თავი I

საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის აღდ­გე­ნა და 1917 წლის საეკ­ლე­სიო კრე­ბა

საქართ­ვე­ლოს ის­ტო­რია­ში ქარ­თუ­ლი მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სია განსაკუთ­რე­ბულ მისიას ასრუ­ლებ­და და ას­რუ­ლებს. იგი ქართველ­თა ფა­რი იყო მრავალრიც­ხო­ვან დამპყრობ­თა წინააღმ­დეგ ბრძოლაში, ამი­ტომ ბუ­ნებ­რი­ვია, ვი­საც სურ­და ქართველ­თა ასი­მი­ლა­ცია, მოს­პო­ბა, ბრძოლას ქარ­თუ­ლი ეკლე­სიის წინააღმ­დეგ იწ­ყებ­და.

XIX საუ­კუ­ნის დასაწ­ყის­ში რუსე­თის იმპე­რიამ ჯერ ქართლ-კა­ხე­თი­სა და დასავ­ლეთ საქართ­ვე­ლოს ანექ­სია მოახ­დი­ნა, ხო­ლო შემდეგ ვი­თომც საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის რეოგ­რა­ნი­ზა­ციის ინტერე­სე­ბი­სათ­ვის კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი ან­ტონ II რუ­სეთ­ში გაიწ­ვია. 1811 წლის 30 ივ­ლისს რუსე­თის წმინ­და სინო­დის მიერ დამტ­კი­ცე­ბუ­ლი საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის რეორ­გა­ნი­ზა­ციის და მართ­ვა-გამგეო­ბის პროექ­ტი მრავალ­საუ­კუ­ნო­ვა­ნი ავტო­კე­ფა­ლიის გაუქ­მე­ბას ნიშნავ­და. საქართ­ვე­ლოს ეკლესიის ახალი მეთაური ეგზარ­ქო­სი - რუსე­თის სინო­დის წევ­რი და მი­სი ნე­ბის აღმს­რუ­ლე­ბე­ლი გახ­და.

106 წე­ლი გაგრძელ­და საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ტყვეო­ბა. ქართ­ვე­ლი ხალ­ხი არ შე­რი­გე­ბია რუსი ეგზარქოსების: თეო­ფი­ლაქ­ტე რუსა­ნო­ვის, ევ­გე­ნი ბაჟა­ნო­ვის, პავ­ლე ლებე­დე­ვის, ევ­სე­ვი ილინს­კის და მა­თი მსგავ­სი შოვი­ნის­ტების - მმართვე­ლო­ბას, თა­ვის ხელთ არ­სე­ბუ­ლი ყვე­ლა  საშუა­ლე­ბე­ბით  იბრ­ძო­და  ეკ­ლე­სიუ­რი  მონო­ბი­სა­გან განთავისუფ­ლე­ბი­სათ­ვის. XIX საუ­კუ­ნის II ნახევ­რი­დან, რო­ცა ეროვ­ნულ-განმა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბე­ლი მოძ­რაო­ბა ქართულ სი­ნამდ­ვი­ლე­ში დიდ ძა­ლად იქ­ცა, ქარ­თუ­ლი ეკლე­სიის ავტოკე­ფა­ლიი­სათ­ვის მებრ­ძო­ლი სამღვდე­ლოე­ბაც ამ მოძრაო­ბას შეუერთ­და.

XX საუ­კუ­ნის დასაწ­ყის­ში ილია ჭავჭა­ვა­ძის, აკა­კი წერეთ­ლის, ია­კობ გოგებაშ­ვი­ლის, ექვ­თი­მე თაყაიშ­ვი­ლის, ალექ­სანდ­რე ცაგა­რე­ლის, ნი­კო მა­რის, ნიკო­ლოზ დურნო­ვოს მხარდა­ჭე­რით ქართველ­მა სამღვდე­ლოე­ბამ ეპის­კო­პო­სე­ბის კირიო­ნის, ლეო­ნი­დის, ანტო­ნის, დეკა­ნო­ზე­ბის კა­ლისტ­რა­ტე ცინცა­ძის, ნი­კი­ტა თალაკ­ვა­ძის, ამბ­რო­სი ხელაიას ინი­ცია­ტი­ვით ჯერ თბილის­ში გა­მარ­თა სა­გან­გე­ბო სხდო­მა ქარ­თუ­ლი ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის სა­კითხ­ზე, ხო­ლო შემდეგ კა­მათ­მა პე­ტერ­ბურგ­ში, რუსე­თის წმინ­და სი­ნოდ­ში გადაი­ნაცვ­ლა (1906წ.), მაგრამ რუსე­თის საე­რო და სა­სუ­ლიე­რო ხელი­სუფ­ლე­ბა ყვე­ლა საშუა­ლე­ბე­ბით ცდილობ­და საქარ­თვე­ლოს ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის უკა­ნო­ნოდ გაუქ­მე­ბის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა არ შეეც­ვა­ლა.

რუსე­თის წმინ­და სინო­დის სხდო­მა­ზე არაერთ­ხელ გაის­მა - თუ ეკლესიას ავტოკეფალიას მივცემთ ეს ხომ საქართ­ვე­ლოს დამოუ­კი­დებ­ლო­ბის აღია­რე­ბას ნიშნავ­სო.

რუსე­თის ხელისუფ­ლე­ბამ ავტოკე­ფა­ლიი­სათ­ვის აქტიუ­რი მებრ­ძო­ლი მღვდელმთავ­რე­ბის კირიო­ნის, ლეო­ნი­დის, არქი­მანდ­რიტ ამბრო­სის დევ­ნა-შე­ვიწ­როე­ბა დაიწ­ყო, მაგრამ დევნამ კი­დევ უფ­რო გა­ნამტ­კი­ცა ქართველ­თა სულიე­რი ძა­ლა. ამის მა­გა­ლი­თია მი­სი უსამღვ­დე­ლოე­სო­ბა კირიო­ნი. კირიონ­მა გადა­სახ­ლე­ბა­ში ყოფნის დროს გაუძ­ლო მრავალ ცილის­წა­მე­ბას შევიქროებას და გააგრ­ძე­ლა მეც­ნიე­რუ­ლი მოღ­ვა­წეო­ბა. იო­სებ ჩიჯა­ვა­ძის სა­ხელ­ზე გამოგზავ­ნილ ერთ-ერთ წე­რილ­ში ჟანდარ­მე­რიის მეთვალ­ყუ­რეო­ბის ქვეშ მყო­ფი კირიო­ნი ამხ­ნე­ვებდა თა­ნა­მებრ­ძო­ლებს და შეახ­სე­ნებდა ავტო­კე­ფა­ლიის საკით­ხებ­ზე ბრძო­ლა არ შეე­ნე­ლებინათ.

1917 წლის თებერ­ვალ-მარტ­ში რუსე­თის პოლი­ტი­კურ ცხოვ­რე­ბა­ში მომხ­და­რი დიდი ცვლილე­ბე­ბით ისარ­გებ­ლა ქართველ­მა სამღვდე­ლოე­ბამ და 12 (25) მარტს მცხეთის სვეტიცხოვ­ლის საპატ­რიარ­ქო ტა­ძარ­ში მიი­ღო ის­ტო­რიუ­ლი მნიშვნე­ლო­ბის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა: 1. ამ დღიდან, ე.ი. 12 მარტი­დან გრძელ­დე­ბა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავ­ტო­კე­ფა­ლია; 2. დროე­ბით კათა­ლი­კო­სის ამორ­ჩე­ვამ­დე, ეკლე­სიის გამგედ ინიშ­ნე­ბა გურია-ოდი­შის ეპის­კო­პო­სი ლეო­ნი­დე და 3. საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მმართ­ვე­ლო­ბა ევა­ლე­ბა აღმას­რუ­ლე­ბელ კო­მი­ტეტს, რომელ­შიც შედიან რო­გორც სა­სუ­ლიე­რო, ისე საე­რო პი­რე­ბი[1]. დამსწრე საზოგადოებას ეპისკოპოსმა ლეონიდმა წაუკითხა სპეციალურ ეტრატზე დაწერილი დამოუკიდებლობის აქტი: “1917 წელ­სა, მარტის 12 დღე­სა, მცხეთის წმი­და­თა ათორ­მეტ­თა მოცი­ქულ­თა სრულიად საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­სო ტა­ძარ­სა ში­ნა, დღე­სა კვი­რია­კე­სა, შემოვკრ­ბით ჩვენ, სრულიად საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მწყემსთ-მთავარ­ნი, სამღვ­დე­ლო­ნი კრებულ­ნი და ერი­სა­გან­თა წარმომად­გე­ნელ­ნი და, შემდგო­მად ლი­ტურ­ღიი­სა და კეთილდღეო­ბი­სათ­ვის ახ­ლი­სა მთავ­რო­ბი­სა სავედ­რე­ბე­ლის პარაკ­ლი­სის შეს­რუ­ლე­ბი­სა, გუ­ლისხ­მა ვყავთ სა­ხელმ­წი­ფო­სა ში­ნა. რუ­სე­თი­სა­სა მომხდარ­ნი ძირი­თად­ნი ცვლი­ლე­ბა­ნი და ახ­ლი­სა მთავ­რო­ბი­სა და­ფუძ­ნე­ბაი, ეგ­რეთ­ვე სახელმძღ­ვა­ნე­ლო­ნი დე­ბუ­ლე­ბა­ნი ამა მთავ­რო­ბი­სა­ნი, საკუთ­რივ მის მიერ სი­ნი­დი­სი­სა და სარწმუ­ნოე­ბის თავისუფ­ლე­ბის აღ­სა­რე­ბაი (მუხ. 3). ამას­თა­ნა­ვე განვბჭეთ, ვითარ­მედ: ა) ეკ­ლე­სია­სა ქართველ­თა­სა აქუნ­და, თანახ­მად მსოფ­ლიო კრა­ბა­თა კა­ნო­ნე­ბი­სა, ავ­ტო­კე­ფა­ლუ­რი არ­სე­ბო­ბაი, რომ­ლი­სა მოს­პო­ბაი ანუ გაუქ­მე­ბაი არა­ვის ძა­ლუდ­ვა, თვინიერ მსოფ­ლიო კრე­ბი­სა, გარ­ნა მას ში­ნა სრულიად არა­კა­ნო­ნიე­რად შეწყვე­ტილ იქმ­ნა ავ­ტო­კე­ფა­ლუ­რი მართ­ვა-გამ­გეო­ბაი; ბ) რუ­სეთ­სა ში­ნა დამყარ­და ახა­ლი სა­ხე სახელმ­წი­ფოის მართ­ვა-გამ­გეო­ბი­საი და მას აღარ შეე­სა­ბა­მე­ბის ქართველ­თა ეკ­ლე­სიი­სა უფლე­ბა­შე­ჩე­რე­ბუ­ლად ყოფ­ნაი; ამისათ­ვის უცი­ლო­ბე­ლად ვსცანით და ერთხმად და ერთსუ­ლად განვა­ჩი­ნეთ:

ა) ამიე­რით­გან აღდგე­ნი­ლად ჩაით­ვა­ლოს სა­ქართ­ვე­ლო­სა ში­ნა ავ­ტო­კე­ფა­ლუ­რი საეკ­ლე­სიო მართ­ვე­ლო­ბაი, ხო­ლო, ვიდ­რე კანო­ნიუ­რად აღირ­ჩეო­დეს კა­თა­ლი­კო­სი საქართ­ვე­ლოის ეკ­ლე­სიი­საი, მოსაყდ­რედ მი­სა დაინიშ­ნოს ყოვლადსამღვ­დე­ლო ლეო­ნი­დე, გურია-სამეგ­რე­ლოს ეპის­კო­პო­სი, და მასთან, განსა­გე­ბე­ლად ეკ­ლე­სიი­სა, დაწეს­დეს დროე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბაი საქართ­ვე­ლოის ეკ­ლე­სიი­საი, სა­სუ­ლიე­რო­თა და საე­რო­თა პირთა­გან შემდ­გა­რი.

ბ) ვინაით­დან სა­ქართ­ვე­ლო ქვაკუთ­ხე­დად თვი­სი­სა არ­სე­ბო­ბი­სა აღია­რებს სრულ­სა სო­ლი­და­რო­ბა­სა რუ­სე­თი­სა ახალ­სა მთავ­რო­ბა­სა თა­ნა, გან­ჩი­ნე­ბაი ესე ეცნო­ბოს მთავრო­ბის თავმჯდო­მა­რეს უფალს როძიან­კოს, მინისტრ­თა საბჭოს თავმჯდო­მა­რეს თა­ვადს ლვოვს, სინო­დის ობერპ­რო­კუ­რორს უფალს ლვოვს და კავკა­სიის კომისარიატს - ტფილის­ში.[2] ამ დროს გადა­სახ­ლე­ბა­ში მყო­ფი კირიო­ნი ვიტებს­კი­დან მიე­სალ­მა ავტო­კე­ფა­ლიის აღდგე­ნას:

“გილოცავთ ავტოკეფალიას, ხუნდები აეხსნა ივერიის ეკლესიას, რადგან დამონებული იყო ჩვენი ეროვნული სიწმინდე, მდაბიო ერად იყო ქცეული ქართველი ხალხი იგი ტანჯვის ცრემლს ჰღვრიდა, ახლა კი სიხარულის ცრემლს ვაფრქვევთ. გაუმარჯოს თავისუფალი ქვეყნის თავისუფალ ეკლესიას”[3].

აღმას­რუ­ლე­ბელ კო­მი­ტეტს უნ­და შეე­მუ­შა­ვე­ბი­ნა რუსე­თის დროე­ბი­თი მთავრო­ბის სა­ხელ­ზე გასაგ­ზავ­ნი დოკუმენ­ტე­ბის ტექს­ტი, საქართ­ვე­ლოს  ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბის დე­ბუ­ლე­ბა, მოემ­ზა­დე­ბი­ნა საქართ­ვე­ლოს ავ­ტო­კე­ფა­ლიუ­რი ეკლე­სიის კრე­ბა, რომე­ლიც დაადას­ტუ­რებ­და 12 (25) მარტის გადაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას და აირ­ჩევ­და სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარქს.

რუსე­თის საე­რო და სა­სუ­ლიე­რო ხელი­სუფ­ლე­ბა შეე­ცა­და ქართ­ვე­ლი ხალხი­ს ნე­ბის აღმს­რუ­ლე­ბე­ლი 12 (25) მარტის გადაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის გაუქ­მე­ბას.

1917 წლის 13 მარტს საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დროე­ბი­თი მმართვე­ლო­ბის კომი­ტე­ტის თავმჯ­დო­მა­რე ეპის­კო­პო­ს ლეო­ნი­დი დროე­ბი­თი მმართვე­ლო­ბის კომი­ტე­ტის მდივნის და­ვით დავი­დოვის (დავითაშ­ვი­ლის) თანხლე­ბით გაე­მარ­თა ყო­ფი­ლი მეფის­ნაცვ­ლის სა­სახ­ლე­ში, სა­დაც იმ­ყო­ფე­ბო­და ამიერ­კავ­კა­სიის განსა­კუთ­რე­ბუ­ლი კომიტე­ტი ("ოზა­კომ") და გადასცა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის აღდგე­ნის დოკუ­მენ­ტი. სა­სახ­ლე­ში ეპის­კო­პო­ს ლეო­ნიდს დახვ­და კომი­ტე­ტის ერ­თი წევ­რი ბ. ხა­ტი­სო­ვი, რომელ­მაც პასუ­ხად მოსაყდ­რის განც­ხა­დე­ბი­სა თქვა, რომ აღმას­რუ­ლე­ბელმა­ კომი­ტეტმა ამ საკითხ­თან დაკავ­ში­რე­ბით არა­ვი­თა­რი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა არ შეიძ­ლე­ბა იქო­ნიოს; რადგან კო­მი­ტე­ტი იცავს მხოლოდ არსე­ბულ წესწყო­ბი­ლე­ბას და მცხე­თა­ში მომხ­დარს კი ახა­ლი ფორ­მა შემოაქვს ეკლე­სიის ცხოვ­რე­ბა­ში. ასე­თი პასუ­ხის გა­მო ეკლე­სიის დროე­ბი­თი მმართვე­ლო­ბის კო­მი­ტე­ტი სასწრა­ფოდ შეიკ­რი­ბა, რა­თა გამოე­მუ­შა­ვე­ბი­ნა თა­ვი­სი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა ამიერ­კავ­კა­სიის ხელისუფ­ლე­ბის ახა­ლი უმაღ­ლე­სი ორგა­ნოს მი­მართ.

საქართველოს ეკლესიის დროე­ბით მმართ­ვე­ლო­ბა­ში შედიოდ­ნენ ეპის­კო­პო­სები: ლეო­ნი­დი კომიტეტის თავმჯდომარე და კათალიკოზ-პატრიარქის მოსაყდრე, ან­ტო­ნი, პი­რო­სი, პროტოპ­რეს­ვი­ტე­რი კორ­ნე­ლი კე­კე­ლი­ძე, დე­კა­ნო­ზი ნი­კი­ტა თა­ლაკ­ვა­ძე, მღვდლე­ბი პოლიევქ­ტოს და ვა­სილ კარბე­ლაშ­ვი­ლე­ბი, კა­ლისტ­რა­ტე ცინ­ცა­ძე, ქრის­ტე­ფო­რე ციცქიშ­ვი­ლი, გაბრიელ ყუბა­ნეიშ­ვი­ლი, დია­კო­ნი ტი­მო­თე ბა­კუ­რა­ძე. საე­რო პირ­ნი: ვა­სილ ბარ­ნო­ვი, ან­ტონ ნატროშ­ვი­ლი, სოფრომ მგალობ­ლიშ­ვი­ლი, გრიგოლ ყიფ­ში­ძე, იპო­ლი­ტე ვარ­თა­გა­ვა, სერ­გო გორ­გა­ძე, პავ­ლე ინგო­როყ­ვა, გე­ნე­რა­ლი გიორგი ყაზ­ბე­გი, მწე­რა­ლი შიო დედაბ­რიშ­ვი­ლი, პართენ გოთუა, მიხეილ მა­ჩა­ბე­ლი, სარგის კა­კა­ბა­ძე, ზუ­რაბ ავა­ლიშ­ვი­ლი, ივა­ნე ჯავა­ხიშ­ვი­ლი;[4] კომი­ტე­ტის წევრ­თა უმრავ­ლე­სო­ბამ გა­მოთქ­ვა პროტესტი "ოზა­კო­მის ველი­კო­დერ­ჟა­ვუ­ლი" სულისკ­ვე­თე­ბის გამო.

1917 წლის 14 მარტს ეპის­კო­პო­სები: ლეო­ნი­დი, ან­ტო­ნი, პი­რო­სი მივიდ­ნენ პლატონ როჟდესტვენს­კის­თან და გამოუც­ხა­დეს, რომ მცხე­თა­ში მომხ­და­რი აქ­ტის საფუძ­ველ­ზე იგი გა­და­ყე­ნე­ბუ­ლია საქართ­ვე­ლოს ეგზარქო­სის თანამ­დე­ბო­ბი­დან.

პლატონ როჟდენსტ­ვენს­კიმ ყურად­ღე­ბით მოის­მი­ნა ქართ­ვე­ლი იე­რარ­ქე­ბის წი­ნა­და­დე­ბა და უპა­სუ­ხა - მე ყვე­ლა­ფერს ამას შევატ­ყო­ბი­ნებ პე­ტერ­ბურგ­ში წმინ­და სი­ნოდს დეპე­შით, რა­საც 3-4 დღე დასჭირ­დე­ბა და შემდეგ განკარ­გუ­ლე­ბის თანახ­მად მო­ვიქ­ცე­ვიო. ამა­ვე დროს გთხოვთ, ძა­ლას ნუ და­მა­ტანთ, ეს თქვე­ნი საქმისათ­ვის კარ­გი არ იქ­ნე­ბა, ისიც ნუ დაგა­ვიწყ­დე­ბათ, რომ მეც უმწეო არა ვარ. რუ­სის ჯარის­კა­ცე­ბიც და მთავრო­ბაც მომხრედ მყავ­სო.

თბილის­ში ფრიად და­ძა­ბუ­ლი მდგო­მა­რეო­ბა შეიქმ­ნა.

23 მარტს ეკლე­სიის დროე­ბი­თი მმართვე­ლო­ბის კომი­ტე­ტის სა­გან­გე­ბო კომი­სიამ ინა­ხუ­ლა "ოზა­კომ"-ის კომი­სიის წევ­რი, რომელ­საც წა­რუდ­გი­ნა დეკ­ლა­რა­ცია. ამ დეკლა­რა­ციით:

"1. სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოს-პატრიარ­ქის იურის­დიქ­ციას უნ­და ემორ­ჩი­ლე­ბო­დეს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი მო­სახ­ლეო­ბა ძვე­ლი საკა­თა­ლი­კო­ზოს საზღვრებ­ში: ქუთაი­სი­სა და თბილი­სის გუ­ბერ­ნია, ზა­ქა­თა­ლა-ბათო­მის ოლ­ქი, ბამ­ბა­კი, აბო­ცი, თორ­თუ­მი, კის­კი­მი, გი­შის წყლამ­დე, კახე­თის მო­ნა­პი­რე მტკვრის მარჯ­ვე­ნა ნა­წი­ლი განჯის გუ­ბერ­ნიი­სა და სო­ჭის ოლ­ქის ნა­წი­ლი.

2. საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის თავს ეწო­დე­ბა მთავა­რე­პის­კო­პო­სი მცხე­თი­სა და სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი, რომე­ლიც ამოირ­ჩე­ვა საყო­ველ­თაო პირ­და­პი­რი, თანას­წორ დაფა­რულ ხმა­თა ხმის მიცე­მით (5 წლის ვა­დით).

3. რომ კრე­დი­ტე­ბი ყო­ფილ და­წე­სე­ბუ­ლე­ბა­თა შესა­ნა­ხად გა­და­დე­ბუ­ლი, რომელ­ნიც იმყო­ფე­ბიან საკა­თა­ლი­კო­ზოს საზღვრებ­ში კვლავ უნ­და განგრძო­ბილ იქ­ნას, ხო­ლო ამიე­რი­დან საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის თავს უფ­ლე­ბა ჰქონდეს ხარჯთაღ­რიცხ­ვის შედ­გე­ნი­სა ამ კრედი­ტის ფარგლებ­ში."[5]

"ოზა­კომ"-ის წარმო­მად­გე­ნე­ლი დაე­თანხ­მა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დროე­ბი­თიი მმართვე­ლო­ბის დელე­გა­ციის წი­ნა­და­დე­ბებს. მან აღ­ნიშ­ნა, რომ პე­ტერ­ბურგ­ში დაა­ყე­ნებდა საკითხს მთავარე­პის­კო­პოს პლატო­ნის, სი­ნო­და­ლუ­რი კანტო­რის პროკუ­რო­რის პო­პო­ვი­სა და დეკა­ნოზ ორე­ხო­ვის გაწვე­ვის შესა­ხებ. თითქოს ყვე­ლა­ფე­რი მშვიდო­ბია­ნად დამ­თავრ­და, მაგრამ პე­ტერ­ბურგ­ში ასე არ ფიქრობდ­ნენ. ჯერ იყო და მთავა­რე­პის­კო­პო­სი პლა­ტო­ნი ამიერ­კავ­კა­სიი­სა და თბილი­სის მიტრო­პო­ლი­ტად გამოაც­ხა­დეს, რომელ­საც უნ­და და­მორ­ჩი­ლე­ბო­და არა­ქართ­ვე­ლი მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი მრევ­ლი, ამა­ვე დროს მი­თი­თე­ბა მიე­ცა ამიერ­კავ­კა­სიის დროე­ბით მმართვე­ლო­ბას მხა­რი დაე­ჭი­რა საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის ეროვ­ნუ­ლი ავტოკე­ფა­ლიი­სათ­ვის და გამოაქ­ვეყ­ნა დეკ­ლა­რა­ცია.

ეგზარქოს­ყო­ფილ­მა პლატონ­მა დეპე­შით აც­ნო­ბა მომხდა­რის შესა­ხებ პეტერბურ­გის საე­რო და სა­სუ­ლიე­რო ხელისუფ­ლე­ბას. ამის გარ­და მან სცა­და შფო­თი­სა და განხეთ­ქი­ლე­ბის ჩა­მოგ­დე­ბა ქართველ სამღვ­დე­ლოე­ბა­ში. იგი არ თმობ­და სასახ­ლეს, ატა­რებ­და სხდომებს, მაგრამ ქართ­ვე­ლი სამღვდე­ლოე­ბი­დან თითქმის არა­ვინ ესწ­რე­ბო­და, რო­ცა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დროე­ბით­მა აღმას­რუ­ლე­ბელ­მა კომი­ტეტ­მა შეიტ­ყო ყო­ფი­ლი ეგზარ­ქო­სის თათბი­რებ­ში იმე­რე­თის ეპის­კო­პო­სის გიორ­გი ალადაშ­ვი­ლის მო­ნა­წი­ლეო­ბა, მიი­ღო გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა ეპის­კო­პოს გიორ­გის იმე­რე­თის ეპარ­ქიის მმართვე­ლის თანამ­დე­ბო­ბი­დან გადა­ყე­ნე­ბის შესა­ხებ.

1917 წლის 27 მარტის სხდო­მა­ზე საქართ­ვე­ლოს საეგზარ­ქო­სოს რუ­სულ­მა სამღვდე­ლოე­ბამ მიი­ღო გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა ამიერ­კავ­კა­სიის საეგზარ­ქო­სოს დაარ­სე­ბის შესა­ხებ და რუსე­თის წმინ­და სი­ნოდს მოსთ­ხო­ვა ახლად­შექმ­ნილ საეგზარ­ქო­სოს უშუა­ლოდ წმინ­და სინო­დის იუ­რის­დიქ­ცია­ში გა­დაყ­ვა­ნა. მა­თი აზ­რით, ამიერ­კავ­კა­სიის საეგზარ­ქო­სოს უნ­და დაქვემ­დე­ბა­რე­ბო­და არა­ქართ­ვე­ლი ქრის­ტია­ნე­ბი. ამ გადა­წყ­ვე­­ტი­ლე­ბი­დან ჩან­და პეტერბურ­გის მართვე­ლო­ბას თუ ქართ­ვე­ლებს ავტო­კე­ფა­ლიის აღდ­გე­ნა­ში ხელს ვერ შეუშ­ლი­და ეროვ­ნულ ავტო­კე­ფა­ლიას და­თანხ­მე­ბო­და სა­ქართ­ვე­ლო­ში, რაც საეკ­ლე­სიო კანო­ნე­ბის უხე­ში დარღ­ვე­ვა და მო­მა­ვა­ლი შფო­თი­სა და ურთიერთ­შე­ჯა­ხე­ბის სა­ფუძ­ვე­ლი გახ­დე­ბო­და.

29 მარტს სასწრა­ფოდ შეიკ­რი­ბა საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის დროე­ბი­თი კო­მი­ტე­ტი, რომელ­მაც ოფი­ცია­ლუ­რად პროტეს­ტი გამოუც­ხა­დეს მთავრო­ბის გადაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას. შედეგ­მაც არ დაა­ყოვ­ნა. 4 აპ­რილს სა­სახ­ლე­ში დაი­ბა­რეს საქართველოს კათალიკოზ-პატრიარქის მოსაყდრე, ეპისკოპოსი ლეო­ნი­დი, ეპის­კო­პო­სი ან­ტო­ნი, სა­დაც ამიერ­კავ­კა­სიის განსა­კუთ­რე­ბუ­ლი კომი­ტე­ტის “ოზა­კომის" თავმჯდო­მა­რემ ხარლა­მოვ­მა გამოუც­ხა­და, რომ ჯარ­ში დი­დი აღელ­ვე­ბა და უკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბა სუ­ფევს რუს-ქართველ­თა შო­რის საეკ­ლე­სიო საკით­ხე­ბით გა­მოწ­ვეუ­ლი უთანხ­მოე­ბის გა­მო, და­დის ხმე­ბი იმის შესა­ხებ, რომ თქვენ რუ­სებს ავიწროებთ. ეპისკოპოს­მა ლეო­ნი­დიმ და ეპის­კო­პოს­მა ან­ტონ­მა უარყ­ვეს ეს ბრალ­დე­ბა.

