეფანს, სადაც მამაკაცები ელოდნენ. ზოგს გზადაგზა აკურთხებდა, ზოგს რამდენიმე სიტყვას ეტყოდა, განსაკუთრებული აუცილებლობის შემთხვევაში იღებდა მათ ცალკე და მუშაობდა მათთან რამდენიმე ხნის განმავლობაში. შემდეგ გადავიდოდა „მინაშენში“ და იქ უკვე დიდხანს რჩებოდა. უნდა აღინიშნოს, რომ ყველა საქმეზე კი არ მოდიოდა ბერთან. ზოგიერთები მხოლოდ დროს ართმევდნენ და ამით ამძიმებდნენ მას. ამიტომ ის იხსენებდა იღუმენ ანტონის სიტყვას, რომელიც ამბობდა: „ქრისტეს მოწაფეების განმასხვავებელი ნიშანი არის ის, რომ სიყვარული ჰქონდეთ ერთმანეთში, ხოლო ჩემი მოწაფეების განმასხვავებელი ნიშანი არის ის, რომ მტრობა და შეუთანხმებლობა ჰქონდეთ ერთმანეთში“. და დაამატებდა: „აი, დადიოდნენ ჩემთან გოგოები დიდი განსაც-დელებით, ხოლო ეს განსაცდელები მხოლოდ იმად ღირს, რომ მათ შეაფურთხო და ფეხით გათელო“. რის გამოც მამა ამბროსი ახლობლებთან მიწერილ წერილებში ჩიოდა ასეთ სიმძიმეებზე. მაგალითად: „სიბერე, სისუსტე, უძლურება, ბევრი მზრუნველობა, ბევრის მივიწყება და ბევრი უაზრო, უშედეგო საუბრები არ მაძლევს გონს მოსვლის საშუალებას. ერთი ამბობს, რომ მას სუსტი თავი და ფეხები აქვს, მეორე ჩივის, რომ ბევრი განსაცდელია, სხვა კი მიხსნის, რომ ის მუდმივად დაძაბულია. შენ ყველაფერი მოისმინე და პასუხიც გაეცი, დუმილით ვერ მოიშორებ, რადგან სწყინთ და თავს შეურაცხყოფილად გრძნობენ. ტყუილად არ იმეორებენ ანდაზას: ალაპარაკე ავადმყოფი მკურნალთან. ავადმყოფმა უნდა აუხსნას თავისი მდგომარეობა, ხოლო ექიმს მოსწყინდა მოსმენა, მაგრამ უსმენს, რადგან არ სურს უფრო გააღიზიანოს ავადმყოფი“. თუმცა ასე წერდა თავმდაბალი ბერი თავის განსაცდელებით სავსე მდგომარეობაზე, მაგრამ შეძლებისდაგვარად ცდილობდა მიეღო ყველა, მომთმენნიც და მცირედსულიერნიც; უკანასკნელნი ბერის საუბრის მოსმენის და ნუგეშის მერე ძალიან ნანობდნენ თავის მოუთმენლობას. ზოგჯერ ის მათ სახუმარო სიტყვებით ხვდებოდა: „ითმენდა ელისე, ითმენდა მოსე, ითმენდა ილია, ასევე მოვითმენ მეც“.

შუადღეც დადგა. უკვე თორმეტ საათზე მეტია – სადილის დროა. ის არ უშვებდა ხალხს, ისე შედიოდა მომიჯნავე ზემოხსენებულ მამა იოსების სენაკში, სადაც პატარა სამზარეულო ჰქონდა და იქ, მაგიდასთან, ნახევრად მწოლიარე მდგომარეობაში იღებდა მცირედ საკვებს, რომელიც შედგებოდა ორი კერძისაგან: ახალი თევზის უქონო უხა და კარტოფილის ფქვილისა და მოცხარის წვენისგან დამზადებული კისელი. ამას ემატებოდა თეთრი, ნოყიერი პური. თევზს კუჭის ტკივილის გამო არასოდეს ჭამდა, არც ახალს, არც დამარილებულს (მხოლოდ ჰოლანდიური ქაშაყის რამდენიმე ნაჭერი გამოირიცხებოდა), არც მოხარშულს, არც შემწვარს. საკვების მიღებისას ის ცდილობდა, რამდენადაც შეეძლო, საეკლესიო წესით ეხელმძღვანელა. ამიტომ მარხვის დღეებში, როცა თევზი არ შეიძლებოდა, მას უმზადებდნენ უხის მაგივრად ფაჰლავას ან კარტოფილის სუპს, რომელსაც ის განსაკუთრებულად დამზადებულ წიწიბურას ურევდა. ეს ყველაფერი შეკმაზული იყო მზესუმზირის ზეთით. უეჭველია, რომ არა შიგნეულობის ტკივილი, ბერი უზეთოს შეჭამდა ეკლესიის მიერ დაწესებულ მარხვის დღეებში.
ერთხელ მოუვიდა აზრად უზეთოდ მიეღო სამარხვო კერძები, მაგრამ ძალიან მძაფრი არ უნდა ყოფილიყო და ბრძანა, შეეკმაზათ ის ნიგვზით. შემთხვევით აქ ბერის ნაცნობი იღუმენია მოხვდა და მამაომაც იფიქრა მისთვის ემასპინძლა ამ ნუგბარით. „ეს რა არის, მამაო? – თქვა მან. – ეს ამომარწყევინებს“.

