თავი I

საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სია ბოლ­შე­ვი­კუ­რი მმართვე­ლო­ბის პირველ წლებ­ში /1921-27წ.წ./

1921 წლის 25 თებერვლის შემდეგ საქართველოს დემოკრატიული დამოუკიდებელი სახელმწიფო აღარ არსებობდა. საოკუპაციო ხელისუფლება ანუ საქართველოს რევკომში მართალია ქართველი ბოლშევიკები იყვნენ, მაგრამ ისინი ასრულებდნენ რუსეთის ბოლშევიკური ხელისუფლების სურვილებს. საოკუპაციო ხელისუფლებამ დაიწყო ქართველი ხალხის ეროვნული ინტერესების გამომხატველი, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის შევიწროება.

1921 წლის 15 აპ­რილს საქართ­ვე­ლოს რევკომ­მა №21 დეკრე­ტით მიი­ღო დად­გე­ნი­ლე­ბა "სახელმ­წი­ფო­სა­გან ეკ­ლე­სიი­სა და ეკლესიის­გან სკოლის გამო­ყო­ფის შესა­ხებ". დადგე­ნი­ლე­ბის მუხლებ­ში საუ­ბა­რი იყო იმის შესა­ხებ, რომ თითოეუ­ლი პიროვ­ნე­ბის საქ­მეა იწა­მოს ან არ იწა­მოს ესა თუ ის რე­ლი­გია, რომ სარწ­მუ­ნოე­ბა არა­ვი­თარ უპი­რა­ტე­სო­ბას არ ანი­ჭებ­და არა­ვის, სკო­ლა გა­მო­ყო­ფი­ლია ეკლესიის­გან, საე­რო სასწავლებ­ლებ­ში იკრ­ძა­ლე­ბო­და საღვ­თო სჯულის სწავ­ლე­ბა. განსაკუთ­რე­ბით სა­გან­გა­შო იყო დადგე­ნი­ლე­ბის მე-14 და მე-15 მუხ­ლე­ბი. "არ­ცერთ საეკ­ლე­სიო და სარწმუნოებ­რივ საზო­გა­დოე­ბას არა აქვს უფ­ლე­ბა იქო­ნიოს სა­კუთ­რე­ბა. მათ არ აქვთ იუ­რი­დიუ­ლი პიროვ­ნე­ბის უფ­ლე­ბა, საქართ­ვე­ლოს რესპუბ­ლი­კა­ში არ­სე­ბუ­ლი საეკ­ლე­სიო და სარწმუნოებ­რივ სა­ზო­გა­დოე­ბა­თა მთე­ლი ქო­ნე­ბა გა­მოც­ხა­დე­ბუ­ლია სა­ხალ­ხო კუთვნი­ლე­ბად".[1] ამ დეკრე­ტით ფაქტიურად საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სია კანონ­გა­რე­შედ ცხად­დე­ბო­და. ბოლ­შე­ვი­კე­ბი არ მალავდ­ნენ ეკლე­სიი­სად­მი თავიანთ უარ­ყო­ფით დამო­კი­დე­ბუ­ლე­ბას, ისი­ნი რელი­გიას "ხალხის ოპიუმს" უწო­დებდ­ნენ და ხაზგას­მით აღნიშ­ნავდ­ნენ: სა­ზო­გა­დოე­ბა რაც მა­ლე გა­თა­ვი­სუფლ­დე­ბო­და ამ "სენი­სა­გან", მით უკე­თე­სი. თბილის­ში გაუ­საძ­ლი­სი ვი­თა­რე­ბა შეიქმ­ნა, ქა­ლაქ­ში შა­ვი ჭი­რის ეპი­დე­მია მძვინვა­რებ­და. მი­სი მსხვერპ­ლი გახ­და სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი ლეო­ნი­დი (ოქ­რო­პი­რი­ძე), რომე­ლიც იყო თვალ­სა­ჩი­ნო საეკ­ლე­სიო მოღ­ვა­წე. იგი სამართ­ლია­ნად აღნიშ­ნავ­და: "ჩემ­მა ხანგრძლივ­მა სიცოცხ­ლემ განვ­ლო ქართ­ვე­ლი ერის თვალ­თა წი­ნა­შე, სამსა­ხურ­ში შესვლის პირ­ვე­ლი დღიდან მო­კი­დე­ბუ­ლი აქამ­დე... სამშობ­ლოს კეთილდ­ღეო­ბას ვა­ნაც­ვა­ლე ყვე­ლა ის, რი­თაც კი საა­მო და სა­ნე­ტა­როა სხვისთვის წუ­თი­სო­ფე­ლი".[2] 11 ივ­ნისს გარ­დაცვ­ლი­ლი პატრიარ­ქის ნეშ­ტი 17 ივ­ნისს დაკრძა­ლეს სიო­ნის საპატ­რიარ­ქო ტა­ძარ­ში. რა დრო მოვიდა, სწორედ ის ხალ­ხი იყო ხელისუფ­ლე­ბის სა­თა­ვე­ში, რო­მელ­თა შესა­ხე­ბაც უწ­მი­დე­სი ლეო­ნი­დი ბრძანებ­და: "სიყ­ვა­რუ­ლი პირვე­ლად ქვეყ­ნიე­რე­ბი­სა და არა სამშობ­ლო­სი, შორეუ­ლი­სა და არა მახ­ლო­ბე­ლი­სა, გა­რე­შე­სი და არა შინაუ­რი­სა ემსგავ­სე­ბა წაღ­მა წარწე­რის უკუღ­მა კითხვას, მუ­ხის დარგვას კენ­წე­რო­თი და გა­დაბ­რუ­ნე­ბუ­ლი ტანი­სა­მო­სით პამპუ­ლო­ბას, ღმერთ­მა დაიხს­ნას სა­ქართ­ვე­ლო ამ გვარის მანკიერ შვილთა­გან".[3] ეპის­კო­პო­სმა პი­როს­მა საქართ­ვე­ლოს რევ­კომს ასე­თი დე­პე­შა გაუგ­ზავ­ნა: სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო გაც­ნო­ბებთ, რომ მიმ­დი­ნა­რე თვის 11 ნაშუად­ღევს, 5 საათ­ზე ღვთივმიიც­ვა­ლა საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი ლეო­ნი­დი. დაკრძალ­ვა მი­სი გვა­მი­სა და­ნიშ­ნუ­ლია კვირას 17 ივ­ლისს სიონ­ში”.  მი­სი დაკრძალ­ვა არ მომხ­და­რა დი­დი ამ­ბით, ვერა­ვინ ვერ გა­ბე­და ღირ­სეუ­ლი სიტყვით უკა­ნასკ­ნელ გზა­ზე გაე­ცი­ლე­ბი­ნა მამული­სათ­ვის დამშვ­რა­ლი. ზა­ქა­რია ჭიჭი­ნა­ძეს მოუმ­ზა­დე­ბია გამოსათხოვარი სიტყ­ვა, მაგრამ წა­კითხ­ვა ვერ მოუ­ხერ­ხე­ბია, მისი აზრით "ლეო­ნი­დი იყო საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მა­მამ­თა­ვა­რი და თა­ვი, იგი იყო ღირ­სეუ­ლი მამუ­ლიშ­ვი­ლი, ქართ­ვე­ლი პატ­რიო­ტი და ყვე­ლა ამას­თან უღრ­მე­სი მო­ქა­ლა­ქე და გულშე­მატ­კი­ვა­რი სა­ქართ­ვე­ლო­სი... კირიო­ნი და ლეო­ნი­დი ქართულ ეკლე­სიას ანა­თებდ­ნენ ცხოველსმ­ყო­ფე­ლი შუ­ქით".[4]

უწ­მინ­დე­სი ლეო­ნი­დის დაკრძალ­ვამ­დე ცო­ტა ხნით ად­რე საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს დამკრძა­ლავ კომი­სიას, რომელ­საც ხელმძღვა­ნე­ლობდ­ნენ ალექ­სანდ­რე ასა­თია­ნი და ნი­კი­ტა თა­ლაკ­ვა­ძე, მი­მარ­თა თხოვნით და­ვით ოქრო­პი­რი­ძემ და მარიამ კარიჭაშ­ვილ­მა, რომლე­ბიც მოით­ხოვდ­ნენ, რომ უწ­მი­დე­სი ლეო­ნი­დის ნეშ­ტი დაეკრ­ძა­ლათ შიო მღვიმის მონას­ტერ­ში, მაგრამ კომი­სიამ ეს აზ­რი არ გაი­ზია­რა.

საქართ­ვე­ლოს  მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი  ეკლე­სიის  სა­კა­თა­ლი­კო­ზო  საბჭომ კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის მოსაყდ­რედ გამოარ­ჩია ჭყონ­დი­დე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტი ამბ­რო­სი (ხელაია). საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის მე­სა­მე საეკ­ლე­სიო კრე­ბა გაი­მარ­თა 1921 წლის 1-5 სექტემ­ბერს გე­ლათ­ში. კრე­ბა­ზე არჩეულ იყო 212 დე­ლე­გა­ტი ხმის უფლე­ბით.

კრების პრეზიდიუმი განისაზღვრა შემდეგი შემადგენლობით: თავმჯდომარე სრულიად საქართველოს კათალიკოზ-პატრიარქის მოსაყდრე მიტროპოლიტი ამბროსი, მიტროპოლიტი ნაზარი, ეპისკოპოსი პიროსი, მოქალაქენი – დავით ნიჟარაძე, რაფიელ ივანიცკი.

სამდივნო: დეკანოზი ერასტი თუთბერიძე, გიორგი ინაშვილი, ეპიფანე გაოშვილი, ნაუმ შავიანიძე.

კრებამ მიიღო გადაწყვეტილება სრულიად საქართველოს საკათალიკოზო საბადოსათვის საქართველოში შექმნილ ურთულეს ვითარებაში თანამიმდევრული პრინციპული საქმიანობის გამო გამოეცხადოს მადლობა და სრული მხარდაჭერა.

კრების მონაწილეები ერთსულოვნად დაეთანხმნენ იურდიული კომისიის დასკვნას ბოლშევიკური მთავრობის  1921 წლის 5 აპრილის №21 დეკრეტთან დაკავშირებით, რომელიც საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას იურდიული პირის უფლებას ართმევდა “ვერცერთი წესი და პირობა საეკლესიო ცხოვრების გასაუმჯობესებლად ვერ განხორციელდება თუ ეს დეკრეტი არ გაუქმდება”[5] – ნათქვამი იყო კრების დასკვნაში. საეკლესიო კრებამ მიიღო დადგენილება ოფიციალურად მიემართათ ხელისუფლებისათვის საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის იურდიულ პირად ცნობის შესახებ. კრების მონაწილეთა აზრით “ეს არამც თუ ეწინააღმდეგება დეკრეტის დებულებას სინდისის თავისუფლების შესახებ, არამედ უნდა ჩაითვალოს აუცილებელი პირობად ამ თავისუფლების დასაცავად. ხელისუფლების მიერ ამ სამართლიანი მოთხოვნის უარყოფა მაჩვენებელი იქნება იმისა, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია გამოცხადებულია დევნილ სარწმუნეობად და ეს გარემოება ეცნობა ყველა მორწმუნეთ”[6]. საეკლესიო კრებაზე დაისვა საკითხი სასულიერო წოდების ნივთიერად უზრუნველყოფის, საკათალიკოზო საბჭოს დაწესებულებათა მოსამსახურების ფინანსური უზრუნველყოფის შესახებ. იმ დროს, როცა ხელისუფლებამ ეკლესიას ჩამოართავა ქონება იგი უმძიმეს ვითარებაში მოექცა.

საეკლესიო კრებაზე მადლობა გამოუცხადეს იმ სასულიერო პირებს, რომელთაც წინააღმდეგობა გაუწიეს და არ გაატანეს საეკლესიო განძი მენშევიკური მთავრობის წარმომადგენლებს უცხოეთში.

კრებამ მიიღო გადაწყვეტილება ურბნისის ეპარქიაში ეპისკოპოსის არჩევის შესახებ. იმ შემთხვევაში თუ გამოინახება მისი და ეპარქიის კანცელარიის შესანახი ხარჯები.

კრებამ იმსჯელა განსვენებული კათალიკოზ-პატრიარქის ლეონიდის შესახებ და დაადგინა: “ნეტარხსენებულის კათალიკოზ-პატრიარქის ლეონიდის მხნე, მამაცური და მკვეთრი წერილობითი და სიტყვიერი პროტესტები ყოფილი მთავრობის თავმჯდომარისადმი გაგზავნილი დაიბეჭდოს და დაურიგდეს ხალხს. თბილისის სასულიერო სასწავლებელს დაერქვას მისი სახელი”.[7]

საეკლესიო კრების ერთ-ერთი პრობლემური საკითხი იყო ეპარქიების საკითხი. კრებამ დაადგინა ბათუმ-შემოქმედის ეპარქიის აღდგენა. ავადმყოფობის გამო მიტროპილიტი გიორგი ალადაშვილი განთავისუფლებულ იქნა ეპარქიის მმართველის თანამდებობიდან. განსაკუთრებული ყურადღება გამახვილდა ქრისტიანობის განმტკიცების აუცილებლობაზე ცხუმ-აფხაზეთისა და ზაქათალის ოლქზე.

მიღებული იქნა გადაწყვეტილება თბილისში სამოძღვრო სემინარიის გახსნის, ბავშვებისათვის საღვთო სჯულის სწავლების შესახებ.

საეკლესიო კრებამ მადლობა გამოუცხადა წალენჯიხის ეკლესიის მონაზონს მართას იმ თავგანწირული მოქმედებისთვის, რომელიც მან გამოიჩინა ეკლესიიდან განძის გატანის მცდელობისას.

კრებამ მძაფრი პროტესტი გამოხატა ჩხორთოლის ეკლესიიდან რევკომის წარმომადგენლის მიერ სასწაულმოქმედი წმიდა გიორგის ხატის თავის ბინაზე წაღების შესახებ. “წინადადება მიეცეს საკათალიკოზო საბჭოს – აღნიშნული იყო დადგენილებაში – მოახდინოს სათანადო განკარგულება რათა სასწაულმოქმედი ხატები არავის მიერ არ იქნას ადგილიდან დაძრულნი ეპარქიის მღვდელმთავარის ნებართვის გარეშე”.[8]

კრებაზე მიიღეს გადაწყვეტილებანი: 1. სასულიერო პირთა დაჯილდოების აღდგენის; 2. ჩხარისა და ლელვანის სამრევლოს შექმნის; 3. გრიგოლ ფერაძის უცხოეთში სასწრაფოდ გაგზავნის შესახებ.

კრებამ დაადგინა: “მიღებულ იქნას სავალდებულოდ მუდმივი მღვდლისგან ანაფორის ტარება”.[9] უღირს სასულიერო პირთა ეკლესიიდან გაძევება, სასულიერო კრებულის წევრთა დისციპლინის განმტკიცების შესახებ. იმ დროს როცა ქვეყანაში საგანგებო ვითარება შეიქმნა მხოლოდ დისციპლინით, სიწმინდით და ერთიანობით შეიძლებოდა ეკლესიის ინტერესების დაცვა.

კრებაზე სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის არჩევ­ნებ­ზე კენჭს იყ­რი­და ორი კან­დი­და­ტი: ჭყონ­დი­დე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტი ამბ­რო­სი (ხელაია) და ქუთა­თელ-გაე­ნა­თე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტი ნა­ზა­რი (ლე­ჟა­ვა). არჩევ­ნებ­ში გა­მარჯ­ვე­ბა წი­ლად ხვდა ჭყონდი­დელ-ბედიელ მიტრო­პო­ლიტ ამბრო­სის (ხელაია). ამბ­რო­სი ხელაიამ საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის უმაღ­ლეს იე­რარ­ქად ამაღ­ლე­ბამ­დე ცხოვრე­ბის დი­დი გზა განვ­ლო. დაი­ბა­და 1861 წლის 7 ოქ­ტომ­ბერს. 1871-73 წლებ­ში სწავლობ­და ოჩამ­ჩი­რის ერთკლა­სიან სკო­ლა­ში, 1873-79 წლებ­ში - მარტვი­ლის სა­სუ­ლიე­რო სასწავ­ლე­ბელ­ში, 1879-1885 წლებ­ში თბილი­სის სა­სუ­ლიე­რო სე­მი­ნა­რია­ში. სე­მი­ნა­რია­ში ამ დროს სას­ტი­კი ანტი­ქარ­თუ­ლი სუ­ლისკ­ვე­თე­ბა მძვინვა­რებ­და. რექტორ ჩუდეც­კის და საქართ­ვე­ლოს ეგზარ­ქოს პავლეს წყალო­ბით, მაგრამ სამა­გიე­როდ, იმდროინ­დელ თბილის­ში მოღვაწეობდ­ნენ ეროვ­ნულ-განმა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბე­ლი მოძრაო­ბის კო­რი­ფე­ნი: ილია ჭავ­ჭა­ვა­ძე, აკა­კი წე­რე­თე­ლი, ია­კობ გოგე­ბაშ­ვი­ლი. თბილის­ში გა­მო­დიო­და: `ივე­რია~, `დროე­ბა~, რომე­ლნიც სისტე­მა­ტუ­რად აშუ­ქებ­და ქართ­ვე­ლი ერის სა­ჭირ­ბო­რო­ტო პრობლე­მებს. ამ სუ­ლისკ­ვე­თე­ბა­ზე აღი­ზარ­და მო­მა­ვა­ლი დი­დი საეკ­ლე­სიო მოღ­ვა­წე, 1879-1901 წლებ­ში ამბ­რო­სი ხელაია სწავლობ­და ყაზა­ნის სა­სუ­ლიე­რო აკა­დე­მია­ში. მასთან ერ­თად სწავლობდ­ნენ ექვ­თი­მე კა­ჭა­ხი­ძე (მიტ­რო­პო­ლი­ტი და­ვი­თი), მიხეილ ფხა­ლა­ძე (მელქი­სე­დეკ III კა­თა­ლი­კო­ზი), სერ­გი გორ­გა­ძე (ის­ტო­რი­კო­სი), იპო­ლი­ტე ვარ­თა­გა­ვა (მწე­რა­ლი და კრი­ტი­კო­სი). ამ უკა­ნასკ­ნე­ლის მოგო­ნე­ბი­დან ჩანს, რომ ყაზა­ნის სასულიერო აკა­დე­მია­შიც ქართ­ვე­ლი სტუდენ­ტე­ბი ხშირად მსჯელობდ­ნენ საქართ­ვე­ლოს მომავ­ლის პრობლე­მებ­ზე, ბესა­რიონ ხელაია (ამბ­რო­სი) ყველაფ­რის საქმის კურს­ში იყო და ხშირად სტუ­დენტ­თა ქართულ წრე­ში არაერ­თი საინ­ტე­რე­სო რე­ფე­რა­ტი წაუ­კით­ხავს საქართ­ვე­ლოს ისტო­რიის აქტუა­ლურ პრობლე­მებ­ზე. ერთ­ხანს ბესარიონი ხელაია მუშაობ­და სოჭ­ში, სო­ხუმ­ში, რო­გორც მოძღ­ვა­რი. 1899 წელს იგი ბე­რად აღიკ­ვე­ცა და სახე­ლად ეწო­და ამბ­რო­სი. 1902 წელს გამ­წე­სე­ბუ­ლი იქ­ნა რა­ჭა­ში ჭელი­შის უდაბ­ნოს წინამძღვ­რად. სწორედ აქ აღმოა­ჩი­ნა და საინ­ტე­რე­სო გა­მოკვ­ლე­ვა დაურ­თო ქართლის ცხოვრე­ბის მა­ნამ­დე უც­ნობ ნუსხას, რომე­ლიც ამჟა­მად ქართლის ცხოვრე­ბის ჭელი­შურ ვარიან­ტად არის ცნობილი.[10] 1904 წელს დაი­ნიშ­ნა უსტმედ­ვედს­კის (დონ­ბა­სი) სა­სუ­ლიე­რო სასწავლებ­ლის ზედამხედ­ვე­ლად, ხო­ლო 1906 წელს უწ­მინ­დე­სი სინო­დის საქართ­ვე­ლოს კანტო­რის წევრად, იოა­ნე ნათლისმცემ­ლის უდაბ­ნოს წინამძღვ­რად (და­ვით გა­რე­ჯი). არ­ქი­მანდ­რი­ტი ამბ­რო­სი კირიონ­თან, ლეონიდ­თან, კალისტრა­ტეს­თან ერ­თად საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის აღდგე­ნის ერთ-ერ­თი მო­თა­ვე­თა­გა­ნი იყო.

1909 წლის 28 მაისს თბილის­ში მოკლეს საქართ­ვე­ლოს ეგ­ზარ­ქო­სი ნი­კო­ნი. რუსე­თის საე­რო და სა­სუ­ლიე­რო ხელისუფ­ლე­ბამ ეგზარ­ქო­სის მკვლე­ლო­ბა ქართველ ავტო­კე­ფა­ლის­ტებს დააბ­რა­ლა და მათ წინააღმ­დეგ ფარ­თო სა­დამს­ჯე­ლო რეპ­რე­სიუ­ლი ზო­მე­ბი მიი­ღო, არ­ქი­მანდ­რი­ტი ამბ­რო­სი გადაა­სახ­ლეს რია­ზა­ნის სამე­ბის მონას­ტერ­ში მღვდელმოქ­მე­დე­ბის აკრძალ­ვით. 1910-1917 წლებ­ში გადასახ­ლე­ბულ იყო ნოვგო­რო­დის გუბერ­ნიის სტა­რაია რუ­სას მონას­ტერ­ში. თებერვ­ლის გადატ­რია­ლე­ბის შემდეგ ბრუნ­დე­ბა სა­ქართ­ვე­ლო­ში და აქტიურ მონა­წი­ლეო­ბას იღებდა საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის დროე­ბი­თი მმართვე­ლო­ბის კომი­ტე­ტის საქ­მია­ნო­ბა­ში. არ­ქი­მანდ­რი­ტი ამბ­რო­სი ეპის­კო­პოს ან­ტონ გიორგა­ძეს­თან და დეკა­ნოზ კა­ლისტ­რა­ტე ცინცაძეს­თან ერ­თად მონა­წი­ლეობ­და საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დელე­გა­ციის მოლა­პა­რა­კე­ბებ­ში, რომე­ლიც 1917 წლის 9 ივნი­სი­დან 2 აგვის­ტომ­დე მიმდი­ნა­რეობ­და პე­ტერ­ბურგ­ში სინო­დის ობერპ­რო­კუ­რორ ლვოვთან, მის მოად­გი­ლე კარტაშევ­თან. მთავრო­ბის თავმჯ­დო­მა­რე კერენსკის­თან, საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის ცნო­ბა­ზე და მართ­ვა-გამგეო­ბის დებუ­ლე­ბის დამტკი­ცე­ბაზე 1917 წლის 15 ოქ­ტომ­ბერს უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი, სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის კირიონ II ლოც­ვა-კურთხე­ვით არ­ქი­მანდ­რი­ტი ამბ­რო­სი აყვა­ნილ იქ­ნა ჭყონ­დი­დე­ლი ეპის­კო­პო­სის ხა­რისხ­ში, იმა­ვე დღეს მას მია­ნი­ჭეს მიტრო­პო­ლი­ტის პა­ტი­ვი. ეპის­კო­პო­სი ამბ­რო­სი, რო­გორც გა­მოც­დი­ლი და მებრ­ძო­ლი ადა­მია­ნი, 1919 წლის 28 ოქტომბ­რი­დან ცხუმ-ბედიე­ლია. საქ­მე იმა­ში იყო, რომ რუსე­თის წმინ­და სი­ნოდს არ სურ­და დაეთ­მო რუ­სუ­ლი მრევ­ლი და ეკ­ლე­სიე­ბი სა­ქართ­ვე­ლო­ში. მაგა­ლი­თად, სოხუ­მის რუ­სი ეპის­კო­პო­სი სერ­გი, კვლავ რუსე­თის სი­ნოდს ემორ­ჩი­ლე­ბო­და, ეს კი საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ტერი­ტო­რია­ლურ ავტო­კე­ფა­ლიის პრინ­ციპს ეწინააღმ­დე­გე­ბო­და. მიტრო­პო­ლიტ­მა ამბრო­სიმ ამ რთულ ეპარ­ქია­ში მოაგ­ვა­რა საქ­მეე­ბი საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის ინტე­რე­სე­ბის სასარგებლოდ.[11]

საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლესიი­სათ­ვის ესო­დენ რთულ დროს ჩაუდ­გა სა­თა­ვე­ში მიტ­რო­პო­ლი­ტი ამბ­რო­სი ჩვენს ეკლე­სიას. 1921 წლის 14 ოქ­ტომ­ბერს სვეტიცხოვ­ლის საპატ­რიარ­ქო ტა­ძარ­ში მოხ­და ამბ­რო­სი ხელაიას სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქად კურთ­ხე­ვა. წინა დღეს 13 ოქ­ტომ­ბერს არ­ქი­მანდ­რი­ტი იოა­ნე მარგიშ­ვი­ლი აყვა­ნილ იქ­ნა ცხუმ-ბედიე­ლი ესპის­კო­პო­სის ხა­რისხ­ში. აღ­საყდ­რე­ბა­ზე უწმი­დეს ამბრო­სის სიტყვე­ბით მიმარ­თეს მიტრო­პო­ლიტ­მა ნა­ზარ­მა (ლე­ჟა­ვა), ეპის­კო­პოს­მა პი­როს­მა (ოქ­რო­პი­რი­ძე), ყო­ველ­თა სო­მეხ­თა უმაღ­ლე­სი პატრიარქ-კათო­ლი­კო­ზის გე­ვორქ V წარმომად­გე­ნელ­მა ხუციევ­მა. წირ­ვა­ზე იყვნენ სა­ქართ­ვე­ლო­ში ჯერ კი­დევ შე­მორ­ჩე­ნი­ლი გერ­მა­ნიი­სა და იტა­ლიის მისიის ხელმძღ­ვა­ნე­ლე­ბი".[12]

საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სია ანგარიშ­გა­სა­წევ ძა­ლას წარმოად­გენ­და ახა­ლი ურწ­მუ­ნო ხელისუფ­ლე­ბი­სათ­ვის. ამ დროს სა­ქართ­ვე­ლო­ში მოქ­მე­დი იყო 1450 ეკ­ლე­სია, 25 მო­ნას­ტე­რი, ღვთისმსა­ხუ­რე­ბას ეწეო­და 1600 კა­ცი".[13] რო­გორც უკ­ვე ბოლშე­ვი­კურ­მა ხელისუფ­ლე­ბამ სა­ქართ­ვე­ლო­ში ეკ­ლე­სია კა­ნონ­გა­რე­შე გამოაც­ხა­და, ასეთ რთულ პირო­ბებ­ში სა­ჭი­რო იყო გარკ­ვეუ­ლი სიფრთხი­ლეც და თავდა­დე­ბაც. უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სი და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო თვლიდნენ, რომ საქართ­ვე­ლოს მართლმა­დი­დე­ბელ ეკ­ლე­სია­ში სა­ჭი­რო იყო გარკ­ვეუ­ლი რე­ფორ­მე­ბი. ჯერ კი­დევ 1919 წელს საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ეპარ­ქია­თა მღვდელმთავ­რებ­მა დაა­ყე­ნეს სა­კით­ხი ეპარ­ქია­ლუ­რი საბჭოე­ბის გაუქ­მე­ბის შესა­ხებ და მიაღ­წიეს კი­დეც. II საეკ­ლე­სიო კრებამ, რომე­ლიც 1920 წლის ივ­ნის­ში გაი­მარ­თა, დაად­გი­ნა საე­პარ­ქიო საბჭოე­ბის გაუქ­მე­ბა, და­ტო­ვა საე­პარ­ქიო სა­სა­მართ­ლოე­ბი, გააუქ­მა სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სასა­მართ­ლოც. იგი შეუერ­თეს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს.[14] უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი ამბ­რო­სი თვლი­და, რომ აუ­ცი­ლე­ბე­ლი იყო გარკ­ვეუ­ლი რეორ­გა­ნი­ზა­ცია, რეფორ­მე­ბის გაგრ­ძე­ლე­ბა, რომე­ლიც არ შეე­ხე­ბო­და მართლმა­დი­დებ­ლუ­რი დოგმა­ტი­კის სა­კით­ხებს.

1922 წლის 19 ოქ­ტომ­ბერს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო შეიკ­რი­ბა ეკლე­სიის წი­ნა­შე არ­სე­ბუ­ლი პრობლე­მე­ბის განსახილ­ვე­ლად. სხდო­მა­ზე აღი­ნიშ­ნა, რომ გა­სუ­ლი ხუ­თი წე­ლი საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიამ მოან­დო­მა თვითგა­მორკ­ვე­ვის, მმართველ ორ­გა­ნო­თა შექმნის, დამოუ­კი­დებ­ლო­ბის გამაგ­რე­ბას და ში­ნა­გა­ნი ცხოვრე­ბის ისე­თი მხარეე­ბის მოწეს­რი­გე­ბას, რომე­ლიც მნიშვ­ნე­ლო­ვა­ნია საეკ­ლე­სიო ერთია­ნო­ბი­სათ­ვის. "მრა­ვა­ლი, უმე­ტეს შემთხ­ვე­ვა­ში, ფარ­თო საზოგა­დოე­ბი­სათ­ვის უჩი­ნა­რი დაბრ­კო­ლე­ბა ეღო­ბე­ბო­და ჩვენს ეკლე­სიას შე­მოქ­მე­დე­ბი­თი მუშაო­ბის დროს. ჩვე­ნი ქვეყნის პო­ლი­ტი­კუ­რი კურსის, ორიენ­ტა­ციის და ხელისუფ­ლე­ბის ცვა­ლე­ბა­დო­ბა­ში ეკლე­სიას წინ ედ­გა საფრთ­ხე, არანაკ­ლებ შემაფერ­ხე­ბელ გარე­მოე­ბას წარმოად­გენ­და სა­ხელმ­წი­ფო ტერი­ტო­რიის განუსაზღვ­რე­ლო­ბა, რესპუბ­ლი­კის გა­ნა­პი­რა ნაწი­ლე­ბის უფ­ლე­ბა­თა სა­კით­ხი და სხვ."[15] მარ­თა­ლია, არანაკ­ლებ რთუ­ლი პი­რო­ბე­ბი იყო შექმ­ნი­ლი ბოლშე­ვი­კე­ბის მმართვე­ლო­ბის პირო­ბებ­ში, მაგრამ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო აუცი­ლებ­ლად მიიჩ­ნევ­და, რომ "1. ცნობილ იქ­ნას პრინცი­პია­ლუ­რად, რომ საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიას ესა­ჭი­როე­ბა შეი­ტა­ნოს თა­ვის წყო­ბი­ლე­ბა­ში თანა­მედ­რო­ვე ცხოვრე­ბის შე­სა­ფე­რი­სი ცვლი­ლე­ბა­ნი. და ამ ცვლი­ლე­ბა­თა ცხოვ­რე­ბა­ში უმტკივ­ნეუ­ლოდ გატარე­ბი­სათ­ვის მას შეს­წევს სა­კუ­თა­რი ძალ-ღო­ნე. 2. ცნობილ იქ­ნას სასურ­ვე­ლად, რომ ეს ცვლი­ლე­ბა­ნი მოხდეს სამღვ­დე­ლოე­ბი­სა და მორწ­მუ­ნე ერის მონა­წი­ლეო­ბით. 3. დაე­ვა­ლოს ეპარ­ქია­თა მღვდელმთავ­რებს დაუყოვ­ნებ­ლივ მოახ­დი­ნონ განკარ­გუ­ლე­ბა ოლ­ქებ­ში თუ რაიო­ნებ­ში ცვლი­ლე­ბა­თა დამ­მუ­შა­ვე­ბე­ლი კომი­სიე­ბის არჩე­ვის შესა­ხებ".[16] სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს აღნიშ­ნულ გადაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას ხელს აწერდ­ნენ სრულიად საქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი, უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სი, ქუთა­თელ-გაე­ნა­თე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტი ნა­ზა­რი, ჭყონდი­დელ-შე­მოქ­მე­დე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტი და­ვი­თი, ცხუმ-ბედიე­ლი ეპის­კო­პო­სი იოა­ნე, ურბ­ნე­ლი ეპის­კო­პო­სი ქრის­ტე­ფო­რე, დე­კა­ნო­ზე­ბი კ. ცინ­ცა­ძე, მ. ტყე­მა­ლა­ძე, პროფ. კ. კე­კე­ლი­ძე და ივ. რა­ტიშ­ვი­ლი.

სა­ქართ­ვე­ლო­ში მიმ­დი­ნა­რე რთულ­მა სოცია­ლურ-პოლი­ტი­კურ­მა პროცე­სებ­მა საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო აი­ძუ­ლა სხვა მიმარ­თუ­ლე­ბით წარე­მარ­თა თა­ვი­სი საქ­მია­ნო­ბა. ბოლშევიკური ხელისუფლება თანდატან ზღუდავდა საქართველოს სახელმწიფოებრივ სუვერენიტეტს, ართმევდა მას ისტორიოლ მიწა-წყალს და “მოძმე” ქვეყნებს აძლევდა.  მარ­თა­ლია, ისინი აცხა­დებდ­ნენ, რომ სა­ქართ­ვე­ლო კვლავ დამოუ­კი­დე­ბე­ლი ქვე­ყა­ნააო, მაგრამ "საქართ­ვე­ლოს ეს ფორ­მა­ლუ­რი სუ­ვე­რე­ნი­ტე­ტი ახა­ლი საფრთხის წი­ნა­შე აღ­მოჩნ­და 1921 წელს­ვე გა­ჩაღ­და კამ­პა­ნია ამიერ­კავ­კა­სიის სსრ რესპუბ­ლი­კე­ბის ფე­დე­რა­ციუ­ლი გაერთია­ნე­ბი­სათ­ვის, რაც 1922 წლის მარტ­ში ამიერ­კავ­კა­სიის ფედე­რა­ციის, ხო­ლო იმა­ვე წლის დეკემ­ბერ­ში ამიერ­კავ­კა­სიის საბ­ჭო­თა ფე­დე­რა­ციუ­ლი სოცია­ლის­ტუ­რი რესპუბ­ლი­კის შექმნით დამ­თავრ­და. ამ სახელმწი­ფოებ­რივ­მა გაერ­თია­ნე­ბამ კი­დევ უფ­რო შეზ­ღუ­და საბ­ჭო­თა საქართ­ვე­ლოს ისე­დაც მოჩ­ვე­ნე­ბი­თი დამოუ­კი­დებ­ლო­ბა".[17] ამას დაე­მა­ტა პირ­ვე­ლი მსოფ­ლიო ომის შედე­გად გა­ჩე­ნი­ლი ლტოლ­ვი­ლე­ბი, რუ­სეთ­ში, ვოლგის­პი­რეთ­ში შიმში­ლის შედე­გად სა­კუ­თა­რი მი­წა-წყლიდან ნებაყოფ­ლო­ბით აყ­რი­ლი ხალ­ხი, თურქე­ბის მიერ დევ­ნი­ლი სომ­ხო­ბა, აზერ­ბაი­ჯა­ნე­ლე­ბი, საო­კუ­პა­ციო არმია. ყოველივე ამან სა­ქართ­ვე­ლო­ში გაუ­საძ­ლი­სი მდგო­მა­რეო­ბა შეიქმ­ნა. ასეთ ვი­თა­რე­ბა­ში საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭომ, უწმი­დეს­მა და უნე­ტა­რეს­მა კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ­მა ამბრო­სიმ ხმა აღიმაღ­ლეს უკა­ნო­ნო­ბის, სამშობ­ლოს თავისუფ­ლე­ბი­სათ­ვის თავდა­დე­ბულ მამულიშ­ვილ­თა დევ­ნა-შევიწ­როე­ბის გა­მო.

1922 წლის 10 აპრი­ლი­დან 19 მაი­სამ­დე იტა­ლიის ქა­ლაქ გენუა­ში მიმდი­ნა­რეობ­და საერ­თა­შო­რი­სო კონფე­რენ­ცია, კონფე­რენ­ცია­ზე ევრო­პის სახელმ­წი­ფოე­ბის გარ­და, მიწ­ვეუ­ლი იყო ახ­ლად ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბუ­ლი საბ­ჭო­თა სოცია­ლის­ტუ­რი რუსე­თის მთავრო­ბის დე­ლე­გა­ცია. უწმინდესმა და უნეტარესმა ამბროსიმ წერილით (მემორანდუმით) მიმართა კონფერენციის მონაწილეებს. სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს დავა­ლე­ბით საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ ამბრო­სის მემო­რან­დუ­მი გენუის კონფერენ­ციი­სად­მი მი­მარ­თუ­ლი საზღვარ­გა­რეთ გაი­ტა­ნა მღვდელ­მა ია­სონ კაპა­ნა­ძემ. საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის მემორან­დუმ­მა კონფერენ­ციის მონა­წი­ლეებ­ზე დი­დი შთაბეჭ­დი­ლე­ბა მოახ­დი­ნა. მემორან­დუმ­ში უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სი მოკლედ მიმოი­ხი­ლავ­და საქართ­ვე­ლოს ისტო­რიას, რუ­სეთ-საქართ­ვე­ლოს ურთიერ­თო­ბა­თა ძირი­თად ეტა­პებს, საქართ­ვე­ლოს დამოუ­კი­დებ­ლო­ბის აღდგე­ნის ხა­ნას 1918-21წწ. და ბოლ­შე­ვი­კუ­რი ხელისუფ­ლე­ბის მტკიცე­ბის საწინააღმ­დე­გოდ ახალ ხელისუფ­ლე­ბას უწო­დებ­და საო­კუ­პა­ციო რე­ჟიმს. "ოკუ­პან­ტე­ბი, მარ­თა­ლია, ლამო­ბენ შინ და გა­რეთ ყვე­ლა­ნი დაარწ­მუ­ნონ, რომ მათ გაათა­ვი­სუფ­ლეს და გააბედ­ნიე­რეს ქართ­ვე­ლე­ბი, მაგრამ რამდე­ნად ბედნიე­რად გრძნობს თავს ქართ­ვე­ლი ერი, ეს ყვე­ლა­ზე უკეთ ვუწ­ყი მე, მის­მა სულიერ­მა მა­მამ და დღესდღეო­ბით ერთ­მა ნამდვილ­მა მოძღვარ­მა, რომლის ხელ­შია ამ ერის გული­დან გა­მო­მა­ვა­ლი იდუ­მა­ლი ძა­ფე­ბი. და რომელ­საც უშუა­ლოდ ეს­მის მი­სი კვნე­სა და ვაე­ბა".[18] პატრიარ­ქი სინა­ნუ­ლით დასძენ­და, რომ ის ექსპე­რი­მენ­ტე­ბი, რომელ­საც ახ­ლა სოცია­ლიზ­მის დროშით ნათლა­ვენ ქართველ ერს ფიზი­კურ გადა­შე­ნე­ბამ­დე და გახრწნამ­დე მიიყ­ვან­და, რომ იდევ­ნე­ბო­და ჩვე­ნი დი­დე­ბუ­ლი წარ­სუ­ლი, ეკ­ლე­სია, სამღვ­დე­ლოე­ბა იყო უკი­დუ­რე­სად დევ­ნი­ლი და უფლე­ბააყ­რი­ლი. უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სი საერ­თა­შო­რი­სო საზოგა­დოე­ბის­გან მოით­ხოვ­და დახმარე­ბოდ­ნენ საქართ­ვე­ლოს"[19]. დაუყოვ­ნებ­ლივ გაყვა­ნილ იქ­ნას საქართ­ვე­ლოს ტერი­ტო­რიი­დან რუსე­თის საო­კუ­პა­ციო ჯა­რი და უზრუნველ­ყო­ფილ-და­ცულ იქ­ნას მი­სი მი­წა-წ­ყა­ლი უცხოელ­თა თა­რე­შო­ბი­სა და მძლავ­რო­ბა მოტა­ცე­ბი­სა­გან.

2. საშუა­ლე­ბა მიე­ცეს ქართველ ერს თვითონ, სხვა­თა ძალდაუ­ტა­ნებ­ლივ და უკარ­ნა­ხოთ მოაწ­ყოს ისე­თი ფორ­მე­ბი სოციალ-პო­ლი­ტი­კუ­რი ცხოვ­რე­ბი­სა, როგო­რიც მის ფსიქი­კას, სულისკ­ვე­თე­ბას, ზნე-ჩვეუ­ლე­ბას და ეროვ­ნულ კულტუ­რას შეე­სა­ბა­მე­ბა".[20] კონფე­რენ­ცია­ზე ვითარება კიდევ უფრო დაიძაბა როცა ნ. ჟორდა­ნიამ გა­ნაც­ხა­და "მე მი­ვი­ღე დე­პე­შა, რომე­ლიც მაც­ნო­ბებს, რომ საბ­ჭო­თა რუსე­თის ჯა­რე­ბი აწარ­მოე­ბენ სამხედ­რო მოქმე­დე­ბას საქართ­ვე­ლოს პროვინ­ციებ­ში სვანეთ­ში, ლეჩხუმ­სა და რა­ჭა­ში. ამ დროს მეცხ­რე არმია იგ­ზავ­ნე­ბა ქუთაი­სი­დან იმ მხა­რე­ში, რომელ­მაც 1921 წლის მიწუ­რულ­ში გა­რე­კა ბოლ­შე­ვი­კე­ბი და აღად­გი­ნა დე­მოკ­რა­ტიუ­ლი წეს-წყო­ბი­ლე­ბა. დასავ­ლეთ საქართ­ვე­ლოს დიდ ნა­წილ­ში სისხ­ლი იღვ­რე­ბა, ქვეყნის სხვა ნაწი­ლებ­ში მდგო­მა­რეო­ბა უფ­რო და უფ­რო მწვავ­დე­ბა. მოსა­ლოდ­ნე­ლია უსა­შინ­ლე­სი კა­ტასტ­რო­ფა".[21] მძი­მე ვი­თა­რე­ბა­ში აღ­მოჩნ­და საბ­ჭო­თა რუსე­თის დე­ლე­გა­ცია, რო­გორც კონფერენ­ციის მო­ნა­წი­ლე ბუ­დუ მდივან­მა შემდგომ საქართველოს მთავრო­ბის სხდო­მა­ზე გა­ნაც­ხა­და _ კათა­ლი­კო­ზის სიტყვამ დი­დი ვნე­ბა მოგ­ვი­ტა­ნა, რა­ტომ სამარ­თალ­ში არ მივ­ცემთ მა­სო, გამოუ­ვალ მდგო­მა­რეო­ბა­ში ჩავარდ­ნილ­მა ჩიჩე­რინ­მა კი კონფერენ­ციის მონაწილეებს მოახ­სე­ნა, რომ საბ­ჭო­თა დელე­გა­ციის შემად­გენ­ლო­ბა­ში შე­დის საქართ­ვე­ლოს საბ­ჭო­თა რესპუბ­ლი­კის წარმო­მად­გე­ნე­ლი ბ. მდი­ვა­ნი და მას ჰკითხეთ, რამდე­ნად შეე­ფე­რე­ბა სინამდ­ვი­ლეს ნ. ჟორდა­ნიას მიერ მოყ­ვა­ნი­ლი ფაქ­ტე­ბიო.

გენუის კონფე­რენ­ცია­ზე საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს სახე­ლით უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ ამბრო­სის მოწო­დე­ბის სულისკ­ვე­თე­ბას ეხმაუ­რე­ბო­და 1922 წლის მარტ­ში უნივერ­სი­ტე­ტის სტუ­დენტ­თა კავში­რის მი­მართ­ვა ევ­რო­პი­სა და ამე­რი­კის ახალ­გაზრ­დე­ბი­სად­მი მიმართ­ვის ავ­ტო­რე­ბი აცხა­დებდ­ნენ, რომ სისხლის უკა­ნასკ­ნელ წვეთამ­დე იბრძო­ლებდ­ნენ საქართ­ვე­ლოს ეროვ­ნუ­ლი თავისუფ­ლე­ბი­სათ­ვის, გამოთქ­ვამდ­ნენ იმედს სა­ქართ­ვე­ლო კვლავ დააღ­წევ­და თავს რუსე­თის მონო­ბას და განაგრ­ძობ­და ოკუპან­ტე­ბის ტერო­რის პირო­ბებ­ში ჩახშო­ბილ სა­მეც­ნიე­რო მუშაო­ბას.

ბოლ­შე­ვი­კუ­რი ხელი­სუფ­ლე­ბა გაა­ცო­ფა ქართ­ვე­ლი ხალხის საუ­კე­თე­სო შვილე­ბის პი­რით გამოთქ­მულ­მა პრო­ტესტ­მა და შეური­გებ­ლო­ბამ. თუ 1921 წელს ხალხს ხე­ლი არ შეუ­შა­ლეს 26 მაი­სის ზეი­მის აღ­ნიშვ­ნა­ში, "1922 წლის 24 მაისს თბილი­სის უნივერ­სი­ტე­ტის სტუდენ­ტებ­მა, რო­ცა ეროვ­ნუ­ლი დრო­შა ააფ­რია­ლეს, მთავრო­ბამ სტუნ­დენ­ტებს ჯა­რი მიუ­სია, რო­მელ­თაც უნი­ვერ­სი­ტეტს ალ­ყა შემოარტ­ყეს. ამ დროს უნივერ­სი­ტე­ტში რექ­ტო­რი ივა­ნე ჯავა­ხიშ­ვი­ლი შე­მო­ვი­და და იკით­ხა, რა ხდე­ბაო. "რუსუ­ლად ილა­პა­რა­კე", იყო რუ­სი ჯარის­კა­ცე­ბის პა­სუ­ხი. ივა­ნე ჯავა­ხიშ­ვი­ლი და ანდ­რია რაზმა­ძეც დააპა­ტიმ­რეს, მაგრამ მა­ლე გამოუშ­ვეს".[22]

სა­ქართ­ვე­ლო­ში გამო­მა­ვალ ბოლშე­ვი­კურ გაზე­თებ­ში გაძლიერ­და საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის საწინააღმ­დე­გო კამ­პა­ნია. "ბნელე­თის მო­ცი­ქუ­ლე­ბი", "საბ­ჭო­თა ხელისუფ­ლე­ბის შეუ­ნიღ­ბა­ვი მტრე­ბი", ასე უწო­დებდ­ნენ სამღვდე­ლოე­ბას. მთავრო­ბის სხდომა­ზეც არაერთ­ხელ გაიჟ­ღე­რა კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ ამბრო­სის სამარ­თალ­ში მიცე­მის სა­კითხ­მა. 1922 წლის 13 ივ­ნისს "ჩე­კას" თანამშ­რომ­ლე­ბი მივიდ­ნენ საპატ­რიარ­ქო რეზი­დენ­ცია­ში და იკით­ხეს, "სად არის კა­თა­ლი­კო­ზი? კო­ტე ცინ­ცა­ძე იბა­რებ­სო~. კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი ისე სწრაფად წაიყ­ვა­ნეს, რომ ნიკო­ლოზ თავდგი­რი­ძეს ხლებაც ვერ მოუსწ­რია. შექმნილ სა­გან­გა­შო ვი­თა­რე­ბა­ში შეიკ­რი­ბა საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო, სა­დაც იყო მსჯე­ლო­ბა, რო­გორ მოქცეუ­ლიყვ­ნენ. დრო გადიო­და და კათა­ლი­კო­ზის შესა­ხებ ვე­რა­ფე­რი გაი­გეს. ბო­ლოს გადაწყ­ვი­ტეს სა­დი­ლი გაეგზავ­ნათ, მაგრამ არ მიი­ღეს. სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევ­რებს მოახ­სე­ნეს, რომ კა­თა­ლი­კო­ზი მე­სა­მე გან­ყო­ფი­ლე­ბა­ში იყო და­კითხ­ვა­ზე, რომე­ლიც საღა­მოს 20 საა­თამ­დე გაგრძელ­და, შემდეგ კი კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი ამბ­რო­სი უკან დააბ­რუ­ნეს.

14 ივ­ნისს კვლავ შეიკ­რი­ბა სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო, რო­გორც იმდროინ­დე­ლი თანა­მედ­რო­ვე დე­კა­ნო­ზი ნი­კი­ტა თა­ლაკ­ვა­ძე გადმოგვცემს: უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სი სა­ხე­ზე თითქოს განმკრ­თა­ლი იყო, ეტ­ყო­ბო­და, რომ ამ ერთ დღე­ში დი­დი სულიე­რი ტანჯ­ვა გამოევ­ლო". "ჩე­კა­ში" უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სი და­კით­ხა "ჩე­კას" თავმჯდო­მა­რემ კო­ტე ცინცა­ძემ. დაკითხ­ვას ესწ­რე­ბო­და მდი­ვა­ნი ქალ­ბა­ტო­ნი, რომე­ლიც იწერ­და კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის პა­სუ­ხებს. კოტე ცინცა­ძეს აინტ­რე­სებ­და კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის გარ­და, ვინ იღებ­და მონა­წი­ლეო­ბას გენუის კონფე­რენ­ცია­ზე გაგზავ­ნი­ლი მემორან­დუ­მის შედ­გე­ნა­ში. "ვინ მოგცათ უფ­ლე­ბა ხალხის სახე­ლით გა­მოსვ­ლი­სა, ვინ ამოგირ­ჩიათ თქვენ საქართ­ვე­ლოს ოპე­კუ­ნად?" უწ­მი­დე­სი ამბრო­სის პა­სუ­ხი იყო ღირ­სეუ­ლი - ამო­მირ­ჩია გე­ლა­თა­ში მოწვეულ­მა საეკ­ლე­სიო კრებამ, მორწ­მუ­ნე ქართვე­ლო­ბი­სა­გან შემოკ­რე­ბილ­მა, შე­მო­სი­ლი ვარ იუ­რი­დიუ­ლი და ზნეობ­რი­ვი უფლე­ბე­ბით, რო­გორც მა­მამ­თა­ვა­რი აღვი­მაღ­ლო ხმა, როდე­საც ჩემს ერს საქ­მე უჭირს, როდე­საც ისე­თი ვი­თა­რე­ბა იქმ­ნე­ბა, რომელ­შიც შეუძ­ლე­ბე­ლი ხდე­ბა ერის რელი­გიურ-ზნეობ­რი­ვი სა­ხის შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბა, როდე­საც ერს ერთ­მე­ვა საშუა­ლე­ბა თავი­სუ­ფალ მო­ქა­ლა­ქეო­ბი­სა". კო­ტე ცინ­ცა­ძე დაცინ­ვის კი­ლო­თი განაგრ­ძობ­და დაკითხ­ვას - რა­ტომ მენშე­ვი­კე­ბის დროს არ იმაღლებ­დით ხმას, რა­ტომ მათ არ ეწინააღმ­დე­გე­ბო­დი­თო. უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სი არ მა­ლავ­და, რომ არც მენ­შე­ვი­კე­ბი იყვნენ მორწ­მუ­ნე­ნი, მაგრამ ისი­ნი უფ­რო ეროვ­ნუ­ლე­ბი იყვნენ და თვით იცავდ­ნენ იმას, რაზე­დაც ეკლე­სიას მოუხ­და ხმის ამაღ­ლე­ბა. უწმი­დეს­მა ამბროსიმ ახა­ლი ხელი­სუფ­ლე­ბა დაა­და­ნა­შაუ­ლა საქართ­ვე­ლოს ხელა­ხალ ოკუ­პა­ცია­ში, რომ თქვე­ნი მცდელო­ბის მიუ­ხე­და­ვად, თითქოს საქართ­ვე­ლო დამოუ­კი­დებელია, აშ­კა­რაა, მთე­ლი ძალაუფ­ლე­ბა "ოსო­ბაია კავკას­კაია არმიის" ხელ­შია. კათა­ლი­კო­ზის ამ მხილე­ბამ "ჩე­კას" უფ­რო­სი გაა­ჯავ­რა. მან დაიწ­ყო იმის მტკი­ცე­ბა, რომ ახალ­მა ხელისუფ­ლე­ბამ სა­ქართ­ვე­ლო­ში ჩაა­ტა­რა არ­ჩევ­ნე­ბი, რომ შექმ­ნა ამიერ­კავ­კა­სიის დამოუ­კი­დე­ბე­ლი ფე­დე­რა­ციუ­ლი რესპუბ­ლი­კა, რომ სა­ქართ­ვე­ლო­ში მყო­ფი რუ­სი ჯა­რი ქართ­ვე­ლებს არა­ფერს უშ­ლი­სო. უწმი­დეს­მა ამბრო­სიმ ბრა­ლი დას­დო ახალ ხელისუფ­ლე­ბას სა­ქართ­ვე­ლო­ში უც­ხო ელემენ­ტე­ბის მომრავ­ლე­ბა­ში, ელე­მენ­ტა­რუ­ლი დე­მოკ­რა­ტიუ­ლი პრინცი­პე­ბის უგუ­ლე­ბელ­ყო­ფა­ში, რო­ცა განსხ­ვა­ვე­ბუ­ლი აზ­რი, განსხ­ვა­ვე­ბუ­ლი მიმარ­თუ­ლე­ბის ჟურნალ-გა­ზე­თე­ბი იდევ­ნე­ბა. კო­ტე ცინცა­ძემ გულახ­დი­ლად გა­ნაც­ხა­და, "ჩვენ რევო­ლუ­ციას ვაწარმოებთ პროლე­ტა­რიატის დიქ­ტა­ტუ­რა გამოვაც­ხა­დეთ, სწარმოებს ბრძო­ლა მოწინააღმ­დე­გეე­ბი­სად­მი, ყვე­ლა თავი­სუფ­ლე­ბა­ნი რაც კია, ეს მხოლოდ ჩვენთვის გვინ­და, თქვენ და თქვე­ნი დრომოჭ­მუ­ლი მიმდევ­რე­ბი ცხოვრე­ბი­დან გარი­ყულ­ნი ხართ. თქვენ ვინ მოგ­ცემთ თავისუფ­ლე­ბას?"[23] “ჩე­კას" უფ­როს­მა უწმი­დეს ამბრო­სის შეახ­სე­ნა, რომ მე­ფის ხელისუფ­ლე­ბის დროსაც იგი გადა­სახ­ლე­ბუ­ლი იყო მთავრო­ბის წინააღმ­დე­გო­ბი­სათ­ვის, რაზე­დაც კათა­ლი­კოს­მა უპა­სუ­ხა, რომ იგი, რო­გორც სა­სუ­ლიე­რო პი­რი, დას­ჯი­ლი იყო არა რო­გორც მთავრო­ბის მოწინააღმ­დე­გე, არა­მედ, რო­გორც და­მო­ნე­ბუ­ლი ქართ­ვე­ლი ერის უფლებე­ბი­სათ­ვის მებრ­ძო­ლი.

“ჩე­კას" თავმჯდო­მა­რემ დაკითხ­ვის პირველ დღეს სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარქს საბ­ჭო­თა ხელისუფ­ლე­ბის სახე­ლით მოსთ­ხო­ვა პა­სუ­ხი შემდეგ კითხვებ­ზე: 1. რო­დის და რამ­დე­ნი ქო­ნე­ბა გაზი­დეს რუ­სებ­მა საქართ­ვე­ლო­დან? 2. რა­ში გამოი­ხა­ტე­ბა ბოლშე­ვი­კე­ბის მიერ სა­ქართ­ვე­ლო­ში სარწმუ­ნოე­ბის დევ­ნა? 3. რა ვნე­ბა მოაქვს რუ­სის ჯა­რის ყოფნას საქართვე­ლო­სათ­ვის?

უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სი დარწ­მუ­ნე­ბუ­ლი იყო, თუ საქართ­ვე­ლოს ახალ ხელისუფ­ლე­ბას წარუდ­გენდ­ნენ სა­თა­ნა­დო დასა­ბუ­თე­ბულ პა­სუ­ხებს, მათ მიერ აღძრულ კითხვებ­ზე, საქ­მე საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო­სა და პატრიარ­ქის სასარგებლოდ გა­დაწყ­დე­ბო­და. მან დაა­ვა­ლა კი­დეც სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევ­რებს მასა­ლე­ბის შეგ­რო­ვე­ბა, რომელ­შიც აღ­ნუს­ხუ­ლი იქ­ნე­ბო­და ბოლ­შე­ვი­კუ­რი ხელისუფ­ლე­ბის უკა­ნო­ნო ქმე­დე­ბა­ნი. ისიც უნ­და აღინიშ­ნოს, რომ კო­ტე ცინ­ცა­ძე პირ­ვე­ლი თაო­ბის "ჩე­კას" თავმჯ­დო­მა­რე, შემდგომ "ნაციო­ნალ-უკლონის­ტე­ბის" აქტიუ­რი წარმო­მად­გე­ნე­ლი, უწმი­დეს ამბრო­სის შედა­რე­ბით კორექ­ტუ­ლად ექცეო­და, რო­ცა და­კითხ­ვა დაამ­თავ­რა, თანაშემ­წეს უბრ­ძა­ნა კა­თა­ლი­კო­ზი მანქა­ნით მიე­ცი­ლე­ბი­ნათ სახლამ­დე, მაგრამ, რო­გორც ჩანს, მი­სი დაკითხ­ვით მაინცდამაინც კმა­ყო­ფი­ლი არ უნ­და დარ­ჩე­ნი­ლი­ყო ამიერ­კავ­კა­სიის სამ­ხა­რეო კო­მი­ტე­ტი, რომელ­საც ს. ორ­ჯო­ნი­კი­ძე ხელმძღვა­ნე­ლობ­და. მა­თი აზ­რით, უფ­რო მე­ტი სიმკაც­რე და სიმტ­კი­ცე იყო სა­ჭი­რო "კონტრრევო­ლუ­ციას­თან" საბრძოლ­ვე­ლად. 1922 წლის 20 ივ­ნისს უწმი­დეს­სა და უნე­ტა­რეს კა­თა­ლი­კო-პატრიარქ ამბრო­სის, რო­ცა ჩეკა­დან ხელმეო­რედ მიაკით­ხეს, აშკა­რად იგრძ­ნო­ბო­და გა­ღი­ზია­ნე­ბა, აგ­რე­სიუ­ლო­ბა, ორ­მა ახალ­გაზრ­და ჩე­კისტ­მა კა­თა­ლი­კოზს ჩაა­ბა­რა საბრალ­დებ­ლო ოქ­მი რომელშიც აღნიშნული იყო "ხელი­სუფ­ლე­ბა კა­თა­ლი­კოზს ბრალს სდებ­და სამ დანა­შაულ­ში: "პრო­ვო­კა­ცია", "კონტრ­რე­ვო­ლუ­ციო­ნე­რო­ბა", "მთავრო­ბის გაბრიაბ­რუე­ბა". ახალ­გაზრ­და ჩე­კის­ტე­ბი ხმამაღ­ლა უპატივ­ცე­მუ­ლოდ ესაუბ­რობდ­ნენ კა­თა­ლი­კოზს, რომელ­მაც მათ მოუ­წო­და ელე­მენ­ტა­რუ­ლი ზრდი­ლო­ბი­სა და ეთი­კის ნორმე­ბის დაცვი­სა­კენ".[24]

ხელი­სუფ­ლე­ბა ცდილობ­და ქვეყანაში შეექმ­ნა ან­ტი­რე­ლი­გიუ­რი ფსი­ქო­ზი, მი­სი წარმომად­გენ­ლე­ბი შემთხვე­ვას არ უშვე­ბენ ხელი­დან სა­სუ­ლიე­რო პირ­თა შეურაცხ­ყო­ფი­სათ­ვის. ამის არაერ­თი მა­გა­ლი­თი შეიძ­ლე­ბა დავა­სა­ხე­ლოთ.

1922 წლის მაის­ში ქართველ­მა საზო­გა­დოე­ბამ პატივის­ცე­მით აღ­ნიშ­ნა ზა­ქა­რია ჭიჭი­ნა­ძის დაბა­დე­ბი­დან 65 წლის­თა­ვი. საიუ­ბი­ლეო სა­ღა­მო­ზე საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს სახე­ლით სიტყვით გა­მო­ვი­და დე­კა­ნო­ზი ნი­კი­ტა თა­ლაკ­ვა­ძე, რომელ­მაც იუ­ბი­ლა­რის შრო­მა შეა­და­რა იმ მუ­შა ფუტკრის საქმია­ნო­ბას, რომე­ლიც ყვავი­ლო­ვან საქართ­ვე­ლოს თვალწარმ­ტაც კუთხეებ­ში ეზი­დე­ბო­და სურნე­ლო­ვან თაფლს შეგ­ნე­ბი­სა და კულ­ტუ­რი­სა. ბოლშე­ვი­კე­ბის ერთ-ერთ­მა წარმომად­გე­ნელ­მა სი­ლი­ბისტ­რო თოდრიამ გაზ. "კო­მუ­ნისტ­ში" გამოქვეყ­ნე­ბულ წე­რილ­ში უსაყ­ვე­დუ­რა საიუ­ბი­ლეო კომი­სიის მესვეურთ, რომელ­თაც უფ­ლე­ბა მისცეს "კათო­ლი­კო­ზი­სა­გან დაქი­რა­ვე­ბულ “რი­ჟა" მღვდელს სა­ზო­გა­დოე­ბა­ში გა­მოსვ­ლი­სა".[25]

სა­ზო­გა­დოე­ბა ჯერჯე­რო­ბით ახერხებდა ბოლშე­ვი­კე­ბის წარმომად­გე­ნელ­თა უსუ­სურ ბრალდე­ბებ­ზე პასუხის გაცემას. ამის დას­ტუ­რი იყო საქართ­ვე­ლოს მწერალ­თა კავში­რის წერილი ს. თოდრიას "ბრალდე­ბებ­ზე", რომე­ლიც 1922 წლის 22 ივ­ნისს გა­მოქ­ვეყნ­და გა­ზეთ "ტრი­ბუ­ნა­ში". “რაც შეე­ხე­ბა სრულიად საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევრის დეკ. ნ. თალაკ­ვა­ძის მონა­წი­ლეო­ბას ზ. ჭიჭი­ნა­ძის იუ­ბი­ლე­ზე, ჩვენ აქაც ობიექ­ტუ­რო­ბა გამო­ვი­ჩი­ნეთ, რო­გორც შეჰფე­რის მწერლე­ბის ორგა­ნი­ზა­ციას. ქარ­თუ­ლი სამღვ­დე­ლოე­ბა საუ­კუ­ნეე­ბის განმავ­ლო­ბა­ში ქარ­თუ­ლი კულტუ­რის მებაი­რახტ­რე იყო, უმა­დუ­რო­ბა და უვი­ცო­ბა იქ­ნე­ბო­და ქართ­ვე­ლი მწერლე­ბის მხრით, რომ ჩვენ ამ წოდე­ბის წარმომადგენ­ლე­ბი­სათ­ვის ხე­ლი გვეკ­რა ამ დღეს ქარ­თუ­ლი წიგნის დღესას­წაულ­ზე".[26]

ოფი­ცია­ლურ პრე­სა­ში არ წყდე­ბო­და თავ­დასხ­მე­ბი საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის წინააღმ­დეგ. ხელისუფ­ლე­ბის ერთ­გუ­ლი ჟურნალის­ტე­ბის აზრით, სამღვდე­ლოე­ბამ შე­თითხ­ნა ჭო­რე­ბი, ინ­სუ­ნა­ციე­ბი, ცი­ლის­წა­მე­ბა­ნი და გაგზავ­ნა გენუის კონფე­რენ­ცია­ზე იმ იმე­დით, რომ ევ­რო­პა იხს­ნი­და მათ. ტყუი­ლად შეი­წუ­ხეს თა­ვი სულიერ­მა მა­მებ­მა, საქართ­ვე­ლოს არამ­კით­ხე ოპე­კუ­ნებ­მა... ქართველ­მა საზო­გა­დოე­ბამ უნ­და გაა­სა­მართ­ლოს ანა­ფო­რია­ნი ინტრიგ­ნე­ბი, ამხი­ლოს მა­თი ღა­ლა­ტი და ბო­რო­ტე­ბა ხალხის წი­ნა­შე. მოვ­ლე­ნე­ბი ისე ვი­თარ­დე­ბო­და, რომ ხელისუფ­ლე­ბას სურ­და სანი­მუ­შოდ დაე­სა­ჯა ქართ­ვე­ლი ერის სულიე­რი წი­ნამძ­ღო­ლე­ბი, რო­მელ­თა გაბე­დულ­მა გამოსვ­ლებ­მა კი­დევ უფ­რო დი­დი სიყ­ვა­რუ­ლი და თა­ნად­გო­მა მოუ­პო­ვა მათ ხალხ­ში. ამ დროს ხელისუფ­ლე­ბამ კი­დევ ერ­თი ნა­ბი­ჯი გა­დად­გა ეკლე­სიის შევიწ­როე­ბი­სა­კენ. ქუთაის­ში ბოლშე­ვი­კებ­მა აი­ძუ­ლეს ეპარ­ქიი­დან წა­მო­სუ­ლი­ყო ქუთა­თე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტი ნა­ზა­რი, რომე­ლიც შეხვ­და და ესაუბ­რა ხელისუფ­ლე­ბის წარმო­მად­გე­ნელს ს. ქავთა­რა­ძეს. რომელიც დაპირდა მიტროპოლიტ ნაზარს უკანონობის აღკვეთას, მაგრამ სინამდვილეში არ შეასრულა. 1922 წლის 17 ნოემ­ბერს მთავრო­ბამ მოახ­დი­ნა საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის სასახ­ლის კონფის­კა­ცია.

უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი ამბ­რო­სი საქართ­ვე­ლოს სსრ მთავრო­ბის თავმჯდო­მა­რი­სად­მი გაგზავ­ნილ საპრო­ტეს­ტო წე­რილ­ში აღ­ნიშ­ნავდა, რომ საპატ­რიარ­ქო სა­სახ­ლე იყო საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის სა­კუთ­რე­ბა. ამა­ვე დროს, მოა­გო­ნებდა მთავრო­ბას, რომ 1922 წლის N3137 განკარ­გუ­ლე­ბით, ცენტრა­ლურ­მა აღმას­რუ­ლე­ბელ­მა კომი­ტეტ­მა არ­სე­ბუ­ლი შე­ნო­ბე­ბი ეკლე­სიის განკარ­გუ­ლე­ბა­ში გა­დას­ცა. ამის მიუ­ხე­და­ვად, "ამა თვის 17/იგუ­ლისხ­მე­ბა ნოემ­ბე­რი ს.ვ./ ჩემს ბი­ნა­ში მოვიდ­ნენ თბილი­სის სა­ბი­ნაო განყო­ფი­ლე­ბის წარმომად­გენ­ლე­ბი, გაზო­მეს იგი. შევიდ­ნენ ეკ­ლე­სია­ში და თვით საკურთხე­ველ­შიც ქუდე­ბით, მიუ­ხე­და­ვად ჩე­მის წარმომად­გენ­ლის პროტეს­ტი­სა, დაიწ­ყეს თა­ვის მართ­ლე­ბა იმით, რომ დღეს სინდი­სის თავი­სუფ­ლე­ბააო, ყო­ვე­ლი­ვე გაუგებ­რო­ბის თავი­დან ასაცი­ლებ­ლად, ნოემბ­რის 18, თქვენ გაა­ხე­ლით დე­ლე­გა­ცია. სა­მი სა­პა­ტიო პირი­სა­გან შემდ­გა­რი და გთხოვეთ დაგე­ცა­ვით მოსალოდ­ნელ შეუ­რაცხ­ყო­ფი­სა და უსა­მართ­ლოე­ბი­სა­გან".[27] ხელისუფ­ლე­ბის წარმომად­გენ­ლებ­მა არც კი მოუს­მი­ნეს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს დელე­გა­ციას, კათა­ლი­კო­ზის სასახ­ლის დასაკა­ვებ­ლად გაგზავ­ნილ იქ­ნა 15 შეია­რა­ღე­ბუ­ლი ახალ­გაზრ­და, რომელ­თაც და­ვა­ლე­ბუ­ლი ჰქონდათ კათა­ლი­კო­ზის ბინი­დან გა­ძე­ვე­ბა. ერთ-ერ­თი უც­ხო ტო­მის ახალ­გაზრ­და მიიჭ­რა კათალი­კოზ­თან და კადნიე­რად მი­მარ­თა, "თქვენ ხართ უფლე­ბააყ­რი­ლი პი­როვ­ნე­ბა, თქვენ არ გაქვთ ნე­ბა გეჭი­როთ ეს ბი­ნა, იგი უნ­და დავი­ჭი­როთ ჩვენ კომკავში­რე­ლე­ბი­სათ­ვის, რო­მელ­თა ხუ­თი წლის­თა­ვი აქ უნ­და გადა­ვი­ხა­დოთ".[28] კომკავ­ში­რე­ლი ახალ­გაზრ­დე­ბი თავხე­დუ­რად აცხა­დებდ­ნენ, რომ სასახ­ლის ავე­ჯი, ქო­ნე­ბა რეკვი­ზი­ციის ძა­ლით უნ­და წაე­ღოთ, ხო­ლო კათა­ლი­კოზ-პატრიარქს დაუ­ტო­ვებდ­ნენ იმას, რა­საც თვითონ მიიჩ­ნევდ­ნენ საჭი­როდ. უწმი­დეს­მა ამბრო­სიმ მთავრო­ბის წარმომად­გენ­ლებს უპა­სუ­ხა, რომ იგი სა­კუ­თა­რი ნე­ბით არ გა­ვი­დო­და შენო­ბი­დან. ამას­ვე აცნო­ბებ­და მთავრო­ბის თავმჯდო­მა­რეს: "გთხოვთ მიი­ღოთ მხედ­ვე­ლო­ბა­ში, რომ ბი­ნა, რომე­ლიც მე მი­ჭი­რავს, არის საქართ­ვე­ლოს მორწ­მუ­ნე ერი­სა­გან საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი­სათ­ვის მი­ჩე­ნი­ლი ბი­ნა, რომლი­და­ნაც გასვ­ლა ჩე­მის ნე­ბით მეკრ­ძა­ლე­ბა, რომ ეს ბი­ნა და­კავ­ში­რე­ბუ­ლია ეკლესიას­თან. აქ მო­თავ­სე­ბუ­ლია თბილი­სის საე­პარ­ქიო კან­ცე­ლა­რია, რომ ამ ბინი­დან კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის გა­ძე­ვე­ბა, ეკლე­სიის მოშ­ლა და კანცე­ლა­რიის გა­ტა­ნა გამოიწ­ვევს ქართველ ერ­ში უკმა­ყო­ფი­ლე­ბას, რა­საც უნ­და ვერი­დოთ მეც, რო­გორც ქართ­ვე­ლი ერის მა­მამ­თა­ვა­რი და უმაღ­ლე­სი მოძღ­ვა­რი, და თქვენც, რო­გორც საქართ­ვე­ლოს რესპუბ­ლი­კის მთავრო­ბის თავმჯ­დო­მა­რე. ერი დიდია ჩემზე­დაც და თქვენზე­დაც და ამის გა­მო თქვენც და მეც უნ­და ხელს ვუწყობ­დეთ მის ბედნიე­რე­ბას, კეთილდ­ღეო­ბას და მყუდროე­ბას".[29]

საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის წინააღმ­დეგ ბრძო­ლა ბოლშე­ვი­კურ­მა ხელისუფ­ლე­ბამ კი­დევ უფ­რო გააძ­ლიე­რა 1922 წლის ზამთარ­ში. მიუ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ საქართ­ვე­ლოს საბ­ჭო­თა რესპუბ­ლი­კის მთავრო­ბის თავმჯდო­მა­რემ პასუ­ხის ღირსა­დაც არ სცნო სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის წი­ნა წე­რი­ლი, სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო, პატრიარ­ქი ამბ­რო­სი აღაშ­ფო­თა ხელისუფ­ლე­ბის უტიფ­რო­ბამ, ისი­ნი საჯა­როდ ყველგან აღნიშ­ნავდ­ნენ, რომ საბ­ჭო­თა სა­ქართ­ვე­ლო­ში სინდი­სის თავი­სუფ­ლე­ბააო, მაგრამ ამა­ვე დროს აქე­ზებდ­ნენ ახალ­გაზრ­და კომკავ­ში­რე­ლებს, ძა­ლით დაე­კა­ვე­ბი­ნათ ეკ­ლე­სია-მო­ნასტ­რე­ბი. რო­ცა ახალ­გაზრ­დო­ბამ ძა­ლით დაი­კა­ვა სამხედ­რო ტა­ძა­რი, პატრიარქ­მა გა­ნაც­ხა­და, "მე არ ვეწინააღმ­დე­გე­ბი არა­მორწ­მუ­ნე­თა მიერ მორწმუნეებ­თან იდეურ ბრძოლას, მაგრამ ჩე­მი არ­სე­ბა ვერ შეუ­რიგ­დე­ბა იმას, რომ რესპუბ­ლი­კის კანო­ნე­ბის წინააღმ­დეგ არას­რულწ­ლო­ვან­მა ახალ­გაზრ­დო­ბამ შელა­ხოს მო­ქა­ლა­ქე­თა ცხრა მეა­თე­დის რწმე­ნა და სინ­დი­სი, ძა­ლით დაი­ჭი­როს სამლოც­ვე­ლო სახ­ლი".[30]

ხელისუფ­ლე­ბამ მასიუ­რად დაიწ­ყო ეკ­ლე­სია-მონასტ­რე­ბის და­ხურ­ვა. ეს პრო­ცე­სი განსაკუთ­რე­ბით აქტიუ­რად წარი­მარ­თა 1923 წლიდან. ამ დროს სა­ქართ­ვე­ლო­ში დაი­ხუ­რა 600-ზე მე­ტი ეკ­ლე­სია-მო­ნას­ტე­რი.  ხელი­სუფ­ლე­ბა  ჩქარობ­და ეკ­ლე­სია-მონასტ­რე­ბი­დან ვერცხ­ლი­სა და ოქ­როს ხატე­ბის, ბარძიმ-ფეშხუ­მე­ბის, საწინამძღვ­რე ჯვრების გამო­ტა­ნას და გაყიდ­ვას. ამისათ­ვის სა­ჭი­რო იყო გარკ­ვეუ­ლი საკა­ნონმ­დებ­ლო ბა­ზა. 1923 წლის 23 ნოემ­ბერს საქართ­ვე­ლოს რესპუბ­ლი­კის სა­ხალ­ხო კომი­სარ­თა საბჭომ მიი­ღო დად­გე­ნი­ლე­ბა საეკ­ლე­სიო განძეუ­ლო­ბის გამო­ყე­ნე­ბის შესა­ხებ, სა­დაც მი­თი­თე­ბუ­ლი იყო: "1. და­ხუ­რუ­ლი ეკლე­სიე­ბის მთე­ლი საეკ­ლე­სიო ქო­ნე­ბა არის ადგი­ლობ­რი­ვი აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი კომი­ტე­ტე­ბის განკარ­გუ­ლე­ბა­ში; 2. ამ ქონე­ბის ის საეკ­ლე­სიო გან­ძეუ­ლო­ბა, რომელ­საც ის­ტო­რიუ­ლი მნიშვ­ნე­ლო­ბა აქვთ, და­ცუ­ლი იქ­ნას სა­ხალ­ხო განათ­ლე­ბის სა­მუ­ზეუ­მო დაწესე­ბუ­ლე­ბა­თათ­ვის გადა­სა­ცე­მად; 3. და­ნარ­ჩე­ნი საეკ­ლე­სიო გან­ძეუ­ლი შეიძ­ლე­ბა გამო­ყე­ნე­ბულ იქ­ნას ადგი­ლობ­რი­ვი აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი კომი­ტე­ტე­ბის მიერ. თითოეულ შემთხ­ვე­ვა­ში საქართ­ვე­ლოს საბ­ჭო­თა სოცია­ლის­ტუ­რი რესპუბ­ლი­კის სა­ხალ­ხო კომი­სარ­თა საბჭოს ნებართ­ვით, უმთავ­რე­სად ადგი­ლობ­რი­ვი გლეხე­ბის საჭიროე­ბი­სათ­ვის".[31] ძნე­ლი არ არის იმის მიხვედ­რა, რას გამოიწ­ვევ­და ეს დად­გე­ნი­ლე­ბა, რო­გორც დედა­ქა­ლაქ­ში, ასე­ვე პროვინ­ციებ­ში, ვინ განსაზღვ­რავ­და საეკ­ლე­სიო და ის­ტო­რიუ­ლი ღირე­ბუ­ლე­ბის ნივთე­ბის საკითხს? ძირი­თა­დად ადგი­ლობ­რი­ვი რე­ვო­ლუ­ციუ­რი გატა­ცე­ბის ადა­მია­ნე­ბი, რომელ­ნიც იმისათ­ვის, რომ ცენტრის შე­ქე­ბა დაემ­სა­ხუ­რე­ბი­ნათ, რაც შეიძ­ლე­ბა მეტ საეკ­ლე­სიო და ის­ტო­რიუ­ლი ღირე­ბუ­ლე­ბის ნივ­თებს გამოაც­ხა­დებ­დნენ საერ­თო სა­ხალ­ხო საკუთ­რე­ბად. საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის მეს­ვეუ­რე­ბი ცდილობდ­ნენ განად­გუ­რე­ბი­სა­გან გადაერ­ჩი­ნათ ძვირ­ფა­სი ის­ტო­რიუ­ლი ხა­ტე­ბი, პა­ნა­ღიე­ბი, კუნკულ-ბარტ­ყუ­ლე­ბი, მიტ­რე­ბი. ამი­ტომ იყო, რომ ოფი­ცია­ლუ­რი ხელისუფ­ლე­ბის წარმომად­გენ­ლე­ბი აღნიშ­ნავდ­ნენ - კულტის მსახუ­რებ­მა განსაკუთ­რე­ბით აქტიუ­რო­ბა გამოი­ჩი­ნეს ეკლე­სიის ძვირფა­სეუ­ლო­ბის გადამალ­ვის საქ­მე­შიო, ეკლე­სიის ის ძვირ­ფა­სეუ­ლო­ბა­ნი, რო­მელ­თა გადაზიდ­ვაც მენშე­ვი­კებ­მა ვერ მოასწ­რეს, გადა­მა­ლულ იქ­ნა ქუთაის­ში... შესა­ბა­მის­მა ორგა­ნოებ­მა გამოააშ­კა­რა­ვეს ეკლე­სიის მსახურ­თა ნამდ­ვი­ლი ზრახ­ვა­ნი და ძვირ­ფა­სეუ­ლო­ბა მის ნამდვილ მესაკუთ­რეს დაუბ­რუ­ნეს - ხელი­სუფ­ლე­ბა საეკ­ლე­სიო სიწმინდეებს "ტყუილ-უბრა­ლოდ ეკლე­სიებ­ში დაყრილ ოქ­რო-ვერცხლს"[32] უწო­დებ­და, რომე­ლიც უნ­და გადაედ­ნოთ და დამ­შეუ­ლი ღარი­ბე­ბისთ­ვის გადაე­ცათ სურსათის შესაძენად.

1923 წლის 11 იან­ვარს უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სი კვლავ “ჩე­კა­ში" წაიყ­ვა­ნეს და­კითხ­ვა­ზე იგი წასვლის წინ სა­გან­გე­ბო­და შეხვ­და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს. იგი გრძნობ­და, რომ შეიძ­ლე­ბა უკ­ვე დაეპა­ტიმ­რე­ბი­ნათ, ამი­ტომ მიი­ღო გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა ურბ­ნე­ლი ეპის­კო­პო­სი ქრის­ტე­ფო­რე დაე­ნიშ­ნა საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის დროე­ბი­თი მმართვე­ლო­ბის თავმჯდო­მა­რედ. მარ­თა­ლია, კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი ამჯე­რად მა­ლე დააბ­რუ­ნეს, მაგრამ შინა­პა­ტიმ­რო­ბა მიუ­სა­ჯეს, 19 იან­ვარს მას არ მისცეს უფ­ლე­ბა ჩაე­ტა­რე­ბი­ნა წყალკურთ­ხე­ვის წირ­ვა, საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის საპატ­რიარ­ქო თბილის­ში ვე­რის ხი­დის ზე­მოთ ასრუ­ლებ­და წყალკურთ­ხე­ვის ცერემონიალს, ბოლშე­ვი­კე­ბის მუქა­რის მიუ­ხე­და­ვად, მრავალ­რიც­ხო­ვა­ნი მორწ­მუ­ნე მრევ­ლი შეიკ­რი­ბა სიო­ნის ეკლესიას­თან, ისი­ნი ცდილობდ­ნენ დევ­ნი­ლი კათა­ლი­კო­ზის გამხნე­ვე­ბას, რომლის ნაცვლა­დაც ხალხს ურბ­ნე­ლი ეპის­კო­პო­სი ქრის­ტე­ფო­რე წა­რუძღ­ვა.

უწ­მი­დე­სი პატრიარ­ქი შინა­პა­ტიმ­რო­ბა­ში შეხვ­და ნინოო­ბის, აღდგო­მის დღესას­წაუ­ლებს. 1923 წლის 2 ივ­ნისს უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი ამბ­რო­სი იძუ­ლე­ბის წე­სით გამოა­სახ­ლეს საპატ­რიარ­ქო რეზიდენ­ციი­დან, შინა­გან საქ­მე­თა მინისტ­რის სა­ხელ­ზე გაგზავ­ნილ წე­რილ­ში იგი წერ­და: "მე ახ­ლა განვიც­დი პატიმ­რო­ბას და რო­გორც პა­ტი­მა­რი, შეუძ­ლიათ წამიყ­ვა­ნონ იქ, სა­დაც საჭი­როდ დაი­ნა­ხა­ვენ, მაგრამ, რო­ცა ერთ­მე­ვა ბი­ნა საკა­თა­ლი­კო­ზოს, ეს ეკლე­სიის ცენტრა­ლურ და­წე­სე­ბუ­ლე­ბა­თა გაუქ­მე­ბას უდ­რის. ამით პერი­ფე­რიე­ბი­დან დაწ­ყე­ბუ­ლი, საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ნგრე­ვა დამ­თავრ­დე­ბა ეკლე­სიის ცენტ­რა­ლუ­რი მთა­ვა­რი სა­სი­ცოცხ­ლო ნერვის გადაჭ­რით".[33] იგი აცხა­დებ­და, რომ საპატ­რიარ­ქო რეზი­დენ­ცია და იქ მო­თავ­სე­ბუ­ლი მარიამ ღვთისმშობ­ლის სახ. ეკ­ლე­სია დარ­ჩე­ნი­ლი­ყო მორწმუნე­თა სულიე­რი მოთხოვ­ნე­ბის დასაკმა­ყო­ფი­ლებ­ლად. ხელისუფ­ლე­ბის იმდროინ­დე­ლი  ჩინოვ­ნი­კის ვინმე დოლი­ძის განკარ­გუ­ლე­ბით, 1923 წლის 23 ივ­ნისს დალუ­ქეს საპატ­რიარ­ქო რეზი­დენ­ცია, კათა­ლი­კო­ზის სა­მუ­შაო ოთა­ხე­ბი. იმა­ვე წლის 6 ივ­ლისს შედ­გე­ნი­ლი აქ­ტი იტ­ყო­ბი­ნე­ბა: "მე ქვე­მო­რე ხელისმომ­წერ­მა ნ. გოგიშ­ვილ­მა, ქ. თბილი­სის აღმას­კო­მის მუ­შა­თა და გლეხ­თა ინსპექ­ციის რევი­ზორ­მა სა­ბი­ნაო განყო­ფი­ლე­ბის გამ­გე დო­ლი­ძი­სა და სახლე­ბის სამმართ­ვე­ლოს თანამშრომ­ლის გალა­მო­ვის თანდასწ­რე­ბით გავხსე­ნით კათა­ლი­კოზ ამბრო­სის კუთვ­ნი­ლი სა­ლა­რო, სა­დაც აღ­მოჩნ­და შემდეგ ნივ­თე­ბი: ვერცხლის ჯვრე­ბი, ყელ­სა­კი­დი, პა­ნა­ღიე­ბი, რაც წონათ 1 გირვან­ქა და 83 მის­ხა­ლია".[34] საპატრიარ­ქო­დან წაი­ღეს, რო­გორც საეკ­ლე­სიო, ასე­ვე საე­რო დანიშ­ნუ­ლე­ბის ნივ­თე­ბი, საპატრიარ­ქო­დან იძუ­ლე­ბით გა­სახ­ლე­ბუ­ლი პატრიარ­ქი ქალა­ქის აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი კომი­ტე­ტის თავმჯდო­მა­რეს მი­მარ­თავდა თხოვნით, საპატრიარ­ქო­დან წა­ღე­ბუ­ლი ნივ­თე­ბი­სა და ავე­ჯეუ­ლო­ბის ზუს­ტი სიის გამოგზავ­ნის შესა­ხებ, მაგრამ ხელისუფ­ლე­ბის წარმომად­გენ­ლე­ბი არ ჩქარო­ბენ ასე­თი სიის გაკე­თე­ბას. ჯერ უნ­და გადაერ­ჩი­ათ გა­სას­ყი­დი ნივ­თე­ბი, შემდეგ კი არას­რულ სიას საპატრიარ­ქოს გამოუგ­ზავ­ნიდნენ. ხელისუფ­ლე­ბის წარმომად­გენ­ლე­ბი ავრცე­ლებდ­ნენ ინფორ­მა­ციას, თითქოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ­მა მიით­ვი­სა საეკ­ლე­სიო ქო­ნე­ბა. ამის გამო 1923 წლის 24 მაისს უწმი­დეს­მა ამბრო­სიმ საპრო­ტეს­ტო წერი­ლით მი­მარ­თა საქართ­ვე­ლოს სსრ სა­გან­გე­ბო კომი­სიის თავმჯდო­მა­რეს - ყვე­ლა­ფერს საზღ­ვა­რი აქვს, ბრალს მდებენ ეკლე­სიის გა­ტეხ­ვა­ში და ნივთე­ბის გადა­მალ­ვა­ში?[35]

ხელისუფ­ლე­ბის სურ­ვი­ლი იყო შეემ­ზა­დე­ბი­ნა ნია­და­გი მო­მა­ვა­ლი დი­დი საჩ­ვე­ნე­ბე­ლი სასამართ­ლო­სათ­ვის, რომე­ლიც საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარქს უწმი­დეს ამბრო­სის, სრულიად საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს ბრალს დასდებდ­ნენ სამშობ­ლოს ღა­ლატ­ში.

1923 წლის 12 იან­ვარს საქართ­ვე­ლოს სსრ სა­გან­გე­ბო კომი­სიამ მიი­ღო გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევრე­ბის დაპატიმ­რე­ბის შესა­ხებ. იმა­ვე დღეს დაპატიმ­რე­ბულ იქ­ნენ: სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი ამბ­რო­სი (ხელაია), მიტ­რო­პო­ლი­ტი ქუ­თა­თე­ლი ნა­ზა­რი (ლე­ჟა­ვა), ქაშუე­თის ეკლე­სიის წინამძღ­ვა­რი დეკანოზი კა­ლისტ­რა­ტე (ცინ­ცა­ძე), დიდუ­ბის ეკლე­სიის დე­კა­ნო­ზი იო­სე­ბი (მირია­ნაშ­ვი­ლი), ქაშუე­თის ეკლე­სიის დიაკ­ვა­ნი დი­მიტ­რი (ლაზა­რიშ­ვი­ლი), მცხეთის სვეტიცხოვ­ლის ტაძრის წინამძღ­ვა­რი, არ­ქი­მანდ­რი­ტი პავ­ლე (ჯა­ფა­რი­ძე), ვე­რის ეკლე­სიის წინამძღ­ვა­რი ან­ტო­ნი (თო­თი­ბა­ძე), სიო­ნის ეკლე­სიის წინამძღ­ვა­რი, დე­კა­ნო­ზი მარ­კო­ზი (ტყე­მა­ლა­ძე), ნიკო­ლოზ (არ­ჯე­ვა­ნი­ძე), სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევ­რი ნი­კო­ლო­ზი (თავდ­გი­რი­ძე).

საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სია უმძი­მეს მდგო­მა­რეო­ბა­ში აღ­მოჩნ­და. ერ­თის მხრივ ხელისუფ­ლე­ბის მოწა­დი­ნე­ბით ცალ­კეუ­ლი რაიო­ნე­ბი ერთ­მა­ნეთს ეჯიბრე­ბოდ­ნენ მოქ­მე­დი ეკლე­სიე­ბის და­ხურ­ვა­სა და საეკ­ლე­სიო ქონე­ბის და­ტა­ცე­ბა­ში, მეო­რეს მხრივ, ეწეოდ­ნენ აღვი­რახს­ნილ პროპაგან­დას ქრის­ტია­ნუ­ლი სარწ­მუ­ნოე­ბი­სა და ქართ­ვე­ლი სამღვდე­ლოე­ბის წინააღმ­დეგ. ასეთ ვი­თა­რე­ბა­ში საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მართ­ვა-გამ­გეო­ბა გა­და­ვი­და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს დანარ­ჩენ წევრებ­სა და საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დროე­ბი­თი მმართვე­ლო­ბის თავმჯდო­მა­რეს ურბ­ნე­ლი ეპის­კო­პო­სის ქრის­ტე­ფო­რე ციცქიშ­ვი­ლის ხელ­ში. მმართ­ვე­ლო­ბა­ში შედიოდ­ნენ: ეპის­კო­პო­სე­ბი და­ვი­თი /კა­ჭა­ხი­ძე/, სვი­მო­ნი /ჭე­ლი­ძე/, ნეს­ტო­რი /ყუბა­ნეიშ­ვი­ლი/, მოქალაქენი: პ. გოთუა, ივ. რა­ტიშ­ვი­ლი, იპ. ვარ­თა­გა­ვა.

1923 წლის დასაწ­ყის­ში სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ უწმი­დეს­სა და უნა­ტა­რეს ამბრო­სის /ხელაია/ სა­ხელ­ზე მო­ვი­და კონსტან­ტი­ნო­პო­ლის მსოფ­ლიო პატრიარ­ქის ბა­სილ III წე­რი­ლი, რომელ­შიც მსოფ­ლიო საპატ­რიარ­ქო საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის პატრიარქს, სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს ატყო­ბი­ნებ­და, რომ 1923 წლის მეო­რე ნახევ­რი­დან მსოფ­ლიო საპატ­რიარ­ქო აპი­რებ­და ახა­ლი სტილის კალენ­დარ­ზე გადასვ­ლას და სთხოვ­და საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ხელმძღვა­ნე­ლო­ბას, მიე­ბა­ძათ მსოფ­ლიო საპატრიარ­ქო­სათ­ვის. საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭომ 1923 წლის 24 ოქ­ტომ­ბერს იმს­ჯე­ლა აღნიშ­ნულ სა­კითხ­ზე. (გასათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბე­ლია ის გა­რე­მოე­ბა, რომ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს ძი­რი­თა­დი ნა­წი­ლი კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის მეთაუ­რო­ბით დაპატიმ­რე­ბულ­ნი იყვნენ ს.ვ.) და მიი­ღო თა­მა­მი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა - 1923 წლის ნოემბ­რი­დან საქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია­ში შემო­ღე­ბულ იქ­ნას ახა­ლი სტილის კა­ლენ­და­რი. გადაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას ხელს აწერდ­ნენ დროე­ბი­თი მმართვე­ლო­ბის თავმჯ­დო­მა­რე ეპის­კო­პო­სი ქრის­ტე­ფო­რე ურბ­ნე­ლი, დეკ. გიორ­გი გამ­რე­კე­ლი, გე­რა­სი­მე იმნაიშ­ვი­ლი, ივა­ნე რა­ტიშ­ვი­ლი.[36] სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს ახა­ლი სტილის მომხ­რე წევ­რე­ბი გრძნობდნენ, რომ საქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია­ში ასე ადვი­ლად არ გა­დაწყ­დე­ბო­და ახა­ლი სტილის შემო­ღე­ბის სა­კით­ხი, ამი­ტომ ერ­თის მხრივ მაშინ­დელ შეზღუ­დულ შესაძ­ლებ­ლო­ბა­თა მიუ­ხე­და­ვად, ცდილობდ­ნენ პროპა­გან­და გაე­წიათ ამ დი­დი საეკ­ლე­სიო რეფორ­მის სასარგებ­ლოდ. მეო­რეს მხრივ, სურდათ ქარ­თუ­ლი ინტელი­გენ­ციის საუ­კე­თე­სო წარმომად­გენ­ლე­ბის აზ­რიც მოეს­მი­ნათ აღნიშ­ნულ სა­კითხ­ზე. სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს სახე­ლით, ეპის­კო­პოს­მა ქრისტე­ფო­რემ წე­რი­ლე­ბი დაუგ­ზავ­ნა ივ. ჯავა­ხიშ­ვილს. კ. კეკე­ლი­ძეს, ს. გორგა­ძეს. ივა­ნე ჯავახიშ­ვი­ლი­სად­მი გაგზავ­ნი­ლი წე­რი­ლი მრავალმხ­რივ არის საინ­ტე­რე­სო. ეპის­კო­პო­სი ქრის­ტე­ფო­რე დაწვრი­ლე­ბით აც­ნობდა მას საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს 1923 წლის და 1924 წლის 16 ნოემბ­რის სხდომე­ბის გადაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას ახალ სტილ­ზე გადასვ­ლის შესა­ხებ. ამა­ვე დროს, აღ­წერდა იმ წინააღმ­დე­გო­ბებ­საც, რაც მას შეხვ­და. "ამის გა­მო მე მნათლა­ვენ "რუსე­თის ცოც­ხა­ლი ეკლე­სიის მომხრეთ".[37] ეპის­კო­პოს ქრისტე­ფო­რეს თა­ვის არგუმენ­ტე­ბის განსამტკი­ცებ­ლად ივა­ნე ჯავახიშ­ვი­ლიც მოუხ­მია, რო­გორც ახა­ლი სტილის მომხ­რე, მაგრამ რო­გორც ჩანს, ივა­ნე ჯავა­ხიშ­ვილს ამ სა­კითხ­ზე თა­ვი­სი აზ­რი არ დაუ­ფიქ­სი­რე­ბია და ამი­ტო­მაც გაკვირ­ვე­ბულს მოუთ­ხო­ვია ეპისკოპოს ქრისტეფო­რეს­გან ახს­ნა-განმარ­ტე­ბა. ეპის­კო­პო­სი ქრის­ტე­ფო­რე ივ. ჯავა­ხიშ­ვილს არწმუ­ნებ­და, რომ მათ შო­რის გაუ­გებ­რო­ბა ენა­ტა­ნიე­ბის დამ­სა­ხუ­რე­ბა იყო, ამა­ვე დროს, დასძენ­და, რომ მისთვის ვე­რა­ფე­რი მა­გა­ლი­თი იყო ახა­ლი სტილის მოწინააღმ­დე­გეე­ბის არგუ­მენ­ტი - რუ­სეთს ეკ­ლე­სია არ გადა­დის ახალ სტილ­ზეო, მე მომხ­რე ვარ რუსეთ­თან პო­ლი­ტი­კუ­რი კავ­ში­რი­სა, მაგრამ საქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია არის დამოუ­კი­დე­ბე­ლი და თვითონ უნ­და გადაწყ­ვი­ტოს ასე­თი სა­კით­ხე­ბიო".[38] საარ­ქი­ვო მასა­ლებ­ში შე­მო­ნა­ხუ­ლია კ.კეკე­ლი­ძის და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს 1923 წლის 24 ოქტომბ­რის დადგე­ნი­ლე­ბის მი­მართ. მი­სი აზ­რით, მორწ­მუ­ნე­ნი საუ­კუ­ნე­თა განმავ­ლო­ბა­ში შეჩვეულ­ნი ძველ ტრადიციებს, უც­ბად, ერ­თი ხე­ლის დაკვრით, ვერ შეით­ვი­სე­ბენ ახალ წესს, მაგრამ სამღვდე­ლოე­ბის ვალია თანდა­თან მიზან­მი­მარ­თუ­ლი მუშაო­ბით შეაჩ­ვიოს ისი­ნი ამას".[39] ამა­ვე აზრს იზია­რებ­და ის­ტო­რი­კო­სი სერ­გი გორგა­ძეც.

საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს სახე­ლით, ეპის­კო­პოს­მა ქრისტე­ფო­რემ წერი­ლით მი­მარ­თა მსოფ­ლიო პატრიარქ ბა­სილ III. წე­რილ­ში ეპის­კო­პო­სი ქრის­ტე­ფო­რე აცხა­დებ­და, რომ საქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია უკ­ვე გა­და­ვი­და ახა­ლი სტილის კალენ­და­რის ხმა­რე­ბა­ზე, ამა­ვე დროს, იგი სთხოვ­და მსოფ­ლიო პატრიარქს - გვაცნო­ბეთ მომა­ვალ­ში ყო­ვე­ლი­ვე იმის შესა­ხებ, თუ რო­დის და რო­მე­ლი სა­ხით მოხ­დე­ბა გას­წო­რე­ბუ­ლი კალენდ­რის შე­თანხ­მე­ბა სა­პა­სე­ქო კანონ­თან. მარ­თა­ლია, საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დროე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბა მსოფ­ლიო საპატრიარ­ქოს არწმუ­ნებ­და ახა­ლი სტილის კალენ­დარ­ზე გადასვ­ლას, მაგრამ ვი­თა­რე­ბა იმა­ზე რთულად იყო, ვიდ­რე ერ­თი შეხედ­ვით სჩან­და. ახა­ლი სტილის კა­ლენ­დარს მხა­რი არ დაუ­ჭი­რეს: ალექ­სანდ­რიის, ანტიო­ქიის, იე­რუ­სა­ლი­მის, ბულგა­რე­თის, სერბე­თის, კვიპ­რო­სი­სა და რუსე­თის ეკლე­სიებ­მა. გასათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბე­ლი იყო ისიც, რომ სა­ქართ­ვე­ლო­ში არ­სე­ბუ­ლი რუ­სუ­ლი ეკ­ლე­სიე­ბი იმ დროს ისე­დაც არ სცნობდნენ საქართ­ვე­ლოს საპატრიარ­ქოს იურის­დიქ­ციას და ახ­ლა კი­დევ უფ­რო გააძ­ლიე­რებდ­ნენ ანტიქარ­თულ ისტერიას. ამა­ვე დროს ეპარქიებ­შიც შეიქმ­ნა სა­გან­გე­ბო მდგო­მა­რეო­ბა. ამის შესა­ხებ საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს აცნობებდნენ ბა­თუმ-შე­მოქ­მე­დე­ლი ეპის­კო­პო­სი ნეს­ტო­რი /ყუბა­ნეიშ­ვი­ლი/, ცხუმ-აფხა­ზე­თის ეპის­კო­პო­სი ეფ­რე­მი /სი­და­მო­ნი­ძე/.

საქართ­ვე­ლოს მორწ­მუ­ნე მოსახ­ლეო­ბამ ახა­ლი სტილის შე­მო­ღე­ბა­ში ბოლ­შე­ვი­კუ­რი ხელისუფ­ლე­ბის ნე­ბა დაი­ნა­ხა და შეეწინააღმ­დე­გა საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს გადაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას. ქართ­ვე­ლი მრევლის საერ­თო სულისკ­ვე­თე­ბის გამომ­ხატ­ვე­ლია იყო გო­რის ოქო­ნის ეკლე­სიის წინამძღვ­რის დეკა­ნოზ გიორ­გი ნასყიდაშ­ვი­ლის წე­რი­ლი საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დროე­ბი­თი მმართვე­ლო­ბის თავმჯდო­მა­რის ურბ­ნე­ლი ეპის­კო­პო­სის ქრისტე­ფო­რე­სად­მი. რო­ცა დეკა­ნოზ­მა გ. ნასყიდაშ­ვილ­მა მრევლს აუწ­ყა სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა ახალ სტილ­ზე გადასვლას­თან დაკავ­ში­რე­ბით და დაიწ­ყო ახა­ლი სტილის უპი­რა­ტე­სო­ბის მტკი­ცე­ბა, აღშფო­თე­ბულ­მა მრევლ­მა დი­დი წინააღმ­დე­გო­ბა გას­წია და წინამძღ­ვარს განუც­ხა­დეს, ისი­ნი ისევ ძვე­ლი სტილის მიხედ­ვით იდღესას­წავ­ლებდ­ნენ დიდ საეკ­ლე­სიო თა­რი­ღებს".[40] მსოფ­ლიო საპატ­რიარ­ქო გრძნობ­და, რა რთულ ვი­თა­რე­ბა­ში აღ­მოჩნ­და მართლმა­დი­დებ­ლუ­რი სამ­ყა­რო ახალ სტილთან მი­მარ­თე­ბა­ში, ცდილობ­და საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიას შეე­ნარ­ჩუ­ნე­ბი­ნა თავისი გადაწყვეტილება. 1923 წლის 24 ოქ­ტომ­ბერს ბა­სილ III წერი­ლო­ბით კვლავ მი­მარ­თა საქართ­ვე­ლოს საპატრიარ­ქოს. იგი კმაყო­ფი­ლე­ბით აღნიშ­ნავ­და, რომ მიი­ღო ივე­რიის ეკლე­სიის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა ახალ სტილ­ზე გადასვ­ლის შესა­ხებ. "გაც­ნო­ბებთ, რომ ახალ სტილ­ზე გადასვ­ლის აუ­ცი­ლებ­ლო­ბა გა­ნა­პი­რო­ბა მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი სახელმ­წი­ფოე­ბის მიერ ახალ კალენ­დარ­ზე გადასვ­ლის გა­მო. ჯერჯე­რო­ბით მი­ღე­ბუ­ლია გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა ხმა­რე­ბა­ში შემო­ვი­ღოთ შეს­წო­რე­ბუ­ლი კა­ლენ­და­რი მხოლოდ უძ­რავ დღესასწავ­ლე­ბი­სათ­ვის".[41] საქართ­ვე­ლოს საპატ­რიარ­ქო 1927 წლის 24 ივნი­სის მე-4 საეკ­ლე­სიო კრების გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა­თა შესა­ბა­მი­სად, დაა­დას­ტუ­რა ახა­ლი სტილის შემო­ღე­ბის სა­მართ­ლია­ნო­ბა. სრულიად საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის შვილ­თა მი­მართ ეპის­ტო­ლე­ში აღ­ნიშ­ნა - ახა­ლი სტილის კა­ლენ­და­რი შემო­ღე­ბულ იქ­ნას საქართ­ვე­ლოს მართლმა­დი­დე­ბელ ეკ­ლე­სია­ში 1927 წლის 27 ნოემბ­რი­დან ყვე­ლა უძ­რა­ვი დღესას­წაუ­ლე­ბი და წმინდან­თა ხსე­ნე­ბა­ნი გადახ­დილ იქ­ნას ხსე­ნე­ბუ­ლი რიცხვი­დან ახა­ლი სტილის კალენ­და­რით, სწორედ იმ რიცხვებ­ში, რო­გორც უჩვე­ნე­ბენ საეკ­ლე­სიო წიგ­ნე­ბი. რაც შეე­ხე­ბა პასე­ქის /აღდგო­მის/ დღესასწაულს, რომე­ლიც თვის რიცხვს არ მის­დევს, მი­სი და მას­ზე დამო­კი­დე­ბულ მოძრავ უქ­მე­თა და დიდმარხ­ვის გა­დახ­და და­ტო­ვე­ბუ­ლია სრულიად საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის წმინ­და სინო­დის მიერ მთვარის მოქცევას­თან შეფარ­დე­ბით, სწორედ ისე, რო­გორც აქამ­დე დღესას­წაუ­ლობ­და მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სია. ყვე­ლა სა­სუ­ლიე­რო პირს ევა­ლე­ბა მეოთ­ხე საკ­ლე­სიო კრების გადაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის მტკიცედ და უცვლე­ლად შეს­რუ­ლე­ბა".[42] გადაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას ხელს აწე­რენ სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი ქრის­ტე­ფო­რე III, მანგ­ლე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტი კა­ლისტ­რა­ტე, ქუთა­თელ-გაე­ნა­თე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტი და­ვი­თი, ურბ­ნე­ლი ეპის­კო­პო­სი სიმეო­ნი, წილკ­ნე­ლი ეპის­კო­პო­სი პავ­ლე, ალა­ვერ­დე­ლი ეპის­კო­პო­სი მელ­ქი­სე­დე­კი, ბოდ­ბე­ლი ეპის­კო­პო­სი სტე­ფა­ნე, მარგ­ვე­ლი ეპის­კო­პო­სი ვარ­ლა­მი, ნინოწ­მინ­დე­ლი ეპის­კო­პო­სი ეფ­რე­მი. მიუ­ხე­და­ვად ასე­თი კა­ტე­გო­რიუ­ლი მოთხოვ­ნი­სა, საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ეპარ­ქიებ­ში შეიძ­ლე­ბა ითქვას, რომ სრულ­მა ანარ­ქიამ დაი­სად­გუ­რა. ერ­თის მხრივ, ხელი­სუფ­ლე­ბა აძლიე­რებ­და ანტი­რე­ლი­გიურ პროპაგან­დას, მეო­რეს მხრივ დარ­ჩე­ნი­ლი მორწ­მუ­ნე მრევლიც ორად გაი­ყო. ნა­წილ­მა სრუ­ლი უნ­დობ­ლო­ბა გამოუც­ხა­და საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის გადაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას ახალ სტილ­ზე გადასვ­ლის შესა­ხებ ნაწილმა მიიღო. ასეთ პირო­ბებ­ში საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სი­ნო­დი 1928 წლის 28 სექტემ­ბერს კვლავ დაუბ­რუნ­და ახა­ლი სტილის საკითხს არ­სე­ბუ­ლი რეა­ლო­ბის გათვალის­წი­ნე­ბით, რო­ცა `ეპარ­ქიებ­ში შეუძ­ლე­ბე­ლი გა­მოდ­გა ახა­ლი სტილის კალენდ­რის გა­ტა­რე­ბა, რის მი­ზე­ზი­ცაა მორწ­მუ­ნე­თა მოუმ­ზა­დებ­ლო­ბა და შეუგ­ნებ­ლო­ბა ამ სა­კითხ­ში. მა­თის აზ­რით, ახა­ლი კალენ­და­რით დღესას­წაუ­ლე­ბის და მარხვე­ბის შეს­რუ­ლე­ბა არის სარწმუ­ნოე­ბის შე­ლახ­ვა. ასე მსჯე­ლობს არა მარ­ტო გაუ­ნათ­ლე­ბე­ლი, არა­მედ გა­ნათ­ლე­ბუ­ლი მორწმუ­ნე­ნიც და სამღვდე­ლოე­ბის ნაწი­ლიც. ახა­ლი კალენდ­რის შე­მო­ღე­ბა უაღ­რე­სად ძნე­ლია იქ, სა­დაც საეკ­ლე­სიო დღესას­წაუ­ლე­ბი სა­ხელმ­წი­ფო და საზოგა­დოებ­რივ და­წე­სე­ბუ­ლე­ბებს არ მიაჩ­ნიათ დასას­ვე­ნე­ბელ დღეე­ბად. ამი­ტომ სრულიად საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სი­ნოდ­მა გა­ნა­ჩი­ნა: 1928 წლის პირ­ვე­ლი ოქტომბ­რი­დან საქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია­ში დღესას­წაულ­ნი, უძ­რავ-მოძრავ­ნი და მარხ­ვა­ნი სრულდე­ბო­დეს იულიუ­სის კალენ­და­რით".[43] მარ­თა­ლია, სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სი­ნო­დი მღვდელმთავ­რებს ავა­ლებ­და მომა­ვალ­ში მაინც გაე­წიათ პროპა­გან­და ახა­ლი სტილის სასარგებ­ლოდ, მაგრამ ეს სა­კით­ხი საერ­თოდ მოიხს­ნა დღის წესრი­გი­დან.

იმ დროს, რო­ცა საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო უწ­მი­დე­სი­სა და უნე­ტა­რე­სის კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ ამბრო­სის მეთაუ­რო­ბით საქართ­ვე­ლოს სსრ სა­გან­გე­ბო კომი­სიის გადაწყ­ვე­ტი­ლე­ბით დაპატიმ­რე­ბულ­ნი იყვნენ საერ­ო და სა­სუ­ლიე­რო წარმომად­გე­ნელ­თა ნა­წილ­ში გაჩნ­და ასე­თი აზ­რი, რომ შეც­დო­მა იყო საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის აქტიუ­რი მო­ნა­წი­ლეო­ბა პოლი­ტი­კურ პროცე­სებ­ში, გენუის კონფე­რენ­ცია­ზე მემორან­დუ­მის გაგზავ­ნა კი ხელისუფ­ლე­ბი­სათ­ვის გახ­და სა­ბა­ბი ეკლე­სიის დევ­ნა-შე­ვიწ­როე­ბი­სა. ერ­თი შეხედ­ვით ძნე­ლია ამ მოსაზ­რე­ბას არ დაე­თანხ­მო, მაგრამ ერ­თი შეხედ­ვით. სი­ნამდ­ვი­ლე­ში, რო­ცა 1921 წლის თებერ­ვალ­ში მოხ­და საქართ­ვე­ლოს დაპყ­რო­ბა საბ­ჭო­თა რუსე­თის მიერ, რო­ცა დაიწ­ყო დევ­ნა-შევ­წი­როე­ბა და ფი­ზი­კუ­რი გა­ნად­გუ­რე­ბა ქართ­ვე­ლი პატ­რიო­ტე­ბი­სა, რო­ცა საქართ­ვე­ლოს საბ­ჭო­თა სოცია­ლის­ტუ­რი რესპუბ­ლი­კაც თა­ვი­სი მოჩ­ვე­ნე­ბი­თი დამო­კი­დე­ბუ­ლე­ბით მიუ­ღე­ბე­ლი აღ­მოჩნ­და ახა­ლი დი­დი საბ­ჭო­თა სახელმ­წი­ფოს მესვეურ­თათ­ვის და იგი ამიერ­კავ­კა­სიის ფე­დე­რა­ცია­ში ავ­ტო­ნო­მიუ­რი უფლე­ბით შეათ­რიეს, რო­ცა გასცეს ის­ტო­რიუ­ლი ქარ­თუ­ლი მი­წე­ბი და ისე­დაც დაქუც­მა­ცე­ბულ-დანა­წევ­რე­ბუ­ლი ქვე­ყა­ნა ავტო­ნო­მიე­ბად დაშა­ლეს, საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის მესვეურ­თა მიერ ამ უკა­ნო­ნო­ბა­თა მხი­ლე­ბა, სამშობ­ლოს თავისუფ­ლე­ბი­სათ­ვის ბრძო­ლა ზნეობ­რი­ვი ვა­ლი იყო. ამ ქმედე­ბით საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭომ უწმი­დეს­მა და უნე­ტა­რეს­მა კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ­მა ამბრო­სიმ შეუ­პოვ­რო­ბა და გმირო­ბის მა­გა­ლი­თი უჩვე­ნეს სამწყსოს თვისას. შემთხ­ვე­ვი­თი არ იყო, რომ “ჩე­კას" მსტოვ­რე­ბი თავიანთ ჩანა­წე­რებ­ში მიუ­თი­თებდ­ნენ, რომ ხალ­ხი განსაკუთ­რე­ბით აღ­ტა­ცე­ბუ­ლია კათა­ლი­კოზის საქციე­ლით, ცდილო­ბენ მის გამხნე­ვე­ბას. ამი­ტომ იყო, რომ ბოლ­შე­ვი­კებს გა­დაწყ­ვე­ტი­ლი ჰქონდათ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევრე­ბის გა­სა­მართ­ლე­ბა ჩაე­ტა­რე­ბი­ნა საჯა­როდ ნაძა­ლა­დე­ვის მუ­შა­თა თეატრ­ში, სა­დაც ორგა­ნი­ზე­ბუ­ლად მიიყ­ვანდ­ნენ მუ­შა­თა კლასის, გლეხო­ბის წარმომად­გენ­ლებს და მა­თი სახე­ლით წაუ­ყე­ნებდ­ნენ ბრალდე­ბას. მეო­რე მხრივ, ერთგ­ვა­რი გა­მართ­ლე­ბა აქვს იმათ საქციელ­საც, ვინც სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს შემადგენ­ლო­ბი­დან დაჭე­რას გადაურ­ჩა და დაიწ­ყეს იმის მტკი­ცე­ბა, რომ უწმი­დეს ამბრო­სის შეც­დო­მა მოუ­ვი­და, რო­ცა პო­ლი­ტი­კა­ში ჩაე­რიაო. ამით მათ სურდათ სრუ­ლი ფი­ზი­კუ­რი განად­გუ­რე­ბი­სა­გან ეხსნათ საქართ­ვე­ლოს სა­მო­ცი­ქუ­ლო ეკ­ლე­სია. ამით შეიძ­ლე­ბა აიხს­ნას 1923 წლის 9 ოქტომბ­რის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევრ­თა ერ­თი ნაწი­ლის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა /სხდომას ესწრებოდ­ნენ ეპის­კო­პო­სი ქრის­ტე­ფო­რე, ეპ. და­ვი­თი, დასავ­ლეთ საქ. ეპარ­ქია­თა გამ­გე­ბე­ლი გ. გამ­რე­კე­ლი, დეკ. ბ. კან­დე­ლა­კი, სოფრომ მგალობ­ლიშ­ვი­ლი, გე­რა­სი­მე იმნაიშ­ვი­ლი/. მთავ­რო­ბა ეკლე­სიი­სად­მი მტრულ პოზი­ციას არ შეიცვ­ლის თუ კა­თა­ლი­კო­ზი ამბ­რო­სი არ გამოაც­ხა­დებს შემცდა­რად და ეკლესიი­სათ­ვის მავნებ­ლურ ნაბი­ჯად თა­ვის მემო­რან­დუმს".[44]

საბჭოს სხდო­მა­ზე აღი­ნიშ­ნა გულისტ­კი­ვი­ლით ის სა­ვა­ლა­ლო მდგო­მა­რეო­ბა, რაც პროვინ­ციებ­ში სუ­ფევს, სასტი­კად სდევნიან მორწმუნეებს, ანგრე­ვენ ეკლესიებს, სა­სუ­ლიე­რო პი­რებს ძა­ლით ათქმე­ვი­ნე­ბენ უარს ღვთისმ­სა­ხუ­რე­ბა­ზე. რომ არ­სად მთელს საბ­ჭო­თა კავშირ­ში ასე ულმობ­ლად ბრძო­ლა ეკლე­სიის წინააღმ­დეგ არ მიმდინარეობს, რო­გორც სა­ქართ­ვე­ლო­ში. ასეთ ვი­თა­რე­ბა­ში სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევრ­თა ერთ ნა­წილს აუცი­ლებ­ლად მიაჩნ­დათ - ეთხო­ვოს მის უწმი­დე­სო­ბას კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ ამბრო­სის თა­ვი­სი ად­გი­ლი დაუთ­მოს სხვა პირს. თუ ეს თხოვ­ნა შეწყნა­რე­ბულ იქ­ნა, სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო გა­ნა­ჩი­ნებს მიტრო­პო­ლიტ გიორ­გის /ალა­დაშ­ვილს/ სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქად, აღდგე­ნილ იქ­ნას თბილი­სის სამღვდელმ­თავ­რო კა­თედ­რა და თბი­ლე­ლი იყოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის მო­საყდ­რე, თბილე­ლად დაინიშ­ნოს ეპის­კო­პო­სი ქრის­ტე­ფო­რე.[45] რო­ცა ამ სტრი­ქო­ნებს ეც­ნო­ბი, ბუ­ნებ­რი­ვია, ჩნდე­ბა კითხ­ვა, სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევრ­თა ერ­თი ნაწი­ლის ეს სურ­ვი­ლი ხომ არ ჯდე­ბო­და ოფი­ცია­ლუ­რი ხელისუფ­ლე­ბის ზრახ­ვა­ში? ხომ არ იგრძ­ნო­ბო­და უკ­ვე სა­სუ­ლიე­რო წრის პირო­ბი­თად და­ყო­ფა "რეაქ­ციუ­ლი", ვინც არ სცნობ­და საბ­ჭო­თა "ხელისუფ­ლე­ბას", არ თანამშრომ­ლობ­და მასთან, ხო­ლო "პროგ­რე­სიუ­ლი", რომე­ლიც გა­მო­დიო­და ახალ სისტემას­თან ლოია­ლო­ბი­სა და თანამშრომ­ლო­ბის კურსის მომხრედ"? სა­ზო­გა­დოე­ბი­ა აღშფო­თე­ბით შეხვ­და კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ ამბრო­სის გადა­ყე­ნე­ბის თბილე­ლის კათედ­რის აღდგე­ნის მცდელობას, 76 წლის მიტ­რო­პო­ლი­ტი გიორ­გი ალა­დაშ­ვი­ლი, რომელ­მაც ავტო­კე­ფა­ლიის აღდგე­ნის დროს მხა­რი არ დაუ­ჭი­რა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დამოუ­კი­დებ­ლო­ბას, იმე­რე­თის ეპის­კო­პო­სო­ბი­დან გადა­ყე­ნე­ბულ იქ­ნა უმოქ­მე­დო­ბის გა­მო და ასე­თი მღვდელმთავ­რის, რო­გორც გა­მოც­დი­ლი კა­ცის და­სა­ხე­ლე­ბა, უწ­მი­დე­სი ამბრო­სის ნაცვლად აშ­კა­რა გაუ­გებ­რო­ბა იყო. რო­გორც მიტ­რო­პო­ლი­ტი ნა­ზა­რი აცხა­დებ­და, თბილე­ლის კათედ­რის აღდგე­ნაც სავსე­ბით მიუ­ღე­ბე­ლი იყო. დაპა­ტიმ­რე­ბუ­ლი კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი­სა და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევრე­ბის მხარდა­ჭე­რის მიზნით, 1925 წლის 2 იან­ვარს შეიკ­რი­ბა რელი­გიურ სა­ზო­გა­დოე­ბა­თა წარმომად­გე­ნელ­თა კრე­ბა თედო სახო­კიას თავმჯდო­მა­რეო­ბით. კრებას ესწრებოდ­ნენ: "დეკ. მირია­ნაშ­ვი­ლი, ლაზა­რიშ­ვი­ლი, თო­თი­ბა­ძე, დ.გარსიაშ­ვი­ლი, მ.ფხა­ლა­ძე, ი.რა­ტიშ­ვი­ლი, ნ.მაჭა­რაშ­ვი­ლი, ი.ასა­თია­ნი. დაად­გი­ნეს: ეპის­კო­პოს­მა ქრისტე­ფო­რემ თვითნე­ბუ­რად მიით­ვი­სა მოსაყდ­რის სა­ხელ­წო­დე­ბა, უკა­ნო­ნოდ კოოპ­ტა­ციის წე­სით მოწვეულ წევრთა­გან შეად­გი­ნა სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო, უკა­ნო­ნოდ მოწვეულ­მა საბჭოს წევრებ­მა მისცეს მიტ­რო­პო­ლი­ტო­ბა. დაად­გი­ნეს: გამოეც­ხა­დოს უნ­დობ­ლო­ბა ეპის­კო­პოს ქრისტე­ფო­რეს. იგი გაშვე­ბულ იქ­ნას ურბნის­ში, ხო­ლო თბილის­ში დარჩეს წილკ­ნე­ლი ეპის­კო­პო­სი პავ­ლე".[46] ვი­თა­რე­ბა კი­დევ უფ­რო დაამ­ძი­მა იმ გარე­მოე­ბამ, რომ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს დარ­ჩე­ნი­ლი ნა­წი­ლი თვლი­და, რომ უკი­დუ­რე­სად კრიტი­კულ ვი­თა­რე­ბა­ში მიტრო­პო­ლიტ ქრისტე­ფო­რეს ჩა­მო­შო­რე­ბა თანა­მო­საყდ­რეო­ბი­სა­გან იქ­ნე­ბო­და გამოუს­წო­რე­ბე­ლი შეც­დო­მა. მიტ­რო­პო­ლი­ტი ქრის­ტე­ფო­რე დაუ­ფა­რა­ვად მოით­ხოვ­და საბ­ჭო­თა ხელისუფ­ლე­ბას­თან თანამშრომ­ლო­ბას, გარკ­ვეუ­ლი დიპლო­მა­ტიის გატა­რე­ბას. იგი ივ. ჯავახიშ­ვი­ლი­სად­მი გაგზავ­ნილ წე­რილ­ში აღნიშ­ნავ­და, "აბა, თქვენ გაგეგზავ­ნათ მემო­რან­დუ­მი ევ­რო­პა­ში, რა მოუ­ვი­დო­და ქართულ უნი­ვერ­სი­ტეტს, მას სრულიად გაანად­გუ­რებდ­ნენ, თქვენ ფრთხი­ლობთ, ჩვენ ეს სიფრთ­ხი­ლე ვერ გამო­ვი­ჩი­ნეთ და საქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია განად­გურ­დაო".

საარ­ქი­ვო ფონდებ­ში დაწვ­რი­ლე­ბი­თაა აღ­წე­რი­ლი პა­ტიმ­რო­ბა­ში მყო­ფი სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევრე­ბის აუ­ტა­ნე­ლი მდგო­მა­რეო­ბა. რასაც კარგად ასა­ხავს დეკა­ნოზ კა­ლისტ­რა­ტე ცინცა­ძის წე­რი­ლი საქართ­ვე­ლოს სსრ უზე­ნაე­სი სასა­მართ­ლოს თავმჯდო­მა­რის სა­ხელ­ზე გაგზავ­ნილ წე­რილ­ში. საუ­ბა­რია იმის შესა­ხებ, რომ “ჩე­კას" მიერ და­ტუ­სა­ღე­ბუ­ლი რვა თვეა იმყო­ფე­ბიან №2 გა­მას­წო­რე­ბე­ლი სახლის საკნებ­ში, რვა თვის წამე­ბის შემდეგ გადაყ­ვა­ნილ არიან №1 გამას­წო­რე­ბელ სახლ­ში. და ბო­ლოს, გამოუც­ხა­დეს, რომ ისი­ნი იმყო­ფე­ბიან უზე­ნაე­სი სასა­მართ­ლოს ბრალმდებ­ლის განკარ­გუ­ლე­ბა­ში. გა­დის დრო და არა­ვინ არ აწარმოებს დაკითხ­ვას. ასეთ პირო­ბებ­ში და­ტუ­სა­ღე­ბუ­ლი სა­სუ­ლიე­რო პი­რე­ბი პროტეს­ტის ნიშნად უარს აცხა­დე­ბენ საკვე­ბის მი­ღე­ბა­ზე. დაპა­ტიმ­რე­ბუ­ლებს აუკრ­ძა­ლეს ახლობლებ­თან კონტაქ­ტი. "№1 გა­მას­წო­რე­ბე­ლი სახლის უფ­როსს დეკ. კ. ცინცა­ძის განც­ხა­დე­ბა.

“მქონ­და შვილე­ბის ნახვის უფ­ლე­ბა, ახ­ლა წა­მერთ­ვა. გთხოვთ მაცნო­ბოთ რა­ტომ?” განც­ხა­დე­ბა­ზე არის ასე­თი მი­ნა­წე­რი - თქვე­ნი საქ­მე ახ­ლა ირ­ჩე­ვა და იმი­ტომ. ა. ხატიაშ­ვი­ლი".[47] ცი­ხე­ში თითქმის არ იყო საკ­ვე­ბი, ის დაპატიმ­რე­ბულ­თა ახ­ლობ­ლებს მიაქვთ. დაპა­ტიმ­რე­ბუ­ლე­ბი ითხო­ვენ ად­ვო­კა­ტებს, საბრალ­დე­ბო საქმის გაც­ნო­ბა, იმის უფლე­ბას, რომ მოი­ძიონ სა­ბუ­თე­ბი წა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი ბრალდე­ბე­ბის გასაბა­თი­ლებ­ლად. სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს მთავრო­ბი­სად­მი ლოია­ლუ­რად განწყო­ბილ­ნი ცდილო­ბენ ხელი­სუფ­ლე­ბა დაარწ­მუ­ნონ თავიანთ ერთ­გუ­ლე­ბა­ში და სთხოვდნენ მას გაათა­ვი­სუფ­ლონ დატუ­სა­ღე­ბულ­ნი, მაგრამ ხელი­სუფ­ლე­ბა ასე არ ფიქ­რობდა. მას სურდა დი­დი სა­სა­მართ­ლო პროცე­სის მოწ­ყო­ბა, სა­დაც "ბრალდე­ბულ­ნი" მოი­ნა­ნიე­ბდნენ თავიანთ საქციელს. ამას­თან დაკავ­ში­რე­ბით, საინ­ტე­რე­სოა კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ ამბრო­სის უბის წიგნა­კის ჩა­ნა­წე­რი: "შეიძ­ლე­ბა მეც მომთხო­ვონ ისე­თი­ვე სი­ნა­ნუ­ლი, რომე­ლიც ჩამოურთ­მე­ვიათ რუსე­თის პატრიარქ ტიხონი­სათ­ვის. ჩე­მი განცხა­დე­ბის პროექ­ტი ასე­თი იქ­ნე­ბა - მე ჩე­მი თა­ვი არ მი­მაჩ­ნია დამნა­შა­ვედ. მე ვი­ცავ­დი ჩე­მი ქვეყნის სუ­ვე­რე­ნი­ტეტს, თუ ვიტყ­ვი ახლან­დე­ლის ენით. იყო ინტერ­ვენ­ცია საქართ­ვე­ლოს რესპუბ­ლი­კის ცხოვ­რე­ბა­ში, დაი­კარ­გა სუ­ვე­რე­ნი­ტე­ტი, პო­ლი­ტი­კუ­რი თავი­სუფ­ლე­ბა, სა­ქართ­ვე­ლო იქ­ცა უც­ხო სახელმ­წი­ფოს ნაწი­ლად. ამნაი­რი პო­ლი­ტი­კუ­რი ცვლი­ლე­ბა მე მაფიქ­რე­ბი­ნებ­და, რომ პოლი­ტი­კურ დამორ­ჩი­ლე­ბას მოჰყ­ვე­ბო­და ეკ­ლე­სიუ­რი დამორ­ჩი­ლე­ბაც".[48] კითხუ­ლობ ამ ჩა­ნა­წერს და გუ­ლი სია­მა­ყით გევ­სე­ბა უწმი­დეს­მა და უნე­ტა­რეს­მა კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ­მა ამბრო­სიმ შესანიშ­ნა­ვად იცოდა, რა ელოდა გაუ­ტე­ხე­ლო­ბი­სა და მოუნა­ნიებ­ლო­ბის გა­მო, მაგრამ შეგნე­ბუ­ლად მი­დიოდა ამ მსხვერპლ­ზე. საქართ­ვე­ლოს მართლმა­დი­დე­ბელ­მა ეკლე­სიამ საქართ­ვე­ლოს სახელმ­წი­ფოებ­რი­ვი დამოუ­კი­დებ­ლო­ბის დაკარგ­ვით საერ­თოდ ფუნქ­ცია და­კარ­გა, იგი კა­ნონ­გა­რე­შე გამოც­ხად­და.

ბოლ­შე­ვი­კუ­რი პარტიის ცენტ­რა­ლუ­რი კომი­ტე­ტის 1922 წლის დეკემ­ბერ­ში გამარ­თულ­მა თათბირ­მა სა­გან­გე­ბო საკით­ხად გა­ნი­ხი­ლა ან­ტი­რე­ლი­გიუ­რი პროპაგან­დის სა­კით­ხე­ბი და საჭი­როდ ჩათ­ვა­ლა ფარ­თო კამპა­ნიის დაწ­ყე­ბა. საქართ­ვე­ლოს პროვინ­ციებ­ში დაიწ­ყო ე.წ. "სა­სა­მართ­ლო პრო­ცე­სე­ბი", სა­დაც ბრალმდებ­ლად მუ­შა­თა კლა­სი­სა და გლეხო­ბის წარმომად­გენ­ლე­ბი გამოდიოდ­ნენ "ბრალდე­ბუ­ლად" საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის ღვთისმსა­ხურ­ნი. ასე­თი "სასა­მართ­ლოე­ბის" განა­ჩე­ნით, "1923 წლის 9 თე­ბერ­ვალს ონ­ში დაგმო­ბილ იქ­ნა რე­ლი­გია, რო­გორც "ხალხის მტე­რი". ასე­თი­ვე ღო­ნის­ძიე­ბა­ნი მოეწ­ყო ქუთაის­ში 1923 წლის თებერ­ვალ­ში, სასა­მართ­ლოს გადაწყ­ვე­ტი­ლე­ბით "დამნა­შა­ვეე­ბად სცნეს" წმ. მო­წა­მე და­ვით და კონსტან­ტი­ნეს ნეშ­ტე­ბი. სამშობ­ლოს თავი­სუფ­ლე­ბი­სა და სარწმუნოე­ბი­სათ­ვის თავ­და­დე­ბუ­ლი მამულიშ­ვი­ლე­ბის ხსოვნი­სად­მი ასე­თი მკრე­ხე­ლუ­რი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა­ში კარგად სჩან­და ახა­ლი იდეო­ლო­გიის ნამდ­ვი­ლი სა­ხე. ისი­ნი ებრძოდ­ნენ იმ მაცოცხ­ლე­ბელ ფეს­ვებს, რაზე­დაც და­ფუძ­ნე­ბუ­ლი იყო ქარ­თუ­ლი ეროვ­ნუ­ლი ცნო­ბიე­რე­ბა და სახელმ­წი­ფოებ­რიო­ბა. ხელისუფ­ლე­ბამ წაა­ქე­ზა კომკავ­შირ­ლე­ბი, მთე­ლი საქართ­ვე­ლოს მასშტა­ბით მოეწ­ყოთ წმინ­და ნაწი­ლე­ბის გახს­ნა და საჩ­ვე­ნე­ბე­ლი სა­სა­მართ­ლო პრო­ცე­სე­ბი. პროვინ­ციე­ბის ბოლ­შე­ვი­კუ­რი უჯრე­დე­ბის ხელმძღვა­ნე­ლო­ბამ განსაკუთ­რე­ბით თა­ვი გამოი­ჩი­ნა 1923 წლის თებერ­ვალ-მარტ­ში, რო­ცა საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევ­რე­ბი, კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სი ცი­ხე­ში ჰყავდათ გამომწყვ­დეუ­ლი. ამ დროს "სენა­კის მაზ­რა­ში დაი­ხუ­რა ყვე­ლა ეკ­ლე­სია, თბილი­სის მაზ­რა­ში დაი­კე­ტა 48, ქუთაი­სის მაზ­რა­ში 160, შორაპ­ნის მაზ­რა­ში 148, ოზურ­გე­თის მაზ­რა­ში 130, რა­ჭა-ლეჩხუმ­ში 255, გო­რის მაზ­რა­ში 78, ზუგდი­დის მაზ­რა­ში 75, სიღნა­ღის მაზ­რა­ში 65, ცხინვა­ლის ზო­ნა­ში 60 ეკ­ლე­სია-მო­ნას­ტე­რი".[49]

ხელისუფ­ლე­ბის წა­ქე­ზე­ბი­თა და ზემოქ­მე­დე­ბით 1923 წელს ჩაა­ტა­რეს სამღვდე­ლოე­ბის კონფე­რენ­ცია, სა­დაც სა­სუ­ლიე­რო პი­რე­ბი გამოჰყავ­დათ და აგმო­ბი­ნებდ­ნენ ქრისტია­ნულ სარწმუ­ნოე­ბას. ვინც თა­ვი­სი ნე­ბით ასეთ გადაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას არ მიი­ღებ­და, ისეთ პი­რო­ბებს უქმნიდ­ნენ, რომ იძუ­ლე­ბულს ხდიდნენ წამო­სუ­ლიყვ­ნენ ეკლე­სიი­დან. სა­სუ­ლიე­რო პი­რის საზოგა­დოე­ბი­სათ­ვის უსარ­გებ­ლო საქმედ იყო გა­მოც­ხა­დე­ბუ­ლი. სა­კა­თა­ლი­კო­ზო არ­ქივ­ში არის ასე­თი შინაარ­სის განცხა­დე­ბე­ბიც:

"ახალ­ცი­ხე-ახალ­ქა­ლა­ქის მთავარ-ხუ­ცესს მ. სალა­რი­ძეს

ზე­და თმოგვის ეკლე­სიის მღვდლის ან­ტონ ავა­ლია­ნის განც­ხა­დე­ბა

რადგან ნათლად და­ვი­ნა­ხე, რომ ჩე­მი მღვდლობით ვე­რა­ფე­რი სარგებ­ლო­ბას ვერ მოვუ­ტან საზო­გა­დოე­ბას, გადავწყ­ვი­ტე გა­ვიძ­რო ჩე­მი ტანი­დან ანა­ფო­რა, ჩა­ვიც­ვა საე­რო ტა­ნი­სა­მო­სი და დღეი­დან მეც შე­ვი­დე ისეთ საე­რო სამსა­ხურ­ში, რომე­ლიც საზო­გა­დოე­ბას რაი­მე სარგებ­ლო­ბას მოუ­ტანს. გთხოვთ მობრძან­დეთ ჩემ­და­მი კუთვნილ ეკ­ლე­სია­ში და ჩაი­ბა­როთ იგი თა­ვი­სი ქონე­ბით".[50] თა­ვის მხრივ, მთავარ-ხუ­ცე­სი მ. სა­ლა­რი­ძე საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს ატყო­ბი­ნებ­და, ქო­ნე­ბა კი ჩა­ვი­ბა­რე, მაგრამ თუ იქ ვინ­მე არ გაგზავ­ნეთ, უპატ­რო­ნოდ მი­ტო­ვე­ბუ­ლი ეკ­ლე­სია გაი­ძარც­ვე­ბაო. რამ­დე­ნი ეკ­ლე­სია-მო­ნას­ტე­რი გაი­ძარც­ვა ამ პერიოდში. ცნო­ბი­ლი ის­ტო­რი­კო­სი გიორ­გი ბო­ჭო­რი­ძე, რომე­ლიც 1921-26 წ.წ. საქართ­ვე­ლოს სხვა­დასხ­ვა კუთ­ხე­ში, რო­გორც მუზეუ­მის მცვე­ლი გააფთ­რე­ბუ­ლი ან­ტი­რე­ლი­გიუ­რი კამპა­ნიის დროს ცდილობ­და  გადაერ­ჩი­ნა ეკ­ლე­სია-მონასტ­რე­ბის სიწმინ­დე­ნი. ის პროვინ­ციებ­ში აწყ­დე­ბო­და ადგი­ლობ­რი­ვი ბოლ­შე­ვი­კუ­რი ხელმძღვა­ნე­ლე­ბის ბარბა­რო­სო­ბის, ვანდალიზ­მის ფაქ­ტებს. ხო­ნის წმინ­და გიორ­გის "ხა­ტი დაუ­ლე­წიათ 1923 წ. ქალა­ქის აღმას­კო­მის თავმჯდო­მა­რის ნადა­რეიშ­ვი­ლი­სა, პარტკო­მის ინსტრუქ­ტო­რის ონი­სი­მე ხობუა­სა და მდივან გიორ­გი ბახტა­ძის მეთაუ­რო­ბით... შემკუ­ლო­ბის ნა­წი­ლი აღ­მოჩნ­და პარტკომ­ში, ფი­ცა­რი კი ეკ­ლე­სია­ში".[51] ზოგიერ­თი ადგი­ლობ­რი­ვი აქტი­ვის­ტი ეკ­ლე­სიი­სა და სარწმუ­ნოე­ბის სიძულ­ვი­ლით იქამ­დეც კი მი­ვი­და, მიცვა­ლე­ბულ­თა ძველ სასაფ­ლაოებ­ზე დაკრძალ­ვაც კი აკრ­ძა­ლა. სენა­კის რაიო­ნის სოფ. სალ­ხი­ნო­ში ტრა­დი­ციუ­ლი წე­სით დაკრ­ძა­ლუ­ლი მიცვა­ლე­ბუ­ლის ნეშ­ტი ამოას­ვე­ნეს და წი­თე­ლი დრო­შე­ბი­სა და სა­სუ­ლე ორკესტ­რის თანხლე­ბით ახალ სა­საფ­ლაო­ზე გადაასვენეს. ბუ­ნებ­რი­ვია, ასე­თი აღ­მაშ­ფო­თე­ბე­ლი ქმე­დე­ბა­ნი ხალხის უკმა­ყო­ფი­ლე­ბას იწ­ვევ­და. ამას დაე­მა­ტა ის გარე­მოე­ბაც, რომ საქართ­ვე­ლოს კპ/ბ/ცენტრა­ლურ კომი­ტეტ­სა და ამიერ­კავ­კა­სიის სამ­ხა­რეო კომი­ტე­ტის ხელმძღვა­ნე­ლო­ბას  შო­რის  წარმოიშ­ვა  მძაფ­რი  დაპი­რის­პი­რე­ბა ეროვ­ნულ-სახელმ­წი­ფოებ­რი­ვი მოწყო­ბის პრინცი­პებ­ზე. ასეთ ვი­თა­რე­ბა­ში ბოლ­შე­ვი­კუ­რი ხელისუფ­ლე­ბის წარმომად­გენ­ლე­ბი გრძნობდნენ, რომ შე­საძ­ლე­ბე­ლი იყო ეს უკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბა­ნი მასობ­რივ გამოსვ­ლებ­ში გა­დაზრ­დი­ლი­ყო, ამი­ტომ 1923 წლის 28 თე­ბერ­ვალს საქ. კპ/ბ/ცენტ­რა­ლუ­რი კომი­ტე­ტის პრეზი­დიუმ­მა მიი­ღო სა­გან­გე­ბო ცირ­კუ­ლა­რი ან­ტი­რე­ლი­გიუ­რი პროპაგან­დის ფორ­მე­ბი­სა და მეთო­დე­ბის შესა­ხებ, რომე­ლიც ხელისუფ­ლე­ბის ადგი­ლობ­რი­ვი ორგა­ნოე­ბის წარმომად­გენ­ლებს ავალებ­დათ მე­ტი სიფრთ­ხი­ლე და თავ­შე­კა­ვე­ბა გამოე­ჩი­ნათ ადგი­ლებ­ზე, რა­თა არ გამოეწ­ვიათ მოსახ­ლეო­ბის ნაწი­ლის ამ­ხედ­რე­ბა ხელისუფ­ლე­ბის წინააღმ­დეგ.