რუსეთის ხელისუფლებამ მიიღო გადაწყვეტილება თბილისში საეკლესიო საქმეების მოსაგვარებლად გამოეგზავნა პეტერბურგის უნივერსიტეტის პროფესორი ვლადიმერ ბენეშევიჩი, რომელიც თბილისში წამოსვლამდე შეხვედრები და კონსულტაციები გაუმართავს ზურაბ ავალიშვილთან და ივანე ჯავახიშვილთან. ეს უკანასკნელი თბილისში გამოგზავნილი დეპეშით საქართველოს ეკლესიის დროებითი მმართველობის წევრებს მოუწოდებდა ეთანამშრომლათ ვლ. ბენეშევიჩთან. 9 აპრილს თბილისში ჩამოვიდა ვლადიმერ ბენიშევჩი, რომელმაც განაცხადა, რომ ყველაფერს ობიექტურად შეისწავლიდა და ისე მიაწოდებდა ინფორმაციას მთავრობას. საქართველოს ეკლესიის დროებითი კომიტეტის დავალებით პროფ. ვლ. ბენიშევიჩთან მუშაობდნენ დეკანოზები კორნელი კეკელიძე და ნიკიტა თალაკვაძე. სულ მალე ყველასათვის ნათელი შეიქმნა, რომ ბენიშევიჩი რუსული იმპერიული ინტერესების დამცველი იყო და ეგზარქოსყოფილის პლატონის კონსულტაციებით სარგებლობდა. მან მხარი დაუჭირა საქართველოს ეკლესიის ეროვნულ-ტერიტორიულ ავტოკეფალიას, რის გამოც ქართველი საზოგადოების უკმაყოფილება გამოიწვია.[7]

საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დროე­ბი­თი მმართვე­ლო­ბის კომი­ტე­ტის დავა­ლე­ბით პე­ტერ­ბურგ­ში დროე­ბით მთავრობას­თან მოსალა­პა­რა­კებ­ლად გაემგ­ზავრ­ნენ ეპისკოპოსი ან­ტო­ნი (გიორგაძე), არ­ქი­მანდ­რი­ტი ამბ­რო­სი (ხელაია), დე­კა­ნო­ზი კა­ლისტ­რა­ტე (ცინ­ცა­ძე). დე­ლე­გა­ცია 9 ივ­ნისს გაემგ­ზავ­რა თბილი­სი­დან და 16 ივ­ნისს უკ­ვე პე­ტერ­ბურგ­ში ჩა­ვი­და. საქართ­ვე­ლოს საპატრიარ­ქოს არ­ქივ­ში და­ცუ­ლი მა­სა­ლე­ბი დაწვრი­ლე­ბით მოგ­ვითხ­რობს პეტერბურგში დელე­გა­ციის საქმია­ნო­ბის შესახებ. ქართველ სამღვდე­ლოე­ბას დი­დი იმე­დი ჰქონ­და პეტერბურ­გის ქართ­ვე­ლო­ბი­სა და პირველ­ყოვ­ლი­სა მათ ისი­ნი ინა­ხუ­ლეს. შეხვედ­რა­ში მონაწილეობდ­ნენ მ. ჩი­ჯა­ვა­ძე, ზ. ავა­ლიშ­ვი­ლი, ნ. გე­ლო­ვა­ნი, ა. ჩერქე­ზიშ­ვი­ლი, ირ. წე­რე­თე­ლი.

მიუ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ პეტერბურ­გის ქართ­ვე­ლო­ბა რუ­სეთ­ში მიმ­დი­ნა­რე მოვლე­ნე­ბის მი­მართ განსხვა­ვე­ბულ პოზი­ციებ­ზე იდგნენ, ისი­ნი ერთსუ­ლო­ვან­ნი იყვნენ საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის აღდგე­ნის საკითხში და განაც­ხა­დეს, ყვე­ლა­ფერს იღო­ნებდ­ნენ, რა­თა რუსე­თის დროე­ბით მთავრო­ბას დაემტ­კი­ცე­ბი­ნა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მართვა-გამგეობის დებულება.

17 ივ­ნისს დე­ლე­გა­ცია ზუ­რაბ ავა­ლიშ­ვი­ლი­სა და ნ. გელო­ვა­ნის თანხლე­ბით წარსდ­გა სინო­დის ობერპ­რო­კუ­რო­რის ლვოვის წი­ნა­შე, რომელ­საც სიტყვით მი­მარ­თა ეპის­კო­პოს­მა ან­ტონ­მა (გიორ­გა­ძე). მან აუხს­ნა ობერპ­რო­კუ­რორს შექმ­ნი­ლი ვითა­რე­ბის შესა­ხებ. თავდაპირ­ვე­ლად ლვოვ­მა უპა­სუ­ხა: "ჩვენ თა­ნახ­მა­ნი ვიქნე­ბით თქვე­ნი საკით­ხის განხილ­ვი­სა და დადე­ბი­თად გა­დაწყ­ვე­ტა­ზე, ოღონდ განმარ­ტეთ, რა უფ­ლებ­რი­ვი მდგო­მა­რეო­ბა ექ­ნე­ბა ეკლე­სიას სა­ხელმ­წი­ფო­ში, ან ვინ უნ­და აწარ­მოოს დაბა­დე­ბის, ქორწი­ნე­ბის და განქორ­წი­ნე­ბის მოწ­მო­ბე­ბი"[8]. ქარ­თუ­ლი დელე­გა­ციის აზ­რით, საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დებუ­ლე­ბის დამტკი­ცე­ბამ­დე ამ ფუნქციას შეას­რუ­ლებ­და საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დროე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბა, შემდეგ კი სრულიად საქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კო­ზი და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო. რო­გორც საარ­ქი­ვო მასა­ლე­ბი­დან ირკ­ვე­ვა, თვით ობერპ­რო­კუ­რო­რიც არ იყო აღფრ­თო­ვა­ნე­ბუ­ლი საეკ­ლე­სიო სკოლე­ბის განათ­ლე­ბის სამინისტ­რო­სათ­ვის გადა­ცე­მით და არაო­ფი­ცია­ლუ­რად ქარ­თუ­ლი დელე­გა­ციის წევრებ­საც აგრძ­ნო­ბი­ნა, რომ ადგი­ლებ­ზე წინააღმ­დე­გო­ბა გაუ­წიეთ ამ გადაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას და იქ­ნებ საეკ­ლე­სიო სკო­ლე­ბი კვლავ დაი­ნარ­ჩუ­ნო­თო.

ზუ­რაბ ავა­ლიშ­ვილს განსა­კუთ­რე­ბუ­ლი პატივის­ცე­მით ეპყ­რო­ბო­და სინო­დის ობერპ­რო­კუ­რო­რი. ამი­ტომ მან დაა­ყე­ნა სა­კით­ხი რუსე­თის დროე­ბით მთავრო­ბას ეც­ნო საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ტე­რი­ტო­რიუ­ლი ავ­ტო­კე­ფა­ლია. სინო­დის ობერპ­რო­კუ­რო­რის აზ­რით, საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის "ტე­რი­ტო­რია­ლუ­რი ავ­ტო­კე­ფა­ლია ხელსაყ­რე­ლი არ იქ­ნე­ბა, ვინაი­დან ვერ შევთანხმ­დე­ბით. რუ­სე­ბი უარს ამბო­ბენ დაემორ­ჩი­ლონ თქვენს კა­თა­ლი­კოზს, ბერძ­ნე­ბი ავტო­ნო­მიურ ეპის­კო­პოსს ითხო­ვენ, აფ­ხა­ზე­ბი უე­პის­კო­პო­სო ავტო­კე­ფა­ლიას, რომლე­ბიც ზო­გი თქვენსკენ იწევს, ზო­გიც რუსების­კენ. სულ სხვა საქ­მეა კულტუ­რულ-ნაციო­ნა­ლუ­რი ავ­ტო­კე­ფა­ლიაო"[9].

19 ივ­ნისს საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დე­ლე­გა­ცია შეხვ­და რუსე­თის სარწმუ­ნოე­ბის მინისტრს კარ­ტა­შევს, რომელ­მაც გულახ­დი­ლად გა­ნაც­ხა­და, რომ საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბის დებუ­ლე­ბის დამტ­კი­ცე­ბა გაჭია­ნურ­დე­ბა, ვინაი­დან რუ­სეთ­ში უმრავ­ლე­სო­ბას ვერ წარმოუდ­გე­ნიათ საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დამოუ­კი­დებ­ლო­ბა. ამ თვალსაზ­რი­სით, ქართვე­ლე­ბის საწინააღმ­დე­გოდ იმოქ­მე­დებდ­ნენ, რო­გორც ესე­რე­ბი, მენ­შე­ვი­კე­ბი, ასე­ვე ბოლშე­ვი­კე­ბიც.

ქართულ­მა დელე­გა­ციამ სცა­და პე­ტერ­ბურგ­ში სინო­დის წევრებ­თა­ნაც მოე­სინ­ჯა ნია­და­გი. ამ მიზნით 20 ივ­ნისს მათ ინა­ხუ­ლეს ეპის­კო­პო­სი ანდ­რია უფე­ლი, რომელ­მაც, მარ­თა­ლია ქართ­ვე­ლებს გა­ნუც­ხა­და, რომ მხარს უჭერ­და საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის აღდგე­ნას, მაგრამ ამა­ვე დროს უსაყ­ვე­დუ­რა მოსკოვ­ში რუსე­თის ეკლე­სიის ყრი­ლო­ბა­ზე ჩაუსვ­ლე­ლო­ბა, რაზე­დაც ეპის­კო­პოს­მა ან­ტონ­მა უპა­სუ­ხა: "არ ვიყა­ვით იმი­ტომ, რომ თქვენ­მა საქციელ­მა გვაფიქ­რე­ბი­ნა, თუ თბილის­ში მისალ­მე­ბის ღირსა­დაც არ ჩაგვთვა­ლეს, მოსკოვ­ში კრების დარბაზ­შიც არ შეგვიშ­ვე­ბენთ­ქო. რო­ცა დროე­ბი­თი მთავ­რო­ბა დებუ­ლე­ბას დაგ­ვიმტ­კი­ცებს, მა­შინ ვაც­ნო­ბებთ სი­ნოდს თავი­სუ­ფალ ქართულ ეკლე­სიას სურს ძმუ­რი და მე­გობ­რუ­ლი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა ჰქონდეს რუსე­თის სი­ნოდ­თანთ­ქო"[10]. რუსე­თის ეკლე­სიის სინო­დის ზოგიერ­თი წევ­რი თავს ისე იჭერ­და, თითქოს ქართვე­ლე­ბის მომხ­რე იყო. მან სთხო­ვა ქარ­თუ­ლი დელე­გა­ციის წევ­რებს, ოფი­ცია­ლუ­რი თხოვნით მიემარ­თათ სინოდი­სათ­ვის. ეპის­კო­პოს ანტო­ნის აზ­რით, სინოდი­სათ­ვის მიმართ­ვას შე­დე­გი არ ექ­ნე­ბა, ისი­ნი არა­სო­დეს არ სცნობენ საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიას, ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბის დებუ­ლე­ბას. ეპის­კო­პოს­მა ანდრია­ უფელმა ქართულ დელე­გა­ციას დაუ­ხა­ტა მო­მა­ვა­ლი უი­მე­დო მდგომა­რეო­ბის სუ­რა­თი, "რა გეშვე­ლე­ბათ თქვენს ეკლე­სიას ჩაგვ­რა მოე­ლის ურწმუნოე­ბის­გან, ახ­ლა საეკ­ლე­სიო სკო­ლე­ბი წაგართ­ვეს, არსე­ბო­ბის საშუა­ლე­ბას არც ხა­ზი­ნა მოგ­ცემთ, თქვენ კი­დევ არა­ფე­რი გაქვთ, რომ თა­ვი შეი­ნა­ხოთ"[11]. ქართულ­მა დელე­გა­ციამ ღირ­სეუ­ლი პა­სუ­ხი გას­ცა ეპისკოპოს ან­დრიაუფელს. მას შეახ­სე­ნეს ქარ­თუ­ლი ეკლე­სიის ქო­ნე­ბა რუს­მა ეგზარ­ქო­სებ­მა გაძარც­ვეს, მაგრამ ჩვენ გაჭირ­ვე­ბას არ გვე­ში­ნიაო.

სინო­დის წევ­რებს აინტე­რე­სებ­დათ, რა ღო­ნის­ძიე­ბებს მი­მარ­თა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბის დროე­ბით­მა კომი­ტეტ­მა აღმოსავ­ლე­თის პატრიარ­ქე­ბი­სა­გან საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ცნობისათ­ვის და რამდე­ნად შეე­ფე­რე­ბო­და სიმართ­ლეს ყოვლად სამღვ­დე­ლო კირიო­ნის ჟე­ნე­ვა­ში გამგზავ­რე­ბის ამ­ბა­ვი, რა­ტომ სინო­დი­სა­გან არ ით­ხოვთ დებუ­ლე­ბის დამტ­კი­ცე­ბა­სო.

ქარ­თუ­ლი დე­ლე­გა­ცია დარწმუნ­და, რომ პე­ტერ­ბურგ­ში პროფ. ვლ. ბენე­შე­ვი­ჩის აზ­რებს განსაკუთ­რე­ბულ მნიშვნე­ლო­ბას ანი­ჭებდ­ნენ. სინო­დის წევრე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბა იმ აზ­რი­სა იყო, რომ ქართ­ვე­ლე­ბი აგ­რე­სიუ­ლე­ბი არიან, რომ ისი­ნი რუ­სებს დევნიან, რომ მა­თი მსხვერპ­ლი გახ­და არაერ­თი რუ­სი პატ­რიო­ტი. ცეცხლ­ზე ნავთის დასხმას უდ­რი­და სინო­დის სხდო­მა­ზე პროფ. ვლ. ბენე­შე­ვი­ჩის მოხ­სე­ნე­ბა, რომელ­მაც თბილის­ში თა­ვი­სი მივლი­ნე­ბის შე­დე­გე­ბი ტენდენ­ციუ­რად წარ­მოა­ჩი­ნა. მი­სი აზ­რი გა­ნავრ­ცო პროფე­სორ­მა ვერხოვს­კიმ, რომელ­მაც საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის აღდ­გე­ნა რევო­ლუ­ციურ აქ­ტად მო­ნათ­ლა. უფ­რო მე­ტიც, მან ქართ­ვე­ლებს "სქიზ­მა­ში" (განხეთ­ქი­ლე­ბა­ში) დას­დო ბრა­ლი. სი­ნო­დი გრძნობ­და, რომ საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიას ხელს ვერ შეუშ­ლი­და, ამი­ტომ იმ აზრის­კენ იხ­რე­ბო­და, რომ ეს ეროვნულ ავტო­კე­ფა­ლიას არ უნ­და გას­ცი­ლე­ბო­და. ქართ­ვე­ლი პატრიარ­ქი სვეტიც­ხო­ველ­ში უნ­და ყო­ფი­ლი­ყო, ხო­ლო თბილის­ში რუ­სი მიტ­რო­პო­ლი­ტი. ამას­თან დაკავ­ში­რე­ბით, ეპისკოპოსმა ან­ტონ­მა (გიორგაძე) ირაკ­ლი წე­რე­თელს მი­მარ­თა "რა გამო­დის, ქართვე­ლებ­მა ხე­ლი უნ­და აი­ღონ დედა­ქა­ლაქ­ზე და დე­და ეკ­ლე­სია­ზე სიონ­ზე, ამას ჩვენ ვერ დავთ­მობთ და უეჭ­ვე­ლად ატყ­დება სისხლისღვ­რა, რაც თქვენთვი­საც სამ­წუ­ხა­რო იქ­ნე­ბა"[12]. საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის პო­ზი­ცია აქტიუ­რად დაიც­ვა კა­რლო ჩხეი­ძემ, რომელ­საც პეტროგ­რად­ში დი­დი ავ­ტო­რი­ტე­ტი ჰქონ­და. ჩვე­ნი პატრიარ­ქი არ შეიძ­ლე­ბა თბილის­ში არ დაბრძან­დეს, ჩვენს სიონ­ში უც­ხოს რა ხე­ლი აქვს. ჩვე­ნი ეკლესიი­სათ­ვის სულე­რთი არ არის თბი­ლე­ლი ერქ­მე­ვა რუ­სის მღვდელმ­თა­ვარს, თუ სხვა სა­ხე­ლი"[13] აღნიშნავდა იგი. საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დე­ლე­გა­ცია მიი­ღო დროე­ბი­თი მთავრო­ბის მეთაურ­მა კერენს­კიმ, სულ მალე დროებითმა მთავრობამ დაამტკიცდა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბის დროე­ბი­თი დე­ბუ­ლე­ბა. მან დაად­გი­ნა: "1). შეი­მუ­შაოს დროე­ბი­თი წე­სე­ბი საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის მდგომა­რეო­ბის შესა­ხებ რუსე­თის სა­ხელმ­წი­ფო­ში; 2). მიენ­დოს სა­გან­გე­ბო კომი­სიას, რომელ­საც შეად­გენს მთავ­რო­ბა, შე­მუ­შა­ვე­ბა იმ სა­კით­ხე­ბი­სა, თუ რა უნ­და გამოე­ყოს საქართ­ვე­ლოს საეგზარ­ქო­სოს საკათა­ლი­კო­ზო­სათ­ვის გადა­სა­ცე­მად. ამას­თა­ნა­ვე, ამ კომი­სიამ უნ­და შეი­მუ­შაოს ზო­მა და სა­ფუძვ­ლე­ბი, რის მიხედ­ვი­თაც საქართ­ვე­ლოს მართლმა­დი­დე­ბელ ეკლე­სიას უნ­და მიე­ცეს კრე­დი­ტი ხაზი­ნი­დან და ეს კომი­სიის დად­გე­ნი­ლე­ბა უნ­და წარედ­გი­ნოს დროე­ბით მთავრო­ბას განსახილ­ვე­ლად; 3) საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის სა­ბო­ლოო მოწეს­რი­გე­ბამ­დე და სარწმუ­ნოე­ბის სამი­ნისტ­როს დაარ­სე­ბამ­დე, სინო­დის ობერპ­რო­კუ­რორს ქარ­თუ­ლი ეკლე­სიის მი­მართ რჩე­ბა იგი­ვე უფ­ლე­ბე­ბი, რა უფლე­ბე­ბიც ჰქონ­და საქართ­ვე­ლოს საეგზარ­ქო­სოს მი­მართ"[14].

2 აგვის­ტოს საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დე­ლე­გა­ცია პეტერბურ­გი­დან თბი­ლისს დაბრუნ­და.

1917 წლის 13 აგვისტოს ქართველმა სამღვდელოებამ მიიღო გადაწყვეტილება თბილისის ეპარქიის აღდგენის შესახებ. თბილისის დედათა საეპარქიო სასწავლებლის დარბაზში მოხდა საჯარო არჩევნები თბილელი მიტროპოლიტისა. კრებამ ერთხმად დაადგინა ეპისკოპოს ლეონიდის თბილელ მიტროპოლიტად არჩევა. 15 აგვისტოს სიონის საკათედრო ტაძარში საეკლესიო წესით მოხდა თბილელ მიტროპოლიტის გამოცხადება. უამრავი ხალხის თანდასწრებით მთავარდიაკონმა დავით სალარიძემ შემდეგი აქტი გამოაცხადა: “განბჭობითა და გამოჭვილვითა საქართველოს ეკლესიის დროებითი მმართველობისა და სამღვდელოთა და საეროთა დასთა თბილისისა და სხვათა საქართველოს ქალაქთაითა თავდადებულ იქმნა უძველესი საყდარი თბილელ მიტოპოლიტთაი, რომელი ერთი საუკუნე განიცდიდა ქვრივნობასა, ხოლო საყდარსა ამისა ზედა შთაგონებითა სულისაწმიდისა და შემოკრებილთა ერთსულოვან თანხმობითა აღრჩევითა აღიყვანების სრულიად საქართველოს ეკლესიის კათალიკოზ-პატრიარქის მოსაყდრე ეპისკოპოსი ლეონიდი, ვილოცოთ მისთვის და ვთქვათ აქსიოს”.[15]

მიუ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ სა­ქართ­ვე­ლო­ში იმხა­ნად არსე­ბულ მრავალრიც­ხო­ვან პარტიებს შო­რის გააფთ­რე­ბუ­ლი ბრძო­ლა მიმდი­ნა­რეობ­და, ბოლშე­ვი­კე­ბის გარ­და ყვე­ლა მიე­სალ­მე­ბო­და ქარ­თუ­ლი ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიას. მაგრამ ამ მხრივ ეროვ­ნულ-დე­მოკ­რა­ტე­ბი და სოციალ-ფედე­რა­ლის­ტე­ბი გამორ­ჩეულ­ნი იყვნენ.

1917 წლის 23 აგვის­ტოს ეგზარქოს­ყო­ფილ­მა პლატონ­მა თბი­ლი­სი და­ტო­ვა, რო­გორც ეროვ­ნულ-დე­მოკ­რა­ტიუ­ლი პარტიის წევ­რი და­ვით ვაჩ­ნა­ძე გად­მოგვ­ცემს მას შეუკ­რე­ბია სამო­ცამ­დე შეია­რა­ღე­ბუ­ლი კა­ცი და დაუ­კა­ვე­ბია ყო­ფი­ლი ეგზარ­ქო­სის სა­სახ­ლე. სიო­ნის ეზო­ში პა­ტა­რა ოთახ­ში შე­კედ­ლე­ბუ­ლი ქარ­თუ­ლი ეკლე­სიის აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი კომი­ტე­ტი კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის მოსაყდ­რის ლეო­ნი­დის ხელმძღვა­ნე­ლო­ბით გა­და­ვი­და სა­სახ­ლე­ში. "ლეო­ნი­დიმ ახე­და ცარიელ კედ­ლებს, სა­დაც წი­ნათ რუ­სი ეგზარ­ქო­სების სუ­რა­თე­ბი ეკი­და და ერთ წამს შე­ჩერ­და. მე ვაც­ნო­ბე ჩე­მი განკარ­გუ­ლე­ბა ეგზარ­ქო­სების სურა­თე­ბის ჩამოხს­ნის შესა­ხებ. ლეო­ნი­დიმ პირჯ­ვა­რი გადაი­წე­რა და წარ­მოთქ­ვა: აღსრულ­და ... უფა­ლო შეგვიწ­ყა­ლე და დაგ­ვი­ფა­რე"[16].

ყო­ფილ­მა ეგზარ­ქოს­მა რუსე­თის წმინ­და სინო­დის სხდო­მა­ზე გა­ნაც­ხა­და სა­ქართ­ვე­ლო თითქოს­და გა­ნუდ­გა მართლმადი­დებ­ლო­ბას, რომ ქართველ სამღვდე­ლოე­ბას არ ჰქონ­და უფ­ლე­ბა დაე­კა­ვე­ბი­ნა ეგზარ­ქო­სის რეზი­დენ­ცია თბილის­ში. რუსე­თის დროე­ბი­თი მთავრო­ბის სარწმუ­ნოე­ბის მინისტრის მოადგილემ კოტლიარს­კიმ დეპე­შით მი­მარ­თა ქართველ სამღვდე­ლოე­ბას. იგი ერ­თის მხრივ ულო­ცავ­და ქართ­ვე­ლებს ავტო­კე­ფა­ლიის აღდგე­ნას და ამა­ვე დროს აფრთხი­ლებ­და თუ რა გა­ნუჭვ­რე­ტე­ლი შე­დე­გე­ბი შეიძ­ლე­ბა მოჰ­ყო­ლო­და ძალა­დო­ბას რუ­სი სამღვდე­ლოე­ბის მი­მართ"[17].

ამ რთულ ვი­თა­რე­ბა­ში საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დროე­ბით­მა მმართვე­ლო­ბამ დააჩ­ქა­რა საეკ­ლე­სიო კრების მოწ­ვე­ვი­სა და კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის არჩევ­ნე­ბის მო­სამ­ზა­დე­ბე­ლი სა­მუ­შაოე­ბი.

1917 წლის 3 აგვის­ტოს მიი­ღეს გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა საეკ­ლე­სიო კრების წი­ნას­წა­რი თათბი­რის მოწვე­ვის შესა­ხებ.

14 აგვის­ტოს გაი­მარ­თა თათ­ბი­რი, რომელ­ზე­დაც მოის­მი­ნეს ეპის­კო­პოს ან­ტონ გიორ­გა­ძი­სა და დეკა­ნოზ კა­ლისტ­რა­ტე ცინცა­ძის ინ­ფორ­მა­ციე­ბი პეტროგ­რად­ში ქარ­თუ­ლი ეკლე­სიის დელეგა­ციის საქ­მია­ნო­ბა­ზე. მათ აღნიშ­ნეს, თუ დი­დი დახ­მა­რე­ბა გაუ­წიეს ირაკ­ლი წერე­თელ­მა, კარ­ლო ჩხეი­ძემ და პროფ. ზუ­რაბ ავალიშ­ვილ­მა,[18] ამა­ვე თათბირ­ზე მიი­ღეს გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა საეკ­ლე­სიო კრების 8 სექტემ­ბერს გახსნის შესა­ხებ.

საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტოკე­ფა­ლიი­სათ­ვის დაუცხ­რო­მე­ლი მებრ­ძო­ლი ეპის­კო­პო­სი კირიო­ნი თით­ქო ჩრდილ­ში მოექ­ცა. ქართველ მორწ­მუ­ნე­თა ჯგუფ­მა, რომელ­საც მეთაუ­რობ­და ქრისტეფორე კა­პა­ნა­ძე რუ­სეთ­ში ინა­ხუ­ლა კირიო­ნი და მოუ­წო­და სამშობ­ლო­ში დაბ­რუ­ნე­ბა. "კირიონ­მა ყურადღე­ბი­სათ­ვის დი­დი მად­ლო­ბა გადაი­ხა­და, მაგრამ მან მტკი­ცე უა­რი შე­მოთ­ვა­ლა კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის არჩევ­ნებ­ში მო­ნა­წი­ლეო­ბა­ზე. ლეო­ნი­დი და მი­სი მომხ­რე­ნი მოსვე­ნე­ბას არ მომ­ცე­მე­ნო"[19]. ქართ­ვე­ლი საზო­გა­დოე­ბის და­ჟი­ნე­ბუ­ლი მოთხოვ­ნით იგი დაბრუნ­და სა­ქართ­ვე­ლო­ში და აქტიუ­რად ჩაე­ბა საეკ­ლე­სიო კრების მოსამ­ზა­დე­ბელ საქ­მია­ნო­ბა­ში. 13 აგვის­ტოს იგი დაესწ­რო სხდომას, სა­დაც ს. გორ­გა­ძემ წაი­კით­ხა მოხ­სე­ნე­ბა "საქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია და თანა­მედ­რო­ვე მო­მენ­ტი". 16 აგვის­ტოს საღა­მოს ყოვლადსამღვ­დე­ლო კირიო­ნის თავმჯდო­მა­რეო­ბით კრების მიერ მოსმე­ნილ იქ­ნა დროე­ბი­თი მმართვე­ლო­ბის კომი­სიის მიერ წარმოდ­გე­ნი­ლი პროექ­ტი საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ორგა­ნი­ზა­ციის შესა­ხებ. ამა­ვე დღეს მიი­ღეს გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა დაარს­დეს იუ­რი­დიუ­ლი კო­მი­სია სამართ­ლის პროექ­ტის შესამუ­შა­ვებ­ლად".[20]

1917 წლის 8 სექტემ­ბერს თბილის­ში, სიო­ნის საპატ­რიარ­ქო ტა­ძარ­ში გაიხს­ნა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის კრე­ბა, რომელ­საც 430-ზე მე­ტი დე­ლე­გა­ტი ესწ­რე­ბო­და. კრე­ბა გახს­ნა თბილელ­მა მიტრო­პო­ლიტ­მა ლეო­ნი­დმა. დასაწ­ყის­ში­ვე აზრ­თა სხვაო­ბა გამოიწ­ვია კრების თავმჯდო­მა­რის კანდი­და­ტუ­რის სა­კითხ­მა. არჩეულ იქ­ნა სა­მან­და­ტო კო­მი­სია, კრების პრე­ზი­დიუ­მი, რომელ­შიც შევიდ­ნენ რო­გორც საე­რო, ასე­ვე სა­სუ­ლიე­რო პი­რე­ბი. პრეზი­დიუ­მი­დან კრებას თავმჯდო­მა­რეობდ­ნენ სპირი­დონ კედია, ტრიფონ ჯა­ფა­რი­ძე, გიორ­გი ჟუ­რუ­ლი. კრებას დეპე­შით მიე­სალმ­ნენ ბერძ­ნე­ბი, რუ­სე­ბი, ბა­ქოს მაჰ­მა­დია­ნე­ბი.