სამოციანი წლების დასაწყისში მოღვაწე ბერი, ხორციელი სისუსტის გამო, იძულებულს ხდიდა თავს, მიეღო კანაფის ზეთით დამზადებული საკვები. შემდეგ, როდესაც კუჭმა უარი თქვა ამ საჭმლის მიღებაზე, მაშინ დაუწყეს შინამომსახურეებმა ზემოთხსენებული სუპის დამზადება მზესუმზირის ზეთითა და კანაფის ზეთით. დაბოლოს, უკვე ავადმყოფობის გაძლიერების გამო, მხოლოდ მზესუმზირის ზეთით. შემდეგ ისეთ მდგომარეობაში ჩავარდა მისი შიგნეულობა, რომ ბერი ვერ ირჩევდა საკვებს. ამაზე თვითონ ასე წერდა: „მთელს ორგანიზმში ტკივილები სიცივისგან და უნებლიე შიმშილისაგანაა. ბევრი რამის ჭამა არ შეიძლება. სუსტი კუჭი და „ურჩი“ ნაწლავები ამის საშუალებას არ მაძლევენ. ძველი ჩვეულების მიხედვით, მე მაინც ვაიძულებ თავს, ვჭამო მიუხედავად იმისა, რომ შემდეგ დიდი სიმძიმის გადატანა მიწევს. პირღებინებისაგან თავი მტკივა. გარდა ამისა, მინაშენში ხალხი გაბეზრებული მიცდის ხოლმე დიდხანს. ასე ვცხოვრობ, დღეს დღეზე ვაგორებთ და უსამართლო მქვია მომსვლელთათვის. დამნაშავე კი ჩემი უძლურება და ღვთისა და ადამიანების წინაშე ჩემი გამოუსწორებლობაა“. მიუხედავად ამისა, ბერი არასოდეს განიცდიდა თავის ავადმყოფობას, პირიქით, ყოველთვის სულიერად მხიარულ ხასიათზე იყო და ხშირად ხუმრობდა კიდეც. ერთხელ მას წაუკითხეს, თუ როგორ უმღერდა ერთი ოჯახის მამა თავის პატარას დასამშვიდებლად: „დრი-ტა-ტა, დრი-ტა-ტა, მისთხოვდა კატა კატას“. და აი, ერთხელ ავადმყოფ ბერს ვიღაცამ თანაგრძნობით მიმართა და უთხრა. „რაა, მამაო, კატა გაწვალებთ?“ მომღიმარმა ბერმა კი უპასუხა. „დიახ, ძმაო, დრი-ტა-ტა, დრი-ტა-ტა“.

ბერი იღებდა საკვებს არა უმეტეს სამი წლის ბავშვისა. მისი სადილი გრძელდებოდა ათი ან თხუთმეტი წუთი, რომლის განმავლობაშიც მომსახურეები მრავალ კითხვას უსვამდნენ სხვადასხვა პიროვნებაზე და პასუხსაც იღებდნენ. ზოგჯერ იმისათვის, რომ ერთფეროვანი არ ყოფილიყო დრო და ამით შვება მიეცა მოღრუბლული თავისთვის, ბერი რომელიმე მათგანს უბრძანებდა სადილობისას რამე წაეკითხათ. უყვარდა ხოლმე, მაგალითად კრილოვის ერთი ან ორი იგავ-არაკის მოსმენა. ეს წიგნი თითქმის ყოველთვის მის გვერდით მომსახურის მაგიდაზე ედო. ვიღაცამ მოუტანა როგორღაც ვინმე ბატონის თხზულება რუსეთის მონასტრებზე, სადაც, სამწუხაროდ, პატივცემული ავტორი სიბინძურის მეტს ვერაფერს ამჩნევდა. ბერმა მოწყენილი სერიოზული სახის გამომეტყველებით მოისმინა ეს თხზულება და არანაირი აზრი ამის თაობაზე არ გამოთქვა.