1923 წლის აგ­ვის­ტო­ში მიი­ღეს დად­გე­ნი­ლე­ბა, დეკ­რე­ტი "რელი­გიურ სა­ზო­გა­დოე­ბა­თა რეგისტ­რა­ციის შესა­ხებ", რომე­ლიც იმ შემთხ­ვე­ვა­ში თუ იქ­ნე­ბო­და 300-მდე ხელ­მო­წე­რა უფლე­ბას რთავ­და ეკლე­სიის გახსნი­სას ადგილობ­რივ ორგანოებს, გაიხს­ნა კი­დევ რამ­დე­ნი­მე ეკ­ლე­სია, მაგრამ საერ­თო ანტი­რე­ლი­გიურ ისტე­რიას ეს არ ცვლი­და. ასეთ ვი­თა­რე­ბა­ში საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის საკა­თა­ლი­კოზ საბჭოს დარ­ჩე­ნი­ლი ნა­წი­ლს, /ვინც ცი­ხე­ში არ ისხდნენ ს.ვ./ საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის დროე­ბით მოად­გი­ლეს ეპის­კო­პოს ქრისტე­ფო­რეს მიაჩნ­დათ, რომ აუ­ცი­ლე­ბე­ლი იყო არსე­ბულ ხელისუფ­ლე­ბას­თან დია­ლო­გი. 1924 წლის დასაწ­ყის­ში ეპის­კო­პოს­მა ქრისტე­ფო­რემ წერი­ლით მი­მარ­თა საქართ­ვე­ლოს სსრ მთავრო­ბის თავმჯდო­მა­რეს. წე­რილ­ში საუ­ბა­რი იყო იმის შესა­ხებ, რომ ცხოვ­რე­ბა­ში არ ტარ­დე­ბო­და ხელისუფ­ლე­ბის მიერ მი­ღე­ბუ­ლი ინსტრუქ­ცია /1923წ./ რელი­გიურ სა­ზო­გა­დოე­ბა­თა დაარ­სე­ბის შესა­ხებ. ქართველ ხალხს აკრ­ძა­ლუ­ლი აქვს სარწმუ­ნოე­ბის დასა­ცა­ვად ხმის ამო­ღე­ბის უფ­ლე­ბა. და­კე­ტი­ლია 1500-ზე მე­ტი ეკ­ლე­სია, რომ საბ­ჭო­თა კავში­რის ტე­რი­ტო­რია­ზე არ­სად ასე­თი სისას­ტი­კით არ წარმოებ­და სარწმუ­ნოე­ბის წინააღმ­დეგ ბრძო­ლა, რო­გორც სა­ქართ­ვე­ლო­ში. ეპის­კო­პო­სი ქრის­ტე­ფო­რე ხელისუფ­ლე­ბას ყურად­ღე­ბას მიაპყ­რობ­და იმას, რომ ხელისუფ­ლე­ბის მიერ სა­სუ­ლიე­რო პირე­ბის აბუ­ჩად აგ­დე­ბა, და­ცინ­ვა, რომელ­საც განსაკუთ­რე­ბით არა­ქართ­ვე­ლე­ბი /სომ­ხე­ბი, რუ­სე­ბი, ებრაე­ლე­ბი ს.ვ./ აწარმოებდ­ნენ სა­სუ­ლიე­რო წოდე­ბას მოწა­მებ­რი­ვი შარავან­დე­დით მო­სავს. მი­სი აზ­რით, ეკ­ლე­სიი­სა და ახა­ლი ხელისუფ­ლე­ბის თანამშრომ­ლო­ბი­სათ­ვის აუ­ცი­ლე­ბე­ლი იყო: 1. გა­ღე­ბუ­ლი იქ­ნას ეკ­ლე­სიე­ბი ყველგან, სა­დაც კი მრევ­ლი, თუნდაც უმ­ცი­რე­სო­ბა, ამას მოით­ხოვს. 2. გამარ­ტი­ვე­ბულ და გაად­ვი­ლე­ბულ იქ­ნეს რელი­გიურ სა­ზო­გა­დოე­ბა­თა გახს­ნი­სა და მოწყო­ბის საქ­მე. 3. დაუბრუნ­დეთ სა­სუ­ლიე­რო პირთ ჩა­მორთ­მეუ­ლი ნორ­მა მი­წი­სა, რომ მათ თა­ვი­სი შრომით ირჩი­ნონ თა­ვი. 4. მიე­ცეთ სა­სუ­ლიე­რო პირთ საე­რო ტანი­სა­მო­სით სა­მო­ქა­ლა­ქო სამსა­ხურ­ში შესვლის ნე­ბა. 5. დაუბრუნ­დეს ეკლესიებს ჩა­მორთ­მეუ­ლი სა­ჭი­რო ქო­ნე­ბა, სახ­ლე­ბი, რომლებ­შიც ცხოვრობდ­ნენ. სინდი­სის თავისუფ­ლე­ბის რეა­ლუ­რად გა­ტა­რე­ბა ცხოვ­რე­ბა­ში ხელს შეუწ­ყობს ქართ­ვე­ლი ერის მორწ­მუ­ნე­თა სულიერ დამკვიდ­რე­ბას... საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის სამღვ­დე­ლოე­ბა საჯა­როდ აც­ხა­დებს, რომ იგი სცნობს დღევან­დელ საბ­ჭო­თა მთავრო­ბას, დგას პო­ლი­ტი­კი­სა და პოლი­ტი­კურ პარტიე­ბის გა­რე­შე და არა­ვის თა­ვის წევრთა­გან არ მის­ცემს მის წინააღმ­დეგ წავი­დეს".[52] საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის წარმომად­გენ­ლე­ბი შესანიშ­ნა­ვად ხვდებოდ­ნენ, რა პრო­ცე­სე­ბი ვი­თარ­დე­ბო­და რუ­სეთ­სა და სა­ქართ­ვე­ლო­ში, "ყველაფ­რი­დან ჩანს - წერ­და დე­კა­ნო­ზი ნი­კი­ტა თა­ლაკ­ვა­ძე - რომ კო­მუ­ნიზმ­მა რუ­სეთ­ში ჩაიც­ვა იმპე­რია­ლის­ტუ­რი ქურ­ქი, მას სურს სოცია­ლიზ­მი-კომუნიზ­მის მანტიის ქვეშ ძვე­ლი რუსე­თის საზღვ­რე­ბი აღად­გი­ნოს. ასე­თი სიც­რუი­სა და სიყალ­ბის ხა­ნა არა მგო­ნია, რომ კაცობ­რიო­ბას ახსოვ­დეს. დაიწ­ყო დი­დი ზნეობ­რი­ვი გა­თახ­სი­რე­ბა".[53]

მიუ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ხელისუფ­ლე­ბამ თითქოს შეარ­ბი­ლა რელი­გიის წინააღმ­დეგ ბრძო­ლა, ბოლ­შე­ვი­კუ­რი ხელმძღ­ვა­ნე­ლო­ბა ერთ­გუ­ლი რჩე­ბო­და 1922 წლის 30 მაი­სის საქართ­ვე­ლოს კომპარ­ტიის ცენტ­რა­ლუ­რი კომი­ტე­ტის პლენუ­მის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბი­სა, რომელ­მაც დაა­ვა­ლა იუს­ტი­ციის სა­ხალ­ხო კომისარიატს და უზე­ნაეს სასა­მართ­ლოს მოეწ­ყოთ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევ­რე­ბი­სა და კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის გა­სა­მართ­ლე­ბა.

1924 წლის 10 მარტი­დან 19 მარტის ჩათვლით, ნაძა­ლა­დე­ვის მუ­შა­თა თეატრ­ში დაიწ­ყო სა­სა­მართ­ლო პრო­ცე­სი. უკი­დუ­რე­სი ცი­ნიზ­მი შეიძ­ლე­ბა უწო­დო იმას, რომ საქართ­ვე­ლოს სახელმ­წი­ფოებ­რი­ვი, ეროვ­ნუ­ლი და სარწმუ­ნეობ­რი­ვი თავისუფ­ლე­ბის ინტე­რე­სე­ბის დამც­ვე­ლ საბ­ჭო­თა სა­სა­მართ­ლო "სამშობ­ლოს მოღალატეებს" უწო­დებ­და და ისე ასა­მართ­ლებ­და მათ, რო­გორც ავა­ზა­კებს. იმდროინ­დელ­მა პრესამ შე­მოგ­ვი­ნა­ხა აღ­ვი­რახს­ნი­ლი ცილისმ­წა­მებ­ლუ­რი შეურაცხმ­ყო­ფე­ლი ისტე­რიის გა­რე­მო, რომე­ლიც სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევ­რე­ბი­სა და სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ უწმი­დეს ამბრო­სის გასა­მართ­ლე­ბის დროს იყო. გა­ზეთ "მუ­შა­ში" 1924 წლის 12 მარტის ნო­მერ­ში დაი­ბეჭ­და კა­რი­კა­ტუ­რა სა­სუ­ლიე­რო პი­რებ­ზე, "წმინ­და მა­მა­თა უწ­მინ­დური საქ­მე­ნი". ოფი­ცია­ლუ­რი გა­ზე­თი "კომუნის­ტის" სტა­ტიე­ბი: უწ­მინ­დე­სი კონტრ­რე­ვო­ლუ­ცია", "გა­სა­მართ­ლე­ბა", არის ნი­მუ­ში თავ­ხე­დო­ბი­სა და სიც­რუი­სა. სასა­მართ­ლოს თავმჯდო­მა­რეობ­და გ. ჩხეი­ძე, წევ­რე­ბი: გ. რთვე­ლი­ძე, ვ. წივ­წი­ვა­ძე, ბრალმდე­ბელ­ნი: მ. მა­ჭა­ვა­რია­ნი, ნ. ოკუ­ჯა­ვა. სა­ზო­გა­დო ბრალმ­დე­ბე­ლი: ალ. ერქო­მაიშ­ვი­ლი, მდი­ვა­ნი აბა­კე­ლია.[54] უხეშ ზეწო­ლას, შანტაჟ­სა და მუქა­რას მიმარ­თავდ­ნენ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევ­რე­ბი­სა და კათა­ლი­კოზ ამბრო­სის დამც­ვე­ლე­ბზე კ. ნი­ნი­ძეზე, ა. გუნ­ცა­ძეზე, დ. დადია­ნზე, ვ. ყან­ჩე­ლზე, ქ. ქავ­თა­რა­ძეზე. პრე­სა­ში იბეჭ­დე­ბო­და შრო­მი­თი კოლექ­ტი­ვე­ბის საერ­თო კრე­ბა­ზე მი­ღე­ბუ­ლი რე­ზო­ლუ­ციე­ბი, "ჩვენ მთა­ვა­რი სახელოს­ნოს მუ­შე­ბი მო­ვით­ხოვთ, რა­თა შა­ვი ყორ­ნე­ბი კონტრ­რე­ვო­ლუ­ციი­სა დას­ჯი­ლი იქ­ნან უმაღ­ლე­სი სასჯე­ლით და ის სოცია­ლის­ტე­ბი, რომლე­ბიც იცა­ვენ მათ, მოთავ­სე­ბულ იქ­ნან საბრალმ­დებ­ლო სკამ­ზე".[55]

სა­სა­მართ­ლო რომ ტენდენ­ციუ­რად წარი­მარ­თე­ბო­და, ეს იქი­და­ნაც სჩან­და, რომ მო­სა­მართ­ლე ად­ვო­კა­ტებს ასე მიმარ­თავ­და. შეუთ­ვა­ლეთ თქვენს უფ­რო­სებს, ვინც მღვდლე­ბი­სა და ბერე­ბის დაც­ვა დაგა­ვა­ლათ სა­ქართ­ვე­ლო­ში, ახ­ლა საბ­ჭო­თა წყო­ბი­ლე­ბაა და საბ­ჭო­თა მუ­შე­ბი და გლე­ხე­ბი სრულია­დაც არ საჭი­როე­ბენ თქვენის­თა­ნებს, ტყუი­ლად ხარ­ჯავთ სიტყ­ვებს. ყო­ვე­ლი სხდომის დაწყე­ბის წინ გაუც­ნო­ბიე­რე­ბე­ლი მუ­შე­ბი მოჰყავ­დათ პლაკა­ტე­ბით "ძირს მღვდლე­ბი, ძირს მო­ღა­ლა­ტე­ნი", ქართ­ვე­ლი ხალხის სახე­ლით სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევრებ­ს და კათა­ლი­კოზ-პატრიარქს ბრალს სდებდნენ: ორ­ზუ­მე­ლო­ვი, გუმბ­რიე­ვი, ოქოე­ვი, ვარ­ლა­მო­ვი. ისი­ნი პათე­ტი­კუ­რად აცხა­დებდ­ნენ, "მა­შინ, რო­ცა საბ­ჭო­თა კავ­ში­რი შიმში­ლის ბრჭყალებ­ში გამომწყვ­დეუ­ლი სულს ღა­ფავ­და, სამღვ­დე­ლოე­ბა ქვე­ბი­თა და კეტე­ბით უძა­ლიან­დე­ბო­და საბ­ჭო­თა ხელისუფ­ლე­ბის წარმომად­გენ­ლებს, რომლებ­საც და­ვა­ლე­ბუ­ლი ჰქონდათ ეკლე­სიებ­ში თავმოყ­რი­ლი საგან­ძუ­რის გა­მო­ტა­ნა. სამღვდე­ლოე­ბას არ სურ­და, რომ ტყუილუბ­რა­ლოდ ეკლე­სიებ­ში დაყრილ ოქ­რო-ვერცხლის მაგივ­რად მშიე­რი ხალხისათ­ვის პუ­რი ეყი­დათ".[56] ის ჯვარ-ხა­ტე­ბი დი­დი საეკ­ლე­სიო სიწმინ­დე­ნი, რო­მელ­თა მად­ლი და ძა­ლა იყო მფარ­ვე­ლი და სულიე­რი სიმტკი­ცის მიმ­ნი­ჭე­ბე­ლი ჩვე­ნი დი­დი წი­ნაპ­რე­ბი­სა. ორ­ზუ­მე­ლო­ვე­ბი­სა და ათა­სი ჯუ­რის გადამთიელ­თათ­ვის "ტყუილ-უბრა­ლოდ ეკლე­სიებ­ში დაყ­რი­ლი ოქ­რო-ვერცხ­ლი~ იყო. რო­ცა გა­ზე­თი "მუ­შა" პათე­ტი­კუ­რად სვამ­და კითხვას - რა უფლე­ბით გა­ნაც­ხა­და საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ­მა, რომ იგი ქართ­ვე­ლი ხალხის უფლე­ბე­ბის დამც­ვე­ლი ვა­რო, ხალხის სახე­ლით საუ­ბა­რი?! არც ვინ­მე და­ფიქ­რე­ბუ­ლა ორ­ზუ­მე­ლოვს, ოქოევს, ვარ­ლა­მოვს ჰქონდათ უფ­ლე­ბა ქართ­ვე­ლი ხალხის სახე­ლით ელა­პა­რა­კათ და საქართ­ვე­ლოს სულიერ მწყემსმთა­ვარს არა? ყვე­ლა­ნი ხმის ჩახლე­ჩამ­დე გაჰყვი­როდნენ და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევრე­ბის დასჯას ითხო­ვდნენ. ესე­ნი იყვნენ სა­პონ-ზე­თის, საფეიქ­რო, ხე-ტყის, რკინიგ­ზელ­თა მე-6 სალიან­და­გო უბ­ნის მუ­შა­თა კო­ლექ­ტი­ვე­ბი. რო­გორც იმდროინ­დელ პრე­სა­ში გამოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი სასა­მართ­ლოს სხდომის ოქმე­ბი­დან ირკ­ვე­ვა, სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევ­რე­ბი, კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი თავს დამნა­შა­ვედ არ თვლიდნენ, მიუ­ხე­და­ვად მათ მიერ მოხ­მო­ბი­ლი დოკუმენ­ტე­ბის თუ საეკ­ლე­სიო კანონმდებ­ლო­ბით მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი უფლე­ბე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბი­სა, სასა­მართ­ლომ მაინც თა­ვი­სი გაი­ტა­ნა და ასე­თი გა­ნა­ჩე­ნი გამოი­ტა­ნა: "ამბ­რო­სი (ბესა­რიონ) ხელაიას შვი­დი წე­ლი­წა­დი, ცხრა თვე და ოც­და­სა­მი დღით სას­ტი­კი იზო­ლა­ციით და მთე­ლი ქონე­ბის კონფის­კა­ციით; 2. ია­სონ კაპა­ნა­ძეს ცხრა წლით სას­ტი­კი იზო­ლა­ციით და მთე­ლი ქონე­ბის კონფის­კა­ციით; 3. კა­ლისტ­რა­ტე ცინცა­ძეს სა­მი წე­ლი­და­წი, ცხრა თვე და ოც­და­სა­მი დღით სას­ტი­კი იზო­ლა­ციით და ქონე­ბის კონფის­კა­ციით; 4. ნიკო­ლოზ თავდგი­რი­ძეს - სა­მი წე­ლი­წა­დი, ცხრა თვე და ოც­და­სა­მი დღით სას­ტი­კი იზო­ლა­ციით და ქონე­ბის კონფის­კა­ციით; 5. იო­სებ მირია­ნაშ­ვილს ცხრა თვე და ოცი დღე სას­ტი­კი იზო­ლა­ციით და ქონე­ბის კონფის­კა­ციით; 6. მარკოზ ტყემა­ლა­ძეს ცხრა თვე და ოც­და­სა­მი დღის სას­ტი­კი იზო­ლა­ციით და ქონე­ბის კონფის­კა­ციით. გა­ნა­ჩე­ნი სა­ბო­ლოოა და არ გა­სა­ჩივრ­დე­ბა".[57]

მო­მა­ვა­ლი  თაობე­ბი­სათ­ვის  სა­მა­გა­ლი­თოა  სრულიად  საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი ამბრო­სის სა­ბო­ლოო სიტყ­ვა, რომე­ლიც მან წარ­მოთქ­ვა სა­სა­მართ­ლო პროცეს­ზე. მი­სი აზ­რით, ბრალ­დე­ბა, რომე­ლიც ხელისუფ­ლე­ბის წარმომად­გენ­ლებ­მა წაუ­ყე­ნეს, არას­წო­რი იყო. ხელი­სუფ­ლე­ბა სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს ედა­ვე­ბა საეკ­ლე­სიო ქონე­ბის დამალ­ვის, გენუის კონფე­რენ­ცია­ზე კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის სახე­ლით გაგზავ­ნილ მემორან­დუმ­ზე "კონტრ­რე­ვო­ლუ­ციო­ნე­რო­ბა­ზე, უწ­მი­დე­სი ამბრო­სის აზ­რით, ხელისუფ­ლე­ბის რო­მე­ლი ფორ­მა იქ­ნე­ბა სა­ქართ­ვე­ლო­ში "ამის განხილ­ვა ეკლე­სიის საქ­მე არ არის, მაგრამ მას სასურ­ვე­ლად მიაჩ­ნია მართ­ვა-გამ­გეო­ბა დამყა­რე­ბულ იყოს ხალხის ნე­ბის­ყო­ფა­ზე და თვით­გა­მორკ­ვე­ვა­ზე".[58] მი­სი აზ­რით, ქართ­ვე­ლ კომუნის­ტე­ბს "რე­ვო­ლუ­ციუ­რი ინტე­რე­სე­ბი­დან" გა­მომ­დი­ნა­რე, საქართ­ვე­ლოს თავი­სუფ­ლე­ბა არ მიაჩნ­დათ საჭი­როდ. მის უწმი­დე­სო­ბას მოჰყავ­და კი­დეც ქართ­ვე­ლი კომუნის­ტე­ბის ერ­თი ნაწი­ლის აზ­რი. გაზ. "მუშიდან"-დან, სა­დაც საქართ­ვე­ლოს თავი­სუფ­ლე­ბა ასე იყო გა­სარ­ჟე­ბუ­ლი "თა­ვი­სუ­ფა­ლი, დამოუ­კი­დე­ბე­ლი, ნეიტ­რა­ლუ­რი ზურ­ნა". კათა­ლი­კო­ზის აზ­რით, თუ ქართ­ვე­ლი კომუნის­ტე­ბიც საქართ­ვე­ლოს დამოუ­კი­დებ­ლო­ბის მომხ­რეა, მა­შინ ის უნ­და გაა­სა­მართ­ლოს რუსე­თის ხელისუფ­ლე­ბამ, რადგან მემორან­დუ­მით იცავ­და საქართ­ვე­ლოს სახელმწი­ფოებ­რივ და რელი­გიურ თავისუფ­ლე­ბას, თუმ­ცა რა თავი­სუფ­ლე­ბა­ზეა საუ­ბა­რი, რო­ცა ქარ­თუ­ლი ენა იდევ­ნე­ბა ისე, რო­გორც ეს იყო მე­ფის რუსე­თის დროს, კათა­ლი­კოზ­მა დაა­და­ნა­შაუ­ლა კომუ­ნის­ტუ­რი ხელი­სუფ­ლე­ბა,  ქვეყნის  ავტო­ნო­მიე­ბად  და­ქუც­მა­ცე­ბა­ში,  პატრიო­ტე­ბის დევ­ნა-შე­ვიწ­როე­ბა­ში, ეკ­ლე­სიი­სა და სამღვდე­ლოე­ბის წინააღმ­დეგ აღვი­რახს­ნილ, ზღვარსგა­და­სულ ლანძღ­ვა-გი­ნე­ბა­სა და შე­ვიწ­როე­ბა­ში. "ის­ტო­რია გვიტ­კი­ცებს, რომ დევ­ნი­ლო­ბა უძ­ლუ­რია მოსპოს სარწ­მუ­ნოე­ბა... სარწ­მუ­ნოე­ბა არის ხალხის სულიე­რი მოთხოვ­ნი­ლე­ბა. დევ­ნუ­ლო­ბა ამ მოთხოვ­ნი­ლე­ბას უფ­რო აძლიე­რებს, ის ღრმავ­დე­ბა, იკუმ­შე­ბა და გუბ­დე­ბა და ამო­ხეთ­ქავს გაძლიე­რე­ბუ­ლის ძა­ლით".[59] უწმინ­დეს­მა კათა­ლი­კოზ­მა უპა­სუ­ხა ორზუ­მე­ლო­ვე­ბის, ოქოე­ვე­ბი­სა და ვარლა­მო­ვე­ბის "ბრალდე­ბას", თითქოს გენუის კონფე­რენ­ცია­ზე მემორან­დუ­მის გაგზავ­ნით, სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭომ, უწმი­დეს­მა კათა­ლი­კოზ­მა გადაიმ­ტე­რეს ქართ­ვე­ლი ერი. მი­სი აზ­რით, ქართ­ვე­ლი ხალ­ხისათვის, ვისთვი­საც ძვირ­ფა­სია სამშობ­ლო, არ შეიძ­ლე­ბა სუ­ლერ­თი იყოს მი­სი მო­მა­ვა­ლი. "თუ მე ვი­ცავ­დი ჩვე­ნი ერის თავისუფ­ლე­ბას, ამის უფლე­ბას მაძ­ლევს ჩვე­ნი სარწმუ­ნეობ­რი­ვი მოძღვ­რე­ბა - აცხა­დებ­და უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სი - თუ მე ხმა ამო­ვი­ღე რუსე­თის დიდმპყრო­ბე­ლო­ბის საწინააღმ­დე­გოდ, იმ დიდმპყ­რო­ბე­ლო­ბი­სა, რომლის წინააღმ­დეგ ბრძოლას გვირ­ჩევს ერ­თი ჩვე­ნი უმაღ­ლე­სი ხელი­სუ­ფალ­თა­გა­ნი /იგუ­ლისხ­მე­ბა ვ.ლე­ნი­ნი ს.ვ./, თუ ხელი­სუფ­ლე­ბა აღია­რებს ერ­თა თვითგა­მორკ­ვე­ვას, გა­ფარ­თოე­ბულს პოლი­ტი­კუ­რად გამოყო­ფამ­დის, მა­შინ ვერ გა­მი­გია, რისთვის უნ­და ჩამო­მერთ­ვას დანა­შაუ­ლად ეკ­ლე­სიი­სა და ერის თავისუფ­ლე­ბის დაც­ვა, დიდმპყრო­ბე­ლო­ბის დასაგ­მო­ბად ხმის ამო­ღე­ბა... მე შე­ვას­რუ­ლე ჩე­მი მო­ვა­ლეო­ბა და როგო­რის თვალით შე­ხე­დავს უზე­ნაე­სი სა­სა­მართ­ლო ჩემგან ეროვ­ნუ­ლი ინტე­რე­სე­ბის დაცვის საქმეს, ამას დაგ­ვა­ნა­ხებს ის გა­ნა­ჩე­ნი, რომე­ლიც გამო­ტა­ნილ იქ­ნე­ბა... ყო­ველ შემთხ­ვე­ვა­ში, რო­გორც ჩვენს, წი­ნაპ­რებს ტკბილად მიაჩნ­დათ სამშობ­ლო­სა და სარწმუნეო­ბი­სათ­ვის ტანჯვის მი­ღე­ბა, აგ­რეთ­ვე ჩემთვის ტკბი­ლი იქ­ნე­ბა ის სას­ჯე­ლი, რომელ­საც მომის­ჯის უზე­ნაე­სი სა­სა­მართ­ლო მშობ­ლიუ­რი ეკ­ლე­სიი­სა და ერის თავისუფ­ლე­ბის დაცვის მიზნით ხმის ამოღე­ბი­სათ­ვის. ეს იქ­ნე­ბა დაგ­ვირგ­ვი­ნე­ბა იმ ჯვა­რი­სა, რომე­ლიც ჩვენგან ნატვირ­თია და ვატა­რებ ჩე­მი ცხოვრე­ბის თითქმის 37 წლის განმავ­ლო­ბა­ში. ჩემგან ეროვ­ნუ­ლი ინტე­რე­სე­ბის დასა­ცა­ვად ამაღ­ლე­ბუ­ლი ხმა და მსჯავ­რი, რომელ­საც მომის­ჯის უზე­ნაე­სი სამსჯავ­რო, მონა­ხა­ვენ თა­ვის ად­გილს ყოვე­ლის ქართვე­ლის გულ­ში, იმ ქართ­ვე­ლი­სა, რომელ­საც ჯერ კი­დევ არ დაუ­კარ­გავს სარწ­მუ­ნოე­ბა და სამშობ­ლოს სიყ­ვა­რუ­ლი. ამი­თაც ბედნიე­რად ჩავთვ­ლი ჩემს თავს. რო­გორც მორწ­მუ­ნე, ვიტყ­ვი, იყოს ნე­ბა ღვთი­სა და მოგმარ­თავთ ქრისტეს სიტყვე­ბით: "ასულ­ნო იე­რუ­სა­ლი­მი­სა­ნო, ნუ სტირით ჩემ ზე­და, არა­მედ თავ­თა თქვენ­თა სტირო­დეთ და შვილ­თა თქუენ­თა".[60]

სამშობ­ლო­სა და სარწმუ­ნეო­ბის თავისუფ­ლე­ბი­სათ­ვის მებრძოლ­ნი საპატიმ­როებ­ში გადაგზავ­ნეს. მიუ­ხე­და­ვად ხელისუფ­ლე­ბის ინ­სუ­ნა­ციე­ბი­სა და ცილისმ­წა­მებ­ლუ­რი პროპა­გან­დი­სა, სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი ამბ­რო­სი, სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს რეპ­რე­სი­რე­ბუ­ლი წევ­რე­ბი ქართ­ვე­ლი ხალხის თავისუფ­ლე­ბი­სათ­ვის ბრძოლის გაუ­ტე­ხელ სიმბო­ლოდ იქცნენ. ჯერ კი­დევ 1922 წლის აგ­ვის­ტო­ში შექმნილ­მა საქართ­ვე­ლოს დამოუ­კი­დებ­ლო­ბის კომი­ტეტ­მა დაიწ­ყო ბოლ­შე­ვი­კუ­რი ტირა­ნიის წინააღმ­დეგ შეია­რა­ღე­ბუ­ლი აჯან­ყე­ბის მომ­ზა­დე­ბა. აჯან­ყე­ბა დაიწ­ყო 1924 წლის აგ­ვის­ტო­ში დასავ­ლეთ სა­ქართ­ვე­ლო­ში, რომე­ლიც შემდეგ მთელ საქართ­ვე­ლოს მოე­დო, მაგრამ არაორ­გა­ნი­ზე­ბუ­ლო­ბის გა­მო, იგი მარცხისათ­ვის გან­წი­რუ­ლი აღ­მოჩნ­და "საბ­ჭო­თა ხელისუფ­ლე­ბამ აჯან­ყე­ბა სისხლ­ში ჩაახ­შო და სიტყვის პირ­და­პი­რი მნიშვნე­ლო­ბით უსას­ტი­კეს­მა რეპრე­სიებ­მა ათა­სო­ბით ადა­მია­ნის სი­ცოცხ­ლე შეი­წი­რა. მარ­ტო აჯან­ყე­ბის პროცეს­ში მოკლეს ან დახვრი­ტეს 4000 კა­ცი".[61]

ხელისუფ­ლე­ბამ კი­დევ უფ­რო გააძ­ლიე­რა რეპ­რე­სიე­ბი. ასეთ ვი­თა­რე­ბა­ში ბუ­ნებ­რი­ვია, ძლიე­რი წნეხის ქვეშ მოექ­ცა საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სია.

საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს რეპრესიებს გადარ­ჩე­ნილ­მა ნა­წილ­მა ეპისკოპოზ ქრისტეფორეს ხელმძღვანელობით 1924 წლის 20 ოქ­ტომ­ბერს მი­მარ­თა საქართ­ვე­ლოს სსრ სა­ხალ­ხო კომი­სარ­თა საბჭოს, წე­რილ­ში პირვე­ლად ოფი­ცია­ლუ­რად დაფიქ­სირ­და, რომ საქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია აღია­რებ­და საბ­ჭო­თა ხელისუფ­ლე­ბას, მის განსაკუთ­რე­ბულ როლს ქვეყნის კულტუ­რულ-ეკო­ნო­მი­კურ და ეროვ­ნულ აღორ­ძი­ნე­ბა­ში. აღინიშნა ისიც, რომ ეკლე­სიის წარმომად­გე­ნელ­თა ნა­წი­ლი ავან­ტიუ­რად თვლი­და 1924 წლის აგვის­ტოს აჯან­ყე­ბას, მაგრამ ამა­ვე დროს ხელისუფ­ლე­ბას აუწ­ყებ­და იმ საში­ნელი ატმოს­ფე­როს შესახებ, რომელ­შიც მოექ­ცა სა­ქართ­ვე­ლო­ში სა­სუ­ლიე­რო წო­დე­ბა, აშ­კა­რა დევ­ნა, და­ცინ­ვა ერ­თი ადგი­ლი­დან მეო­რე გადასვ­ლის აკრძალ­ვა, უსა­ფუძვ­ლო დაპა­ტიმ­რე­ბე­ბი, ძარც­ვა-რბე­ვა, შეუ­რაცხ­ყო­ფა თან სდევ­და სა­სუ­ლიე­რო პირ­თა ყოველდ­ღიურ საქმია­ნო­ბას. სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო ხელისუფ­ლე­ბი­სა­გან მოით­ხოვ­და: "1. გაად­ვი­ლე­ბულ იქ­ნას რელი­გიურ სა­ზო­გა­დოე­ბა­თა შექმნის პი­რო­ბე­ბი, ცნობილ იქნას საკმა­რი­სად საზო­გა­დოე­ბის არსებო­ბი­სათ­ვის 50 წევრის ყო­ლა, ნაცვლად 1500-ისა, შეჩე­რე­ბულ იქ­ნას ეკლე­სიე­ბის და­ხურ­ვა, რომე­ლიც 20 ოქ­ტომბ­რისთ­ვი­საა ნა­ვა­რაუ­დე­ვი; 2. შეწყვე­ტილ იქ­ნას სა­სუ­ლიე­რო პირ­თა დევ­ნა იმის გა­მო, რომ ისი­ნი ღვთისმსა­ხურ­ნი არიან; 3. დაუბრუნ­დეთ სა­მუ­შაო მი­წის ნორ­მა სა­სუ­ლიე­რო პირთ, რომელ­ნიც თა­ვის შრომით აწარ­მოე­ბენ მეურ­ნეო­ბას; 4. დატო­ვე­ბულ იქ­ნან თავიანთ ბი­ნებ­ზე სა­სუ­ლიე­რო პირ­ნი; 5. სასწრა­ფოდ გამო­ძიე­ბულ იქ­ნას იმ სა­სუ­ლიე­რო პირ­თა საქ­მე, რომელ­ნიც ციხეებ­ში სხედან და თუ ისი­ნი არ იქნე­ბიან დამ­ნა­შა­ვე, გაათა­ვი­სუფ­ლონ. სინდი­სის თავისუფ­ლე­ბის დეკრე­ტის რეა­ლუ­რად გა­ტა­რე­ბა ცხოვ­რე­ბა­ში სრულად დაამშ­ვი­დებს ქართველ მორწმუ­ნეთ",[62] მიმართ­ვას ხელს აწერდ­ნენ საქ. ეკლე­სიის დროე­ბი­თი მმართ­ვე­ლი ეპის­კო­პო­სი ქრის­ტე­ფო­რე ურბ­ნე­ლი, ეპ. და­ვით ქუ­თა­თე­ლი, ნესტორ-ბა­თუმ-შე­მოქ­მე­დე­ლი, ეპის­კო­პო­სი სიმეო­ნი. სამწუ­ხა­როდ, მიმართ­ვის ავტო­რებ­მა ვე­რა­ფე­რი ვერ თქვეს 1924 წლის აგ­ვის­ტო­ში ქუთაის­ში დატ­რია­ლე­ბუ­ლი ტრაგე­დიის შესა­ხებ, რო­ცა განსა­კუთ­რე­ბუ­ლი სამეუ­ლის გადაწყ­ვე­ტი­ლე­ბით ყო­ველგ­ვა­რი გასამართ­ლე­ბის გა­რე­შე დახვრი­ტეს ქუ­თა­თე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტი ნა­ზა­რი (ლე­ჟა­ვა), მღვდე­ლი გერ­მა­ნე ჯა­ჯა­ნი­ძე, მღვდე­ლი იე­რო­თეოს ნი­კო­ლა­ძე, მღვდე­ლი სი­მონ მჭედ­ლი­ძე, დია­კო­ნი ბესა­რიონ კუხია­ნი­ძე.

ხელისუფლების წარმომადგენლების აზრით ისინი ანტისაბჭოთა საქმიანობა ეწეოდნენ. სინამდვილეში აი რა მოხდა. 1924 წლის აგვისტოში ქუთაისის მაზრის სოფ. როდინოულში ჩავიდა ქუთათელი მიტროპოლიტი ნაზარი თანმხლები პირებითურთ ეკლესიის კურთხევაზე. ისინი დაპატიმრებულ იქნენ ადგილობრივი მილიციის უფროსის ბრძანება მაღლაკელიძის და როდინოულის თემის თავმჯდომარის სერაპიონ ხაჭაპურიძის მიერ. დაპატიმრებულები დააკრეს ურემზე და ისე წაიყვანეს ქუთაისში. მათი საქმე გამოძიებისათვის გადაეცა ქუთაისის მაზრის პოლიტბიუროს პასუხისმგებელი რწმუნებულის თანაშემწეს შონიას, რომელსაც 19 აგვისტოს ასეთი დადგენილება გამოუტანია “მე, ქუთაისის მაზრის პ/ბ. პასუხისმგებელმა რწმუნებულის თანაშემწემ, შონიამ, განვიხილე რა საქმე N590 ბრალდების გამო ქუთათელი მიტროპოლოტის ნაზარ ლეჟავასი, დეკანოზ ბესარიონ კუხიანიძისა, მღვდელ პოლიევქტის ვარდოსანიძისა, სვირის რაიონის როდინოულის თემის ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენლებისათვის წინააღმდეგობების გაწევის გამო დავადგინე: ისინი ეწეოდნენ კონტრევოლუციურ საქმიანობას მიმართული საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ”: - რა თქმა უნდა ეს იყო შეთითხნილი ბრალდებები.

მეტე­ხის ცი­ხე­ში დაპა­ტიმ­რე­ბუ­ლი სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევრე­ბის საქ­მე მთელ მსოფლიოს მოე­დო, უკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბა იზრ­დე­ბო­და საქართ­ვე­ლოს მოსახ­ლეო­ბა­შიც. ხელი­სუფ­ლე­ბა იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­და 1925 წლის 10 მარტს ისი­ნი პატიმ­რო­ბი­დან გაე­თა­ვი­სუფ­ლე­ბი­ნა. საქ. სსრ იუს­ტი­ციის სამი­ნისტ­როს მოწ­მო­ბა №284 თანახ­მად, "კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი ამბ­რო­სი /ბესა­რიონ ხელაია/, სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევ­რე­ბი: კ. ცინ­ცა­ძე, ი. მირია­ნაშ­ვი­ლი, მ. ტყე­მა­ლა­ძე, ი. კა­პა­ნა­ძე განთავისუფლდ­ნენ დარ­ჩე­ნი­ლი სასჯე­ლი­სა­გან, თანახ­მად სოცია­ლის­ტუ­რი საბ­ჭო­თა რესპუბ­ლი­კე­ბის ცა­კის III სესიის დად­გე­ნი­ლე­ბი­სა"[63] მიუ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სი ფიზი­კუ­რად საკმაოდ და­სუსტ­და, მან საპატიმ­რო­დან განთავი­სუფ­ლე­ბის­თა­ნა­ვე წირ­ვა-ლოც­ვა აღავ­ლი­ნა სიო­ნის საპატ­რიარ­ქო ტა­ძარ­ში. წირვას, შიშია­ნო­ბის მიუ­ხე­და­ვად, მრავალ­რიც­ხო­ვა­ნი სა­ზო­გა­დოე­ბა დაესწ­რო, პატრიარ­ქის სა­ხელ­ზე მოდიო­და წე­რი­ლე­ბი, მრევ­ლი მას ულო­ცავ­და განთავი­სუფ­ლე­ბას "უწ­მი­დე­სო მეუ­ფეო, ვე­რის წმინ­და ნიკო­ლო­ზის ეკლე­სიის მრევ­ლი განმსჭ­ვა­ლუ­ლია შენ­და­მი დი­დი სიყვა­რუ­ლით, დღე-დღე­ზე ელო­და ციხი­დან შენ განთავი­სუფ­ლე­ბას და ხილვას მრავალ­ჟა­მიერ დი­დო მეუ­ფეო ჩვე­ნი ერის საკე­თილდ­ღეოდ." ქართველი ხალხის ის ნაწილი, რომლისათვისაც საოკუპაციო რეჯიმი სრულიად მიუღებელი იყო დიდი რეპრესიების მიუხედავად მაინც ერთგული იყო სამშობლოს თავისუფლების იდეისა. მათთვის საბჭოთა საპატიმროდან განთავისუფლებული საკათალიკოზო საბჭოს წევრები და კათალიკოზ-პატრიარქი ამბროსი ზნეობრივი გმირობის, სულიერი სიმტკიცის განსახიერებანი იყვნენ.

ხელისუფლების მხრიდან სასტიკ დევნა-შევიწროვებას დაერთო საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის შიგნით წარმოშობილი დაპირისპირებანი. ყოველივე ამან იმოქმედა უწმინდესი და უნეტარესი კათალიკოზ-პატრიარქის ამბროსის ჯანმრთელობაზე. მიუხედავად იმისა, რომ იგი ფიზიკურად ძლიერ დასუსტდა წირვა-ლოცებს მაინც ატარებდა სიონის საპატრიარქო ტაძარში. იმხანად ქვეყანაში გამეფებული ანტირელიგიური ისტერიის მიუხედავად წირვას უამრავი ხალხი ესწრებოდა.

უწმი­დეს­მა და უნე­ტა­რეს­მა კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ­მა ამბრო­სიმ სიონ­ში უკა­ნასკ­ნე­ლი წირ­ვა ჩაა­ტა­რა 28 მარტს, ცუ­დად შეიქმ­ნა და 1927 წლის 29 მარტს 3 საათ­სა და 45 წუთ­ზე (გამთე­ნიი­სას) გარდაიც­ვა­ლა. იმა­ვე დღეს შეიკ­რი­ბა საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის დროე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბა, რომელ­მაც მოის­მი­ნა მიტრო­პო­ლიტ კალისტ­რა­ტეს (ცინ­ცა­ძე) სიტყ­ვიე­რი განც­ხა­დე­ბა, რომ ჯერ კი­დევ, ათი წლის წინ უწმი­დეს­მა და უნე­ტა­რეს­მა ამბრო­სიმ გა­მოთქ­ვა სურ­ვი­ლი, რა­თა მი­სი დაკრძალ­ვის ჟამს არ იქ­ნას წარ­მოთქ­მუ­ლი სიტყ­ვე­ბი. დაად­გი­ნეს: შესრულ­დეს განსვე­ნე­ბუ­ლის სურ­ვი­ლი. საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დროე­ბი­თი მმართვე­ლო­ბის კომი­ტე­ტის გადაწყ­ვე­ტი­ლე­ბით, შეიქმ­ნა დამკრ­ძა­ლა­ვი კო­მი­სია ალა­ვერ­დე­ლი ეპის­კო­პო­სის მელქი­სე­დე­კის თავმჯდო­მა­რეო­ბით. პა­ნაშ­ვი­დე­ბი იმარ­თე­ბო­და ყო­ველდ­ღე 12 საათ­ზე და საღ. 19 საათ­ზე. დამკრ­ძა­ლა­ვი კომი­სიის თავმჯდო­მა­რემ ეპის­კო­პოს­მა მელქი­სე­დეკ­მა, მი­მარ­თა საქართ­ვე­ლოს სახკომსაბ­ჭოს, რა­თა ნე­ბა დაერ­თოთ განს­ვე­ნე­ბუ­ლი კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის ცხე­და­რი დაეკრ­ძა­ლათ სიო­ნის საპატ­რიარ­ქო ტა­ძარ­ში. სახკომსაბ­ჭომ 1927 წლის 30 მარტის №30 დადგე­ნი­ლე­ბის თანახ­მად, საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის სიონ­ში დაკრძალ­ვას ნე­ბართ­ვა გაცე­მულ იქ­ნა. 3 აპ­რილს მი­სი უწმი­დე­სო­ბის დაკრძალ­ვის დღეს, სიო­ნის საპატ­რიარ­ქო ტა­ძარ­ში მრავალ­რიც­ხო­ვა­ნი საზო­გა­დოე­ბის თანდასწ­რე­ბით დაკრძა­ლულ იქ­ნა საქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სიი­სა და სახელმ­წი­ფოებ­რი­ვი დამოუ­კი­დებ­ლო­ბისთ­ვის თავ­და­დე­ბუ­ლი მაშვ­რა­ლი, უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი ამბ­რო­სი ხელაია.

1995 წლის სექტემ­ბერ­ში მცხეთის სვეტიცხოვ­ლის საპატ­რიარ­ქო ტა­ძარ­ში ჩატა­რე­ბულ საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის გაფარ­თოე­ბულ კრე­ბა­ზე მი­სი უწ­მი­დე­სო­ბი­სა და უნე­ტა­რე­სო­ბის სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის ილია II ლოც­ვა-კურთხე­ვით ერი­სა და ეკლე­სიის წი­ნა­შე დი­დი დამსახუ­რე­ბი­სათ­ვის ამბ­რო­სი ხელაია შერაც­ხილ იქ­ნა წმინ­და­თა დას­ში, ამბ­რო­სი აღმსარებ­ლის სახე­ლით და და­წეს­და მი­სი ხსენე­ბის დღედ 16(29) მარ­ტი. უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სი ქართ­ვე­ლი ხალხის ის­ტო­რია­ში შე­ვი­და, რო­გორც ბრწყინ­ვა­ლე მწყემსმ­თა­ვა­რი, რომელ­მაც შეას­რუ­ლა თა­ვი­სი ვა­ლი ღვთი­სა და ერის წი­ნა­შე. სწორედ წმი­და ამბ­რო­სი­სა და მი­სი თა­ნა­მებრ­ძო­ლი სა­სუ­ლიე­რო პირე­ბის დამ­სა­ხუ­რე­ბა იყო დი­დი განსაც­დე­ლის, დევ­ნა-შევიწ­რო­ვე­ბის მიუ­ხე­და­ვად, საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სია რომ გა­დარ­ჩა და შეინარჩუნა ქართველი ხალხის სულიერი მესაჭის ფუნქცია.

თავი II

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიისა და ხელისუფლების ურთიერთობა 1921-1932 წლებში

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიისა და სახელმწიფოს ურთიერთობა 1918-1921 წლებში არ იყო ჰარმონიული. დემოკრატიული მთავრობის მიერ შემუშავებული კანონი ეკლესიის სახელმწიფოსაგან გამოყოფის შესახებ არ ითვალისწინებდა საქართველოს ისტორიაში მრავალსაუკუნოვანი ქართული ეკლესიის როლსა და მნიშვნელობას. როგორც სრულიად საქართველოს კათალიკოზ-პატრიარქი უწმიდესი და უნეტარესი ლეონიდი აღნიშნავდა: "ამ კანონით ეკლესიას წაართვეს მოქალაქეობრივი უფლება და შეძლება სარწმუნობრივ-ზნეობრივი ნუგეში ეცა მორწმუნეთათვის ყველა იმ დღესასწაულებში, რომელიც შეადგენს საქართველოს ეკლესიისათვის წმიდათაწმიდას და ისტორიულ ატრიბუტს მათი ქრისტიანული რწმენისას და იძულებულს ხდიან მათ თავისი დღეობანი და ტიპიკონი ამქვეყნიურ და, ისიც სოციალისტურ ანგარიშებს შეუფარდოს"[1]. საქართველოს ეკლესიის მესვეურთათვის მისაღები იყო ეკლესიის სახელმწიფოსაგან გამოყოფა, რადგან მათი აზრით საქართველოს სამოციქულო ეკლესიას იმხანად პოლიტიკური პრეტენზიები არ ჰქონდა, მაგრამ აუცილებელი იყო ეს გამოყოფა მომხდარიყო ცივილური ფორმით, ურთიერთპატივისცემისა და ინტერესების გათვალისწინებით. სამწუხაროდ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობამ უგულებელყო საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ინტერესები, თუმცა აშკარა დაპირისპირება და კონფროტაცია ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის არ ყოფილა, როგორც საქართველოს კათალიკოზ-პატრიარქი უწმიდესი ამბროსი 1923 წელს აღნიშნავდა - მართალია 1918-1921 წ.წ. ეკლესიას ავიწროვებდნენ, მაგრამ ერი იყო თავისუფალი და სასულიერო პირნი ახერხებდნენ ერის სულიერ სამსახურს.

1921 წლის 25 თებერვლის შემდეგ, როცა საბჭოთა რუსეთმა მოახდინა საქართველოს დაპყრობა და ძალით გასაბჭოება საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია, როგორც დამცველი თავისუფლებისა და ეროვნული ინტერესებისა იმთავითვე მიუღებელი იყო ახალი საოკუპაციო რეჟიმისათვის. საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მესვეურნი, კათალიკოზ-პატრიარქნი: კირიონი, ლეონიდი, ამბროსი მრევლისადმი მიმართვაში არა ერთხელ შეხებიან ბოლშევიკური იდეოლოგიის მანკიერ მხარეებს, ისინი მკვეთრად უარყოფით დამოკიდებულებას გამოხატავენ სოციალისტური მსოფლმხედველობისადმი. - ის ყოვლად შეუფერებელი ექსპერიმენტები, რომელთაც ახლა სოციალიზმის დროშით ახორციელებენ ქართველ ერს ზნეობრივ გახრწნა-გადაგვარებამდე მიიყვანს - აღნიშნავდა სრულიად კათალიკოზ-პატრიარქი უწმიდესი ამბროსი. საქართველოს ანექსიის პირველსავე თვეებში საბჭოთა ხელისუფლების რევკომმა მ.ორხელაშვილისა და შ.გაბრიჩიძის ხელმოწერით 1921 წლის 15 აპრილს გამოაქვეყნა №21 დეკრეტი “სახელმწიფოსაგან ეკლესიისა და ეკლესიისაგან სკოლის გამოყოფის შესახებ.” დეკრეტის თანახმად ეკლესია სახელმწიფოსაგან და სკოლიდან გამოყოფილად ცხადდებოდა, სარწმუნოება მოქალაქეთა პირადი საქმე იყო, დეკრეტის 16-ე და 15-ე მუხლებში კარგად ჩანდა ხელისუფლების დამოკიდებულება მართლმადიდებელი ეკლესიის მიმართ - "ეკლესია გამოყოფილია სახელმწიფოსაგან და სკოლა ეკლესიისაგან, ყველა ადამიანს აქვს უფლება იწამოს ესა თუ ის რელიგია. აკრძალულია რაიმე ფორმით მისი პროპაგანდა. ეკლესიას არა აქვს იურდიული პირის სტატუსი”.[2]

საოკუპაციო ხელისუფლება განსაკუთრებით აღშფოთებული იყო საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ემიგრაციაში წასული მთავრობით იმის გამო, რომ მან საქართველოს მუზეუმებიდან, ეკლესია-მონასტრებიდან გაიტანა ოქროსა და ვერცხლის საეკლესიო ნივთები. ხელისუფლების წარმომადგენლები წარმოქმნილი ფინანსური პრობლემების მოგვარებას საქართველოს ეკლესიის მრავალსაუკუნოვანი საკუთრების წართმევითა და საეკლესიო ნივთების რეალიზიციიდან მიღებული ფულით ცდილობდნენ. 1922-1925 წლებში საქართველოს ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის გადაწყვეტილებით მაზრებში მუშაობდა სპეციალური კომისიები, რომლის შემადგენლობაში ადგილობრივ პარტიულ ხელმძღვანელებთან ერთად შედიოდნენ მოქმედი ეკლესიების მოძღვარნი, მათ აუხსნეს, რომ აუცილებელი იყო ჩატარებულიყო ეკლესიების სრული აღწერა. აღწერის დროს განსაკუთრებული ყურადღება ექცეოდა ოქროსა და ვერცხლის ნივთებს. აღწერის შემდეგ სასულიერო პირებს ასეთ ხელწერილს აწერინებდნენ - ~ზემოაღნიშნული ნივთები ვალდებული ვარ შევინახო, არასგზით არავის გადავცე. ჩემი გადაყვანისას ვალდებული ვარ განვუცხადო ადგილობრივ პოლიტბიუროს"[3].

ქართული ინტელიგენციის საუკეთესო წარმომადგენლები იმთავითვე მიხვდნენ, თუ რა ვერაგული განზრახვა ამოძრავებდათ ხელისუფლების წარმომადგენლებს, ამიტომაც მათ შექმნეს სიძველეთა ხელოვნების და ბუნების ძეგლთა დაცვის განყოფილება, რომლის მუშაობაშიც აქტიურად მონაწილეობდნენ ივ. ჯავახიშვილი, კ. კეკელიძე, დ. შევარდნაძე, აკ. შანიძე, გ. ბოჭორიძე. კომიტეტის მიზანი იყო ისტორიული მნიშვნელობის საეკლესიო ნივთების მუზეუმში განთავსება და შენახვა.

ახალგაზრდა ისტორიკოსის გიორგი ბოჭორიძის დამსახურება იყო, რომ მან ეკლესია-მონასტრებიდან გამოიტანა ისტორიული ღირებულების ხატები, ბარძიმ-ფეშხუმები, ჯვრები და ჩააბარა მუზეუმს, რითიც იხსნა ისინი ადგილობრივი ხელმძღვანელობის მსახვრალი ხელიდან. 1922 წლიდან საქართველოს კპ (ბ). ცენტრალური კომიტეტის საგანგებო თათბირის გადაწყვეტილებით გაძლიერდა ანტირელიგიური კამპანია. ხელისუფლება თავის ამ ნაბიჯს უკავშირებდა გენუის საერთაშორისო კონფერენციაზე საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის კათალიკოზ-პატრიარქის უწმიდესი ამბროსის, საკათალიკოზო საბჭოს წევრების მიერ გაგზავნილ მემორანდუმს. საოკუპაციო ხელისუფლებას სურდა მსოფლიოს საზოგადოების თვალში მემორანდუმის ავტორები წარმოეჩინა როგორც უკმაყოფილოთა მცირერიცხოვანი ჯგუფი, რომელთაც თითქოს საქართველოს მოსახლეობის უმრავლესობა არ თანაუგრძნობდა. ანტირელიგიური პროპაგანდის გაძლიერების მიზნით 1922 წლის 14 დეკემბერს ამიერკავკასიის სამხარეო კომიტეტის პლენუმზე ახალგაზრდა კომკავშირელებმა მიიღეს გადაწყვეტილება "კომკავშირული აღდგომის", "შობის" დღესასწაულის ჩატარების შესახებ. ამავე დროს საოკუპაციო ხელისუფლების ცენტრალური ორგანოების საიდუმლო დირექტივების საფუძველზე დაიწყეს საქართველოში მოქმედი ეკლესია-მონასტრების გაუქმების კამპანია. 1923 წლის 9 თებერვალს ქ.ონის საზოგადოებრივმა სასამართლომ განიხილა რელიგიის საკითხი და გამოიტანა გადაწყვეტილება დაეგმოთ რელიგია როგორც ხალხის მტერი."[4]

ქუთაისში ადგილობრივი პარტიული ორგანიზაციის ერთ-ერთი ხელმძღვანელის ვ.ბახტაძის  ინიციატივით მოეწყო წმინდა ნეშტების გახსნის კამპანია. მოწამეთას ეკლესიიდან სასულიერო წარმომადგენლების პროტესტის მიუხედავად წმ. დავითისა და კონსტანტინეს ნეშტები ამოასვენეს და გადაიტანეს ქუთაისში, სადაც ხალხს არწმუნებდნენ, რომ ისინი არავითარი წმინდანები არ იყვნენ.

როგორი მტერი არ უნახავს საქართველოს, მაგრამ რაც ბოლშევიკებმა ეკლესია-მონასტრების მიმართ ვანდალობანი ჩაიდინეს მსგავსი არ ახსოვს ჩვენს მრავალსაუკუნოვან ისტორიას. 1923 წლის თებერვალ-მარტში სენაკის მაზრაში დაიკეტა ყველა ეკლესია და გამოცხადდა ისინი კულტურის კერებად. ანტირელიგიური კამპანიის ერთი წლის შედეგები ასეთი იყო: საკათალიკოზო საბჭოს მთელი შემადგენლობა, სრულიად საქართველოს კათალიკოზ-პატრიარქ ამბროსის ხელმძღვანელობით დაპატიმრებულნი იყვნენ, 1923 წლის აპრილში თბილისის მაზრაში დაიკეტა 48, ქუთაისში 160, სენაკში 148, შორაპნის მაზრაში 148, ოზურგეთის მაზრაში 130, რაჭაში 117, ლეჩხუმში 78, გორის მაზრაში 78, ზუგდიდის მაზრაში 75, სიღნაღის მაზრაში 65, ცხინვალის ზონაში 60 ეკლესია, როგორც სენაკის მაზრიდან იტყობინებოდნენ ეკლესიის დახურვას წინ უსწრებდა გრანდიოზული მიტინგები, ხალხი "ვაშას" ძახილით დაიძრნენ ეკლესიისაკენ, სახურავიდან ჩამოხსნეს ჯვარი, გუმბათზე ჯვრის ადგილზე ვარსკვლავი აღმართეს. ხელისუფლების წარმომადგენლები ანტირელიგიურ კამპანიას ისე წარმართავდნენ, რომ თითქოს მოსახლეობის 99% მხარს უჭერდა მათ პოლიტიკას. თუ ეს ასე იყო, რით აიხსნებოდა 1923 წლის 28 თებერვალს საქართველოს კპ(ბ) ცენტრალური კომიტეტის პრეზიდიუმის მიერ საგანგებო ცირკულარის შემუშავება ანტირელიგიური პროპაგანდის ფორმებისა და მეთოდების შესახებ, რომელშიც საუბარი იყო, რომ მეტი სიფრთხილე გამოეჩინათ, რათა "ჩამორჩენილი" მოსახლეობის ამბოხება არ გამოეწვიათ. მდგომარეობა იმდენად რთული შეიქმნა, რომ საქ. კპ(ბ) ცენტრალური კომიტეტი იძულებული გახდა 1923 წლის მაისში ოფიციალურად დაეგმო ადმინისტრაციული წესით ეკლესიების დახურვის მავნე პრაქტიკა.

აღშფოთებული ხალხი ასე ადვილად არ თმობდა მამა-პაპურ ტრადიციებს, ქრისტიანული სარწმუნოებას და სასტიკ წინააღმდეგობას უწევდა ხელისუფლების წარმომადგენლებს. შექმნილი რთული ვითარება კარგადაა აღწერილი ქართველ მართლმადიდებელ მორწმუნეთა განცხადებაში საქართველოს რესპუბლიკის  მთავრობის თავმჯდომარისადმი. წერილის ავტორები ყურადღებას ამახვილებდნენ იმაზე, რომ ხელისუფლების მიერ დანიშნულ "კომსომოლისტების შობა" იყო რაღაც საშინელი. ახალგაზრდა აქტივისტები ძალით შედიოდნენ ეკლესიებში ახდენდნენ უწესრიგობას, ხალხს აშინებდნენ იარაღით; სამხედრო ტაძარში შესული ახალგაზრდები ქუდებითა და სიგარეტით იყვნენ, ირონიით ეხებოდნენ ხატებს, ეკლესიაში ჰყრიდნენ პროკლამაციებს. ყოველივე ამან ისე აღაშფოთა მლოცველები, რომ ზოგიერთს ისტერიკაც დაემართა. ესეც არ იკმარეს, ვიღაცეები ტაძრის გუმბათზე ავიდნენ და ჯვარზე წითელი ნაჭრები ჩამოაცვეს"[5]. განცხადების ავტორები ხელისუფლებისგან მოითხოვდნენ სინდისის თავისუფლების მათ მიერვე მიღებული კანონის დაცვას.

დიდი შეხლა-შემოხლა მოხდა თეთრი წყაროს რაიონ სოფ.პატარა ირაგაში, სადაც ადგილობრივმა მოსახლეობამ წინააღმდეგობა გაუწია კომკავშირელ აქტივისტებს ეკლესიის დახურვისა და კლუბად გადაკეთების სურვილზე. ადგილობრივმა ხელისუფლების წარმომადგენლებმა მოსახლეობის წინააღმდეგობის გასატეხად დააპატიმრეს რამდენიმე აქტიური მორწმუნე, აღშფოთებულმა ხალხმა დეპეშა გაუგზავნა თბილისში ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის თავმჯდომარეს ფ.მახარაძეს და მოითხოვა უკანონობის აღკვეთა. 1923 წლის ნოემბერში თეთრიწყაროს (აღბულაღის) თემაღმაკომს ასეთი საიდუმლო მითითება მიუვიდა: "საქართველოს ცაკის საქმეთა მმართველობა გთხოვთ საჩქაროდ მიაწოდოთ ცნობები სოფ. პატარა ირაგაში ეკლესიის დახურვისა და მორწმუნეთა დაპატიმრების შესახებ"[6]. ხელისუფლება იძულებული გახდა დაეტუქსა ადგილობრივი პარტიული და კომკავშირელი აქტივისტები, რათა მოსახლეობა დაემშვიდებანა. თუმცა სინდისის თავისუფლების შესახებ კანონის უგულებელყოფას ადგილი ჰქონდა დედაქალაქშიც.

1923 წლის 9 იანვარს სრულიად საქართველოს საკათალიკოზო საბჭოს შინაგან საქმეთა კომისარიატისაგან ასეთი შინაარსის წერილი მიუვიდა "სახალხო კომისართა საბჭოს დადგენილებით (№68). რესპუბლიკის ტერიტორიაზე არსებული სამხედრო ტაძრები გადაეცა კომკავშირის ახალგაზრდულ კავშირს. ამიტომ გევალებათ ხვალ 10 იანვარს 13 საათზე გაგზავნოთ თქვენი ორი წარმომადგენელი შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარიატში ამხ. კაკაბაძესთან თბილისის სამხედრო ტაძრის მღვდელმსახურების და სხვა საგნების ჩასაბარებლად"[7]. საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის საკათალიკოზო საბჭო აღაშფოთა ბოლშევიკური ხელისუფლების ასეთმა უტიფრობამ და ცინიზმმა, მან 12 იანვარს შინაგან საქმეთა კომისარიატს ღირსეული პასუხი დაუბრუნა: "ძალისა გამო დეკრეტის  №21 საკათალიკოზო საბჭო ვერ სცნობს თავისთვის შესაძლებლად დასთმოს თბილისის წმ.გიორგის სახელობის (ყოფ. სამხედრო) ტაძარი არასარწმუნოებრივი მიზნებისათვის და ამის გამო ვერც წარგზავნის შინაგან საქმეთა კომისარიატში თავის წარმომადგენელს აღნიშნული ტაძრის ჩასაბარებლად"[8]. მთავრობის წარმომადგენელთა გააფთრება გამოიწვია საკათალიკოზო საბჭოს ამ წინააღმდეგობამ. 1923 წლის 31 დეკემბერს საკათალიკოზო საბჭოს წევრები მ.ტყემალაძე და ნიკ.არჯევანიძე დაპატიმრებულ იქნენ იმის გამო, რომ "არ დაემორჩილნენ და წინააღმდეგობა გაუწიეს საქართველოს სახკომსაბჭოს 8 იანვარის (№68) დადგენილებას თბილისის სამხედრო ტაძრის გადაცემის შესახებ"[9]. დაპატიმრებულმა განაცხადეს, რომ ისინი ემორჩილებოდნენ საქართველოს სასულიერო ხელისუფლებას, საკათალიკოზო საბჭოს და ამიტომ თავს დამნაშავედ არ სცნობდნენ. 1923 წლის 14 მაისს ცეცხლი გაუჩინეს საქართველოს კათალიკოზ-პატრიარქის კარის ეკლესიას, მანამდე კი იქიდან ძვირფასეულობანი გაიტაცეს. 1923 წლის 7 ივლისის ცაკის საიდუმლო განკარგულებით საქართველოს კათალიკოზ-პატრიარქის რეზიდენცია გადაეცა ქ.თბილისის საბინაო განყოფილებას”[10].

საქართველოს სხვადასხვა მაზრებში შექმნილ განუკითხაობას კარგად წარმოაჩენს 1923 წელს გიორგი ლეონიძის წერილი სიძველეთა სამეცნიერო დაწესებულებათა მთავარ სამმართველოსადმი. “გარე კახეთში - წერდა იგი - სხვა ეკლესიებთან ერთად დაკეტეს უძველესი ნინოწმინდის საკათედრო ტაძარი, საიდანაც სხვა ნივთებთან ერთად საგარეჯოს რევკომმა გაიტანა ორი უძველესი ხატი: წმინდა ნინოს სასწაულმოქმედი ხატი შეწირული არჩილ მეფისაგან და წმ. ნინოს ვერცხლით მოჭედილი და განახლებული XVIII საუკუნეში ნინოწმინდელ მიტროპოლიტ საბა ტუსიშვილის მიერ. ორივე ხატი წარმოადგენს დიდ ისტორიულ საუნჯეს და ვშიშობ, რომ უცოდინარობის გამო შეიძლება საგარეჯოს რევკომმა მოხსნას ამ ხატებს სამკაულები და ჩუქურთმები. გთხოვთ მიიღოთ ზომები მათ გადასარჩენად. გარდა ამისა ენისელში არსებობს 20 პატარა ეკლესია, რომელნიც სავსეა ისტორიული ფრესკებით. დღეს ამ ეკლესიებში დამდგარან სომეხი ლტოლვილები, რომელნიც შიგ ცეცხლს ანთებენ და ანადგურებენ ყველაფერს”[11]. რამდენი ასეთი ვანდალიზმის მსხვერპლი გახდა საქართველოს ეკლესია-მონასტრების დიდი ნაწილი და იქ დაცული სიწმინდენი.