9 სექტემ­ბერს საღა­მოს სხდო­მა­ზე წაკით­ხულ იქ­ნა ამიერ­კავ­კა­სიის სა­გან­გე­ბო კომი­ტე­ტის მი­ლოც­ვა საქართ­ვე­ლოს საეკ­ლე­სიო კრები­სად­მი. მი­სა­ლო­ცი დე­პე­შა მო­ვი­და კრების სა­ხელ­ზე სინო­დის ობერპ­რო­კუ­რო­რის კარტა­შე­ვი­სა­გან, რომე­ლიც, მარ­თა­ლია, აღია­რებ­და ქარ­თუ­ლი ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის აღდგე­ნის ფაქტს, მაგრამ ამა­ვე დროს მუქა­რით აცხა­დებ­და სა­სუ­ლიე­რო სასწავლებ­ლე­ბის გამო­ყო­ფის სა­კით­ხი პე­ტერ­ბურგ­ში სა­გან­გე­ბო კო­მი­სია­ზე უნ­და გა­დაწყ­დე­სო.[21]

10 სექტემ­ბერს კომი­სიის სხდო­მა­ზე იხი­ლე­ბო­და პე­ტერ­ბურგ­ში კარტა­შე­ვი­სათ­ვის გასაგ­ზავ­ნი წერი­ლის ტექს­ტი, აქ­ვე დაამტ­კი­ცეს საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბის პროექ­ტის შემ­მუ­შა­ვე­ბე­ლი კომი­სიის შემად­გენ­ლო­ბა, აგ­რეთ­ვე საე­რო და სა­სუ­ლიე­რო განათ­ლე­ბის კო­მი­სია.[22] კა­მა­თი შეე­ხო ქართულ ეკ­ლე­სია­ში სამღვდელმ­თავ­რო ხა­რის­ხებს. პოლიევქ­ტოს კარბელაშ­ვი­ლის აზ­რით, ქარ­თუ­ლი ეკლესიი­სათ­ვის უც­ხო იყო მიტრო­პო­ლი­ტის წოდება. იგი ბერძ­ნუ­ლი­სა და რუსუ­ლის მიბაძ­ვას წარმოად­გენ­სო. კრე­ბა­ზე ამ საკითხ­თან დაკავ­ში­რე­ბით აზრ­თა სხვა­დასხ­ვაო­ბა წარმოიშ­ვა, მაგრამ საბო­ლოოდ მაინც არ გა­ვი­და პოლიევქ­ტოს კარბელაშ­ვი­ლის წი­ნა­და­დე­ბა.

საეკ­ლე­სიო კრე­ბა­ზე მსჯე­ლო­ბა იქო­ნიეს სოხუ­მის ეპარ­ქიის პრობლე­მე­ბის გა­მო. რუსე­თის ხელი­სუფ­ლე­ბა ცდილობ­და სოხუ­მის ეპარ­ქია ჩამოე­შო­რე­ბი­ნა საქართვე­ლო­სათ­ვის. ამ სა­კითხ­ზე საეკ­ლე­სიო კრების პოზი­ციას ამაგ­რებ­და ერ­თი წლის წინ 1916წ. აფ­ხაზ­თა შუამდგომ­ლო­ბის ტექს­ტი, რომლი­თაც მათ მიმარ­თეს რუსე­თის სი­ნოდს: "ამჟა­მად და­დის ხმა, რომ სი­ნოდ­ში პროექ­ტია სოხუ­მის ეპარ­ქიის გა­მო­ყო­ფი­სა საქართ­ვე­ლო­დან, რაც სამუ­და­მოდ დააბრ­კო­ლებს საეკ­ლე­სიო ინ­ტე­რე­სებს აფხა­ზეთ­ში. ქრისტია­ნო­ბის აღდგენი­სათ­ვის, რომე­ლიც გაქრო­ბის გზას ადგია და რომე­ლიც მოხ­და ზოგიერთ ეკლესიას­თან სრულიად დაუკავ­ში­რე­ბელ მი­ზეზ­თა გა­მო, სა­ჭი­როა ხალ­ხი­სა და მოძღვარ­თა დაახ­ლოე­ბა, შექმ­ნა ისე­თი პი­რო­ბე­ბი­სა, რაც ხელს შეუწ­ყობს ხალ­ხი­სა და სა­სუ­ლიე­რო მმართვე­ლო­ბის დაახ­ლოე­ბას. სარწმუნოებ­რივ სა­კითხ­ში პოლი­ტი­კას არ უნ­და ჰქონდეს ად­გი­ლი... სარწმუნოებ­რივ ინტე­რეს­თა დაცვის გა­მო გთხოვთ არ გამოგვ­თი­შოთ და არ გამოგვ­ყოთ ძველად­ვე არ­სე­ბუ­ლი წყობი­ლე­ბი­დან, რომე­ლიც შექმ­ნი­ლია საუ­კუ­ნეე­ბის განმავ­ლო­ბა­ში სა­ქართ­ვე­ლო­სა და აფხა­ზე­თის ის­ტო­რიუ­ლი და კულ­ტუ­რუ­ლი ცხოვრე­ბის მიერ".[23] საეკ­ლე­სიო კრებამ გაით­ვა­ლის­წი­ნა აფხა­ზე­თის დელე­გა­ტე­ბის თვალსაზ­რი­სი - კერძოდ, შექმ­ნი­ლი­ყო აფხა­ზეთ­ში ეპარ­ქია, რომლის მღვდელმ­თა­ვარს ეწო­დე­ბო­და ბედიელ-ცხუ­მე­ლი. ეპარ­ქიის მღვდელმ­თა­ვარს ქართულ­თან ერ­თად უნ­და სცოდ­ნო­და აფ­ხა­ზუ­რი და მეგ­რუ­ლი.

11-16 სექტემ­ბერს საკ­ლე­სიო კრე­ბა­ზე იხი­ლე­ბო­და საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბის პროექ­ტი. მიი­ღეს გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა 13 ეპარ­ქიის გახსნის შესა­ხებ. დებუ­ლე­ბის თანახ­მად საქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია იყო­ფო­და ეპარ­ქიე­ბად. ეპარ­ქიის უმაღ­ლე­სი მმართ­ვე­ლო­ბი­თი ორ­გა­ნო იყო საე­პარ­ქიო კრე­ბა.

დებუ­ლე­ბის თანახ­მად იქმ­ნე­ბო­და საეკ­ლე­სიო სა­სა­მართ­ლო, რომე­ლიც იყო­ფო­და საოლ­ქო, საე­პარ­ქიო და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სასამართლოებად. კრე­ბა­ზე კა­მა­თი გაი­მარ­თა იმის შესა­ხებ, აუ­ცი­ლე­ბე­ლი იყო თუ არა სა­კა­თა­ლი­კოზო საბჭოს წევრისათ­ვის უმაღ­ლე­სი გა­ნათ­ლე­ბა. ამ სა­კითხ­ზე შექმნილ­მა კომი­სიამ სასწავ­ლო ცენზის აუცი­ლებ­ლო­ბას დაუ­ჭი­რა მხა­რი. მაგრამ დელე­გატ­თა უმრავ­ლე­სო­ბამ არ გაი­ზია­რა ეს თვალსაზ­რი­სი. საეკ­ლე­სიო კრე­ბა­ზე ცხა­რე კა­მა­თი წარმოიშ­ვა დეკა­ნოზ კორ­ნე­ლი კეკე­ლი­ძის გამოსვ­ლის გა­მო, რომე­ლიც აღნიშ­ნავ­და,  რომ კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი­სა და ეპისკო­პო­სი­სათ­ვის ბე­რო­ბა აუ­ცი­ლე­ბე­ლი პი­რო­ბა არ ყო­ფი­ლი­ყო. კრების მო­ნა­წი­ლე­თა უმრავ­ლე­სო­ბამ არ გაი­ზია­რა კ. კეკე­ლი­ძის ეს მო­საზ­რე­ბა. კრებამ შესაძლებ­ლად მიიჩ­ნია მიე­ცათ უფ­ლე­ბა სა­სუ­ლიე­რო პირთათ­ვის წვერისა და თმის შეკ­რე­ჭი­სა.[24] საეკ­ლე­სიო კრებამ დი­დი ყურად­ღე­ბის მოის­მი­ნა სას­კო­ლო კომი­სიის მოხ­სე­ნე­ბა და დაად­გი­ნა სა­ქართ­ვე­ლო­ში არსე­ბულ ქალ­თა და ვაჟ­თა სა­სუ­ლიე­რო სასწავლებ­ლე­ბის გიმნა­ზიე­ბად გა­და­კე­თე­ბა, სა­დაც სასწავ­ლო პროგრა­მებ­ში განსა­კუთ­რე­ბუ­ლი ყუ­რად­ღე­ბა დაეთ­მო­ბო­და სა­სუ­ლიე­რო საგ­ნებს. საქართველოს ისტორიას, ქართულ ენასა და ლიტერატურას.

17 სექტემ­ბერს კრებამ თა­ვი­სი მუშაო­ბა დააგ­ვირგ­ვი­ნა სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის არჩევ­ნე­ბით. კრე­ბა­ზე გამოიკ­ვე­თა ორი კან­დი­და­ტუ­რა მიტრო­პო­ლიტ ლეო­ნი­დისა და ეპის­კო­პოს კირიო­ნის სა­ხით. შეიქმ­ნა ხმის დამთვ­ლე­ლი კო­მი­სია დეკანოზ ნი­კი­ტა თალაკ­ვა­ძის თავმჯდო­მა­რეო­ბით. ქართ­ვე­ლი ინტელი­გენ­ციის უმ­რავ­ლე­სო­ბა მხარს უჭერ­და ეპისკოპოს კირიო­ნის კანდი­და­ტუ­რას. სპე­ცია­ლუ­რი დე­პუ­ტა­ცია პართენ გოთუას, სოფრომ მგალობ­ლიშ­ვი­ლი­სა და იპო­ლი­ტე ვართა­გა­ვას შემადგენ­ლო­ბით ეწვია მიტრო­პო­ლიტ ლეო­ნი­დის და ურჩია მოეხს­ნა თა­ვი­სი კან­დი­და­ტუ­რა ეპის­კო­პოს კირიო­ნის სასარგებ­ლოდ. მიტრო­პო­ლიტ­მა ლეო­ნი­დიმ უა­რი გა­ნაც­ხა­და - მარწმუ­ნე­ბენ, რომ მე გა­ვი­მარჯ­ვე­ბო.

სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის არჩევ­ნებ­ში მონა­წი­ლეობ­და 430 დე­ლე­გა­ტი. 11 ხმით მე­ტი მიი­ღო და სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოს პატრიარ­ქად არჩეულ იქ­ნა ეპის­კო­პო­სი კირიო­ნი, სახელ­წო­დე­ბით კირიონ II.[25] კირიო­ნი და ლეო­ნი­დე არ­ჩევ­ნებს არ დასწრე­ბიან, არჩევ­ნე­ბის შემდეგ ახ­ლად არჩეუ­ლი კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი შემოიყ­ვა­ნეს სიო­ნის საპატ­რიარ­ქო ტა­ძარ­ში, უგა­ლო­ბეს "აქსიოს". მიტრო­პო­ლიტ­მა ლეო­ნიდ­მა, არჩევ­ნე­ბის შედე­გე­ბით აღელ­ვე­ბულ­მა, თა­ვი შეი­მაგ­რა და მიუ­ლო­ცა უწმი­დეს კირიონს "მე მიორ­კეც­დე­ბა ძალ­ღო­ნე, რომ მარ­ტო არა ვარ და მეგუ­ლე­ბით ჩვე­ნი ეკლე­სიის უმაღ­ლეს ხელმძღვა­ნე­ლად. ფიცს ვდებ მთე­ლი ჩე­მი არსე­ბით დაგეხ­მა­როთ ტვირთის ზიდ­ვა­ში".[26] აღნიშნა მან.

საეკ­ლე­სიო კრე­ბა­ზე აირ­ჩიეს ქუთა­თელ მიტროპოლიტად ან­ტონ გიორ­გა­ძე, ჭყონდი­დე­ლად ამბ­რო­სი ხელაია, ურბნე­ლ ეპისკოპოსად და­ვით კა­ჭა­ხი­ძე, ალავერ­დე­ლ ეპისკოპოსად პი­როს ოქ­რო­პი­რი­ძე.[27] კრებამ უცვლე­ლად და­ტო­ვა ეკლე­სიის დროე­ბი­თი მმართვე­ლო­ბის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა იმერეთის ეპის­კო­პოს გიორ­გი ალადაშ­ვი­ლის შესა­ხებ. თბილელ მიტრო­პო­ლი­ტად დარ­ჩა ლეო­ნი­დი. “კრებამ შეცდომა დაუშვა, როდესაც არ გააუქმა თბილელი მიტროპოლიტის სახელო და თბილელის ეპარქია არ შეუთავსა სრულიად საქართველოს კათალიკოზ-პატრიარქს. ამის გამო დაირღვა საეკლესიო კანონები და ნიკეის კრების მე-8, ხოლო ანტიოქიის მე-18 მუხლი, რომელთა მიხედვით ერთ ქალაქში ორი ეპისკოპოსის მოღვაწეობა ყოვლად დაუშვებელია.”[28] საეკ­ლე­სიო კრებამ შეი­მუ­შა­ვა "ძეგლის­წე­რაი წმი­დი­სა და ღვთითგანბრ­ძო­ბი­ლი­სა კრე­ბი­საი", რომელ­შიც ნათქ­ვა­მი იყო "ჩვენ მღვდელმთა­ვარ­ნი, მღვდელ­ნი და დია­კონ­ნი ქართველ­თა სა­ნა­თე­სა­ვოი­სა­ნი და ჩვე­ნი­ვე წარმომავ­ლი­ნე­ბელ­ნი­ცა, სურ­ვი­ლი­სა­მებრ და აღრ­ჩე­ვი­სა ქართ­ვე­ლი­სა ერი­სა, ვაც­ხა­დებთ თავ­სა ჩუენს, მწყემსად და მწედ წმინ­დი­სა ივე­რიის ეკ­ლე­სიი­სა. აღვთქ­ვამთ და ფიცს ვსდებთ მსახუ­რე­ბად მის­და ყო­ველ­თა სუ­ლი­თა, ყო­ველ­თა აღმოფშვინ­ვამ­დე ჩუენ­და, ამინ".[29]

საეკლესიო კრების შემდეგ მიზანმიმართული მუშაობა მიმდინარეობდა საქართველოს ეკლესიის მართველობის მოწესრიგებისათვის. იყო აზრი კათალიკოზთან დიდი საბჭოს და უხუცესთა კრებულის შექმნის საკითხებზე. კათალიკოზის ხუთი წლის ვადით არჩევის შესახებ. დოკუმენტის მიხედვით “უხუცესთა კრებული არის კოლექტიური პასუხისმგებელი და აღმასრულებელი დაწესებულება დიდი საბჭოსი,  რომელიც ახორციელებს საეკლესიო ცხოვრების ადმინისტაციულსა და სამეურნეო-საფინანსო დარგებს. იგი არ ერევა ეკლესიის სარწმუნოებრივი ცხოვრების აყვავების საქმეში რომელიც სავსებით მიკუთვნებული აქვს კათალიკოზს”.[30]

საქართველოს ეკლესიის საკათალიკოზო საბჭო რეგულარულად იკრიბებოდა და ერთი სხდომის დღის წესრიგი: 1917 წლის 21 წექტემბერი 1. ყოფილი სასინოდო კანტორის ჩაბარების საკითხი; 2. ეგზარქოსის ყოფილი კანცელარიის ჩაბარების საკითხი; 3. კათალიკოზის სასახლეში მცხოვრები რუსი ბერების გასახლების საკითხი; 4. საკათალიკოზო ჟურნალ “სვეტიცხოველის” გამოცემის საკითხი.[31]

საეკ­ლე­სიო კრების შემდეგ სულ მა­ლე 1 (14) ოქტომბერს სვეტიცხოვ­ლის საპატ­რიარ­ქო ტა­ძარ­ში საზეი­მო ვი­თა­რე­ბა­ში მოხ­და კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის კირიონ II აღ­საყდ­რე­ბა.

სპეციალური მოსაწვევი იტყობინებოდა: “მოწყალეო ხელმწიფევ! სრულიად საქართველოს საეკლესიო კრებამ 17 სექტემბერს ჩვენი ეკლესიის კათალიკოზ-პატრიარქად აღირჩია მისი უწმინდესობა კირიონ II. პირველ ოქტომბერს მცხეთას სვეტიცხოვლის ტაძარში მოხდება კურთხევა და საყდრად აყვანება მისი უწმინდესობისა. იმედია ყველა, ვისთვისაც ცხოვნების განახლებისა და თავისუფლების პრინციპს მნიშვნელობა აქვს, სიხარულით შეხვდება ამ დღესა, რითაც საქართველოში იწყება ახალი ხანა საეკლესიო ცხოვრებისა”.[32]

წირვის დამთავ­რე­ბის შემდეგ, რო­ცა კა­თა­ლი­კო­ზი კირიო­ნი თანმხლებ პირებ­თან ერ­თად ტაძრი­დან უნ­და გა­მო­სუ­ლი­ყო მიართ­ვეს წე­რი­ლი. წერი­ლის ავ­ტო­რი იტ­ყო­ბი­ნე­ბო­და, რო­გორც კი პატრიარ­ქი ეზო­ში გა­მო­ვი­დო­და, მას ხალხი­დან და­ქი­რა­ვე­ბუ­ლი მკვლე­ლი ეს­რო­და. კირიონ II, მიუ­ხე­და­ვად ასე­თი ინ­ფორ­მა­ციი­სა, ნე­ლი ნაბი­ჯით გასასვლე­ლის­კენ გაე­შუ­რა. ამ დროს მასთან გაჩნ­და ათამ­დე შეია­რა­ღე­ბუ­ლი პი­რი ყარა­მან კიკნა­ვე­ლი­ძის ხელმძღვა­ნე­ლო­ბით, ლოც­ვა-კურთ­ხე­ვა აი­ღო პატრიარ­ქის­გან და შეს­ძა­ხა _ მომე­ცით ხე­ლი თქვე­ნო უწმინ­დე­სო­ბავ! აბა ვინმემ გაბე­დოს თქვენ­ზე ია­რა­ღის აღ­მართ­ვა... კირიონ II დაცვის თანხლე­ბით ტაძრი­დან გა­მო­ვი­და. ფაქ­ტი ფრიად დამა­ფიქ­რე­ბე­ლი იყო. მზად­დე­ბო­და ახა­ლი დი­დი შეთქ­მუ­ლე­ბა, სამწუ­ხა­როდ, ქართ­ვე­ლი სა­ზო­გა­დოე­ბა ამ ფაქტს უბ­რა­ლო ინციდენ­ტად აღიქ­ვამ­და, მაგრამ შემდ­გო­მი მოვლე­ნე­ბის მსვლელო­ბამ ყვე­ლა­ფე­რი ნა­თე­ლი გა­ხა­და.

საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის აღდ­გე­ნი­სა და კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის არჩე­ვის შემდეგ, თბილის­ში უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი კირიონ მეო­რის სა­ხელ­ზე მო­ვი­და მრავალ­რიც­ხო­ვა­ნი დე­პე­შე­ბი, მა­თი ავ­ტო­რე­ბი იყვნენ, რო­გორც უბ­რა­ლო ადა­მია­ნე­ბი, ასე­ვე გა­მო­ჩე­ნი­ლი მეც­ნიე­რე­ბი, განსხ­ვა­ვე­ბუ­ლი კონფე­სიე­ბის წარმომად­გენ­ლე­ბი.

ავტო­კე­ფა­ლიის აღდგე­ნით გა­მოწ­ვეუ­ლი, ქართ­ვე­ლი ხალხის სი­ხა­რუ­ლი, კარგად ჩანს კონსტან­ტი­ნე სიმონიშ­ვი­ლის წე­რილ­ში:

"უწმი­დეს კირიონს!

დღეს, როდე­საც ყვე­ლა ქართ­ვე­ლი ვი­საც კი უდუღს ქარ­თუ­ლი სისხ­ლი და ხა­რობს, მეც მათ შო­რის ერ­თი, ნე­ბას ვითხოვ სუ­ლით და გუ­ლით მოგი­ლო­ცოთ ეკლე­სიის აღდ­გე­ნა და მე­რე თქვე­ნი უწმი­დე­სო­ბის არ­ჩე­ვა სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქად. აგ­რე­თე გადმოგ­ცეთ მო­ლოც­ვა მთე­ლი დაობ­ლე­ბუ­ლი ბორჩა­ლოს მაზრის ქართ­ვე­ლი ერი­სა­გან. ბორჩა­ლოს ქართ­ვე­ლე­ბი არ კარგა­ვენ იმედს. ახ­ლა მაინც ამო­ვა მზე იმა­თი და იქაურ მრავალ გაპარ­ტა­ხე­ბულ ეკ­ლე­სიი­სა, რომელ­ნიც უპატ­რო­ნო­ბის გა­მო სხვა ერების­გან დაჩე­მე­ბულ იქ­ნა და ზო­გიც ძა­ლით წართ­მეუ­ლი".

საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის აღდ­გე­ნა ი­ყო ერის პო­ლი­ტი­კუ­რი და რე­ლი­გიუ­რი თავისუფ­ლე­ბის მძლავ­რი ბიძგის მიმ­ცე­მი, მას გულგრილ­ი არა­ვინ დაუ­ტო­ვე­ბია.

თავი II

საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სია დამოუ­კი­დე­ბელ სა­ქართ­ვე­ლო­ში /1918-1921 წლებში./

1917 წლის 12 (25) მარტის სვეტიცხოვ­ლის დამოუ­კი­დებ­ლო­ბის აქტს, რომელ­მაც საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის აღდ­გე­ნა მოჰყ­ვა, დი­დი სიხა­რუ­ლით შეხვდნენ სხვა­დასხ­ვა პო­ლი­ტი­კუ­რი პარტიე­ბის წარმომად­გენ­ლე­ბი. ამ დროს პე­ტერ­ბურგ­ში მოღ­ვა­წე ქართ­ვე­ლე­ბი საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის საკითხს იცავდ­ნენ რუსე­თის დროე­ბი­თი მთავრო­ბის წი­ნა­შე. ამ მხრივ გა­მორ­ჩეუ­ლია იყო პროფე­სორ ზუ­რაბ ავალიშ­ვი­ლის, კარ­ლო ჩხეი­ძი­სა და ირაკ­ლი წერე­თე­ლის დამ­სა­ხუ­რე­ბა.

საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დროე­ბი­თი მმართვე­ლო­ბის კომი­ტე­ტის დავა­ლე­ბით, 1917 წლის 9 ივნი­სი­დან 2 აგვის­ტომ­დე იმ­ყო­ფე­ბო­და პე­ტერ­ბურგ­ში. დელე­გა­ციის შემად­გენ­ლო­ბა­ში შედიოდ­ნენ ეპის­კო­პო­სი ან­ტონ გიორ­გა­ძე, დე­კა­ნო­ზი კა­ლისტ­რა­ტე ცინ­ცა­ძე, არ­ქი­მანდ­რი­ტი ამბ­რო­სი ხელაია.[1] ირაკ­ლი წერეთელ­მაც მხა­რი დაუ­ჭი­რა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დელე­გა­ციის მოთხოვ­ნებს. მან დელე­გა­ციის წევ­რებს უთხ­რა - მიუ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ცუდ დროს მოგიხ­დათ აქ ჩა­მოსვ­ლა, ყო­ველ ღო­ნეს ვიხმარ, რომ ეს სა­კით­ხი მა­ლე გაირ­ჩეს. თუ არა, შეიძ­ლე­ბა ყვე­ლა­ფე­რი დავკარ­გოთ.[2]

საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დროე­ბი­თი მმართვე­ლო­ბის კომი­ტე­ტის სახე­ლით ეპის­კო­პოს­მა ან­ტონ გიორ­გა­ძემ წერი­ლით მი­მარ­თა ირაკ­ლი წე­რე­თელს "ჩვე­ნი ეკლე­სიის საქ­მე­ში სი­ნო­დი ჩარეუ­ლა, დაუდ­გე­ნიათ კა­თა­ლი­კო­ზი დაა­ბი­ნაონ მცხე­თა­ში, ხო­ლო რუ­სის მიტ­რო­პო­ლი­ტი თბილის­ში. ე.ი. ქართვე­ლებ­მა უნ­და აი­ღონ ხე­ლი დედაქა­ლაქ­ზედ, დე­და ეკლე­სია­ზედ, სიონ­ზედ. ამას ჩვენ ვერ დავთ­მობთ და უეჭ­ვე­ლად ატყ­დე­ბა სისხლისღვ­რა, რაც თქვენთვი­საც სამ­წუ­ხა­რო იქ­ნე­ბა".[3]

ვიმეორებთ, ქართველმა პოლიტიკურმა მოღვაწეებმა ყველაფერი გააკეთეს რუსეთის დროებით მთავრობას რომ ეცნო საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალია.

საქართ­ვე­ლოს სახელმ­წი­ფოებ­რი­ვი დამოუ­კი­დებ­ლო­ბის აღდგე­ნის შემდეგ კარ­ლო ჩხეი­ძე, ირაკ­ლი წე­რე­თე­ლი, ზუ­რაბ ავა­ლიშ­ვი­ლი უკ­ვე თბილის­ში ჩამოვიდ­ნენ იმედი იყო დამოუ­კი­დე­ბე­ლი საქართ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბა უკეთ ჩასწვ­დე­ბო­და საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის წინაშე არსებულ პრობ­ლე­მებს.