სადილის შემდეგ ბერი, თუ სუსტად იყო, იქვე, ლოგინზე მწოლი, იღებდა ვისაც უფრო სჭირდებოდა ან იღებდა ყველას ერთად საერთო კურთხევაზე, ჯერ მამაკაცებს, შემდეგ ქალებს. გაივსებოდა სენაკი. ამ საერთო მიღებაზე ბერი შეაგონებდა სხარტი სიტყვით, ხშირად ანდაზებით იმათ, ვინც ამას საჭიროებდა. ან ჰყვებოდა ისეთ რამეს, რაც პასუხს აძლევდა ვინმე იქ მყოფის დაფარულ აზრს. ზოგჯერ რომელიმე მანდილოსანთაგანს დააძალებდა კრილოვის იგავ-არაკის წაკითხვას, შემდეგ ხუმრობით იტყოდა რამდენიმე სამოძღვრო სიტყვას, ბოლოს აკურთხებდა ყველას და წავიდოდა თავის სენაკში. უკან ასობით ხმა მისდევდა: „მამაო! მამაო! მე ერთი სიტყვის თქმა მინდა, მე ორის“. მაგრამ დაღლილი, ავადმყოფი ბერი ძლივძლივობით, მომსახურეების დახმარებით გაძვრებოდა ბრბოში, შევიდოდა თავის სენაკში და შიგნიდან კაუჭით ჩაკეტავდა, რომ იქაც არ შეცვენილიყო ხალხი. მომსახურეებს კი ძალაუნებურად ყველა გარეთ გაჰყავდათ.

თუ სადილის მერე საკმარისი ძალა გააჩნდა, მაშინ ბერი „მინაშენში“ გადიოდა საერთო კურთხევაზე. წინასწარ მომსახურე გამოჩნდებოდა და ყველა ფანჯარას დაკეტავდა, რომ გამჭოლი ქარი არ ყოფილიყო. ვინც იჯდა, ყველა დგებოდა ადგილიდან, ჩამწკრივდებოდნენ ორივე მხარეს და ტოვებდნენ მცირე ადგილს, რომ მამას გაევლო. ბოლოს და ბოლოს კარი იღებოდა და ზღურბლზე გამოჩნდებოდა თეთრ კაბაში შემოსილი ბერი, რომლის ზემოთაც, ზამთარ-ზაფხულ მსუბუქბეწვიან ანაფორას ატარებდა და ბამბის ქუდი ეხურა. გარეთ გამოსვლისთანავე ჩერდებოდა კიბის საფეხურზე, ილოცებდა იქ დაბრძანებულ ღვთისმშობლის „ღირს არს“-ის ხატთან და გაივლიდა. ყურადღებით ათვალიერებდა კურთხევის მთხოვნელებს და ჯვარს გადასახავდა ყველას. ბრბოდან ისმოდა კითხვები, რომლებზეც ის უბრალო და ბრძნულ პასუხს აძლევდა. ზოგჯერ ბერი დაჯდებოდა და მაშინ ყველა დამსწრე დგებოდა მუხლებზე მის ირგვლივ. დიდი ყურადღებით უსმენდნენ მის საუბარს, რომელიც ყოველთვის შეიცავდა სასარგებლო ზნეობრივ სწავლებას ან ვინმეს მხილებას. ყველაზე ხშირად ის იძლეოდა რჩევებს მოთმინებაზე, მოყვასის სისუსტის მოწყალებით შეხედვასა და საკუთარი თავის სიქველისათვის იძულებაზე. ამბობდა, „რომ ცათა სასუფეველი იძულებით მოიმუშაკება“, რომ „მრავალი ჭირის დათმენა გვამართებს ღვთის სამეფოში შესასვლელად“. და: „ვინც ბოლომდე მოითმენს, ის გადარჩება“. ზოგჯერ ეს დამრიგებლური საუბრები დასვენების საათს ართმევდა და მომსახურეც გაახსენებდა ხოლმე ამის თაობაზე. მაშინ წმინდა მამა მოიხდიდა ქუდს, ქედს მოიხრიდა და ჩვეულებრივ სახუმარო ტონით იტყოდა: „დიდად მადლობელი ვარ, რომ მობრძანდით, მამა „N ამბობს., რომ დროა წავიდე…“ ზოგჯერ მომსახურე ეტყოდა: „მამაო, უკვე ორი საათია“; ის კი უპასუხებდა: „შენ საათი უკან დააბრუნე და პირველი საათი იქნება“. ეს იმას ნიშნავდა, რომ ბერს კიდევ რაღაც სასარგებლო სიტყვის თქმა სურდა. ზაფხულში, თბილ დღეებში, ის ხალხის საკურთხებლად ჰაერზე გამოდიოდა და მისი გამოჩენა ყველასთვის ნამდვილი სიხარული იყო. ზღურბლიდან დაწყებული ორივე მხარეს მოწყობილი იყო ხის ბოძებზე დამაგრებული მოაჯირები, რომელთა ერთ მხარეს ხალხი იდგა, ხოლო მეორე მხარეს მოხრილი ბერი მოდიოდა, აკურთხებდა ყველას და დროდადრო შეჩერებული პასუხობდა შეკითხვებზე. შემოსაზღვრულს ბერის ნებართვის გარეშე არავინ გადააბიჯებდა. თუ ვინმე ასეთ გმირობას გამოიჩენდა, მას ბერი რამდენიმე მეტანიას დაუნიშნავდა.