1924 წლის 21 ნოემბერს ბოლშევიკური ხელისუფლების მიერ მიღებული იქნა დეკრეტი “რელიგიურ საზოგადოებათა რეგისტრაციის შესახებ”, რომლის თანახმად გაუქმებულ იქნა: “ყველა მოქმედი დადგენილება, ინსტრუქცია და ადმინისტრაციული განკარგულება, რაც შეეხებოდა რელიგიურ საზოგადოებათ და ზღუდავდა საქართველოს სოციალისტური საბჭოთა რესპუბლიკის მოქალაქეთა მიერ რელიგიური მსახურების თავისუფალ აღსრულებას. ახალი დადგენილებით მოქალაქეებს უფლება ეძლეოდათ სარგებლობაში მიეღოთ ტაძრები, სამლოცველო სახლები, აგრეთვე ღვთისმსახურებისა და რელიგიური წესებისათვის განკუთვნილი ქონება, რისთვისაც დამფუძნებელ წევრთა რიცხვი შვიდზე ნაკლები არ უნდა ყოფილიყო. დადგენილებაში იყო მუხლი, რომლის თანახმადაც მოქმედი რელიგიური საზოგადოების რეგისტრაცია უნდა მოეხდინა ადგილობრივ სამაზრო ან ქალაქის აღმასრულებელ კომიტეტს, რომელსაც შეეძლო სხვადასხვა მიზეზით უარი ეთქვა რელიგიური საზოგადოების რეგისტრაციაზე. 1924 წლის 7 დეკემბერს №280 ინსტრუქციით, რომელიც იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარიატების სახელით გამოიცა სასულიერო პირებს მიეცათ უფლება “ქადაგებისა იმ პირობით, რომ შინაარსით ქადაგება იყოს მარტოოდენ რელიგიური და რელიგიურ-დამრიგებლური ხასიათის. მორწმუნეებს ასევე შეეძლოთ ხელისუფლების წინასწარი ნებართვის გარეშე მოეწვიათ საეპარქიო თუ საოლქო კრებები”[12].

საბჭოთა ხელისუფლების მიერ რელიგიის შესახებ გამოცემული დეკრეტები, რომელნიც სინდისის თავისუფლების ხელშეუხებლობას აღიარებდნენ 1924 წლის აგვისტოს აჯანყების შემდგომი ღონისძიება იყო. ხელისუფლების ანტირელიგიური ისტერიის ოდნავ შერბილება განპირობებული იყო მოსახლეობის მზარდი უკმაყოფილებით.

1924 წლის დეკემბერში სრულიად საქართველოს ცენტრალურ აღმასრულებელ კომიტეტში გაიმართა თათბირი, რომელიც ეხებოდა ანტირელიგიური პროპაგანდის სფეროში მომხდარ დარღვევებს. თათბირმა მიიღო ყველა მაზრის აღმასრულებელი კომიტეტის სახელზე საიდუმლო ცირკულარი, რომელშიც ფაქტიურად აღიარა საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მიმართ დაშვებული შეცდომები. ცირკულარში აღნიშნული იყო: "მიუხედავად იმისა, რომ საბჭოთა პოლიტიკა ეკლესიისა და რელიგიის საკითხებში სრულიად ნათელია, მიუხედავად სათანადო კანონმდებლობის კატეგორიული მოთხოვნისა, იმ ცნობებით, რაც სრულიად საქართველოს ცაკში შემოდის, ეჭვის გარეშეა, რომ ადგილებზე ხშირად ირღვევა აღნიშნული კანონები და ამით საბჭოთა ხელისუფლებას მორწმუნეთა თვალში სახელი უტყდება. ადგილობრივი ხელისუფლება წინააღმდეგ მოქმედი კანონმდებლობისა და მისი გვერდის ავლით უხეშად ერევა მორწმუნეთა საზოგადოებების შინაურ ცხოვრებაში ... ხურავენ და ანგრევენ არსებულ საყდრებსა და სამლოცველო სახლებს, მათ არ ატარებენ რეგისტრაციაში, ხანდახან კიდეც აპატიმრებენ ცალკეულ მოქალაქეებს"[13]. ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტი კატეგორიულად მოითხოვდა ადგილობრივი ხელისუფლების ორგანოებიდან ხელი აეღოთ ეკლესიების ადმინისტრაციული წესით დახურვის პრაქტიკაზე "უნდა ბეჯითად ერიდოთ მორწმუნეთა რელიგიური გრძნობის შეურაცხყოფას და აგრეთვე არ უნდა მისცეთ საბაბი, რათა საბჭოთა ხელისუფლების ესა თუ ის ღონისძიება მათ მიერ გაგებული იქნეს, როგორც განზრახვა მორწმუნეთა სინდისის თავისუფლების შევიწროების ან შეზღუდვისა"[14]. იმ დროს, როცა საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის საკათალიკოზო საბჭოს ძირითადი შემადგენლობა უწმიდესი და უნეტარესი კათალიკოზ-პატრიარქის ამბროსის მეთაურობით დაპატიმრებულნი იყვნენ საქართველოს ეკლესიის დროებითმა მმართველობამ ურბნელ ეპისკოპოსის ქრისტეფორეს სახელით საბჭოთა ხელისუფლების მიმართ ასეთი განცხადება გააკეთა: "ვაცხადებთ, რომ ვართ საქართველის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის მოქალაქენი და საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წევრნი, რომელნიც ვაღიარებთ მუშურ-გლეხურ კომუნისტურ ხელისუფლებას, ვემორჩილებით მას, არ ვაწარმოებთ მთავრობის საწინააღმდეგო მუშაობას"[15].

საქართველოს ეკლესიის დროებითი მმართველობის ასეთი განცხადების შინაარსი იმაზე მიუთითებდა, რომ ისინი მზად იყვნენ საბჭოთა ხელისუფლებასთან თანამშრომლობაზე, ემიჯნებოდნენ საკათალიკოზო საბჭოს იმ წევრებს, რომელნიც კონფროტაციაში იყვნენ საოკუპაციო ხელისუფლებასთან. შეიძლება ეს იყო ერთგვარი დიპლომატიური ნაბიჯი საქართველოს ეკლესიის გადასარჩენად, მაგრამ საქართველოს ეკლესიის დროებითი მმართველობის სახელით 1924 წლის 20 ოქტომბრის განცხადება: "ვაღიარებთ საბჭოთა ხელისუფლებას, რომელიც წარმატებით ხელმძღვანელობს ქართველი ერის კულტურულ-ეკონომიკურ და ეროვნულ აღორძინებას, ვგმობთ 1924 წლის აგვისტოს ავანტურას"[16]. იყო დიდი შეცდომა: ხელისუფლებასთან თანამშრომლობა არ ნიშნავდა თავისუფლებისათვის წამებული მამულიშვილების ავანტურისტებად მონათვლას. საბჭოთა ხელისუფლებას სურდა დაემტკიცებინა მსოფლიოსათვის, რომ 1924 წლის აგვისტოს აჯანყების მონაწილენი ერთი მუჭა ავანტურისტები იყვნენ, საკათალიკოზო საბჭოს წევრები, კათალიკოზ-პატრიარქი უწმიდესი და უნეტარესი ამბროსი არ გამოხატავდნენ მორწმუნე ქართველი ხალხის ნებას, რომ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიაში უმრავლესობა არ იზიარებდა გენუის კონფერენციაზე გაგზავნილი მემორანდუმის შინაარსს.

ხელისუფლების კარნახით 1924 წლის 25/26 სექტემბერს მოწვეულ იქნა თბილისის ოლქის სამღვდელოების კრება, სადაც დაისვა საკითხი: სამღვდელოების მიმართება მომენტისადმი, მიღებულ იქნა შემდეგი რეზოლუცია: "თბილისის ქართველი სამღვდელოება, როგორც ყოველი პოლიტიკისა და პარტიული ინტერესების გარეშე მყოფი და დიადი ქრისტიანული პრინციპებისადმი ერთგული, იზიარებს ხელისუფლებისადმი მორჩილების პოლიტიკას, არც იდეურად, არც მოქმედებით არ ეთანხმება ამ სისხლისმღვრელს და ძმათა გამთიშველ გამოსვლებს"[17]. რეზოლუციას "ვიზიარებ და ვიწონებ" ხელს აწერდა ეპისკოპოსი ქრისტოფორე. როგორ არ ჰგავდა მისი ასეთი დამოკიდებულება 1922 წლის 18 მაისს ეპისკოპოსად კურთხევის დროს წარმოთქმული სიტყვის პათოსსა და სულისკვეთებას, თუ მაშინ მეუფე ქრისტეფორე ბრძანებდა: "ძნელია დღეს ღვთისა და ერის სამსახურში ყოფნა. თუ დავაკვირდებით ჩვენს გარშემო ცხოვრების დუღილს, შენიშნავთ რომ საზოგადოების სხვადასხვა წრეებმა თავისებურად, მაგრამ ყველამ უარყოფითად განიცადეს განვლილი ამბები. ჩვენი ინტელიგენცია სხვა მიზეზების გამო ამ უკანასკნელ საუკუნეში არ ყოფილა პატივისმცემელი ეკლესიისა ამ ბოლო დროს კი ხელისუფლების სათავეში მოექცა ის ნაწილი, რომელიც ეკლესიისადმი გულგრილობას აღარ სჯერდება, არამედ მას სასტიკ ომს უცხადებს. ურელიგიოდ ზნეობის დამყარება ფუჭი ოცნებაა"[18]. იგი ამჯერად უკვე საბჭოთა ხელისუფლებისადმი ლოიალობის და თანამშრომლობის კურსის აქტიურ დამცველად გამოდიოდა.

1921-24 წლებში ანტირელიგიური ისტერიის პირველი ეტაპი იმით დასრულდა, რომ საქართველოში მოქმედი მართლმადიდებელი ეკლესიების უმრავლესობა პარტიული და კომკავშირული ხელმძღვანელობის ინიციატივით დაიხურა ან ქოხ-სამკითხველოებად, კლუბებად გადაკეთდა. ანტირელიგიური ისტერიით შეპყრობილი ადამიანები ანგრევდნენ ისტორიული ღირებულების ტაძრებს, რომელთა ქვებს იყენებდნენ, როგორც საამშენებლო მასალას. ასეთ რთულ ვითარებაში ეკლესია-მონასტრების იქ დაცული საეკლესიო ნივთებს, ხატებს, ბარძიმ-ფეშხუმების, სასულიერო ხელნაწერი და ნაბეჭდი წიგნების გადარჩენის საქმეში დიდი როლი შეასრულა საქართველოს სიძველეთა, ხელოვნების და ძეგლთა დაცვის განყოფილებამ. ახალგაზრდა მკვლევარმა გიორგი ბოჭორიძემ, რომელიც 1921 წლამდე სასულიერო პირი იყო და მონაწილეობდა საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის პირველი საეკლესიო კრების მუშაობაში საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის სასულიერო პირის მოღვაწეობა შეწყვიტა ტაქტიკური მოსაზრებით. ერთი წუთით წარმოვიდგინოთ ანტირელიგიური ისტერიის წლებში ანაფორიანი ხუცესი ითხოვდა ისტორიული ღირებულების ეკლესია-მონასტრების გადარჩენას მას არავინ მოუსმენდა, მაგრამ, როგორც საქართველოს სიძველეთა განყოფილების ინსპექტორი საქართველოს სხვადასხვა მაზრებში დაუღალავად მოგზაურობდა, "გიორგი ბოჭორიძემ შეუძლებელი შეძლო, მან ქუთაისისა და თბილისის სიძველეთა საცავებში არა მარტო უამრავ ექსპონანტს მოუყარა თავი, არამედ ეკლესიებიც აღწერა, რომელთაგან ბევრი უკვე დანგრეულია და უმდიდრესი ეპიგრაფიული მასალა დაღუპვისაგან იხსნა"[19].

სიძველეთა კომიტეტის ჩარევით დანგრევას გადაურჩნენ გელათის, ალავერდის, მოწამეთას, მეტეხის, ქაშუეთის ეკლესიები. მაგრამ ეპოქის და მედროვე ადამიანების მსახვრალ ხელს შეეწირა ასობით ეკლესია-მონასტერი, საეკლესიო ნივთები, სასულიერო წიგნები... საბჭოთა ხელისუფლების წარმომადგენლები ამტკიცებდნენ, რომ ხალხს ქრისტიანული რწმენა არ აქვთ და არც ეკლესიები უნდათო, მაგრამ როგორც კი მიიღეს დეკრეტი ეკლესიების გახსნისა და რელიგიურ საზოგადოებათა რეგისტრაციის შესახებ სრულიად საქართველოს ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის, იუსტიციის სახალხო კომისარიატის სახელზე ასობით განცხადება შევიდა, ავტორები მოითხოვდნენ ადმინისტრაციული წესით დახურული ეკლესიების გახსნას. ხელისუფლება არ ელოდა მოვლენათა ასეთ განვითარებას, მათ ხალხის ასეთი განწყობის მიზეზად ანტირელიგიური პროპაგანდის სისუსტე მიიჩნიეს, მოსახლეობის მოთხოვნაზე ეკლესიების კვლავ ამოქმედების შესახებ უარს აცხადებდნენ, მაგრამ ეს უარი უნდა ყოფილიყო ადგილობრივი მმართველობის ინიციატივად აღქმული. მაგ. ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტი ოზურგეთის მხარის აღმასკომს საიდუმლოდ ატყობინებდა "გთხოვთ გამოუცხადოთ სოფ. შემოქმედის მცხოვრებლებს, რომ მათი შუამდგომლობა შემოქმედის მონასტრის გახსნის შესახებ დატოვებულია უშედეგოდ"[20]. ასეთი შეტყობინებანი გაიგზავნა ქუთაისის, შორაპნის, თეთრიწყაროს, რაჭის, სვანეთის მაზრის აღმასკომების სახელზე. ხელისუფლებამ მოქმედი ეკლესიების ხელახალი რეგისტრაციის გარდა გაზარდა მათი დაბეგვრის თანხა. სასულიერო პირებს, ეპარქიების მმართველ მღვდელმთავრებს აეკრძალათ ხელისუფლების ადგილობრივი ორგანოების ნებართვის გარეშე ეპარქიებში მოგზაურობა. არაერთხელ მომხდარა ადგილობრივი აქტივისტების მიერ ეპარქიის მღვდელმთავრის დაპატიმრება და ეპარქიიდან გაძევება, შეურაცხყოფა. დაწესებული გადასახადები იმდენად მძიმე იყო, რომ სასულიერო პირები ვერ ახერხებდნენ მის გადახდას და იძულებულნი ხდებოდნენ საერთოდ უარი ეთქვათ სასულიერო საქმიანობაზე.

საქართველოს საპატრიარქო არქივში არაერთი სინანულნარევი განცხადებაა შემონახული სრულიად საქართველოს კათალიკოზ-პატრიარქების უწმიდესი და უნეტარესი ამბროსის და ქრისტეფორეს სახელზე, სადაც სასულიერო პირები აღნიშნავენ, რომ აუტანელი პირობების გამო იძულებულნი არიან გამოეთხოვონ თავიანთ სამსახურს. ხშირი იყო შემთხვევები, როცა სასულიერო პირები ცდილობდნენ სასამართლოს წესით საბჭოთა ხელისუფლების მიერ აღიარებული სინდისის თავისუფლების პირობების დაცვას. მაგალითად სოფ. თერჯოლის მღვდელმა ირაკლი გურგენიძემ სასამართლოზე განაცხადა: "ჩამოიარა თერჯოლის თემის პარტიის მდივანმა ვასილ ობოლიძემ და გამოაცხადა: თუ მღვდელობას თავს არ დაანებებ მიწებს წაგართმევო, ამიტომ იძულებული გავხდი განცხადება დამეწერა მღვდლობისათვის თავის დანებების შესახებ. თუ მიწას შემინარჩუნებთ სურვილი მაქვს გავაგრძელო სასულიერო მოღვაწეობა"[21]. ამასთან დაკავშირებით ცაკი შორაპნის პროკურორს საიდუმლო წერილით ატყობინებდა თერჯოლის პარტიის მდივნის ვასილ ობოლაძის კანონსაწინააღმდეგო მოქმედების შესახებ.

ვითარება იმდენად საგანგაშო გახდა, რომ 1928 წლის 22-23 მაისს სრულიად საქართველოს საკათალიკოზო სინოდის სხდომაზე გაიმართა მსჯელობა საქართველოში მოქმედ რელიგიურ საზოგადოებათა და ღვთისმსახურთა მდგომარეობის შესახებ, სხდომაზე აღინიშნა, რომ "უკანასკნელ ხანში მორწმუნეთა და ღვთისმსახურთა დევნამ მიიღო მწვავე ხასიათი, რაც გამოიხატება არა მხოლოდ იდეურ ანტირელიგიურ პროპაგანდაში, არამედ და უმთავრესად ადმინისტრაციულ დევნაში და ფიზიკურ შევიწროებაში ღვთისმსახურთა და მორწმუნეთა მიმართ"[22]. ზოგიერთ სოფელში ადმინისტრაცია არ უშვებდა მღვდელს და არ აძლევდა ღვთისმსახურების ჩატარების უფლებას, ართმევდნენ მიწის ნორმას და ხელწერილის საშუალებით პირობას ადებინებდნენ სასულიერო პირებს უარი ეთქვათ ღვთისმსახურებაზე, თვითნებურად და გადამეტებით ბეგრავდნენ სამღვდელო პირებს და ეკლესიებში მოსიარულეთ, სასულიერო პირთა შვილებს უარს ეუბნებოდნენ საერო სასწავლებლებში სწავლის გაგრძელებაზე. საკათალიკოზო სინოდის სხდომაზე დასახელებულ იქნა არაერთი დევნა-შევიწროების ფაქტები, რასაც ადგილი ჰქონდა ხელისუფლების წარმომადგენელთა მხრივ. მაგ. სიღნაღის მაზრის სოფ. აფენის თემაღმასკომის თავმჯდომარემ ალექსანდრე ლალიევმა მღვდელი დემეტრაშვილი სოფლიდან გამოაძევა, რაჭის მაზრის სოფ. კვაცხუეთის მცხოვრებ მღვდელ მელიტონ გოგობერიშვილს ჩამოართვეს მიწის ნორმა, სოფ. წესის აღმასკომის თავმჯდომარემ სოფლის მღვდელს გიორგი გოცირიძეს მოსთხოვა ხელწერილი დაეწერა, რომ ამიერიდან უარს ამბობდა მღვდლობაზე, ცეცხლს მისცეს გუდაუთის, ცხუკვეთის, ლაილაშის ეკლესიები, დიდ ხარჯებს აწერდნენ ცხინვალის, სიღნაღის, თბილისის სამღვდელოებას.

საკათალიკოზო სინოდმა საპროტესტო წერილით მიმართა სრულიად საქართველოს ცენტრალური აღმასრულებელ კომიტეტს და მოითხოვა რელიგიის შესახებ მიღებულ კანონმდებლობათა შესრულება "იმის მტკიცება - ნათქვამი იყო წერილში - რომ აღარ არიან მსურველნი ეკლესიისა, არ არის სწორი და თუ ეკლესიები მაინც იკეტება, ეს ხდება ისეთისავე "ნებაყოფლობით", როგორც ეს ხდებოდა 1923-24 წლებში. მაშინაც და ეხლაც მორწმუნენი გულის წუხილით უცქერიან ამ ამბავს და ხმას ვერ იღებენ. შეიძლება აქ იმის ბრალიც არის, რომ ასი წლის განმავლობაში დაბეჩავებული მორწმუნენი დღესაც შიშის ინერციით არიან შეპყრობილნი, ხოლო ქართველი ხალხის ფრიად დიდ ნაწილს აქვს სარწმუ-ნოებაც და ეკლესიაც უნდა"[23]. საკათალიკოზო სინოდის მკვეთრმა განცხადებამ ხელისუფლება აიძულა ადგილობრივი პარტიული და კომკავშირული ორგანიზაციებისათვის ზომიერებისაკენ მოეწოდებინა.

ფ. მახარაძემ საკათალიკოზო სინოდის განცხადებას ასეთი რეზოლუცია დაადო - "პირად საჩქაროდ რესპუბლიკის პროკურორს ამხ. ვარძიელს სათანადო განკარგულებისთვის".

საქართველოს სსრ რესპუბლიკის პროკურორმა იმავე წელს (1929 წ) გამოსცა ცირკულარი მაზრა - აღმასკომებისა და პროკურორებისათვის. ცირკულარში აღნიშნული იყო, რომ ანტირელიგიური პროპაგანდის საბაბით სასულიერო პირთა დევნამ მასიური სახე მიიღო, რაც სინდისის თავისუფლების დეკრეტის უგულებელყოფაა. რესპუბლიკის პროკურატურა აფრთხილებდა ადგილობრივ ორგანოებს, რომ პასუხისგებაში მიეცემოდა ყველა ის პირი, ვინც ამა თუ იმ სახით წინააღმდეგობას გაუწევდა რელიგიის შესახებ არსებულ დადგენილებების შესრულებას. "მისი დარღვევა აღნიშნული იყო ცირკულარში - ვერ იქნება გამართებული თუნდაც იმ მოსაზრებით, რომ ყველა ეს ხდება რელიგიასთან ბრძოლის და ანტირელიგიური პროპაგანდის მიზნით, ვინაიდან რელიგიასთან ბრძოლა ანტირელიგიური პროპაგანდის საშუალებით უნდა გამოიხატოს არა რევოლუციონური კანონების დარღვევაში, რაც მხოლოდ ხელს შეუწყობს იმ აზრის განმტკიცებას მასაში, რომ რევოლუციონური მთავრობა უძლურია დაიცვას თავისივე კანონები და მეტიც საერთოდ სახელი გაუტყდეს ხელისუფლებას, არამედ იმაში, რომ იდეურად იქნას შეტანილი მასში შეგნება იმისა, რომ სარწმუნოებამ, რომელიც ცრუმოწმეობაზეა დამყარებული ადრე თუ გვიან ადგილი უნდა დაუთმოს მეცნიერებას"[24].

ხელისუფლება თითქოს შეეცადა რელიგიისადმი დამოკიდებულებაში შეცდომების გამოსწორებას, მაგრამ საქმით არაფერი არ შეცვლილა. ეკლესიისადმი შეწერილი გადასახადები კიდევ უფრო გაიზარდა. საქართველოს მოქმედი ეკლესიების შემოსავალი მცირე იყო, მაგრამ გადასახადები დაწესებული იყო რუსეთის ეკლესიების შემოსავლის მიხედვით. მაშინ, როცა რუსეთის ეკლესიები გაცილებით დიდი შემოსავლით გამოირჩეოდნენ. საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის უმძიმეს ვითარებას ასახავდა სრულიად საქართველოს კათალიკოზ-პატრიარქის ქრისტეფორე III წერილი საქართველოს სსრ შინსახკომისა და თბილისის აღმასკომისადმი. "მე მაქვს წარმოდგენილი დეკლარაციები ჩემი შემოსავლისა 1929/30 წლებში, მაგრამ იმდენი გადასახადები შემომაწერეს, რასაც ვერ გადავიხდი. ფინაგენტმა აღწერა ჩემი ბინა და გასასყიდი ნივთები... ვთხოვ აღმასკომს მოახდინოს განკარგულება სრულიად მომეხსნას გადასახადები, როგორც მცირე შემოსავლიანს და მძიმედ დასნეულებულს, ხოლო თუ ეს არ შეიძლება ჩემთვის, მაშინ, როგორც სრულიად საქართველოს კათალიკოზ-პატრიარქსა და ღვთისმსახურს გადამხდელს გადასახადები ჩემი ფაქტიური შემოსავლების მიხედვით გადამხდეს"[25]. ხელისუფლების წარმომადგენელნი თუ კათალიკოზ-პატრიარქის ქონებას აღწერდნენ და გასასყიდ ნივთებს არჩევდნენ რას უზამდნენ ეპარქიებში მოღვაწე სასულიერო პირებს.

ადმინისტრაციული შევიწროება და უზომო გადასახადების შემოღების გარდა ბოლშევიკურმა ხელისუფლებამ მოსახლეობის რელიგიური შეგნების დასაძლევად 1928 წელს შექმნა "მებრძოლ უღმერთოთა კავშირი". ეს ორგანიზაცია იყო: "ნებაყოფლობითი პროლეტარული საზოგადოებრივი ორგანიზაცია, რომელიც თავის ამოცანად ისახავდა საბჭოთა კავშირის მშრომელთა ფართო მასების შეკავშირებას რელიგიის (ყოველი სახის და ყოველი ფორმის) როგორც სოციალისტური რევოლუციის შემაფერხებელი მოვლენის წინააღმდეგ აქტიურ სისტემატიურ და თანამიმდევრობითი ბრძოლის საწარმოებლად"[26]. უღმერთოთა კავშირის პირველ ყრილობაზე კავშირის 106 უჯრედში 10000-მდე უღმერთო ირიცხებოდა. უღმერთოთა კავშირის ერთ-ერთმა წევრმა 1929 წლის იანვარში გაზ. "კომუნისტში" გამოქვეყნებულ წერილში აღნიშნა: "თავის მოტყუება იქნებოდა გვეთქვა, რომ საქართველოში მორწმუნენი აღარ არიანო. მართალია, გლეხებმა დაკეტეს ეკლესიები, აღარ სწამთ მღვდელი. მისი უზნეო საქციელისა და მატყუარობის გამო, მაგრამ გლეხობის საკმაო ნაწილს ღმერთის არსებობა ჯერ კიდევ სჯერა, ამიტომ საჭიროა სერიოზულად მოვკიდოთ ხელი ანტირელიგიურ მუშაობას, უღმერთოთა წრეები უნდა არსებობდნენ იქ, სადაც საამისო პირობები და შესაძლებლობა გვაქვს, წინააღმდეგ შემთხვევაში ხალხში უკმაყოფილებას გამოვიწვევთო"[27]. უღმერთოთა კავშირის ადგილობრივი უჯრედები ისეთივე ადმინისტრაციული მეთოდებით იბრძოდნენ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წინააღმდეგ, როგორც ამას ადგილი ჰქონდა 1921-1923 წლებში. ხელისუფლების ანტირელიგიურ ისტერიას დაემატა ათას ჯურის ავაზაკი, რომელნიც ეკლესია-მონასტრებში შედიოდნენ, ხოცავდნენ იქ დარჩენილ ბერ-მონაზვნებს, ხოლო საეკლესიო ნივთებს იტაცებდნენ. შემზარავი დანაშაულები მოხდა შიომღვიმეში, ბეთანიაში, კაბენის მონასტერში, სადაც უცნობმა პირებმა გაძარცვეს მონასტრები და დახოცეს ბერები. ასეთ ვითარებაში სრულიად საქართველოს საკათალიკოზო სინოდის მიმართვები, თხოვნები საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური მთავრობისადმი, შინაგან საქმეთა ორგანოებისადმი აღეკვეთათ ეკლესია-მონასტრების ძარცვა-რბევა რჩებიდა "ხმად მღაღადებლისა უდაბნოსა შინა".

ხელისუფლების წარმომადგენელნი სიტყვით გმობდნენ ადმინისტრაციული წესით ეკლესიების დახურვის პრაქტიკას, მაგრამ საქმით სულ სხვას აკეთებდნენ. 1932 წელს ადმინსტაციული წესით დაიხურა 600-ზე მეტი ეკლესია და მონასტერი. საბჭოთა მთავრობის რელიგიისადმი დამოკიდებულება გულახდილად გამოხატა ი. სტალინმა ამერიკელ მუშათა დელეგაციის წევრებთან შეხვედრაზე “პარტიას არ შეუძლია იყოს ნეიტრალური რელიგიური ცრურწმენათა გამტარებლების მიმართ. - აღნიშნა მან - რეაქციული სამღვდელოება, რომელიც წამლავს მშრომელი მასების შეგნებას დავთრგუნეთ თუ არა რეაქციული სამღვდელოება? დიახ, დავთრგუნეთ, ოღონდ უბედურება ის არის, რომ ჯერ კიდევ სავსებით არ არის მოსპობილი. ანტირელიგიური პროპაგანდა არის ის საშუალება, რომელშიც ბოლომდე უნდა მიიყვანოს რეაქციული სამღვდელოების ლიკვიდაციის საქმე”.[28] რეაქციულ სამღვდელოებაში ის სასულიერო პირები იგულისხმებოდნენ, რომელნიც არ სცნობდნენ საბჭოთა ხელისუფლებას. დაიწყო ახალი დევნა-შევიწროება, გადასახლებები და ფიზიკური ლიკვიდაცია.

სასულიერო პირობა, ანაფორის და ჯვრის ტარება გადაიქცა მოწამებრივი ცხოვრების გზად. მათ აკრძალული ჰქონდათ საზოგადოებაში გამოჩენის უფლება. საბჭოთა ხელისუფლება ვითომც იცავდა სინდისის თავისუფლებას და ამავე დროს კონსტიტუციით სასულიერო პირებს ჩამორთმეული ჰქონდათ მოქალაქეობრივი თანასწორობის უფლება "დეპუტატთა საბჭოებში ვერ აირჩევენენ და ვერ იქნებიან არჩეულნი ბერები და ყველა სარწმუნოებისა და სჯულის სასულიერო მსახურნი, რომელთათვის კულტის მსახურობა პროფესიას წარმოადგენს"[28]. საქართველოს მართმადიდებელი ეკლესიის ხელმძღვანელობის ცდა საბჭოთა ხელისუფლებისადმი ლოიალობისა და თანამშრომლობის კურსით შეენელებინათ ანტირელიგიური ისტერია მარცხით დამთავრდა. ხელისუფლება ადმინისტრაციული მეთოდებით, კომკავშირელი და პარტიული აქტივისტების, უღმერთოთა საზოგადოების წევრების საშუალებით ეპარქიებში სასულიერო პირებს ხელისუფლების მიერ მინიჭებული უფლებების განხორციელებას უკრძალავდა. ღვთისმსახურს სარწმუნოების ქადაგების უფლება არ ჰქონდა, ანტირელიგიური პროპაგანდა კი თავის საქმეს აკეთებდა. მოსახლეობის ის ნაწილი, რომელთაც კარგად იცოდნენ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის როლი და მნიშვნელობა საქართველოს ისტორიაში 20-30-იან წლების რეპრესიების მსხვერპლი გახდა. ახალგაზრდობა კი ბოლშევიკურ მსოფლმხედველობაზე იზრდებოდა, რომელთათვისაც ქრისტიანულმა სარწმუნოებამ ფუნქცია დაკარგა. ხელისუფლებამ მოახერხა სასულიერო პირების სახით კონტრრევოლუციური მტრის ხატის შექმნა, ისინი წარსულის მავნე გადმონაშთად მოინათლა. საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას თავის ისტორიაში უმძიმესი ხანა დაუდგა.

თავი III

"გა­ნახ­ლე­ბის და რე­ფორ­მე­ბის" მცდე­ლო­ბა­ნი სა­ქართ­ვე­ლოს მართლმადიდებელ ეკ­ლე­სია­ში 1922-1932 წლებ­ში

სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო­ საბ­ჭოს წევ­რე­ბის დი­დი ნა­წი­ლი­სა და კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ ამბ­რო­სის საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­სად­მი შე­უ­რი­გე­ბე­ლი პო­ზი­ცი­ის გა­მო ახა­ლი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა ცდი­ლობ­და სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბელ ეკ­ლე­სია­ში თა­ვი­სი მომხ­რეე­ბის მომძ­ლავ­რე­ბას, ისინი, რო­მელ­ნიც მიუღებლად მი­იჩ­ნევდ­ნენ საბ­ჭო­თა სის­ტე­მას­თან და­პი­რის­პი­რე­ბას, თა­ვი­ანთ დეკ­ლა­რა­ცია­ში ცნობდ­ნენ რა საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას, რო­გორც ერ­თა­დერთ კა­ნო­ნი­ერ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას მი­სად­მი თა­ნად­გო­მით “პროგ­რე­სიუ­ლი მი­მარ­თუ­ლე­ბის მიმ­დევ­რე­ბად" გა­მოც­ხად­დ­ნენ. ხოლო მოწინააღმდეგენი “რეაქციულ” სამღვდელოებად. ეს მოძ­რაო­ბა რომ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის­გან იყო ინს­პი­რი­რე­ბუ­ლი ამას ადას­ტუ­რებ­და რუ­სეთ­შიც ფარ­თოდ გავრ­ცე­ლე­ბუ­ლი ე.წ. "ცოც­ხა­ლი ეკ­ლე­სი­ის" საქ­მია­ნო­ბა, რომ­ლის წევ­რე­ბი და­უ­პი­რის­პირდ­ნენ რუ­სე­თის პატ­რი­არქ ტი­ხონს, რო­გორც "ან­ტი­საბ­ჭო­თა საქ­მია­ნო­ბის" წარ­მო­მად­გე­ნელს. სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბელ ეკ­ლე­სია­შიც მრავ­ლად გა­მოჩ­ნდ­ნენ ისე­თი სა­სუ­ლიე­რო პი­რე­ბი, რო­მელ­ნიც არ ­იზი­ა­რებდ­ნენ გე­ნუ­ის კონ­ფე­რენ­ცია­ზე წარგ­ზავ­ნი­ლი სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ ამბ­რო­სის მე­მო­რან­დუ­მის ში­ნ­აარს­სა და შე­ფა­სე­ბებს. საბ­ჭო­თა მთავ­რო­ბა გან­რის­ხე­ბუ­ლი იყო სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის მისადმი ასე­თი შე­უ­რი­გე­ბე­ლი პო­ზი­ცი­ით, მან გა­დაწყ­ვი­ტა სას­ტი­კად და­ე­სა­ჯა ქართ­ვე­ლი ხალ­ხის ეროვ­ნუ­ლი და სა­ხელმ­წი­ფო­ებ­რი­ვი ინ­ტე­რე­სე­ბის დამც­ვე­ლი სამღვ­დე­ლოე­ბა, ამა­ვე დროს ან­გა­რიშს უწევ­და რა არ­სე­ბულ რე­ა­ლო­ბას, მორწ­მუ­ნე ქართ­ვე­ლო­ბა ჯერ­ჯე­რო­ბით მრა­ვალ­რიც­ხო­ვა­ნი იყო და სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის გა­უქ­მე­ბა დიდ უკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბას გა­მო­იწ­ვევ­და, სა­სურ­ვე­ლად მი­იჩ­ნევ­და ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის დამ­ჯე­რი სა­სუ­ლიე­რო პი­რე­ბის გაძ­ლიე­რე­ბას. ჯერ კი­დევ 1922 წლის 19 ოქ­ტომ­ბერს სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს სხდო­მამ მ­იი­ღო გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა სა­ეკ­ლე­სიო სფე­რო­ში “გა­ნახ­ლე­ბი­სა და რეფორმების” შე­სა­ხებ. მარ­თა­ლია მო­მა­ვა­ლი "რეფორმე­ბის" ავ­ტო­რე­ბი აც­ხა­დებდ­ნენ, რომ სა­ეკ­ლე­სიო დოგ­მა­ტი­კის ძი­რი­თად სა­კით­ხებს ცვლი­ლე­ბე­ბი არ შე­ე­ხე­ბო­და, მაგ­რამ რო­გორც შემდ­გომ მოვ­ლე­ნე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბამ აჩ­ვე­ნა ე. წ. "გა­ნახ­ლე­ბი­სა და რე­ფორ­მე­ბის" მიმ­დე­ვარ­ნი დოგ­მა­ტი­კის სა­კით­ხე­ბის გა­მარ­ტი­ვე­ბა­საც შე­ე­ცად­ნენ. თბი­ლის­ში გა­ნახ­ლე­ბი­სა და რე­ფორ­მა­ტო­რე­ბის ჯგუფს ხელმძღ­ვა­ნე­ლობ­და ურბ­ნე­ლი ეპის­კო­პო­სი, 1922-1925 წ.წ. სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის მო­საყდ­რის მო­ვა­ლეო­ბის შემს­რუ­ლე­ბე­ლი ქრის­ტე­ფო­რე ციც­ქიშ­ვი­ლი, ეპარ­ქი­ებ­ში ყვე­ლა­ზე მე­ტად აქ­ტიუ­რობ­და ქუ­თა­თელ-გა­ე­ნა­თე­ლი ეპის­კო­პო­სი და­ვი­თი (ექვ­თი­მე კა­ჭა­ხი­ძე). სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის ავ­ტო­კე­ფა­ლი­ის აღდ­გე­ნის შემ­დეგ ქუ­თა­თელ-გა­ე­ნა­თე­ლი მღვდელმთავრები იყვ­ნენ მიტ­რო­პო­ლი­ტე­ბი: ან­ტო­ნი (გი­ორ­გა­ძე), ნა­ზა­რი (ლე­ჟა­ვა), ხო­ლო 1924 წლის აგ­ვის­ტო­ში მიტ­რო­პო­ლიტ ნა­ზა­რი­სა და სა­სუ­ლიე­რო პირ­თა ერ­თი ნა­წი­ლის დახვ­რე­ტის შემ­დეგ ეპის­კო­პო­სი და­ვი­თი გახ­და ქუ­თა­თელ-გა­ე­ნა­თე­ლი. მარ­თა­ლია ოფი­ცია­ლუ­რად იგი 1924 წლი­დან იქ­ნა ალა­ვერ­დე­ლო­ბი­დან გა­დაყ­ვა­ნი­ლი ქუ­თაი­სის ეპარ­ქია­ში, მაგ­რამ ჯერ კი­დევ 1923 წლის იანვ­რი­დან, რო­ცა მიტ­რო­პო­ლი­ტი ნა­ზა­რი და­პა­ტიმ­რე­ბუ­ლი იყო ეპის­კო­პო­სი და­ვი­თი ქუ­თა­ის­ში აქ­ტიუ­რად ე­წეო­და პრო­პა­გან­დას, რო­გორც იმე­რე­თის ეპარ­ქი­ის დრო­ე­ბი­თი მმართ­ვე­ლი, სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის გა­ნახ­ლე­ბი­სათ­ვის, რა­საც ადას­ტუ­რებს 1923 წლის 17 აგ­ვის­ტოს მის მი­ერ გაგ­ზავ­ნი­ლი  წე­რი­ლი  ქუ­თაი­სის  მთა­ვარ­ხუ­ცეს,  დე­კა­ნოზ  პლა­ტონ ცქი­ტიშ­ვი­ლი­სად­მი: "დრო არის გა­ნახ­ლე­ბა შე­ტა­ნილ იქმ­ნას ჩვენს სა­ეკ­ლე­სიო ცხო­ვ­რე­ბა­ში. თა­ნახ­მად თა­ნა­მედ­რო­ვე კულ­ტუ­რის სა­ხელმ­წი­ფო­ებ­რი­ვი წესწ­ყო­ბი­ლე­ბი­სა, ამი­ტომ გე­ვა­ლე­ბათ გა­მო­ით­ხო­ვოთ მთავ­რო­ბის­გან ნე­ბართ­ვა სა­რე­ფორ­მო კო­მი­სი­ის შედ­გე­ნი­სა და სა­ჭი­რო კრე­ბე­ბის გა­მართ­ვი­სა, რა­თა გა­მო­მუ­შა­ვე­ბულ იქ­ნას რე­ფორ­მის პრო­ექ­ტი"[1].

1923 წლის 2 სექ­ტემ­ბერს ქუ­თა­ის­ში ად­გი­ლობ­რი­ვი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ნე­ბართ­ვით და სა­ეკ­ლე­სიო რე­ფორ­მე­ბის სა­ი­ნი­ცია­ტი­ვო ჯგუ­ფის მო­წო­დე­ბით შედ­გა ქუ­თაი­სის ეპარ­ქი­ის მორწ­მუ­ნე­თა ნა­წი­ლი­სა და სამღვ­დე­ლოე­ბის კრე­ბა, რო­მე­ლიც გახს­ნა ეპის­კო­პოს­მა და­ვით­მა. მი­სი აზ­რით: "დად­გა დრო ეკ­ლე­სია­ში გან­ხორ­ცი­ელ­დეს ცვლი­ლე­ბა­ნი თა­ნა­მედ­რო­ვე ცხოვ­რე­ბის მი­ხედ­ვით. ამ გზით გა­დადგ­მულ იქ­ნას პროგ­რე­სიუ­ლი ნა­ბი­ჯე­ბი ეკ­ლე­სი­ურ ცხოვ­რე­ბა­ში"[2]. არ­ჩე­ულ იქ­ნა სა­ი­ნი­ცია­ტი­ვო კო­მი­ტე­ტი ეპის­კო­პოს და­ვი­თის: არ­ქი­მანდ­რიტ ნეს­ტო­რ ყუბაბეიშვილის, დე­კა­ნოზ გაბრიელ ცა­გა­რე­იშ­ვი­ლის, ამბროსი ფოფ­ხა­ძის, მო­ქა­ლა­ქე სამ­სონ ყი­ფია­ნის, ტრი­ფონ ჯა­ფა­რი­ძის, თეოფილე ხუს­კი­ვა­ძის, მელიტონ კან­დე­ლა­კის, ვასილ წე­რეთ­ლის, ევსევი ნი­კო­ლა­ძის, დავით დგე­ბუა­ძის შე­მად­გენ­ლო­ბით. კრე­ბას ესწ­რე­ბო­და ად­გი­ლობ­რი­ვი მთავ­რო­ბის წარ­მო­მად­გე­ნე­ლი ვა­ლია ბახ­ტა­ძე, რო­მელ­მაც ­ისა­უბ­რა იმის შე­სა­ხებ, თუ რო­გო­რი უნ­და ყო­ფი­ლი­ყო ეკ­ლე­სიი­სა და მთავ­რო­ბის და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა.

ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის საამებლად კრე­ბა­ზე ეპის­კო­პოს­მა და­ვით­მა ასე­თი განც­ხა­დე­ბა გა­ა­კე­თა: "გე­ნუ­ის კონ­ფე­რენ­ცია­ზე ქართ­ვე­ლი სამღვ­დე­ლოე­ბის სა­ხე­ლით გაგ­ზავ­ნილ­მა მე­მო­რან­დუმ­მა, კონტრ­რე­ვო­ლუ­ცი­ურ­მა გა­მოსვ­ლებ­მა სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია უხერ­ხულ მდგო­მა­რეო­ბა­ში ჩა­ა­ყე­ნა. საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლებ­ამ იგი თა­ვის მტრად მი­იჩ­ნია და ამი­ტომ და­არ­ბია ეკ­ლე­სიე­ბი, და­იქ­საქ­სა სამღვ­დე­ლოე­ბა, მთავ­რო­ბა უნ­და დარწ­მუნ­დეს რომ ეკ­ლე­სი­ას პო­ლი­ტი­კას­თან არა­ვი­თა­რი სა­ერ­თო არა აქვს. თუ ამას და­ვამტ­კი­ცებთ ნორ­მა­ლურ პი­რო­ბებ­ში, მა­შინ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა შეწყ­ვეტს ეკ­ლე­სი­ის საწი­ნ­ააღმ­დეგო კამ­პა­ნი­ას. ამი­ტომ მო­ვით­ხოვთ ჩვენს ეპარ­ქია­ში შე­ჩე­რე­ბულ იქ­ნას ეკ­ლე­სიი­სა და სამღვ­დე­ლოე­ბის წი­ნ­ააღმ­დეგ ბრძო­ლა. აღდ­გე­ნილ იქ­ნას ტაძ­რე­ბი. თუ მა­ინც ვინ­მე შე­ი­ნიშ­ნა ან­ტი­სამ­თავ­რო­ბო გა­მოსვ­ლებ­ში ისი­ნი სას­ტი­კად და­ი­სა­ჯონ"[3]. ეპის­კო­პოს და­ვი­თის განც­ხა­დე­ბა იმის შე­სა­ხებ, რომ ეკ­ლე­სი­ამ უა­რი უნ­და გა­ნაც­ხა­დოს ყო­ველგ­ვარ პო­ლი­ტი­კურ საქ­მე­ებ­ში ჩა­რე­ვა­ზე, საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­სათ­ვის სა­სურ­ვე­ლი პო­ზი­ცია იყო. იმ დროს, რო­ცა სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის მმართ­ვე­ლი ორ­გა­ნოს, სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს წევ­რე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბა სა­ქართ­ვე­ლოს სა­გან­გე­ბო კო­მის­იის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბით და­პა­ტიმ­რე­ბულ­ნი იყვ­ნენ, ქუ­თაი­სის სა­ეკ­ლე­სიო რე­ფორ­მის სა­ი­ნი­ცია­ტი­ვო ჯგუ­ფის 1923 წლის 5 სექ­ტემბ­რის კრე­ბის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა, რომ­ლის შე­მუ­შა­ვე­ბა­ში მო­ნა­წი­ლეო­ბა მ­იი­ღეს ქუ­თაი­სის მაზ­რის პარ­ტიუ­ლი კო­მი­ტე­ტის მდი­ვან­მა ვა­ლია ბახ­ტა­ძემ, და­სავ­ლეთ სა­ქართ­ვე­ლოს პრო­კუ­რორ­მა ამბ­რო­სი ურუ­შა­ძემ, მი­მარ­თუ­ლი იყო სა­ქართ­ვე­ლოს მართლმადიდებელი ეკ­ლე­სი­ის წი­ნ­ააღმ­დეგ. "დღეს სა­ქართ­ვე­ლო­ში არ­სე­ბუ­ლი საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა-ვკით­ხუ­ლობთ კრე­ბის ოქმ­ში - არის ერ­თა­დერ­თი კა­ნო­ნიე­რი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა და ქარ­თვე­ლი ხალ­ხის ინ­ტე­რე­სე­ბის დამც­ვე­ლი. ჩვენ მო­ვუ­წო­დებთ ყვე­ლა მორწ­მუ­ნეს მხა­რი და­უ­ჭი­რონ მას. ვაც­ხა­დებთ სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ ამბ­რო­სის გა­მოსვ­ლას შემც­და­რად და არა­კა­ნო­ნი­კუ­რად, სა­ჭი­როდ მიგ­ვაჩ­ნია იგი გა­და­ყე­ნე­ბულ იქ­ნას კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის თა­ნამ­დე­ბო­ბი­დან"[4].

კრე­ბის მო­ნა­წი­ლე­ებ­მა და­ა­ვა­ლეს ეპის­კო­პოს და­ვითს და დე­კა­ნოზ პლა­ტონ ცქი­ტიშ­ვილს თბი­ლის­ში წასვ­ლა და უწ­მი­დეს­სა და უნე­ტა­რესს ამბ­რო­სის­თან მო­ლა­პა­რა­კე­ბა გა­დად­გო­მის შე­სა­ხებ. კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რ­იარქ­მა უწ­მი­დეს­მა და უნე­ტა­რეს­მა ამბ­რო­სიმ უა­რი გა­ნაც­ხა­და გა­დად­გო­მა­ზე, მაგ­რამ ამან ხე­ლი არ შე­უ­შა­ლა ე. წ. "რე­ფორ­მა­ტო­რებს" გ­აეგრ­ძე­ლე­ბი­ნათ თა­ვი­სი საქ­მია­ნო­ბა. მათ მთავ­რო­ბის ყუ­რად­ღე­ბა მ­იაპყ­რეს იქით­კენ, რომ ხალ­ხის მხარ­და­ჭე­რის მო­პო­ვე­ბი­სათ­ვის აუ­ცი­ლე­ბე­ლი იყო ადმინისტრაციული წესით და­კე­ტი­ლი ეკ­ლე­სიე­ბის გახს­ნა, ღვთისმ­სა­ხუ­რე­ბის აღდ­გე­ნა, მს­ჯე­ლობდ­ნენ და­ტუ­სა­ღე­ბუ­ლი სა­სუ­ლიე­რო პი­რე­ბი­დან ვინ დად­გე­ბო­და რე­ფორ­მა­ტო­რე­ბის მხა­რე­ზე, ისი­ნი უნ­და გა­ე­თა­ვი­სუფ­ლე­ბი­ნათ სპე­ცია­ლუ­რი ხელ­წე­რი­ლით, რომ არა­სო­დეს პო­ლი­ტი­კუ­რი სა­კით­ხე­ბის გან­ხილ­ვა­ში არ ჩა­ე­რე­ოდ­ნენ. საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ქუ­თაი­სის სა­მაზ­რო კო­მი­ტეტ­მა გა­ით­ვა­ლის­წი­ნა სა­ქარ­თვ­ე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი  ეკ­ლე­სი­ის  ოპო­ზი­ცი­ის, ე.წ. "რე­ფორ­მა­ტორ­თა" თხოვ­ნა და ქუ­თაი­სის მაზ­რა­ში შე­მა­ვა­ლი ეკ­ლე­სიე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბა გ­აიხს­ნა, თუმ­ცა ეპის­კო­პოს და­ვითს მ­იაჩნ­და, რომ ქუ­თაი­სის შე­ღა­ვა­თე­ბი უნ­და გავრ­ცე­ლე­ბუ­ლი­ყო სხვა მაზ­რებ­შიც. ეპის­კო­პოს და­ვითის აზრით, დე­კა­ნო­ზე­ბი კალისტრატე ცინ­ცა­ძე, ანტონ თო­თი­ბა­ძე, იოსებ მი­რია­ნაშ­ვი­ლი, დიმიტრი ლა­ზა­რიშ­ვი­ლი, არ­ქი­მანდ­რი­ტი პავ­ლე (ჯა­ფა­რი­ძე) მხარს და­უ­ჭერდ­ნენ სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის გა­ნახ­ლე­ბის მო­სურ­ნეთ, ამი­ტომ მან განც­ხა­დე­ბით მი­მარ­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას მა­თი სა­პა­ტიმ­რო­დან გან­თა­ვი­სუფ­ლე­ბის შე­სა­ხებ. ეპის­კო­პოს და­ვი­თის სურ­ვი­ლის სა­წი­ნ­ააღმ­დე­გოდ აღ­ნიშ­ნუ­ლი ჯგუ­ფის არ­ცერთ­მა წევრ­მა მხა­რი არ და­უ­ჭი­რა მის "რე­ფორ­მებს".

საბ­ჭო­თა მთავ­რო­ბას სურ­და რა­დაც არ უნ­და დაჯ­დო­მო­და მი­ეღ­წია სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ ამბ­რო­სი­სა­გან მო­ნა­ნიე­ბა. ამის შე­სა­ხებ კონ­ფი­დენ­ცია­ლუ­რად მს­ჯე­ლობდ­ნენ ე.წ. "გა­ნახ­ლე­ბი­სა და რე­ფორ­მის" მიმ­დევ­რე­ბი და მთავ­რო­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი. 1923 წლის 8 სექ­ტემ­ბერს ქუ­თაი­სი­დან სა­რე­ფორ­მო კო­მი­ტეტ­მა მი­მარ­თა კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ ამბ­რო­სის, მი­მართ­ვის ავ­ტო­რე­ბი წერდ­ნენ: "სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დღე­ვან­დე­ლი მდგო­მა­რეო­ბა მძიმეა, პატ­რი­არ­ქი, მიტ­რო­პო­ლი­ტი, არ­ქი­მანდ­რი­ტი, ზო­გი­ერ­თი დე­კა­ნო­ზი და­პა­ტიმ­რე­ბულ­ნი ­არი­ან, ეპარ­ქიე­ბის მართ­ვა-გამ­გეო­ბა შე­ჩე­რე­ბუ­ლია. ტაძ­რე­ბი გა­მო­ნაკ­ლი­სის გარ­და და­კე­ტი­ლია, სამღვ­დე­ლოე­ბა დაქ­საქ­სუ­ლია, მორწ­მუ­ნე ერი შე­წუ­ხე­ბუ­ლია. ყო­ვე­ლი­ვე ეს შე­დე­გია ეკ­ლე­სია­სა და საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას შო­რის მომხ­და­რი კონფ­ლიქ­ტე­ბი­სა, რაც გა­მო­იწ­ვია თქვენ მი­ერ გა­დადგ­მულ­მა ნა­ბიჯ­მა (მე­მო­რან­დუმ­მა). ქუ­თაი­სის სამღვ­დე­ლოე­ბი­სა და მორწ­მუ­ნე­თა ნა­წილ­მა მთავ­რო­ბას­თან შე­თანხ­მე­ბით შე­ად­გი­ნა სა­ი­ნი­ცია­ტი­ვო ჯგუ­ფი, რომ­ლის მი­ზა­ნია ეკ­ლე­სი­ის სა­კით­ხე­ბის მოგ­ვა­რე­ბა პროგ­რე­სულ ნი­ა­დაგ­ზე, რომ ეკ­ლე­სია­მაც თა­ვი­სი ად­გი­ლი და­ი­ჭი­როს და თა­ვი­სი არ­სე­ბო­ბაც ად­მი­ნისტ­რა­ცი­ულ სფე­რო­ში მთავ­რო­ბის მხრივ უზ­რუნ­ველ­ყო­ფილ იქ­ნას. ეს შე­უძ­ლე­ბე­ლია თუ მე­მო­რან­დუ­მით გა­მოწ­ვეუ­ლი კონფ­ლიქ­ტი არ ამოი­წუ­რა, ამი­ტომ გთხოვთ უარყოთ მე­მო­რან­დუ­მი, რომ­ლის ში­ნა­არ­სიც მთავ­რო­ბის დღე­ვან­დელ სა­ხელმ­წი­ფო­ებ­რივ მოქ­მე­დე­ბას არ შე­ე­სა­ბა­მე­ბა და არ შეს­წი­როთ მას ეკ­ლე­სი­ის კე­თილ­დ­ღეო­ბა"[5]. ასე­თი­ვე მო­წო­დე­ბით მი­მარ­თა უწ­მი­დეს ამბ­რო­სის თბი­ლის­ში ეპის­კო­პოს და­ვი­თის თა­ნა­მო­აზ­რე­ებ­მა ქრის­ტე­ფო­რე ციც­ქიშ­ვი­ლის ხელმძღ­ვა­ნე­ლო­ბით, მაგ­რამ უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სი გრძნობ­და, რომ სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სიი­სათ­ვის ესო­დენ მძი­მე დღე­ებ­ში მის მი­ერ კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის თა­ნამ­დე­ბო­ბა­ზე უა­რი იქ­ნე­ბო­და დი­დი შეც­დო­მა, გაწ­ბი­ლე­ბა იმ მრა­ვალ­რიც­ხო­ვა­ნი გულმ­ხურ­ვა­ლე მა­მუ­ლიშ­ვი­ლე­ბი­სა, ვისთ­ვი­საც ძვირ­ფა­სი იყო სამ­შობ­ლო­სა და ეკ­ლე­სი­ის თა­ვი­სუფ­ლე­ბა. ამი­ტომ ე.წ. "რე­ფორ­მა­ტორ­თა" მოთ­ხოვ­ნა­ზე მი­სი პა­სუ­ხი იყო მოკ­ლე და მრავალისმთქ­მე­ლი: "თუ სა­ჭი­როა ჩვე­ნი ეკ­ლე­სიი­სათ­ვის, მე იძუ­ლე­ბით უნ­და ვიქ­ნე გა­და­ყე­ნე­ბუ­ლი"[6]. ბუნებრივია მოვლენების ასეთი განვითარება მათ არ აწყობდათ ასეთ შემთხვევაში მორწმუნე ქართველობის თვალში ე. წ. “რეფორმატორები” თავისი ნამდვილი სახით წარმოჩინდებოდნენ.

ქუ­თაი­სის სამღვ­დე­ლოე­ბის ნა­წი­ლი მიხვ­და თუ რა მიზ­ნე­ბი ჰქონ­და სა­ი­ნი­ცია­ტი­ვო ჯგუ­ფის წევ­რებს, ამი­ტომ ბევრ­მა უა­რი გა­ნაც­ხა­და ეპის­კო­პოს და­ვით­თან თა­ნამშ­რომ­ლო­ბა­ზე, სა­ი­ნი­ცია­ტი­ვო ჯგუ­ფი და­ტო­ვეს ვლადიმერ წე­რე­თელ­მა, თე­ო­ფი­ლე ხუს­კი­ვა­ძემ, ევ­სე­ვი ნი­კო­ლა­ძემ და სხვებ­მა.

სა­რე­ფორ­მო ჯგუ­ფის წევ­რე­ბის სა­ხე და მი­მარ­თუ­ლე­ბა კარ­გად გა­მოჩნ­და მათ მი­ერ შე­მუ­შა­ვე­ბუ­ლი "სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის სა­რე­ფორ­მო პრ­­ოექტ­ში". პრო­ექ­ტის თა­ნახ­მად უქმ­დე­ბო­და სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო, სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის თა­ნამ­დე­ბო­ბა. სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ას გა­ნა­გებ­და თბი­ლი­სის მთა­ვა­რე­პის­კო­პო­სის ტი­ტუ­ლით თბი­ლი­სის მღვდელმ­თა­ვა­რი, რო­მელ­საც აგ­რეთ­ვე და­ექ­ვემ­დე­ბა­რე­ბო­და ქართლ-კა­ხე­თის ეპარ­ქი­ის კა­თედ­რა. მი­სი რე­ზი­დენ­ცია იყო თბი­ლი­სში. თბი­ლი­სის მღვდელმ­თა­ვარს პი­რად თა­ნა­შემ­წედ ჰყავ­და ქო­რე­პის­კო­პო­სი. პრო­ექ­ტის მი­ხედ­ვით იმე­რე­თი­სა და გუ­რია-სა­მეგ­რე­ლოს ეპარ­ქი­ას მარ­თავდა ქუ­თაი­სის მღვდელმ­თა­ვა­რი, რო­მელ­საც კა­თედ­რა ექნებოდა ქუ­თა­ის­ში, აფ­ხა­ზეთ­სა და სა­მურ­ზა­ყა­ნოს ეპარ­ქი­ას მარ­თავდა ცხუმ-აფ­ხა­ზეთის ეპის­კო­პო­სი, რო­მელ­საც კა­თედ­რა ექნებოდა სო­ხუმ­ში. სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის მღვდელმ­თავ­რებს ეხ­მა­რე­ბი­ან მთა­ვარ­ხუ­ცე­სე­ბი, რო­მელ­თაც ეპარ­ქიე­ბი და­ყო­ფი­ლი აქვთ ოლ­ქე­ბად და ცხოვ­რო­ბენ სა­დაც მო­უ­ხერხ­დე­ბათ. პრო­ექ­ტის ამ ნა­წი­ლით აშ­კა­რა იყო სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სია, რო­გორც ერ­თია­ნი ორ­გა­ნი­ზა­ცია რე­ფორ­მა­ტო­რე­ბი­სათ­ვის მი­უ­ღე­ბე­ლი იყო. მა­თი აზ­რით: "სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის სა­ად­მი­ნისტ­რა­ციო და­წე­სე­ბუ­ლე­ბა­ნი იყო სამ­რევ­ლო საბ­ჭო, რო­მელ­საც თავმჯ­დო­მა­რე­ობ­და მრევ­ლის მღვდე­ლი, სა­ოლ­ქო საბ­ჭო, ოლ­ქის მთა­ვარ­ხუ­ცე­სის თავმჯ­დო­მა­რეო­ბით, სა­ე­პარ­ქიო საბ­ჭო მღვდელმ­თავ­რის ხელმძღ­ვა­ნე­ლო­ბით, სამ­თა­ვა­რე­პის­კო­პო­სო საბ­ჭო, სა­ქართ­ვე­ლოს მთა­ვა­რე­პის­კო­პო­სის თავმჯ­დო­მა­რეო­ბით, რო­მე­ლიც იქნებოდა ეკ­ლე­სი­ის სფე­რო­ში უმაღ­ლე­სი ორ­გა­ნო"[7].

რე­ფორ­მა­ტორ­თა პრო­ექ­ტით ცვლი­ლე­ბე­ბი უნ­და მომხ­და­რი­ყო ეკ­ლე­სია­ში, სა­დაც სა­კურთ­ხე­ველს უნ­და მო­შო­რე­ბო­და კან­კე­ლი და მის ნაცვ­ლად მო­ა­ჯი­რი გაეკეთებინათ. ეკ­ლე­სიი­დან უნ­და გა­მოე­ტა­ნათ ხა­ტე­ბი გარდა მაც­ხოვ­რის ხა­ტისა. ტა­ძარ­ში იკრ­ძა­ლე­ბო­და სა­ცეცხ­ლუ­რის და საკ­მე­ვე­ლის გამოყენება. სა­ეკ­ლე­სიო ზა­რის და­რეკ­ვა შე­იძ­ლე­ბო­და მხო­ლოდ წირ­ვის წინ ერთ­ხელ. ე.წ. "რე­ფორ­მა­ტო­რე­ბი" უარ­ყოფდ­ნენ სას­წა­ულ­მოქ­მე­დი ხა­ტის არ­სე­ბო­ბას. მა­თი აზ­რით უნ­და "გა­მარ­ტი­ვე­ბუ­ლი­ყო ღვთისმ­სა­ხუ­რე­ბა, ჩა­მო­შო­რე­ბო­და მას გა­რე­გა­ნი ფორ­მე­ბი. ღვთისმ­სა­ხუ­რე­ბის დროს არ იყო სა­ვალ­დე­ბუ­ლო სა­მო­ცი­ქუ­ლოს წა­კით­ხ­ვა. შვიდ სა­ი­დუმ­ლო­ში სი­ნა­ნუ­ლის და ზე­თის კურთ­ხე­ვა ვალ­დე­ბუ­ლე­ბას არ წარ­მო­ად­გენ­და. მორწ­მუ­ნე­თა ზი­ა­რე­ბის გა­რე­გა­ნი ფორ­მა საგრძ­ნობ­ლად იცვ­ლე­ბო­და ჰი­გიე­ნუ­რი მო­საზ­რე­ბე­ბის საბაბით, სა­ეკ­ლე­სიო წიგ­ნე­ბი ასომ­თავ­რულ-ხუ­ცუ­რის ნაცვ­ლად უნ­და ყო­ფი­ლი­ყო მხედ­რუ­ლით შეს­რუ­ლე­ბუ­ლი"[8].

ე.წ. "რე­ფორ­მა­ტო­რე­ბი" სა­ვალ­დე­ბუ­ლოდ არ თვლიდ­ნენ სამღვ­დელმ­თავ­რო და სამღვ­დე­ლო შე­სა­მო­სე­ლის ტა­რე­ბას ღვთისმ­სა­ხუ­რე­ბის გა­რე­შე, მა­თი აზ­რით უნ­და მოს­პო­ბი­ლი­ყო ბერ-მო­ნაზვ­ნო­ბა, ვი­საც სურ­ვი­ლი ექ­ნე­ბო­და თა­ვი­სუფ­ლად შე­ეძ­ლოთ გან­დე­გი­ლად ცხოვ­რე­ბა, მაგ­რამ ეს არა­ნა­ირ პრი­ვი­ლე­გი­ას არ ანი­ჭებ­და მათ. "დი­დი სჯუ­ლის­კა­ნო­ნის" სა­წი­ნ­ააღმ­დე­გოდ სა­ე­პის­კო­პო­სო კან­დი­და­ტი შე­იძ­ლე­ბო­და ყო­ფი­ლი­ყო ცო­ლია­ნი ან უცო­ლო, ასე­ვე შე­საძ­ლე­ბე­ლი იყო ქვრი­ვი მღვდე­ლე­ბის და­ქორ­წი­ნე­ბა. "რე­ფორ­მა­ტო­რე­ბის" აზ­რით მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ებ­ში და­წე­სე­ბუ­ლი მარხ­ვა არ იყო სა­ვალ­დე­ბუ­ლო, ასე­ვე უნ­და შემ­ცი­რე­ბუ­ლი­ყო სა­ეკ­ლე­სიო დღე­სას­წაუ­ლე­ბი და მი­სი აღ­ნიშვ­ნა მომხ­და­რი­ყო ახა­ლი სტი­ლის მი­ხედ­ვით. სა­ქართ­ვე­ლოს უძ­ვე­ლე­სი სა­მო­ცი­ქუ­ლო ეკ­ლე­სი­ის გა­ნახ­ლე­ბის მო­სურ­ნე­თა სუ­ლისკ­ვე­თე­ბა მი­მარ­თუ­ლი იყო მართლ­მა­დი­დებ­ლუ­რი დოგ­მე­ბი­სა და მრა­ვალსა­უ­კუ­ნო­ვა­ნი კა­ნო­ნი­კუ­რი ტრა­დი­ციე­ბის გა­ნად­გუ­რე­ბი­სა­კენ. ქართ­ვე­ლი "რე­ფორ­მა­ტო­რე­ბი" ახ­ლო ნა­თე­საო­ბას ამჟ­ღავ­ნებდ­ნენ რუ­სე­თის მართლ­მა­დი­დე­ბელ ეკ­ლე­სია­ში 1922-30-იან წლებ­ში არ­სე­ბულ “ცოცხალი ეკლესიის” მიმ­დი­ნა­რეო­ბას­თან.

ჯერ კი­დევ 1922 წლის 25 დე­კემ­ბერს, რო­გორც სა­ქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს კან­ცე­ლა­რი­ის მდივ­ნის დე­კა­ნოზ იოა­ნე ქავ­ჟა­რა­ძის სა­ქართ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბის თავმჯ­დო­მა­რი­სად­მი გაგ­ზავ­ნი­ლი განცხადებიდან ირ­კვე­ვა იგი და­უ­პა­ტიმ­რე­ბი­ათ სრუ­ლი­ად უმი­ზე­ზოდ. ცი­ხე­ში მას­თან და­კითხ­ვა­ზე მი­სუ­ლა ვინ­მე "მი­კი", რო­მე­ლიც დე­კა­ნოზს უმტ­კი­ცებ­და, რომ იგი იყო ორ­გა­ნი­ზა­ტო­რი რუ­სეთ­ში არ­სე­ბუ­ლი "ცოც­ხა­ლი ეკ­ლე­სიი­სა". და თუ დე­კა­ნო­ზი ი.ქავ­ჟა­რა­ძე ხელს არ შე­უწ­ყობ­და სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის შე­სა­ხებ ინ­ფორ­მა­ცი­ის მო­პო­ვე­ბა­ში, "ცოც­ხა­ლი ეკ­ლე­სი­ის" ინ­ტე­რე­სე­ბის დაც­ვა­ში მას სა­ქართ­ვე­ლო­დან გა­დაა­სახ­ლებდ­ნენ სა­მუ­და­მოდ"[9]. რო­გორც ირკვევა ბოლ­შე­ვი­კუ­რი მთავ­რო­ბა სე­რიო­ზუ­ლად შე­უდ­გა სა­ქართ­ვე­ლო­ში ცოც­ხა­ლი ეკ­ლე­სი­ის ფორ­მი­რე­ბის საქ­მეს, რო­მე­ლიც ცნო­ბი­ლი იყო "ცოც­ხა­ლი ეკ­ლე­სი­ის", "ეკ­ლე­სი­ის აღორ­ძი­ნე­ბის კავ­ში­რის", "სა­ხალ­ხო ეკ­ლე­სი­ის" სა­ხით, რო­მელ­ნიც რუ­სეთ­ში და­უ­პი­რის­პირდ­ნენ პატ­რი­არქ ტი­ხონს და, რო­მელ­თაც შექმ­ნეს უმაღ­ლე­სი სა­ეკ­ლე­სიო მმართ­ვე­ლო­ბის ორ­გა­ნო, ­მათ 1923 წელს მხა­რი და­უ­ჭი­რეს საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას, დაგ­მეს რუ­სე­თის ეკ­ლე­სი­ის ან­ტი­საბ­ჭო­თა განწ­ყო­ბი­ლე­ბა. მარ­თა­ლია პატ­რ­იარქ­მა ტი­ხონ­მა ისი­ნი ანა­თე­მას გა­დას­ცა, მაგ­რამ მათ შექმ­ნეს თა­ვი­სი სი­ნო­დი, რო­მელ­საც ევ­დო­კიმ მეშ­ჩერს­კი, ხო­ლო შემ­დეგ ბე­ნია­მინ მუ­რა­ტოვს­კი ხელმძღ­ვა­ნე­ლობ­და. ისი­ნიც ილაშ­ქ­რებდ­ნენ ბერ-მო­ნაზვ­ნო­ბის წი­ნ­ააღმ­დეგ, მო­ით­ხოვდ­ნენ სა­ეკ­ლე­სიო დღე­სას­წაუ­ლე­ბის შემ­ცი­რე­ბას და წირ­ვა-ლოც­ვის გა­მარ­ტი­ვე­ბას. მათ უკან მო­ი­აზ­რე­ბო­და საბ­ჭო­თა სის­ტე­მა, რო­მელ­საც სურ­და ეკ­ლე­სი­ის შიგ­ნი­დან აფეთ­ქე­ბა და ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­სათ­ვის მორ­ჩი­ლი სა­სუ­ლიე­რო იე­რარ­ქი­ის ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბა.