საქართ­ვე­ლოს სახელმ­წი­ფოებ­რი­ვი დამოუ­კი­დებ­ლო­ბის გამოც­ხა­დე­ბამ დი­დი სი­ხა­რუ­ლი გამოიწ­ვია ქართველ სამღვ­დე­ლოე­ბა­ში. უწმი­დეს­მა და უნე­ტა­რეს­მა, სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ­მა კირიონ II წერი­ლით მი­მარ­თა საქართ­ვე­ლოს ეროვ­ნულ საბჭოს: "თქვენ რჩეულ­ნო ივე­რიი­სა­ნო, უნ­და იხსნათ სამშობ­ლო განსაც­დე­ლი­სა­გან, თქვენ უნ­და მიიყ­ვა­ნოთ ნავთსა­ყუ­დელ­სა მყუდ­რო­სა და დაამ­ყა­როთ მას­ში ძმო­ბა, მშვი­დო­ბა, წესიე­რე­ბა და ბედ­ნიე­რე­ბა. თქვე­ნი ერ­თო­ბა, ერთსუ­ლოვ­ნე­ბა და დროის ვარა­მის განმსჭვ­რე­ტე­ლო­ბა წინ­დი არის იმი­სა, ვითარ­მედ "აღსდგე­ბიან მკუდარ­ნი". სა­ქართ­ვე­ლო განცხო­ველ­დე­ბა და ქართ­ვე­ლი ერი კვლავ აღ­ბეჭ­დავს მატია­ნე­თა ში­ნა კაცობ­რიო­ბი­სას საქ­მე­თა თვის­თა საგ­მი­რო­თა".[4]

საქართ­ვე­ლოს ეროვ­ნუ­ლი საბჭოს ის­ტო­რიუ­ლი სხდომის მუშაო­ბა­ში, რომელ­მაც 1918 წლის 26 მაისს დამოუ­კი­დებ­ლო­ბის დეკ­ლა­რა­ცია მიი­ღო, მონაწილეობდ­ნენ თბი­ლე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტი ლეო­ნი­დი და არ­ქი­მანდ­რი­ტი ნა­ზა­რი (ლე­ჟა­ვა). ამ ისტორიულ მოვლენასთან დაკავშირებით საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო 1918 წლის 28 მაისს შეიკ­რი­ბა. სხდომას თავმჯდო­მა­რეობ­და უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი კირიონ II. სხდო­მა­ზე მოის­მი­ნეს მოხ­სე­ნე­ბა საქართ­ვე­ლოს სახელმ­წი­ფოებ­რი­ვი დამოუ­კი­დებ­ლო­ბის გამოც­ხა­დე­ბის შესა­ხებ და დაად­გი­ნეს: "საქართ­ვე­ლოს დამოუ­კი­დე­ბე­ლი რესპუბ­ლი­კის გამოც­ხა­დე­ბის აღსანიშ­ნა­ვად კვირას 2 ივ­ნისს წირვის შემდეგ სიო­ნის ტაძრი­დან და ქაშვე­თის ეკლე­სიი­დან მი­სი უწმინ­დე­სო­ბის კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის და თბი­ლე­ლი მიტრო­პო­ლი­ტის ზემდგომ­ლო­ბით სამღვ­დე­ლოე­ბა გაე­მარ­თე­ბა ლიტა­ნიით თავისუფ­ლე­ბის მოე­დან­ზე, სა­დაც გადახ­დილ იქ­ნე­ბა სა­მად­ლო­ბე­ლი პა­რაკ­ლი­სი".[5]

2 ივ­ნი­სი, კვი­რა დღეს, განსაკუთ­რე­ბით საზეი­მო დღე იყო თავისუფ­ლე­ბის მოე­დან­ზე. თბილი­სის მო­სახ­ლეო­ბა, ვისთვი­საც ძვირ­ფა­სი იყო საქართ­ვე­ლოს დამოუ­კი­დებ­ლო­ბა, აქ მო­სუ­ლი­ყო. ქართ­ვე­ლი სა­სუ­ლიე­რო იერარქთათ­ვის ეს იყო ორმა­გად სა­სი­ხა­რუ­ლო დღე ასწ­ლო­ვა­ნი და­მამ­ცი­რე­ბე­ლი მონო­ბი­სა­გან გან­თა­ვი­სუფლ­და საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიაც და სახელმ­წი­ფოც. "აღარ ვართ მო­ნა, არა­მედ აზნაურ", ასე დაიწ­ყო თა­ვი­სი სიტყ­ვა უწმი­დეს­მა კირიონ II, რომელ­მაც მიუ­ლო­ცა ქართველ ხალხს დამოუ­კი­დებ­ლო­ბის აღდ­გე­ნა და მოუ­წო­და ერთია­ნო­ბი­სა და სამშობ­ლოს უან­გა­რო სამსა­ხუ­რი­სა­კენ.

საქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია მომდევ­ნო წლებშიც ასე­ვე განსა­კუთ­რე­ბუ­ლი ზეი­მით აღნიშ­ნავ­და სახელმ­წი­ფოებ­რი­ვი დამოუ­კი­დებ­ლო­ბის აღდგენის დღეს. 1919 წლის 19 მაისს საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭო­სად­მი მი­მართ­ვა­ში უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი ლეო­ნი­დი აღნიშ­ნავ­და - მიმ­დი­ნა­რე თვის 26 რიცხ­ვი წარმოად­გენს ბრწყინ­ვა­ლე ეროვ­ნულ დღესასწაულს და ეკლე­სიაც მო­ვა­ლეა მო­ნა­წი­ლეო­ბა მიი­ღოს მის ზეი­მო­ბა­ში" - საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ­მა წერი­ლით მი­მარ­თა ალავერ­დის ეპის­კო­პოს პი­როსს, ჭყონდი­დელ და ცხუმელ-ბედიელს ამბრო­სის, ურბნელ და­ვითს, ქუთა­თელ-გაე­ნა­თელ ნა­ზარს, რა­თა გაე­ცათ სა­თა­ნა­დო განკარ­გუ­ლე­ბა ეპარ­ქიებ­ში საქართ­ვე­ლოს დამოუ­კი­დებ­ლო­ბის დღის შესა­ფე­რის დო­ნე­ზე აღსანიშ­ნა­ვად. უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი ლეო­ნი­დის აზ­რით, თავი­სუფ­ლე­ბა ყვე­ლა­ფე­რია თითოეუ­ლი პიროვნე­ბი­სათ­ვის და მთე­ლი ერისათ­ვის. "იგი მე­ტად ნა­ზი და აზი­ზი ბუ­ნე­ბი­საა. იგი მარ­ტო იქ ხა­რობს და ფეს­ვებს იდ­გამს, სა­დაც ტრია­ლებს `სუ­ლი უფ­ლი­სა", ე.ი. სა­დაც ადა­მია­ნი ადამიანს სცნობს, ერთი­მეო­რეს აფა­სებს, თითოეუ­ლი პი­როვ­ნე­ბა ხელშეუ­ხე­ბელ საუნ­ჯე­დაა ცნო­ბი­ლი, სხვისად­მი სამ­სა­ხუ­რი, სხვისთვის თავ­და­დე­ბა, სხვი­სი ამაღ­ლე­ბა და გა­ხა­რე­ბა საკუ­თარ ბედ­ნიე­რე­ბა­დაა აღია­რე­ბუ­ლი, სა­დაც ყველამ იცის სა­კუ­თა­რი თა­ვის ალაგმ­ვა, შეზღუდ­ვა, და­ჭე­რა და შე­ვიწ­როე­ბა, რომ მე­ზო­ბელს, თა­ვის მსგავს ადამიანს არა­ვი­თა­რი ზია­ნი, არა­ვი­თა­რი უსია­მოვ­ნე­ბა, არა­ვი­თა­რი მწუ­ხა­რე­ბა სიმ­წა­რე არ მია­ყე­ნოს, არც სიტყვით და არც საქმით".[6] უწ­მი­დე­სი ლეო­ნი­დის ამ სიტყ­ვებს აქტუა­ლო­ბა დღესაც არ დაუ­კარ­გავს ჩვენთვის.

საქართ­ვე­ლოს ხელისუფ­ლე­ბამ ევ­რო­პა­ში სპე­ცია­ლუ­რი მისიით წარგზავ­ნა დე­ლე­გა­ცია ზ. ავალიშ­ვი­ლის, დ. ღამბა­ში­ძის, კ. ჩხეი­ძი­სა და ირ. წერეთ­ლის შემადგენ­ლო­ბით, რომელ­თაც ყვე­ლა­ფე­რი უნ­და ეღო­ნათ, რა­თა ევრო­პის სახელმწიფოებს ეც­ნოთ საქართ­ვე­ლოს სახელმწიფოებრივი დამოუ­კი­დებ­ლო­ბა, მაგრამ "ანტან­ტის სა­ხელმ­წი­ფოე­ბი საქართ­ვე­ლოს იუ­რი­დიულ ცნობას აჭია­ნუ­რებდ­ნენ. ამის მი­ზე­ზი არც ისე ძნე­ლი გამო­საც­ნო­ბი იყო. გამარჯ­ვე­ბულ მო­კავ­ში­რე­თა ძი­რი­თა­დი მი­ზა­ნი 1919 წელს რუსე­თის საბ­ჭო­თა ხელისუფ­ლე­ბის დამ­ხო­ბა და ამ ქვე­ყა­ნა­ში კაპი­ტა­ლის­ტუ­რი წყობი­ლე­ბის აღდ­გე­ნა იყო, რა­შიც მთავარ იმედს კოლ­ჩა­კი­სა და დენი­კი­ნის არმიებ­ზე ამყა­რებდ­ნენ. ეს გე­ნერ­ლე­ბი კი ერთია­ნი და გა­ნუ­ყო­ფე­ლი რუსე­თის რეამი­ნა­ციი­სათ­ვის იბრძოდ­ნენ".[7] რო­ცა ანტან­ტამ ამიერ­კავ­კა­სია დე-ფაქტოდ აღია­რა, ეს ფაქ­ტი სა­ქართ­ვე­ლო­ში დიდ წარმა­ტე­ბად აღიქ­ვეს, ამის გა­მო­ძა­ხი­ლი იყო 1920 წლის 17 იან­ვარს თავისუფ­ლე­ბის მოე­დან­ზე სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ ლეო­ნი­დის მიერ საზეი­მო პარაკ­ლი­სის გა­დახ­და, სა­დაც უწ­მი­დე­სი ლეო­ნი­დი აღნიშ­ნავ­და: "ქვეყ­ნიე­რე­ბა­ზე გონიე­რი არსები­სათ­ვის დამოუ­კი­დებ­ლო­ბა­ზე უძ­ვირ­ფა­სე­სი არ არ­სე­ბობს რა კაცისათ­ვის, თუ ის ღირსეუ­ლად ატა­რებს ამ სა­ხელს, თავი­სუფ­ლე­ბა მა­ცოცხ­ლე­ბე­ლი მზეა და ამ დამოუ­კი­დებ­ლო­ბის, თავისუფ­ლე­ბის ღირსად გამოგვაც­ხა­დეს და გვიცნეს დღეს ევ­რო­პი­სა და ამე­რი­კის უძლიე­რეს­მა ერებ­მა".[8]

საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სია ოპე­რა­ტიუ­ლად ეხმაუ­რე­ბო­და არა მარ­ტო საქართ­ვე­ლოს საერ­თა­შო­რი­სო აღია­რე­ბის პრობ­ლე­მებს, არა­მედ მეზო­ბელ ქვეყნებ­თან სა­ზა­ვო ხელშეკ­რუ­ლე­ბის თითოეულ მუხლს. 1917 წლის 12 მარტის საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დამოუ­კი­დებ­ლო­ბის აქ­ტის შემდეგ მიი­ღეს საქართ­ვე­ლოს საკა­თა­ლი­კო­ზოს ტერი­ტო­რიის, საზღვრე­ბის შესა­ხებ რომლის თანახმად - საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის იურის­დიქ­ციას ექ­ვემ­დე­ბა­რე­ბა მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი მო­სახ­ლეო­ბა აფ­ხა­ზე­თიდან, ვიდ­რე გი­შის-თა­ვამ­დე აღმოსავ­ლე­თით, გი­შის წყა­ლი და ხა­ზი მტკვარ-არაქ­სის შესარ­თა­ვამ­დე: სამხრე­თით - მტკვა­რი ალაზ­ნის შესარ­თა­ვი­დან ქციის შესარ­თა­ვამ­დე, აქე­დან მთე­ბი, რომელ­ნიც მისდე­ვენ მდი­ნა­რე ბორჩა­ლოს აუ­ზის მარჯვნით და მიად­გე­ბიან მტკვარ-არაქ­სის წყალგამ­ყოფ ქედს. და შემდეგ თვით ეს წყალგამ­ყო­ფი ქე­დი, ვიდ­რე აბო­ცამ­დე. აქე­დან საზღ­ვა­რი გა­დაჰკ­ვეთს არ­თაფ­ჩაი­სა, ჩილტირ-ჩაის სათავეებს. მიჰყ­ვე­ბა ხე­ლახ­ლა მტკვარ-არაქ­სის წყალგამ­ყოფ ქედს, შემდეგ ირაჯ­ლუს ქედს, დაჰკ­ვეთს ჭორო­ხის აუზს. გურ­ჯი ბოღაზ­თან და ლაზის­ტა­ნის ქე­დით მიად­გე­ბა შავ ზღვას გონიი­დან გაგრამ­დე.[9] რო­ცა დე­მოკ­რა­ტიუ­ლი საქართ­ვე­ლოს მთავრო­ბამ თურქეთ­თან და­დო სა­ზა­ვო ხელშეკ­რუ­ლე­ბა, აქ არ­სად არ იყო საუ­ბა­რი ბათუ­მის ოლ­ქის, ახალ­ცი­ხის და ახალ­ქა­ლა­ქის მაზრე­ბის მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი მოსახ­ლეო­ბის შესა­ხებ. 1918 წლის 10 ივ­ლისს სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის მოსაყრ­დემ თბილელ­მა მიტრო­პო­ლიტ­მა ლეო­ნიდ­მა წერი­ლით მი­მარ­თა საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს, სა­დაც აღ­ნიშ­ნა ამ საკით­ხის მკაფიოდ არ წარმო­ჩე­ნამ შეიძ­ლე­ბა დი­დი ვნე­ბა მოუ­ტა­ნოს საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ინ­ტე­რე­სებს. "ამი­ტომ ვკადნიერ­დე­ბი და მოკრძა­ლე­ბით ვთხოვ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს ახ­ლა­ვე ინე­ბოს შუა­მავ­ლო­ბა საქართ­ვე­ლოს ეროვ­ნუ­ლი საბჭოს წი­ნა­შე, რა­თა თურქეთ­თან და­დე­ბუ­ლი ზა­ვის პირო­ბებ­ში შეტა­ნილ იქ­ნას ცალ­კე მუხლად იმგ­ვა­რი დე­ბუ­ლე­ბა, რომ ბათუ­მის ოლ­ქის, ახალ­ცი­ხი­სა და ახალ­ქა­ლა­ქის მაზრე­ბის მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი მო­ნასტ­რე­ბი, ეკ­ლე­სიე­ბი და ერი, რო­გორც გა­ნუკ­ვე­თე­ლი ნა­წი­ლი სრულიად საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო ეკ­ლე­სიი­სა, კვლავინ­დე­ბუ­რად დარჩნენ უკა­ნასკ­ნე­ლის წიაღ­ში და მართ­ვა-გამ­გეო­ბა­ში".[10]

საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო ოპე­რა­ტიუ­ლად გამოეხ­მაუ­რა საინ­გი­ლო­ში მართლმა­დი­დე­ბელ ქრისტიან­თა პრობ­ლე­მებს, რომე­ლიც 1918 წელს შეიქმ­ნა. უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი კირიონ II ლოც­ვა-კურთხე­ვით შეიქმ­ნა კო­მი­სია მ. ჯანაშ­ვი­ლის, რ. ივანიც­კის (ინ­გი­ლო) და ქრ. ციცქიშ­ვი­ლის შემადგენ­ლო­ბით, კომისიას დეტა­ლუ­რად უნ­და შეეს­წავ­ლა შექმ­ნი­ლი ვი­თა­რე­ბა და შე­სუ­ლი­ყო წინა­და­დე­ბით ამიერ­კავ­კა­სიის მაჰმა­დიან­თა მუფთის წი­ნა­შე, რა­თა გავ­ლე­ნა მოეხ­დი­ნა მაჰმა­დია­ნებ­ზე...

სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს სხდო­მა­ზე ასე­ვე განი­ხი­ლეს სოჭის რაიონ­ში შექმ­ნი­ლი ვი­თა­რე­ბა, სა­დაც დენი­კი­ნის რაზმებ­მა არაერთ­ხელ დაარ­ბიეს ქარ­თუ­ლი სო­ფე­ლი პლასტუნ­კა, გაძარც­ვეს ქარ­თუ­ლი ეკ­ლე­სია. სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭომ სთხო­ვა მთავრო­ბას ქმე­დი­თი ზო­მე­ბი მიე­ღო ქართ­ვე­ლი მოსახ­ლეო­ბის დასა­ცა­ვად.

საქართ­ვე­ლოს დე­მოკ­რა­ტიუ­ლი რესპუბ­ლი­კის ხელი­სუფ­ლე­ბა მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის ში­და საქმეებ­ში არ ერეო­და. მათ მიი­ღეს კა­ნო­ნი ეკლე­სიის სახელმ­წი­ფო­სა­გან გამო­ყო­ფის შესა­ხებ, თუმ­ცა თა­ვი­სი შესაძლებ­ლო­ბის ფარგლებ­ში ეხ­მა­რე­ბო­და კი­დეც მას.საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია კათალიკოზ-პატრიარქ კირიონ II ხელმძღვანელობით ქვეყანაში შექმნილი ურთულესი ეკონომიკური თუ პოლიტიკური ვითარების მიუხედავად ცდილობდა დაებრუნებინა თავისი ისტორიული ფუნქცია. მაგრამ ამ გზაზე დიდ წინააღმდეგობებს აწყდებოდა. 1918 წლის 27 ივნისის გაზეთმა "საქართ­ვე­ლომ" სამ­წუ­ხა­რო ცნო­ბა მია­წო­და ქართველ მკითხ­ველს: "სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათალი­კოზ-პატრიარ­ქი, უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი კირიონ II 26 ივ­ნისს სოფ. მარტ­ყოფს გაემგ­ზავ­რა საპატ­რიარ­ქო რეზი­დენ­ცია­ში... 27 ივ­ნისს დი­ლით იგი მიც­ვა­ლე­ბუ­ლი იპო­ვეს მის სა­წოლ ოთახ­ში". გა­ზეთ "საქართ­ვე­ლოს" რე­დაქ­ცია მოე­რი­და იმის თქმას, რაც ელ­ვის სისწრა­ფით მოე­დო მთელ საქართ­ვე­ლოს - კა­თა­ლი­კო­ზი რევოლ­ვე­რის ტყვიით იყო განგ­მი­რუ­ლი. ცნო­ბი­ლი სა­ზო­გა­დო მოღ­ვა­წე რ. ინ­გი­ლო (ივა­ნიც­კი) წერ­და: "მარტყო­ფის მონასტ­რის საი­დუმ­ლო უც­ნო­ბია! რა მოხ­და წმ, ანტო­ნის მონას­ტერ­ში, დანამდ­ვი­ლე­ბით არა­ვინ იცის... საუ­კუ­ნეებ­ში წარხდო­მილ­მა უნე­ტა­რეს­მა კათა­ლი­კოზ­მა საფლავ­ში ჩაი­ტა­ნა მარტყო­ფის ტრაგე­დიის ახს­ნა, მი­სი სა­სიკვ­დი­ლო ია­რა­ზე მიკ­რუ­ლი ხე­ლი კი ჰფა­რავს უღრმეს მწუხარე­ბას­თან ერ­თად მი­ვარდ­ნი­ლი მონასტ­რის საიდუმ­ლოე­ბა­საც".

უწმინდესი და უნეტარესი კირიონ II დაკრძალეს 1917 წლის 7 ივლისს სიონის საპატრიარქო ტაძარში. ფრიად დამაფიქრებელი იყო დეკანოზ ნიკიტა თალაკვაძის სიტყვა, რომელშიც ჩანდა ის საშინელი ატმოსფერო რომელშიც უხდებოდა მოღვაწეობა კათალიკოზ კირიონ II - “არ ვიცი შენი ასეთი მოულოდნელი და უცნაური სიკვდილი ჩვენი გაუგებრობის თუ უმადურობის ნაყოფია – აღნიშნავდა ნ. თალაკვაძე – ვერ გამიგია რას ვთხოულობდით კიდევ შენგან?! სხვა ქვეყანაში ასეთ ნაამაგარ, დამშვრალ მცხოვან მოღვაწეს დაასვენებენ ხოლმე, სიბერის ჟამს დაუტკბობენ, განვლილი ტანჯვა-წამებას დაუამებენ და თუ კიდევ სამოღვაწოდ მოიწვევენ, მაშინ თავს ევლებიან მას, ტვირთს უმსუბუქებენ, რათა მისს სიბრძნე გამოცდილებით ასარგებლონ ქვეყანა. ჩვენ ასე ვერ მოვიქეცით... ქედმაღლობა, გამძვინვარებული შური, საარაკო თავხედობა გამოვიჩინეთ...”[11]

საქართ­ვე­ლოს ავ­ტო­კე­ფა­ლიააღდ­გე­ნი­ლი ეკლე­სიის პირ­ვე­ლი კათო­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის, ბრწყინ­ვა­ლე მეცნიე­რის და მოღვა­წის, უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი კირიონ II მკვლელო­ბამ ფრიად დაამ­წუხ­რა სა­ქართ­ვე­ლო, დაიწ­ყო გა­მო­ძიე­ბა, გაჩნ­და მკვლელო­ბის სხვა­დასხ­ვა ვერ­სიე­ბი, აგორ­და ჭორე­ბიც, მაგრამ იმხა­ნად სა­ქართ­ვე­ლო­ში შექმ­ნი­ლი ვითა­რე­ბის გა­მო გამძაფ­რე­ბუ­ლი გრძნო­ბე­ბი თანდა­თან დაცხ­რა და მარტყოფ­ში დატ­რია­ლე­ბუ­ლი ტრაგე­დიაც მიე­ცა დავიწ­ყე­ბას. მა­რა­დიუ­ლო­ბა­ში გა­და­ვი­და იმ ადა­მიან­თა სულე­ბიც, ვინც ბევ­რი რამ იცო­და მარტყოფ­ში მომხ­და­რი ამბე­ბის შესა­ხებ. უფრო­სე­ბის მონათხ­რო­ბი­დან მხოლოდ თი­თო-ორო­ლა კაცს გაუ­გო­ნია 1918 წლის 27 ივნი­სის ტრაგე­დიის შესა­ხებ.

XX საუკუნის 90-იან წლებში ქართულ პრე­სა­ში გაჩნ­და პუბ­ლი­კა­ციე­ბი, რო­მელ­თა ავ­ტო­რე­ბი ცდილო­ბენ პა­სუ­ხი გასცენ კითხვას, რა მოხ­და მარტყო­ფის მონას­ტერ­ში თითქმის ოთხ­მო­ცდა ორი წლის წინ, რა­ტომ დარ­ჩა გაურკ­ვე­ვე­ლი ილია ჭავჭა­ვა­ძის მუ­ხა­ნა­თუ­რი მკვლელო­ბის მსგავ­სი ტრა­გე­დია. კირიონ II მკვლელო­ბის საქმის მოძიე­ბი­სა და შესწავ­ლის მიზნით აუ­ცი­ლე­ბე­ლია განვი­ხი­ლოთ კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის დაღუპ­ვის შესახებ გავრცელებული ვერ­სიე­ბი და ვაჩვე­ნოთ მა­თი მეტნაკ­ლე­ბი სან­დოო­ბა.

I ვერ­სია. სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ­მა კირიონ II თა­ვი მოიკ­ლა სა­კუ­თა­რი რევოლ­ვე­რით. ეს შემ­ზა­რა­ვი სიც­რუე გაავრ­ცე­ლეს კირიონ II მტრებ­მა მი­სი სიკვდი­ლის ნამდ­ვი­ლი მიზე­ზე­ბის გასაყალ­ბებ­ლად და მი­სი სახე­ლის დისკრე­დი­ტა­ციის მიზნით. კა­ცი, რომელ­მაც საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტოკე­ფა­ლიი­სათ­ვის შეუდ­რე­კე­ლი ბრძოლის გა­მო გადაი­ტა­ნა დამ­ცი­რე­ბა, შე­ვიწ­როე­ბა და განსაც­დე­ლი, სულიე­რად არასდ­როს არ გამტყ­და­რა და საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მეთაურობის ჟამს იკ­ლავს თავს? - რო­გორ, თა­ვი მოიკ­ლა და რე­ვოლ­ვე­რი და­კე­ტა? - წერ­და დე­კა­ნო­ზი ნ. თა­ლაკ­ვა­ძე, მაშინ­დელ­მა გამო­ძიე­ბამ დაა­დას­ტუ­რა, რომ ტყვიე­ბი, რომე­ლიც კათა­ლი­კოზ-პატრიარქს ჰქონ­და მოხვედ­რი­ლი, მიცვალე­ბულ­თან დაგ­დე­ბუ­ლი რე­ვოლ­ვე­რი­სა არ იყო. რო­გორც ქრის­ტე­ფო­რე კაპა­ნა­ძის მოგო­ნე­ბი­დან ირკ­ვე­ვა (მოგ­ვა­წო­და მის­მა შვილიშ­ვილ­მა დ. კაპა­ნა­ძემ), კათა­ლი­კოზ-პატრიარქს 26 ივ­ნისს გადაუწყ­ვე­ტია მარტყო­ფის საპატ­რიარ­ქო რეზი­დენ­ცია­ში წასვ­ლა, სა­მუ­შაო მასა­ლე­ბიც წაუ­ღია. თან მიჰყვებოდ­ნენ არ­ქი­მანდ­რი­ტი ტა­რა­სი (კან­დე­ლა­კი), ქრის­ტე­ფო­რე (კა­პა­ნა­ძე) და ვასილ კბილაშვილი, მაგრამ უწმი­დეს პატრიარქს ეტლ­ში ჩაჯდო­მი­სას გახ­სე­ნე­ბია, რომ საპატ­რიარ­ქო ბიბლიო­თე­კი­დან უნ­და წამოე­ღო რა­ღაც წიგ­ნე­ბი, ამი­ტომ ქრის­ტე­ფო­რე კა­პა­ნა­ძე დარ­ჩე­ნი­ლა და მეო­რე დღეს წიგნე­ბიც წაუ­ღია მარტყოფ­ში, მაგრამ იქ უკ­ვე ტყვიით განგ­მი­რუ­ლი კათა­ლი­კო­ზის ნეშ­ტი დახვედ­რია. კა­ცი, რომელ­მაც ­სა­მუ­შაო წიგ­ნე­ბი წაი­ღო, თა­ვის მოკვლას არ განიზ­რა­ხავ­და. გამოძიებამ, რომელსაც ი.კობიაშვილი წარმართავდა 1919წ. 11 აგვისტოს დადგენილებით ვერავითარი ეჭვი ვერ შეიტანა კათალიკოზის თვითმკვლელობაში? კათა­ლი­კოს-პატრიარ­ქის კირიონ II თა­ვის მოკვლის ცრუ ვერ­სია გაავრ­ცე­ლა გაზ. "ახა­ლი სიტყვის" გარ­შე­მო შეკრე­ბილ­მა კირიონ II მო­ძუ­ლე ხალხ­მა. სწორედ მა­თი სურ­ვი­ლი იყო, კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის კირიონ II ნეშ­ტი მარტყოფ­ში­ვე დაეკრ­ძა­ლათ უჩუმ­რად, მაგრამ არ გამოუ­ვი­დათ".[12]

II ვერ­სია. კირიონ II მკვლე­ლო­ბა დაბრალ­და არქი­მანდ­რიტ ტარა­სის (კან­დე­ლა­კი), რომე­ლიც მას თან ახლ­და მარტყოფ­ში. ამ ვერსიის მომხ­რე­ნი აცხა­დებდ­ნენ, რომ ოთა­ხი, რომელ­შიც კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი კირიონ II ისვე­ნებ­და, ერ­თის მხრივ ცი­ცა­ბო კლდეს ეყრდ­ნო­ბო­და, და მას­ში მხოლოდ იმ ოთა­ხი­დან შეიძ­ლე­ბო­და შესვ­ლა, სა­დაც არ­ქი­მანდ­რი­ტი ტა­რა­სი იყო. დი­ლით, რო­ცა პატრიარ­ქი არ გა­მო­ვი­და, შევიდ­ნენ და ტყვიით განგ­მი­რუ­ლი ნა­ხეს თა­ვის­სა­ვე სა­წოლ­ში. ცნო­ბი­ლი სა­ზო­გა­დო მოღ­ვა­წე იო­სებ იმე­დაშ­ვი­ლი წერ­და, რომ არ­ქი­მანდ­რი­ტი ტა­რა­სი მოის­ყი­დეს და გაა­ჩუ­მე­სო. ეს ვერ­სია ნაკლე­ბად და­სა­ჯე­რე­ბე­ლია, რადგან არ­ქი­მანდ­რი­ტი ტა­რა­სი იყო კირიონ II პი­რა­დი მდი­ვა­ნი და იკო­ნო­მი­სი. თან ახლ­და მას გადა­სახ­ლე­ბა­ში, ეხ­მა­რე­ბო­და და უმსუ­ბუ­ქებ­და გა­სა­ჭირს. მან­ვე უპატ­რო­ნა კირიონ II მდიდარ მემკვიდ­რეო­ბას და მო­წეს­რი­გე­ბუ­ლი გა­დას­ცა სიძ­ვე­ლე­თა მუზეუმს. და, თუ დღეს საქ. მეც­ნიე­რე­ბა­თა აკა­დე­მიის კ. კეკე­ლი­ძის სახ. ხელნა­წერ­თა ინსტი­ტუტ­სა და საის­ტო­რიო არ­ქივ­ში კირიონ II ფონ­დე­ბია, ეს არქი­მანდ­რიტ ტარა­სის დამ­სა­ხუ­რე­ბა იყო.