ყოველთვის ასე თავისუფლად და დიდი ძალისხმევის გარეშე ვერ საუბრობდა ბერი ხალხთან. ხშირად ის არა მარტო იღლებოდა, არამედ გადაიღლებოდა ხოლმე, განსაკუთრებით, როცა დილიდან თავს ცუდად გრძნობდა. ასე, მაგალითად, ერთ პიროვნებას წერდა: „ჩემს ჯანმრთელობაზე არც კი ვიცი, რა გითხრა. გწერდი სიძნელეებზე. მე განსაკუთრებით ბოლო სამი კვირა ვგრძნობ სხეულში რაღაც სიმძიმეს, ასე რომ, დილას ძლივს ვდგები, რომ ჩვეულებრივ მრავალვიმეტყველო ხალხთან. იმდენს ვლაპარაკობ, რომ ბოლოს ძლივს მივაღწევ ხოლმე ლოგინთან. აი, შენ განსაჯე ჩემი ბრძოლა მართლებთან და დამნაშავეებთან. შუბლზე არავის აწერია, თუ ვინ არის ის, ხოლო იმის თქმა, რომ მას უნდა ურჩიო და იმის გაგებაც არ უნდა, რომ მე არ მცალია. უძლურების და დაღლილობის გამო მწყინს. ასეთი ანდაზაა: როგორც არ უნდა დააგდო, მაინც სოლი გამოვაო. არ მივიღებ – არ შეიძლება, ყველას მიღება კი არ შემიძლია, ძალა არ მყოფნის“. მიუხედავად იმისა, რომ მის ძალებს აღემატებოდა, ის მაინც ყველას აკურთხებდა და შემდეგ გაემართებოდა დასასვენებლად. ხალხი ჩვეულებრივ გროვდებოდა მის გვერდით. იყო ხმაური და არეულობა. ზოგი მისი სამოსის ნაპირს სჭიდებდა ხელს, რომ ერთი სიტყვა ეთქვა მათთვის. ბერი ძლივს გაასწრებდა ხოლმე ბრბოს, ხშირად ანაფორას უტოვებდა მათ ხელში, რომელიც შემდეგ მომსახურეებს შემოჰქონდათ სენაკში. ხშირად გვხვდებოდნენ ისეთი ეგოისტები, რომლებიც ყოველნაირად ცდილობდნენ, რომ ბერს მათთვის განსაკუთრებული ყურადღება მიექცია და სხვებისგან გამოერჩია. წინააღმდეგ შემთხვევაში მასზე ნაწყენი რჩებოდნენ. ასე, ერთხელ არაქათგამოცლილმა ბერმა, რომელიც ძლივს ლუღლუღებდა ბრბოში, გაიგო ვიღაცის ხმა: „ამისთანა ბოროტება! გაიარა და არ შემომხედა“.