ქართ­ვე­ლი რე­ფორ­მა­ტო­რე­ბი პა­თე­ტი­კუ­რად აც­ხა­დებდ­ნენ, რომ მა­თი მი­ზა­ნი ფრი­ად ნა­თე­ლი იყო "ეკლე­სი­ის საქ­მია­ნო­ბის გა­მო­ცოცხ­ლე­ბა და პროგ­რე­სის გზა­ზე დამ­ყა­რე­ბა, კარ­ჩა­კე­ტი­ლო­ბი­სა და ცალმხ­რი­ვო­ბის მოს­პო­ბა, მი­სი გა­მო­ცოცხ­ლე­ბა და გავრ­ცე­ლე­ბა ყვე­ლა იმ საქ­მე­ებ­ზე, რო­მელ­ნიც ემ­სა­ხუ­რე­ბი­ან რო­გორც კერ­ძო პი­როვ­ნე­ბის, ისე სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი გან­ვი­თა­რე­ბი­სა და პროგ­რე­სის საქ­მეს"[10], მაგ­რამ თუ მართლ­მა­დი­დე­ბელ ეკ­ლე­სი­ებ­ში შეცვლიდნენ მართლმადიდებლურ დოგმებს, სკა­მებს დად­გამდ­ნენ, სა­ეკ­ლე­სიო სა­გა­ლობ­ლებს გარ­დაქმ­ნიდ­ნენ "მორწ­მუ­ნე­თა ეს­თე­ტი­კუ­რი გე­მოვ­ნე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბის მი­ხედ­ვით", მოს­პობდ­ნენ სა­სუ­ლიე­რო და ს­აე­რო პირ­თა შო­რის არ­სე­ბულ განსხ­ვა­ვე­ბას, ამით სა­ბო­ლო­ოდ გა­ა­ნად­გუ­რებდ­ნენ სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბელ ეკ­ლე­სი­ას.

საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა გა­ფა­ცი­ცე­ბით ადევ­ნებ­და თვალ­ყურს სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის შიგ­ნით მიმ­დი­ნა­რე პრო­ცე­სებს. გაზ. "მუ­შა და გლეხ­ში" 1923 წლის №23 და­ი­ბეჭ­და ქუ­თა­თე­ლი ეპის­კო­პო­სის და­ვი­თის მი­ერ შედ­გე­ნი­ლი სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის მართ­ვა-გამ­გეო­ბის პრო­ექ­ტი, რო­მელ­საც ჰქონ­და სა­რე­დაქ­ციო მი­ნა­წე­რი სა­თაუ­რით "პირ­ვე­ლი ნა­ბი­ჯი". "ჩვენ ვფიქ­რობთ - აღ­ნიშ­ნუ­ლი იყო წე­რილ­ში-პირ­ვე­ლი ნა­ბი­ჯი ქუ­თაი­სის სამღვ­დე­ლოე­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლო­ბი­სა მოკ­ლე ხან­ში უფ­რო ღრმა და უფ­რო რა­დი­კა­ლურ გა­მო­ძა­ხილს პო­ვებს სამღვ­დე­ლოე­ბის და­ბალ ფე­ნებ­ში, ყო­ველგ­ვა­რი ახა­ლი "ყო­ველგ­ვა­რი პროგ­რე­სუ­ლი" ნა­ბი­ჯის გა­დადგ­მა რო­გორც და­დე­ბი­თი მოვ­ლე­ნა. ეს უფ­რო და­ა­ფიქ­რებს მა­თაც ვი­საც ეკ­ლე­სია სწამს, ამ ეკ­ლე­სი­ის სა­ფუძვ­ლე­ბის შე­სა­ხებ. და­ფიქ­რე­ბა კი ყვე­ლა­ზე უფ­რო შე­უწ­ყობს ხელს იმას, რის­კე­ნაც ჩვენ მი­ვისწ­რა­ფით ეკ­ლე­სი­ის სა­კითხ­ში. მის სრულ მოს­პო­ბას". ეპის­კო­პოს და­ვი­თის მი­ერ შედ­გე­ნილ რე­ფორ­მის პროექტს და­დე­ბი­თად გა­მო­ეხ­მაუ­რა გაზ."ზა­რია ვოს­ტო­კა" (იხ. 1923. №266.18.II), სა­დაც პირ­და­პირ იყო აღ­ნიშ­ნუ­ლი რომ რე­ფორ­მა­ტორ­თა სურ­ვი­ლი იყო "ცოც­ხა­ლი ეკ­ლე­სი­ის" შექმ­ნა.

სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს წევ­რებ­მა და კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რ­იარქ­მა ამბ­რო­სიმ 1925 წლის მარტ­ში სა­პა­ტიმ­რო­დან გან­თა­ვი­სუფ­ლე­ბის შემ­დეგ გა­დაწყ­ვი­ტეს მ­იე­ღოთ ზო­მე­ბი სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია­ში შექმ­ნი­ლი რთუ­ლი ვი­თა­რე­ბის გა­მო­სას­წო­რებ­ლად. უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბით ქუ­თა­ის­ში გაგ­ზავ­ნილ იქ­ნა დე­კა­ნო­ზი მარ­კოზ ტყე­მა­ლა­ძე ეპის­კო­პოს და­ვი­თის საქ­მის გა­მო­სა­ძი­ებ­ლად. დე­კა­ნო­ზი კა­ლისტ­რა­ტე ცინ­ცა­ძე აყ­ვა­ნილ იქ­ნა ეპის­კო­პო­სის ხა­რისხ­ში და იმა­ვე დღეს მი­ე­ბო­ძა მიტ­რო­პო­ლი­ტო­ბა. იგი და­ი­ნიშ­ნა სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის მუდ­მივ მო­საყდ­რედ (30.10.1925 წ). კა­ლისტ­რა­ტე ცინ­ცა­ძე იყო სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბელ ეკ­ლე­სია­ში ერთ-ერ­თი გა­მორ­ჩეუ­ლი პი­როვ­ნე­ბა, რო­მე­ლიც უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის ამბ­რო­სის აზ­რით შექმ­ნილ ვი­თა­რე­ბა­ში შეძ­ლე­ბ­და სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის მთლი­ა­ნო­ბის დაც­ვას. ე.წ. "რე­ფორ­მა­ტორ­თა" უსა­ფუძვ­ლო ბრალ­დე­ბე­ბის გა­ქარ­წყ­ლე­ბას და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს მთლი­ა­ნო­ბის შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბას. "დი­დია შენ­გან მი­ღე­ბუ­ლი ღირ­სე­ბა და პა­ტი­ვი - მიმართავდა უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი ამბ­რო­სი ეპისკოპოს კალისტრატეს. მაგ­რამ კი­დევ უფ­რო დი­დია ის იწ­როე­ბა, შრო­მა, ვ­აე­ბა და წყე­ნა, რო­მე­ლიც შენ მო­გე­ლის, აქ სა­ჭი­როა მოთ­მი­ნე­ბით ატა­ნა ყვე­ლა იმი­სა, სი­ხა­რუ­ლად ჩა­რიცხ­ვა ყვე­ლა იმი­სა, რაც ეკ­ლე­სი­ას კე­თილ­დ­ღეო­ბი­სათ­ვის შეგხვ­დე­ბა ცხოვ­რე­ბა­ში, რამ­დე­ნა­დაც ა­მაღლ­დე­ბი იმ­დე­ნად უფ­რო მე­ტად უნ­და დამ­დაბლ­დე აქ არის ნამდ­ვი­ლი სუ­ლიე­რი სი­მაღ­ლე"[12].

უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სის 1925 წლის 30 ოქ­ტომბ­რის გან­ჩი­ნე­ბით მიტ­რო­პო­ლი­ტ კა­ლისტ­რა­ტეს მი­ე­ნი­ჭა უფ­ლე­ბა ბარტ­ყუ­ლა­ზე ჯვრის ტა­რე­ბი­სა და ეპარ­ქიე­ბის მწყემსმ­თა­ვარ­თა შო­რის ღვთისმ­სა­ხუ­რე­ბის დროს უპი­რა­ტე­სო­ბი­სა. უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ ამბ­რო­სის ამ გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბამ კი­დევ უფ­რო გა­­ამწ­ვა­ვა ურ­თი­ერ­თო­ბა ე.წ. "რე­ფორ­მა­ტო­რებ­სა" და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს შო­რის. ქუ­თაი­სის ეპარ­ქი­ის მორწ­მუ­ნე სა­ზო­გა­დოე­ბამ გარკ­ვეუ­ლი წი­ნ­ააღმ­დე­გო­ბა გა­უ­წია ეპის­კო­პოს და­ვითს, მის რე­ფორ­მებს, რაც და­ა­დას­ტუ­რა 1925 წლის 30 ნო­ემ­ბერს ქუ­თაი­სის მთა­ვა­რან­გე­ლო­ზის ტა­ძარ­ში შეკ­რე­ბილ­მა სა­ეკ­ლე­სიო ოლ­ქი­სა და სა­ეკ­ლე­სიო საბ­ჭოე­ბის წარ­მო­მად­გე­ნელ­თა კრე­ბულ­მა. ად­გი­ლობ­რი­ვი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მხარ­და­ჭე­რით გა­თა­მა­მე­ბულ­მა ეპის­კო­პოს­მა და­ვით­მა იმა­ვე წლის 7 დე­კემ­ბერს ქუ­თაი­სის მთა­ვა­რან­გე­ლო­ზის საკ­რე­ბუ­ლო ტა­ძარ­ში წირ­ვის შემ­დეგ ხალხს გა­ნუც­ხა­და, რომ "სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო, ეპარ­ქი­ის ჩემ­და­მი უარ­ყო­ფი­თად განწ­ყო­ბი­ლი ადა­მია­ნებ­ში ცილს მწა­მე­ბენ და ცდი­ლო­ბენ ჩე­მი ეპარ­ქიი­დან გა­დაყ­ვა­ნას"[13]. ეპის­კო­პოს და­ვი­თის სიტყ­ვამ დი­დი გავ­ლე­ნა მო­ახ­დი­ნა ხალხ­ზე, რო­მელ­თაც წე­რი­ლო­ბით მი­მარ­თეს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს არ გა­დაა­ყე­ნონ ეპის­კო­პო­სი და­ვი­თი ქუ­თა­თელ-გა­ე­ნა­თე­ლო­ბი­დან. ეპარ­ქი­ის მორწ­მუ­ნე მრევ­ლის სა­ხე­ლით მოთ­ხოვ­ნას ხელს ა­წერდ­ნენ მი­ხე­ილ ჟღენ­ტი, ან­ტი­ფო ბო­დო­კია, ალექ­სი ქე­ბა­ძე, გა­ლაქ­ტი­ონ გო­ცი­რი­ძე, გი­ორ­გი გურ­გე­ნი­ძე. უფ­რო ად­რე სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბით ეპის­კო­პოს მელ­ქი­სე­დეკ ალა­ვერ­დელს და დე­კა­ნოზ ეპი­ფა­ნე ჯა­ოშ­ვილს და­ე­ვა­ლათ ეპის­კო­პოს და­ვით კა­ჭა­ხი­ძის საქ­მია­ნო­ბის შეს­წავ­ლა და ქუ­თაი­სის ეპარ­ქიი­დან მი­სი გა­დაყ­ვა­ნა. ქუ­თა­ის­ში ეპის­კო­პოს და­ვი­თის სა­წი­ნ­ააღმ­დე­გო ჯგუფს სა­თა­ვე­ში ჩა­უდ­გა მთა­ვა­რან­გე­ლო­ზის ეკ­ლე­სი­ის მსა­ხუ­რი ვარ­დენ გამ­რე­კე­ლი­ძე, რო­მელ­მაც 1925 წლის 8 დე­კემ­ბერს შედ­გე­ნი­ლი ოქ­მით ერის­კა­ცე­ბი­სა და სა­სუ­ლიე­რო პი­რე­ბის სა­ხე­ლით ბო­ი­კო­ტი გა­მო­უც­ხა­და ეპის­კო­პოს და­ვითს. მა­თი აზ­რით: "ეპის­კო­პო­სი და­ვი­თი არის უვარ­გი­სი, მი­სი ქუ­თა­ის­ში ყოფ­ნა აბრ­კო­ლებს მორწ­მუ­ნე­ებს"[14]. ასეთ რთულ ვი­თა­რე­ბა­ში ეპის­კო­პოს და­ვითს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო­ში მხა­რი და­უ­ჭი­რა ეპის­კო­პოს­მა ქრის­ტე­ფო­რემ, რო­მელ­მაც ჯერ კი­დევ 10 ოქ­ტომ­ბერს წი­ნა­და­დე­ბა შე­ი­ტა­ნა ეპის­კო­პოს და­ვი­თი­სათ­ვის მიტ­რო­პო­ლი­ტო­ბის წოდების მი­ცე­მის შე­სა­ხებ. მი­სი აზ­რით: "თუ მორწ­მუ­ნე­თა მცი­რე ჯგუფ­მა ასე იწ­ყეს თა­ვი­სი სურ­ვი­ლის მი­ხედ­ვით მღვდელმ­თავ­რის გაგ­დებ-გა­მოგ­დე­ბა, მა­შინ სა­ერ­თოდ და­ე­ცე­მა მღვდელმ­თავ­რის პრეს­ტი­ჟი და ავ­ტო­რი­ტე­ტი"[15]. ეპის­კო­პოს და­ვი­თის მო­წი­ნ­ააღმ­დე­გე­ნი მა­ინც არ თმობდ­ნენ პო­ზი­ცი­ას, მა­თი აზ­რით: "ეპის­კო­პო­სი და­ვი­თი არის წარ­მო­მად­გე­ნე­ლი "ცოც­ხა­ლი ეკ­ლე­სიი­სა", ამი­ტომ მას არ ძა­ლუძს აღა­მაღ­ლოს ერის რე­ლი­გიუ­რი სუ­ლი, რაც ფრი­ად თვალ­სა­ჩი­ნო შ­ეიქმ­ნა უკა­ნასკ­ნელ წლებ­ში ქუ­თაი­სის ეპარ­ქია­ში, რომ იგი მოკ­ლე­ბუ­ლია ელე­მენ­ტა­რულ მღვდელმ­თავ­რის ღირ­სე­ბებს... მტკი­ცე­ბა იმი­სა, რომ იგი არ უყ­ვარს სამწყ­სოს იმი­ტომ, რომ არ გა­მო­დის სა­წი­ნ­ააღმ­დე­გოდ არ­სე­ბუ­ლი მთავ­რო­ბი­სა ეს არის ცბი­ე­რი ცი­ლის­წა­მე­ბა მორწ­მუ­ნე ერი­სა, რო­მელ­საც არა­ვი­თა­რი პო­ლი­ტი­კა არ შეაქვს სა­ეკ­ლე­სიო სა­კით­ხებ­ში"[16].

ასეთ და­ძა­ბულ ვი­თა­რე­ბა­ში, რო­მე­ლიც ქუ­თაი­სის ეპარ­ქია­ში წარ­მო­იშ­ვა 11-15 დე­კემ­ბერს იმუ­შა­ვა სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს და­ვა­ლე­ბით ეპის­კო­პოს­მა მელ­ქი­სე­დეკ ალა­ვერ­დელ­მა და 16 დე­კემ­ბერს სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს წა­რუდ­გი­ნა მოხ­სე­ნე­ბა ქუ­თაი­სის ეპარ­ქია­ში შექმ­ნი­ლი ვი­თა­რე­ბის შე­სა­ხებ. მი­სი აზ­რით ეპის­კო­პოს და­ვი­თის მო­წი­ნ­ააღმ­დე­გე­თა  ცდე­ბი  მღვდელმ­თა­ვა­რი და­ე­და­ნა­შაუ­ლე­ბი­ნათ რ­აი­მე ბო­როტ მოქ­მე­დე­ბა­ში უსა­ფუძვ­ლო იყო. მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა ქუ­თაი­სის სამღვ­დე­ლოე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბა მო­ით­ხოვ­და მი­სი ეპარ­ქიი­დან გადაყ­ვა­ნას. ეპის­კო­პოს მელ­ქი­სე­დე­კის აზ­რით ქუ­თა­ის­ში მდგო­მა­რეო­ბა უკი­დუ­რე­სად გამწ­ვა­ვე­ბუ­ლია, მის მომხ­რე­ებ­სა და მო­წი­ნ­ააღმ­დე­გე­ებს შო­რის ად­გი­ლი აქვს ფი­ზი­კურ ან­გა­რიშს­წო­რე­ბა­საც. ამი­ტომ მას მ­იაჩნ­და თვით ეპის­კო­პოს და­ვი­თი­სათ­ვის უმ­ჯო­ბე­სი იყო მი­სი ქუ­თაი­სის ეპარ­ქიი­დან გა­დაყ­ვა­ნა, ხო­ლო ახა­ლი მღვდელმ­თა­ვა­რი უნდა აირ­ჩი­ოს ეპარ­ქი­ამ, რომ აღარ ჰქონ­დეს სა­ბუ­თი უკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბი­სათ­ვის. ქუ­თაი­სის ეპარ­ქი­ის სამღვ­დე­ლოე­ბა თვლი­და, რომ შექმ­ნი­ლი ვი­თა­რე­ბის გა­მოს­წო­რე­ბა შე­ეძ­ლო მიტ­რო­პო­ლიტ კა­ლისტ­რა­ტეს.

სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს სხდო­მა­ზე სა­კით­ხის ამ ფორ­მით გან­ხილ­ვამ წო­ნას­წო­რო­ბა და­ა­კარგ­ვი­ნა ეპის­კო­პოს და­ვითს, რო­მელ­მაც დე­პე­შა გაგ­ზავ­ნა თბი­ლის­ში - ჩე­მი ნე­ბით არ დავ­ტო­ვებ ქუ­თაი­სის ეპარ­ქი­ას"-ო[17], დე­პე­შას მო­ა­ყო­ლა სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს სა­ხელ­ზე გაგ­ზავ­ნი­ლი მოხ­სე­ნე­ბაც. "ვკად­ნი­ერ­დე­ბი და მო­ვახ­სე­ნებ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს, რომ ჩემ ცხოვ­რე­ბა­ში და ჩემს სამ­სა­ხურ­ში ა­რაა ისე­თი რამ, რომ შე­იძ­ლე­ბო­დეს ჩე­მი დათ­ხოვ­ნა ან გა­დაყ­ვა­ნა დ­აურღ­ვევ­ლად სა­მარ­თ­ლია­ნო­ბი­სა და წე­სიე­რე­ბი­სა. ცრუ ქრის­ტია­ნებ­სა და ცრუ პატ­რიო­ტებს რომ არ მოვ­წონ­ვარ და გზავ­ნი­ან სა­ჩივ­რებს ჩემს შე­სა­ხებ, ამას უმაღ­ლეს­მა სა­სუ­ლიე­რო მთავ­რო­ბამ არა­ვი­თა­რი ყუ­რად­ღე­ბა არ უნ­და მი­აქ­ცი­ოს მე ხე­ლუხ­ლე­ბე­ლი უნ­და ვიქ­ნე ქუ­თა­ის­ში"[18]. ეპის­კო­პო­სი და­ვი­თი აშ­კა­რად არ ემორ­ჩი­ლე­ბო­და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს მოთ­ხოვ­ნებს, თვლი­და რომ ქუ­თაი­სის სამღვ­დე­ლოე­ბი­სა და მორწ­მუ­ნე მრევ­ლის უმ­რავ­ლე­სო­ბა მი­სი მხარ­დამ­ჭე­რი იყო, ით­ხოვ­და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო­ში მი­სი სა­კით­ხის მი­უ­კერ­ძო­ებ­ლად გან­ხილ­ვას. მას იმე­დი ჰქონ­და ეპის­კო­პო­სე­ბის ქრის­ტე­ფო­რეს, სი­მეო­ნის, იე­რო­თეო­ზის, იოა­ნეს მხარ­და­ჭე­რი­სა. ქუ­თაი­სის ეპარ­ქია­ში შექმ­ნი­ლი მწვა­ვე და­პი­რის­პი­რე­ბა ხელ­საყ­რე­ლი იყო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­სათ­ვის, რო­მელ­მაც კი­დევ უფ­რო გა­აძ­ლიე­რა ან­ტი­რე­ლი­გიუ­რი კამ­პა­ნია. ამას­თან და­იწ­ყო ეკ­ლე­სია-მო­ნასტ­რებ­ში დარ­ჩე­ნი­ლი ოქ­რო­სა და ვერცხ­ლის ხა­ტე­ბის, ბარ­ძიმ-ფეშ­ხუ­მე­ბის, მიტ­რე­ბის, პა­ნა­ღიე­ბის გა­დად­ნო­ბა და რე­ა­ლი­ზა­ცია, სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბელ ეკ­ლე­სია­ში შექმ­ნი­ლი შფო­თი­სა და ა­რეუ­ლო­ბის პი­რო­ბებ­ში სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭომ ჯე­რო­ვა­ნი წი­ნ­ააღმ­დე­გო­ბა ვერ გა­უ­წია საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას სა­ეკ­ლე­სიო სიწ­მინ­დე­თა და­ტა­ცე­ბა-გა­ნად­გუ­რე­ბის საქ­მე­ში, უწ­მინ­დეს­მა ამბ­რო­სიმ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს თანხ­მო­ბით 1926 წლის 9 ნ­ოემბ­რის გან­ჩი­ნე­ბით მ­იი­ღო გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა ქუ­თაი­სის ეპარ­ქია­ში შექმ­ნი­ლი ვი­თა­რე­ბის მო­წეს­რი­გე­ბი­სათ­ვის, სა­სურ­ვე­ლი იყო ეპის­კო­პო­სი და­ვი­თი გა­დაყ­ვა­ნი­ლი­ყო მაწყ­ვე­რე­ლის კა­თედ­რა­ზე ურბ­ნი­სის ეპარ­ქი­ის დრო­ე­ბი­თი მართ­ვის უფ­ლე­ბით, მაგ­რამ ეპის­კო­პოს­მა და­ვით­მა უა­რი გა­ნაც­ხა­და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს გან­ჩი­ნე­ბის შეს­რუ­ლე­ბა­ზე, 17 ნო­ემ­ბერს მან უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სის სა­ხელ­ზე გაგ­ზავ­ნილ წე­რილ­ში მი­უ­თი­თა: "მაც­ნო­ბეთ რისთ­ვის ვარ დას­ჯი­ლი. საქ­მის გა­მორკ­ვე­ვამ­დე. სხვა მღვდელმ­თა­ვარს ვერ და­ვუშ­ვებ ქუ­თა­ის­ში, გთხოვთ მშვი­დო­ბია­ნო­ბა ნუ იქ­ნე­ბა დარღ­ვეუ­ლი"[19].

სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს სა­ხე­ლით გაგ­ზავ­ნილ პა­სუხ­ში აღ­ნიშ­ნუ­ლი იყო მღვდელმ­თავ­რის ერ­თი ად­გი­ლი­დან მე­ო­რე­ზე გა­დაყ­ვა­ნა არ არის და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი რ­აი­მე სას­ჯელ­თან. ეპის­კო­პო­სი და­ვი­თი და­ჟი­ნე­ბით მო­ით­ხოვ­და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს ერ­თი თვით შე­ე­ჩე­რე­ბი­ნა მი­სი ეპარ­ქიი­დან გა­დაყ­ვა­ნის ბრძა­ნე­ბა. იგი მო­უ­წო­დე­ბა­და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს წევ­რებს გა­მოე­ჩი­ნათ გამჭ­რია­ხო­ბა და სიბრძ­ნე, რომ შფო­თი და ა­რეუ­ლო­ბა, რო­მე­ლიც ქუ­თაი­სის ეპარ­ქი­ის გა­მო წარ­მო­იშ­ვა, მორწ­მუ­ნე­თა თვალ­ში და­ამ­ცი­რებ­და ეკ­ლე­სი­ის სა­ხელს, რომ იგი თითქ­მის ოცი წლის მღვდელმ­თა­ვა­რი თავს არა­ვის და­ა­ჩაგვ­რი­ნებ­და. მი­სი აზ­რით ახალ­ცი­ხე­ში ეპის­კო­პო­სის გამ­წე­სე­ბა არ შე­იძ­ლე­ბო­და ი­ქაუ­რი რთუ­ლი პი­რო­ბე­ბის გა­მო. ეპის­კო­პო­სი და­ვი­თი იმ შემთხ­ვე­ვა­ში და­ტო­ვებ­და ეპარ­ქი­ას თუ თბი­ლის­ში ქა­შუე­თის ეკ­ლე­სი­ის წინამძღვ­რად გად­მო­იყ­ვანდ­ნენ.

ეპის­კო­პო­სი და­ვი­თი ფაქ­ტიუ­რად სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო­ში კა­ლისტ­რა­ტე ცინ­ცა­ძის წი­ნ­ააღმ­დეგ იბრ­ძო­და. ეს არც იყო გა­საკ­ვი­რი თუ გა­ვით­ვა­ლის­წი­ნებთ იმას, რომ მიტ­რო­პო­ლი­ტი კა­ლისტ­რა­ტე უწ­მინ­დეს ამბ­რო­სის ­მო­საყდ­რედ ჰყავ­და და­ნიშ­ნუ­ლი. ე.წ. "რე­ფორ­მა­ტორ­თა" გეგ­მა კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქო­ბის­კენ გზა გა­ე­კა­ფათ მიტ­რო­პო­ლიტ ქრის­ტე­ფო­რე­სათ­ვის შე­უძ­ლე­ბე­ლი ხდე­ბო­და. “ახალ­ცი­ხე­ში თუ კარ­გია იქ მიტ­რო­პო­ლი­ტი კა­ლისტ­რა­ტე გა­უშ­ვით - წერ­და ეპის­კო­პო­სი და­ვი­თი სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს - მე ქუ­თაი­სი­დან მხო­ლოდ თბი­ლის­ში გა­და­ვალ. ნუ ნე­ბუ­ლობთ მშვი­დო­ბია­ნო­ბის დარღ­ვე­ვას"[20]. ასეთ ვი­თა­რე­ბა­ში 1926 წლის 1 დე­კემ­ბერს კვლავ შე­იკ­რი­ბა სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო, რო­მელ­საც ესწ­რე­ბოდ­ნენ: სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქი უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სი, მიტ­რო­პო­ლი­ტი კა­ლისტ­რა­ტე, ეპის­კო­პო­სე­ბი: პავ­ლე, მელ­ქი­სე­დე­კი, დე­კა­ნო­ზე­ბი: ივანე მი­რია­ნაშ­ვი­ლი, გიორგი გამ­რე­კე­ლი, ივანე რა­ტიშ­ვი­ლი, გიორგი იმ­ნა­იშ­ვი­ლი, რო­მელ­მაც და­ად­გი­ნა: "გან­მეო­რე­ბით ეც­ნო­ბოს ეპის­კო­პოს და­ვითს და­უ­ყოვ­ნებ­ლივ შე­უდ­გეს თა­ვის მო­ვა­ლეო­ბის აღ­სრუ­ლე­ბას აწყ­ვურ­ის ეპარ­ქია­ში. ნუ აი­ძუ­ლებს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს მი­მარ­თოს მო­ცი­ქულ­თა 36-ე კა­ნონს"[21]. ასეთ ვი­თა­რე­ბა­ში ე.წ. "რე­ფორ­მა­ტო­რე­ბის" და­სა­ცა­ვად რო­გორც ჩანს აქ­ტიუ­რად ჩაერთვ­ნენ "უხი­ლა­ვი" ძა­ლე­ბი, რო­მელ­თაც მო­ა­ხერ­ხეს ქუ­თა­ის­ში ეპის­კო­პოს და­ვი­თის მო­წი­ნ­ააღმ­დე­გე­თა და­ფანტ­ვა, ქუ­თაი­სის მთა­ვა­რან­გე­ლო­ზის სახ. ეკ­ლე­სია­ში 21 დე­კემ­ბერს შედ­გა ეპარ­ქი­ის კრე­ბა, რო­მელ­მაც კა­ტე­გო­რიუ­ლად მო­ით­ხო­ვა ეპის­კო­პოს და­ვი­თის ქუ­თა­ის­ში დარ­ჩე­ნა, რაც დე­პე­შით აც­ნო­ბეს, რო­გორც სა­ქართ­ვე­ლოს ცენტ­რა­ლურ აღ­მას­რუ­ლე­ბელ კო­მი­ტეტს, ასე­ვე სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს, ისი­ნი უფ­რო შორ­საც წა­ვიდ­ნენ, გა­მო­აც­ხა­დეს, რომ წყვეტდ­ნენ ყო­ველგ­ვარ და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბას სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სა­ბჭოს­თან. ეპის­კო­პოს­მა და­ვით­მა წე­რი­ლო­ბით აც­ნო­ბა ამის შე­სა­ხებ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს: "სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქი და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო ჩემს მი­მართ უსა­მართ­ლოდ და უკა­ნო­ნოდ მო­ი­ქე­ცით, ორი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში მდევ­ნით, თქვენ და­ღუ­პეთ სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია (მე­მო­რან­დუ­მი, საბ­ჭო­თა მთავ­რო­ბას­თან შე­უ­რი­გებ­ლო­ბა) ამი­ტომ მე ვწყვეტ ყო­ველგ­ვარ კავ­შირს სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რ­იარქ­თან და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს­თან"[22]. ქუ­თა­თე­ლი მღვდელმ­თა­ვა­რი შე­იძ­ლე­ბა ითქ­ვას "სქიზ­მა­ზე" (გან­ხეთ­ქი­ლე­ბა­ზე) მი­დიო­და. სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭომ 1926 წლის 8 დე­კემ­ბერს სა­გან­გე­ბო სხდო­მა­ზე და­ად­გი­ნა: ეპის­კო­პო­სი და­ვი­თი ამ­ჟა­მად შეპყ­რო­ბი­ლია იმ ა­ვადმ­ყო­ფო­ბით, რო­მელ­საც დევ­ნი­ლო­ბი­სა და გან­დი­დე­ბის მა­ნია ეწო­დე­ბა და რომ­ლის შე­დე­გა­დაც უნ­და ჩა­ით­ვალო­ს ყოვ­ლად ამღვ­რეუ­ლი აწინ­დე­ლი სუ­ლიე­რი მღელ­ვა­რე­ბა, აზრ­თა არევ-და­რე­ვა, სურ­ვილ­თა გა­მ­ოურკ­ვევ­ლო­ბა და სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია­ში განდ­გო­მი­ლი­ლე­ბა - გან­ხეთ­ქი­ლე­ბის შე­ტა­ნის ცდა. ამის გა­მო სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭომ გა­ნა­ჩი­ნა. ყოვ­ლად სამღვ­დე­ლო და­ვი­თის უკა­ნასკ­ნე­ლი გან­კარ­გუ­ლე­ბა ცნო­ბი­ლი იქ­ნას ა­ვადმ­ყო­ფი ადა­მია­ნის ნა­წარ­მოე­ბად, თვით ყოვ­ლად სამღვ­დე­ლო და­ვი­თი დათ­ხოვ­ნილ იქ­ნას შვე­ბუ­ლე­ბა­ში, სა­ნამ მის მე­უ­ფე­ბას და­უბ­რუნ­დე­ბო­დეს სუ­ლიე­რი სიმშ­ვი­დე[22ა]. ქუ­თაი­სის ეპარ­ქი­ის სამღვ­დე­ლოე­ბამ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს­გან და­მოუ­კი­დებ­ლად 1926 წლის 24 დე­კემ­ბერს ეპის­კო­პო­სი და­ვი­თი მიტ­რო­პო­ლი­ტის ხა­რისხ­ში აიყ­ვა­ნა ეს იყო აშკარა თვითნებობა და გამოწვევა.

ე. წ. “რეფორმატორთა” ჯგუფმა სრულიად საქართველოს კათალიკოზ-პატრიარქისა და საკათალიკოზო საბჭოს გვერდის ავლით 1926 წლის 24 დე­კემ­ბერს ქუ­თა­ის­ში მოიწ­ვიეს სა­ეკ­ლე­სიო ყრი­ლო­ბა, რო­მელ­საც ესწ­რე­ბოდ­ნენ სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო­სა და კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სის მო­წი­ნ­ააღმ­დე­გე, საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას­თან ლო­ი­ა­ლო­ბი­სა და თა­ნამშ­რომ­ლო­ბის კურ­სის მიმ­დე­ვა­რი სა­სუ­ლიე­რო პი­რე­ბი, კრე­ბის მუ­შაო­ბა­ში მო­ნა­წი­ლ­ეობდ­ნენ: მიტ­რო­პო­ლი­ტები: ქრის­ტე­ფო­რე, და­ვი­თი, ეპის­კო­პო­სე­ბი იოა­ნე, სი­მეო­ნი. ნეს­ტორ, სტე­ფა­ნე, მელქი­სე­დე­კი (არ  დ­აესწ­რო). სამღვ­დე­ლოე­ბი­დან დე­კა­ნო­ზე­ბი: ალექ­სი თევ­ზა­ძე, ბე­სა­რი­ონ კან­დე­ლა­კი, რა­ფი­ელ ივა­ნიც­კი, ნეს­ტორ მა­ჭა­რაშ­ვი­ლი, იოა­ნე ლუ­კაშ­ვი­ლი, იო­სებ ჩი­ჯა­ვა­ძე, და­ვით ხა­ხუ­ტაშ­ვი­ლი, ზა­ქა­რია ლუ­კაშ­ვი­ლი. თბი­ლი­სი­დან ელიზ­ბარ ან­ჩა­ბა­ძე, სი­მე­ონ გი­გი­ნე­იშ­ვი­ლი-სო­ხუ­მი­დან, დე­კა­ნო­ზი ალექ­სი გუ­ლი­საშ­ვი­ლი გა­რე-კა­ხე­თი­დან, არ­ქი­მანდ­რი­ტი გრი­გო­ლი სი­და­მო­ნი­ძე-ბორ­ჩა­ლო­დან, დე­კა­ნო­ზე­ბი კონს­ტან­ტი­ნე შა­ნი­ძე, ამბ­რო­სი ფოფ­ხა­ძე, სი­ლო­ვან შუბ­ლა­ძე, და­ვით მუ­სე­რი­ძე-ქუ­თაი­სი­დან, დე­კა­ნო­ზი არ­სენ თო­ხა­ძე - აჭა­რი­დან, დე­კა­ნო­ზი სი­მონ სა­რა­ლი­ძე გო­რი­დან, იოა­ნე სა­რა­ლი­ძე ბორ­ჯო­მი­დან, გრი­გოლ მა­ჭა­ვა­რია­ნი - სიღ­ნა­ღი­დან, დე­კა­ნო­ზე­ბი ლავ­რენ­ტი დე­ვი­ძე, კო­ტე ან­თა­ძე შო­რაპ­ნი­დან, იოა­ნე ბო­ბო­ხი­ძე ფო­თი­დან, ევ­გე­ნი შენ­გე­ლია ზუგ­დი­დი­დან. დე­კა­ნო­ზი ლე­ვან ვარ­დი­აშ­ვი­ლი-თე­ლა­ვი­დან, დე­კა­ნო­ზი ვა­სილ კოპ­ტო­ნაშ­ვი­ლი ახალ­ცი­ხი­დან. ვა­სილ ხი­და­შე­ლი ცხინ­ვა­ლი­დან. და­ვით ჯორ­ბე­ნა­ძე ოზურ­გე­თი­დან, ს­აე­რო პირ­თა­გან ქუ­თაი­სის კრე­ბა­ზე მიწ­ვე­ულ იქ­ნენ კორ­ნე­ლი კე­კე­ლი­ძე, სერ­გი გორ­გა­ძე, აკა­კი შა­ნი­ძე, ტრი­ფონ ჯა­ფა­რი­ძე, მე­ლი­ტონ კე­ლენ­ჯე­რი­ძე, ივა­ნე კუ­ჭუ­ხი­ძე თუმ­ცა ეს უკა­ნასკ­ნელ­ნი სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბას არ დასწ­რე­ბი­ან. სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბას ესწ­რე­ბო­და 77 კა­ცი.

ქუ­თაი­სის სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბის დღის წეს­რი­გი ასე განისაზღვრა: 1. "დრო­ე­ბი­თი სა­ეკ­ლე­სიო მმართ­ვე­ლო­ბის და­არ­სე­ბა; 2. სა­ქართ­ვე­ლოს მორწ­მუ­ნე მრევ­ლი­სად­მი მი­მართ­ვის ტექს­ტის მი­ღე­ბა; 3. სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს მოქ­მე­დე­ბი­სა და მი­სი დღე­ვან­დე­ლი შე­მად­გენ­ლო­ბის გა­და­ყე­ნე­ბის შე­სა­ხებ; 4. სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის მე-4 სა­ეკ­ლე­სიო ყრი­ლო­ბის მოწ­ვე­ვის დროის გან­საზ­ღვ­რა; 5. მიმ­დი­ნა­რე სა­კით­ხე­ბი"[23]. კრე­ბამ იმს­ჯე­ლა სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია­ში შექმ­ნი­ლი ვი­თა­რე­ბის შე­სა­ხებ და მ­იი­ღო გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა: სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს შე­მად­გენ­ლო­ბის შეცვ­ლი­სა და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს გა­უქ­მე­ბის შე­სა­ხებ. მა­თი აზ­რით სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო, კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქი ამბ­რო­სი, საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მტრე­ბი იყვ­ნენ და მა­თი ეკ­ლე­სიი­დან ჩა­მო­შო­რე­ბა აუ­ცი­ლე­ბე­ლი იყო.

კრე­ბას მოწ­ვე­ვამ­დე ცო­ტა ხნით ად­რე ეპის­კო­პოს­მა და­ვით­მა, რო­მე­ლიც გა­ნაწ­ყე­ნე­ბუ­ლი იყო სა­ქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო­სა და კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ ამბ­რო­სი­ზე სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის სამღვ­დე­ლოე­ბას ასე­თი ში­ნა­არ­სის მო­წო­დე­ბა და­უგ­ზავ­ნა: - სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს მოქ­მე­დე­ბა არ შე­ე­ფე­რე­ბა არც სა­ეკ­ლე­სიო კა­ნო­ნებს, არც თა­ნა­მედ­რო­ვე მდგო­მა­რეო­ბას~. მი­სი აზ­რით სა­ქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს შე­მად­გენ­ლო­ბას ვა­და გა­უ­ვი­და 1924 წლის სექ­ტემ­ბერ­ში, მაგ­რამ მისთ­ვის გა­უ­გე­ბა­რი მი­ზე­ზე­ბის გა­მო გა­ნუ­საზ­ღვ­რე­ლი დრო­ით გა­დაი­დო სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბის მოწ­ვე­ვა, სა­დაც სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის მართ­ვა-გამ­გეო­ბის პრობ­ლე­მე­ბის შე­სა­ხებ იქ­ნე­ბო­და მსჯე­ლო­ბა. ეპის­კო­პოს და­ვი­თის ამ მო­წო­დე­ბაში თვალ­ში­სა­ცე­მია უპა­სუ­ხისმ­გებ­ლო­ბაც და უზუს­ტო­ბაც. რო­გორ ჩა­ტარ­დე­ბო­და სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბა სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის მართ­ვა-გამ­გეო­ბის სა­კით­ხე­ბის გან­სა­ხილ­ვე­ლად, მა­შინ, რო­ცა სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქი უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სი, სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს ძველ შე­მად­გენ­ლო­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბა მე­ტე­ხის ცი­ხე­ში იყვ­ნენ და­ტუ­სა­ღე­ბულ­ნი; ასეთ ვი­თა­რე­ბა­ში სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს დარ­ჩე­ნილ­მა ნა­წილ­მა მ­იი­ღო გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბის გასვ­ლის მი­უ­ხე­და­ვად სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს შე­მად­გენ­ლო­ბას გ­აეგრ­ძე­ლე­ბი­ნა მუ­შაო­ბა. მარ­თა­ლია, სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო სა­მი წლის ვა­დით ირ­ჩეო­და და უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბა 1924 წლის სექ­ტემ­ბერ­ში გა­უ­დიო­და, მაგ­რამ ვი­მეო­რებთ შექმ­ნილ ვი­თა­რე­ბა­ში სხვა გა­მო­სა­ვა­ლი არ იყო. სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭომ 1925 წლის 10 სექ­ტემ­ბერს გა­ნა­ჩი­ნა: "სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს უწინ­დე­ლი შე­მად­გენ­ლო­ბა ცნო­ბილ იქ­ნას კა­ნო­ნიე­რად და მი­სი წევრ­ნი უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლად ახალ არ­ჩევ­ნე­ბამ­დე"[24].

მა­ინც რა მი­ზე­ზებ­მა გა­ნა­პი­რო­ბეს ეპის­კო­პო­სე­ბის და­ვი­თის, ქრის­ტე­ფო­რეს და სხვა ოპო­ზი­ციო­ნე­რე­ბის ასე­თი მკვეთ­რი და­პი­რის­პი­რე­ბა სა­ქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს­თან, უწ­მი­დეს­სა და უნე­ტა­რესს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ ამბ­რო­სის­თან;? ერ­თი შე­ხედ­ვით თით­ქოს ამის მი­ზე­ზი გე­ნუ­ის კონ­ფე­რენ­ცია­ზე გაგ­ზავ­ნი­ლი მე­მო­რან­დუ­მი იყო, რომ­ლის სუ­ლისკ­ვე­თე­ბასაც არ ­იზი­ა­რებდ­ნენ ე.წ. "რე­ფორ­მა­ტო­რე­ბი". ისი­ნი საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას­თან ლო­ი­ა­ლო­ბი­სა და თა­ნამშ­რომ­ლო­ბის ლო­ზუნ­გით გა­მო­დი­ოდ­ნენ, მაგ­რამ სამ­წუ­ხა­როდ ამ და­პი­რის­პი­რე­ბა­ში ხში­რად სჭარ­ბობ­და პი­როვ­ნუ­ლი მო­მენ­ტე­ბიც. კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ ამბ­რო­სი­სა და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს შე­მად­გენ­ლო­ბის ერ­თი ნა­წი­ლის და­პა­ტიმ­რე­ბის შემ­დეგ ეპის­კო­პო­სებს და­ვითს, ქრის­ტე­ფო­რეს და მათ მომხ­რე­ებს გ­აუჩნ­დათ იმე­დი სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის უმაღ­ლე­სი იე­რარ­ქო­ბი­სა, რო­მე­ლიც საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას­თან თა­ნამშ­რომ­ლო­ბი­თა და კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სის და მი­სი მომხ­რეე­ბის ლანძღვით იყო შე­საძ­ლე­ბე­ლი. ე.წ. "რე­ფორ­მა­ტო­რებ­მა" ასე­ვე მტკივ­ნეუ­ლად მ­იი­ღეს უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა 1925 წლის შე­მოდ­გო­მა­ზე სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის ეპარ­ქი­ებ­ში ეპის­კო­პო­სე­ბად მელ­ქი­სე­დე­კის (ფხა­ლა­ძე), სტე­ფა­ნე (კარ­ბე­ლაშ­ვი­ლი). კა­ლისტ­რა­ტეს (ცინ­ცა­ძე), ალექ­სის (გერ­სა­მია), ვარ­ლა­მის (მა­ხა­რა­ძე) კურთ­ხე­ვის შე­სა­ხებ. საბ­ჭოუ­რი რეპ­რე­სიე­ბი­სა და ან­ტი­რე­ლი­გიუ­რი ის­ტე­რი­ის პი­რო­ბებ­ში, რო­ცა სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭომ უწ­მი­დეს­მა კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რ­იარქ­მა მო­ა­ხერ­ხა ხუ­თი ახა­ლი მღვდელმ­თავ­რის კურთ­ხე­ვა სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის მო­კე­თეთ პი­რი­ქით უნ­და გა­ხა­რე­ბო­დათ, ნაცვ­ლად გან­რის­ხე­ბი­სა და წყე­ნი­სა. ოპო­ზი­ციო­ნე­რე­ბის გა­ნაწ­ყე­ნე­ბა გა­მო­იწ­ვია იმა­ნაც, რომ 1925 წლის შე­მოდ­გო­მა­ზე სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს სხდო­მა­ზე ფი­ზი­კუ­რად და­სუს­ტე­ბულ­მა კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რ­იარქ­მა ამბ­რო­სიმ ასე­თი წი­ნა­და­დე­ბა შე­ი­ტა­ნა "ა­ვადმ­ყო­ფო­ბის გა­მო შე­იძ­ლე­ბა იძუ­ლე­ბუ­ლი გავხ­დე დრო­გა­მოშ­ვე­ბით მო­ვა­რი­დო თა­ვი საბ­ჭო­ში და ეპარ­ქია­ში ინ­ტენ­სი­ურ მუ­შაო­ბას. ამი­სათ­ვის წი­ნა­და­დე­ბას ვაძ­ლევ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს არ­სე­ბუ­ლი დე­ბუ­ლე­ბის მ­ეო­რე შე­ნიშვ­ნა შეცვ­ლილ იქ­ნას შემ­დეგ­ნაი­რად-რო­დე­საც კა­თა­ლი­კო­ზი ხანგრძ­ლი­ვი ა­ვადმ­ყო­ფო­ბის გა­მო, ან სხვა სა­პა­ტიო მი­ზე­ზით მოკ­ლე­ბუ­ლია სა­შუა­ლე­ბას სა­ეკ­ლე­სიო საქ­მეე­ბის ხელმძღ­ვა­ნე­ლო­ბას სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო გა­მო­იწ­ვევს ერთ-ერთ მღვდელმ­თა­ვარს და ნიშ­ნავს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის მო­საყდ­რედ"[25]. ამის სა­ფუძ­ველ­ზე კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის მო­საყდ­რედ და­ნიშ­ნა მიტ­რო­პო­ლი­ტი კა­ლისტ­რა­ტე ცინ­ცა­ძე. ამის სა­პა­სუ­ხოდ ოპო­ზი­ციო­ნე­რებ­მა 1926 წლის მარტ­ში გა­მოი­ტა­ნეს გან­ჩი­ნე­ბა: "და­ე­ვა­ლოს მიტ­რო­პო­ლიტ ქრის­ტე­ფო­რეს შე­უდ­გეს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის მო­ვა­ლეო­ბის აღს­რუ­ლე­ბას, რო­გორც სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საქ­მეე­ბის, ისე მცხე­თა-თბი­ლი­სის სა­ე­პარ­ქიო საქ­მე­თა წარ­მოე­ბა­ში"[26]. ე.წ. "რე­ფორ­მა­ტო­რე­ბის" აზ­რით სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბელ ეკ­ლე­სია­ში საკ­მა­რი­სი იყო სა­მი ეპის­კო­პო­სი, თბი­ლის­ში, ქუ­თა­ის­ში და სო­ხუმ­ში, რაც შე­ე­ხე­ბა მიტ­რო­პო­ლიტ კა­ლისტ­რა­ტე ცინ­ცა­ძეს მი­სი გა­მიტ­რო­პო­ლი­ტე­ბა მოხ­და სა­ეკ­ლე­სიო კა­ნო­ნე­ბის უხე­ში დარღ­ვე­ვით და სა­ეკ­ლე­სიო დე­ბუ­ლე­ბის სა­წი­ნ­ააღმ­დე­გოდ მისთ­ვის ნი­ნოწ­მინ­დის ეპარ­ქი­ის შექმ­ნი­თო.

ქუ­თაი­სის ოპო­ზი­ციონერთა სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბა გახს­ნა ეპის­კო­პოს­მა და­ვით­მა (კა­ჭა­ხი­ძე). რო­მელ­მაც სა­ქართ­ვე­ლო­ში მიმ­დი­ნა­რე ან­ტი­რე­ლი­გიუ­რი ის­ტე­რია, სა­სუ­ლიე­რო პი­რე­ბის რეპ­რე­სიე­ბი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას­თან მი­სი კონფ­რონ­ტა­ცი­ით ახს­ნა. მან კრე­ბის მო­ნა­წი­ლე­ებს მო­უ­წო­და გა­დაე­ყე­ნე­ბი­ნათ სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქი, და­ეთ­ხო­ვათ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო, რო­გორც ან­ტი­საბ­ჭო­თა ორ­გა­ნო და ამის შემ­დეგ ეკ­ლე­სიი­სა და სა­ხელმ­წი­ფოს ურ­თი­ერ­თო­ბაც მოგ­ვარ­დე­ბაო. ოპო­ზი­ციო­ნე­რებს რო­გორც ჩანს მართლაც უნდოდათ სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სის გა­და­ყე­ნე­ბა, მაგ­რამ მორწ­მუ­ნე მო­სახ­ლე­ო­ბისთ­ვის "ჩე­კას" ჯურღ­მუ­ლებ­ში ნა­წა­მე­ბი კა­თა­ლი­კო­ზის გა­და­ყე­ნე­ბა სავ­სე­ბით მი­უ­ღე­ბე­ლი იქ­ნე­ბო­და და ისი­ნი ღი­ად და­უ­პი­რის­პირ­დე­ბოდ­ნენ ე.წ. "რე­ფორ­მა­ტო­რებს", ამი­ტომ მათ გა­დაწყ­ვი­ტეს: 1. სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს დღე­ვან­დე­ლი წევ­რე­ბი 1924 წელს ვა­და­გა­სულ­ნი გა­და­ყე­ნე­ბულ იქ­ნენ; 2. სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქი ამბ­რო­სი რჩე­ბა თა­ვის ად­გილ­ზე და მი­სი სა­ხე­ლი მო­იხ­სე­ნიე­ბა სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია­ში, რო­გორც იყო დღემ­დე. 3. სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს ნაცვ­ლად სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბის მოწ­ვე­ვამ­დე არს­დე­ბა თბი­ლის­ში სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დრო­ე­ბი­თი გამ­გეო­ბა. შემ­დე­გი შე­მად­გენ­ლო­ბით: თავმჯ­დო­მა­რე მიტ­რო­პო­ლი­ტი ქრის­ტე­ფო­რე, თა­ნა­შემ­წე ეპის­კო­პო­სი სტე­ფა­ნე, წევ­რე­ბი: ეპის­კო­პო­სე­ბი: ალა­ვერ­დე­ლი მელ­ქი­სე­დე­კი, სვი­მე­ონ ურბ­ნე­ლი. დე­კა­ნო­ზე­ბი: დ.ხა­ხუ­ტა­იშ­ვი­ლი და ნ.მა­ჭა­რაშ­ვი­ლი, ბ.კან­დე­ლა­კი. მო­ქა­ლა­ქე­ნი: კ.სვი­მო­ნიშ­ვი­ლი, ექი­მი გ.გა­ჩე­ჩი­ლა­ძე. 4. დრო­ე­ბით გამ­გეო­ბას უფ­ლე­ბა ეძ­ლე­ვა კო­ოპ­ტა­ცი­ით მო­იწ­ვი­ოს თა­ვი­სი შე­მად­გენ­ლო­ბის შე­სავ­სე­ბად ეკ­ლე­სიი­სათ­ვის სა­სარ­გებ­ლო პი­რე­ბი. 5. სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დრო­ე­ბით გამ­გეო­ბას ევა­ლე­ბა ჩა­ი­ბა­როს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს ყო­ვე­ლი­ვე სა­ბუ­თე­ბი, თან­ხე­ბი, ინ­ვენ­ტა­რი. სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს კან­ცე­ლა­რიი­სა. 6. ყვე­ლა ის სა­სუ­ლიე­რო თა­ნამ­დე­ბო­ბა­ზე მყოფ­ნი პირ­ნი, რო­მელ­ნიც არ და­ე­მორ­ჩი­ლე­ბი­ან სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დრო­ე­ბით გამ­გეო­ბას ითვ­ლე­ბი­ან დათ­ხოვ­ნი­ლად; 7. ეპის­კო­პო­სი და­ვი­თი, რო­გორც უსა­მართ­ლოდ დას­ჯი­ლი სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს მი­ერ მაწყ­ვე­რე­ლის კა­თედ­რა­ზე გა­დაყ­ვა­ნით და­ტო­ვე­ბულ იქ­ნას ქუ­თა­თე­ლი მღვდელმ­თავ­რად მიტ­რო­პო­ლი­ტის ხა­რისხ­ზე აყ­ვა­ნით; 8. დრო­ე­ბით გამ­გეო­ბას ევა­ლე­ბა მო­იწ­ვი­ოს სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის მე-4 კრე­ბა"[27].

ქუ­თაი­სის კრე­ბის ეს დად­გე­ნი­ლე­ბა სა­ეკ­ლე­სიო მმართ­ვე­ლო­ბის სფე­რო­ში გა­დატ­რია­ლე­ბას ნიშ­ნავ­და. კრე­ბას რომ­ლის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბაც, რო­გორც იუ­რი­დიუ­ლი ძა­ლის არმ­ქო­ნეს არ სცნობ­და უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქი ამბ­რო­სი და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო. კა­თა­ლი­კოზ-პატრიარქს ყვე­ლა უფ­ლე­ბას ართ­მევ­და და ნო­მი­ნა­ლუ­რად ტო­ვებ­და სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის საჭეთმპყ­რო­ბე­ლად. რ­ეა­ლურ ძა­ლა­უფ­ლე­ბას ხელ­ში იღებ­და სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დრო­ე­ბი­თი მართ­ვა-გამ­გეო­ბა, რომ­ლის თავმჯ­დო­მა­რე იყო მიტ­რო­პო­ლი­ტი ქრის­ტე­ფო­რე. ეკ­ლე­სიი­სათ­ვის ასეთ რთულ ვი­თა­რე­ბა­ში ე.წ. "რე­ფორ­მა­ტორ" მხარ­და­ჭე­რად ოფი­ცია­ლუ­რი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბაც გა­ი­სარ­ჯა მათ სრუ­ლე­ბი­თაც არ აწ­ყობ­დათ სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის სა­თა­ვე­ში ავ­ტო­რი­ტე­ტია­ნი, ხალ­ხი­სათ­ვის მისაღები პი­როვ­ნე­ბის ყოფ­ნა, მათ არც მიტ­რო­პო­ლი­ტი კა­ლისტ­რა­ტე ცინ­ცა­ძე მოს­წონ­დათ. ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­სა და ე.წ. "რე­ფორ­მა­ტო­რე­ბის" ერ­თობ­ლი­ვი მო­წა­დი­ნეო­ბით 1926 წლის 30 დე­კემ­ბერს მიტ­რო­პო­ლი­ტი კა­ლისტ­რა­ტე იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­და უა­რი ეთქ­ვა სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის მო­საყ­დ­რეო­ბა­ზე. მან თა­ვი­სი უა­რი ასე ახს­ნა: "ვი­ნაი­დან დავრწ­მუნ­დი, რომ ის არევ-და­რე­ვა, რო­მე­ლიც დღეს სუ­ფევს ჩვენს ეკ­ლე­სია­ში გა­მოწ­ვეუ­ლი ყო­ფი­ლა უმ­თავ­რე­სად ჩემ მი­ერ მო­საყდ­რის მო­ვა­ლეო­ბის აღს­რუ­ლე­ბით, პა­ტი­ვის­ცე­მით ვთხოვ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს, აირ­ჩი­ოს მო­საყდ­რედ სხვა მღვდელმ­თა­ვა­რი, მე კი გა­მა­თა­ვი­სუფ­ლოს ხსნე­ბუ­ლი მო­ვა­ლეო­ბის აღს­რუ­ლე­ბი­დან"[28].

კრე­ბის მო­ნა­წი­ლე­ებ­მა სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ ამბ­რო­სი­სად­მი გაგ­ზავ­ნილ წე­რილ­ში ქუ­თაი­სის კრე­ბის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა­ნი სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის წი­ნა­შე არ­სე­ბუ­ლი პრობ­ლე­მე­ბის გა­დაჭ­რის აუ­ცი­ლებ­ლო­ბით ნა­კარ­ნა­ხე­ვად გა­მო­აც­ხა­დეს. "ჩვე­ნი მი­ზა­ნია - წერდ­ნენ ისი­ნი - სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის ერ­თია­ნო­ბის, სიმშ­ვი­დი­სა და სიმტ­კი­ცის შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბა. ჩვენ არა­ვი­თა­რი განზ­რახ­ვა არ გვაქვს უად­გი­ლო და უდ­როო რე­ფორ­მე­ბი შე­მო­ვი­ღოთ ეკ­ლე­სია­ში, ვარწ­მუ­ნებთ თქვენს უ­წმი­დე­სო­ბას, რომ თქვენ­და­მი სიყ­ვა­რუ­ლი და პა­ტი­ვის­ცე­მა უაღ­რე­სად გაღ­ვივ­დე­ბა რო­გორც ჩვე­ნი, ისე მთე­ლი მორწ­მუ­ნე ერის გულ­ში უკე­თუ გა­ი­ზია­რებთ ჩვენს თქვენ­თან თა­ნამშ­რომ­ლო­ბას, თა­ნახ­მად წარ­მოდ­გე­ნი­ლი დად­გე­ნი­ლე­ბი­სა, რო­მელ­ნიც არ ­არი­ან მი­მარ­თუ­ლი თქვე­ნი უწ­მი­დე­სო­ბის პი­როვ­ნე­ბის წი­ნ­ააღმ­დეგ, არა­მედ გა­მოწ­ვე­უ­ლია მხო­ლოდ სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის სიყ­ვა­რუ­ლით"[29]. ქუ­თაი­სის კრე­ბის მო­ნა­წი­ლე­ებ­მა ისარ­გებ­ლეს იმით რომ სა­ქართ­ვე­ლოს ცენტ­რა­ლუ­რი აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი კო­მი­ტე­ტის დად­გე­ნი­ლე­ბით აუ­ცი­ლე­ბე­ლი იყო რე­ლი­გიუ­რი ორ­გა­ნი­ზა­ციე­ბის ხე­ლა­ხა­ლი რე­გისტ­რა­ცია 1926 წლის 25 იან­ვარს განც­ხა­დე­ბით მი­მარ­თეს სა­ქართ­ვე­ლოს საბ­ჭო­თა სო­ცია­ლის­ტუ­რი რეს­პუბ­ლი­კის ში­ნა­გან საქ­მე­თა სა­ხალ­ხო კო­მი­სა­რი­ატს, რა­თა რე­გისტ­რა­ცია­ში გა­ე­ტა­რე­ბი­ნა სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დრო­ე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბა, რო­გორც ერ­თა­დერ­თი კა­ნო­ნიე­რი სა­ეკ­ლე­სიო მმართ­ვე­ლო­ბა. ში­ნა­გან საქ­მე­თა კო­მი­სა­რი­ატ­მა სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სის გვერ­დით ავ­ლით 28 დე­კემ­ბერს რე­გისტ­რა­ცია­ში გა­ა­ტა­რა სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დრო­ე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბა, ხო­ლო სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო კა­ნონ­გა­რე­შე გა­მოც­ხად­და.  მარ­თა­ლია ე. წ. "რე­ფორ­მა­ტო­რებ­მა"  დრო­ე­ბით  მმართ­ვე­ლო­ბა­ში კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქი ამბ­რო­სიც მი­იწ­ვი­ეს, მაგ­რამ მას ყვე­ლა­ნაი­რი უფ­ლე­ბა ექ­ნე­ბო­და ჩა­მორ­თ­მეუ­ლი.

ეკ­ლე­სია­ში შექმ­ნი­ლი სა­გან­გა­შო ვი­თა­რე­ბის გან­სა­ხილ­ვე­ლად. სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო სასწ­რა­ფოდ შე­იკ­რი­ბა 25 დე­კემ­ბერს, რო­მელ­მაც მო­ის­მი­ნა მი­სი უწ­მი­დე­სო­ბის ამბ­რო­სის შემ­დე­გი განც­ხა­დე­ბა: "მი­ვი­ღე ინ­ფორ­მა­ცია, რომ ქუ­თა­ის­ში ეპის­კო­პოს და­ვი­თის მი­ერ სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის ნე­ბართ­ვის გა­რე­შე მოწ­ვე­უ­ლია სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბა, რო­მელ­საც ესწ­რე­ბოდ­ნენ სხვა ეპარ­ქიე­ბი­დან ზო­გი­ერ­თი მღვდელმ­თა­ვა­რი და სა­ეკ­ლე­სიო პი­რი. საბ­ჭომ მ­იი­ღო რა მხედ­ვე­ლო­ბა­ში რომ ამ­ნაი­რი კრე­ბა არ არის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბუ­ლი სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დე­ბუ­ლე­ბით გა­ნა­ჩი­ნა: ქუ­თა­ის­ში ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი კრე­ბა გა­მოც­ხად­დეს უკა­ნო­ნოდ"[30]. გან­ჩი­ნე­ბას ხელს ა­წერდ­ნენ სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქი ამბ­რო­სი, მიტ­რო­პო­ლი­ტი კა­ლისტ­რა­ტე, ეპის­კო­პო­სე­ბი: პავ­ლე, მელ­ქი­სე­დე­კი, ვარ­ლა­მი, დეკ. მ.ტყე­მა­ლა­ძე, გ.გამ­რე­კე­ლი, ი.მი­რია­ნაშ­ვი­ლი, გ.იმ­ნა­იშ­ვი­ლი. "რე­ფორ­მა­ტორ" შე­ე­ცად­ნენ ხელ­ში ჩა­ეგ­დოთ სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს კან­ცე­ლა­რია და საქ­მის წარ­მოე­ბა. რა­მაც უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ ამბ­რო­სის აღშ­ფო­თე­ბა გა­მო­იწ­ვია "ვიდ­რე მე ვარ სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქი - აღ­ნიშ­ნავ­და იგი - სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს კან­ცე­ლა­რია იმ­ყო­ფე­ბა ჩემს გან­კარ­გუ­ლე­ბა­ში და ის არა­ვის არ გა­და­ეცე­მა. არ­სე­ბულ სა­ეკ­ლე­სიო კა­ნონ­თა გა­რე­შე ქუ­თა­ის­ში მომხ­დარ ყრი­ლო­ბის მი­ერ არ­ჩე­ულ სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დრო­ე­ბით მმართ­ვე­ლო­ბის მი­უ­ხე­და­ვად მი­სი პი­რა­დი შე­მად­გენ­ლო­ბი­სა მე ვერ ვცნობ"[31] ოპო­ზი­ციო­ნე­რებს მხა­რი ში­ნა­გან საქ­მე­თა კო­მი­სა­რი­ატ­მა და­უ­ჭი­რა, რო­მელ­მაც სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დრო­ე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბა გა­ა­ტა­რა რე­გისტ­რა­ცია­ში.