III ვერ­სია. კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის კირიონ II მკვლე­ლო­ბა­ში ბრა­ლი დასდეს მიტრო­პო­ლიტ ლეო­ნი­დს (ოქ­რო­პი­რი­ძე). ეპის­კო­პო­სე­ბი კირიო­ნი და ლეო­ნი­დე ერ­თად იბრძოდ­ნენ საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის აღსად­გე­ნად. ისი­ნი ერ­თად იყვნენ 1906 წლის იან­ვარ­ში პე­ტერ­ბურგ­ში სინო­დის სხდო­მა­ზე და იგერიებდ­ნენ ქარ­თუ­ლი ეკლე­სიის მო­ძუ­ლე­თა შე­მო­ტე­ვებს. შემდეგ მოვ­ლე­ნე­ბი ისე სწრაფად განვი­თარ­და, რომ 1917 წლის 12 (25) მარტს საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიამ ავ­ტო­კე­ფა­ლია აღდგე­ნი­ლად გამოაც­ხა­და, შეიქმ­ნა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბის დროე­ბი­თი კომი­ტე­ტი ეპის­კო­პოს ლეო­ნი­დის მეთაუ­რო­ბით. დაიწ­ყო მზა­დე­ბა დი­დი საეკ­ლე­სიო კრების ჩასატა­რებ­ლად, რომელ­საც უნ­და აერ­ჩია სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი, ქართველ მორწ­მუ­ნე­თა ჯგუ­ფი ქრის­ტე­ფო­რე კაპა­ნა­ძის მეთაუ­რო­ბით ჩა­ვი­და რუ­სეთ­ში და მოსთ­ხო­ვა კირიონს სამშობ­ლო­ში დაბ­რუ­ნე­ბა, მან მად­ლო­ბა მოახ­სე­ნა ქართულ დეპუ­ტა­ციას ყუ­რად­ღე­ბი­სა და მხარდაჭე­რი­სათ­ვის, მაგრამ მტკი­ცე უა­რი გა­ნაც­ხა­და - სა­ქართ­ვე­ლო­ში ლეო­ნი­დი და მი­სი მომხ­რეე­ბი წყალს არ დამიწ­მენ­დე­ნო. იგი მაინც ჩამოიყ­ვა­ნეს სა­ქართ­ვე­ლო­ში და თითქმის გაპატრიარ­ქე­ბულ ლეო­ნი­დს აჯო­ბა არჩევ­ნებ­ში. ეს მო­მენ­ტი გამოი­ყე­ნეს ქარ­თუ­ლი ეკლე­სიის არაკეთილ­მო­სურ­ნეებ­მა და მათ შო­რის გააღ­ვი­ვეს შუღ­ლი და დაპი­რის­პი­რე­ბა. კათო­ლი­კოს-პატრიარქ­სა და თბილელ მიტ­რო­პო­ლიტს შო­რის წარ­მო­შო­ბი­ლი უთანხ­მოე­ბა­ნი დაიხ­ვიეს ხელ­ზე ლეო­ნი­დის მტრებ­მა და გაავრ­ცე­ლეს ის აზ­რი, რომ კათალიკოზ კირიონ II მკვლე­ლო­ბა­ში ბრა­ლი მიტრო­პო­ლიტ ლეო­ნი­დს მიუძღ­ვი­სო.

IV ვერ­სია. კათო­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის კირიონ II მკვლე­ლო­ბა­ში ზნეობ­რივ პასუხისმ­გებ­ლო­ბას ვერ გაექ­ცე­ვიან ჟურნალ "ახა­ლი სიტყვის" გარ­შე­მო შე­მოკ­რე­ბი­ლი კალმოს­ნე­ბი. ამ ჟურნალ­ში სისტე­მა­ტუ­რად ქვეყნ­დე­ბო­და ჯაჭვა­ძის წე­რი­ლე­ბი, რო­მელ­თა ავ­ტო­რე­ბი შეუ­რაცხ­ყო­ფას აყე­ნებდ­ნენ კათო­ლი­კოზ-პატრიარქს კირიონ II და მის ერთგულ სა­სუ­ლიე­რო პი­რებს: მიტროპოლიტ ან­ტონს (გიორ­გა­ძე), დეკა­ნოზ ნ. თალაკ­ვა­ძეს და სხვ. "ეგზარ­ქო­სის კარე­ტით კა­თა­ლი­კო­ზი დასეირ­ნობს ხოლ­მე თბილი­სის ქუ­ჩებ­ში... ერ­თი კათედ­რი­დან ექ­სო­რია ვუყა­ვით ერთ ეპის­კო­პოსს და მის ად­გილ­ზე დავსვით ბევრად უა­რე­სი".[13]

სტატიის ავ­ტო­რი გუ­ლისხ­მობდა იმე­რე­თის ყო­ფილ ეპის­კო­პოსს გიორ­გი ალა­დაშ­ვილს, რომელ­საც ჯერ კი­დევ საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დროე­ბი­თი მმართვე­ლო­ბის მიერ ჰქონ­და ეპარ­ქია ჩა­მორთ­მეუ­ლი ეგზარ­ქოს პლატო­ნის მომხრეო­ბის გა­მო.

სტა­ტია­ში "კირიონ კათა­ლი­კო­ზის წირ­ვა და სიო­ნის წა­ბილწ­ვა"[14] ავ­ტო­რი თავხე­დუ­რად წერ­და: "დროა კათა­ლი­კო­ზის თვითნე­ბო­ბას და თავგა­სუ­ლო­ბას ბო­ლო მოე­ღოს, მან საკმა­რი­სად შეგვარცხ­ვი­ნა ჩვენ მთელ ქვე­ყა­ნა­ზე... კირიო­ნი საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიას დაღუპ­ვის მეტს ვე­რა­ფერს მოუ­ტანს და კიდე­ვაც და­ღუ­პავს მას..." "ჩვენ ვგმობთ კათა­ლი­კო­ზის მოქმე­დე­ბას". ასე­თი წე­რი­ლე­ბი იყო ერთგ­ვა­რი შე­ქე­ზე­ბა კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის კირიონ II მტრე­ბი­სა, მტრე­ბი კი მას ბევ­რი ჰყავ­და. ჯერ კი­დევ 1917 წლის 1 ოქ­ტომ­ბერს, რო­ცა მცხე­თა­ში, სვეტიც­ხო­ველ­ში დი­დი ზეი­მით ჩა­ტარ­და კათა­ლი­კოს-პატრიარ­ქად კირიონ II აღ­საყდ­რე­ბა, წირვის შემ­დეგ პატრიარ­ქი სამღვდელოე­ბას­თან ერ­თად გაე­მარ­თა გასასვ­ლე­ლი­სა­კენ. ამ დროს მას გადას­ცეს წე­რი­ლი, რომელ­შიც ეწე­რა, რო­გორც კი ტაძრი­დან გა­მო­ვი­დო­და, ხალხ­ში და­მა­ლუ­ლი მკვლე­ლი აუცი­ლებ­ლად ეს­რო­და. შეიქ­ნა ჩოჩ­ქო­ლი, პატრიარ­ქი არ შე­ყოვ­ნე­ბუ­ლა, ამ დროს მასთან მო­ვი­და ყარა­მან კიკ­ნა­ვე­ლი­ძე, რომელ­მაც შეს­ძა­ხა, მომე­ცით ხე­ლი, თქვე­ნო უწმინ­დე­სო­ბავ; აბა, ვინმემ გაბე­დოს თქვენთვის სრო­ლა. და ასე გამოიყ­ვა­ნეს პატრიარ­ქი სამშვი­დო­ბოს.

მეო­რე დამა­ფიქ­რე­ბე­ლი ინცი­დენ­ტი მოხ­და 1917 წლის ოქტომბ­რის ბო­ლოს, რო­ცა კათო­ლი­კოს­მა კირიონ­მა საქართ­ვე­ლოს საკა­თა­ლი­კო­სოს საქ­მე­თა მმართვე­ლად და მდივნად არ დაამტ­კი­ცა ეგზარ­ქო­სე­ბის ჯა­შუ­ში და­ვით დავი­დოვ-დავი­თაშ­ვი­ლი. ეს უკა­ნასკ­ნე­ლი ორ­ჯერ რევოლ­ვე­რით მოსაკ­ლა­ვად შეუ­ვარ­და კირიონ II სა­მუ­შაო კაბი­ნეტ­ში და, თუ არა მორჩილ გერმო­გე­ნის ვაჟ­კა­ცო­ბა, შეიძ­ლე­ბა უბე­დუ­რე­ბა უფ­რო ად­რე დატ­რია­ლე­ბუ­ლი­ყო.

უწმინდესი და უნეტარესი კირიონ II დაკრძალვის ხარჯები სახელმწიფომ გაიღო. საკათალიკოზო საბჭოს დავალებით დეკანოზმა ნიკიტა თალაკვაძემ და ქრისტეფორე კაპანაძემ მისი უწმინდესობის საფლავის ქვა დაამზადებინეს ნეოფიტე აგლაძეს. 1919 წლის 10 ივნისს საფლავის ქვა დადგეს. უწმიდესი და უნეტარესი კირიონ II სახელი უკვე ისტორიის კუთვნილებად იქცა ი. იმედაშვილის მოსწრებული თქმით “ჩაქრა ლამპარი, რომლის მსგავსი იშვიათად აინთება საუკუნიდან საუკუნემდე! ეს იყო კაცი არა მხოლოდ ბერი მღვდელმთავარი, არამედ, უპირველეს ყოვლისა, სამოქალაქო მოღვაწე, მოაზროვნე, მეისტორიე, დიდი მამულიშვილი”.

კათო­ლი­კოზ-პატრიარქს კირიონ II უკომპ­რო­მი­სო პო­ზი­ცია ეჭი­რა ე.წ. რუ­სუ­ლი ეპარ­ქიის საკით­ხი­სად­მი, მან საერ­თოდ არ უპა­სუ­ხა რუსე­თის პატრიარ­ქის ტიხო­ნის ქედმაღ­ლურ წე­რილს. ასე მოხ­და გა­რე­შე მტრე­ბი­სა და შინაუ­რი ორგუ­ლთა ინტე­რესების თანხვედ­რა. კირიონ II მკვლე­ლო­ბა განხორ­ციელ­და ფრიად გააზ­რე­ბუ­ლად. კვალის დაფარ­ვის მიზნით მკვლელებ­მა თვითონ­ვე შეთხზეს და საზო­გა­დოე­ბას მია­წო­დეს მკვლელო­ბის ურთიერთ­გა­მომ­რიც­ხა­ვი ვერ­სიე­ბი. საქ­მე რომ ორგა­ნი­ზე­ბულ დამნაშა­ვეო­ბას­თან გვქონ­და, ამას ადას­ტუ­რებდა კათო­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის კირიონ II მკვლელო­ბის შემდეგ მომხ­და­რი ამ­ბე­ბი. 1918 წლის სექტემ­ბერ­ში მოწამ­ლეს (საკუ­თარ­მა სი­ძემ) ქუ­თა­თე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტი ან­ტო­ნი (გიორ­გა­ძე), საკუ­თარ სახლთან მოკლეს მღვდე­ლი ტი­მო­თე ბა­კუ­რა­ძე (კირიონ II საარ­ჩევ­ნო აგი­ტა­ციის მეთაუ­რი პროვინ­ციებ­ში), მცხე­თა­ში მოკ­ლუ­ლი ნა­ხეს არ­ქი­მანდ­რი­ტი მირია­ნი... და­ვით დავი­დოვ­მა და მის­მა ბანდამ მი­ზანს მიაღ­წია. იგი დიდ­ხანს ეწეო­და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს კანცე­ლა­რიის გამ­გი­სა და მდივნის რანგ­ში "მოღვა­წეო­ბას". სხვა უღირს­ნიც აღზევდ­ნენ, ხო­ლო ტან­ჯუ­ლი ქვეყნის ტან­ჯუ­ლი მამამთავ­რის მკვლელო­ბის საი­დუმ­ლოე­ბა დღემ­დე გამოუც­ნო­ბი დარ­ჩა.

საქართ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბა არ ჩარეუ­ლა ახა­ლი პატრიარ­ქის კანდი­და­ტის შერჩე­ვის საქ­მე­ში. 1918 წლის 28 ნოემ­ბერს შედ­გა საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს სხდო­მა, რომელ­საც ესწრებოდ­ნენ თბი­ლე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტი და საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის მო­საყდ­რე ლეო­ნი­დი, ჭყონ­დი­დე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტი ამბ­რო­სი, ქუ­თა­თე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტი ნა­ზა­რი, ალა­ვერ­დე­ლი ეპის­კო­პო­სი პი­რო­სი, დე­კა­ნო­ზე­ბი ნ. თა­ლაკ­ვა­ძე, კ. კე­კე­ლი­ძე, კ. ცინ­ცა­ძე, პ. ბარა­თაშ­ვი­ლი, გ. გვა­ზა­ვა, პ. გოთუა, პ. ინგო­როყ­ვა, ქრ. კა­პა­ნა­ძე, მ. მა­ჩა­ბე­ლი. სხდომამ გამოი­ტა­ნა გან­ჩი­ნე­ბა:

"1. დაუყოვ­ნებ­ლივ, რამდე­ნა­დაც შეიძ­ლე­ბა მოკ­ლე დრო­ში, არჩეულ იქმნას კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი, ვინაი­დან ამას მოით­ხოვს, რო­გორც საეკ­ლე­სიო ინ­ტე­რე­სე­ბი, ისე საქართ­ვე­ლოს დღევან­დე­ლი პო­ლი­ტი­კუ­რი ვი­თა­რე­ბა და მი­სი საერ­თა­შო­რი­სო მდგო­მა­რეო­ბა; 2. უარ­ყო­ფილ იქ­ნას აზ­რი კათა­ლი­კო­ზის ასარ­ჩე­ვად საქართ­ვე­ლოს საეკ­ლე­სიო კრების მოწ­ვე­ვი­სა; 3. ვინაი­დან კა­თა­ლი­კო­ზი დაუყოვ­ნებ­ლივ უნ­და იქმნას არჩეუ­ლი, სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს კანო­ნიე­რად მიაჩ­ნია მიტრო­პო­ლიტ ლეო­ნი­დის არ­ჩე­ვა კათა­ლი­კო­ზად".[15] სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს სხდო­მა­ზე აღ­ნიშ­ნუ­ლი დადგე­ნი­ლე­ბის წინააღმ­დეგ გამოვიდ­ნენ დეკ. ნი­კი­ტა თა­ლაკ­ვა­ძე და ქრ. კა­პა­ნა­ძე. სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს უმ­რავ­ლე­სო­ბა თვლი­და, რომ მიტრო­პო­ლიტ­მა ლეო­ნიდ­მა უკ­ვე სა­ჭი­რო ხმების რაო­დე­ნო­ბა ჯერ კი­დევ 1917 წლის 17 სექტემ­ბერს I საეკ­ლე­სიო კრე­ბა­ზე მიი­ღო. სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოსათ­ვის განსა­კუთ­რე­ბუ­ლი მნიშვ­ნე­ლო­ბა ჰქონ­და ეპარ­ქიე­ბის პოზი­ციას. მან № 4479 მიწე­რი­ლო­ბით ეპარ­ქიე­ბის საბჭოებს მოსთ­ხო­ვა წერი­ლო­ბით დაედას­ტუ­რე­ბი­ნათ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს 1918 წლის 28 ნოემბ­რის განჩი­ნე­ბის სა­მართ­ლია­ნო­ბა. საე­პარ­ქიო საბჭოე­ბის უმრავ­ლე­სო­ბამ წე­რი­ლო­ბი­თი დას­ტუ­რი მის­ცა, სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს გადაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას. საინ­ტე­რე­სოა ამ მხრივ ეპარ­ქიე­ბი­დან მო­სუ­ლი წერი­ლე­ბის შინაარ­სი. ფო­თის ტაძრის სამრევ­ლო კრების თათ­ბირს, რომე­ლიც 1918 წლის 30 ივ­ნისს გა­მარ­თუ­ლა ი. ბობო­ხი­ძის მოხსე­ნე­ბის საფუძ­ველ­ზე დაუდ­გე­ნია: 1. მარ­თა­ლია საეკ­ლე­სიო წესე­ბის მიხედ­ვით დაქვ­რი­ვე­ბუ­ლი ეკ­ლე­სია 40 დღის განმავ­ლო­ბა­ში არ უნ­და ეძიებ­დეს ახალ მღვდელმ­თა­ვარს, მაგრამ ვინაი­დან რუსე­თის ბოლშე­ვი­კე­ბის მხრიდან მოსა­ლოდ­ნე­ლი შემო­სე­ვის გა­მო დღეს საქართ­ვე­ლოს ნორ­ჩი რესპუბ­ლი­კა და მი­სი ავ­ტო­კე­ფა­ლუ­რი ეკ­ლე­სია დიდ საფრთ­ხე­ში არიან ჩა­ვარდ­ნი­ლი, ამისათ­ვის პო­ლი­ტი­კუ­რი მო­საზ­რე­ბა და დიპ­ლო­მა­ტიუ­რი სიბრძ­ნე თხოუ­ლო­ბენ, რომ საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიას ერ­თი საა­თი­თაც არ უნ­და მოშორ­დეს მი­სი ნამდ­ვი­ლი თა­ვი. მო­ჭირ­ნა­ხუ­ლე მა­მამ­თა­ვა­რი".[16] თუმ­ცა იყვნენ მოწინააღმდეგენიც, მაგ. ზუგდი­დი­დან მღვდ. ტრო­ფი­მე ჯოხ­თა­ბე­რი­ძე შინა­გან საქ­მე­თა მინისტ­რი­სად­მი გაგზავ­ნილ დე­პე­შა­ში აცხა­დებ­და პროტესტს. ეს არის კათა­ლი­კო­სის არჩე­ვის არა­კა­ნო­ნიე­რი, არა­დე­მოკ­რა­ტიუ­ლი გზაო".[17] ანო­ნი­მი ავ­ტო­რი კი მთავრო­ბის თავმჯდო­მა­რის ნოე ჟორდა­ნია­სად­მი გაგზავ­ნილ წე­რილ­ში საკითხს ასე სვამ­და - ვინ მის­ცა სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს განუსაზღვ­რე­ლი უფ­ლე­ბა, რომ ხალხის დაუკით­ხა­ვად წყვეტს საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ბედს? ჩვენ გვყავ­და ღირ­სეუ­ლი კა­ცი, მაგრამ მას შუ­რით მაცქე­რალ­მა კაც­მა არ აცა­ლა სი­ცოცხ­ლე და თა­ვი­სი ბინ­ძუ­რი ხე­ლი შეუ­რია მის წმინ­და სისხლ­ში".[18]

აზრ­თა სხვადასხ­ვაო­ბის მიუ­ხე­და­ვად, მიტრო­პო­ლიტ ლეო­ნი­დის სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქად კურთ­ხე­ვა შესრულ­და 1919 წლის 23 თე­ბერ­ვალს კვირას სვეტიც­ხო­ველ­ში. საქართ­ვე­ლოს მთავრო­ბამ სპე­ცია­ლუ­რი მა­ტა­რე­ბე­ლი და­ნიშ­ნა მცხე­თა­ში მორწ­მუ­ნე­თა წასაყ­ვა­ნად. უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი ლეო­ნი­დის კურთხე­ვას დაესწრ­ნენ საე­რო ხელისუფ­ლე­ბის წარმომად­გენ­ლე­ბი ინგლი­სის, საფრან­გე­თის, პო­ლო­ნე­თი­სა და აზერ­ბაი­ჯა­ნის მისიის ხელმძღ­ვა­ნე­ლე­ბი. მცხე­თა­ში იყვნენ ექვ­თი­მე თაყაიშ­ვი­ლი, ზუ­რაბ ავა­ლიშ­ვი­ლი, იუს­ტი­ციის მი­ნისტ­რი შ. ალექ­სი-მესხიშ­ვი­ლი, სა­გა­რეო საქ­მე­თა მი­ნისტ­რის მოადგილე საბახ­ტა­რიშ­ვი­ლი.

უწმი­დეს­მა ლეო­ნიდ­მა ლიტურ­გიის დამთავ­რე­ბის შემდეგ წარ­მოთქ­ვა სიტყ­ვა, მად­ლო­ბა გადაუ­ხა­და დამსწ­რე საზო­გა­დოე­ბას. საზო­გა­დოე­ბისადმი ფრანგულ ენა­ზე წარმოთქ­მულ სიტყ­ვა­ში გ. გვაზავამ აღ­ნიშ­ნა: შეხე­დეთ, რა სი­ხა­რუ­ლი­თა და ენთუზიაზ­მით ხვდე­ბა ყვე­ლა უწმი­დეს­სა და უნე­ტა­რესს კათა­ლი­კოზ-პატრიარქს. გარ­და სარწმუ­ნოებ­რი­ვი გრძნო­ბი­სა, აქ მოქ­მე­დებს კი­დევ სხვა ძა­ლა. უნ­და მოგახ­სე­ნოთ, რომ სრულიად საქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კო­ზი მა­ტა­რე­ბე­ლია ეროვ­ნუ­ლი იდეო­ლო­გიი­სა, იგი გამომ­ხატ­ვე­ლია საქართ­ვე­ლოს პო­ლი­ტი­კუ­რი მთლია­ნო­ბი­სა. სწორედ ეს იდეა ტრია­ლებს ეხ­ლა სა­ქართ­ვე­ლო­ში და აღელ­ვებს ყველას გულს".[19]

საქართ­ვე­ლოს მართლმა­დი­დე­ბელ ეკ­ლე­სია­სა და საე­რო ხელისუფ­ლე­ბას შო­რის გარკ­ვეუ­ლი გაუ­გებ­რო­ბე­ბი წარმოიშ­ვა ეროვ­ნუ­ლი საბ­ჭო­სა და საქართ­ვე­ლოს რესპუბ­ლი­კის 1918 წლის 26 ნოემბ­რის კანო­ნის მიღე­ბის შემდეგ, რო­ცა: 1. ყო­ვე­ლი ტი­პი­სა და საფე­ხუ­რის სა­ხა­ზი­ნო და კერ­ძო უფლე­ბიან სკო­ლა­ში გაუქმ­და საღვ­თო სჯულის სწავ­ლე­ბა და საღვ­თო სჯულის მასწავლებ­ლის თა­ნამ­დე­ბო­ბა; 2. ხსენე­ბულ სკოლებ­ში დაი­ხუ­რა კრე­დი­ტი, რომე­ლიც გახს­ნი­ლი იყო საღვ­თო სჯულის მასწავ­ლე­ბელ­თა ჯამაგი­რი­სათ­ვის".[20] ეს გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა იყო საქართ­ვე­ლოს დე­მოკ­რა­ტიუ­ლი რესპუბ­ლი­კის მთავრო­ბის ათეის­ტუ­რი მიმარ­თუ­ლე­ბის აშ­კა­რა გა­მო­ხა­ტუ­ლე­ბა. მაგრამ ხელი­სუფ­ლე­ბა მარ­ტო ამით არ შემოი­ფარგ­ლა. მი­სი­ვე გადა­წყ­ვე­ტი­ლე­ბით სა­ხალ­ხო განათ­ლე­ბის სამი­ნისტ­როს გადაე­ცა ყო­ფი­ლი სა­სუ­ლიე­რო სასწავლებ­ლე­ბის ქო­ნე­ბა-შე­ნო­ბე­ბი და იქი­დან გამო­ძე­ვე­ბულ იქ­ნა სა­სუ­ლიე­რო პი­რე­ბი, რო­ცა ეკლე­სიის წარმომად­გენ­ლე­ბი მათ მოა­გო­ნებდ­ნენ, რომ ისი­ნიც კა­ნო­ნიე­რი მე­პატ­რო­ნეე­ბი იყვნენ ამ ქო­ნე­ბი­სა, სასამართ­ლოს­კენ უთი­თებდ­ნენ, წა­დით და იქ დაგვიმტ­კი­ცეთ, რომ თქვე­ნიაო. მთავრო­ბამ სპე­ცია­ლუ­რი დეკრე­ტით ეკლესიებს, მო­ნასტ­რებს ჩამოართ­ვა მი­წე­ბი, ვე­ნა­ხე­ბი, სა­თი­ბე­ბი, ტყეე­ბი, წისქ­ვი­ლე­ბი, ე.ი. არსე­ბო­ბის სახ­სა­რი მოუს­პო მათ. ასე­ვე რკინიგ­ზა­ზე იყო მოძღვარ­თა თა­ნამ­დე­ბო­ბა­ნი, რომელ­ნიც მთავრო­ბამ, რო­გორც არა­სა­ჭი­რო გააუქ­მა. ყო­ვე­ლი­ვე ამან აი­ძუ­ლა სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი უწ­მი­დე­სი და უნა­ტა­რე­სი ლეო­ნი­დი წერი­ლით მიე­მარ­თა საქართ­ვე­ლოს დე­მოკ­რა­ტიუ­ლი რესპუბ­ლი­კის მთავრო­ბის თავმჯდო­მა­რის ბ-ნ ნოე ჟორდანიი­სათ­ვის. წე­რილ­ში უწ­მი­დე­სი ლეო­ნი­დი აღნიშ­ნავ­და _ ვერ გა­მი­გია, რით დაგვა­ყე­ნეს კანო­ნის გა­რე­შე? მონასტ­რებ­ში, ეკლე­სიებ­ში ადა­მია­ნე­ბი ცხოვრო­ბენ და რით იარ­სე­ბონ მათ თუ მი­წა არ ექნე­ბათ?.. რომე­ლიც სახელმ­წი­ფოებ­რი­ვი საქ­მე უნ­და გარიგ­დეს მშრო­მე­ლი ბერე­ბის შიმში­ლი­სა­გან გაწყვე­ტით და ჩვე­ნი ქვეყნის საა­მა­ყო ის­ტო­რიუ­ლი ნაშთე­ბის განზრახ და­ნგრე­ვა-განად­გუ­რე­ბით?.. ჩვე­ნი მთავ­რო­ბა სოცია­ლის­ტუ­რია და პრინცი­პუ­ლად ვერ შეგუე­ბია ეკლე­სიას. თა­ნახ­მა ვარ, დია­ხაც ნუ შეე­გუე­ბიან ურიერთს ეკ­ლე­სია და სოცია­ლის­ტე­ბი­ დრო­ზე დაშორდ­ნენ ერთ­მა­ნეთს, მაგრამ გაშო­რე­ბა­შიც სა­ვალ­დე­ბუ­ლოა სა­მართ­ლია­ნო­ბა და ჩვენც მარ­ტო სამართ­ლიან გაყრას ვთხოუ­ლობთ სახელმ­წი­ფო­სა­გან სხვა არა­ფერს".[21]

უწმი­დეს ლეო­ნიდს მიაჩნ­და, რომ თუ მთავ­რო­ბა ცი­ვი­ლი­ზე­ბუ­ლი ფორმით განცალ­კე­ვე­ბას დაუ­ჭერ­და მხარს ეკლე­სიი­სა­გან უნ­და შეეს­ყი­დათ მი­სი უძ­რავ-მოძ­რა­ვი ქო­ნე­ბა, ხო­ლო მი­სი ინტე­რე­სე­ბის უგუ­ლე­ბელ­ყო­ფა მო­სა­წო­ნი არ იყო, იგი მოა­გო­ნებ­და მთავრო­ბის თავმჯდო­მა­რეს "საქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია უმ­თავ­რე­სი და უთ­ვალ­სა­ჩი­ნოე­სი ფაქ­ტო­რია ჩვე­ნი ერის სულიე­რი ცხოვ­რე­ბი­სა. ჩვენს ეკლე­სიას განსაზღვ­რუ­ლი დამ­სა­ხუ­რე­ბა მიუძღ­ვის იმ პირო­ბე­ბის შექმ­ნა­ში, რო­მელ­თა მეო­ხე­ბი­თაც დღეს ჩვენს სამშობ­ლოს დაჰ­ყუ­რებს ეროვ­ნუ­ლი დრო­შა და სახელმწი­ფოებ­რივ ღვაწლს ეწე­ვა ჩვენს დედა­ქა­ლაქ­ში დამფუძ­ნე­ბე­ლი კრე­ბა".[22] რო­გორც მოსა­ლოდ­ნე­ლი იყო, მი­სი უწმი­დე­სო­ბის ლეო­ნი­დის წე­რილს მთავრო­ბის მხრიდან კონკ­რე­ტუ­ლი შე­დე­გე­ბი არ მოჰ­ყო­ლია, ამი­ტომ 1919 წლის 15 მაისს უწ­მი­დე­სი ლეო­ნი­დი შეხვ­და მთავრო­ბის თავმჯდო­მა­რეს, სა­დაც დაწვრი­ლე­ბით გაა­ნა­ლი­ზეს საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის გარ­შე­მო შექმ­ნი­ლი პრობ­ლე­მე­ბი. მთავრო­ბის თავმჯდო­მა­რემ, ნ. ჟორდა­ნიამ საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მეთაურს აღუთქ­ვა, რომ ახ­ლო მომა­ვალ­ში მთავ­რო­ბა მიი­ღებს გადაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას მონასტრე­ბი­სათ­ვის კერ­ძო მესაკუთ­რის ნორმით მი­ღე­ბუ­ლი მიწე­ბის დატო­ვე­ბის შესა­ხებ, მაგრამ სამწუ­ხა­როდ, საქ­მე წინ არ წა­ვი­და. 1919 წლის 9 ივ­ნისს უწ­მი­დე­სი ლეო­ნი­დის ნ. ჟორდა­ნია­სად­მი გაგზავ­ნილ წე­რილ­ში ნათქვა­მი იყო ჩვე­ნი შეხვედ­რი­დან თვე გა­დის და დღევან­დე­ლო­ბამ­დე ამ სა­კით­ხი­სა არა ვი­ცით რა. მონასტ­რე­ბის მდგო­მა­რეო­ბა დღითიდ­ღე უა­რეს­დე­ბა. ბე­რე­ბი ზოგ­ნი შიმში­ლი­სა­გან იხო­ცე­ბიან, ზოგნიც კი არა­ფერს საი­მე­დოს აღარ ხედა­ვენ გარ­შე­მო. გარბიან მონასტ­რე­ბი­დან და ამის გა­მო საქართ­ვე­ლოს საა­მა­ყო ის­ტო­რიუ­ლი ნაშ­თე­ბი სულ უპატ­რო­ნოდ დატო­ვე­ბულ­ნი ხდე­ბია­ნო".[23] მარ­თა­ლია, 1919 წლის ივ­ნის­ში დამფუძ­ნე­ბე­ლი კრების საფი­ნან­სო-საბიუ­ჯე­ტო კო­მი­სია დამფუძ­ნე­ბე­ლი კრების პრეზი­დიუ­მის სა­ხელ­ზე გაგზავ­ნილ მი­მართ­ვა­ში აღნიშ­ნავ­და "გაახ­ლებთ შინა­გან საქ­მე­თა მინისტ­რის მიერ წარმოდ­გე­ნილ კანონპროექტს სამღვდე­ლოე­ბის, საკა­თედ­რო ტაძ­რე­ბი­სა, სა­კა­თა­ლი­კო­ზო და­წე­სე­ბუ­ლე­ბა­თა შენახვი­სათ­ვის 1918 წლის პირ­ვე­ლი აგვის­ტო­დან 1919 წლის პირველ იანვ­რამ­დე გაწეუ­ლი ხარჯე­ბის დასა­ფა­რა­ვად. 2.501.777 მანე­თის დახმარე­ბი­სათ­ვის. კანონპ­როექ­ტი კომი­სიამ გა­ნი­ხი­ლა და მიი­ღო".[23] მაგრამ რეა­ლუ­რი დახ­მა­რე­ბა ეკლე­სიას არ მიუ­ღია.

საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობამ ეკლესიას ფაქტიურად უნდობლობა გამოუცხადა და რელიგიის შესახებ მიღებული კანონით იგი გაუთანაბრა საქართველოს მომქმედ სხვადასხვა კონფესიების “ხელისუფლების ძირითადი მიზანი იყო საქართველოს ეკლესიის იზოლაცია სახელმწიფო პოლიტიკისაგან, რადგან მან კარგად უწყოდა ეკლესიის დიდი ისტორიული ავტორიტეტი ქართველ მოსახლეობაში, რომლის ძირითადი ნაწილი ეკლესიასთან ერთად, სახელმწიფოში გატარებული რეფორმის წინააღმდეგი შეიძლებოდა გამოსულიყო”.[24]

ერთადერთი დადებითი რაც საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობამ გააკეთა ეს იყო 1920 წლის 17 თებერვლის მთავრობის დადგენილება კავკასიის სინოდალური კანტორის გაუქმების შესახებ, ხოლო 7 აგვისტოს დადგენილებით რუსული, ბერძნული და ოსური სამრევლოები დაექვემდებარა საქართველოს ეკლესიას.[25] ამით დასრულდა სამწლიანი გაურკვევლობა, ურთიერთდაპირისპირება და ინტრიგები, რომელსაც მიმართავდა რუსეთის სინოდი საქართველოს ეკლესიის წინააღმდეგ, როცა მათ დაარსეს ამიერკავკასიის საეგზარქოსო და მასში გააერთიანეს არაქართული მრევლი. ისინი ედავებოდნენ საქართველოს საკათალიკოზოს ქონებას, ეკლესია-მონასტრებს. მართალია ოფიციალურად 1920 წლიდან ისინი იძულებულნი გახდნენ დამორჩილებოდნენ სრულიად საქართველოს კათალიკოზ-პატრიარქს, მაგრამ 1921 წლის თებერვლის შემდეგ როცა საქართველო კვლავ რუსეთის საოკუპაციო ჯარებით აივსო რუსული სამრევლოები კვლავ დაუპირისპირდნენ საქართველოს კათალიკოზ-პატრიარქს და აღარ ემორჩილებოდნენ მას. რა თქმა უნდა მათ უკან ისევ რუსეთის ეკლესია იდგა.

1921 წლის 11-12 თე­ბერ­ვალს ვი­თომც "აჯან­ყე­ბუ­ლი მშრომე­ლე­ბის~ დასახმა­რებ­ლად საქართ­ვე­ლოს საზღვ­რე­ბი გად­მო­ლა­ხა ბოლ­შე­ვი­კუ­რი რუსე­თის XI არმიამ. საქართ­ვე­ლოს სახელმწი­ფოებ­რივ დამოუ­კი­დებ­ლო­ბას საფრთ­ხე შეექმ­ნა. საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სია სამშობ­ლოს დამოუ­კი­დებ­ლო­ბის სა­და­რა­ჯო­ზე დად­გა. 1921 წლის 21 თე­ბერ­ვალს თბილის­ში შედ­გა საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს სა­გან­გე­ბო სხდო­მა, რომელ­მაც იმს­ჯე­ლა შექმნილ ვი­თა­რე­ბა­ზე და სპე­ცია­ლუ­რი წერი­ლით მი­მარ­თა მცხე­თა-თბილი­სის, ურბნი­სის, ქუთაის-გაე­ნა­თის, ჭყონ­დი­დი­სა და ცხუმ-ბედიის ეპარქიებს:

"1. ეკლე­სიებ­ში დაუყოვ­ნებ­ლივ გადახ­დილ იქ­ნას პა­რაკ­ლი­სე­ბი მტრები­სა­გან საქართ­ვე­ლოს განთავისუფ­ლე­ბი­სათ­ვის; 2. ეკლე­სიებ­ში წინამძღვ­რე­ბის მიერ განმარ­ტე­ბულ იქ­ნას დღევან­დე­ლი ომის მნიშვ­ნე­ლო­ბა; 3. სამრევ­ლო საბჭოე­ბის მიერ გადა­დე­ბულ იქ­ნას ეკლე­სიის ქონების­გან შე­წი­რუ­ლე­ბა­ნი ომი­სა­გან გამოწ­ვეულ სა­ჭი­როე­ბა­თა დასაკმა­ყო­ფი­ლებ­ლად; 4. მათ მიერ მიღე­ბულ იქ­ნას ზო­მე­ბი ტა­ძარ­თა გან­ძეუ­ლო­ბი­სა და სიწმინ­დე­თა დასა­ცა­ვად; 5. იმა­ვე საჭიროე­ბი­სათ­ვის წირ­ვა-ლოცვის დროს შეკრე­ბილ იქ­ნას ნება­ყოფი­ლო­ბი­თი შე­წი­რუ­ლო­ბა; 6. კრებულის წევრ­თა მიერ მიღე­ბულ იქ­ნას ყო­ველგ­ვა­რი ზო­მე­ბი ჯარ­ში გაწვეულ­თა ოჯა­ხე­ბის სულიერ მოთხოვ­ნი­ლე­ბა­თა დაუყოვ­ნებ­ლივ დასაკმა­ყო­ფი­ლებ­ლად".[26]

სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წერი­ლით მი­მარ­თა უწმი­დეს­მა ლეო­ნი­დიმ 1921 წლის 22 თე­ბერ­ვალს, სა­დაც უნ­და ემსჯე­ლათ შემდეგ საკით­ხებ­ზე: 1. სად და რო­გორ იქ­ნას და­ცუ­ლი ომი­სა­გან მოსალოდ­ნელ საშიშ­როე­ბი­სა­გან სოფ­ლე­ბი­სა და ქალა­ქის ეკლე­სიე­ბის გან­ძეუ­ლო­ბა და სიწმინ­დე? 2. სად იქ­ნას და­ცუ­ლი სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს ქო­ნე­ბა და არ­ქი­ვი? 3. რო­გორ შეიც­ვა­ლოს ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბის წე­სე­ბი ამ შიშია­ნო­ბის ჟამს? 4. რო­გორ მო­ვიქ­ცე პირა­დად მე, ვი­ნი­ცო­ბაა ჩვენ­მა მთავრო­ბამ მოახ­დი­ნოს ქალა­ქის ევა­კუა­ცია? 5. რა ზომე­ბის მი­ღე­ბაა სა­ჭი­რო სა­კა­თა­ლი­კო­ზო­ში ომი­სა­გან შექმ­ნი­ლი არაჩ­ვეუ­ლებ­რი­ვი პირო­ბე­ბის გა­მო".[27] საქართ­ვე­ლოს ეკლესიი­სათ­ვის განსაკუთრებული მნიშვ­ნე­ლო­ბა ჰქონ­და თბილი­სის საკითხს, რო­ცა მთავრო­ბამ მიი­ღო თბილი­სის დატო­ვე­ბის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა სრულიად საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭომ მიი­ღო დად­გე­ნი­ლე­ბა საეკ­ლე­სიო განძეუ­ლო­ბის, ძვირ­ფა­სი ხატე­ბის თბილი­სის ეკ­ლე­სია-მონასტ­რე­ბი­დან გა­მო­ტა­ნი­სა და ქუთაის­ში ევა­კუა­ციის შესა­ხებ. ამა­ვე დროს მან თხოვნით მი­მარ­თა შინა­გან საქ­მე­თა სამი­ნისტ­როს გამოე­ყო დაც­ვა რკინიგ­ზა­ზე განძეუ­ლო­ბის უსაფრთ­ხოდ გადა­ტა­ნისათვის. სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს სპე­ცია­ლუ­რი რწმუნე­ბით აღ­იჭურ­ვა ეპის­კო­პო­სი და­ვითი (კა­ჭა­ხი­ძე) და არ­ქი­მანდ­რი­ტი პავ­ლე (ჯა­ფა­რი­ძე), რომელ­ნიც პა­სუხს აგებდ­ნენ განძის უსაფრთ­ხოე­ბა­ზე. უწმენდისმა ლეონიდმა ასეთი წერილით მიმართა დიმიტრი ლაზარაშვილს: “მამაო დიმიტრი, მთავრობა მზად არის მოგვცეს მცველები და გადავიტანოთ რკინიგზით ჩვენი განძეულობა ქუთაისში. თუ ჩვენ ყველა ამას მივიტანთ ვაგზლამდე. აბა დატრიალდი იშოვე რამდენიმე ურემი და ჩააბარე რკინიგზაზე. რაც შეიძლება ჩქარა”.[28] 24 თე­ბერ­ვალს უწმი­დეს­მა და უნე­ტა­რეს­მა ლეონიდ­მაც და­ტო­ვა თბი­ლი­სი და ქუთაის­ში წა­ვი­და, ხო­ლო სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს დროე­ბითი თავმჯდო­მა­რის მოვა­ლეო­ბას დე­კა­ნო­ზი კა­ლისტ­რა­ტე ცინ­ცა­ძე ასრუ­ლებ­და. რო­ცა მთავრო­ბამ მიი­ღო გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა ემიგ­რა­ცია­ში წასვლის და ამა­ვე დროს საქართ­ვე­ლოს ეროვ­ნუ­ლი სიწმინ­დეე­ბის, განძის წაღე­ბის შესა­ხებ, ეს იყო თავზარ­დამ­ცე­მი სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ ლეონი­დი­სათ­ვის, რომელ­მაც სასწ­რა­ფო აუ­დენ­ცია ით­ხო­ვა ნოე ჟორდანიას­თან და უსია­მოვ­ნო საუ­ბა­რიც ჰქონ­და მასთან. საქართ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბა ემიგ­რა­ცია­ში გაემგ­ზავ­რა 11 მარტს, განძეუ­ლო­ბით დატვირ­თუ­ლი კრეი­სე­რი "ერ­ნესტ რე­ნა­ნი" ბათუ­მი­დან გა­ვი­და. საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი უწ­მი­დე­სი და უნა­ტა­რე­სი ლეო­ნი­დი 13 აპ­რილს თბილის­ში დაბრუნ­და... აღარ დამოუ­კი­დე­ბე­ლი სა­ხელმ­წი­ფო, აღარც საეკ­ლე­სიო სიწმინ­დე­ნი, პატრიარ­ქი თითქოს უც­ხო ქა­ლაქ­ში დაბრუნ­და გა­პარ­ტა­ხე­ბუ­ლი ქუ­ჩე­ბი, დაღვრე­მილ-გა­ტან­ჯუ­ლი ქართ­ვე­ლო­ბა და გა­ხა­რე­ბუ­ლი უც­ხო ტო­მელ­ნი. ასე­თი გამხ­და­რი­ყო ქართველ­თა დე­და­ქა­ლა­ქი... “ახალ­მა ხელისუფ­ლე­ბამ პირ­ვე­ლი სიურპ­რი­ზი დაახ­ვედ­რა მას. საპატრიარ­ქოს ჩამოართ­ვა ერთა­დერ­თი ავ­ტო­მო­ბი­ლი... წინ კი­დევ ბევ­რი უსია­მოვ­ნე­ბა­ნი იყო მოსა­ლოდ­ნე­ლი".[28]

თავი III

სა­სუ­ლიე­რო პერიოდიკა: ჟურნალ "სვეტიც­ხოვ­ლის" და "ახა­ლი სიტყვის" პრო­ფი­ლი

საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის აღდგე­ნის შემდეგ ეკლე­სიის დროე­ბი­თი მმართვე­ლო­ბის კომი­ტე­ტის გადაწყ­ვე­ტი­ლე­ბით შეიქმ­ნა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ყო­ველკ­ვი­რეუ­ლი ოფიცია­ლუ­რი ორ­გა­ნო, ჟურ­ნა­ლი "სვეტიც­ხო­ვე­ლი", რომლის რე­დაქ­ტო­რად დაინიშნა პავ­ლე ინგო­როყ­ვა. ჟურნა­ლის და­ნიშ­ნუ­ლე­ბა კარგად იყო გაც­ხა­დე­ბუ­ლი სარე­დაქ­ციო წე­რილ­ში "მომენტი­სათ­ვის", სა­დაც აღ­ნიშ­ნუ­ლი იყო: "ჟურ­ნა­ლი თა­ვი­სი სახე­ლით გვა­გო­ნებს წმი­და აკ­ვანს ჩვე­ნი სულიე­რი აღორ­ძი­ნე­ბი­სას, იგი თა­ვის ვა­ლად დაი­სა­ხავს ხე­ლი შეუწ­ყოს ეკლე­სიის ერთგულ შვილ­თა დარაზმ­ვას ახა­ლი ცხოვრები­სათ­ვის საბრძოლ­ვე­ლად სარწმუ­ნოებ­რი­ვი ცხოვრე­ბის აყვა­ვე­ბისა და წარმატე­ბი­სათ­ვის".[1]

ჟურ­ნა­ლი თავის ფურცლებზე დიდ ად­გილს უთ­მობ­და საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის სა­კით­ხებს, მკაც­რი კრიტი­კის ქარცეცხლ­ში ატა­რებ­და რუსე­თის დროე­ბი­თი მთავ­რო­ბი­სა და ეკლე­სიის სინო­დის პოზი­ციას საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მი­მართ რ. ივანიც­კის /ინ­გი­ლო/ მარ­თე­ბუ­ლი შენიშვ­ნით "რევო­ლუ­ციურ­მა რუ­სეთ­მა ისე­თი­ვე და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა გამოი­ჩი­ნა მცი­რე ერე­ბის მოთხოვ­ნი­ლე­ბი­სად­მი, რო­გორც დასა­მა­რე­ბულ რუსე­თის თვითმპყრო­ბე­ლო­ბამ, ველი­კო­რუს­თა პრი­მა­ტი ძველე­ბუ­რად გა­მოც­ხა­დე­ბუ­ლია რუსე­თის სახელმ­წი­ფოს მაცოცხ­ლე­ბელ ძარღვად. ცალმხრი­ვად გა­გე­ბუ­ლი დი­დი და გა­ნუ­ყო­ფე­ლი რუსე­თის იდეა გამოსჭ­ვი­ვის იმა­ში, რომ სახელმ­წი­ფოს მესვეურ­ნი სასტი­კად ებრძვიან ერ­თა აღორ­ძი­ნე­ბას და ფაქტიუ­რად უარ­ყო­ფენ საქვეყ­ნოდ აღია­რე­ბულ თვითგა­მორკ­ვე­ვას".[2] სტატიის ავტო­რის აზ­რით, ბიუ­როკ­რა­ტიუ­ლი რუსე­თის ნარჩე­ნე­ბის მიერ დამტ­კი­ცე­ბუ­ლი საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბის დე­ბუ­ლე­ბა, რომე­ლიც ნაციო­ნა­ლურ ავტო­კე­ფა­ლიას იმე­ტებს, ქართველე­ბი­სათ­ვის მხოლოდ სა­ძირკ­ვე­ლი იქ­ნე­ბა ეკლე­სიის გა­ნახ­ლე­ბი­სა, იმ ავ­ტო­კე­ფა­ლიი­სა, რომე­ლიც საბო­ლოოდ გაა­თა­ვი­სუფ­ლებს საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიას.

ჟურ­ნა­ლი დაწვრი­ლე­ბით აშუ­ქებდა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბის დროე­ბი­თი კომი­ტე­ტის მიერ პე­ტერ­ბურგ­ში გაგზავ­ნი­ლი დელე­გა­ციის მუშაო­ბის ან­გა­რიშს, საქართ­ვე­ლოს პირ­ვე­ლი საეკ­ლე­სიო კრების მო­სამ­ზა­დე­ბე­ლი კომი­სიის სხდომის ანგარიშებს. იგი აც­ნობდა საზო­გა­დოე­ბას საეკ­ლე­სიო კრების დღის წეს­რიგს, ჩატა­რე­ბის ვა­დებს, საეკ­ლე­სიო კრების დელე­გა­ტე­ბის არჩე­ვის წესს. ჟურ­ნა­ლი განმარ­ტავ­და რამ გა­ნა­პი­რო­ბა თბილე­ლის კათედ­რის აღდ­გე­ნა და ტფი­ლე­ლი მიტრო­პო­ლი­ტის არ­ჩევ­ნე­ბი. დროე­ბი­თი მთავრო­ბის მიერ  დამტკი­ცე­ბულ  დე­ბუ­ლე­ბა­ში  საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოს-პატრიარქს უწო­დეს ქართველ­თა კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი და მცხეთის მთავა­რე­პის­კო­პო­სი. ეს შემთხვე­ვით არ მომხ­და­რა. ამით ხა­ზი გაეს­ვა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ნაციო­ნა­ლურ ავტო­კე­ფა­ლიას და თბილი­სის კა­თედ­რა განუმ­ზა­დეს ეგზარ­ქოს ყო­ფილ პლა­ტონს. რომელიც ამიერკავკასიის ეგზარქოსად უნდა გამოცხადებულიყო. ეს რომ არ მომხ­და­რი­ყო, 12 მარტის დადგე­ნი­ლე­ბით, საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბის დროე­ბით­მა კომი­ტეტ­მა აღად­გი­ნა თბი­ლე­ლი მიტრო­პო­ლი­ტის კა­თედ­რა: "13 აგვის­ტოს კრებამ ერთხმად დაამტ­კი­ცა თბილელ მიტრო­პო­ლი­ტად ლეო­ნი­დი".[3]

15 აგვის­ტოს სიო­ნის საკა­თედ­რო ტა­ძარ­ში წირვის დამთავ­რე­ბის შემდეგ მთავარ­დია­კონ­მა და­ვით სალა­რი­ძემ გამოაც­ხა­და: "განბ­ჭო­ბი­თა და გამოწ­ვილ­ვი­თა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დროე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბი­სა და სამღვ­დე­ლო­თა და საე­რო­თა დას­თა თბი­ლი­სი­სა და სხვა­თა საქართ­ვე­ლოს ქა­ლაქ­თაი­თა თავდადგ­მულ ექმ­ნა უძ­ვე­ლე­სი საყ­და­რი ტფილელ მიტრო­პო­ლიტ­თაი, რომე­ლიც ერ­თი საუ­კუ­ნე გა­ნიც­დი­და ქვრი­ვო­ბა­სა, ხო­ლო საყდარ­სა ამა­სა ზე­და შთა­გო­ნე­ბი­თა სუ­ლი­სა წმი­დი­სა და შემოკ­რე­ბილ­თა ერთსუ­ლო­ვან თანხმო­ბით აღრ­ჩე­ვი­თა აღიყ­ვა­ნე­ბის სრულიად საქართ­ვე­ლოს  ეკლე­სიის კათა­ლი­კოს-პატრიარ­ქის მო­საყდ­რე ეპის­კო­პო­სი გურია-ოდი­ში­სა ყოვლად უსამღვ­დე­ლოე­სი ლეო­ნი­დი".[4]

ჟურნალ­ში გამოქვეყ­ნე­ბულ სტატიებ­ში არ­ქი­მანდ­რი­ტი ნა­ზა­რი ეხე­ბო­და ბერ-მონა­ზონ­თა კრების სა­კით­ხებს, რა გზე­ბი­თა და საშუა­ლე­ბე­ბით იყო შე­საძ­ლე­ბე­ლი ბერ-მო­ნაზვ­ნუ­რი ცხოვრე­ბის აღდ­გე­ნა საქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია-მონასტ­რებ­ში. ჟურ­ნა­ლი არ ივიწ­ყებ­და საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დამოუკი­დებ­ლო­ბი­სათ­ვის მებრძოლ, გარდაცვ­ლილ პირებ­საც სტა­ტია­ში "ახ­ლო წარსუ­ლი­დან".[5] საზო­გა­დოე­ბას შეახ­სე­ნებ­და მღვდელ ილა­რიონ ჯა­შის ნა­თელ სა­ხელს, პი­როვ­ნე­ბი­სა, რომელ­მაც დი­დი რო­ლი შეას­რუ­ლა 1905-06 წლებ­ში საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტოკე­ფა­ლიი­სათ­ვის საზო­გა­დოე­ბის დარაზმ­ვის საქ­მე­ში, მი­სი პროკ­ლა­მა­ციე­ბი თუ მამ­ხი­ლე­ბე­ლი სტა­ტიე­ბი, ეგზარ­ქოს ნიკონი­სათ­ვის მიუ­ღე­ბე­ლი იყო. მა­მა ილა­რიო­ნი საქართ­ვე­ლო­დან გაა­ძე­ვეს, შემდეგ კი რუ­სეთ­ში გადა­სახ­ლე­ბუ­ლი 1911 წელს მოკლეს კი­დეც. მაგრამ ქართ­ვე­ლი სა­ზო­გა­დოე­ბა არ ივიწ­ყებ­და მას - შენ­დო­ბა ტანჯულ გმირ­სა! სა­ლა­მი თქვენ სუ­ლით მრავალ­წა­მე­ბუ­ლის წამე­ბულ­ნო ნეშტ­ნო - ასე ამთავ­რებ­და წე­რილს "ახე­ლის" ფსევ­დო­ნიმს ამო­ფა­რე­ბუ­ლი პი­როვ­ნე­ბა.

ჟურნალ­ში დი­დი ად­გი­ლი ეთ­მო­ბოდა რუ­სეთ­ში მიმ­დი­ნა­რე მოვლე­ნე­ბის ანა­ლიზს. ამ მხრივ საინ­ტე­რე­სო დაკვირ­ვე­ბა­ნი აქვს რ. ივანიც­კის, რომლის აზრი­თაც რუ­სეთ­ში თებერვ­ლის რევო­ლუ­ციის მონაპოვ­რის და­მარც­ხე­ბა უცილობ­ლად გამოიწ­ვევდა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის მოსპო­ბას. ჟურნალ­ში დაწვ­რი­ლე­ბი­თ იყო გან­ხი­ლუ­ლი რუსე­თის საეკ­ლე­სიო კრე­ბა­ზე პლატონ ეგზარქოს­ყო­ფი­ლის სიტყვა, რომელ­შიც კრებას მუქ ფე­რებ­ში დაუ­ხა­ტა 1917 წლის 12(25) მარტის შემდგომ სა­ქართ­ვე­ლო­ში შექმ­ნი­ლი ვი­თა­რე­ბა და გა­ნაც­ხა­და, რომ იგი საქართ­ვე­ლოს ეგზარ­ქო­სო­ბი­დან გადაა­ყე­ნა სამ­მა ეპის­კო­პოს­მა, რომ თბილის­ში მართლმა­დი­დე­ბელ ქრის­ტია­ნებს დევნიან, რომ ქართვე­ლე­ბის ბრბომ ეპის­კო­პოს ლეო­ნი­დის მეთაუ­რო­ბით დაი­კა­ვა ეგზარ­ქო­სის სა­სახ­ლე, რომ ხელისუფ­ლე­ბამ სა­თა­ნა­დო შე­ფა­სე­ბა უნ­და მისცეს ამ ფაქ­ტებს. ბუ­ნებ­რი­ვია, პლატონ ეგზარქოს­ყო­ფი­ლის გამოსვ­ლამ რუ­სი შოვინის­ტე­ბის გააფთ­რე­ბა გამოიწ­ვია, მათ მოსთხო­ვეს ხელისუფ­ლე­ბას გა­დამჭ­რე­ლი ზო­მე­ბი მიე­ღო ქართვე­ლე­ბის წინააღმ­დეგ. ჟურნალ­ში პლატო­ნის ჭორე­ბის გასაბა­თი­ლებ­ლად და­ბეჭ­დი­ლია თბილი­სის მილი­ციის უფრო­სის ყაჩუ­ხო­ვის მოხ­სე­ნე­ბა ა. ჩხენკე­ლი­სად­მი, სა­დაც დაწვ­რი­ლე­ბი­თაა აღ­წე­რი­ლი, რა ვი­თა­რე­ბა­ში დაი­კა­ვა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დროე­ბი­თი მართ­ვა-გამგეო­ბის კომი­ტეტ­მა მიტრო­პო­ლიტ ლეო­ნი­დის მეთაუ­რო­ბით ყო­ფი­ლი ეგზარ­ქო­სის სა­სახ­ლე, რო­გორ ჩა­ტარ­და აღ­წე­რე­ბი და ქო­ნებ­რი­ვი გაყო­ფის კომი­სიის ჩამოსვ­ლამ­დე რო­გორ დაი­ლუ­ქა ეგზარ­ქო­სის სა­მუ­შაო ოთა­ხე­ბი. მილი­ციის უფ­რო­სი დასძენ­და, რომ არა­ვი­თარ ძალა­დო­ბას ად­გი­ლი არ ჰქო­ნიაო.