ხდებოდა, თუმცა ძალიან იშვიათად, რომ ბერი სადილის შემდეგ სულ არ ისვენებდა. შეიძლება იმიტომ, რომ ხედავდა საკუთარ თავში ამის ძალას, ან არ ეძინებოდა. მაშინ ის დაუძახებდა მწერალს და ვინმესთვის მისაწერ წერილს კარნახობდა. ამრიგად, მას ერთი დასვენების წუთიც კი არ ჰქონდა. დასვენებისას მას არავინ აწუხებდა. ხალხი სასტუმროში მიდიოდა. ირგვლივ კარები იკეტებოდა, ცენტრალური შესასვლელიდანაც და „მინაშენიდანაც“. იქვე იყო მამა მიხეილის წარწერა: „გთხოვთ კარის ანჯამები არ დაგვიმსხვრიოთ“. შუადღის მოკლე შესვენების შემდეგ, სამ საათზე, ბერი ისევ ფეხზე იყო. თუ თავს კარგად გრძნობდა, ისევ მიდიოდა ხალხთან სასაუბროდ. თუ სუსტად იყო, იღებდა ხალხს მამა იოსების სენაკში, მის ლოგინზე მწოლარე. აქ საუბრისას ხუთი საათისთვის ჩაის სვამდა, ისევ იღებდა ხალხს და საუბრობდა მათთან. რადგან დღის განმავლობაში სენაკთან მუდმივად ხალხი იყო მოზღვავებული, იმდენი ჭუჭყიანი ფეხსაცმელით შემოდიოდა და იმდენი ტალახი გროვდებოდა, რომ მეორე დღეს მომსახურე დიდხანს წმენდდა მას.

საღამოს რვა საათზე ბერი ვახშმობდა – მაგიდაზე გამოჰქოდათ იგივე საკვები, რაც სადილზე. ვახშმობისას მომსახურეები ვიღაცაზე და რაღაცაზე ეკითხებოდნენ მას, ის კი შეუჩერებლივ პასუხობდა. ზოგჯერ დააძალებდა რაიმეს წაკითხვას. ნავახშმევს, თუკი ბერის ძალები ბოლომდე ამოიწურებოდა, ის შემოიფარგლებოდა ყველას საერთო კურთხევით. თუკი ძალა ოდნავ შემორჩენილი ჰქონდა, მაშინ ისევ იწყებოდა ჩვეულებრივი მიღება და საუბრები, რომლებიც ღამის თერთმეტ საათამდე გრძელდებოდა. ამისთვის ის საჩქაროდ გადიოდა მინაშენში ან იქიდან ბრუნდებოდა დერეფნით, სადაც ამ დროს მის მოლოდინში მონასტრის ძმები ისხდნენ. ისინი ერთმა-ნეთში საუბრობდნენ. ბერი გავლით ეტყოდა: „ხალხო! ნუ ამთქნარებთ“, – ამით შთააგონებდა, რომ უქმად არ ვიმეტყველოთ და უქმად არ ვიაზროვნოთ. ზოგიერთ უქმად მოაზროვნესთან პირდაპირ მყოფი შენიშნავდა ხოლმე: „შენ, იმის მაგივრად, რომ დაჯდე, გელოცა სკვნილზე იესოს ლოცვა“. თუკი ის შენიშნავდა, რომ ბერები უსარგებლოდ ჩაფიქრებულნი სხედან, გაჩერდებოდა ცოტა ხნით და რომელიმე სასაცილო ანეგდოტს მოუყვებოდა, რათა მათგან სევდიანობის წყვდიადი განედევნა. მაგალითად, ასეთი: რომელიღაც მონასტერში ცხოვრობდა მღვდელ-მონაზონი, რომელიც ხელს ამგვარად აწერდა, – დაწერდა ჯერ ასო „ლ“-ს, შემდეგ მიუმატებდა – „ბერი“, და გამოდიოდა „ლ ბერი“1,(„ლ ბერი“ – ცრუ ბერი (რუს) – (მთარგმნელის შენიშვნა.). – ანდა: რომელიღაც წინამძღვარმა ჩააბარა ბერს ერთი ბიჭი, რომ მისი ყოფაქცევისათვის შეეხედა. შენიშნა, რომ ბიჭი დილის ლოცვებს აცდენს და ბერმა ჰკითხა ბიჭს; „ცისკარზე რომ მოდიხარ, იქ რა გალობენ?“ – „იქ გალობენ, – პასუხობდა ბიჭი, – ღმერთო ჩემო! ოხ, ღმერთო ჩემო!“ ეკლესიაში კი, დიდმარხვაში იგალობება: „ცისკარზე მოისმინე ჩემი ხმა, მეუფეო ჩემო და ღმერთო ჩემო“. ზოგჯერ მოუყვებოდა ცნობილ ანეგდოტს იმაზე, თუ როგორ დააბნია კაცმა ერთი საწყაო ბარდა და შეაგროვა ორი და მისთ. ბერის მიერ მოთხრობილი მსუბუქი ანეგდოტი, რა თქმა უნდა, ყველას სიცილს ჰგვრიდა. ძმები ბერთან ნებისმიერ დროს დადიოდნენ, როცა დასჭირდებოდათ, განსაკუთრებით, საღამოს კანონების მერე, როცა მორჩილებიდან თავისუფალნი აღმოჩნდებოდნენ.