1927 წლის 4 იანვ­რის ში­ნა­გან საქ­მე­თა სა­ხალ­ხო კო­მი­სა­რია­ტის ბრძა­ნე­ბით უწ­მი­დეს ამბ­რო­სის ჩა­მ­ოართ­ვეს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო და სა­ე­პარ­ქიო კან­ცე­ლა­რია, რო­მე­ლიც გა­დაე­ცა სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დრო­ე­ბით მმართ­ვე­ლო­ბას. ში­ნა­გან საქ­მე­თა კო­მი­სა­რია­ტის სა­ხელ­ზე გაგ­ზავ­ნილ წე­რილ­ში 1927 წლის 12 იან­ვარს უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქი ამბ­რო­სი აღ­ნიშ­ნავ­და, რომ სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის მართ­ვა-გამ­გეო­ბის დე­ბუ­ლე­ბის თა­ნახ­მად სა­ეკ­ლე­სიო სფე­რო­ში მნიშვ­ნე­ლო­ვა­ნი გა­დაწყ­ვე­ტილ­ების მი­ღე­ბის უფ­ლე­ბა აქვს სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბას "ქუ­თაი­სის ყრი­ლო­ბა სა­ეკ­ლე­სიო კა­ნო­ნე­ბის მი­ხედ­ვით ოდ­ნა­ვაც არ შე­იძ­ლე­ბა ჩა­ით­ვა­ლოს კა­ნო­ნი­ერ კრე­ბად, ვი­ნაი­დან კა­ნო­ნიე­რად ითვ­ლე­ბა მხო­ლოდ ის კრე­ბა, რო­მე­ლიც მოწ­ვე­უ­ლია ეკ­ლე­სი­ის პირ­ველ მღვდელმ­თავ­რის­გან, კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის­გან. ხსე­ნე­ბუ­ლი ყრი­ლო­ბა არამც არ ყო­ფი­ლა მოწ­ვეუ­ლი ჩემს მი­ერ, არა­მედ პირ­და­პირ გა­მოც­ხა­დე­ბუ­ლი იყო ჩემ­გან და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს­გან უკა­ნო­ნოდ. ვი­საც ეკ­ლე­სი­ის კე­თილ­დ­ღეო­ბა სურს იმუ­შა­ვებს ჩემ­თან და კა­ნო­ნი­ერ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს­თან, მო­ამ­ზა­დებს მა­სა­ლებს მო­მა­ვა­ლი სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბი­სათ­ვის".[32] უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სის აზ­რით ქუ­თაი­სის ყრი­ლო­ბის მო­ნა­წი­ლე­თა არ­გუ­მენ­ტი სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს დღე­ვან­დელ შე­მად­გენ­ლო­ბას დი­დი ხა­ნია უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბის ვა­და გა­უ­ვი­დაო, სი­მართ­ლე იყო, მაგ­რამ სწო­რედ ქრის­ტე­ფო­რე ციც­ქიშ­ვი­ლი აი­ძუ­ლებ­და საბ­ჭოს ძველ წევ­რებს გა­ნეგრ­ძოთ მუ­შაო­ბა 1924-1925 წლებ­ში, რო­ცა კა­თა­ლი­კოს პატ­რი­არ­ქი და­პა­ტიმ­რე­ბუ­ლი იყო და მის მო­ვა­ლეო­ბას ქრის­ტე­ფო­რე ას­რუ­ლებ­და. მდგომარეობა დღითიდღე უფრო იძაბებოდა. ასეთ ვი­თა­რე­ბა­ში უწ­მი­დეს­მა ამბ­რო­სიმ მ­იი­ღო გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა შ­ეეწყ­ვი­ტა სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს საქ­მია­ნო­ბა და ორ ბა­ნა­კად გა­ყო­ფი­ლი სა­სუ­ლიე­რო პი­რე­ბი მი­ეწ­ვია მო­ლა­პა­რა­კე­ბა­ზე, რა­თა მი­ეღ­წი­ათ კონ­სე­სუ­სი­სათ­ვის მო­მა­ვალ სა­ეკ­ლე­სიო ყრი­ლო­ბამ­დე. იგი ში­ნა­გან საქ­მე­თა სა­ხალ­ხო კო­მი­სარს სთხო­ვ­და "ინე­ბოთ გან­კარ­გუ­ლე­ბა ჩა­მორ­თ­მეუ­ლი კან­ცე­ლა­რი­ის დაბ­რუ­ნე­ბი­სა, რა­თა მო­მე­ცეს სა­შუა­ლე­ბა შე­უ­ფერ­ხებ­ლად გან­ვაგრ­ძო მუ­შაო­ბა ჩემს თა­ნამშ­რომ­ლებ­თან ერ­თად".[33]

ასეთ რთულ ვი­თა­რე­ბა­ში, რო­ცა სა­ქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭომ, სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რ­იარქ­მა ამბ­რო­სიმ,  და­კარ­გეს  სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის მართ­ვის სა­და­ვეე­ბი, თვი­თონ ამბ­რო­სი იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­და სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის მე­ოთ­ხე სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბის მოწ­ვე­ვამ­დე სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს ნაცვ­ლად "შექმ­ნილ გა­რე­მოე­ბა­თა გა­მო, რო­მე­ლიც გა­მოწ­ვე­უ­ლია სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის მთლი­ა­ნო­ბი­სა და მშვი­დო­ბია­ნო­ბის ინ­ტე­რე­სე­ბი­დან, შევწყ­ვი­ტო სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს მუ­შაო­ბა და და­წე­სე­ბულ იქ­ნას სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დრო­ე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბა"[34]. უწ­მინ­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ ამბ­რო­სის ეს გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა ხელ­ფეხს უხს­ნი­და ე.წ. "რე­ფორ­მა­ტო­რებს" ხელ­ში ჩა­ეგ­დოთ ძა­ლა­უფ­ლე­ბა. მათ 1927 წლის 12 იანვ­რის გან­კარ­გუ­ლე­ბით ნი­ნოწ­მი­დის ეპარ­ქი­ის მმართ­ვე­ლო­ბი­დან გა­დაა­ყე­ნეს მიტ­რო­პო­ლი­ტი კა­ლისტ­რა­ტე. მა­ნამ­დე კი წე­რი­ლით მი­მარ­თეს "სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს მორწ­მუ­ნე სა­ზო­გა­დოე­ბას", რო­მელ­შიც აღ­ნიშ­ნუ­ლი იყო, თუ დრო­ზე არ იქ­ნა მი­ღე­ბუ­ლი ზო­მე­ბი სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის მართ­ვა-გამ­გეო­ბის გა­სა­უმ­ჯო­ბე­სებ­ლად იგი სა­ერ­თოდ გა­ნად­გურ­დე­ბაო. წე­რი­ლის ავ­ტო­რე­ბი სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს ბრალს სდებდ­ნენ უტაქ­ტო მოქ­მე­დე­ბა­ში, ეპის­კო­პოს და­ვი­თის უსა­მართ­ლოდ დას­ჯა­ში, რო­მელ­საც აბ­რა­ლე­ბენ მწვა­ლებ­ლო­ბას და გე­ნუ­ის კონ­ფე­რენ­ცია­ზე გაგ­ზავ­ნი­ლი სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს მე­მო­რან­დუ­მი­სად­მი უარ­ყო­ფით და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბას. მა­თი აზ­რით ეპის­კო­პოს და­ვი­თის მი­ერ შედ­გე­ნი­ლი სა­ეკ­ლე­სიო რე­ფორ­მე­ბის პრო­ექ­ტი არა­ვი­თარ მწვა­ლებ­ლო­ბას არ შე­ი­ცავ­და(;?)  ეპის­კო­პო­სი და­ვი­თი თურ­მე იმა­შიც მარ­თა­ლი იყო, რო­ცა და­პა­ტიმ­რე­ბულ კა­თა­ლი­კოზ-პატრიარქს ამბ­რო­სის და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს წევ­რებს "ჩე­კას" მსგავ­სად სთხოვ­და ე­ღია­რე­ბი­ნათ გე­ნუ­ის კონ­ფე­რენ­ცია­ზე გაგ­ზავ­ნი­ლი მე­მო­რან­დუ­მის ში­ნა­არ­სი, რო­გორც შეც­დო­მა. ქუ­თაი­სის კრე­ბის ზნე­ობ­რივ-მო­რა­ლუ­რი კრე­დო კარ­გად ჩანდა იმა­ში, რომ მან ეპის­კო­პოს და­ვი­თის ეს ქმე­დე­ბა ახს­ნა რო­გორც მო­ვა­ლეო­ბის შეს­რუ­ლე­ბა ერი­სა და ქვეყ­ნის წი­ნა­შე(?!) წე­რი­ლის ავ­ტო­რე­ბის აზ­რით ისი­ნი, ვინც არ თა­ნამშ­რომ­ლო­ბდნენ საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას­თან ­არი­ან "გა­მო­ფი­ტუ­ლი ჭკუ­ათ­ხე­ლი პატ­რიო­ტე­ბი".

ქუ­თაი­სის სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბის მო­ნა­წი­ლე­ნი მხო­ლოდ ერთ სა­კით­ხებ­ში არ ე­თან­ხ­მე­ბოდ­ნენ კო­მუ­ნის­ტებს, რომ სარწ­მუ­ნოე­ბა, არის ბარ­გი, რო­მე­ლიც აჩ­ლუნ­გებს კა­ცის გო­ნე­ბას. წე­რი­ლის ავ­ტო­რე­ბი სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს საქ­მია­ნო­ბას აც­ხა­დებდ­ნენ ძა­ლა­და­კარ­გუ­ლად. და მის ნაცვ­ლად და­არ­სე­ბულ დრო­ე­ბით გამ­გეო­ბას კა­ნო­ნიე­რად. ისინი აღშ­ფო­თე­ბულ­ნი იყვ­ნენ ეპის­კო­პოს ქრის­ტე­ფო­რეს მი­მართ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბით, კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ ამბ­რო­სის მი­ერ ხუ­თი ეპის­კო­პო­სის კურთ­ხე­ვით, კა­ლისტ­რა­ტე ცინ­ცა­ძის გა­მიტ­რო­პო­ლი­ტე­ბით, ისი­ნი ბრალს სდებდ­ნენ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს იმა­შიც, რომ ვერ გან­ხორ­ცი­ელ­და სრუ­ლი ტე­რი­ტო­რიუ­ლი ავ­ტო­კე­ფა­ლია, ვერ მოგ­ვარ­და ურ­თი­ერ­თო­ბა სხვა ავ­ტო­კე­ფა­ლურ ეკ­ლე­სი­ებ­თან.

"ქუ­თაი­სის კრე­ბის მო­ნა­წი­ლე­თა მი­ზა­ნია-აღ­ნიშ­ნუ­ლი იყო მი­მართ­ვა­ში- სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის მართ­ვა-გამ­გეო­ბა ჩა­ა­ყე­ნოს ნორ­მა­ლურ კა­ლა­პოტ­ში, გა­რე­შე პო­ლი­ტი­კი­სა, მის სრულ ავ­ტო­კე­ფა­ლო­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე... ჩვენ რე­ფორ­მე­ბის ჟი­ნით არ ვართ შეპყ­რო­ბილ­ნი და არც ვა­პი­რებთ მათ შე­მო­ღე­ბას. თუ ამას სა­ჭი­როდ არ და­ი­ნა­ხავს სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბა სხვა ავ­ტო­კე­ფა­ლურ მართლ­მა­დი­დე­ბელ ეკ­ლე­სი­ებ­თან შე­თანხ­მე­ბით".[35]

თუ კრი­ტი­კუ­ლად გან­ვი­ხი­ლავთ ქუ­თაი­სის სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბის მი­ერ შედ­გე­ნილ წე­რილს მა­თი ავ­ტო­რე­ბის სურ­ვი­ლის სა­წი­ნ­ააღმ­დე­გოდ ბევრ უზუს­ტო­ბა­სა და შე­უ­სა­ბა­მო­ბას და­ვი­ნა­ხავთ. ეპის­კო­პოს და­ვითს მწვა­ლებ­ლო­ბა­ში ბრა­ლი იმი­ტომ დ­აე­დო, რომ მის მი­ერ შედ­გენ­ლი სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის რე­ფორ­მის პრო­ექ­ტი ეხე­ბო­და, რო­გორც მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის დოგ­მე­ბის, ასე­ვე, მის "ცხოვ­რე­ბას­თან სი­ახ­ლო­ვის" წა­დი­ლით სრულ გა­თა­ნა­მედ­რო­ვე­ბას, რაც აშ­კა­რად მი­უ­ღე­ბე­ლი იყო, იგი გა­მო­იწ­ვევ­და, რო­გორც მორწ­მუ­ნე მრევ­ლის ეკ­ლე­სიი­დან განდ­გო­მას, ასე­ვე გა­ა­მართ­ლებ­და რუ­სე­თის ეკ­ლე­სი­ის წარ­მო­მად­გე­ნელ­თა ცი­ლის­წა­მე­ბას მსოფ­ლი­ოს მართლ­მა­დი­დე­ბელ ეკ­ლე­სიე­ბის თვალ­ში, თით­ქოს­და სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია გა­ნუდ­გა მართლ­მა­დი­დებ­ლო­ბას და მწვა­ლებ­ლო­ბამ მო­იც­ვა. გარ­და ამი­სა საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­სათ­ვის მი­სა­ღე­ბი იყო და ან­ტი­რე­ლი­გიუ­რი პრო­პა­გან­დის ჩარ­ჩო­ებ­ში ჯდე­ბო­და საეკლესიო ხა­ტების უარ­ყო­ფა, სა­ეკ­ლე­სიო დღე­სას­წაუ­ლე­ბის შემ­ცი­რე­ბა, სა­სუ­ლიე­რო პი­რე­ბის მი­ერ სა­ეკ­ლე­სიო შე­სა­მო­სელ­ზე და ბერ-მო­ნაზვ­ნო­ბა­ზე უა­რის თქმა. რაც შე­ე­ხე­ბო­და სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს მი­ერ ეპის­კო­პოს და­ვი­თის უსა­მართ­ლოდ დას­ჯის საკითხს, ეპის­კო­პო­სი და­ვი­თი თა­ვის თავს დას­ჯილს უწო­დებ­და იმის გა­მო, რომ იგი ქუ­თა­თე­ლო­ბი­დან გა­დაჰ­ყავ­დათ მაწყ­ვე­რე­ლად. უზ­ნეო­ბა იყო იმ ქართ­ვე­ლი პატ­რიო­ტე­ბის აუ­გად მოხ­სე­ნიე­ბა, რო­მელ­ნიც მთე­ლი თა­ვი­სი შე­გნე­ბით იბრ­ძოდ­ნენ საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის წი­ნ­ააღმ­დეგ, სა­ქართ­ვე­ლოს და­მოუ­კი­დებ­ლო­ბის ­იდე­ით. რაც შე­ე­ხე­ბო­და ეპის­კო­პოს ქრის­ტე­ფო­რეს დევ­ნა-შე­ვიწ­როე­ბას იგი არა­სო­დეს დევ­ნილ-შე­ვიწ­როე­ბუ­ლი არ ყო­ფი­ლა, თუ მას მოსთ­ხო­ვეს თბი­ლი­სის და­ტო­ვე­ბა 1925 წელს ეს გა­მოწ­ვეუ­ლი იყო მი­სი და­უ­ო­კე­ბე­ლი სურ­ვი­ლით, რა­თა სა­პა­ტიმ­რო­ში მყო­ფი სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქი ამბ­რო­სი გა­დაე­ყე­ნე­ბი­ნა და მის ნაცვ­ლად თვი­თონ გა­პატ­რი­არ­ქე­ბუ­ლი­ყო.

თუმ­ცა აწ უკ­ვე მიტ­რო­პო­ლიტ­მა ქრის­ტე­ფო­რემ ქუ­თაი­სის სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბით გულ­მო­ცე­მულ­მა 1927 წლის თე­ბერვ­ლის და­საწ­ყის­ში უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი ამბ­რო­სი ფაქ­ტიუ­რად ჩა­მოა­შო­რა სა­ეკ­ლე­სიო მართ­ვა-გამ­გეო­ბის საქ­მეს. მარ­თა­ლია უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სის 1927 წლის 2 თე­ბერვ­ლის განც­ხა­დე­ბა­ზე სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის მართ­ვა-გამ­გეო­ბის დრო­ე­ბი­თი კო­მი­ტე­ტი სცნობ­და თუ არა მას სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქად 19 დღის შემ­დეგ უპა­სუ­ხეს: "ისი­ნი სცნობდ­ნენ მი­სი უწ­მი­დე­სო­ბის უზე­ნაე­სო­ბას, გა­მოთ­ქ­ვამდ­ნენ მწუ­ხა­რე­ბას იმის გა­მო, რომ მისი უწ­მი­დე­სო­ბა ა­ვადმ­ყო­ფო­ბის გა­მო მოკ­ლე­ბუ­ლია ამ­ჟა­მად შეძ­ლე­ბას პი­რა­დად საქ­მის ხელმძღ­ვა­ნე­ლო­ბი­სას, გა­მოთ­ქ­ვამდ­ნენ იმედს, რომ ღვთის შე­წევ­ნით, მა­ლე და­უბ­რუნ­დე­ბო­და მშობ­ლიუ­რი ეკ­ლე­სი­ის სა­სარ­გებ­ლო მოღ­ვა­წეო­ბას"[36]. მაგ­რამ რე­ა­ლუ­რად ისი­ნი არ ემორ­ჩი­ლე­ბოდ­ნენ სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატრიარქს.

1927 წლის 28 თე­ბერ­ვალს სა­ქართ­ვე­ლოს სა­ეკ­ლე­სიო დრო­ე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბის სა­ხე­ლით მიტ­რო­პო­ლიტ­მა ქრის­ტე­ფო­რემ განც­ხა­დე­ბით მი­მარ­თა სა­ქართ­ვე­ლოს ცენტ­რა­ლურ აღ­მას­რუ­ლე­ბელ კო­მი­ტეტს, რო­მელ­შიც აღ­ნიშ­ნუ­ლი იყო, რომ სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სია უარს აც­ხა­დებ­და საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას­თან კონფ­რო­ტა­ცია­ზე და მხარს უჭერ­და მას­თან თა­ნამშ­რომ­ლო­ბას. "მი­ვე­სალ­მე­ბი სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას და ვუ­სურ­ვებ მას ნა­ყო­ფი­ერ მოქ­მე­დე­ბას ქვეყ­ნის კულ­ტუ­რულ-ეკო­ნო­მი­კურ წარ­მა­ტე­ბა­ში იმ ზო­მამ­დე, რომ არ­სე­ბუ­ლი დი­დი კავ­ში­რი საბ­ჭო­თა რეს­პუბ­ლი­კე­ბი­სა უფ­რო განმტ­კი­ცე­ბუ­ლი­ყოს და თა­ვის შე­მოქ­მე­დე­ბითს მუ­შაო­ბით, ერ­თა შო­რის სა­მარ­თ­ლია­ნო­ბის დამ­ყა­რე­ბით, კი­დევ უფ­რო მე­ტი მიმ­ზიდ­ვე­ლი ყო­ფი­ლი­ყოს კავ­ში­რის გა­რე­შე მყოფ ერ­თათ­ვის".[37] მიტ­რო­პო­ლი­ტი ქრის­ტე­ფო­რე ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­სა­გან მო­ით­ხოვ­და სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ას მი­ცე­მო­და სა­შუა­ლე­ბა ემოქ­მე­და არ­სე­ბუ­ლი დეკ­რე­ტე­ბი­სა და გან­კარ­გუ­ლე­ბა­თა ფარგ­ლებ­ში. იგი აღ­ნუს­ხავ­და იმ დარღ­ვე­ვებს, რო­მელ­ნიც ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას ად­გი­ლობ­რი­ვი თუ ცენტ­რა­ლუ­რი ორ­გა­ნოე­ბის მი­ერ ხდე­ბო­და რე­ლი­გი­ის მი­მართ. სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დრო­ე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბა მო­ით­ხოვ­და "ეკ­ლე­სიე­ბის გახს­ნის შე­სა­ხებ ეც­ნო­ბოს ად­გი­ლობ­რივ ხე­ლი­სუ­ფალთ, რომ ისი­ნი არ აბრ­კო­ლებდ­ნენ ეკ­ლე­სიე­ბის გახს­ნას".[38] აუ­ცი­ლე­ბე­ლი იყო თე­ლა­ვის, ბა­თუ­მის, ოზურ­გე­თის, ვარ­ძი­ის, მცხე­თის ქალ­თა, ხირ­სის, მარტ­ყო­ფის, მო­წა­მე­თას, შე­მოქ­მე­დის ეკ­ლე­სიე­ბის დაბ­რუ­ნე­ბა მორწ­მუ­ნე­თათ­ვის. წე­რილ­ში აგ­რეთ­ვე სა­უ­ბა­რი იყო ეკ­ლე­სია-მო­ნასტ­რე­ბი­დან გა­ტა­ნი­ლი სა­ეკ­ლე­სიო წიგ­ნე­ბის, ზა­რე­ბის, სამღვ­დელმ­თავ­რო შე­სა­მო­სე­ბის დაბ­რუ­ნე­ბის აუ­ცი­ლებ­ლო­ბის შე­სა­ხებ. სა­ქართ­ვე­ლოს ეკლესიის დრო­ე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბა სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის ნორ­მა­ლუ­რი ფუნქ­ციო­ნი­რე­ბი­სათ­ვის სა­ჭი­როდ მი­იჩ­ნევ­და სოფ­ლის სამღვ­დე­ლოე­ბი­სათ­ვის მი­წის ნორ­მის დაბ­რუ­ნე­ბას, სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის მმართ­ვე­ლო­ბას მი­ცე­მო­და უფ­ლე­ბა სა­ეკ­ლე­სიო კა­ლენ­და­რის, სა­ეკ­ლე­სიო წიგ­ნე­ბის, სა­ეკ­ლე­სიო ჟურ­ნა­ლე­ბის გა­მო­ცე­მი­სა, რო­გორც ამას აკე­თე­ბენ რუ­სეთ­სა და სომ­ხეთ­ში. ასე­ვე დღის წეს­რიგ­ში იდ­გა ეკ­ლე­სიე­ბის შე­ფა­სე­ბი­თი გა­და­სა­ხა­დის და სამღვ­დე­ლო კან­დი­დატ­თათ­ვის კურ­სე­ბის და­არ­სე­ბის სა­კით­ხი. დრო­ე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბის აზ­რით "სა­ეკ­ლე­სიო საქ­მე­თა შე­სა­ხებ დეკ­რე­ტე­ბი და გან­კარ­გუ­ლე­ბა­ნი თუ გა­ტა­რე­ბუ­ლი იქ­ნე­ბა ცხოვ­რე­ბა­ში, ამით მორწ­მუ­ნე­ნი მე­ტის ნდო­ბი­თა და ერთ­გუ­ლე­ბით გა­ნისჭ­ვა­ლე­ბა საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­სად­მი".[39]

საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი, რა თქმა უნ­და, კმა­ყო­ფი­ლე­ბას გა­მოთ­ქ­ვამდ­ნენ სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის შიგ­ნით არ­სე­ბუ­ლი და­პი­რის­პი­რე­ბე­ბის გა­მო, სა­ზო­გა­დოე­ბი­სათ­ვის თვა­ლი­სახ­ვე­ვის მიზ­ნით ზო­გი­ერთ დათ­მო­ბა­ზეც მი­დი­ოდ­ნენ, რა­თა სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დრო­ე­ბი­თი მართ­ვა-გამ­გეო­ბის ავ­ტო­რი­ტე­ტი აე­მაღ­ლე­ბი­ნათ, ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­სათ­ვის სავ­სე­ბით მი­სა­ღე­ბი იყო გე­ნუ­ის კონ­ფე­რე­ცია­ზე გაგ­ზავ­ნი­ლი მე­მო­რან­დუ­მის ავ­ტო­რე­ბი რაც შე­იძ­ლე­ბა მა­ლე ჩა­მოე­შო­რე­ბი­ნათ სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის მართ­ვა-გამ­გეო­ბი­დან. მიტ­რო­პო­ლიტ­მა ქრის­ტე­ფო­რემ, რო­მე­ლიც თა­ვის თავს, ხან სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დრო­ე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბის თამჯ­დო­მა­რის მა­გი­ერ ან თავმჯ­დო­მა­რეს უწო­დებ­და უწ­მი­დეს და უნე­ტა­რეს სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ ამბ­რო­სის ნაცვ­ლად. 1927 წლის 22 მარტს უწ­მი­დეს ამბ­რო­სის გა­მო­უც­ხა­და, რომ იგი გან­თა­ვი­სუფ­ლე­ბუ­ლია საქ­მის წარ­მოე­ბი­სა­გან, ე.ი. სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის მმართ­ვე­ლო­ბი­დან "ამის გა­მოც­ხა­დე­ბის მეო­რე დღეს 23 მარტს მან და­კარ­გა მეტყ­ვე­ლე­ბის უნა­რი, 27 მარტს გო­ნე­ბა, 29 მარტს დი­ლის 3 სა­ათ­ზე იგი გარ­და­იც­ვა­ლა".[40]

სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი ამბ­რო­სის გარ­დაც­ვა­ლე­ბის შემ­დეგ სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დრო­ე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბა შე­უდ­გა მე-4 სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბის მოწ­ვე­ვის სამ­ზა­დისს, აღ­ნიშ­ნულ კრე­ბას უნ­და აერ­ჩია სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქი, დ­აემტ­კი­ცე­ბი­ნა სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის მართ­ვა-გამ­გეო­ბის დე­ბუ­ლე­ბა, გა­ნე­საზ­ღვ­რა  საბ­ჭო­თა  ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას­თან თა­ნამშ­რომ­ლო­ბის ძი­რი­თა­დი მი­მარ­თუ­ლე­ბა­ნი. მარ­ტი­დან ივ­ნი­სამ­დე დრო­ე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბის წი­ნა­და­დე­ბით და­იწ­ყო იმ სა­სუ­ლიე­რო პი­რე­ბის დევ­ნა-შე­ვიწ­როე­ბა, რო­მელ­ნიც ერთ­გულ­ნი იყვ­ნენ უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი ამბ­რო­სი­სა და სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო­სი. ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მი­ერ წარ­მოე­ბულ ან­ტი­რე­ლი­გი­ურ პრო­პა­გან­დას და რეპ­რე­სი­ებს და­ერ­თო სა­სუ­ლიე­რო მმართ­ვე­ლო­ბის მხრივ რეპ­რე­სიე­ბიც. მათ ბრა­ლი ედე­ბო­დათ ან­ტი­საბ­ჭო­თა საქ­მია­ნო­ბა­ში და ითვ­ლე­ბოდ­ნენ საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მტრე­ბად.

მიტ­რო­პო­ლი­ტი კა­ლისტ­რა­ტე, რო­მე­ლიც დრო­ე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბი­სათ­ვის არა­სა­სურ­ვე­ლი პი­როვ­ნე­ბა იყო დარ­ჩა მხო­ლოდ ქა­შუე­თის ეკ­ლე­სი­ის წინამძღვ­რად. რო­გორც ჩანს სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დრო­ე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბა გრძნობ­და ამ უხერ­ხუ­ლო­ბას, ალ­ბათ ამით იყო გან­პი­რო­ბე­ბუ­ლი 1927 წლის 4 აპ­რილს მიტ­რო­პო­ლიტ ქრის­ტე­ფო­რეს წე­რი­ლი კა­ლისტ­რა­ტე­სად­მი: "ძა­ლი­ან უხერ­ხუ­ლია, რომ თქვენ მხო­ლოდ სამ­რევ­ლო მღვდლის თა­ნამ­დე­ბო­ბა­ზე გსურთ დარ­ჩე­ნა ქა­შუ­ეთ­ში. თქვე­ნი დღე­ვან­დე­ლი მდგო­მა­რეო­ბა მრა­ვალ­ნაი­რად არ არის სა­სურ­ვე­ლი, რა­ზე­დაც აქ არ მინ­და სიტყ­ვა გა­ვაგრ­ძე­ლო. გთხოვთ შე­მატ­ყო­ბი­ნოთ თქვე­ნი აზ­რი, დას­თან­ხმ­დე­ბით თუ არა მ­იი­ღოთ მართ­ვა-გამ­გეო­ბა­ში რო­მე­ლი­მე ეპარ­ქია, რომ­ლის მართ­ვა შე­გიძ­ლი­ათ თბი­ლი­სი­დან მხო­ლოდ იმ პი­რო­ბით, რომ დიდ დღე­სას­წაუ­ლებ­ში სწი­როთ ხოლ­მე თქვენს ეპარ­ქია­ში".[41] მიტ­რო­პო­ლიტ­მა კა­ლისტ­რა­ტემ ამ წი­ნა­და­დე­ბა­ზე უა­რი გა­ნაც­ხა­და, ვი­ნაი­დან მისთ­ვის ცხა­დი იყო, რომ მიტ­რო­პო­ლიტ ქრის­ტე­ფო­რე­სა და მი­სი მომხ­რეე­ბი­სათ­ვის მიტ­რო­პო­ლიტ კა­ლისტ­რა­ტეს თბი­ლის­ში ყოფ­ნა მი­უ­ღე­ბე­ლი იყო და თუ იგი რო­მე­ლი­მე ეპარ­ქი­ის მმართ­ვე­ლო­ბას და­თან­ხმ­დე­ბო­და თბი­ლი­სი­დან წასვ­ლა მო­უ­წევ­და. მიტ­რო­პო­ლი­ტი ქრის­ტე­ფო­რე ცდი­ლობ­და მორწ­მუ­ნე ქართ­ვე­ლო­ბის თვალ­ში ისე წარ­მო­ჩე­ნი­ლი­ყო, რომ თით­ქოს მიტ­რო­პო­ლიტ კა­ლისტ­რა­ტეს­თან არა­ვი­თა­რი უ­თანხ­მოე­ბა არ ჰქონ­და. ამის დას­ტუ­რია მი­სი წე­რი­ლი კა­ლისტ­რა­ტე ცინ­ცა­ძი­სად­მიგაგზავნილი 1927 წლის 7 აპრილს "დი­დად პა­ტივ­ცე­მუ­ლო მე­უ­ფეო და ძმაო კა­ლისტ­რა­ტე! საქ­მის გა­მო სო­ხუმ­ში მივ­დი­ვარ და შე­იძ­ლე­ბა ერთ-ორ კვი­რას და­მაგ­ვი­ან­დეს. გთხოვთ ბზო­ბას, დიდ ხუთ­შა­ბათს და თუ მა­ნამ­დე ვერ დავბ­რუნ­დი აღდ­გო­მის პირ­ველ დღე­საც სწი­როთ სი­ონ­ში".[42]

დრო­ე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბა ცდი­ლობ­და გა­რეგ­ნუ­ლად მა­ინც მიტ­რო­პო­ლიტ კა­ლისტ­რა­ტეს მხარ­და­ჭე­რას, მა­ტე­რია­ლურ დახ­მა­რე­ბას, რომელიც მას შეექმნა ქა­ლიშ­ვი­ლის ა­ვადმ­ყო­ფო­ბის გა­მო. 1927 წლის 15 ივ­ნისს დრო­ე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბის კან­ცე­ლა­რიი­დან მიტ­რო­პო­ლიტ კა­ლისტ­რა­ტეს ასე­თი ში­ნა­არ­სის წე­რი­ლი მი­უ­ვი­და "მ­იი­ღო რა მხედ­ვე­ლო­ბა­ში მი­სი შრო­მა სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის უზე­ნა­ეს და­წე­სე­ბუ­ლე­ბა­ში და მა­ტე­რია­ლუ­რი შე­ვიწ­როე­ბა, რო­მელ­საც გა­ნიც­დის ქა­ლიშ­ვი­ლის ხანგრძ­ლი­ვი ა­ვადმ­ყო­ფო­ბის გა­მო და­ად­გი­ნა: მ­იე­ცეს მიტ­რო­პო­ლიტ კა­ლისტ­რა­ტეს ერთდ­როუ­ლი დახ­მა­რე­ბის სა­ხით რვა თუ­მა­ნი".[43] მაგ­რამ იმ და­უმ­სა­ხუ­რე­ბე­ლი გუ­ლისტ­კე­ნი­სა და შე­უ­რაცხ­ყო­ფის შემ­დეგ რაც მიტ­რო­პო­ლიტ­მა კა­ლისტ­რა­ტემ ბო­ლო წლებ­ში გა­დაი­ტა­ნა მან უა­რი გა­ნაც­ხა­და ასე­თი დახ­მა­რე­ბის მი­ღე­ბა­ზე, თუმ­ცა სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დრო­ე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბი­სად­მი გაგ­ზავ­ნილ პა­სუხ­ში წერ­და, რომ, რო­ცა სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია ფი­ნან­სურ გა­ჭირ­ვე­ბას გა­ნიც­დი­და მის მი­ერ ასე­თი დახ­მა­რე­ბის მი­ღე­ბა არას­წო­რი იქ­ნე­ბო­და, ამას­თა­ნა­ვე იგი აღ­ნიშ­ნავ­და,  "1927 წლის ივ­ნი­სის 14 გან­ჩი­ნე­ბა რამ­დე­ნა­დაც მო­უ­ლოდ­ნე­ლია ჩემთ­ვის, იმ­დე­ნად და­მაკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბე­ლიც (ზნე­ობ­რი­ვად) რა­ღაც "შრო­მა" გა­მი­წე­ვია, რო­მე­ლიც ექვ­სი თვის წინ არ ჩან­და-ო".[44]

სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დრო­ე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბა ცდი­ლობ­და მე-4 სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბის დე­ლე­გა­ტე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბა სა­ეკ­ლე­სიო სფე­რო­ში რე­ფორ­მე­ბის, ძველი სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს მო­წი­ნ­ააღმ­დე­გე დე­ლე­გა­ტე­ბით შე­ევ­სო. 1927 წლის 20 ივ­ნისს სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დრო­ე­ბით­მა მმართ­ვე­ლო­ბამ იმს­ჯე­ლა სა­ეკ­ლე­სიო კრებაზე არამ­მართ­ველ მღვდელმ­თა­ვარ­თა მოწ­ვე­ვის შე­სა­ხებ და და­ად­გი­ნა, რომ ასე­თი მღვდელმ­თავ­რე­ბი მხო­ლოდ სა­თათ­ბი­რო ხმის უფ­ლე­ბით მი­ეწ­ვი­ათ. ამის გა­მო მიტ­რო­პო­ლიტ კა­ლისტ­რა­ტეს თა­ვის დღი­ურ­ში ჩა­უ­წე­რია "ჯერ ა­მიკრ­ძა­ლეს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო­ში მუ­შაო­ბა, მე­რე ეპარ­ქი­ის მართ­ვა-გამ­გეო­ბა; მე-4 კრე­ბა­ზე მიწ­ვეუ­ლი ვი­ყა­ვი სა­თათ­ბი­რო ხმით გაკ­რე­ჭილ მღვდე­ლებ­თან თა­ნაბ­რად".[45]

სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის მე-4 სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბა მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და 1927 წლის 21-27 ივ­ნისს. კრე­ბამ მუ­შაო­ბა და­იწ­ყო სამ­შა­ბათს დი­ლის 10 სა­ათ­ზე სიო­ნის სა­პატ­რი­არ­ქო ტა­ძარ­ში. კრე­ბა შე­სა­ვა­ლი სიტყ­ვით გახს­ნა სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დრო­ე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბის თავმჯ­დო­მა­რემ, ცხუმ-აფ­ხა­ზე­თის მიტ­რო­პო­ლიტ­მა ქრის­ტე­ფო­რემ. სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბის დღის წეს­რი­გი: 1. "სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის მართ­ვა-გამ­გეო­ბის დე­ბუ­ლე­ბის დამტ­კი­ცე­ბა; 2. დეკ­ლა­რა­ცია საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მთავ­რო­ბი­სად­მი, მას­თან სა­ერ­თო ენის გა­მო­ნახ­ვის, რა­თა თა­ვი­დან იქ­ნეს აცი­ლე­ბუ­ლი ყო­ველგ­ვა­რი გა­უ­გებ­რო­ბა­ნი; 3. სა­შუა­ლე­ბა­ნი და ღო­ნის­ძიე­ბა­ნი 1923 წლის 18 იანვ­რის მთავ­რო­ბის დად­გე­ნი­ლე­ბის ეკ­ლე­სი­ის სა­ხელმ­წი­ფო­დან გა­მო­ყო­ფის ცხოვ­რე­ბა­ში გა­სა­ტა­რებ­ლად"; 4. სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის არ­ჩევ­ნე­ბი".[46]

სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბამ ცხა­რე დის­კუ­სი­ის შემ­დეგ დ­აამტ­კი­ცა სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის მართ­ვა-გამ­გეო­ბის ახა­ლი დე­ბუ­ლე­ბა კრე­ბის მო­ნა­წი­ლე­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბა მკაც­რად აკ­რი­ტი­კებ­და 1917 წლი­დან 1926 წლის დე­კემბ­რამ­დე მოქ­მედ სა­ქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს, თვლიდ­ნენ რომ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს რო­ლი გა­ნუ­ზომ­ლად დი­დი იყო, რომ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო მმართ­ველ მღვდელმ­თა­ვარ­თა და­უ­კით­ხა­ვად წყვეტ­და მნიშვ­ნე­ლო­ვან სა­ეკ­ლე­სიო სა­კით­ხებს. ასე­ვე კრი­ტი­კის ქარ­ცეც­ხლ­ში გა­ა­ტა­რეს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს ან­ტი­საბ­ჭოუ­რი პო­ზი­ცია, მის წევ­რებს ბრა­ლი დას­დეს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას­თან კონფ­რო­ტა­ცია­ში. ახა­ლი სა­ეკ­ლე­სიო დე­ბუ­ლე­ბის თა­ნახ­მად სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს ნაცვ­ლად იქმ­ნე­ბო­და "მუდ­მი­ვი კრე­ბა, ანუ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სი­ნო­დი, რომ­ლის შე­მად­გენ­ლო­ბა­ში იყვ­ნენ ყვე­ლა მმართ­ვე­ლი მღვდელმ­თავ­რე­ბი და ექვ­სი წევ­რი. სი­ნო­დის წევ­რე­ბი და მა­თი ექვ­სი კან­დი­და­ტი აღირ­ჩე­ვი­ან სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბის მი­ერ, რო­გორც დე­ლე­გატ­თა, ისე არა­დე­ლე­გატ­თა­გან. ნა­ხე­ვა­რი არ­ჩეუ­ლი წევ­რე­ბი­სა და მა­თი კან­დი­და­ტე­ბი­სა ­უთუ­ოდ სამღვ­დე­ლო პირ­ნი უნ­და იყვ­ნენ".[47] საკათალიკოზო საბჭოს გაუქმება საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიის მმართველობაში დემოკრატიულ წესზე უარს და კათალიკოზ-პატრიარქის განუსაზღვრელ ძალაუფლებას ამკვიდრებდა. ეკლესია საზოგადოებისათვის ჩაკეტილ ორგანიზაციად იქცეოდა. მიტ­რო­პო­ლიტ­მა ქრის­ტე­ფო­რემ "დი­დი დამ­სა­ხუ­რე­ბი­სათ­ვის" ქუ­თა­თე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტი და­ვი­თი (კა­ჭა­ხი­ძე) სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის მო­საყდ­რედ გა­მო­აც­ხა­და. (იხ. სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის მართ­ვა-გამ­გეო­ბის დე­ბუ­ლე­ბის №2 შე­ნიშვ­ნა გვ.1). ახა­ლი დე­ბუ­ლე­ბით მართლ­მა­დი­დე­ბელ ეკ­ლე­სია­ში უპ­რე­ცე­დენ­ტო კა­ნო­ნი მკვიდრ­დე­ბო­და "ეპის­კო­პო­ზი, თუ იგი ეპარ­ქი­ის მმართ­ვე­ლი არ არის, ანუ ქო­რე­პის­კო­პო­ზო­ბას არ ას­რუ­ლებს და ად­გი­ლობ­რივ სა­ე­პარ­ქიო და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სი­ნო­დის ნე­ბართ­ვით ას­რუ­ლებს მხო­ლოდ სამ­რევ­ლო მღვდლის მო­ვა­ლეო­ბას, სწი­რავს ფი­ლონ­ში და პა­ნა­ღის გა­რე­შე წირ­ვა-ლოც­ვა­ში მის ეკ­ლე­სია­ში მო­იხ­სე­ნე­ბა მხო­ლო კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის და ად­გი­ლობ­რივი მღვდე­ლმ­თავ­რის სა­ხე­ლე­ბი".[48] ეპის­კო­პოს სტე­ფა­ნეს მგზნე­ბა­რე სურ­ვი­ლი "ჩვე­ნი სა­ეკ­ლე­სიო დე­ბუ­ლე­ბა უნ­და იყოს სა­ქართ­ვე­ლოს ავ­ტო­კე­ფა­ლუ­რი ეკ­ლე­სი­ის მყა­რი და შე­ურ­ყე­ვე­ლი სა­ფუძ­ვე­ლი და არა წა­რა­მა­რად ცვა­ლე­ბა­დი რა­ღაც მო­საზ­რე­ბა­თა გა­მო" დარ­ჩა გა­ნუ­ხორ­ციე­ლე­ბელ ოც­ნე­ბად.

სა­ეკ­ლე­სიო დე­ბუ­ლე­ბას, რო­მელ­საც რა­ღაც გან­სა­კუთ­რე­ბულ იმედს უკავ­ში­რებდ­ნენ "გა­ნახ­ლე­ბი­სა და რე­ფორ­მე­ბის~ ოპო­ზი­ციუ­რი სა­სუ­ლიე­რო პი­რე­ბი დი­დი არა­ფე­რი სა­სი­კე­თო გავ­ლე­ნის მოხ­დე­ნა შე­ეძ­ლო სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის ინ­ტე­რე­სე­ბი­სათ­ვის... რო­გორც ირკ­ვე­ვა ე. წ. “რე­ფორ­მატორე­ბი" უფ­რო პი­რა­დუ­ლი მო­საზრე­ბით უპი­რის­პირ­დე­ბოდ­ნენ სა­კათ­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს ძველ შე­მად­გენ­ლო­ბას. სა­ბედ­ნიე­როდ მათ არც არ­სე­ბულ ეპარ­ქია­თა შემ­ცი­რე­ბა უც­დი­ათ, რო­გორც თა­ვი­დან ჰქონ­დათ განზ­რა­ხუ­ლი.

მე-4 სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბა­ზე ერთ-ერ­თი მთა­ვა­რი სა­კით­ხი იყო საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას­თან თა­ნამშ­რომ­ლო­ბი­სა და ლო­ი­ა­ლუ­რი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბის კურ­სის გან­საზ­ღვ­რა. კრე­ბის მო­ნა­წი­ლე­თა დიდ ნა­წილს გუ­ლუბ­რყ­ვი­ლოდ სჯე­რო­და, რომ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ეკ­ლე­სიი­სად­მი მტრუ­ლი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბის მი­ზე­ზი წი­ნან­დე­ლი სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო და გე­ნუ­ის კონ­ფე­რენ­ცია­ზე გაგ­ზავ­ნი­ლი მე­მო­რან­დუ­მი იყო. სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბამ დაგ­მო საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას­თან კონფ­რონ­ტა­ცი­ის კურსი და გა­ნაც­ხა­და, რომ იგი ა­ღია­რებ­და საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას, რო­გორც ერ­თა­დერთ კა­ნო­ნი­ერ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას, რო­მე­ლიც გა­მო­ხა­ტავ­და ქართ­ვე­ლი ხალ­ხის ნე­ბას.

კრე­ბა­ზე დაწვ­რი­ლე­ბით გა­ნი­ხი­ლეს საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მი­ერ სა­ქართ­ვე­ლოს სო­ცია­ლის­ტურ საბ­ჭო­თა რეს­პუბ­ლი­კა­ში სინ­დი­სის შე­სა­ხებ კა­ნო­ნის გან­სა­ხორ­ციე­ლებ­ლად მი­ღე­ბუ­ლი დო­კუ­მენ­ტე­ბი. ძი­რი­თა­დი კა­ნო­ნი ეყრდ­ნო­ბო­და სა­ქართ­ვე­ლოს რევ­კო­მის 1921 წლის 15 აპ­რი­ლის №21 დად­გე­ნი­ლე­ბას "ეკ­ლე­სი­ის სა­ხელმ­წი­ფო­სა­გან და სკო­ლის ეკ­ლე­სიი­სა­გან ჩა­მო­შო­რე­ბის შე­სა­ხებ". 1923 წელს იუს­ტი­ცი­ის სა­ხალ­ხო კო­მი­სა­რი­ატ­თან დ­აარს­და სპე­ცია­ლუ­რი სა­ეკ­ლე­სიო კო­მი­სია, რო­მე­ლიც იხი­ლავ­და ეკ­ლე­სიე­ბის და­ხურ­ვას­თან ან გახს­ნას­თან და­კავ­ში­რე­ბულ სა­კით­ხებს. სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბა­ზე აღ­ნიშ­ნეს, რომ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ად­გი­ლობ­რი­ვი ორ­გა­ნოე­ბის მი­ერ სინ­დი­სის თა­ვი­სუფ­ლე­ბის კა­ნო­ნი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე აუ­ცი­ლე­ბე­ლი იყო ხე­ლი არ შე­ე­შა­ლათ ეპარ­ქი­ებ­ში ეკ­ლე­სიე­ბის ფუნქ­ციო­ნი­რე­ბი­სათ­ვის. თუ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ად­გი­ლობ­რი­ვი ორ­გა­ნოე­ბი არ ას­რუ­ლებდ­ნენ ცენტ­რა­ლუ­რი ორ­გა­ნოე­ბის დად­გე­ნი­ლე­ბებს ასე­თი ფაქ­ტე­ბი აღე­ნუს­ხათ და რე­ა­გი­რე­ბი­სათ­ვის გა­დაე­ცათ მთავ­რო­ბი­სათ­ვის.

26 ივ­ნისს ჩა­ტარ­და სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის არ­ჩევ­ნე­ბი, სა­დაც წარ­მოდ­გე­ნი­ლი იყო ცხუმ-აფ­ხა­ზე­თის მიტ­რო­პო­ლი­ტის, ქრის­ტე­ფო­რე ციც­ქიშ­ვი­ლის კან­დი­და­ტუ­რა. იგი ერთხ­მად არ­ჩე­ულ იქ­ნა სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქად ქრის­ტე­ფო­რე III სა­ხელ­წო­დე­ბით. კრების მონაწილის ივანე პურადაშვილის აზრით ახალი პატრიარქი უფრო ხელისუფლების დასმული იყო ვიდრე არჩეული. კრე­ბა­ზე გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი მოვ­ლე­ნე­ბის შე­სა­ხებ არ­სე­ბობს განსხ­ვა­ვე­ბუ­ლი ვერ­სი­აც. ამას­თან და­კავ­ში­რე­ბით სა­ინ­ტე­რე­სოა საქ. კპ(ბ) ცენტრალური კომიტეტის ან­ტი­რე­ლი­გიუ­რი კო­მი­სი­ის სხდო­მის ოქ­მი (1927 წლის 13 ივ­ლი­სი) "მო­ის­მი­ნეს დე­კა­ნო­ზო­ვის მოხ­სე­ნე­ბა რო­მელ­მაც აღ­ნიშ­ნა სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის პო­ზი­ცია  საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­სად­მი იყო უარ­ყო­ფი­თი. ამ მხრივ თუნ­დაც გე­ნუ­ის კონ­ფე­რენ­ცია­ზე კა­თა­ლი­კოზ ამბ­რო­სის მე­მო­რან­დუ­მიც კმა­რა. სა­სუ­ლიე­რო წრის რე­აქ­ცი­ულ ნა­წილს მხა­რი არ და­უ­ჭი­რა პროგ­რე­სულ­მა ფრთამ მიტ­რო­პო­ლიტ ქრის­ტე­ფო­რეს მე­თაუ­რო­ბით, რო­მელ­თაც ქუ­თაი­სის კრე­ბა­ზე აშ­კა­რად გა­ი­ლაშქ­რეს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს წი­ნ­ააღმ­დეგ და შექმ­ნეს სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დრო­ე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბა, და კა­თა­ლი­კოზ ამბ­რო­სის გარ­დაც­ვა­ლე­ბის შემ­დეგ და­ნიშ­ნეს სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბა ახა­ლი კა­თა­ლი­კო­ზის ასარ­ჩე­ვად. კრე­ბის მო­ნა­წი­ლე­თა ერთ­მა ნა­წილ­მა ქრის­ტე­ფო­რე მიტ­რო­პო­ლიტს უწო­და "მო­ღა­ლა­ტე და კირიონ კათალიკოზის მკვლელი~. მიტ­რო­პო­ლიტ­მა ქრის­ტე­ფო­რემ გა­მო­ხა­ტა სიმ­პა­თიე­ბი ბოლ­შე­ვი­კე­ბის მი­მართ. რე­აქ­ციო­ნე­რებ­მა და­ტო­ვეს კრე­ბა დარ­ჩე­ნი­ლებ­მა ქრის­ტე­ფო­რე აირ­ჩი­ეს სრულიად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქად. იგი საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­სად­მი ლო­ი­ა­ლუ­რია. რე­აქ­ციუ­ლი სამღვ­დე­ლოე­ბა არა­ლე­გა­ლურ მდგო­მა­რეო­ბა­ზე გა­და­ვი­და. სა­ჭი­როა მა­თი და­პა­ტიმ­რე­ბა და მოსპობა".[48ა] როგორც შემდგომ განვითარებულმა მოვლენებმა დაადასტურეს ხელისუფლებამ გაითვალისწინა დეკანოზოვის “რჩევა” და დაიწყო სასულიერო პირების დაპატიმრების ახალი ტალღა.

ახა­ლი კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის ბი­ოგ­რა­ფია ასე­თი იყო. იგი და­ი­ბა­და 1873 წლის 28 მარტს შო­რაპ­ნის მაზ­რის სოფ. ვერტყ­ვი­ჭა­ლა­ში. თბი­ლი­სის სა­სუ­ლიე­რო სე­მი­ნა­რი­ის დამ­თავ­რე­ბის შემ­დეგ 1895 წლი­დან ე­წეო­და მღვდელმ­სა­ხუ­რე­ბას ქართ­ლის სოფ­ლებ­ში იტ­რია­ში, ხი­დის­თავ­სა და ნა­ბახ­ტევ­ში, თბი­ლის­ში ვე­რის წმი­და ნი­კო­ლო­ზის ეკ­ლე­სია­ში. 1904-1905 წლებ­ში იგი მუ­შა­ობ­და გო­რის სამ­რე­ვ­ლო სკო­ლე­ბის მეთ­ვალ­ყუ­რედ. 1905 წელს მან აქ­ტიუ­რი მო­ნა­წი­ლეო­ბა მ­იი­ღო ქართ­ვე­ლი სამღვ­დე­ლოე­ბის კრე­ბის მუ­შაო­ბა­ში, სა­დაც სა­ქართ­ვე­ლოს სა­მო­ცი­ქუ­ლო ეკ­ლე­სი­ის ავ­ტო­კე­ფა­ლი­ის აღდ­გე­ნის სა­კით­ხი იხი­ლე­ბო­და. სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის ავ­ტო­კე­ფა­ლი­ის აღდ­გე­ნის შემ­დეგ დე­კა­ნო­ზი ქრის­ტე­ფო­რე ციც­ქიშ­ვი­ლი იყო რე­დაქ­ტორ-გა­მომ­ცე­მე­ლი სა­ქართ­ვე­ლოს სა­პატ­რი­არ­ქო­სა და სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ კი­რი­ონ II-სად­მი ოპო­ზი­ცი­ური ჟურ­ნალ "ახა­ლი სიტყ­ვი­სა". 1922 წლის 18 მარტს ურბ­ნი­სის სა­ე­პარ­ქიო კრე­ბის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რ­იარქ­მა უწ­მი­დეს­მა ამბ­რო­სიმ ქრის­ტე­ფო­რე მანგ­ლელ ეპის­კო­პო­სად აკურთ­ხა. ქრის­ტე­ფო­რეს ეპის­კო­პო­სად კურთ­ხე­ვამ დი­დი აზრ­თა სხვა­დას­ხ­ვაო­ბა გა­მო­იწ­ვია ქართ­ველ სამღვ­დე­ლოე­ბა­ში. ყვე­ლას ახ­სოვ­და ქრის­ტე­ფო­რეს მი­ერ გა­მო­ცე­მულ "ახალ სიტყ­ვა­ში" კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ კი­რი­ონ II ლანძღ­ვა-გი­ნე­ბა. "იგი შე­უ­ვარ­და კი­რი­ონს ემუქ­რე­ბო­და, მაგ­რამ მა­ინც არ ა­კურთ­ხეს ეპის­კო­პო­სად როდესაც მარტყოფში კირიონ II მოკლეს ეს სიტყვები წარმოთქვა “ძაღლი იყო და ძაღლური სიკვდილი მოიმკო”[49]. ეპის­კო­პო­სი ქრის­ტე­ფო­რე და­უ­პი­რის­პირ­და უწ­მი­დეს­სა და უნე­ტა­რესს კა­თა­ლი­კოზ პატ­რი­არქ ამბ­რო­სის ჯერ მო­საყდ­რი­სა და მო­ად­გი­ლის მო­ვა­ლეო­ბის შეს­რუ­ლე­ბის დროს 1922-1925 წლებ­ში, ხო­ლო შემ­დეგ სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის დრო­ე­ბი­თი მართ­ვა-გამ­გეო­ბის სა­შუა­ლე­ბით. საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა მი­იჩ­ნევ­და რომ ახა­ლი კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­სათ­ვის უფ­რო მართ­ვა­დი იქ­ნე­ბო­და.

უწ­მი­დეს­სა და უნე­ტა­რესს ქრის­ტე­ფო­რე III უმ­ძი­მეს ვი­თა­რე­ბა­ში მო­უხ­და მოღვაწეობა. საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა თან­მიმ­დევ­რუ­ლად უხე­ში ძა­ლით, ად­მი­ნისტ­რა­ციუ­ლი მე­თო­დე­ბი­თა თუ სა­ა­გი­ტა­ციო მუ­შაო­ბის ფარ­თოდ გაშ­ლით კი­დევ უფ­რო ავიწ­რო­ებ­და სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის პო­ზი­ცი­ებს. იმ დროს, რო­ცა სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის ეპარ­ქიე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბა ფიქ­ტიუ­რად არ­სე­ბობ­და, ად­გი­ლობ­რი­ვი პარ­ტიუ­ლი და კომ­კავ­ში­რუ­ლი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის წარ­მო­მად­გე­ნელ­ნი სას­ტი­კად დევ­ნიდ­ნენ სა­სუ­ლიე­რო პი­რებს. უწ­მი­დე­სი ქრის­ტე­ფო­რე III დროს მო­ხერხ­და მღვდელმ­თავ­რის ხა­რისხ­ში აყ­ვა­ნა არ­ქი­მანდ­რი­ტე­ბის: პავ­ლე ჯა­ფა­რი­ძის-წილკ­ნელ ეპის­კო­პო­სად, ეფ­რემ სი­და­მო­ნი­ძის-მანგ­ლელ ეპის­კო­პო­სად, ნეს­ტორ ყუ­ბა­ნე­იშ­ვი­ლის, ბათუმ-შემოქმედის ეპისკოპოსად, სტე­ფა­ნე კარ­ბე­ლაშ­ვი­ლის ბოდ­ბელ ეპის­კო­პო­სად.

ახალ პატრიარქს სა­ქართ­ვე­ლოს სა­ეკ­ლე­სიო საქ­მია­ნო­ბა უნ­და წა­რე­მარ­თა სა­ქართ­ვე­ლოს სსრ კა­ნონმ­დებ­ლო­ბის ფარგ­ლებ­ში, რო­მე­ლიც ეკ­ლე­სი­ას მცი­რე უფ­ლე­ბებს აძ­ლევ­და. მოქ­მე­დი კონს­ტი­ტუ­ცი­ის მე-11 მუხ­ლის თა­ნახ­მად "სა­ქართ­ვე­ლოს სო­ცია­ლის­ტურ საბ­ჭო­თა რეს­პუბ­ლი­კა­ში ეკ­ლე­სი­ა ჩა­მო­შო­რე­ბუ­ლია სა­ხელმ­წი­ფოს­გან და სკო­ლა ეკ­ლე­სიი­სა­გან, სარწ­მუ­ნო­ებ­რი­ვი და ან­ტი­სარწ­მუ­ნო­ებ­რი­ვი პრო­პა­გან­დის თა­ვი­სუფ­ლე­ბა მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი აქვს ყვე­ლა მო­ქა­ლა­ქეს იმ აუ­ცი­ლე­ბე­ლი პი­რო­ბით, რომ პრო­პა­გან­და ხდე­ბო­დეს პო­ლი­ტი­კურ და სო­ცია­ლურ მი­ზან­თა გა­რე­შე".[50] მაგ­რამ იმა­ვე კონს­ტი­ტუ­ცი­ის 83-ე მუხ­ლით სა­სუ­ლიე­რო პი­რებს ჩა­მორ­თ­მეუ­ლი ჰქონ­დათ არ­ჩევ­ნებ­ში მო­ნა­წი­ლეო­ბის უფ­ლე­ბა. სა­ქართ­ვე­ლოს ცენტ­რა­ლუ­რი აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი კო­მი­ტე­ტის გან­კარ­გუ­ლე­ბით 1922-24 წლებ­ში ყვე­ლა მაზ­რა­ში ჩა­ტარ­და აღ­წე­რე­ბი სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია-მო­ნასტ­რებ­ში არ­სე­ბუ­ლი ქო­ნე­ბი­სა. სა­სუ­ლიე­რო პი­რებ­მა და­ი­ჯე­რეს, რომ საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა ამ აღ­წე­რას ერ­თი მიზ­ნით ატა­რებ­და, რა­თა და­ცუ­ლი ყო­ფი­ლი­ყო ეკ­ლე­სია-მო­ნასტ­რებ­ში დარ­ჩე­ნი­ლი ოქ­რო­სა და ვერცხ­ლის ძვირ­ფა­სი ხა­ტე­ბი, ბარ­ძიმ-ფეშ­ხუ­მე­ბი, პა­ნა­ღიე­ბი, ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ნამდ­ვი­ლი მი­ზა­ნი გაც­ხად­და 1925 წლის ცენტ­რა­ლუ­რი აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი კო­მი­ტე­ტის დად­გე­ნი­ლე­ბით ეკ­ლე­სიე­ბი­დან გა­მოი­ტა­ნეს ოქ­რო-ვერცხ­ლით მო­ჭე­დი­ლი ხა­ტე­ბი და მო­ახ­დი­ნეს მა­თი რე­ა­ლი­ზა­ცია "ხალ­ხის სა­ჭი­როე­ბი­სათ­ვის". ამის პა­რა­ლე­ლუ­რად გა­მოქ­ვეყნ­და ცენტ­რა­ლუ­რი აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი კო­მი­ტე­ტის დად­გე­ნი­ლე­ბა ეკ­ლე­სიე­ბის გახს­ნი­სა და რე­ლი­გი­ურ სა­ზო­გა­დოე­ბა­თა რე­გისტ­რა­ცი­ის შე­სა­ხებ, რო­მელ­შიც მო­ცე­მუ­ლი იყო ინსტ­რუქ­ცია თუ რო­გორ უნ­და გა­ტა­რე­ბუ­ლი­ყო რე­გისტ­რა­ცია­ში სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის ეპარ­ქიე­ბი, ოლ­ქე­ბი, სამ­რევ­ლოე­ბი. რე­გისტ­რა­ცია­ში გა­ტა­რე­ბა­ზე უა­რის შემთხ­ვე­ვა­ში ეპარ­ქიე­ბის საქ­მია­ნო­ბა ცხად­დე­ბო­და კა­ნონ­გა­რე­შე ამის გა­მო სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სი­ნოდ­მა 1927 წლის 1 ნო­ემ­ბერს და­ად­გი­ნა: "აღიძ­რას შ­უამდ­გომ­ლო­ბა სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სი­ნო­დის შე­მად­გენ­ლო­ბის რე­გისტ­რა­ცია­ში გა­ტა­რე­ბის შე­სა­ხებ. წი­ნა­და­დე­ბა მ­იე­ცათ ეპარ­ქია­თა მმართ­ვე­ლო­ბას სა­ე­პარ­ქიო და­წე­სე­ბუ­ლე­ბა­თა რე­გისტ­რა­ცია­ში გა­ტა­რე­ბის შე­სა­ხებ".[51]

საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ორ­გა­ნო­ებს მოქ­მე­დი ეკ­ლე­სიე­ბის რე­გისტ­რა­ცია­ში გა­ტა­რე­ბა იმი­ტომ უნ­დო­დათ, რომ შე­ეკ­რი­ბათ ზუს­ტი ცნო­ბე­ბი რე­ლი­გი­ურ სა­ზო­გა­დოე­ბა­თა, სამ­რევ­ლო საბ­ჭოე­ბის შე­მად­გენ­ლო­ბის, ეკ­ლე­სია­თა შე­მო­სავ­ლე­ბის შე­სა­ხებ. ამის შემ­დეგ მოხ­დე­ბო­და ეკ­ლე­სიე­ბის გა­და­სა­ხა­დე­ბით და­ბეგვ­რა. ამას ადას­ტუ­რებ­და 1929 წლის 5 სექ­ტემ­ბერს ფი­ნანს­თა სა­ხალ­ხო კო­მი­სა­რია­ტის წე­რი­ლი სა­ქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სი­ნო­დი­სად­მი: "თა­ნახ­მად 1927 წლის 14 დე­კემბ­რის სა­ხელმ­წი­ფო სა­შე­მო­სავ­ლო გა­და­სა­ხა­დის დე­ბუ­ლე­ბის 33-ე მუხ­ლი­სა და 1928 წლის 6 იანვ­რის ინსტ­რუქ­ციი­სა, ად­გი­ლობ­რი­ვი აღ­მას­კო­მე­ბის სა­თა­ნა­დო გან­ყო­ფი­ლე­ბე­ბი, აგ­რეთ­ვე სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი ორ­გა­ნი­ზა­ციე­ბი მო­ვა­ლე­ნი ­არი­ან წარ­მო­უდ­გი­ნონ ად­გი­ლობ­რივ სა­ფი­ნან­სო გან­ყო­ფი­ლე­ბებს არა უგ­ვია­ნეს 1 ნ­ოემბ­რი­სა ს­იე­ბი რე­გისტ­რა­ცია­ში გა­ტა­რე­ბულ თა­ვი­სუ­ფალ პრო­ფე­სი­ის პირ­თა (კულ­ტის მსა­ხურ­თა). გაც­ნო­ბებთ რა ამას სა­ქართ­ვე­ლოს სსრ ფინ­სახ­კო­მი გთხოვთ გან­კარ­გუ­ლე­ბას ყვე­ლა ქვე­მო­რე და­წე­სე­ბუ­ლე­ბე­ბი­სად­მი, რა­თა ხსე­ნე­ბუ­ლი პრო­ფე­სი­ის ხალ­ხის ს­იე­ბი წარ­მო­ად­გი­ნოთ სასწ­რა­ფოდ".[52] ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ად­გი­ლობ­რივ­მა ორ­გა­ნო­ებ­მა და­იწ­ყეს ღვთისმ­სა­ხურ­თა და­ბეგვ­რა. გა­და­სა­ხა­დე­ბი იმ­დე­ნად დი­დი იყო, რომ ბევრ­მა სა­სუ­ლიე­რო პირ­მა იმის ში­შით, რომ ამ გა­და­სა­ხა­დებს ვერ გა­და­იხ­დი­და, სა­ერ­თოდ თა­ვი და­ა­ნე­ბა ღვთისმ­სა­ხუ­რე­ბას.

სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სიი­სათ­ვის შექმ­ნი­ლი უმ­ძი­მეს ვი­თა­რე­ბა­ში სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რ­იარქ­მა ქრის­ტე­ფო­რე III წე­რი­ლით მი­მარ­თა სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს საბ­ჭო­თა სო­ცია­ლის­ტურ რეს­პუბ­ლი­კის ცენტ­რა­ლურ აღ­მას­რუ­ლე­ბელ კო­მი­ტეტს, რო­მელ­შიც აღ­ნიშ­ნუ­ლი იყო, რომ თუ რუ­სეთ­სა და სომ­ხეთ­ში ეკ­ლე­სი­ებს უფ­რო თა­ვი­სუ­ფა­ლი მოქ­მე­დე­ბის შე­საძ­ლებ­ლო­ბა ჰქონ­დათ სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სია რა­ტომ უნ­და ჩა­ე­ყე­ნე­ბი­ნათ ასეთ უმ­ძი­მეს ვი­თა­რე­ბა­ში? პატ­რი­არ­ქი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­სა­გან მო­ით­ხოვ­და არ­სე­ბუ­ლი კა­ნონმ­დებ­ლო­ბის პი­რო­ბებ­ში სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ას მი­ცე­მო­და არ­სე­ბო­ბის უფ­ლე­ბა. იგი გუ­ლისტ­კი­ვი­ლით აღ­ნიშ­ნავ­და, თუ რა მძი­მე ვი­თა­რე­ბა­ში ჩა­ვარდ­ნენ სა­სუ­ლიე­რო პი­რე­ბი 1927-1928 წლებ­ში. 1928 წლის 9 დე­კემ­ბერს ღა­მით მოკ­ლეს კა­ხე­თის მაზ­რის სოფ. მატ­ნის მღვდე­ლი ასა­თიშ­ვი­ლი, რო­მელ­მაც ავადმ­ყო­ფი ა­ზია­რა, 1929 წლის 14 იან­ვარს მოკ­ლეს გო­რის მაზ­რა­ში მღვდე­ლი აბ­რა­მიშ­ვი­ლი, რო­მელ­მაც ერთ-ერთ ოჯახ­ში ნათ­ლო­ბის წე­სი შე­ას­რუ­ლა. ან­ტი­რე­ლი­გიუ­რი მუ­შაო­ბის სა­ბა­ბით დ­აანგ­რი­ეს ეკ­ლე­სიე­ბი სოფ. ძი­რუ­ლა­ში, ნა­ტა­ნებ­ში, ჩოჩ­ხათ­ში. ზო­გი­ერთ სო­ფელ­ში (კარ­დე­ნა­ხი, ენი­სე­ლი, ყარ­სუ­ბა­ნი) ად­გი­ლობ­რივ­მა აქ­ტი­ვის­ტებ­მა ეკ­ლე­სი­ებ­ში სა­ქო­ნე­ლი შე­რე­კეს. სა­ეკ­ლე­სიო წიგ­ნე­ბი დაწ­ვეს ზუგ­დი­დის მაზ­რა­ში, შო­რაპ­ნის მაზ­რის სოფ. შრო­შა­ში, ქუ­თაი­სის მაზ­რის სოფ. კუხ­ში. მორწ­მუ­ნე მრევლს არ აძ­ლევდ­ნენ უფ­ლე­ბას ეკ­ლე­სია-მო­ნასტ­რე­ბის შე­კე­თე­ბი­სას. რუ­სე­თის­გან განსხ­ვა­ვე­ბით სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის სამღვ­დე­ლოე­ბის გა­და­სა­ხა­დე­ბი ორ­ჯერ მე­ტი იყო. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა სიტყ­ვით აც­ხა­დებ­და, რომ ყვე­ლა მო­ქა­ლა­ქეს ჰქონ­და უფ­ლე­ბა სინ­დი­სის თა­ვი­სუფ­ლე­ბი­სა ეწა­მა ან არ ეწა­მა ესა თუ ის რე­ლი­გია, ად­გი­ლობ­რი­ვი პარ­ტიუ­ლი და კომ­კავ­ში­რუ­ლი აქ­ტი­ვის­ტე­ბი ემუქ­რე­ბოდ­ნენ სა­სუ­ლიე­რო პი­რებს. მა­გა­ლი­თად, ოზურ­გეთ­ში ჩა­სულ ეპის­კო­პოსს მოსთ­ხო­ვეს 24 სა­ათ­ში და­ე­ტო­ვე­ბი­ნა ი­ქაუ­რო­ბა, ხო­ლო ჭყონ­დი­დე­ლი ეპის­კო­პო­სი უმი­ზე­ზოდ სამი დღით და­ა­პა­ტიმ­რეს. რუ­სე­თი­სა­გან განსხ­ვა­ვე­ბით სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის მღვდელმ­თავ­რებს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ნე­ბართ­ვის გა­რე­შე არ ჰქონ­და თა­ვი­სუ­ფა­ლი მი­მოსვ­ლის უფ­ლე­ბა. "ჩვენ ვფიქ­რობთ-აღ­ნიშ­ნავ­და კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქი ქრის­ტე­ფო­რე რომ ყვე­ლა ის შე­ვიწ­როე­ბა­ნი, რო­მელ­საც გა­ნიც­დის სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია, მი­მარ­თუ­ლია იქით­კენ, რომ რაც შე­იძ­ლე­ბა დაჩ­ქა­რე­ბით და ნა­ძა­ლა­დე­ვად მოხ­დეს მი­სი ლიკ­ვი­და­ცია".[53]

სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სი­ნო­დი სა­ქართ­ვე­ლოს ცენტ­რა­ლუ­რი აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი კო­მი­ტე­ტი­სა­გან მო­ით­ხოვ­და: "1. გ­აი­ცეს ბრძა­ნე­ბა, რომ ეკ­ლე­სი­ის და სარწ­მუ­ნოე­ბის შე­სა­ხებ გა­მო­ცე­მუ­ლი კა­ნო­ნე­ბი სრულ­დე­ბო­დეს, 2. და­წეს­დეს სამღვ­დე­ლოე­ბის გა­და­სა­ხა­დი სა­მე­ურ­ნეო და ინ­დი­ვი­დუა­ლურ ფაქ­ტი­ურ შე­მო­სავ­ლის მი­ხედ­ვით, 3. არ იქ­ნენ გა­მო­სახ­ლე­ბულ­ნი სამღვ­დე­ლო პირ­ნი მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ზა­ც­იაქმ­ნი­ლი სახ­ლე­ბი­დან, 4. მ­იე­ცეს ეკ­ლე­სი­ებს ყო­ფილ სა­ეკ­ლე­სიო შე­ნო­ბე­ბი­დან ორ-ორი ოთა­ხი ყა­რაუ­ლი­სათ­ვის, რო­გორც რუ­სეთ­შია, რა­თა მორწ­მუ­ნეთ შეძ­ლონ ეკ­ლე­სიი­სა და ქო­ნე­ბის დაც­ვა, 5. სარწ­მუ­ნოე­ბის მიმ­დევ­რო­ბა ნუ ჩ­აეთვ­ლე­ბა მორწ­მუ­ნეთ კონტრ­რე­ვო­ლუ­ციო­ნე­რო­ბად და მთავ­რო­ბის მო­წი­ნ­ააღმ­დე­გეო­ბად, ვი­ნაი­დან ეკ­ლე­სია არის ლე­გა­ლუ­რი ორ­გა­ნი­ზა­ცია, 6. მ­იე­ცეს სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის ისე­თი­ვე უფ­ლებ­რი­ვი მოქ­მე­დე­ბა, რო­გო­რი­თაც სარ­გებ­ლო­ბენ ეკ­ლე­სიე­ბი რუ­სეთ­სა და უკ­რაი­ნა­ში".[54]

საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ორ­გა­ნოე­ბი თით­ქოს ახ­დე­ნენ რე­ა­გი­რე­ბას სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს-კა­თა­ლი­კოზ პატ­რი­არ­ქის მი­მართ­ვებ­ზე, მაგ­რამ ვი­თა­რე­ბა უკე­თე­სო­ბი­სა­კენ არ იცვ­ლე­ბო­და. რეს­პუბ­ლი­კის ჟურ­ნალ-გა­ზე­თებ­ში ­არა­ერ­თი ან­ტი­რე­ლი­გიუ­რი ში­ნა­არ­სის წე­რილში იბეჭ­დე­ბო­და მაგალითად "გა­და­ვაქ­ცი­ოთ შო­ბის დღე­სას­წაუ­ლი შრო­მის დღეთ". წე­რილ­ში სა­უ­ბა­რი იყო სა­ეკ­ლე­სიო დღე­სას­წაუ­ლის "მავ­ნებ­ლო­ბა­ზე" "ხუ­ცე­ბი ლო­თო­ბენ, ისი­ნი უკან არ ჩა­მორ­ჩე­ბი­ან მორწ­მუ­ნე­ებს. დღე­სას­წაუ­ლის დღე­ებ­ში სმა-ჭა­მა­ში, ღვი­ნო­ში გარ­თულ გლე­ხებს ზოგ­ჯერ ა­ვიწყ­დე­ბათ თეს­ვა, მარგვ­ლა, მკა, მუ­შებს კი თა­ვის დრო­ზე ქარ­ხა­ნა­ში მისვ­ლა, სა­მუ­შა­ოს კარ­გად შეს­რუ­ლე­ბა. ამას კი ზა­რა­ლი მოაქვს არა მარ­ტო გლე­ხი­სა და მუ­ში­სათ­ვის, არა­მედ, მთე­ლი სა­ხელმ­წი­ფო­სათ­ვი­საც".[55] 1930 წელს თბი­ლის­ში გ­აიხს­ნა ან­ტი­რე­ლი­გი­ურ მუ­შა­თა უნი­ვერ­სი­ტე­ტი, რომ­ლის მი­ზა­ნი იყო მო­ემ­ზა­დე­ბი­ნა მარქ­სის­ტულ-ლე­ნი­ნუ­რი მსოფლმ­ხედ­ვე­ლო­ბით აღ­ჭურ­ვი­ლი ან­ტი­რე­ლი­გიუ­რი პრო­პა­გან­დის ლექ­ტო­რე­ბი. სპეციალური მეთოდური მითითებანი იტყობინებოდა რომ იმ ლექტორებს ვისაც არ შეეძლოთ სასულიერო პირებთან კამათი საჯარო პაექრობაზე უარი უნდა ეთქვათ. მი­ხა ცხაკაია ოქ­ტომბ­რის გა­დატ­რია­ლე­ბის 13 წლის­თავ­ზე  აღ­ნიშ­ნავ­და: ~მთე­ლი ძალ­ღო­ნით სის­ტე­მა­ტუ­რად და მეც­ნიე­რუ­ლად უნ­და ვებრ­ძო­ლოთ რე­ლი­გი­ას, ძირს იგი, ძირს ყო­ველგ­ვა­რი ღმერ­თი."[56] ასეთ რთულ პი­რო­ბებ­ში სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია "სულს ღა­ფავს... ში­შის ზა­რი აქვს შემდ­გა­რი კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ ქრის­ტე­ფო­რე­საც. მა­ლე ის უსამ­წყ­სო და უსამ­ღვ­დე­ლოე­ბო კა­თა­ლი­კო­ზი დარ­ჩე­ბა. სოფ­ლის მღვდლე­ბი ვე­ღარ აუ­დი­ან უსაშ­ვე­ლო და­ბეგვ­რას და გარ­ბი­ან, სტო­ვე­ბენ სამ­რევ­ლო­ებს... ქა­ლაქ­ში კი­დევ ახერ­ხე­ბენ მღვდლე­ბი ცხოვ­რე­ბას, მაგ­რამ ვაი ასეთ ცხოვ­რე­ბას დიდ გა­სა­ჭირს გა­ნიც­დი­ან, დევ­ნა, დამ­ცი­რე­ბა, შე­ვიწ­როე­ბა ეს ხომ ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი ამ­ბა­ვია".[57] ამ სიტყ­ვე­ბის ავ­ტო­რი სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სიი­დან იძუ­ლე­ბით წა­მო­სუ­ლი ყო­ფი­ლი დე­კა­ნო­ზი ნი­კი­ტა თა­ლაკ­ვა­ძე იყო.

კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქი ქრის­ტე­ფო­რე გრძნობ­და რ­ომ აუ­ცი­ლე­ბე­ლი იყო სა­სუ­ლიე­რო პი­რე­ბის მომ­ზა­დე­ბა სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სიი­სათ­ვის. ამი­ტომ 1928 წლის 26 მარტს მან სა­ქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სი­ნო­დის სახე­ლით მი­მარ­თა სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს ცენტ­რა­ლურ აღ­მას­რუ­ლე­ბელ კო­მი­ტეტს, რა­თა ნე­ბა­დარ­თულ იქ­ნას, რომ სი­ნოდ­მა გახს­ნას ღვთისმს­ხურ­თა მო­სამ­ზა­დე­ბე­ლი კურ­სე­ბი რო­გორიც იყო რუ­სეთ­სა და სომ­ხეთ­ში. 1928 წლის 30 მარტს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ ნე­ბა დარ­თო სა­ქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სი­ნოდს გ­აეხს­ნა ასე­თი კურ­სე­ბი, მაგ­რამ სამ­წუ­ხა­როდ ისე­თი რთუ­ლი ვი­თა­რე­ბა იყო, რომ ამ კურ­სებ­მა მუ­შაო­ბა ვერ და­იწ­ყო. როგორც უკვე ავღნიშნეთ 1927-28 წლებ­ში სა­ქართ­ვე­ლოს გადაუა­რა ეკ­ლე­სია-მო­ნასტ­რე­ბის ძარც­ვა-რბე­ვის ახალ­მა ტალ­ღამ. გა­ქურ­დეს კუ­კი­ის წმი­და ნი­ნოს, ვე­რის წმი­და ნი­კო­ლო­ზის, მთაწ­მი­დის, ავ­ლაბ­რის, ფე­რიც­ვა­ლე­ბის ეკ­ლე­სიე­ბი, ასე­ვე გა­ი­ძარც­ვა კარ­დე­ნა­ხის, ქვე­მო მაჩ­ხაა­ნის, შო­რაპ­ნის ეკ­ლე­სიე­ბი. ან­ტი­რე­ლი­გიუ­რი ის­ტე­რი­ის გა­მო­ხა­ტუ­ლე­ბა იყო ოზურ­გე­თის სა­მაზ­რო აღ­მას­კო­მის მი­ერ სოფ. მთის­პირ­ში ეკ­ლე­სი­ის მორწ­მუ­ნე­თათ­ვის ჩა­მორთ­მე­ვა, თე­ლა­ვის რა­ი­ონ სოფ. ხო­და­შენ­ში გა­ა­უქ­მეს ე­ლიო­ბის დღე­სას­წაუ­ლი, საჩ­ხე­რე­ში წმ. ნი­ნოს ეკ­ლე­სი­ის და­ზია­ნე­ბუ­ლი ნა­წი­ლის შე­კე­თე­ბის გა­მო მი­სი ორ­გა­ნი­ზა­ტო­რე­ბი და­ა­პა­ტიმ­რეს და ფუ­ლი წ­აართ­ვეს, თე­ლა­ვის მაზ­რის სოფ. აფე­ნის მცხოვ­რე­ბი მორწ­მუ­ნე თ.მჭედ­ლი­ძე და­ა­პა­ტიმ­რეს იმის გა­მო, რომ მას­თან სტუმ­რად იყვ­ნენ ეპის­კო­პო­სი და მღვდე­ლი. ასეთ ვი­თა­რე­ბა­ში 1928 წლის 1 ოქ­ტომ­ბერს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რ­იარქ­მა ქრის­ტე­ფო­რე III წე­რი­ლით მი­მარ­თა ცენტ­რა­ლურ აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი კო­მი­ტე­ტის თავმჯ­დო­მა­რეს ფ.მა­ხა­რა­ძეს. წე­რი­ლი იმ­დე­ნად სა­ინ­ტე­რე­სოა, რომ სა­ჭი­როდ მიგ­ვაჩ­ნია მი­სი სრუ­ლი სა­ხით მოხ­მო­ბა: "სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სი­ნო­დის და­ვა­ლე­ბით პა­ტი­ვის­ცე­მით წარ­მო­გიდ­გენთ ამ განც­ხა­დე­ბას, რომ­ლი­თაც ჩვენ მი­ვაქ­ცევთ სსსრ. ცა­კის ყუ­რად­ღე­ბას, რომ მთავ­რო­ბის დეკ­რე­ტე­ბი და გან­კარ­გუ­ლე­ბა­ნი ეკ­ლე­სი­ის შე­სა­ხებ ად­გი­ლობ­რივ არ სრულ­დე­ბა.

ა) ან­ტი­რე­ლი­გიუ­რი პრო­პა­გან­და ბევრს გა­გე­ბუ­ლი აქვს სამღვ­დე­ლოე­ბის, მორწ­მუ­ნე­თა შე­უზ­ღუდ­ველ დევ­ნად; ბ) და­უს­ჯე­ლად ხდე­ბა ეკ­ლე­სიე­ბის ძარც­ვა, შიგ­ნით მი­სი მოწ­ყო­ბი­ლო­ბის გა­ნად­გუ­რე­ბა; გ) სამღვ­დე­ლოე­ბას სრუ­ლი­ად ათახ­სი­რე­ბენ, მათ აში­ნე­ბენ რე­ვოლ­ვე­რის გულ­ზე და­დე­ბი­თაც, დ) ეპის­კო­პო­სებს ნე­ბას არ აძ­ლე­ვენ თა­ვი­სუ­ფა­ლი გა­და­ად­გი­ლე­ბი­სას, რა­თა ინა­ხუ­ლონ ეკ­ლე­სიე­ბი და აღას­რუ­ლონ ღვთისმ­სა­ხუ­რე­ბა. ე) აქამ­დე დი­დი შე­მო­სავ­ლის გა­დი­დე­ბით ა­წერდ­ნენ გა­და­სა­ხა­დებს ახ­ლა კი ინ­დი­ვი­დუა­ლურ გა­და­სა­ხა­დე­ბის შე­მო­ღე­ბის შემ­დეგ კი­დევ უფ­რო გა­ბე­რი­ლად ან­გა­რი­შო­ბენ ფიქ­ტი­ურ შე­მო­სა­ვალს. და მი­ა­წე­რენ თითოეულს ათი­დან ორ­მოც თუმ­ნამ­დე, ვ) სამღვ­დე­ლოე­ბას ართ­მე­ვენ მი­წის ნორ­მას, ზ) ეკ­ლე­სია­ში სი­ა­რუ­ლი­სათ­ვის იბეგ­რე­ბი­ან მორწ­მუ­ნე­ნი გან­სა­კუთ­რე­ბით სად­ღე­სას­წაუ­ლო დღე­ებ­ში.

ჩე­მი აზ­რით ეკ­ლე­სი­ის შე­ვიწ­როე­ბა ისე ძლი­ე­რად არ­სად არ არის საბ­ჭო­თა კავ­შირ­ში, რო­გორც სა­ქართ­ვე­ლო­ში. ჩვენ დარწ­მუ­ნე­ბულ­ნი ვართ, რომ ასე­თი მოქ­მე­დე­ბა­ნი ხელს უშ­ლი­ან ქართ­ველ ერს სხვა მო­კავ­ში­რე ერებ­თან და­ახ­ლოე­ბა­ში... ჩვენ ვერ მი­ვი­ღეთ უფ­ლე­ბა სა­სუ­ლიე­რო ჟურ­ნა­ლის გა­მო­ცე­მი­სა, რო­გორც აქვთ რუ­სებს, უკ­რაი­ნე­ლებს, სომ­ხებს, ბაპ­ტის­ტებს.

გთხოვთ, ქართ­ვე­ლი მორწ­მუ­ნე­ნი და მი­სი სამღვ­დე­ლოე­ბა გა­ა­თა­ნაბ­რეთ საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის რეს­პუბ­ლი­კა­თა მორწ­მუ­ნე­ებ­თან და სამღვ­დე­ლოე­ბას­თან. ჩვენ მო­გახ­სე­ნებთ, რომ დღეს წარ­მოე­ბუ­ლი შე­ვიწ­როე­ბა­ნი სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სიი­სა უდ­რის მის მოს­პო­ბას, რაც სა­სურ­ვე­ლი არ უნ­და იყოს არა­ვი­სათ­ვის".[58]

საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი გა­რეგ­ნუ­ლად საქ­მეს ისე წარ­მოა­ჩე­ნენ, რომ თით­ქოს ად­გი­ლი ჰქონ­და ად­გი­ლობ­რი­ვი პარ­ტიუ­ლი ხელმძღ­ვა­ნე­ლე­ბის მხრი­დან ად­მი­ნისტ­რა­ცი­ულ გა­დაც­დო­მებს, რომ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა ა­ღია­რებ­და და იცავ­და სინ­დი­სის თა­ვი­სუფ­ლე­ბის კონს­ტი­ტუ­ცი­ურ უფ­ლე­ბებს. სი­ნამდ­ვი­ლე­ში ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას "არ შე­უძ­ლია იყოს ნე­იტ­რა­ლური რე­ლი­გი­ის მი­მართ წერ­და ი.სტა­ლი­ნი - ის აწარ­მო­ებს ან­ტი­რე­ლი­გი­ურ პრო­პა­გან­დას ყო­ველ და ყო­ველგ­ვარ რე­ლი­გი­ურ ცრუ რწმე­ნა­თა მი­მართ".[59] მა­სობ­რი­ვი დევ­ნა-შე­ვიწ­როე­ბის შე­დე­გი ის იყო, რომ თუ 1921 წელს სა­ქართ­ვე­ლო­ში 1450 მოქ­მე­დი ეკ­ლე­სია იყო და ღვთისმ­სა­ხუ­რე­ბას ე­წეო­და 1600 კა­ცი. 1931 წლი­სათ­ვის მოქ­მედ ეკ­ლე­სია­თა რა­ო­დე­ნო­ბა შემ­ცირ­და 350-მდე, ხო­ლო ღვთისმ­სა­ხურ­თა 300-მდე. 25 მოქ­მე­დი მო­ნასტ­რი­დან დარ­ჩა 5. ად­გი­ლობ­რი­ვი პარ­ტიუ­ლი და კომ­კავ­ში­რუ­ლი ორ­გა­ნი­ზა­ციე­ბი მაზ­რე­ბის, სოფ­ლე­ბის მი­ხედ­ვით ერთ­მა­ნეთს ეჯიბ­რე­ბოდ­ნენ ეკ­ლე­სიე­ბის გა­უქ­მე­ბა­ში, სა­სუ­ლიე­რო პი­რე­ბის შე­უ­რაცხ­ყო­ფა­ში.

სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის ქრის­ტე­ფო­რე III იმე­დი, რომ იგი სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის ახა­ლი კურ­სით მო­ა­ხერ­ხებ­და ან­ტი­რე­ლი­გიუ­რი ის­ტე­რი­ის შემ­ცი­რე­ბას არ გა­მარ­თლ­და. პრობ­ლე­მე­ბი იყო ეკ­ლე­სი­ის შიგ­ნი­თაც. არ შე­იძ­ლე­ბა არ და­ე­თანხ­მოთ ეპის­კო­პოს სტე­ფა­ნე ბოდ­ბელს (კარ­ბე­ლაშ­ვილს) "წი­ნას­წარ და­უ­ფიქ­რებ­ლად გა­დადგ­მულ­მა ნა­ბიჯ­მა, წირ­ვა-ლოც­ვის შე­მოკ­ლე­ბამ, ახა­ლი სტი­ლის შე­მო­ღე­ბამ, მორწ­მუ­ნე­თა მიგ­დე­ბამ, ხალ­ხი ჩვენ­და­მი უარ­ყო­ფი­თად გა­ნაწ­ყო".[60] თვით ქრის­ტე­ფო­რეს მომხ­რეე­ბიც ვერ მა­ლავდ­ნენ მის ნაკლს, ეპის­კო­პო­სე­ბი­სად­მი ­უდი­ერ მოპყრობას, ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბის თა­ვი­სი ოპო­ნენ­ტე­ბის წი­ნ­ააღმ­დეგ გა­მო­ყე­ნე­ბას, სა­ეკ­ლე­სიო კა­ნო­ნე­ბის უგუ­ლე­ბელ­ყო­ფას.

ასეთ პი­რო­ბებ­ში კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ ქრის­ტე­ფო­რე­სათ­ვის სა­ზია­ნო იყო მიტ­რო­პო­ლიტ კა­ლისტ­რა­ტეს სრუ­ლი გა­ნა­პი­რე­ბა, ამი­ტომ ცდი­ლობ­და მიტ­რო­პო­ლიტ კა­ლისტ­რა­ტეს­თან ურ­თი­ერ­თო­ბის მოგ­ვა­რე­ბას. მიტ­რო­პო­ლიტ­მა კა­ლისტ­რა­ტემ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სი­ნო­დის წი­ნა­შე დას­ვა სა­კით­ხი გა­ნე­ხი­ლათ ქუ­თა­თე­ლი მიტ­რო­პო­ლიტ და­ვი­თი­სა და მი­სი ურ­თი­ერ­თო­ბის პრობ­ლე­მე­ბი. და­ვით კა­ჭა­ხი­ძე ცნო­ბი­ლი იყო რო­გორც ნერ­ვიუ­ლი ადა­მია­ნი, რო­მე­ლიც, რო­ცა გა­ჯავრ­დე­ბო­და ყო­ველგ­ვარ წო­ნას­წო­რო­ბას კარ­გავ­და. იგი მიტ­რო­პო­ლიტ კა­ლისტ­რა­ტეს "უჭ­კუ­ოს", "პრო­ვო­კა­ტორს", "სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო­ში ძა­ლა­უფ­ლე­ბის უზურ­პა­ტორს", "უსინ­დი­სო­სა" და "მას­ხა­რას" უწო­დებ­და. გა­საო­ცა­რია რო­გორ და­უჩ­ლუნგ­დათ ამ ადა­მია­ნებს სიფ­ხიზ­ლის გრძნო­ბა. ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა, რო­მე­ლიც ასე გ­ააფთ­რე­ბით ებრ­ძო­და სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ას, ეკ­ლე­სი­ის თითოეუ­ლი წევ­რი­სა­გან მო­ნო­ლი­თურ ერ­თია­ნო­ბას, ურ­თ­იერთ­გა­ტა­ნა­სა და პა­ტი­ვის­ცე­მას მო­ით­ხოვ­და, მა­თი უმ­რავ­ლე­სო­ბა კი ურთიერთბ­რალ­დე­ბებ­სა და შუღლს მო­ეც­ვა. ეს კი ისე­დაც მძი­მე ვი­თა­რე­ბა­ში მყოფ სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ას ა­თასგ­ვარ პრობ­ლე­მებს უქმ­ნი­და. "მიტ­რო­პო­ლიტ კა­ლისტ­რა­ტე­ზე გა­ჯავ­რე­ბუ­ლი ვი­ყა­ვი, იმი­ტომ, რომ მან მო­ინ­დო­მა ჩე­მი აწყ­უ­რის ეპარ­ქია­ში გა­დაყ­ვა­ნა, მან მაწ­ყე­ნი­ნა იმი­თაც, რომ სა­სი­ნო­დო კან­ტო­რის ბი­ნა მის­ცა დე­კა­ნოზ მი­ხე­ილ ნაცვ­ლიშ­ვილს და მე არა. 1921 წელს, რო­ცა კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რ­იარქ­მა ამბ­რო­სიმ წი­ნა­და­დე­ბა შე­მომ­თა­ვა­ზა მემ­სა­ხუ­რა თბი­ლის­ში კა­ლისტ­რა­ტემ ხე­ლი შე­მი­შა­ლა".[61] წერ­და მიტ­რო­პო­ლი­ტი და­ვი­თი.

1928 წელს სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სი­ნოდ­მა და­ად­გი­ნა: სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სი­ნო­დი აფა­სებს მიტ­რო­პო­ლიტ კა­ლისტ­რა­ტეს და მი­სად­მი გა­მო­ხა­ტავს პა­ტი­ვის­ცე­მა­სა და ნდო­ბას, ხო­ლო მიტ­რო­პო­ლიტ და­ვი­თის მი­ერ მიტ­რო­პო­ლიტ კა­ლისტ­რა­ტეს შე­უ­ფე­რებ­ლად მოხ­სე­ნიე­ბა მი­აჩ­ნია შე­უ­რაცხ­ყო­ფად და სა­სუ­ლიე­რო პი­რი­სათ­ვის შე­უ­ფე­რე­ბელ საქ­ციე­ლად. ამა­ვე დროს ღრმა პა­ტი­ვის­ცე­მა გა­მო­ხა­ტა მიტ­რო­პო­ლიტ კა­ლისტ­რა­ტეს მი­მართ. იმ დროს, რო­ცა მიტ­რო­პო­ლი­ტი და­ვი­თი კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის მო­საყდ­რედ ითვ­ლე­ბო­და, კა­ლისტ­რა­ტე ცინ­ცა­ძი­სად­მი ასე­თი სიმ­პა­თი­ის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სი­ნო­დი­სა­გან გა­მო­ხატ­ვა რა­ღაც ახ­ლის მა­უწ­ყე­ბე­ლი იყო. ყვე­ლა­სათ­ვის მო­უ­ლოდ­ნე­ლად 1928 წლის 14 მა­ისს მიტ­რო­პო­ლიტ­მა და­ვით­მა ასე­თი განც­ხა­დე­ბა გა­ა­კე­თა: "კა­ლისტ­რა­ტე­ზე გა­ჯავ­რე­ბუ­ლი ვი­ყა­ვი და ასე იმი­ტომ ვიქ­ცე­ო­დიო, სი­ნამდ­ვი­ლე­ში მღვდელმ­თა­ვარ­თა შო­რის პირ­ველ ად­გილ­ზე ვა­ყე­ნებ, მე მისთ­ვის ცუ­დი არ მინ­და, მე პირ­ვე­ლი ვე­ამ­ბო­რე­ვი "ქრის­ტე არს ჩვენ შო­რის" ნუ გა­ვა­ხა­რებთ სა­ტა­ნას, და­ვი­ვიწ­ყოთ რაც მოხ­და".[62] ასეთ ვი­თა­რე­ბა­ში სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­სო სი­ნოდ­მა 1928 წლის 25 დე­კემ­ბერს გა­ნა­ჩი­ნა: "ეთ­ხო­ვოს მიტ­რო­პო­ლიტ კა­ლისტ­რა­ტეს სა­კით­ხი ჩათ­ვა­ლოს ამო­წუ­რუ­ლად და საქ­მე მის­ცეს და­ვიწ­ყე­ბას, ვი­ნაი­დან მიტ­რო­პო­ლი­ტი და­ვი­თი წე­რი­ლო­ბით კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქის სა­ხელ­ზე ცნობს თა­ვის შეც­დო­მას და ბო­დიშს იხ­დის კა­ლისტ­რა­ტეს წი­ნა­შე".[63] მიტ­რო­პო­ლიტ კა­ლისტ­რა­ტეს პო­ზი­ციე­ბი კი­დევ უფ­რო განმტ­კიც­და მას შემ­დეგ, რაც ქუ­თა­თე­ლი და­ვი­თი და­უ­პი­რის­პირ­და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სი­ნოდ­სა და კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ ქრის­ტე­ფო­რეს, მან ჯერ 1929 წლის 27 აგ­ვის­ტოს მო­ით­ხო­ვა ქუ­თაი­სი­დან ურბ­ნი­სის ეპარ­ქია­ში გა­დასვ­ლა, 30 ნო­ემ­ბერს კი უა­რი გა­ნაც­ხა­და და აღ­ნიშ­ნა, რომ სა­ჭი­რო იყო სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სი­ნო­დის სა­გან­გე­ბო სხდო­მის მოწ­ვე­ვა, სა­დაც მნიშვ­ნე­ლო­ვა­ნი განც­ხა­დე­ბა უნ­და გა­ე­კე­თე­ბი­ნა.

1930 წლის 12 თე­ბერ­ვალს სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სი­ნოდ­მა მო­ის­მი­ნა ~ყოვ­ლად­სამ­ღვ­დე­ლო ქუ­თა­თელ-გა­ე­ნა­თე­ლი მიტ­რო­პო­ლი­ტის და­ვი­თის მოხ­სე­ნე­ბა კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ ქრის­ტე­ფო­რეს გა­და­ყე­ნე­ბის შე­სა­ხებ. და მ­იი­ღო რა მხედ­ვე­ლო­ბა­ში: სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ის მართ­ვა-გამ­გეო­ბის "დე­ბუ­ლე­ბის I შე­ნიშვ­ნის მი­ხედ­ვით სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქი პა­სუ­ხისმ­გე­ბე­ლია სა­ეკ­ლე­სიო პე­რიო­დუ­ლი კრე­ბის წი­ნა­შე, 2. ყოვ­ლა­დუ­სამ­ღვ­დე­ლოე­სი მიტ­რო­პო­ლი­ტი და­ვი­თი თა­ვის განც­ხა­დე­ბა­ში აღ­ნიშ­ნავს, რომ მე და ქრის­ტე­ფო­რე ერ­თად ვერ ვიმ­სა­ხუ­რებ­თო, გა­ნა­ჩი­ნა: გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბულ იქ­ნას მიტ­რო­პო­ლი­ტი და­ვი­თი ქუ­თა­ის-გა­ე­ნა­თის ეპარ­ქი­ის მართ­ვა-გამ­გეო­ბი­დან".[64]

სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სი­ნო­დის სხდო­მას თავმჯ­დო­მა­რე­ობ­და ეპის­კო­პო­სი (ჭელიძე) სი­მეო­ნი. კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ ქრის­ტე­ფო­რეს რე­ზო­ლუ­ცი­ით გა­ნა­ჩე­ნი არ იქ­ნა სის­რუ­ლე­ში მოყ­ვა­ნი­ლი. მიტ­რო­პო­ლი­ტი და­ვი­თი გა­და­იყ­ვა­ნეს ბა­თუმ-შე­მოქ­მე­დის ეპარ­ქი­ის მმართ­ვე­ლად. სა­დაც მსა­ხუ­რობ­და 1935 წლის 23 მარ­ტამ­დე, გარ­დაც­ვა­ლე­ბამ­დე. რო­დე­საც იგი გარ­და­იც­ვა­ლა სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ კა­ლისტ­რა­ტეს მი­ერ შე­სა­ფე­რი­სი პა­ტი­ვით იქ­ნა დაკრ­ძა­ლუ­ლი ქუ­თა­ის­ში პეტ­რე-პავ­ლეს ეკ­ლე­სია­ში. მიტ­რო­პო­ლი­ტი და­ვით კა­ჭა­ხი­ძე კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ ქრის­ტე­ფო­რე III-თან ერ­თად სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბელ ეკ­ლე­სია­ში ე.წ. "გა­ნახ­ლე­ბი­სა და რე­ფორ­მე­ბის" მომხ­რე­თა შო­რის ყვე­ლა­ზე მნიშვ­ნე­ლო­ვა­ნი ფი­გუ­რე­ბი იყვ­ნენ. ისი­ნი მზად იყვ­ნენ საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას­თან თამშ­რომ­ლო­ბის ინ­ტე­რე­სე­ბი­სათ­ვის უა­რი ეთქ­ვათ მრა­ვალ­საუ­კუ­ნო­ვან მართლ­მა­დი­დებ­ლურ დოგ­მებ­ზე და ქრის­ტია­ნულ ტრა­დი­ცი­ებ­ზე. რა თქმა უნ­და საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას­თან თა­ნამშ­რომ­ლო­ბა­ზე უა­რი იმ­ხა­ნად შე­უძ­ლე­ბე­ლი იყო, მაგ­რამ სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბელ ეკ­ლე­სია­ში მომხ­და­რი და­პი­რის­პი­რე­ბა­ნი მკვეთ­რად უარ­ყო­ფი­თად უნ­და შე­ფას­დეს. მიტ­რო­პო­ლიტ და­ვითს, რო­გორც ჩანს თვი­თო­ნაც აწუ­ხებ­და ეს პრობ­ლე­მა "იქ­ნე­ბა ერთ დროს ვინ­მემ და­იწ­ყოს ქექ­ვა სი­ნო­დის საქ­მე­ებ­ში და გა­და­ფურც­ლოს ჩე­მი საქ­მეც და მა­შინ შე­იძ­ლე­ბა მათ თვალ­ში ვი­ყო გა­შა­ვე­ბუ­ლი",[65] დი­დი გუ­ლისტ­კი­ვი­ლით უნ­და და­ვე­თანხ­მოთ მის დასკვ­ნას. მიტ­რო­პო­ლი­ტი და­ვი­თი, რო­ცა აღელ­დე­ბო­და წო­ნას­წო­რო­ბას კარ­გავ­და, არად და­გი­დევ­დათ სა­ეკ­ლე­სიო კა­ნო­ნი­კას, იყო ამ­პარ­ტა­ვა­ნი. მის საქ­მე­ებ­ში ასეთ ჩა­ნა­წერ­საც წ­ააწყ­დე­ბით "ქუ­თა­თელ­მა ეპის­კო­პოს­მა გა­ნა­ჩი­ნა: კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რ­იარქ­მა ამბ­რო­სიმ მო­ის­ვე­ნოს სა­ა­ვადმ­ყო­ფო­ში, ცო­ლია­ნი მიტ­რო­პო­ლი­ტი(?) კა­ლისტ­რა­ტე გაგ­ზავ­ნილ იქ­ნას გა­მას­წო­რე­ბელ სახლ­ში, რა­თა ა­რეუ­ლი აზ­რე­ბი დ­აიწყ­ნა­როს, სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭოს სხვა წევ­რებს... ალი­ყუ­ლი".[66]

კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ ქრის­ტე­ფო­რეს ერთ დროს და­საყრ­დე­ნად მიტ­რო­პო­ლი­ტი და­ვი­თი ჰყავ­და, შემ­დეგ და­პი­რის­პი­რე­ბამ მათ შო­რის კული­მი­ნა­ცი­ას მი­აღ­წია. ასეთ გა­უ­თა­ვე­ბელ და­პი­რის­პი­რე­ბებს, პი­როვ­ნულ ამ­ბი­ცი­ებ­ზე აგე­ბულ შუ­რია­ნო­ბას 30-იან წლებ­ში თან ემა­ტე­ბო­და ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ეკ­ლე­სიი­სად­მი გა­მო­მუ­შა­ვე­ბუ­ლი მკაც­რი კურ­სი, რაც უმ­ძი­მეს ვი­თა­რე­ბას ქმნი­და, მაგ­რამ ღვთის შე­წევ­ნით გა­ნახ­ლე­ბი­სა და რე­ფორ­მე­ბის მომხ­რე­თა ი­დეე­ბი ვერ გან­ხორ­ცი­ელ­და, სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სია გა­და­ურ­ჩა გა­დაგ­ვა­რე­ბას, რა­შიც დი­დი იყო დამ­სა­ხუ­რე­ბა ღირ­სეუ­ლი სამღვ­დე­ლოე­ბი­სა, მორწ­მუ­ნე ქართ­ვე­ლი ერი­სა, რო­მელ­ნიც არ და­ე­თან­ხმ­ნენ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მი­ერ შე­მოგ­დე­ბულ "გა­ნახ­ლე­ბი­სა და რეფორმების~ კურსს სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია­ში. თუმ­ცა იმ დღი­დან, რო­დე­საც სა­ქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სი­ის მეს­ვეუ­რებ­მა საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას­თან ლო­ი­ა­ლო­ბა­სა და თა­ნამშ­რომ­ლო­ბის კურ­სი გა­მო­აც­ხა­დეს, საზღ­ვარ­გა­რე­თის ქართ­ვე­ლო­ბამ ევ­ქა­რის­ტუ­ლი კავ­ში­რი გაწყ­ვი­ტა სა­ქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სი­ას­თან. ამის მი­უ­ხე­და­ვად 1928 წელს გერ­მა­ნიი­დან კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არქ ქრის­ტე­ფო­რე III სა­ხელ­ზე მო­ვი­და წე­რი­ლი გრი­გოლ ფე­რა­ძი­სა­გან. "შე­იძ­ლე­ბა მო­ეხ­სე­ნე­ბო­დეს თქვენ უწ­მი­დე­სო­ბას მე-3 კრე­ბის დად­გე­ნი­ლე­ბით (გე­ლათ­ში 1921 წელს), რომ­ლის ძა­ლი­თაც მე ვი­ყა­ვი გა­მოგ­ზავ­ნი­ლი გერ­მა­ნია­ში ღვ­თის­მეტყ­ვე­ლე­ბის შე­სას­წავ­ლად არ­ტურ ლა­ის­ტის დახ­მა­რე­ბი­თა და გზის ჩვე­ნე­ბით. უკ­ვე ორი წე­ლი­წა­დია, რაც მი­ვაღ­წიე ჩემს მი­ზანს ე.ი. შე­ვის­წავ­ლე ღვ­თის­მეტყ­ვე­ლე­ბა, არა მხო­ლოდ გერ­მა­ნია­ში, არა­მედ ბელ­გია­ში და ინგ­ლის­ში და­ახ­ლოე­ბით ამ ორი წლის წი­ნათ ვი­ყავ მოწ­ვე­ულ ჩემს ძვირ­ფას მას­წავ­ლე­ბელ პროფ. გუ­სე­ნის თა­ნა­მო­ად­გი­ლედ ბონ­ში ქარ­თულ-სომ­ხუ­რი ფი­ლო­ლო­გი­ის კა­თედ­რა­ზე. მეც­ნიე­რუ­ლად მაქვს ყო­ველგ­ვა­რი სა­შუა­ლე­ბა გან­ვი­თა­რე­ბის და წარ­მა­ტე­ბის ნივ­თიე­რა­დაც სრუ­ლად უზ­რუნ­ველ­ყო­ფი­ლი. ვკად­ნი­ერ­დე­ბი მი­სი უწ­მი­დე­სო­ბის წი­ნა­შე თხოვ­ნით, ვი­ნაი­დან მეც­ნიე­რუ­ლი მუ­შაო­ბა სრუ­ლად არ მაკ­მა­ყო­ფი­ლებს უმორ­ჩი­ლე­სად გთხოვთ და მეხ­მა­როთ სა­ქართ­ვე­ლო­ში დაბ­რუ­ნე­ბა­ში, ჩვენ მრა­ვალ­ტან­ჯულ ეკ­ლე­სი­ის წი­აღ­ში სა­მუ­შა­ოდ".[67]

უწ­მი­დე­სი ქრის­ტე­ფო­რე გრძნობ­და, თუ რ­ეა­ლურ დახ­მა­რე­ბას გა­უ­წევ­და გრი­გოლ ფე­რა­ძეს და სამ­შობ­ლო­ში და­აბ­რუ­ნებ­და ახალ­გაზრ­და სწავ­ლუ­ლის საბ­ჭოუ­რი რეპ­რე­სიე­ბის მსხვერპ­ლი გახ­დე­ბო­და. მარ­თა­ლია თა­ვი­სი უა­რით შე­იძ­ლე­ბა გრი­გოლ ფე­რა­ძის წყე­ნა გა­მო­იწ­ვია, მაგ­რამ, რო­გორც სრუ­ლი­ად სა­ქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზ-პატ­რი­არ­ქი სწო­რად მო­იქ­ცა. ასეთი რთული და უმძიმესი ვითარება იყო 20-30-იან წლებში. სრულიად საქართველოს კათალიკოზ-პატრიარქი ქრისტეფორე III სურვილი საბჭოთა ხელიწუფლებასთან ეკლესიის საერთო ენა გამოენახა, კეთილ სურვილად დარჩა, 30-ია წლებში როდესაც ქვეყანას რეპრესიების ახალმა ტალღამ გადაუარა საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის სასულიერო პირთა უმრავლესობა, როგორც “არასაიმედონი” გადასახლებაში იქნა გაგზავნილი. დარჩენილი სასულიერო წოდება შიშმა და მომავლის უიმედობამ მოიცვა. ასეთ ვითარებაში ძნელი იყო გაჭირვებული მორწმუნე მრევლის თანადგომა. მრევლსა და ეკლესიას შორის პირველი ბზარი გაჩნდა.

თავი IV

საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მართ­ვა-გამ­გეო­ბი­სა და ეპარ­ქიე­ბის სა­კით­ხი 1917-52 წლებში

დე­ბუ­ლე­ბა საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბის შესა­ხებ  მიღე­ბულ იქ­ნა 1917 წლის სექტემ­ბერ­ში საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის პირველ კრე­ბა­ზე. დებუ­ლე­ბის თანახ­მად, საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სია იყო­ფო­და ეპარ­ქიე­ბად, ეპარ­ქიე­ბი თა­ვის მხრივ ოლქე­ბად, ოლ­ქე­ბი - სამრევ­ლოე­ბად. ისტო­რიუ­ლად საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის ეპარ­ქია­თა რაო­დე­ნო­ბა V-XVIII საუ­კუ­ნეებ­ში იყო 33-დან 50-მდე. რუსე­თის ხელისუფ­ლე­ბის მიერ ავტო­კე­ფა­ლიის გაუქ­მე­ბის შემდეგ რუ­სი ეგ­ზარ­ქო­სე­ბი ცდილობდ­ნენ საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ის­ტო­რიუ­ლი ეპარ­ქიე­ბის შემ­ცი­რე­ბა-გაუქ­მე­ბას. თუ 1811 წელს საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას ჰქონდა 25 ეპარქია. ატოკეფალიის გაუქმების შემდეგ ეპარქიათა რაოდენობა შემცირდა 3-დან 5-მდე. 1917 წლის დებუ­ლე­ბის თანახ­მად, გა­დაწყ­და 13 ეპარ­ქიის შექმ­ნა: 1. მცხეთის, 2. თბილი­სის, 3, ალავერ­დის, 4. ბოდბის, 5. ურბნი­სის, 6. აწყუ­რის, 7. ქუთაი­სის, 8. გაე­ნა­თის, 9. ნიკორწმინ­დის, 10. ცაგე­რის, 11. ჭყონდი­დის, 12. ბათო­მის, 13. ცხუმ-ბედიი­ს. აქე­დან თბილი­სის, ქუთაი­სის, ჭყონდი­დის ეპარქიების სა­თა­ვე­ში იქნებოდნენ მიტ­რო­პო­ლი­ტე­ბი. დანარ­ჩენ ეპარქიებისა - ეპის­კო­პო­სე­ბი. დებუ­ლე­ბის თანახ­მად, მთავა­რე­პის­კო­პო­სის წოდება საქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია­ში არ იყო. საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის უმაღ­ლეს ორგა­ნოდ ცხად­დე­ბო­და საეკ­ლე­სიო კრე­ბა, რომელ­საც იწვევდ­ნენ ხუთ წელი­წად­ში ერთხელ. კრებას თავმჯდომარეობდა სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი, კრე­ბა ირ­ჩევ­და პრეზი­დიუ­მის წევ­რებს და მდი­ვანს. საეკ­ლე­სიო კრების კომპე­ტენ­ცია­ში შედიო­და: "ადგი­ლობ­რი­ვი საეკ­ლე­სიო კანონმ­დებ­ლო­ბა, უზე­ნაე­სი საეკ­ლე­სიო სა­მარ­თა­ლი, სა­ბო­ლოო გა­დაწყ­ვე­ტა იმ სა­კით­ხე­ბი­სა, რო­მელ­საც სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო წარმოად­გენდა, არ­ჩევ­და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო­სა და სასა­მართ­ლოს წევ­რე­ბი­სა, ძვე­ლი ეპარ­ქიე­ბის აღდ­გე­ნა ან გაუქ­მე­ბა, ეპარ­ქია­თა საზღვრე­ბის გა­მიჯვ­ნა, ზრუნ­ვა სა­სუ­ლიე­რო სასწავლებ­ლე­ბის დაარ­სე­ბი­სა და ნივთიე­რად უზრუნველ­ყო­ფი­სათ­ვის. მთა­ვა­რი მართ­ვა-გამგეო­ბის ორ­გა­ნო­თა შტატე­ბის დამტ­კი­ცე­ბა."[1]

ავტო­კე­ფა­ლიის გაუ­ქ­მე­ბამ­დე XVIII საუ­კუ­ნე­ში საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მართ­ვა-გამ­გეო­ბა­ში არ ფიგუ­რი­რებ­და სრულიად საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო, იგი შეიქმნა 1917 წლის დებუ­ლე­ბის თანახ­მად. სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბის დე­მოკ­რა­ტიუ­ლი სტილის დამკვიდ­რე­ბის პირ­ვე­ლი სერიო­ზუ­ლი გა­ნაც­ხა­დი იყო. სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო შედ­გე­ბო­და 12 წევრი­სა­გან, რომელ­საც თავმჯდო­მა­რეობ­და კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი ან მისი მო­საყდ­რე. საბჭოს შემადგენლობაში შედიოდ­ნენ ეპარ­ქიე­ბი­დან ორი მღვდელმ­თა­ვა­რი, რიგრი­გო­ბით ორ-ორი თვით და ეკლესიასთან დაახლოებული საერო პირები. სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს სხდო­მე­ბი იმარ­თე­ბო­და კვი­რა­ში ერთხელ, მის მიერ მი­ღე­ბუ­ლი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბე­ბი კა­ნო­ნიე­რი იყო, თუ სხდომის 8 წევ­რი მაინც ესწ­რე­ბო­და. სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო­ში თავმჯდო­მა­რეს ორი ხმა ჰქონ­და. სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა­ნი სა­ვალ­დე­ბუ­ლო შე­სას­რუ­ლე­ბე­ლი იყო, რო­გორც სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის, ასე­ვე ეპარ­ქია­თა ხელმძღვანე­ლე­ბი­სათ­ვის. სრულიად საქართველოს კათალიკოზ-პატრიარქის კირიონ II წინადადებით ხუთ წელიწადში ერთხელ კათალიკოზ-პატრიარქი გაწეული მუშაობის შესახებ ანგარიშს აბარებდა საკათედრო საბჭოს. სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს სხდომებ­ზე აზრ­თა ურთიერთ­გაცვ­ლის გზით ხდე­ბო­და კა­ნონ­თა შე­მუ­შა­ვე­ბა, საეკ­ლე­სიო კრების მომ­ზა­დე­ბა და დღის წესრი­გის განსაზღვ­რა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ურთიერ­თო­ბის წარ­მართ­ვა მართლმადიდებელი და განსხვავებული კონფესიების ეკლესიებ­თან. მას ჰქონ­და კან­ცე­ლა­რია, სამეურ­ნეო და სა­მო­ნასტ­რო გამ­გეო­ბა, ჰყავ­და იუ­რისტ­კონ­სუ­ლტი.

ეპარ­ქიებ­ში საე­პარ­ქიო მმართვე­ლო­ბის მთა­ვა­რი ორ­გა­ნო იყო საე­პარ­ქიო კრე­ბა, სა­დაც ეპარ­ქია­ში შე­მა­ვა­ლი ოლ­ქე­ბი გზავნიდ­ნენ ოთხ წარმო­მად­გე­ნელს, კრების თავმჯ­დო­მა­რე იყო ადგი­ლობ­რი­ვი ეპარ­ქიის მღვდელმ­თა­ვა­რი. მი­სი არყოფ­ნის შემთხ­ვე­ვა­ში, კრე­ბა თვითონ ირ­ჩევ­და თავმჯდო­მა­რეს. საე­პარ­ქიო კრების კომპე­ტენ­ცია­ში შედიო­და: საე­პარ­ქიო საბ­ჭო­სა და საე­პარ­ქიო სასა­მართ­ლოს წევრ­თა შერ­ჩე­ვა, საე­პარ­ქიო ცხოვრები­სათ­ვის თვალყუ­რის დევ­ნე­ბა, ეპარ­ქიის და­ნა­წი­ლე­ბა ოლქე­ბად, ზრუნ­ვა საეკ­ლე­სიო, სამოს­წავ­ლო და საგანმა­ნათ­ლებ­ლო და­წე­სე­ბუ­ლე­ბა­თა დაარსე­ბი­სათ­ვის, საბჭოს მიერ შემუ­შა­ვე­ბულ წე­სე­ბი­სა და ინსტრუქ­ციე­ბის დამტ­კი­ცე­ბა.

საე­პარ­ქიო კრების აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი ორ­გა­ნო იყო "საე­პარ­ქიო საბ­ჭო", რომელ­საც თავმჯდო­მა­რეობ­და ეპარ­ქიის მღვდელმ­თა­ვა­რი. საეპარქიო 6 წევრის­გან შედ­გე­ბო­და და ირჩეო­და 3 წლის ვა­დით.

ეპარ­ქიებ­ში მღვდელმთავ­რის კონტრო­ლის მექა­ნიზ­მი იყო ჩა­დე­ბუ­ლი საე­პარ­ქიო საბჭოს საქ­მია­ნო­ბა­ში. ეპარ­ქიებ­ში შედიო­და 10/15 სამრევ­ლო, რომე­ლიც ერთ ოლქს ქმნი­და, საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს­თან არსე­ბობ­და "სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სა­სა­მართ­ლო", რომლის თავმჯ­დო­მა­რე სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი იყო, იყო საე­პარ­ქიო სასა­მართ­ლოე­ბიც. ყო­ვე­ლი­ვე ეს შეიძ­ლე­ბა ასე წარმოვიდ­გი­ნოთ:

უმაღლესი ორგანო:

I  საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის კრე­ბა

II სრულიად საქართველოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის თავმჯდომარეობით

III საე­პარ­ქიო კრე­ბა-საე­პარ­ქიო საბ­ჭო ეპარ­ქიის მღვდელმ­თა­ვა­რის თავმჯდომარეობით

IV საოლ­ქო მმართვე­ლობა - საოლ­ქო საბ­ჭო ოლ­ქის მთა­ვა­რი ხუ­ცე­სის თავმჯდომარეობით.

"სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სა­სა­მართ­ლო" იხილავდა საკათალიკოზო საბჭოს წევრების, ეპარქიათა მღვდელმთავრების საკითხებს, აგრეთვე საეპარქიო სასამართლოს გადაწყვეტილებათა კანონიერებას. იგი თავის საქმიანობას წარმართავდა მსოფლიო საეკლესიო კრებების, წმიდა წერილების და “დიდისჯულის კანონის” ძირითადი პრინციპებით.

"საე­პარ­ქიო სა­სა­მართ­ლო" იხილავდა ეპარქიაში წარმოშობილი უთანხმოების საკითხებს.

საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბის დე­ბუ­ლე­ბა­ში გარკ­ვეუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბი შე­ვი­და 1920 წლის 20 ივლი­სის მეო­რე საეკ­ლე­სიო კრების განჩი­ნე­ბით. გაერ­თიან­და მცხე­თა-თბილი­სის ეპარ­ქია, ეპარ­ქია­თა მღვდელმთავ­რე­ბის კა­ტე­გო­რიუ­ლი მოთხოვ­ნით, გაუქმ­და საე­პარ­ქიო საბ­ჭოე­ბი, შეიზ­ღუ­და საე­პარ­ქიო სასა­მართ­ლოე­ბის ფუნქ­ციე­ბი, გაუქმ­და "სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სა­სა­მართ­ლო", სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭომ შეი­თავ­სა სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სასა­მართ­ლოს ფუნქ­ციე­ბი. სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის მოსაყდ­რის განჩი­ნე­ბით "1919 წლის 30 იანვ­რიდან საქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია­ში უარ­ყო­ფილ იქ­ნა ყო­ველგ­ვა­რი ჯილ­დო სამღვ­დე­ლო პირთათ­ვის, არქი­მანდ­რი­ტის წო­დე­ბა მიე­ნი­ჭა მხოლოდ გელა­თის, მარტვი­ლის, ქვაბის­ხე­ვის, შუამ­თის,  შიომღ­ვი­მის, მოწა­მე­თას, და­ვით-გარე­ჯის მონასტ­რე­ბის წინამძღვ­რებს, დეკა­ნო­ზის ხა­რის­ხი მიე­ნი­ჭა საკა­თედ­რო ტაძრის წინამძღ­ვარს. აეკრ­ძა­ლა მიტი­რის ტა­რე­ბა ყვე­ლა სამღვ­დე­ლო პირს ეპის­კო­პო­სის გარ­და".[2]

სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის უწ­მი­დე­სი ამბრო­სის დაპატიმ­რე­ბის შემდეგ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს დროე­ბი­თი თავმჯ­დო­მა­რე იყო ეპის­კო­პო­სი ქრის­ტე­ფო­რე. საკათალიკოზო საბჭოსა და ქრისტეფორეს შორის მძაფრი დაპირისპირება წარმოიშვა. ქრისტეფორეს მომხრე ე. წ. “რეფორმატორები” თვლიდნენ, რომ საკათალიკოზო საბჭო იყო დამნაშავე ხელისუფლებასა და ეკლესიას შორის დაპირისპირებისა, ამიტომ მოითხოვდნენ მის დაშლას. 1927 წლის 21 იანვ­რის დადგე­ნი­ლე­ბით, გაუქმ­და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო და შეიქმ­ნა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დროე­ბი­თი მმართ­ვე­ლო­ბა, ხო­ლო შემდეგ შეიქმ­ნა კათა­ლი­კო­ზის სი­ნო­დი, რომელ­შიც მხოლოდ სა­სუ­ლიე­რო პი­რე­ბი შედიოდ­ნენ და კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის ნებასურ­ვი­ლის გამომ­ხატ­ვე­ლი იყო. შეიძ­ლე­ბა ითქვას, რომ საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბის დე­მოკ­რა­ტიუ­ლი სტი­ლი სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს გაუქ­მე­ბის შემდეგ ისტო­რიის კუთვნი­ლე­ბად იქ­ცა, მაგრამ ეს უპირ­ვე­ლეს ყოვ­ლი­სა გა­მოწ­ვეუ­ლი იყო ეკლე­სიის გარ­შე­მო შექმ­ნი­ლი ურ­თუ­ლე­სი ვითა­რე­ბით. რაც შეე­ხე­ბა ეპარქიებს, ავტო­კე­ფა­ლიის აღდგე­ნი­დან ბოლშევიკური მმართვე­ლო­ბის პირველ წლებ­ში ყვე­ლა­ზე რთუ­ლი ვი­თა­რე­ბა შეიქმ­ნა ცხუმ-ბედიე­ლის ეპარ­ქია­ში.

ისტო­რიუ­ლად აფ­ხაზ­თა საკა­თა­ლი­კო­ზოს კონსტან­ტი­ნე­პო­ლის საპატრიარ­ქო­დან გა­მო­ყო­ფა მცხეთის კათა­ლი­კო­ზი­სად­მი დაქვემ­დე­ბა­რე­ბა IX საუ­კუ­ნე­ში მოხ­და, რომე­ლიც "აფ­ხაზ­თა მეფეე­ბის თაოს­ნო­ბი­თა დ მცხეთის ტახტის აქტიუ­რი მხარდა­ჭე­რით განხორ­ციელ­და".[3] ამიე­რი­დან საქართ­ვე­ლოს ერთია­ნი სამე­ფოს დაშლამ­დე აფ­ხაზ­თა კა­თა­ლი­კო­სე­ბი სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოს-პატრიარ­ქის იუ­რის­დიქ­ცია­ში შედიოდ­ნენ. 1470-1474 წლებ­ში ბაგრატ იმერ­თა მე­ფის, შა­მადავლე დადიან-გურიე­ლის სურვი­ლით და იე­რუ­სა­ლიმ-ანტიო­ქიის პატრიარ­ქის მიხეი­ლის ლოც­ვა-კურთხე­ვით ბედიელ-ცაი­შე­ლი მთავა­რე­პის­კო­პო­სი იოა­კიმე აფ­ხაზ­თა კათა­ლი­კო­სად ეკურთ­ხა. "მცნე­ბაი სასჯუ­ლოს" მიხედ­ვით: "ვაკურთ­ხეთ კა­თა­ლი­კო­ზი იოა­კიმ, მარ­ჯუე­ნაი იე­რუ­სა­ლი­მი­სა, აფხა­ზე­თის კა­თა­ლი­კო­ზი და კურთხეულ არის, დავა­ყე­ნეთ და დავსვით აფ­ხა­ზეთს, საყდარ­თა მათ ანდ­რია მო­ცი­ქუ­ლი­სა­თა, ყო­ველ­თა ქრის­ტია­ნე­თა ლიხთ-ამე­რი­სა, ოდი­ში­სა, გურიი­სა და აფ­ხა­ზე­თი­სა".[4] მიუ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ აფ­ხაზ­თა საკა­თა­ლი­კო­ზოს შექმ­ნა მიზნად ისა­ხავ­და შუა­საუ­კუ­ნეობ­რი­ვი სეპა­რა­ტის­ტუ­ლი ტენდენ­ციე­ბის გაღვი­ვე­ბას, აფ­ხაზ­თა კა­თა­ლი­კო­სე­ბი (ჩხეი­ძე, ქვა­რია­ნი, ერის­თა­ვი, აბა­ში­ძე და სხვ.) აღია­რებდ­ნენ მცხეთის საკა­თა­ლი­კო­ზოს უპი­რა­ტე­სო­ბას და მნიშვ­ნე­ლო­ვა­ნი საე­რო და საეკ­ლე­სიო  საკით­ხე­ბის  გადაწყ­ვე­ტი­სას  აღმოსავ­ლეთ  საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქე­ბს ეთათბი­რე­ბოდ­ნენ. ასე იყო XVI საუ­კუ­ნის 50-ია­ნი წლების დასავ­ლეთ საქართ­ვე­ლოს საეკ­ლე­სიო კრე­ბა­ზე, სა­დაც შეი­მუ­შა­ვეს "სა­მარ­თა­ლი კათა­ლი­კოზ­თაი" და XVIII საუ­კუ­ნის 50-იან წლებ­ში ქუთაის­ში, რო­ცა ტყვე­თა სყიდვის აკრძალვის, ეპარ­ქიე­ბის პრობ­ლე­მები განიხილეს. 1814 წელს დასავ­ლეთ საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიე­ბიც საქართ­ვე­ლოს ეგ­ზარ­ქოსს დაუქვემ­დე­ბა­რეს, რომელ­საც "სა­ქართ­ვე­ლო­სა და იმე­რე­თის ეგ­ზარ­ქო­სი" უწო­დეს. XIX საუ­კუ­ნის 50-იან წლებ­ში აღსდ­გა აფხა­ზე­თის საე­პის­კო­პო­სო, რომელ­საც 70-იან წლებამ­დე ქართ­ვე­ლი იე­რარ­ქე­ბი განა­გებდ­ნენ. 80-ია­ნი წლები­დან რუსე­თის ხელისუფ­ლე­ბის რეაქ­ციუ­ლი გეგმის შესა­ბა­მი­სად, აფხა­ზე­თის ეპარ­ქიას განა­გებდ­ნენ ანტი­ქარ­თუ­ლი ორიენ­ტა­ციის რუ­სი ეპის­კო­პო­სე­ბი, რომელ­ნიც ცდილობდ­ნენ ეროვ­ნუ­ლი დაპი­რის­პი­რე­ბი­სა და მტრობის დანერგ­ვას.

XX საუ­კუ­ნის დასაწ­ყის­ში საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის აღდგე­ნის სა­კით­ხი რეა­ლუ­რად დღის წესრიგ­ში დად­გა, რუსე­თის წმი­და სი­ნო­დი­სა და ხელი­სუ­ფალ­თა წარმომად­გენ­ლებ­მა დღის წესრიგ­ში დაა­ყე­ნეს აფხა­ზე­თის ეპარ­ქიის საქართ­ვე­ლო­დან ჩამო­შო­რე­ბის სა­კით­ხი.

ჯერ კი­დევ 1902 წელს სოხუ­მის ეპის­კო­პო­სი არ­სე­ნი /ზო­ტო­ვი/ სვამ­და საკითხს აფხა­ზე­თის ეპარ­ქიის საქართ­ვე­ლოს საეგზარ­ქო­სო­დან ჩა­მო­შო­რე­ბი­სა და მი­სი ყუბა­ნის ოლქთან გაერ­თია­ნე­ბის შესა­ხებ.

საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტო­კე­ფა­ლიის აღდგე­ნის შემდეგ რუსე­თის დროე­ბი­თი მთავ­რო­ბა შეე­ცა­და აქ­ცენ­ტი გაე­კე­თე­ბი­ნა ეროვ­ნულ ავ­ტო­კე­ფა­ლია­ზე და საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბის დებუ­ლე­ბის დამტკი­ცე­ბი­სას სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის ნაცვლად ჩაწე­რეს "სრულიად ქართველ­თა კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი". პე­ტერ­ბურგ­ში საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბის დროე­ბი­თი კომი­ტე­ტის წარგზავნი­ლებ­საც ეპ. ან­ტონს, არქი­მანდ­რიტ ამბ­რო­სი­სა და დეკა­ნოზ კალისტ­რა­ტეს რუსე­თის სინო­დის ობერპ­რო­კუ­რორ­მა ლვოვ­მა გა­ნუც­ხა­და: "რუ­სე­ბი უარს ამბო­ბენ დაემორ­ჩი­ლონ საქართ­ვე­ლოს კა­თა­ლი­კოზს, აფ­ხა­ზე­ბი კი უე­პის­კო­პო­სო ავტო­კე­ფა­ლიას მოით­ხო­ვე­ნო".[5] რუ­სეთ­ში ოქტომბ­რის ბოლ­შე­ვი­კუ­რი გადატ­რია­ლე­ბის შემდეგ დროე­ბი­თი მთავრო­ბის მიერ დამტ­კი­ცე­ბუ­ლი საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბას დებუ­ლე­ბაც ისტო­რიის კუთვნი­ლე­ბად იქ­ცა. 1917 წლის 12 სექტემ­ბერს საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის კრე­ბა­ზე იყო მსჯე­ლო­ბა სოხუ­მის ეპარ­ქიის შესა­ხებ. საეკ­ლე­სიო კრებამ გაით­ვა­ლის­წი­ნა აფხა­ზე­თის დელე­გა­ტე­ბის თვალსაზ­რი­სი, შექმ­ნი­ლი­ყო აფხა­ზე­თის ეპარ­ქია, რომლის მღვდელმ­თა­ვარს ეწო­დე­ბო­და ცხუმელ-ბედიე­ლი. ეპარ­ქიის მღვდელმ­თა­ვარს ქართულ­თან ერ­თად კარგად უნ­და სცოდ­ნო­და აფ­ხა­ზუ­რი, რუ­სუ­ლი და მეგ­რუ­ლი.

საქართველოს მართლმა­დი­დე­ბელ ეკ­ლე­სია­ში ცხუმელ-ბედიე­ლის სახე­ლოს აღდ­გე­ნა იყო პა­სუ­ხი ვინმე თარნა­ვას წიგნის სუ­ლისკ­ვე­თე­ბა­ზე, რომე­ლიც ამტკი­ცებ­და, რომ აფ­ხაზ­თა ეკ­ლე­სია ყოველთ­ვის დამოუ­კი­დე­ბე­ლი იყო.[6] რუსე­თის ეკლე­სიის სი­ნო­დი ცდილობ­და უგუ­ლე­ბელ­ყო საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ტე­რი­ტო­რია­ლუ­რი ავ­ტო­კე­ფა­ლია და სოხუ­მის ოლქ­ში დაე­ტო­ვე­ბი­ნა ეპის­კო­პო­სი სერ­გი, რომელ­საც დაემორ­ჩი­ლე­ბოდ­ნენ რუ­სუ­ლი და ბერძ­ნუ­ლი სამრევ­ლოე­ბი. მდგომა­რეო­ბას ართუ­ლებ­და ისიც, რომ აფხა­ზეთ­ში ჩამო­ყა­ლიბ­და ბოლშე­ვიკ­თა რე­ვო­ლუ­ციუ­რი კომი­ტე­ტის ე. ეშ­ბას მეთაუ­რო­ბით, რომე­ლიც არ ემორ­ჩი­ლე­ბო­და საქართ­ვე­ლოს დე­მოკ­რა­ტიუ­ლი რესპუბ­ლი­კის მთავრო­ბას და ცხუმ-ბედიე­ლი ეპისკოპოსიც აფხა­ზეთ­ში საქართ­ვე­ლოს ერთია­ნო­ბის სიმბოლოდ გა­ნი­ხი­ლე­ბო­და, ამი­ტომ აღდგე­ნილ ეპარ­ქია­ში ქართ­ვე­ლი მღვდელმ­თა­ვა­რი ვერ ჩადიო­და, მაგრამ "1918 წლის ივნი­სის ბო­ლოს საქართ­ვე­ლოს დე­მოკ­რა­ტიუ­ლი რესპუბ­ლი­კის მთავრო­ბის ჯა­რი შე­ტე­ვა­ზე გა­და­ვი­და, 22 ივ­ნისს აი­ღეს გაგ­რა, 2 ივ­ლისს ად­ლე­რი, 6 ივ­ლისს სო­ჭი, 26 ივ­ლისს ტუაფ­სე".[7] საქართ­ვე­ლოს მთავრო­ბამ აღად­გი­ნა თა­ვი­სი იუ­რის­დიქ­ცია აფხა­ზე­თის ტე­რი­ტო­რია­ზე. ასეთ ვი­თა­რე­ბა­ში საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს გადაწყ­ვე­ტი­ლე­ბით, უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი ლეო­ნი­დი, ჭყონ­დი­დე­ლი მიტრო­პო­ლი­ტის ამბრო­სის და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევრის დეკა­ნოზ კა­ლისტ­რა­ტე ცინცა­ძის თანხლე­ბით აფხა­ზეთ­ში ჩა­ვი­და. "20 ოქ­ტომ­ბერს უწმი­დეს­მა ლეო­ნიდ­მა ინა­ხუ­ლა ადგი­ლობ­რი­ვი ქარ­თუ­ლი გარ­ნი­ზო­ნი, რომელ­თაც მიე­სალ­მა, მიუ­ლო­ცა, რომ ბედ­ნიე­რე­ბა ხვდათ წი­ლად ემსა­ხუ­რონ დამოუ­კი­დე­ბელ საქართ­ვე­ლოს. განუ­მარ­ტა მათ, თუ რა ერთგუ­ლე­ბით უნ­და ემსა­ხუ­რონ ახალგან­თა­ვი­სუფ­ლე­ბულ სამშობ­ლოს, რა­თა იგი განმტკიც­დეს და აღორძინ­დეს".[8] 21 ოქ­ტომ­ბერს მი­სი უწ­მი­დე­სო­ბა თა­ვი­სი ამა­ლით წაბრძან­და ახა­ლი ათო­ნის მონას­ტერ­ში, სა­დაც მან გადაი­ხა­და პა­რაკ­ლი­სი, 22 ოქ­ტომ­ბერს გაი­მარ­თა ეპარ­ქიის კრე­ბა, რომელ­საც დაესწრ­ნენ აფხა­ზე­თის მთავ­რო­ბი­სა და ქალა­ქის წარმომად­გენ­ლე­ბი. ყვე­ლა­ნი ერთსუ­ლო­ვან­ნი იყვნენ იმა­ში, რომ ყვე­ლა­ფე­რი უნ­და ეღო­ნათ ეპარ­ქიის აღორძი­ნე­ბი­სათ­ვის, აფხა­ზე­თის მრა­ვა­ლე­რო­ვა­ნი ქრის­ტია­ნუ­ლი მრევლის მშვი­დო­ბია­ნი თანაცხოვ­რე­ბი­სათ­ვის, საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის იუ­რის­დიქ­ცია­ში. კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის აფხა­ზეთ­ში მოგ­ზაუ­რო­ბა იყო იქ მცხოვ­რე­ბი ქართვე­ლე­ბის გამხ­ნე­ვე­ბა. იქ­ვე გა­დაწყ­და ჭყონ­დი­დე­ლი მიტრო­პო­ლი­ტის ამბრო­სის ცხუმელ-ბედიე­ლად გა­დაყ­ვა­ნა 1919 წლის 28 ოქტომბ­რი­დან. მიტ­რო­პო­ლი­ტი ამბ­რო­სი აფ­ხა­ზეთს კარგად იც­ნობ­და თა­ვი­სი სა­სუ­ლიე­რო მოღ­ვა­წეო­ბა მან აფხა­ზეთ­ში დაიწ­ყო. იგი იმთა­ვით­ვე შეუ­რი­გე­ბე­ლი იყო მე­ფის რუსე­თის რუ­სი­ფი­კა­ტო­რუ­ლი შავრაზ­მუ­ლი პოლი­ტი­კის მი­მართ. ასე­თი მღვდელმთავ­რის სოხუ­მის ეპარ­ქია­ში გა­დაყ­ვა­ნა საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის გო­ნივ­რუ­ლი პოლი­ტი­კის გა­მო­ხა­ტუ­ლე­ბა იყო. მიტრო­პო­ლიტ ამბრო­სის ეპარ­ქია­ში ჩასვლის­თა­ნა­ვე, ფრთე­ბი შეეკ­ვე­ცა სოხუ­მის რუს ეპის­კო­პოსს სერგის, რომელ­საც თა­ვად­მა ვ. შერვა­ში­ძემ წე­რი­ლი გაუგ­ზავ­ნა, სა­დაც აღ­ნიშ­ნუ­ლი იყო: "სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს მიერ სოხუ­მის ეპარ­ქიის კანო­ნიერ მმართვე­ლად და­ნიშ­ნუ­ლია მიტ­რო­პო­ლი­ტი ამბ­რო­სი. თქვე­ნი ად­გი­ლი აქ აღარ არის".[9] მიტრო­პო­ლიტ­მა ამბრო­სიმ დაიწ­ყო ცხუმ-აფხა­ზე­თის ეპარ­ქიის აღორ­ძი­ნე­ბა. მაგრამ 1921 წლის თებერ­ვალ­ში დამოუ­კი­დე­ბე­ლი საქართ­ვე­ლოს საბ­ჭო­თა რუსე­თის მიერ დაპყრო­ბის შემდეგ ეპარ­ქია­ში საქ­მეე­ბი უკი­დუ­რე­სად გართულ­და. აფხა­ზე­თის ბოლშე­ვი­კებ­მა ე. ეშ­ბას მეთაუ­რო­ბით მოინ­დო­მეს აფხა­ზე­თის საქართ­ვე­ლო­დან ჩა­მო­ცი­ლე­ბა და დამოუ­კი­დე­ბელ საბ­ჭო­თა რესპუბ­ლი­კად გა­მოც­ხა­დე­ბა. მარ­თა­ლია, მა­თი მი­ზა­ნი მთლად ვერ შესრულ­და, მაგრამ სეპა­რა­ტის­ტუ­ლი ტენდენ­ციე­ბი კი­დევ უფ­რო გაძლიერ­და. 1921 წლის 7 სექტემ­ბერს მიტ­რო­პო­ლი­ტი ამბ­რო­სი სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატ­რია­ქი გახ­და, მაგრამ იგი კარგად გრძნობ­და, რომ ცხუმ-აფხა­ზე­თის ეპარ­ქიის მი­ტო­ვე­ბა არ შეიძ­ლე­ბო­და, ამი­ტომ 1921 წლის 8 ოქ­ტომ­ბერს საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭომ "გა­ნი­ხი­ლა სა­კით­ხი ცხუმ-აფხა­ზე­თის ეპარ­ქიის საე­პისკო­პო­სო კანდი­და­ტის დამტკი­ცე­ბის შესა­ხებ და გა­ნა­ჩი­ნა არ­ქი­მანდ­რი­ტი იოა­ნე (მარგიშვილი) აღია­რე­ბულ იქ­ნას კანო­ნიე­რად არჩეულ კანდი­და­ტად ცხუმ-აფხა­ზე­თის ეპარ­ქიის მღვდელმთავ­რის ად­გილ­ზე".[10]

არქი­მანდ­რიტ იოა­ნეს კურთ­ხე­ვა დაი­ნიშ­ნა 15 ოქტომბრი­სათ­ვის. ეს იყო ბოლ­შე­ვი­კუ­რი მმართვე­ლო­ბის დროს პირ­ვე­ლი ეპის­კო­პო­სის კურთ­ხე­ვა, რომე­ლიც მცხეთის საპატ­რიარ­ქო ტა­ძარ­ში შესრულ­და და სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის უწ­მი­დე­სი და უნე­ტა­რე­სი ამბ­რო­სი­სა და ქუ­თა­თე­ლი მიტრო­პო­ლი­ტის ნა­ზა­რი­სა და ეპის­კო­პოს პი­როს ალავერ­დიე­ლის თანამწირ­ვე­ლო­ბით.