ჟურნალ­ში დაი­ბეჭ­და "წე­სი, რო­მე­ლი იქმნე­ბის ხელ­დასხ­მა­სა ზე­და ეპის­კო­პო­ზი­სა",[6] "კურთ­ხე­ვაი და საყდრად აღყ­ვა­ნე­ბაი კა­თო­ლი­კო­ზი­საი".[7] რომე­ლიც ძვე­ლი ხელნა­წე­რე­ბის მიხედ­ვით აღად­გი­ნა დეკა­ნოზ­მა კორ­ნე­ლი კეკე­ლი­ძემ. ჟურნა­ლის მე­სა­მე ნო­მე­რი ეძღვ­ნე­ბა სრულიად საქართ­ვე­ლოს საეკ­ლე­სიო კრებას და კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის არ­ჩევ­ნებს. "დასაწ­ყის­სა მეათცხ­რა­მე­ტი­სა საუ­კუ­ნი­სა­სა დაყე­ნე­ბულ იქმ­ნა თვით­თა­ვო­ბაი ეკ­ლე­სიი­სა ჩუე­ნი­საი, წარი­ტა­ცეს ჩუენ­გან მამაი მა­კურთ­ხე­ვე­ლი და დაგუა­მორ­ჩი­ლეს ჩვენ საყდარ­სა უც­ხო­სა. ამი­სა გა­მო შეირ­ყა ტრა­პე­ზი ჩუე­ნი და მოოხრ­დენ სა­ვა­ნე­ნი ჩუენ­ნი... შემოვკრ­ბით დღეს, რა­თა განვამტ­კი­ცოთ გუა­მი ეკ­ლე­სიი­სა ჩუე­ნი­საი, შთავბე­როთ მას ში­ნა სუ­ლი ცხო­ვე­ლი, შემოვზ­ღუ­დოთ იგი მოძ­ღუ­რე­ბი­თა მართ­ლი­სა სარწ­მუ­ნეო­ბი­საი­თა და შევმო­სოთ იგი კუარ­თი­თა ჯე­რო­ვა­ნი­სა მართ­ვა-გამ­გეო­ბი­საი­თა".[8] ჟურნალ­ში აღ­წე­რი­ლი იყო პირველი საეკლ­სიო კრების მიმ­დი­ნა­რეო­ბა და კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქად კირიონ II  არჩევა. ჟურ­ნა­ლი ფართოდ იხი­ლავდა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბის დებუ­ლე­ბას, სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს პერსო­ნა­ლურ შემადგენ­ლო­ბას, კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ კირიონ II წე­რი­ლებს მსოფ­ლიო პატრიარქ ბა­სილ III, რო­მის პა­პის, ყო­ველ­თა სო­მეხ­თა კათა­ლი­კო­ზის გე­ვორქ V მი­მართ, რომლებ­შიც გა­მოთქ­მუ­ლი იყო სურ­ვი­ლი თანამშ­რომ­ლო­ბი­სა და ურთიერ­თო­ბი­სა. ერ­თი შეხედ­ვით, თითქოს უცნაუ­რია, რო­ცა მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის პატრიარ­ქი თანამშრომ­ლო­ბას სთა­ვა­ზობდა განსხ­ვა­ვე­ბუ­ლი კონფენ­სიე­ბის წარმომად­გენ­ლებს, მაგრამ ეს თანამშ­რომ­ლო­ბა არ ეხე­ბოდა დოგმა­ტურ სფეროს, თუმ­ცა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მეთაუ­რი კარგად ხე­დავდა, რომ საქ­მე ეხე­ბოდა მრავალრიც­ხო­ვან სომხურ დიასპო­რას­თან და კა­თო­ლი­კე ქართველებ­თან ურთიერ­თო­ბის ურთუ­ლეს პრობლემებს. ჟურნალ­ში და­ბეჭ­დი­ლი იყო ცნო­ბი­ლი რუ­სი სლა­ვო­ფი­ლი­სა და საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის მებრძო­ლის ნიკო­ლოზ დურნო­ვოს მი­სალ­მე­ბა ქართ­ვე­ლი სამღვდე­ლოე­ბი­სად­მი, რუსე­თის საეკ­ლე­სიო კრების მიმდი­ნა­რეო­ბის ქრონი­კა, საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის კა­თა­ლი­კოზთა, კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ­თა მამადმთავ­რო­ბის ქრონოლო­გია, რომე­ლიც შეუდ­გე­ნია პავ­ლე ინგოროყ­ვას. ამ ქრონო­ლო­გიით უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი კირიონ II იყო 123-ე მა­მადმ­თა­ვა­რი.

ჟურნალ­ში დაი­ბეჭ­და დეკა­ნოზ კორ­ნე­ლი კეკე­ლი­ძის პო­ლე­მი­კუ­რი მოხ­სე­ნე­ბა, რომე­ლიც მან წაი­კით­ხა 1917 წლის საეკ­ლე­სიო კრე­ბა­ზე "ღვთისმ­სა­ხუ­რე­ბა და სამღვ­დე­ლოე­ბა",[9] რომლის ძი­რი­თა­დი დე­ბუ­ლე­ბა­ნი შემ­დე­გია: "1. სა­ჭი­როა ჩვე­ნი ღვთისმ­სა­ხუ­რე­ბა გამარტივ­დეს, ცხოვრე­ბას დაუახ­ლოვ­დეს და, შეძლების­დაგ­ვა­რად, შინაარ­სით და ფრაზეო­ლო­გიით საშუა­ლო მლოცველ-მორწმუნე­თათ­ვის გა­სა­გე­ბი იყოს; 2. საღვ­თო და საეკ­ლე­სიო წიგნე­ბის საბეჭ­და­ვად უნ­და შემო­ღე­ბულ იქ­ნას მხედ­რუ­ლი ან­ბა­ნი, ვინაი­დან ამ შემთხ­ვე­ვა­ში ეს წიგ­ნე­ბი ფარ­თო მასისათ­ვის უფ­რო ხელ­მი­საწვ­დო­მი იქ­ნე­ბა; 3. კრებუ­ლის წევრთათ­ვის სა­ვალ­დე­ბუ­ლო არ უნ­და იყოს ეკლე­სიის გა­რე­თ ანა­ფო­რის ტა­რე­ბა; 4. მათთვის არც გრძე­ლი თმე­ბი­სა და წვერის ტა­რე­ბა უნ­და იყოს სა­ვალ­დე­ბუ­ლო, ესეც კერ­ძო სურვილ­ზე უნ­და იყოს და­მო­კი­დე­ბუ­ლი".[10] საქართ­ვე­ლოს საეკ­ლე­სიო კრებამ არ გაი­ზია­რა დეკ. კ. კეკე­ლი­ძის მიერ წარმოდ­გე­ნი­ლი დებუ­ლე­ბის არც ერ­თი მუხ­ლი. ჟურ­ნა­ლი "სვეტიც­ხო­ვე­ლი" გამოკ­ვე­თი­ლად იყო საქართ­ვე­ლოს საპატრიარ­ქოს ორ­გა­ნო, მაგრამ სარე­დაქ­ციო კოლე­გიის ზოგიერთ­მა წევრ­მა (მღვ. ილია შუბ­ლა­ძე, ქრის­ტე­ფო­რე ციცქიშ­ვილ­ი) მოინ­დო­მეს ჟურნა­ლის საპატრიარ­ქოს ოპო­ზი­ციურ ორგა­ნოდ გა­დაქ­ცე­ვა, რა­საც ეწინააღმ­დე­გე­ბოდ­ნენ მღვ. იო­სებ ჩი­ჯა­ვა­ძე, ალექ­სი მი­ქე­ლა­ძე, კა­ლისტ­რა­ტე ცინ­ცა­ძე. ამ დაპირის­პი­რე­ბამ ჟურნა­ლის გაუქ­მე­ბა გამოიწ­ვია, რაო­დენ სამ­წუ­ხა­რო იყო, რომ ასე კარგად დაწ­ყე­ბუ­ლი საქ­მე პი­რად­მა ამბი­ციებ­მა შეი­წი­რა.

1918 წლის 25 თე­ბერ­ვალს გა­მო­ვი­და ახა­ლი სა­სუ­ლიე­რო ჟურ­ნა­ლი "ახა­ლი სიტყ­ვა", რომლის რე­დაქ­ტო­რი იყო ქრის­ტე­ფო­რე ციცქიშ­ვი­ლი და მა­ტე­რია­ლუ­რი მხარდამ­ჭე­რი თბი­ლე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტი ლეო­ნი­დი, რო­გორც ჟურნა­ლის სარე­დაქ­ციო წე­რი­ლი იტ­ყო­ბი­ნე­ბო­და მა­თი მი­ზა­ნი იყო "საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ფაქ­ტიუ­რი გა­ნახ­ლე­ბა, და ბრძო­ლა ყოველგ­ვარ ჩაგვ­რა-უსამართ­ლო­ბას­თან".[11] ვითვა­ლის­წი­ნებთ რა იმ გარე­მოე­ბას, რომ ჟურ­ნა­ლი "ახა­ლი სიტყ­ვა" საქართ­ვე­ლოს არ­ცერთ ბიბ­ლიო­თე­კა­სა და წიგნსა­ცავ­ში არ მოი­პო­ვე­ბა და მხოლოდ კერ­ძო კო­ლექ­ცია­ში შე­მორ­ჩა, უფ­რო დაწვრი­ლე­ბით გა­ვაც­ნობთ ჟურნა­ლის პუბლიკაციებს საზო­გა­დოე­ბას. ჟურნალ­ში დაბეჭ­დილ პუბლი­კა­ციე­ბის უმრავ­ლე­სო­ბას ავ­ტო­რე­ბი ფსევდო­ნი­მე­ბით აქვეყ­ნებდ­ნენ, თუმ­ცა ცნო­ბი­ლია თითოეუ­ლი ფსევდო­ნი­მის ავტო­რის ვინაო­ბა. განსაკუთ­რე­ბით აღსა­ნიშ­ნა­ვია მღვ. ქრის­ტე­ფო­რე ციცქიშ­ვი­ლის  პუბ­ლი­კა­ციე­ბი,  რომე­ლიც  მი­მარ­თუ­ლი იყო საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის უწ­მი­დე­სი კირიო­ნის, სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევრების წინააღმ­დეგ. იგი ყველა­ფერ­ში მოით­ხოვ­და განახ­ლე­ბას, "არ კმა­რა საქართ­ვე­ლოს საეგზარ­ქო­სოს საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­სო დაერქ­ვას, არ კმა­რა ძვე­ლი ტიტუ­ლე­ბის აღდ­გე­ნა, ძველის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო შესამოს­ლე­ბის გა­მომ­ზეუ­რე­ბა, სა­ჭი­როა ფხი­ნო­ბა, შე­მოქ­მე­დე­ბი­თი მუშაო­ბის გა­ჩა­ღე­ბა, უნა­რი მოქ­მე­დი ძალე­ბის შემჩ­ნე­ვი­სა, და­ფა­სე­ბი­სა და მა­თი შეთანხ­მე­ბუ­ლად და­რაზმ­ვი­სა. ეკ­ლე­სიუ­რი ცხოვრე­ბის გა­ნახ­ლე­ბი­სა".[12] ჟურნა­ლის ფურცლებ­ზე გამოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი მასა­ლე­ბის შინაარ­სი ააშ­კა­რა­ვებდა აშ­კა­რა დაპირის­პი­რე­ბას სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევ­რებს შო­რის. ერთ მხა­რე­ზე იყვნენ უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი კირიონ II და მი­სი მომხ­რეე­ბი, მეო­რე მხა­რე­ზე თბი­ლე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტი ლეო­ნი­დი თა­ვი­სი თანამოაზ­რეე­ბით. ეს დაპი­რის­პი­რე­ბა გა­მოწ­ვეუ­ლი იყო 1917 წლის 17 სექტემბ­რის არჩევ­ნე­ბით. მიტ­რო­პო­ლი­ტი ლეო­ნი­დი და მი­სი თანა­მოაზ­რეე­ბი თვლიდნენ, რომ საპატ­რიარ­ქო ტახტ­ზე პატრიარ­ქის მოვა­ლეო­ბის შემს­რუ­ლე­ბე­ლი ლეო­ნი­დი უნ­და ასუ­ლი­ყო, ისი­ნი გაოგ­ნე­ბუ­ლი დარჩნენ კენჭისყ­რის შედე­გე­ბით, სა­დაც უპი­რა­ტე­სო­ბა მოი­პო­ვა ეპის­კო­პოს­მა კირიონ­მა და გახ­და ავტოკეფალიააღდ­გე­ნი­ლი საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის პირ­ვე­ლი კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი. ლეო­ნიდ მიტრო­პო­ლი­ტის მომხრეებ­მა სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო­ში მოი­ყა­რეს თა­ვი და იქი­დან დაიწ­ყეს ბრძო­ლა უწ­მი­დე­სი კირიო­ნის წინააღმ­დეგ. მიტრო­პო­ლიტ ლეო­ნიდ­სა და კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ კირიონ II შო­რის სულ წვრილმან საკით­ხებ­ზე განსხვა­ვე­ბული აზრი დიდ და­ვა­ში გადაიზრ­დე­ბო­და ხოლ­მე. მაგალითად რო­ცა კათა­ლი­კოზ­მა მოინ­დო­მა მცხეთის ჯვრის მონასტ­რის მღვდელ-მონა­ზო­ნის მირია­ნის არქი­მანდ­რი­ტად კურთ­ხე­ვა, მიტრო­პო­ლიტ­მა ლეო­ნიდ­მა გა­ნაც­ხა­და, რომ მცხეთის ჯვა­რი თბილი­სის ეპარ­ქია­ში შე­დის, ხო­ლო მირია­ნის არქი­მანდ­რი­ტობა ნაად­რე­ვიაო.[13] კათა­ლი­კოზ­მა მღვდელ­მო­ნა­ზო­ნი მირია­ნი არქი­მანდ­რი­ტად და დია­კო­ნი ტი­მო­თე ბა­კუ­რა­ძე მღვდლად მაინც აკურთ­ხა, მაგრამ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭომ, რომელ­საც კირიონ II ავადმ­ყო­ფო­ბის გა­მო მიტრო­პო­ლიტი ლეო­ნი­დი თავმჯდო­მა­რეო­ბდა, არქი­მანდ­რიტ მირიანს და მღვდელ ტი­მო­თე ბაკუ­რა­ძეს მღვდელმ­სა­ხუ­რე­ბა აუკრ­ძა­ლა.[14] 1918 წლის 28 მარტს ავადმ­ყო­ფო­ბის შემდეგ კა­თა­ლი­კო­ზი კირიონ II პირვე­ლად დაესწ­რო სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს სხდომას და ზემოთხ­სე­ნე­ბულ სა­სუ­ლიე­რო პი­რებს მღვდელმსა­ხუ­რე­ბის უფ­ლე­ბა აღუდ­გი­ნა, რა­მაც კი­დევ უფ­რო დაამ­ძი­მა ურთიერ­თო­ბა­ნი სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო­ში. ჟურ­ნა­ლი აც­ხა­დებდა: "23 მაისს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო რვა წევრ­მა (12-დან) შეი­ტა­ნა პროტეს­ტი იმ თვითნე­ბო­ბის შესა­ხებ, რომე­ლიც გა­მე­ფე­ბუ­ლია საბ­ჭო­ში კათა­ლი­კო­სის მიერ".[15] ჟურნალ­ში და­ბეჭ­დი­ლი მოხ­სე­ნე­ბა[16] არის სა­ში­ნე­ლი ცი­ლის­წა­მე­ბი­სა და თავხე­დო­ბის ნი­მუ­ში, რომლის ავ­ტო­რე­ბი უწ­მი­დე­სი კირიონს ბრალს სდებდენ საეკ­ლე­სიო მართ­ვა-გამ­გეო­ბა­ში აბსო­ლუ­ტიზ­მი­სა და მონარქიზ­მის დამ­ყა­რე­ბა­ში, მა­თი აზ­რით, კათა­ლი­კოზ-პატრიარქს არ ჰქონ­და უფ­ლე­ბა სა­სუ­ლიე­რო სასწავლებ­ლე­ბის ავ­ტო­ნო­მია­ში ჩა­რე­ვი­სა, მღვდელმო­ნა­ზონ მირია­ნის კურთ­ხე­ვი­სა, ტი­მო­თე ბაკუ­რა­ძის მღვდლად კურთ­ხე­ვი­სა, ისი­ნი საყვე­დუ­რო­ბდენ უწმი­დეს კირიონ II სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს დაუკით­ხა­ვად საბჭოს წევ­რებს აძ­ლევს შენიშვ­ნას, რომ ეკლესიი­სათ­ვის "თავ­და­დე­ბუ­ლი ადა­მია­ნი და­ვით დავი­დოვ-დავი­თაშ­ვი­ლი არ აირჩია საკა­თა­ლი­კო­ზოს კანცე­ლა­რიის მდივნად, რომ ის თა­ვი­სი სურვი­ლით აჯილდოებს სა­სუ­ლიე­რო პი­რებს ჩვენგან დაუ­კით­ხა­ვა­დო.

თუ კარგად დავაკვირ­დე­ბით უწ­მი­დე­სი კირიონ II მი­მართ ჟურნალ­ში წამო­ყე­ნე­ბულ ბრალ­დე­ბებს, და­ვი­ნა­ხავთ, რომ საქ­მე გვაქვს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის წინააღმ­დეგ მოწყო­ბილ ორგა­ნი­ზე­ბულ შეთქმულე­ბას­თან, რო­გორ შეიძ­ლე­ბა კათა­ლი­კოზ-პატრიარქს აუკრ­ძა­ლო მღვდელმო­ნა­ზო­ნის, არქი­მანდ­რი­ტის და დიაკვ­ნის მღვდლის ხა­რისხ­ში აყ­ვა­ნა? რა­ტომ ეჯავ­რე­ბოდათ ჟურნა­ლის ავ­ტო­რებს მირიან ბე­რი? იმი­ტომ, რომ მას რამდენ­ჯერ­მე იხს­ნა კირიონ II დი­დი განსაც­დე­ლი­სა­გან. ხო­ლო ტი­მო­თე ბა­კუ­რა­ძე იყო კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ კირიონ II საარ­ჩევ­ნო შტაბის ხელმძღ­ვა­ნე­ლი არჩევ­ნე­ბამ­დე. იგი დაუდ­გო­მე­ლი ბუნე­ბის კა­ცი იყო და ხელმძღვა­ნე­ლობ­და ე.წ. "დია­კონ­თა" მოძრაო­ბას, რომე­ლიც 1916-17 წლებ­ში გაი­შა­ლა სა­ქართ­ვე­ლო­ში და მი­მარ­თუ­ლი იყო მღვდლების უფლე­ბე­ბის შეზღუდ­ვი­სა­კენ. უწმი­დეს­მა კირიონ II ტი­მო­თე ბაკუ­რა­ძეს მღვდლად კურთხე­ვით, სავსე­ბით სწორად დია­კონ­თა ამ სა­შიშ მოძრაო­ბას, რომე­ლიც ანარ­ქიას უქად­და ეკლე­სიას, გამოა­ცა­ლა იდეუ­რი ხელმძღ­ვა­ნე­ლი. რაც შეე­ხე­ბა და­ვით და­ვი­დოვ-დავითაშ­ვი­ლის პიროვ­ნე­ბას, იგი იყო ეგზარ­ქო­სე­ბის ჯა­შუ­ში, ურწ­მუ­ნო ადა­მია­ნი, რომე­ლიც დას­ცი­ნო­და სა­სუ­ლიე­რო წოდე­ბას, მისთვის არ არსე­ბობ­და იე­რარ­ქიუ­ლი მორ­ჩი­ლე­ბა, ამი­ტომ კათა­ლი­კოზ კირიონ II უა­რი მისთვის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო კანცე­ლა­რიის მდივ­ნო­ბა­ზე სავსე­ბით სწო­რი იყო, თუმ­ცა იგი უად­გი­ლოდ არ დარ­ჩე­ნი­ლა. ჯერ თბილი­სის სამიტ­რო­პო­ლი­ტოს კანცე­ლა­რიას განა­გებ­და, ხო­ლო კირიონ II მუ­ხა­ნა­თუ­რი მკვლელო­ბის შემდეგ საკა­თა­ლი­კო­ზოს კანცე­ლა­რიას. თანამშრომ­ლობ­და "ჩეკას­თან", კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ ქრისტე­ფო­რეს დროს გადაა­სახ­ლეს კი­დეც, თი­თიც მოაჭ­რეს გადასახლებაში. იმდროინ­დელ სა­ზო­გა­დოე­ბა­ში მუსი­რებ­და ის აზ­რი, რომ და­ვით დავი­დოვ-დავი­თაშ­ვილს კავ­ში­რი ჰქონ­და კირიონ II მკვლელობას­თან მარტყო­ფის მონას­ტერ­ში.

ასე­ვე ტენდენ­ციუ­რო­ბით გამოირ­ჩეო­და ჟურნალ­ში და­ბეჭ­დი­ლი მა­სა­ლა, რომე­ლიც ავტო­კე­ფა­ლიის ერ­თი წლის­თავს ეძღვ­ნე­ბო­და. სტატის ავტო­რის აზ­რით, "ჩვე­ნი ეკლე­სიის დამოუ­კი­დებ­ლო­ბა დაგვირგ­ვინ­და იმით, რომ ეგზარ­ქო­სის კარე­ტით იმის მაგივ­რად კა­თა­ლი­კო­ზი დასეირ­ნობს ხოლ­მე თბილი­სის ქუ­ჩებ­ში... ერთ-ერ­თი კათედ­რი­დან ექ­სო­რია ვუყა­ვით ერთ ეპის­კო­პოსს და მის ადგილ­ზედ დავსვით იმა­ზე ბევრად უმ­და­რე­სი".[18] სტატიის ავ­ტო­რი გუ­ლისხ­მობდა იმე­რე­თის ყო­ფილ ეპის­კო­პოსს გიორ­გი ალა­დაშ­ვილს, რომე­ლიც ავტო­კე­ფა­ლიის აღდგე­ნის დროს ეგზარ­ქოს პლატო­ნის ინ­ტე­რე­სებს იცავ­და და ამი­ტომ სავსე­ბით კანო­ნიე­რად ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბის დროე­ბით­მა კომი­ტეტ­მა გადაა­ყე­ნა თანამ­დე­ბო­ბი­დან. რაც შეე­ხე­ბოდა მის შემცვლელ მიტრო­პო­ლიტ ან­ტონ გიორ­გა­ძეს, თუ ის ამ თანამდე­ბო­ბი­სათ­ვის შეუ­ფე­რე­ბე­ლი იყო, რა­ტომ გაგზავ­ნეს პე­ტერ­ბურგ­ში დროე­ბით მთავრობას­თან მოლაპა­რა­კე­ბი­სათ­ვის, რო­გორც საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დელე­გა­ციის მეთაუ­რი? ნუ­თუ არ სცხვე­ნო­და უსა­ხე­ლო სტატიის ანო­ნიმ ავ­ტორს, რო­ცა კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ კირიონ II რუსე­თის სინო­დის ერთგულ მოხე­ლეს უწო­დებ­და.18 რუსე­თის სინო­დის ერთ­გუ­ლი სამსახუ­რი­სათ­ვის არ გადაა­სახ­ლებდ­ნენ კირიონს სანა­ქსა­რიის უდაბ­ნო­ში ჟანდარ­მე­რიის მკაც­რი მეთვალ­ყუ­რეო­ბის ქვეშ. რა შეიძ­ლე­ბა ვუწო­დოთ თუ არა ანარ­ქიი­სა­კენ მო­წო­დე­ბა ჟურნა­ლის სტატიას, სა­დაც პირდა­პირ მოუ­წო­დე­ბენ მორწ­მუ­ნე საზო­გა­დოე­ბას, სამღვდე­ლოე­ბას, არ დაემორ­ჩი­ლონ კათა­ლი­კოზ კირიონ II.[19] ჟურნა­ლის კორესპონ­დენ­ტე­ბი ცდილო­ბდნენ კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი კირიონ II საზო­გა­დოე­ბის თვალ­ში დაა­ხა­სია­თონ, რო­გორც უწიგ­ნუ­რი, საეკ­ლე­სიო ხუცუ­რის უცო­დი­ნა­რი პი­როვ­ნე­ბა, "მირია­ნის კურთხე­ვას და­ვეს­წა­რი დიდ ხუთ­შა­ბათს - წერ­და გრ. ხერ­ხეუ­ლი­ძე - მწირ­ვე­ლი ბრძან­დე­ბო­და კა­თა­ლი­კო­ზი. თა­ვის დრო­ზე მოართ­ვეს წიგ­ნი, რომ წაე­კით­ხა შე­სა­ფე­რი­სი, მირო­ნის სა­კურთ­ხი ლოც­ვე­ბი... ჩემს ყუ­რებს არ ვუჯე­რებ­დი, რო­ცა ვხედავ­დი და მეს­მო­და, თუ რო­გორ ბორძი­კობ­და ყო­ველ სიტყ­ვა­ზე პატრიარქ-კა­თა­ლი­კო­ზი, რო­გორ ჩერ­დე­ბო­და სიტყვე­ბის ამოსა­კით­ხა­ვად და ბო­ლოს მრა­ვალს მათ­განს მაინც გადამა­ხინ­ჯე­ბულ გადასხ­ვა­ფე­რე­ბუ­ლად ამ­ბობ­და".[20] კა­თა­ლი­კო­ზი კირიონ II იყო გა­მო­ჩე­ნი­ლი მეც­ნიე­რი, მის ნაშრომებს პა­ტივს სცემდნენ ნი­კო მა­რი, ივა­ნე ჯავა­ხიშ­ვი­ლი, ალექ­სანდ­რე ცა­გა­რე­ლი, ალ. ყიფ­ში­ძე, კორ­ნე­ლი კე­კე­ლი­ძე და ასე­თი ფარ­თო დია­პა­ზო­ნის მკვლევარ-ღვთისმეტ­ვეყ­ლი სახა­რე­ბის ტექსტს ვერ კითხუ­ლობ­და? ეს ხომ აშ­კა­რა ცი­ლის­წა­მე­ბა იყო.

ცილის­წა­მე­ბის კულ­მი­ნა­ცია იყო ჟურნალ­ში გამოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი პუბ­ლი­კა­ცია "კირიონ კათა­ლი­კო­ზის წირ­ვა და სიო­ნის წა­ბილწ­ვა".[21] სტატიის ავ­ტო­რი, რომე­ლიც ჯაჭვა­ძის ფსევ­დო­ნიმს იყო ამო­ფა­რე­ბუ­ლი, კატე­გო­რიუ­ლად სვამ­და საკითხს "დრო არის, კათა­ლი­კო­ზის თვითნე­ბო­ბას და თავგა­სუ­ლო­ბას ბო­ლო მოე­ღოს. მან საკმა­რი­სად შეგვარცხ­ვი­ნა მთელ ქვე­ყა­ნა­ზეო".[22] ავტოკე­ფა­ლიი­სათ­ვის მედ­გა­რი მებრ­ძო­ლი, ზნეობ­რი­ვი და სულიე­რი სიკე­თის გან­სა­ხიე­რე­ბა უწ­მი­დე­სი კირიო­ნი, რომელ­საც დიდ პა­ტივს სცემდნენ არა მარ­ტო სა­ქართ­ვე­ლო­სა და რუ­სეთ­ში, არა­მედ ევრო­პა­შიც, შემარცხ­ვე­ნე­ლი კი არა, საა­მა­ყო იყო საქართ­ვე­ლოს ეკლესიი­სათ­ვის, მრევ­ლი­სა და საზოგა­დოე­ბი­სათ­ვის. შეიძ­ლე­ბა თამა­მად განვაც­ხა­დოთ, რომ ჟურნა­ლის მიზანმი­მარ­თულ­მა ცილისმწა­მებ­ლურ­მა, შეურაცხმ­ყო­ფელ­მა სტატიებ­მა გარკვეუ­ლად იდეუ­რად შეამ­ზა­დეს ნია­და­გი, რათა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მტრებს 1918 წლის 27 ივ­ნისს მარტყო­ფის მონას­ტერ­ში ვერა­გუ­ლად მოეკ­ლათ კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი კირიონ II. ჟურნალ­ში მხოლოდ ორი სიტყვით იყო გა­მოც­ხა­დე­ბუ­ლი, რომ კირიონ II გარდაიც­ვა­ლა და იმა­ვე ნო­მერ­ში ახალ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო კანდი­დატ­ზე დაიწ­ყო მსჯე­ლო­ბა. გაზე­თის რე­დაქ­ცია მკრეხე­ლო­ბას სჩადიოდა, რო­ცა დასცი­ნოდა 1918 წლის 7 ივ­ლისს სიო­ნის საპატ­რიარ­ქო ტა­ძარ­ში დე­კა­ნო­ზ ნი­კი­ტა თალაკ­ვა­ძის ბრწყინვა­ლე სიტყვას, რომე­ლიც მან წარმოსთქ­ვა განს­ვე­ნე­ბუ­ლი კირიონ კათა­ლი­კო­ზის წე­სის აგე­ბა­ზე. ჟურ­ნა­ლი ავი­თა­რებდა იმ მცდარ აზრს, თითქოს კათა­ლი­კოზ­მა "თა­ვი მოიკ­ლაო". მა­შინ, რო­ცა იმთა­ვით­ვე ცნო­ბი­ლი იყო, რომ კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი კირიონ II მოკლულ იქ­ნა წი­ნას­წა­რი განზრახ­ვით და რომ მკვლე­ლე­ბი შე­ნიღ­ბუ­ლი მოქმე­დე­ბის­და მიუ­ხე­და­ვად, საზოგა­დოე­ბი­სათ­ვის იმთა­ვით­ვე ცნო­ბი­ლი იყო.