ზამთარში ხალხთან შეხვედრისას, სენაკიდან გამოუსვლელად, ბერი, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ხშირად ძლიერ გაცივდებოდა ხოლმე ცივი ჰაერის ერთი ჩასუნთქვიდანაც კი, რადგან მოსულები არ ზრუნავდნენ მასზე და ქუჩიდან პირდაპირ მასთან შედიოდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ მომსახურეები ბერის ბრძანებით ზრუნავდნენ იმაზე, რომ მოსულები წინასწარ დერეფანში გათბნენ. მიუხედავად ამისა, ყველას ყურადღების მიქცევა შეუძლებელი იყო. მთელი დღის დაძაბული შრომით შეწუხებულ ბერს, გაცივების შედეგად, საღამოს თავბრუსხვევები ჰქონდა, ზოგჯერ პირღებინების შეგრძნებით. პრობლემა ის იყო, რომ პირღებინების შეგრძნება კი ჰქონდა, აწუხებდა, მაგრამ ღებინება არ აღენიშნებოდა, რადგან კუჭი ცარიელი ჰქონდა. შვებას გრძნობდა, თუ ოდნავ მაინც ამოაღებინებდა, წინააღმდეგ შემთხვევაში, წუხილი გრძელდებოდა.

მიუხედავად ბერის ავადმყოფობისა და უძლურებისა, დღე ყოველთვის საღამოს ლოცვით და კანონების შესრულებით მთავრდებოდა, რომელიც მცირე მწუხრისაგან, მფარველი ანგელოზის კანონისაგან და საღამოს ლოცვებისაგან შედგებოდა. მთელი დღის შეუსვენებელი მოხსენებებისაგან და ბერთან ხალხის შემოყვანისა და გაყვანისაგან, მომსახურეები ისე იღლებოდნენ, რომ ფეხზე ძლივს იდგნენ. მიუხედავად ამისა, ისინი მონაცვლეობით მაინც კითხულობდნენ აღნიშნულ ლოცვებს. ხშირად, მიუხედავად გაძლიერებული დაძაბულობისა, თვალები ეწებებოდათ, ბაგეები უშეშდებოდათ. კითხვისას ზოგჯერ წაიბორძიკებდნენ კიდეც. ბერი კი თითქმის უგრძნობლად იწვა ლოგინზე. კანონის დასრულებისას ის ჩვეულებრივ შენდობას ითხოვდა, თუკი საქმით, სიტყვით და გონებით შესცოდა. ბოლოს მომსახურეები კურთხევას იღებდნენ ბერისგან და გასასვლელისაკენ მიემართებოდნენ. ზოგჯერ საათი დაიწკრიალებდა. სუსტი, ძლივს გასაგონი ხმით შეეკითხებოდა ბერი: „რომელია?“ უპასუხებდნენ: „თორმეტი“. – „დავაგვიანეთ“, – იტყოდა ხოლმე.

დასაძინებლად ყოველთვის ჩაცმული წვებოდა. ზაფხულობით თხელ, ზამთარში კი ბამბის კაბაში და აუცილებლად ტყავის ქამრით. თავზე მუდმივად ბერული ქუდი ეხურა, ხელში კი სკვნილი ეჭირა. მხოლოდ ჩექმებს იხდიდა და წინდების ამარა რჩებოდა. ღმერთმა უწყის, თუ როგორ ატარებდა ბერი ღამის საათებს. მხოლოდ დილის კანონებზე მოსული მომსახურეები ამჩნევდნენ, რომ ღამის პერიოდში მან რამდენიმე პერანგი გამოიცვალა, შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ უწყვეტი ძილი არ ჰქონია. ამით მთავრდებოდა ბერის სადღეღამისო შრომა. მეორე დღეს მას ისევ ელოდა შეუსვენებელი საუბრები, შრომა, მტკივნეული შეტევები, სნეულება და სხვა.