ჟურ­ნა­ლი "ახა­ლი სიტყ­ვა" არა მარ­ტო კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ კირიონ II ებრ­ძო­და, არა­მედ მის მომხრეებ­საც. ცილის­წა­მე­ბას, შეუ­რაცხ­ყო­ფას, ჟურნა­ლის ფურცლებ­ზე ვერ გადაურჩ­ნენ ვერც ქუ­თა­თე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტი ან­ტონ გიორ­გა­ძე და დე­კა­ნო­ზი ნი­კი­ტა თა­ლაკ­ვა­ძე. ჯერ იყო და ჟურნალ­ში დაი­ბეჭ­და ინ­ფორ­მა­ცია, თითქოს ქუ­თა­თე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტი ან­ტო­ნი თავს ანე­ბებ­და ეპარ­ქიას და მონას­ტერ­ში მიდიო­და საცხოვრებ­ლად.[23] ცილის­წა­მე­ბით აღშ­ფო­თე­ბუ­ლი ქუ­თა­თე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტი ან­ტო­ნი ჟურნა­ლის რედაქციის­გან მოით­ხოვს "ჭინჭრის" ფსევ­დო­ნიმს ამო­ფა­რე­ბუ­ლი ავტო­რის ვინაო­ბის გამჟღავ­ნე­ბას და პირდა­პირ პოლე­მი­კას. ჟურ­ნა­ლი მას მარტის ავტოკეფალისტს უწო­დებ­და, რაც სინამდ­ვი­ლეს არ შეე­ფე­რე­ბო­და. ეპის­კო­პო­სი ან­ტო­ნი აქტიუ­რად იბრ­ძო­და საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის აღდგენი­სათ­ვის. რაც შეე­ხე­ბა მარტის ხსენე­ბას, ფაქ­ტია, რომ 1917 წლის 9 მარტს (ძვ. სტილით ს.ვ.) დეკა­ნოზ ნი­კი­ტა თალაკ­ვა­ძის ბი­ნა­ზე ნამდვი­ლად შედ­გა საი­დუმ­ლო შეხვედ­რა, რომელ­საც ესწრებოდ­ნენ ნოე ჟორ­და­ნია, სო­სი­კო მერკ­ვი­ლა­ძე, ალექ­სანდ­რე ლომ­თა­თი­ძე და ან­ტონ გიორ­გა­ძე. აქ გა­დაწყ­და საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის აღდ­გე­ნა, მომხ­და­რი­ყო 12(25) მარტს სვეტიც­ხო­ველ­ში. აქ­ვე შეი­მუ­შა­ვეს დამოუ­კი­დებ­ლო­ბის აქ­ტი. ამი­ტომ ან­ტონ გიორ­გა­ძის ეგზარ­ქოს პლატო­ნის მომხრედ გა­მოც­ხა­დე­ბა იყო მიზან­მი­მარ­თუ­ლი ცი­ლის­წა­მე­ბა.

რაც შეე­ხე­ბო­და დეკა­ნოზ ნი­კი­ტა თალაკ­ვა­ძეს, ჟურნა­ლის რე­დაქ­ცია მას ადა­ნა­შაუ­ლებ­და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო­ში კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ კირიონ II აქტიურ მხარ­და­ჭე­რა­სა და მი­სი გარდაც­ვა­ლე­ბის შემდეგ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევრე­ბის ცი­ლის­წა­მე­ბა­ში. რაც ასე­ვე არ შეე­ფე­რე­ბო­და სინამდ­ვი­ლეს.

ჟურ­ნა­ლი არა­ფერს ამ­ბობდა, რა ბე­დი ეწიათ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო­სა და სამღვდე­ლოე­ბის იმ წარმომად­გენ­ლებს, რომელ­ნიც ერთგუ­ლად მხარ­ში ედგნენ კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ კირიონ II. მარტყოფ­ში მტარვე­ლის ხე­ლით მხეცუ­რად მოკ­ლუ­ლი კირიონ კათა­ლი­კო­ზის შემდეგ, 1918 წლის 18 სექტემ­ბერს მოწამ­ლეს ქუ­თა­თე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტი ან­ტო­ნი, რომე­ლსაც მტრებისგან მოსყიდულმა საკუთარმა სიძემ გვარად რედიგერმა ვერცხლისწყ­ლი შეურია საჭმელ­ში. ასე­ვე მოკლეს 1918 წლის შე­მოდ­გო­მა­ზე მცხე­თა­ში მირიან არ­ქი­მანდ­რი­ტი. სა­კუ­თა­რი სახლის წინ უც­ნობ­მა პი­რებ­მა სიცოცხ­ლეს გამოა­სალ­მეს მღვდე­ლი ტი­მო­თე ბა­კუ­რა­ძე. სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭო­დან გაა­ძე­ვეს დე­კა­ნო­ზი ნი­კი­ტა თა­ლაკ­ვა­ძე...

ჟურ­ნა­ლი "ახა­ლი სიტყ­ვა" უფ­რო მეტ პატივის­ცე­მას ამჟღავ­ნებ­და თბილელ მიტრო­პო­ლიტ ლეო­ნი­დი­სა და მი­სი მომხრეე­ბის მი­მართ. ჟურ­ნა­ლი 1918 წლის პირველ ნო­მერ­ში იტ­ყო­ბი­ნე­ბო­და სიო­ნის საპატ­რიარ­ქო ტა­ძარ­ში 14(27) იან­ვარს წმ. ნი­ნოს ხსენე­ბის დღის სადღე­სას­წაუ­ლო წირვის შესა­ხებ, სა­დაც "მგრძნო­ბია­რე სიტყ­ვა წარ­მოთქ­ვა მიტრო­პო­ლიტ­მა ლეო­ნიდ­მა".[24] ხო­ლო კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ­მა შე­სა­ფე­რი­სი სიტყ­ვა თქვაო. რო­გორც სჩანს, ჟურნა­ლის რედაქ­ციას თვით უგრძვ­ნია ეს და იმ აზრე­ბის საწინააღმ­დე­გოდ, რომ ჟურ­ნა­ლი თბი­ლე­ლი მიტრო­პო­ლი­ტის ინტე­რე­სე­ბის გამომ­ხატ­ვე­ლია, აცხა­დებ­და, რომ "მიტრო­პო­ლიტ ლეო­ნიდს არა­ვი­თა­რი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა არ ჰქონ­და და არ აქვს ჩვენს ჟურნალ­თან. თვინიერ იმი­სა, რომ ის ერ­თი ხელმომ­წერ­თა­გა­ნია".[25] ჟურნალ­მა დი­დი რო­ლი შეას­რუ­ლა საზო­გა­დოებ­რი­ვი აზ­რის შესაქმ­ნე­ლად, რა­თა საეკ­ლე­სიო კრების მოუწვევ­ლად კათა­ლი­კო­ზის ტახტ­ზე აეყ­ვა­ნათ თბი­ლე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტი ლეო­ნი­დი. ამ მიზნით, არაერ­თი სტა­ტია დაი­ბეჭ­და, სა­დაც ავ­ტო­რე­ბი მოით­ხოვდ­ნენ შექმ­ნი­ლი­ რთუ­ლი პო­ლი­ტი­კუ­რი ვითა­რე­ბის გათვალის­წი­ნე­ბით, დაუყოვ­ნებ­ლივ მომხ­და­რი­ყო ლეო­ნი­დის კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქად კურთ­ხე­ვა.

სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭომ 1918 წლის 28 ნოემბ­რის სხდო­მა­ზე მიი­ღო ასე­თი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა და მოსთ­ხო­ვა ეპარქიებს წე­რი­ლო­ბი­თი სა­ხით გამოე­ხა­ტათ თავიან­თი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა აღნიშ­ნულ საკითხ­თან დაკავ­ში­რე­ბით. რო­გორც საქართ­ვე­ლოს საპატ­რიარ­ქო არ­ქივ­ში და­ცუ­ლი მასა­ლე­ბი­დან ჩანს, ეპარ­ქიე­ბის უმრავ­ლე­სო­ბამ გაი­ზია­რა ეს თვალსაზ­რი­სი, თუმ­ცა იყვნენ მოწინააღმ­დე­გეე­ბიც, მაგრამ საბო­ლოოდ მაინც გაი­მარჯ­ვა იმ აზრ­მა, რომე­ლიც კრების გა­რე­შე კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქად მიტრო­პო­ლიტ ლეო­ნი­დის კურთხე­ვას უჭერ­და მხარს.

ჟურნალ­ში იბეჭ­დე­ბო­და არაერ­თი სტა­ტია, რომე­ლიც ეხე­ბო­და საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ში­და პრობ­ლე­მებს. მაგა­ლი­თად, ჯილდოე­ბის სა­კითხ­ზე, ჟურნა­ლის კორესპონ­დენ­ტ ივა­ნე ნაჭყე­ბიას აზ­რით, გასაუქ­მე­ბე­ლი იყო "დეკა­ნო­ზის", "იღუ­მე­ნის", "ბლაღო­ჩი­ნის", "არქი­მანდ­რი­ტის" ხა­რის­ხი. 1920 წლის საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბის დებუ­ლე­ბამ ზუსტად განსაზღვ­რა, ვინ შეიძ­ლე­ბო­და ყო­ფი­ლი­ყო არ­ქი­მანდ­რი­ტი, ვინ დე­კა­ნო­ზი, დებუ­ლე­ბამ მღვდელმთავ­რე­ბის გარ­და, სა­სუ­ლიე­რო პი­რებს აუკრ­ძა­ლა მიტრის ტარე­ბის უფ­ლე­ბა. ჯერ კი­დევ თბილელ მიტრო­პო­ლი­ტად ყოფნის დროს, ლეო­ნიდს "პრინცი­პია­ლუ­რად არასა­სურ­ვე­ლად მიაჩნ­და" ყო­ველგ­ვა­რი ჯილ­დოე­ბი, რო­გორც მე­ფის რუსე­თის ხელისუფ­ლე­ბის გავლე­ნის გა­მო­ხა­ტუ­ლე­ბა, ამი­ტომ მი­სი მამადმთავ­რო­ბის დროს გაუქმ­და ყვე­ლა სა­ხის ჯილ­დო საქართ­ვე­ლოს მართლმა­დი­დე­ბელ ეკ­ლე­სია­ში.

ჟურნალ­ში დი­დი ად­გი­ლი ეთ­მო­ბო­და სა­ხელმ­წი­ფო­სა და ეკლე­სიის ურთიერ­თო­ბის სა­კით­ხებს. ჟურნა­ლის რე­დაქ­ცია გრძნობ­და საქართ­ვე­ლოს წინ­ა­შე არსე­ბულ პრობ­ლე­მებს და აღნიშ­ნავ­და: "სამშობ­ლო განსაც­დელ­შია, ქართ­ვე­ლი ერის მრავალ­საუ­კუ­ნო­ვა­ნი კულ­ტუ­რა და თვით არსე­ბო­ბაც კი გადასავარდნ­ზეა შემდ­გა­რი".[26] ჟურნა­ლის რე­დაქ­ცია გრძნობ­და ახა­ლი რესპუბ­ლი­კა ეს ამიერ­კავ­კა­სიის ფედე­რა­ციის სა­ხით იქ­ნე­ბო­და, თუ საქართ­ვე­ლოს დამოუ­კი­დე­ბე­ლი რესპუბ­ლი­კის, ეკლე­სიის სახელმ­წი­ფო­სა­გან გა­მო­ყო­ფა გარ­დაუ­ვა­ლი იყო, ამი­ტომ აუ­ცი­ლე­ბე­ლი ღო­ნის­ძიე­ბა­ნი დაუყოვ­ნებ­ლივ უნ­და გა­ტა­რე­ბუ­ლი­ყო. ჟურნა­ლის აზ­რით, ამ გამო­ყო­ფით მოხ­დე­ბოდა: 1) სამღვდე­ლოე­ბის შემადგენ­ლო­ბის განწმენ­და-და­სუფ­თა­ვე­ბა იმ არა­სა­სუ­ლიე­რო და ანტიეკ­ლე­სიუ­რი ელემენ­ტე­ბი­სა­გან, რომე­ლიც ამ წრე­ში შე­მო­რი­ყა გაბა­ტო­ნე­ბულ­მა სახელმ­წი­ფომ და 2) თა­ვი­სუ­ფა­ლი ეკლე­სიის სამღვდე­ლოე­ბის საზღვარ­გა­რე­თი­სე­ბუ­რად ქო­ნებ­რი­ვი უზრუნ­ველ­ყო­ფა".[27] სამწუ­ხა­როდ, არ გამართლ­და ჟურნა­ლის რედაქ­ციის ვარაუ­დი. მარ­თა­ლია, დამოუ­კი­დე­ბე­ლი საქართ­ვე­ლოს მთავრო­ბამ ეკ­ლე­სია სახელმ­წი­ფო­სა­გან და სკო­ლა ეკლე­სიი­სა­გან გა­მო­ყო, მაგრამ ეს გა­მო­ყო­ფა მოხ­და რევო­ლუ­ციუ­რად, ეკლე­სიას ჩამოართ­ვეს საეკ­ლე­სიო ქო­ნე­ბა: მი­წე­ბი, სა­სუ­ლიე­რო სასწავ­ლებ­ლე­ბი. ფაქტობ­რი­ვად გაძარც­ვეს იგი. ამის შესა­ხებ კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ­მა, უწმი­დეს­მა ლეო­ნიდ­მა არაერთ­ხელ მი­მარ­თა ნ. ჟორდა­ნიას, მაგრამ მთავრო­ბის მეთაუ­რის დახ­მა­რე­ბა სიტყვიერ დაპი­რე­ბას არ გასც­დე­ნია. ჟურ­ნა­ლი ოპე­რა­ტიუ­ლად გამოეხ­მაუ­რა საქართ­ვე­ლოს დე­მოკ­რა­ტიუ­ლი რესპუბ­ლი­კის მთავრო­ბის მიერ შემუ­შა­ვე­ბულ "კანონპროექტს სასწავლებ­ლე­ბი­დან სა­სუ­ლიე­რო პირ­თა განდევ­ნის შესა­ხებ". მი­სი მარ­თე­ბუ­ლი შენიშვ­ნით "განვლენ დრო­ნი. დღეს ზნეობ­რი­ვად აწე­წი­ლი და პარტიე­ბად დაქსაქ­სუ­ლი ერი გონს მო­ვა და ჩვენშიაც, რო­გორც ყველგან და ყოველთ­ვის, ასე­თი მდგომა­რეო­ბის შემდეგ შეიგ­ნე­ბენ ნამდვილ სამღვდე­ლოე­ბის დიად ფას­სა და მნიშვნე­ლო­ბას".[28]

ჟურნალ­ში დაი­ბეჭ­და საყუ­რად­ღე­ბო წე­რი­ლე­ბი საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის ეპარ­ქიის მღვდელმთავ­რე­ბის, უფლე­ბა­მო­სი­ლე­ბის შესა­ხებ. რედაქ­ციის აზ­რით, კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი არის პირ­ვე­ლი თანას­წორ­თა შო­რის და არა უპი­რა­ტე­სი. საქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია­ში ასე იყო 1927 წლამ­დე, ვიდ­რე ამ აზრე­ბის გამ­ტა­რე­ბე­ლი თვითონ არ გახ­და კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი და არ მიი­ღო გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა ეკლე­სიის კო­ლექ­ტიუ­რი მართ­ვა-გამგეო­ბის ორგა­ნოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს გაუქ­მე­ბის შესა­ხებ.

დასკვნის სა­ხით შეიძ­ლე­ბა ითქვას შემ­დე­გი: ჟურნალ­მა "სვეტიც­ხო­ვე­ლმა", რომე­ლიც სრულიად საქართ­ვე­ლოს საკა­თა­ლი­კო­ზოს ოფი­ცია­ლუ­რი ორ­გა­ნო იყო. დი­დი რო­ლი შეას­რუ­ლა ავტოკეფალიააღდ­გე­ნი­ლი ქარ­თუ­ლი ეკლე­სიის რო­ლის სა­ზო­გა­დოე­ბა­ში გაცნო­ბიე­რე­ბის თვალსაზ­რი­სით. რაც შეე­ხე­ბო­და ოპო­ზი­ციურ ჟურნალ "ახალ სიტყვას", ჟურნალ­ში გამოქვეყ­ნე­ბულ სტატიებ­ში ფსევ­დო­ნი­მებს ამო­ფა­რე­ბულ­ნი მიტრ. ლეო­ნი­დი, მღვდე­ლი ილია შუბ­ლა­ძე, და­ვით კა­ჭა­ხი­ძე, ივა­ნე ნაჭ­ყე­ბია, ქრის­ტე­ფო­რე ციცქიშ­ვი­ლი, და­ვით დავი­თაშ­ვი­ლი და სხვე­ბი სამწუ­ხა­როდ, ტენდენ­ციუ­რად აშუ­ქებდ­ნენ საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის, სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო­სა და კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ კირიონ II მოღვა­წეო­ბის სხვა­დასხ­ვა სფეროს. ტენდენ­ციუ­რო­ბა ზოგჯერ პი­რად შეუ­რაცხ­ყო­ფა­სა და ზღვარსგა­და­ცი­ლე­ბულ თავ­ხე­დო­ბა­ში გა­და­დიო­და, რაც საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავ­ტო­რი­ტეტს ვნებ­და. “ახა­ლი სიტყვის” წარმომად­გენ­ლე­ბი მარ­თა­ლია, მომა­ვალ­ში ჟურ­ნალს ვე­ღარ სცემდნენ, მაგრამ კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ ამბრო­სი­საც დაუპი­რის­პირდ­ნენ. ეს ჯგუ­ფი საბ­ჭო­თა ხელისუფ­ლე­ბას­თან ლოია­ლო­ბი­სა და თანამშრომ­ლო­ბის ლოზუნ­გით გამოდიოდ­ა. მათ საქართ­ვე­ლოს ბოლშე­ვი­კურ ხელისუფ­ლე­ბას­თან თანამშრომ­ლო­ბით სრუ­ლი განად­გუ­რე­ბი­სა­გან იხსნეს ეკ­ლე­სია, მაგრამ მას დაუკარ­გეს თავ­და­დე­ბუ­ლი მრევლის თა­ნად­გო­მა და დი­დი სულიე­რე­ბა.

-----------------------------------------------------------------------------------------

შენიშვნები

თავი I

საქართველოს მართლმადიდებური ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენა და 1917 წლის საეკლესიო კრება

1. გაზეთი “საქართველო” 1917 წ. №59

2. გაზეთი “საქართველო” 1917 წ. №61

3. გ. ლეონიძის სახ. ლიტერატურის მუზეუმი, სერგი გორგაძის ფონდი №6945

4. გ. ლეონიძის სახ. ლიტერატურის მუზეუმი, სერგი გორგაძის ფონდი №27-830

5. გ. ლეონიძის სახ. ლიტერატურის მუზეუმი, სერგი გორგაძის ფონდი №27-831

6. გაზეთი “საქართველო” 1917 წ. №71

7. გაზეთი “სახალხო ფურცელი” 1917 წ. №851

8. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, საქმე №6465. გვ 2.

9. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, საქმე №6465. გვ 2.

10. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, საქმე №6465. გვ 7

11. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, საქმე №6465. გვ 8

12. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, საქმე №6465. გვ 11

13. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, საქმე №6465. გვ 12

14 ჟურნალი “სვეტიცხოველი” 1917 წ. №1 გვ 3

15 ს. ვარდოსანიძე “სრულიად საქართველოს კათალიკოზ-პარტიარქი ლეონიდი”. თბ. 2000 წ. გვ 13-14

16. გ. შარაძე “უცხოეთის ცის ქვეშ”. ტ. I. 1993 წ. თბ. “მერანი” გვ.65

17 გაზეთი “სახალხო საქმე” 1917 წ. №27

18. ჟურნალი “სვეტიცხოველი” 1917 წ. №1

19. ს. ვარდოსანიძე “სრულიად საქართველოს კათალიკოზ-პარტიარქი კირიონ II” გამომც. ორთოდოქს-კიპრელი (საბერძნეთი) 1994 წ. გვ 14

20. ჟურნალი “სვეტიცხოველი” 1917 წ. №1

21. ჟურნალი “სვეტიცხოველი” 1917 წ. №1

22. გაზეთი “სახალხო საქმე” 1917 წ. №51

23. გაზეთი “სამშობლო” 1916 წ. №22

24. გაზეთი “სახალხო საქმე” 1918 წ. №53

25. ჟურნალი “სვეტიცხოველი” 1917 წ. №3

26. გაზეთი “ჩვენი ქვეყანა” 1917 წ. №130

27. გაზეთი “საქართველო” 1917 წ. №205

28. ვაჟა კიკნაძე “სამარადისო შარავანდელი კათალიკოზ-პატრიარქ კირიონ II ცხოვრება და მოღვაწეიბა” იხ. კრებული ქრისტიანობა საქართველოში თბ. 2000 წ. გვ. 69

29. გაზეთი “საქართველო” 1917 წ. №205

30. გ. ლეონიძის სახ. ლიტერატურის მუზეუმი, ფონდი №207838

31. გ. ლეონიძის სახ. ლიტერატურის მუზეუმი, ფონდი №207838

32 კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, ფონდი №215

თავი II

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია დამოუკიდებელ საქართველოში /1918-1921 წლებში/

1. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, საქმე №6465

2. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, საქმე №6465

3. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, საქმე №6465

4. გ. ლეონიძის სახ. ლიტერატურის მუზეუმი, ფონდი №207838

5. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, საქმე №6475

6. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, საქმე №6475

7. ალექსანდრე ბენდიანაშვილი “საქართველოს ისტორია” გამომც. “განათლება” თბილისი 1999 გვ. 278-279

8. გაზეთი “საქართველო” 1920 წ. 17 იანვარი

9. გ. ლეონიძის სახ. ლიტერატურის მუზეუმი, სერგი გორგაძის ფონდი №6945

10. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, საქმე №6485

11. სერგო ვარდოსანიძე სრულიად საქართველოს კათალიკოზ-პატრიარქი კირიონ II. 1994 წ. გვ 26

12. სერგო ვარდოსანიძე “ვერსიები კირიონ II მკვლელობის შესახებ” ჟურნალი “რანი ვართ ქართველები?” 1997 წ. თბ. №4 გვ 17-18

13. ჟურნალი “ახალი სიტყვა” 1918 წ. №6

14. ჟურნალი “ახალი სიტყვა” 1918 წ. №7

15. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, მიტროპოლიტ ლეონიდის ფონდი. საქმე №6468

16. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, მიტროპოლიტ ლეონიდის ფონდი. საქმე №6468

17. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, მიტროპოლიტ ლეონიდის ფონდი. საქმე №6468

18. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, მიტროპოლიტ ლეონიდის ფონდი. საქმე №6468

19. გაზეთი “საქართველო” 1919 წ. 25 თებერვალი

20. საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის სამართლებრივი აქტების კრებული თბ. 1990 ე. გვ 110

21. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ლეონიდის ფონდი, საქმე №6443

22. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ლეონიდის ფონდი, საქმე №6443

23. ჟურნალ “მებრძოლი ათეისტი” 1941 წ. №2-3 გვ 18

24. ქ. პავლიაშვილი “საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია 1917-1921 წლებში” თბ. 2000 წ. გამომც. “გიორგი აფრიდონიძე” გვ 178

25. ქეთევან პავლიაშვილი “საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია 1917-1921 წლებში” თბ. 2000 წ. გამომცემლობა “გიორგი აფრიდონიძე” გვ 178

26. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ლეონიდის ფონდი, საქმე №1304

27. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ლეონიდის ფონდი, საქმე №1304

28. სერგო ვარდოსანიძე საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია დამოუკიდებელ საქართველოში 1918-1921 წლებში. იხ. საისტორიო ალმანახი "კლიო" №8. 2000 წ. თბ. გვ. 135

თავი III

სასულიერო პერიოდიკა: ჟურნალ “სვეტიცხოველის” და “ახალი სიტყვის” პროფილი

1. ჟურნალ “სვეტიცხოველი” 1917 წ. №1. გვ 1

2. ჟურნალ “სვეტიცხოველი” 1917 წ. №1. გვ. 2

3. ჟურნალ “სვეტიცხოველი” 1917 წ. №1. გვ. 6

4. ჟურნალ “სვეტიცხოველი” 1917 წ. №1. გვ. 7

5. ჟურნალ “სვეტიცხოველი” 1917 წ. №1. გვ. 8

6. ჟურნალ “სვეტიცხოველი” 1917 წ. №2. გვ 4-7

7. ჟურნალ “სვეტიცხოველი” 1917 წ. №2. გვ. 4-9

8. ჟურნალ “სვეტიცხოველი” 1917 წ. №3 გვ. 2

9. ჟურნალ “სვეტიცხოველი” 1917 წ. №4. გვ. 16

10 ჟურნალ “სვეტიცხოველი” 1917 წ. №4. გვ. 16

11. ჟურნალი “ახალი სიტყვა” 1918 წ. №1. გვ. 1

12. ჟურნალი “ახალი სიტყვა” 1918 წ. №1. გვ. 4

13. ჟურნალი “ახალი სიტყვა” 1918 წ. №1. გვ. 7

14. ჟურნალი “ახალი სიტყვა” 1918 წ. №3. გვ. 7

15. ჟურნალი “ახალი სიტყვა” 1918 წ. №6. გვ. 8

16. ჟურნალი “ახალი სიტყვა” 1918 წ. №7. გვ. 6-8

17. ჟურნალი “ახალი სიტყვა” 1918 წ. №2. გვ. 2

18. ჟურნალი “ახალი სიტყვა” 1918 წ. №3. გვ. 3

19. ჟურნალი “ახალი სიტყვა” 1918 წ. №5. გვ. 7

20. ჟურნალი “ახალი სიტყვა” 1918 წ. №7. გვ. 6

21. ჟურნალი “ახალი სიტყვა” 1918 წ. №7. გვ. 6-7

22. ჟურნალი “ახალი სიტყვა” 1918 წ. №7. გვ. 7-8

23. ჟურნალი “ახალი სიტყვა” 1918 წ. №2. გვ. 8

24. ჟურნალი “ახალი სიტყვა” 1918 წ. №1. გვ. 7

25. ჟურნალი “ახალი სიტყვა” 1918 წ. №8. გვ. 1

26. ჟურნალი “ახალი სიტყვა” 1918 წ. №4. გვ. 2

27. ჟურნალი “ახალი სიტყვა” 1918 წ. №6. გვ. 4

28. ჟურნალი “ახალი სიტყვა” 1918 წ. №7. გვ. 4

სერგო ვარდოსანიძე
"საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია 1917-1952 წლებში
თბილისი, 2001 წ.