იოა­ნე მარგიშ­ვილს გადაე­ცა ეპის­კო­პო­სად კურთხე­ვის სი­გე­ლი, რომლის ტექს­ტი ჯერ კი­დევ კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ კირიონ II შემუ­შავ­და: "უმ­დაბ­ლე­სი მთავა­რე­პის­კო­პო­სი მცხე­თი­საი და თბი­ლი­სი­საი და სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატ­რია­ქი".

დიდმან მღვდელთ-მოძღვარ­მან ჩვენმან, უფალ­მან და ღმერთმან სოფლი­სა­მან, რომელ­მან დაად­გი­ნა ეკ­ლე­სია­სა ში­ნა თვის­სა მოცი­ქულ­ნი, წინასწარ­მეტყ­ველ­ნი და მოძღვარ­ნი, ცხო­ველმ­ყო­ფე­ლი­თა გან­გე­ბუ­ლე­ბი­თა თვი­სი­თა. აღა­შე­ნა სამწყ­სო ღვთით­და­ცუ­ლი­სა ცხუმ-აფ­ხა­ზე­თი­საი, რო­მელ­სა ში­ნა ერი­სა მიერ მორწ­მუ­ნი­სა აღრ­ჩეუ­ლო არ­ქი­მანდ­რი­ტო იოა­ნე განწე­სე­ბულ ხარ წე­სი­სა­მებრ წმი­დი­სა სა­მო­ცი­ქუ­ლოი­სა აღმო­სავ­ლე­თი­სა ეკ­ლე­სიი­სა ეპის­კო­პო­სად და თანა­შე­წე­ვარ­თა ყოვლად წმი­დი­სა და სუ­ლი­სა, ქრისტეს აქეთ 1921წ. 15 ოქტომ­ბერ­სა, მცხეთას სვეტიც­ხო­ვე­ლი­სა კვართ­სა საუფ­ლო­სა, დიდ­სა მას კა­თო­ლი­კე ეკ­ლე­სია­სა ათთორ­მეტ­თა მოცი­ქულ­თა­სა, ხელდას­მულ ხარ ჩუენ მიერ... ჯერ არს შენ­და ეპის­კო­პო­ზო იოა­ნე, რა­თა ეკრ­ძა­ლო თავ­სა შენ­სა და ყო­ველ­თა­ვე სამწ­ყო­სა, რომელ­მან ეგე შენ სულმან წმიდა­მან და­გად­გი­ნა მწყემსად ეკ­ლე­სიი­სა უფ­ლი­სა და ღმრთი­საი­სა... დაი­ცავ ეკ­ლე­სია­თა ში­ნა და მონას­ტერ­თა წმი­და­თა მოცი­ქულ­თა და მა­მა­თა მიერ გარდა­მო­ცე­მულ­ნი წეს­ნი, იღუა­წე კითხ­ვა­სა. ში­ნა საღმრ­თო წე­რი­ლი­თა"[11]. იოა­ნე მარგიშ­ვი­ლი მოღვა­წეო­ბას შეუდ­გა ცხუმ-აფხა­ზე­თის ეპარ­ქია­ში 1921 წლის ნოემბ­რი­დან. ამ დროს კი­დევ უფ­რო გარ­თუ­ლე­ბუ­ლი იყო, რო­გორც პო­ლი­ტი­კუ­რი, ასე­ვე რე­ლი­გიუ­რი ვი­თა­რე­ბა ეპარ­ქია­ში. ადგილობრივმა ანტიქართული ორიენტაციის ბოლშევიკებმა ე. ეშბას ბრძანებით დაანგრიეს კარის ეკლესია, ცეცხლს მისცეს ცხუმ-ბედიელის კანცელარიის არქივი. ქართ­ვე­ლებს ეცილე­ბოდ­ნენ რუ­სე­ბი სოხუ­მის საკა­თედ­რო ტა­ძარ­ში, რომე­ლიც მღვდელმთავ­რის ტა­ძა­რი უნ­და ყო­ფი­ლი­ყო. 1922 წლის 2 მარტს ეპისკოპოსმა იოა­ნემ სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ ამბრო­სი­სად­მი გაგზავ­ნილ წე­რილ­ში აღ­ნიშ­ნა: "მე ვდგვარ თქვენ მიერ არჩეულ გზა­ზე, რის გა­მოც საყოველ­თაოდ მაქვს გა­მოც­ხა­დე­ბუ­ლი, რომ სოხუ­მის საკა­თედ­რო ტა­ძარ­ში არ ვწირავ იმ დრომდის, ვიდ­რე მას არ ჩამა­ბა­რე­ბენ სავსე­ბით".[12]

ეპარ­ქია­ში შექმ­ნი­ლი რთუ­ლი ვითა­რე­ბი­დან გამოსავ­ლის ძიე­ბა­ში ეპისკოპოსი იოა­ნე იმ დასკვნამ­დე მი­ვი­და, რომ აუ­ცი­ლე­ბე­ლი იყო აფხა­ზე­თის თა­ვი­სე­ბუ­რე­ბა­თა გათვა­ლის­წი­ნე­ბა და სიფრთხი­ლით მოქ­მე­დე­ბა. მი­სი აზ­რით, აფ­ხა­ზე­ბი გა­ნაწ­ყე­ნე­ბუ­ლი იყვნენ იმი­ტომ, რომ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭომ გააუქ­მა აფხა­ზე­თის მიტრო­პო­ლი­ტის ტი­ტუ­ლი. აფ­ხა­ზე­ბი ამას მა­თი ინტე­რე­სე­ბის აბუ­ჩად აგდე­ბას უწო­დებდ­ნენ. ეპისკოპოს იოა­ნეს აზ­რით, სა­ჭი­რო იყო ბედიე­ლი ეპის­კო­პო­სის კურთ­ხე­ვა, რომელ­საც რეზი­დენ­ცია ილორ­ში ექ­ნე­ბოდა და პა­სუხს აგებ­და სამურ­ზა­ყა­ნოს სულიერ მდგო­მა­რეო­ბა­ზე. ეპისკოპოსი იოა­ნე გრძნობ­და რა რთუ­ლი ვი­თა­რე­ბა იყო აფხა­ზეთ­ში, "ვრწმუნდე­ბით, რა ღრმად, რომ ჩვენს შავბნელ ვარსკვლავ­ზე მკვდრეთით აღდ­გე­ნი­ლი და განახ­ლე­ბულ ავა­ტო­კე­ფა­ლურ ეკლე­სიას დღიდან მი­სი აღდ­გე­ნი­სა, შა­ვი ყო­რა­ნი დასჩხა­ვის და მართლაც, სამწუ­ხა­როდ, მუშაო­ბა, სამსახური, მას­ში დღითიდ­ღე აუ­ტა­ნე­ლი ხდე­ბა".[13] საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო­სა  და კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ ამბრო­სის საბ­ჭო­თა ხელისუფ­ლე­ბი­სად­მი შეუ­რი­გე­ბე­ლი პო­ზი­ცია კარგად გამოი­ყე­ნეს აფხა­ზე­თის ადგილობ­რივ­მა სეპარა­ტის­ტულ­მა ბოლშე­ვი­კურ­მა ხელმძღვა­ნე­ლო­ბამ ცხუმ-აფხა­ზე­თის ეპარ­ქია­ში საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის იურის­დიქ­ციის შე­სუს­ტე­ბი­სა და რუ­სუ­ლი `ცოც­ხა­ლი ეკლე­სიის~ უფლე­ბე­ბის გაძ­ლიე­რე­ბი­სა­თვის. აფხა­ზეთ­ში მყო­ფი რუ­სი შავრაზ­მე­ლი მღვდე­ლი ვა­სილ პამ­ფი­ლო­ვი, რუსი ეპის­კო­პო­სი ანდ­რია და სხვე­ბი აფხა­ზე­თის მრავა­ლე­რო­ვან მოსახ­ლეო­ბას ქართვე­ლე­ბის წინააღმ­დეგ აქე­ზებდ­ნენ; რო­გორც სოხუ­მი­დან ნიკო­ლოზ თავა­დი­რი­ძის მიერ საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის მოსაყდრის ეპის­კო­პოს ქრისტე­ფო­რე­სად­მი გამოგ­ზავ­ნი­ლი წერი­ლი­დან სჩანს (1923 წლის 3 ნოემ­ბე­რი): "სო­ხუმ­ში ორი რუ­სი ეპის­კო­პო­სია, რომელ­ნიც ცდილო­ბენ ხელ­ში ჩაიგ­დონ მთა­ვა­რი ეკ­ლე­სია. ერთია აბ­რა­ამი ბერ­ძე­ნი, რომე­ლიც "ცოც­ხა­ლი ეკლე­სიის" წარმო­მად­გე­ნე­ლია, მეო­რე პავ­ლე რუსე­თის ტრა­დი­ციუ­ლი ეკლე­სიის წარმო­მად­გე­ნე­ლი, მაგრამ ორი­ვე­ნი ჩვე­ნი მოწინააღმ­დე­გე და აფხა­ზე­თის რუსე­თის ეკლესიას­თან მიერ­თე­ბის მსურველ­ნი. ამნაირ პირო­ბებ­ში ჩვე­ნი სამწყ­სო­სა და სამრევ­ლოს საქ­მე განსაც­დელ­შია. ორი­ვე ეპის­კო­პო­სი ცდილო­ბენ აქაუ­რი მთავრო­ბის მიმხრო­ბას".[14] რო­გორც ჩანს, აფხა­ზე­თის ადგილობ­რივ­მა ხელისუფ­ლე­ბამ ან­ტი­რე­ლი­გიუ­რი მოძრაო­ბის გაძლიე­რე­ბის საბა­ბით, სახელმ­წი­ფოს სასარგებ­ლოდ სოხუ­მის საკა­თედ­რო ტა­ძარს 2 მილიო­ნი მა­ნე­თი დააკისრებს გადა­სა­ხა­დის სა­ხით, რადგან ამ თანხის გა­დახ­და ქართვე­ლო­ბას გაუ­ჭირ­დე­ბო­და. რუ­სე­ბი გადაიხ­დიდ­ნენ და სადაოდ გამხ­და­რი საკა­თედ­რო ტა­ძა­რი მა­თი სა­კუთ­რე­ბა გახ­დე­ბო­და. ასეთ ვი­თა­რე­ბა­ში ნიკო­ლოზ თავად­გი­რი­ძის აზ­რით, სა­სურ­ვე­ლი იყო ადგი­ლობ­რი­ვი აფ­ხა­ზი დი­მიტ­რი მარ­ღა­ნია სოხუ­მის ეპარ­ქიის ეპის­კო­პო­სად აერ­ჩიათ და ამით შეე­ჩე­რე­ბი­ნათ რუსე­ბის მზარ­დი ექსპან­სია. მი­სი აზ­რით, თუ ქართ­ვე­ლო­ბა წინდა­ხე­დუ­ლე­ბას არ გამოი­ჩენ­და, შეიძ­ლე­ბო­და საერ­თოდ დაგვე­კარ­გა სარწმუ­ნოებ­რი­ვი უფ­ლე­ბე­ბი ამ რეგიონ­ში. სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო სწო­რად მოიქ­ცა, რო­ცა თა­ვი შეი­კა­ვა აფ­ხა­ზი ეროვ­ნე­ბის ეპის­კო­პო­სად კურთ­ხე­ვა­ზე. ად­ვი­ლი შე­საძ­ლე­ბე­ლი იყო ახ­ლა მის გარ­შე­მო დაჯ­გუ­ფე­ბუ­ლი­ყო გარკ­ვეუ­ლი ძა­ლე­ბი, რა­თა სოხუ­მის ეპარ­ქია საერ­თოდ ჩამოე­ცი­ლე­ბი­ნათ საქართ­ვე­ლოს ეკლესიი­სათ­ვის.

საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევ­რე­ბი­სა და კათო­ლი­კოზ-პატრიარქ ამბრო­სის სა­სა­მართ­ლო პროცე­სის შემდეგ, კი­დევ უფ­რო გართულ­და ვი­თა­რე­ბა ცხუმ-აფხა­ზე­თის ეპარ­ქია­ში, რა­საც ადას­ტუ­რებს 1924 წლის 3 მაისს იოა­ნე მიტრო­პო­ლი­ტის მოხ­სე­ნე­ბა საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოსადმი. "ცოც­ხა­ლი ეკლე­სიის" წარმო­მად­გე­ნელს, რუს ეპის­კო­პოსს აბ­რაამ ივა­ნოვს ადგილობ­რივ მთავ­რო­ბა­ში დაუ­ბეზ­ღე­ბია სოხუ­მის ქართ­ვე­ლი სამღვ­დე­ლოე­ბა, ეგე­ნი აქე­დან საერ­თოდ უნ­და გავყა­როთ, ვინაი­დან საბ­ჭო­თა ხელისუფ­ლე­ბის მტერს კათა­ლი­კოზ ამბრო­სის წირვის დროს კვლავ მოიხ­სე­ნე­ბე­ნო. რაც შეე­ხე­ბა მიტრო­პო­ლიტ იოა­ნეს, იგი წა­ვი­და და აღარ დაბრუნ­დე­ბაო".[15] მიტრო­პო­ლიტ­მა იოა­ნემ, რო­ცა შეიტ­ყო ამის შესა­ხებ, სასწრა­ფოდ დაბრუნ­და სო­ხუმ­ში, შეხვ­და ადგი­ლობ­რი­ვი ხელისუფ­ლე­ბის წარმომად­გენ­ლებს. მი­სი აზ­რით, "სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს მართებ­და დი­დი წინ­და­ხე­დუ­ლე­ბა, რომ პო­ზი­ცია, რომე­ლიც ქართველ იე­რარ­ქებს უჭი­რავთ, ბო­ლო სა­მი წლის განმავ­ლო­ბა­ში ხელი­დან არ გამოგ­ვე­ცა­ლოს. სოხუ­მის უე­პის­კო­პო­სოდ და­ტო­ვე­ბა ერთ დღესაც არ შეიძ­ლე­ბა".[16] მიტრო­პო­ლიტ იოა­ნეს მო­ზო­მი­ლი პოლი­ტი­კის წყალო­ბით გაგ­რა­ში, რო­ცა გარდაიც­ვა­ლა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიი­სად­მი მტრულად განწ­ყო­ბი­ლი რუ­სი მღვდე­ლი მის ად­გილ­ზე და­ნიშ­ნა რუ­სი-ზაი­ცე­ვი, მაგრამ საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ინტე­რე­სე­ბის დამც­ვე­ლი... ცხუმ-აფხა­ზე­თის მიტ­რო­პო­ლი­ტი იმხა­ნად მუშაობ­და გუდაუ­თის და კოდო­რის ხეო­ბის მოსახლეო­ბას­თან, განუმარ­ტავ­და მათ საქართ­ვე­ლოს საპატრიარ­ქოს იუ­რის­დიქ­ცია­ში დარჩე­ნის აუცი­ლებ­ლო­ბას.

დაძა­ბულ­მა შრომამ სოხუ­მის ნოტიო ჰა­ვამ უარ­ყო­ფი­თად იმოქ­მე­და მიტრო­პო­ლიტ იოა­ნეს ჯანმრ­თე­ლო­ბა­ზე. იგი სთხოვდა სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს 1925 წლის 1 თებერვ­ლი­დან გაათა­ვი­სუფ­ლონ ცხუმ-აფხა­ზე­თის ეპარ­ქიის მმართვე­ლის თანამ­დე­ბო­ბი­დან. 1926წ. დაი­ნიშ­ნა ურბნი­სის ეპარ­ქიის მმართვე­ლად, ხო­ლო ცხუმ-აფხა­ზე­თის მიტ­რო­პო­ლი­ტი გახ­და კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის მოად­გი­ლე ქრის­ტე­ფო­რე ციცქიშ­ვი­ლი, მაგრამ იგი ფაქტიუ­რად თბილის­ში იყო და ეპარ­ქიის საქ­მეე­ბი კი­დევ უფ­რო აირ-დაი­რია. ყო­ვე­ლი­ვე ამის გათვალის­წი­ნე­ბით, 1927 წლის 26 მარტს არ­ქი­მანდ­რი­ტი ეფ­რე­მი აკურთ­ხეს ეპის­კო­პო­სად, ხო­ლო იმა­ვე წლის ოქტომ­ბერ­ში იგი დაი­ნიშ­ნა ცხუმ-აფხა­ზე­თის ეპარ­ქიის მმართვე­ლად. ახლადნაკურთხ ეპის­კო­პოსს უპი­რებდ­ნენ მიტრო­პო­ლი­ტის ხა­რისხ­ში აყვა­ნა­საც, მაგრამ ყოვლადუსამღვ­დე­ლოეს ეფ­რემს სხვანაი­რად ეს­მო­და თა­ვი­სი მო­წო­დე­ბა 1927 წლის 2 ოქ­ტომ­ბერს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სინო­დი­სად­მი გაგზავ­ნილ წე­რილ­ში იგი წერ­და: "სინო­დის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა ჩე­მი ცხუმ-აფხა­ზე­თის კა­თედ­რა­ზე დამტკი­ცე­ბის შესა­ხებ და მიტრო­პო­ლი­ტო­ბის მი­ნი­ჭე­ბა­ზე არას­წო­რად მი­მაჩ­ნია. მიტ­რო­პო­ლი­ტო­ბა ეძ­ლე­ვა არა კათედ­რას, არა­მედ პიროვ­ნე­ბას, ნიშნად მად­ლი­სა და პატი­ვის­ცე­მი­სა, მი­სი განსაკუთ­რე­ბუ­ლის ღვაწ­ლი­სა და სამსა­ხუ­რის აღსანიშ­ნა­ვად. მე ახ­ლა ვიწყებ საქმია­ნო­ბას და პირდა­პირ მმართველ მღვდელმთავ­რად და­ნიშვ­ნა ისე­დაც რთულ ეპარ­ქია­ში, როგო­რიც ცხუმ-აფხა­ზე­თის ეპარ­ქიაა, არას­წო­რად მი­მაჩ­ნია".[17]

სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სი­ნოდ­მა 1927 წლის 17 ოქ­ტომ­ბერს ეპის­კო­პო­სი ეფ­რე­მი ალავერ­დის ეპარ­ქია­ში გადაიყ­ვა­ნა, ხო­ლო ცხუმ-აფხა­ზე­თის ეპარ­ქია ჩაა­ბა­რა მე­ლი­ქი­სე­დეკს (ფხა­ლა­ძე), რომე­ლიც 1928 წელს ეპის­კო­პოს­მა პავლემ (ჯა­ფა­რი­ძე) შეც­ვა­ლა. ასეთ რთულ ეპარ­ქია­ში ქართ­ვე­ლი მღვდელმთავ­რე­ბის ხში­რი ცვლა მა­თი და­ვა სა­კა­თა­ლი­კო­ზო-სინოდ­თან რთულ ეპარ­ქია­ში ვერ ვიმუ­შა­ვებ­თო, ანტი­ქარ­თუ­ლი ორიენ­ტა­ციის რუ­სუ­ლი სამღვდე­ლოე­ბის ინ­ტე­რე­სებს პასუ­ხობ­და. 30-ია­ნი წლები­დან ცხუმ-აფხა­ზე­თის ეპარ­ქია კი­დევ უფ­რო და­შორ­და საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიას და თუ არა 1943 წლის სა­ქართ­ვე­ლო­სა და რუსე­თის ეკლესიებს შო­რის  ევქა­რის­ტუ­ლი კავში­რის აღდ­გე­ნა, ცხუმ-აფხა­ზე­თის ეპარ­ქია­ში ყვე­ლა­ფე­რი იყო მომ­ზა­დე­ბუ­ლი ამ ეპარ­ქიის საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიი­დან ჩამოშო­რე­ბი­სათ­ვის რაც შეეხება სხვა ეპარქიებს.

ურბნი­სის ეპარ­ქიის რეა­ლუ­რად ამოქ­მე­დე­ბის სა­კით­ხი არაერთ­ხელ დას­მუ­ლა, მაგრამ ეს ად­ვი­ლი არ იყო. 1921 წლის 6 დე­კემ­ბერს სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ­მა უწმი­დეს­მა და უნე­ტა­რეს­მა ამბრო­სიმ სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭო­სად­მი გაგზავ­ნილ წე­რილ­ში აღ­ნიშ­ნა "თა­ვი­სუ­ფა­ლი თანხე­ბის უქონ­ლო­ბის გა­მო სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭომ დაად­გი­ნა, რომ ურბნი­სის ეპარ­ქიის აღდგე­ნის სა­კით­ხი გადა­დე­ბულ იქ­ნას იმ დრომდის, სა­ნამ ადგილობ­რივ არ იქ­ნე­ბა გა­მო­ნა­ხუ­ლი მღვდელმთავ­რი­სა და მი­სი კათედ­რის შე­სა­ნა­ხი წყა­როე­ბი".[18] ასეთ ვი­თა­რე­ბა­ში ქ. გო­რის მორწ­მუ­ნე საზო­გა­დოე­ბამ ყვე­ლა­ფე­რი იღო­ნა, რა­თა ნორ­მა­ლუ­რი პი­რო­ბე­ბი შეექმ­ნა, ნივთიე­რად ხე­ლი შეეწ­ყო ურბნი­სის ეპარ­ქიის აღორძი­ნე­ბი­სათ­ვის. ამას ადას­ტუ­რებს 1922 წლის 6 იან­ვარს მი­სი უწმი­დე­სო­ბის, სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის წი­ნა­შე გამოგ­ზავ­ნი­ლი შუამდ­გომ­ლო­ბა. "განმეო­რე­ბით გთხოვთ, რა­თა ან­გა­რი­ში გაე­წიოს ურბნი­სის ეპარ­ქიის დაქვეი­თე­ბულ საქმეებს და მოკ­ლე ხან­ში ხელდას­მულ იქ­ნას ურბნი­სის ეპის­კო­პო­სად საე­პარ­ქიო თათბი­რის მიერ არჩეუ­ლი და და­დას­ტუ­რე­ბუ­ლი კან­დი­და­ტი დე­კა­ნო­ზი ქრის­ტე­ფო­რე ციცქიშ­ვი­ლი".[19] 1922 წლის 18 მარტს დე­კა­ნო­ზი ქრის­ტე­ფო­რე აკურთ­ხეს ეპის­კო­პო­სად, 12 ივ­ნისს ეპის­კო­პოს ქრისტე­ფო­რეს ჩა­ბარ­და ურბნი­სის ეპარ­ქია. მაგრამ ეპის­კო­პო­სი ქრის­ტე­ფო­რე თბილის­ში იყო და კათა­ლი­კოზ-პატრიარქ ამბრო­სის დაპატიმ­რე­ბის შემდეგ ასრუ­ლებ­და ეკლე­სიის მეთაუ­რის მოვა­ლეო­ბას, ურბნი­სის ეპარ­ქია­ში ვი­თა­რე­ბა კი­დევ უფ­რო დამძიმ­და, ამ დროს ახალ­ცი­ხე-ახალ­ქა­ლა­ქი ურბნი­სის გამგებ­ლო­ბა­ში შედიო­და ბოლ­შე­ვი­კუ­რი ხელისუფ­ლე­ბის შე­ვიწ­როე­ბა ეკ­ლე­სია-მონასტ­რე­ბის დარ­ბე­ვა, აი­ძუ­ლებდა სა­სუ­ლიე­რო პირთ მიმარ­თონ თხოვნით თავიანთ მღვდელმ­თა­ვარს დაიც­ვას ისი­ნი ამ უკანო­ნო­ბის­გან, ბევ­რი ვე­ღარ უძ­ლებდა შექმნილ ვითა­რე­ბას, საერ­თოდ ტო­ვებდა სა­სუ­ლიე­რო წოდე­ბას.

ალავერ­დის ეპარ­ქიას პი­როს ალავერ­დე­ლის გარდაც­ვა­ლე­ბის შემდეგ (1922 წლის აპ­რი­ლი) ორი წე­ლი ადგი­ლობ­რი­ვი მმართ­ვე­ლი მღვდელმ­თა­ვა­რი არ ჰყო­ლია. მარ­თა­ლია, 1922 წლის 22 ნოემ­ბერს, რო­გორც შინა­გან საქ­მე­თა კომი­სა­რია­ტის სა­ხელ­ზე ეპარ­ქიი­დან გაგზავ­ნი­ლი წე­რი­ლი იტ­ყო­ბი­ნე­ბო­და, 6 დე­კემ­ბერს თე­ლავ­ში და­ნიშ­ნუ­ლი იყო საე­პარ­ქიო კრე­ბა ალავერ­დის ეპის­კო­პო­სის ასარ­ჩე­ვად და სთხოვ­და მათ ხე­ლი არ შეე­შა­ლათ კრების მუშაო­ბი­სათ­ვის, მაგრამ იმხა­ნად ეს ვერ მო­ხერხ­და. 1924წ. ეპარ­ქიას განა­გებ­და და­ვით კა­ჭა­ხი­ძე, 1925-28წწ. მელქი­სე­დეკ ფხა­ლა­ძე. ან­ტი­რე­ლი­გიუ­რი კამ­პა­ნია ალავერ­დის ეპარ­ქია­საც შეე­ხო. ეპარ­ქიის სამღვდე­ლოე­ბის დი­დი ნა­წი­ლი გაძარც­ვეს, ზო­გი ციხეებ­ში შეყა­რეს. ვითა­რე­ბის სირთუ­ლეს ადას­ტუ­რებდა სოფ. ახმე­ტის მიძი­ნე­ბის ეკლე­სიის წინამძღვ­რის დეკა­ნოზ ლეონ­ტი ღვინიაშ­ვი­ლის თხოვ­ნა ალავერ­დელ ეპის­კო­პოს დავი­თი­სად­მი, "ვინაი­დან წამდაუ­წუმ მატუ­სა­ღე­ბენ უმი­ზე­ზოდ, უმორ­ჩი­ლე­სად გთხოვთ, გადამიყ­ვა­ნოთ ახმე­ტი­დან".[20] ხელისუფ­ლე­ბის წარმომად­გენ­ლე­ბი აი­ძუ­ლებდ­ნენ მღვდლებს ასე­თი განცხა­დე­ბით მიემარ­თათ მღვდელმთავრი­სათ­ვის. "მი­ვი­ღე რა მხედ­ვე­ლო­ბა­ში დღევან­დე­ლი გა­რე­მოე­ბა, ვსცან უკეთე­სად, და­ვა­ნე­ბო თა­ვი ჩემს სამ­სა­ხურს, მღვდლობას. ამის გა­მო გთხოვთ მომცეთ შე­სა­ფე­რი­სი სა­ბუ­თი, რომ განთა­ვი­სუფ­ლე­ბუ­ლი ვარ მღვდლობის თანამ­დე­ბო­ბი­დან".[21] განცხა­დე­ბას ხელს აწერდა შილდის ეკლე­სიის მღვდე­ლი სამსონ სა­ბაშ­ვი­ლი.

საკ­მა­რი­სი იყო ხელისუფ­ლე­ბას დაეგ­მო ადმინის­ტი­რე­ბის გზით ეკლე­სიე­ბის და­კეტ­ვა და მოსახლეო­ბი­სათ­ვის უფ­ლე­ბა მიე­ცა ეკლე­სიე­ბის ხე­ლა­ხა­ლი გახს­ნი­სა. მორწმუნეებს ამით ესარგებლათ კვლავ გაიხს­ნა ეკ­ლე­სიე­ბი საბუე­ში, ნაფა­რეულ­ში. 1925 წელს ალავერ­დის ეპარ­ქია­ში შექმნილი ვითარების შესახებ საინ­ტე­რე­სო ინფორ­მა­ციაა მთავარ­ხუ­ცე­სის ვა­სილ მაი­სუ­რა­ძის მოხ­სე­ნე­ბაში ალა­ვერ­დე­ლი ეპის­კო­პო­სი­სად­მი. მთავარ­ხუ­ცესს შემოუვ­ლია კახეთის სოფ­ლე­ბი. სოფ. ენი­სელ­ში თა­ვის ად­გილ­ზე დახვედ­რია მღვდე­ლი გიორ­გი ბალიაუ­რი და მედა­ვით­ნე იო­სებ ველიაშ­ვი­ლი, ეკ­ლე­სია მოუწ­ყო­ბე­ლი ყო­ფი­ლა, მიუ­ხე­და­ვად ამი­სა, ღვთისმ­სა­ხუ­რე­ბა მაინც სრულ­დე­ბოდა კერ­ძო სახლ­ში. ისი­ნი ნივთიერ გაჭირ­ვე­ბას განიც­დიდნენ. სოფ. გრემ­ში მღვდე­ლი ად­გილ­ზე არ იყო. მრევ­ლი უკი­დუ­რე­სად გა­ჭირ­ვე­ბუ­ლია და მღვდლის შე­ნახ­ვა არ შეუძ­ლიათო. მთავარ­ხუ­ცესს უკე­თე­სი მდგო­მა­რეო­ბა დახვ­და საბუე­ში, შილ­და­ში, მაგრამ მას­ზე მძი­მე შთაბეჭ­დი­ლე­ბა მოუხ­დე­ნია ძველ და ახალ გა­ვაზს, სა­დაც "ერ­თი ეკ­ლე­სია გადაუ­კე­თე­ბიათ სა­ხალ­ხო სახლად, მეო­რე ის­ტო­რიუ­ლი ღვთისმშობ­ლის სა­ხე­ლო­ბი­სა, გაუ­ძარც­ვავთ, ხის კან­კე­ლი დაუმტვ­რე­ვიათ, ხატე­ბით სკოლის სკა­მე­ბი გაუ­კე­თე­ბიათ".[22]

პროვინ­ციებ­ში საეკ­ლე­სიო ცხოვრე­ბის მძი­მე ვი­თა­რე­ბა კარგად არის ნაჩ­ვე­ნე­ბი სრულიად საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო სინო­დი­სად­მი ჰერე­თის ოლ­ქის მთავარ­ხუ­ცე­სი ილია კობაი­ძის მოხსე­ნე­ბით ბა­რათ­ში "წარმო­გიდ­გენთ ყო­ფი­ლი ჩე­მი სამთავარ­ხუ­ცე­სოს 1925, 1926, 1927, 1928 წლების საქმეებს. მო­გახ­სე­ნებთ, რომ ამ ოლქ­ში არ­ცერ­თი მღვდე­ლი აღარ არის. ყვე­ლა მათ­განს ადგილობ­რივ­მა ხელისუფ­ლე­ბამ სხვა­დასხ­ვა ხრიკე­ბით, აუ­ტა­ნე­ლი ხარჯე­ბის წართ­მე­ვა-შეწე­რით, მუქა­რით, სარ­ჩო-საბადებ­ლის ჩა­მორთ­მე­ვი­თა და შეუ­რაცხ­ყო­ფით ღვთისმ­სა­ხუ­რე­ბა­ზე ხე­ლი აა­ღე­ბი­ნა".[23]

არანაკ­ლებ რთუ­ლი ვი­თა­რე­ბა იყო ქუთაის­ში ქუთა­თელ მიტრო­პო­ლიტ ნა­ზარს საბ­ჭო­თა ხელისუფ­ლე­ბამ წაუ­ყე­ნა ბრალ­დე­ბა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის განძეუ­ლო­ბის გადამალ­ვის შესა­ხებ. საქ­მე ის იყო, რომ 1921 წლის 19 თე­ბერ­ვალს საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს გადაწყ­ვე­ტი­ლე­ბით, თბილი­სი­დან ქუთაის­ში გადა­ტა­ნილ იქ­ნა სიო­ნი­სა და სვეტიცხოვ­ლის მონასტ­რე­ბის სიწმინ­დე­ნი, რომელ­ნიც დამა­ლეს ნაზა­რის სა­მიტ­რო­პო­ლი­ტო სახლის აივ­ნისქ­ვეშ. ამის მი­ზე­ზი იყო ბოლშე­ვი­კე­ბის ურწ­მუ­ნოე­ბა და საეკ­ლე­სიო ნივთე­ბის განად­გუ­რე­ბის საფრთ­ხე. ბოლშე­ვი­კურ­მა ხელისუფ­ლე­ბამ მიტ­რო­პო­ლი­ტი ნა­ზა­რი დაა­პა­ტიმ­რა, 1924 წლის აპ­რილ­ში ამნის­ტიის საფუძ­ველ­ზე მიტ­რო­პო­ლი­ტი ნა­ზა­რი გაათა­ვი­სუფ­ლეს, მაგრამ მას აღარც საე­პარ­ქიო სახ­ლი დახვ­და და საერ­თოდ ეპარ­ქია­ში ღვთისმსა­ხუ­რე­ბის ნორმა­ლუ­რად ჩატა­რე­ბის საშუა­ლე­ბაც წაართ­ვეს. იგი თბილის­ში ჩა­მო­ვი­და და შეხვ­და ს. ქავთა­რა­ძეს, რომელ­მაც ხელისუფ­ლე­ბის სახე­ლით დახ­მა­რე­ბა აღუთქ­ვა, მაგრამ ქუთაის­ში დაბ­რუ­ნე­ბულს ახა­ლი, უსიამოვნო ამ­ბა­ვი დაახვედ­რეს, ქუთაი­სის სა­მაზ­რო კომი­ტე­ტის გადაწყ­ვე­ტი­ლე­ბით, უნ­და დაენგ­რიათ ქალა­ქის ცენტრ­ში არ­სე­ბუ­ლი საკა­თედ­რო ტა­ძა­რი. გაოგ­ნე­ბუ­ლი მორწ­მუ­ნე­ნი ში­ში­თ შეჰყუ­რებ­დნენ ახალ­გაზრ­და კომკავშირ­ლე­ბის მიერ დაწყე­ბულ საზა­რელ საქმეს, იმ ტაძრის ნგრევას, სა­დაც მოღვაწეობდ­ნენ მღვდელმთავრები გაბრიელ ქი­ქო­ძე, ლეონიდ ოქროპირიძე, ან­ტონ გიორ­გა­ძე და სხვე­ბი. ქუთაის­ში­ვე მოეწ­ყო ათეის­ტე­ბის მიერ კომკავ­ში­რუ­ლი "შო­ბის", "აღდგო­მის" დღესას­წაუ­ლე­ბი.

1924 წლის აგვის­ტოს აჯან­ყე­ბის დღეებ­ში მიტ­რო­პო­ლი­ტი ნა­ზა­რი, მღვდლე­ბი სი­მონ მჭედ­ლი­ძე, გერ­მა­ნე ჯა­ჯა­ნი­ძე, იე­რო­თეოს ნი­კო­ლა­ძე და ბესა­რიონ კუხია­ნი­ძე სვირ­ში გაემგ­ზავრ­ნენ ახ­ლა­და­შე­ნე­ბუ­ლი ეკლე­სიის კურთ­ხე­ვა­ზე, სა­დაც ისი­ნი ადგი­ლობ­რი­ვი მილი­ციის მიერ იქ­ნენ დაპატიმ­რე­ბულ­ნი, რომელ­ნიც გაუსა­მართ­ლებ­ლად საფიჩ­ხიის თუ საღო­რიის ტყე­ში იქ­ნენ დახვრე­ტილ­ნი. საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს უმ­რავ­ლე­სო­ბა ციხეებ­ში იყვნენ გამომწყვ­დეულ­ნი, ვერა­ვინ ოფი­ცია­ლუ­რად ვერ აღი­მაღ­ლა ხმა ბოლ­შე­ვი­კუ­რი ხელისუფ­ლე­ბის ამ ბარბა­რო­სო­ბის გა­მო. 1995წ. საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის წმინ­და სინო­დის განჩი­ნე­ბით, ბოლშე­ვი­კე­ბის ბარ­ბა­რო­სუ­ლი წამე­ბით მოკლულ­ნი მიტ­რო­პო­ლი­ტი ნა­ზა­რი და კრებულ­ნი მის­ნი შერაც­ხულ იქ­ნან წმინდა­ნე­ბად და მა­თი ხსენე­ბის დღედ და­წეს­და 14(27) აგ­ვის­ტო. ეს დღე არის არა მარ­ტო წმი­და ნა­ზა­რი­სა და მოკ­ლუ­ლი სა­სუ­ლიე­რო პირე­ბის ხსოვნის დღე, არა­მედ 1924 წლის აგვის­ტოს ეროვ­ნუ­ლი აჯან­ყე­ბის მო­ნა­წი­ლე ქართ­ვე­ლი მამულიშ­ვი­ლე­ბის ხსენე­ბის დღეც. გაპარ­ტა­ხე­ბულ ქუთაი­სის ეპარ­ქიას სა­თა­ვე­ში ჩაუდ­გა ეპისკოპოსი და­ვი­თი (კა­ჭა­ხი­ძე), ეპისკოპოსი და­ვი­თი იყო ყაზა­ნის სა­სუ­ლიე­რო აკა­დე­მიის კურსდამ­თავ­რე­ბუ­ლი, მან თა­ვი­სი სა­სუ­ლიე­რო მოღვა­წეო­ბის დი­დი ნა­წი­ლი რუ­სეთ­ში გაა­ტა­რა. იგი იყო შესა­ნიშ­ნა­ვი მწიგ­ნო­ბა­რი, საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ავტოკე­ფა­ლიი­სათ­ვის მებრ­ძო­ლი პი­როვ­ნე­ბა. 1923 წლის 12 იან­ვარს, როდე­საც დაა­პა­ტიმ­რეს სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქი ამბ­რო­სი და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევ­რე­ბი, ეპისკოპოსმა და­ვით­მა საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის დროე­ბით მმართველ ურბნელ ეპის­კო­პოს ქრისტეფო­რეს­თან ერ­თად დაიწ­ყო დაპა­ტიმ­რე­ბუ­ლი სა­სუ­ლიე­რო პირე­ბის კრი­ტი­კა და გამოთქ­ვა მზადყოფ­ნა, საბ­ჭო­თა ხელისუფ­ლე­ბას­თან თანამშ­რომ­ლო­ბი­სა. მათ ჯერ იმე­დი ჰქონდათ დიდ­ხანს გაგრძლ­დე­ბო­და სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევრე­ბის პა­ტიმ­რო­ბა, მაგრამ 1925 წელს, რო­ცა უწ­მი­დე­სი ამბ­რო­სი, სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს წევ­რე­ბი განთავისუფლდ­ნენ ციხი­დან, ხელისუფ­ლე­ბას­თან თანამშრომ­ლო­ბის კურსის "შეცვლის საშიშ­როე­ბით", 1926 წლის 26-27 ქუთაის­ში მოიწ­ვიეს საეკ­ლე­სიო კრე­ბა, შეი­მუ­შა­ვეს ეპის­ტო­ლე "სრულიად საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მორწ­მუ­ნე­თა მი­მართ". მა­თი აზ­რით, "საქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სია კრი­ზისს განიც­დის, მი­ზე­ზი მრა­ვა­ლია: გარე­გა­ნიც და შინა­გა­ნიც. უკა­ნასკ­ნელ­ში იგუ­ლისხ­მე­ბა სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს "უგუ­ნუ­რი ლა მოუ­ფიქ­რე­ბე­ლი" საქ­ციე­ლი, ე.ი. არ­სე­ბუ­ლი რეჟი­მის საწინააღმ­დე­გო კურ­სი, რა­მაც საბ­ჭო­თა მთავრო­ბის რისხ­ვა და შუ­რის­ძიე­ბა გა­ნა­პი­რო­ბა. სოცია­ლიზ­მი ქრისტია­ნე­ბი­სათ­ვის სა­ნატ­რე­ლი ფორ­მა­ციაა".[24] რო­გორც უკ­ვე აღ­ნიშ­ნუ­ლი გვქონ­და, საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭომ ქუთაი­სის კრე­ბა გამოაც­ხა­და უკა­ნო­ნოდ. მის მიერ წამო­ყე­ნე­ბულ ბრალ­დე­ბებს მეც­ნიე­რუ­ლი სიზუს­ტით პა­სუ­ხი გას­ცა ნინოწმინ­დელ­მა მიტრო­პო­ლიტ­მა კალისტ­რა­ტემ, მაგრამ ე.წ. რეფორ­მა­ტო­რე­ბის ხელისუფ­ლე­ბი­სა­გან მხარ­და­ჭე­რა აშ­კა­რა იყო. ამან გა­ნა­პი­რო­ბა მიტრო­პო­ლიტ კალისტ­რა­ტეს მიერ სრულიად საქართ­ვე­ლოს კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის თა­ნა­მო­საყდ­რეო­ბა­ზე უა­რი. ამ ფრთას საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის მართ­ვა-გამგეო­ბის ხელ­ში ჩასაგ­დე­ბად აღარც სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო სჭირ­დე­ბო­და, რომელიც დაშა­ლეს კი­დეც. რაც უფ­რო ძლიერ­დე­ბო­და ხელისუფ­ლე­ბას­თან თანამშრომ­ლო­ბის სურ­ვი­ლი საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის ხსე­ნე­ბუ­ლი იე­რარ­ქე­ბი, მით უფ­რო შორდებოდ­ნენ მორწ­მუ­ნე ქართვე­ლო­ბას.

1921-1927 წლებ­ში უმ­ძი­მე­სი ვი­თა­რე­ბა მცხე­თა-თბი­ლი­სი­სა და წილკნის ეპარქიებ­შიც. ანგრე­ვდნენ ეკლესიებს, დევნიან სამღვდე­ლოე­ბას. ეს პრო­ცე­სი შემდეგ წლებშიც გრძელ­დე­ბა. მარ­თა­ლია, მცხე­თა-თბილი­სის ეპარ­ქიის სამღვდე­ლოე­ბის მოთხოვ­ნით საქართ­ვე­ლოს სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭომ 1925 წლის 3 ივ­ლისს აღძ­რა შუამდ­გომ­ლო­ბა  საქართ­ვე­ლოს  სსრ  ცა­კის  წი­ნა­შე  სამღვდე­ლოე­ბის შე­ვიწ­როე­ბა-შეუ­რაცხ­ყო­ფი­სა­გან დაცვის შესა­ხებ და პასუ­ხად მიი­ღო, რომ კონკ­რე­ტუ­ლი ფაქტე­ბის დასა­ხე­ლე­ბის შემთხ­ვე­ვა­ში დამ­ნა­შა­ვე­ნი დაის­ჯე­ბია­ნო, მაგრამ ეკ­ლე­სია-მონასტ­რე­ბის ძარც­ვა, სა­სუ­ლიე­რო  პირე­ბის  დევ­ნა-შე­ვიწ­როე­ბა ან­ტი­რე­ლი­გიუ­რი კამპა­ნიის ჩარჩოებ­ში ჯდე­ბო­და და სანქ­ცი­რე­ბუ­ლი იყო ხელისუფ­ლე­ბი­სა­გან. 1929 წლის იან­ვარ­ში ეპის­კო­პო­სი პავ­ლე წილკ­ნე­ლი "კათა­ლი­კოზ-პატრიარ­ქის­გან ით­ხოვდა "გაუქმ­დეს ფშავ-ხევსუ­რე­თის საე­პარ­ქიო ოლ­ქი, რადგან ხელისუფ­ლე­ბის­გან წაქე­ზე­ბულ­მა ხალხ­მა არ­ცერ­თი ეკ­ლე­სია არ და­ტო­ვა დაურ­ბე­ვე­ლი. მოკლეს საკუ­თარ სახლ­ში ბარი­სა­ხოს მღვდე­ლი ბესა­რიონ წიკ­ლაუ­რი".[25] ეკლე­სიე­ბის მძი­მე მდგო­მა­რეო­ბა კარგად სჩანდა სოფ. ფასა­ნაუ­რის მღვდლის შიო კაი­შაუ­რის მოხ­სე­ნე­ბა­ში, "ჯერ ადგილობ­რივ­მა პარტიუ­ლებ­მა მოით­ხო­ვეს ვერცხლეუ­ლის სია, შემდეგ გადაწყ­ვი­ტეს ეკლე­სიის ზა­რის ჩა­მოხს­ნა და სოფლის ცენტრ­ში და­კი­დე­ბა. არ და­ვა­ნე­ბე, ძალიან ცუ­დი თვალით მიცქე­რიან, არ ვი­ცი, რით დამ­თავრ­დე­ბა ყო­ვე­ლი­ვე. საე­რო მთავრო­ბამ დაა­პა­ტიმ­რა გუდამაყ­რის მღვდე­ლი იოა­ნე კაი­შაუ­რი, რო­გორ მოვიქ­ცეთ...?"[26]

ასე­თი მძი­მე ვითა­რე­ბის მიუ­ხე­და­ვად, საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის წარმომად­გენ­ლე­ბი ცდილობდ­ნენ ეპარ­ქიებ­ში შეენარ­ჩუ­ნე­ბი­ნათ საეკ­ლე­სიო ცხოვ­რე­ბა. 1925 წლის 22 ოქტომბ­რის სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭოს დადგე­ნი­ლე­ბით, ალავერ­დის ეპარ­ქიას გამოე­ყო ბოდბის ეპარ­ქია. ბოდბის ეპარ­ქიის მმართ­ვე­ლი გახ­და სტე­ფა­ნე (ვა­სილ) კარბე­ლაშ­ვი­ლი. იმა­ვე წლის დეკემ­ბერ­ში მოწვეულ­მა ეპარ­ქიის კრებამ დაამტ­კი­ცა სამრევ­ლო საბჭოს ინსტრუქ­ცია. ბოდბის ეპარ­ქიამ გააძ­ლიე­რა მისიო­ნე­რუ­ლი საქ­მია­ნო­ბა საინ­გი­ლოს ქართ­ვე­ლო­ბა­ში და ადგი­ლობ­რი­ვი ხელისუფ­ლე­ბის სას­ტი­კი წინააღმ­დე­გო­ბის მიუ­ხე­და­ვად, საინ­გი­ლოს ქართ­ვე­ლო­ბა დედასამშობ­ლოს­თან ბოდბე­ლის მეშვეო­ბით ინარ­ჩუ­ნებ­და სულიერ კავ­შირს. მიუ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ხელი­სუფ­ლე­ბა ცდილობ­და, რაც შეიძ­ლე­ბა მეტ სა­სუ­ლიე­რო პირს უა­რი ეთქ­ვა ეკ­ლე­სია­ში სამსა­ხურ­ზე, სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბ­ჭო, ეპარ­ქიე­ბის ხელმძღ­ვა­ნე­ლო­ბა ცდილობ­და შეე­ნარ­ჩუ­ნე­ბი­ნათ წეს­რი­გი და დისციპ­ლი­ნა. ამას ადას­ტუ­რებს არაერ­თი ბრძა­ნე­ბა, თუ გან­ჩი­ნე­ბა, რომელ­ნიც და­ცუ­ლია საქართ­ვე­ლოს საპატ­რიარ­ქო არ­ქივ­ში. "არის შემთხ­ვე­ვე­ბი, რო­ცა მღვდლე­ბი და მედა­ვით­ნე­ნი მთე­ლი კვირით სტოვე­ბენ სამრევ­ლოს. გამოეც­ხა­დოთ სას­ტი­კი გულისწყ­რო­მა. დროა მოვიდ­ნენ გონს და იგრძნონ "არა­ვის არ ხელე­წი­ფე­ბის ორ­თა უფალ­თა მო­ნე­ბა".[27]

სა­კა­თა­ლი­კო­ზო საბჭომ სამღვ­დე­ლო ხა­რის­ხი ჩამოართ­ვა 1926 წლის 6 ნოემ­ბერს ზესტა­ფო­ნის ეკლე­სიის მოძღ­ვარს ია­სონ აბე­სა­ძეს საეკ­ლე­სიო წესე­ბის დარღვევი­სათ­ვის. ეს მღვდელ­ყო­ფი­ლი შემდეგ ადგილობ­რივ­მა ხელისუფ­ლე­ბამ გამოი­ყე­ნა ან­ტი­რე­ლი­გიუ­რი პროპაგან­დი­სათ­ვის, რო­ცა მან გაზ. "კო­მუ­ნისტ­ში" გამოაქ­ვეყ­ნა ცილისმ­წა­მებ­ლუ­რი წე­რი­ლი საქართ­ვე­ლოს ეკ­ლე­სიი­სა და სამღვდე­ლოე­ბის წინააღმ­დეგ. ყო­ვე­ლი­ვე ზემოთქ­მუ­ლით, შეიძ­ლე­ბა დავასკვ­ნათ საბ­ჭო­თა ხელისუფ­ლე­ბის მიერ საქართ­ვე­ლოს ეკლე­სიის წინააღმ­დეგ წარ­მოე­ბუ­ლი ბრძოლის პირო­ბებ­ში სა­სუ­ლიე­რო წოდ­ე­ბა, საქართ­ვე­ლოს მართლ­მა­დი­დე­ბე­ლი ეკლე­სიის იე­რარ­ქე­ბი მაინც ახერ­ხებდ­ნენ ეკლე­სიის რო­ლი­სა და ფუნქციის შენარ­ჩუ­ნე­ბას ქართ­ვე­ლი მორწ­მუ­ნე მრევლის ინტე­რე­სე­ბის დაცვას და საეკ­ლე­სიო სიწმინ­დე­თა შენარ­ჩუ­ნე­ბას.

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ეპარქიები განსაკუთრებით დაზარალდნენ 30-იან წლებში. 1929 წელს გაუქმდა ალავერდის ეპარქია, დაიკეტა ალავერდის მონასტერი მართალია 1951 წელს სრულიად საქართველოს კათალიკოზ-პატრიარქმა უწმინდესმა კალისტინემ ეპისკოპოსი გაბრიელი (ჩაჩანიძე) ალავერდელი აკურთხა, მაგრამ ეს უფრო სიმბოლური აქტი იყო ვიდრე რეალურად ალავერდის კათედრის აღდგენა.

1934 წელს გაუქმდა ბათუმ-შემოქმედის ეპარქია. 1930 წელს გაუქმდა ჭყონდიდის ეპარქია.

ნომინალური იყო ნინოწმინდისა და წილკნის ეპარქიები, რომელთაც ჰყავდათ თავიანთი მღვდელმთავრები, მაგრამ არა თავის ეპარქიებში, არამედ თბილისსა და მცხეთაში.

საქართველოს ეკლესიაში შექმნილ სავალალო მდგომარეობას კარგად ასახავს უწმინდესი და უნეტარესი კალისტრატე მიერ შედგენილი მოხსენებითი ბარათი რელიგიის საქმეთა რწმუნებულისადმი 1947 წელს შედგენილი: “ამჟამად საქართველოს საკათალიკოზოში მოქმედებს 29 ეკლესია, რომელშიც მოღვაწეობენ 5 მღვდელმთავარი, 41 მღვდელი, ორი პროტოდიაკონი, 3 წიგნის მკითხველი”.[28]

ეპარქიებში სასულიერო საქმიანობა მოიშალა მმართველი მღვდელმთავრები თბილისის ეკლესიებში იყვნენ როგორც ეკლესიის წინამძღვარნი. საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას სრულიად საქართველოს კათალიკოზ-პატრიარქის უწმინდესისა და უნეტარესის კალისტრატეს ავტორიტეტი ინახავდა.

------------------------------------------------------------------------------------

შენიშვნები

თავი I

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია ბოლშევიკური მმართველობის პირველ წლებში (1921-1927 წ.წ.)

1. საქართველოს სსრ კანონთა, საქართველოს სსრ პრეზიდიუმის ბრძანებულებათა ქრონოლოგიური კრებული. 1921-1940 წ.წ. თბ. 1959. გვ 10-13

2. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ლეონიდის ფონდი, საქმე №6443

3. გ. ლეონიძის სახელობის ლიტერატურის მუზეუმი, ლეონიდის ფონდი №256

4. გ. ლეონიძის სახელობის ლიტერატურის მუზეუმი, ზაქარია ჭიჭინაძის ფონდი, №03748

5. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, ვასილ კარბელაშვილის ფონდი, №65

6. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, ვასილ კარბელაშვილის ფონდი, №65

7. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, ვასილ კარბელაშვილის ფონდი, №65

8. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, ვასილ კარბელაშვილის ფონდი, №65

9. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, ვასილ კარბელაშვილის ფონდი, №65

10. არქიმანდრიტ ამბროსი “ჭელიძის ვარიანტი ქართლის მოქცევისა” თბ. 1911 წ.

11. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ამბროსის ფონდი №6184

12. გ. ლეონიძის სახელობის ლიტერატურის მუზეუმი, დეკანოზ ნიკიტა თალაკვაძის ფონდი №25995 გვ. 40

13. ჟურნალი “რელიგიის წინააღმდეგ” №4. 1931. გვ 5

14. გ. ლეონიძის სახელობის ლიტერატურის მუზეუმი, დეკანოზ ნიკიტა თალაკვაძის ფონდი №02599 გვ. 41

15. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ამბროსი ხელაიას ფონდი, საქმე №6184

16. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ამბროსი ხელაიას ფონდი, საქმე №6184

17. ლევან თოიძე “საქართველოს პოლიტიკური ისტორია 1921-1923 წლებში” თბ. 1999. გვ 40

18. საქართველოს უახლესი ისტორიის ცენტრალური სახელმწიფო არქივი (სუიცსა) ფ. 516 ან 2 საქმე 1

19. სუიცსა. ფ. 516 ან 2 საქმე 1

20. გიორგი ცხოვრებაძე “ქართული პოლიტიკური ემიგრაცია და საქართველოს დამოუკიდებლობის საკითხი 1921-1924 წლებში” თბ. 1996. გვ 71

21. სერგო ვარდოსანიძე “დეკანოზი ნიკიტა თალაკვაძე” ჟურნალი "საქართველოს საპატრიარქო" №1, 1999 წ. გვ 52

22. გ. ლეონიძის სახელობის ლიტერატურის მუზეუმი, დეკანოზ ნიკიტა თალაკვაძის ფონდი №025995 გვ 93-95

23. გ. ლეონიძის სახელობის ლიტერატურის მუზეუმი, დეკანოზ ნიკიტა თალაკვაძის ფონდი №025995 გვ. 93

24. გ. ლეონიძის სახელობის ლიტერატურის მუზეუმი, დეკანოზ ნიკიტა თალაკვაძის ფონდი №025995 გვ. 94-95

25. გაზეთი “კომუნისტი” 1922 წ. 23 მაისი

26. გაზეთი “ტრიბუნა” 1922 წ. 22 ივნისი

27. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ამბროსის ფონდი, საქმე № 539

28. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ამბროსის ფონდი, საქმე № 539

29. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ამბროსის ფონდი, საქმე № 539

30. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ამბროსის ფონდი, საქმე № 166

31. საქართველოს სსრ კანონთა, საქართველოს სსრ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის ბრძანებულებათა და მთავრობის დადგენილება, ქრონოლოგიური კრებული. 1921-1940 წ.წ. თბ. 1951 წ. გვ. 41

32. გაზეთი. “მუშა” 1924 წელი. 15 მარტი.

33. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ამბროსის ფონდი, საქმე № 166

34. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ამბროსის ფონდი, საქმე №1519

35. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ამბროსის ფონდი, საქმე №166

36. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ქრისტეფორეს ფონდი, საქმე №6508

37. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ქრისტეფორეს ფონდი, საქმე №112

38. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ქრისტეფორეს ფონდი, საქმე №112

39. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ქრისტეფორეს ფონდი, საქმე №112

40. საქართველოს საპატრიარქო არქივი რუის-ურბნისის ეპარქიის ფონდი, საქმე №1508

41. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ქრისტეფორეს ფონდი, საქმე №1726

42. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ქრისტეფორეს ფონდი, საქმე №4002

43. საქართველოს ეკლესიის კალენდარი. თბ. 1928 წ. გვ. 32-33

44. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ამბროსის ფონდი, საქმე №1516

45. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ამბროსის ფონდი, საქმე №1516

46. გაზეთი “კომუნისტი” 1925 წ. 6 იანვარი

47. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ კალისტრატეს ფონდი, საქმე №6480

48. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ამბროსის ფონდი, საქმე №166

49. ი. კვესელავა “ანტირელიგიური ღონისძიებანი საქართველოში 1921-25 წლებში” იხ. ჟურნალი “მაცნე” ისტორიის სერია 1979 წ. №1. გვ 72

50. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, რუის-ურბნისის ეპარქიის ფონდი, საქმე №1508

51. გიორგი ბოჭორიძე “იმერეთი”. თბ. “მეცნიერება” 1995 წ. გვ 21

52. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კათალიკოზ-პატრიარქ ქრისტეფორეს ფონდი, საქმე №112

53. სერგო ვარდოსანიძე “დეკანოზი ნიკიტა თალაკვაძე”. ჟურნალი “საქართველოს საპატრიარქო” №1, 1999 წ. გვ. 53

54. გაზეთი “მუშა” 1924 წ. 20 მარტი

55. გაზეთი “მუშა” 1924 წ. 15 მარტი

56. გაზეთი “მუშა” 1924 წ. 15 მარტი

57. გაზეთი “მუშა” 1924 წ. 22 მარტი

58. ამბროსი ხელაია “მე შევასრულე ჩემი მოვალეობა”. ჟურნალი “მნათობი” №10 1988 გვ 149

59. ამბროსი ხელაია “მე შევასრულე ჩემი მოვალეობა”. ჟურნალი “მნათობი” №10 1988 გვ158

60. ამბროსი ხელაია “მე შევასრულე ჩემი მოვალეობა”. ჟურნალი “მნათობი” №10 1988 გვ. 161

61. ფარნაოზ ლომაშვილი “საქართველოს ისტორია” თბ. “განათლება”. 1999 გვ. 89

62. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, საქმე №539 გვ. 3

63. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, საქმე №539 გვ. 2

თავი II

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიისა და ხელისუფლების
ურთიერთობა 1921-1932 წლებში

1. საქართველოს სახელმწიფო საისტორიო არქივი (სსცსა). ფონდი №1459 ან 1 საქმე 41. ფურც. 2-4

2. საქართველოს ეკლესიის კალენდარი. თბ. 1928 წ. გვ. 43

3. სუიცსა ფონდი 284 ან 9 საქმე 2. ფურც. 31

4. ი. კვესელავა ანტირელიგიური ღონისძიებანი საქართველოში. ჟურნალი “მაცნე” 1979. №1. გვ 76

5. სუიცსა ფონდი 516 ან 2 საქმე 1. ფურც. 83

6. სუიცსა ფონდი 284 ან 1 საქმე 709. ფურც. 5

7. სრულიად საქართველოს საპატრიარქო არქივი, დეკანოზ ნ. თალაკვაძის საქმე №1527 გვ. 9

8. სრულიად საქართველოს საპატრიარქო არქივი, დეკანოზ ნ. თალაკვაძის საქმე №1527 გვ. 11

9. სუიცსა ფონდი 516 ან 2 საქმე 2. ფურც. 35

10. სუიცსა ფონდი 516 ან 2 საქმე 1. ფურც. 498

11. სსრ განათლების არქივი, ფონდი 300 ან 3 საქმე 44 ფურც. 2

12. საქართველოს ეკლესიის კალენდარი თბ. 1928 წ. გვ. 45-46

13. სუიცსა ფონდი 284 ან 1 საქმე 268. ფურც. 23-24ა

14. სუიცსა ფონდი 284 ან 1 საქმე 268. ფურც. 24

15. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, კალისტრატე ცინცაძის ფონდი, საქმე №640 გვ. 48

16. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, საქმე №539 გვ. 1

17. სუიცსა ფონდი 284 ან 3 საქმე 37. ფურც. 3

18. სუიცსა ფონდი 2100 ან 1 საქმე 11. ფურც. 1-3

19. გიორგი ბოჭორიძე “იმერეთი” თბ. “მეცნიერება” 1995. გვ. 6

20. სუიცსა ფონდი 284 ან 1 საქმე 300. ფურც. 2

21. სუიცსა ფონდი 284 ან 3 საქმე 700. ფურც. 2

22. სუიცსა ფონდი 284 ან 1 საქმე 290. ფურც. 3, 4

23. სუიცსა ფონდი 284 ან  საქმე 290. ფურც. 6-7

24. სუიცსა ფონდი 284 ან  საქმე 290. ფურც. 10-12

25. სუიცსა ფონდი 2100 ან 1 საქმე 31

26. მ. ბენდელიანი საქართველოს ეკლესია მეორე მსოფლიო ომის პერიოდში საკანდიდატო დისერტაცია ხელნაწერის უფლებით გვ. 47 (დისერტაცია ინახება ივ. ჯავახიშვილის სახ. ისტორიის და ეთნოლოგიის ინსტიტუტის ბიბლიოთეკაში)

27. გაზეთი “კომუნისტი” 1929 წ. 22 იანვარი №17

28. საქართველოს ეკლესიის კალენდარი თბ. 1928 წ. გვ. 37

თავი III

“განახლების და რეფორმების” მცდელობანი საქართველოს
მართლმადიდებელ ეკლესიაში 1922-1932 წლებში

1. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1523 გვ. 3

2. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1523 გვ. 4

3. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1523 გვ. 7

4. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1523 გვ. 9

5. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1523 გვ. 17

6. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1523 გვ. 20

7. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1523 გვ. 34

8. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1523 გვ. 34

9. სუიცსა ფონდი 600 ან 2 საქმე 2. ფურც. 50

10. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1523 გვ. 35

11. გაზეთი “ზარია ვოსტოკა” 1923 წ. 18 ნოემბერი

12. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, კალისტრატე ცინცაძის ფონდი, საქმე №20

13. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1523 გვ. 37

14. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1523 გვ. 39

15. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1523 გვ. 40

16. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1523 გვ. 42

17. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1523 გვ. 43

18. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1523 გვ. 67

19. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1523 გვ. 103

20. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1523 გვ. 103

21. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1523 გვ. 116

22. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე N1523 გვ. 116

22ა. სცსსა ფონდი 2100 ან 1 საქმე 103, ფურც. 2

23. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, კალისტრატე ცინცაძის ფონდი, საქმე №102 გვ. 330

24. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, კალისტრატე ცინცაძის ფონდი, საქმე №22 გვ. 1

25. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, კალისტრატე ცინცაძის ფონდი, საქმე №102 გვ. 22-23

26. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, კალისტრატე ცინცაძის ფონდი, საქმე №102 გვ. 24

27. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, კალისტრატე ცინცაძის ფონდი, საქმე №42 გვ. 1

28. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, კალისტრატე ცინცაძის ფონდი, საქმე №42 გვ. 1

29. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, კალისტრატე ცინცაძის ფონდი, საქმე №42 გვ. 1

30. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1651 გვ. 8

31. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, კალისტრატე ცინცაძის ფონდი, საქმე №102 გვ. 340

32. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოს დავით კაჭახიძე, საქმე №1866 გვ. 2

33. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოს დავით კაჭახიძე, საქმე №1866 გვ. 2

34. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, კალისტრატე ცინცაძის ფონდი, საქმე №43  გვ. 1

35. სუიცსა ფონდი №284 ან 1, საქმე 300 გვ. 88-89

36. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №539 გვ. 8

37. სუიცსა ფონდი №284 ან 1, საქმე 300 გვ. 41

38. სუიცსა ფონდი №284 ან 1, საქმე 300 გვ. 41

39. სუიცსა ფონდი №284 ან 1, საქმე 300 გვ. 45

40. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, კალისტრატე ცინცაძის ფონდი, საქმე №102  გვ. 445

41. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, კალისტრატე ცინცაძის ფონდი, საქმე №49  გვ. 1

42. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, კალისტრატე ცინცაძის ფონდი, საქმე №50  გვ. 1

43. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, კალისტრატე ცინცაძის ფონდი, საქმე №52  გვ. 1

44. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, კალისტრატე ცინცაძის ფონდი, საქმე №52  გვ. 1

45. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, კალისტრატე ცინცაძის ფონდი, საქმე №55  გვ. 1

46. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, კალისტრატე ცინცაძის ფონდი, საქმე №66  გვ. 8

47. საქართველოს ეკლესიის მართვა-გამგეობის დებულება. თბ. 1927 წ. გვ 7

48. საქართველოს ეკლესიის მართვა-გამგეობის დებულება. თბ. 1927 წ. გვ 14

48ა. საქართველოს პრეზიდენტის არქივი ფონდი 14, საქმე 354 ან 3 საქაღალდე №37. ფურც. 732-133

49. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, კალისტრატე ცინცაძის ფონდი, საქმე №272  გვ. 27

50. საქართველოს ეკლესიის კალენდარი თბ. 1928 წ. გვ. 40

51. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, მანგლისის ეპარქიის, საქმე №1752 გვ. 8

52. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, მანგლისის ეპარქიის, საქმე №1752 გვ. 11

53. სუიცსა ფონდი 284 ან 1 საქმე 283. ფურც. 2-12

54. სუიცსა ფონდი 284 ან 1 საქმე 283. ფურც. გვ. 9

55. ჟურნალი “რელიგიის წინააღმდეგ” 1931 №8. გვ. 5

56. ჟურნალი “რელიგიის წინააღმდეგ” 1931 №8. გვ. 3

57. გ. ლეონიძის სახ. ლიტერატურის მუზეუმი დეკ. ნიკიტა თალაკვაძე მოგონებები, საქმე №025995 სვ. 1. გვ. 6

58. სუიცსა ფონდი 284 ან 2 საქმე 291

59. ჟურნალ “მებრძოლი ათეისტი” 1939. №7. გვ.1

60. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, ვ. კარბელაშვილის ფონდი, საქმე №272  გვ. 17

61. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1523 გვ. 200

62. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1523 გვ. 5

63. კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტი, კალისტრატე ცინცაძის ფონდი, საქმე №66  გვ. 5

64. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1866 გვ. 8

65. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1866 გვ. 13

66. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ეპისკოპოსი დავით კაჭახიძე, საქმე №1866 გვ. 7

67. სრულიად საქართველოს საპატრიარქო არქივი, საქმე №3811

თავი IV

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მართვა-გამგეობა და ეპარქიების საკითხი 1917-1952 წლებში

1. “საქართველოს ეკლესიის მართვა-გამგეობის დებულება” თბ. საკათალიკოზო გამოცემა 1917 წ. გვ. 7

2. “საქართველოს ეკლესიის მართვა-გამგეობის დებულება” თბ. 1920 წ. გვ. 20

3. მ. ლორთქიფანიძე “საეკლესიო რეფორმა აფხაზთა სამეფოში” იხ. ჟურნალი "ჯვარი ვაზისა" 1995 №1 გვ. 53

4. ქართული სამართლის ძეგლები ტ III. ი. დოლიძის რედაქციით. თბ. 1970 გვ. 222

5. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, საქმე №6465 გვ. 7

6. Тарнава М. Православная Абхазия. Сухуми. 1917 г.

7. ალექსანდრე ბენდიანიშვილი “ეროვნული საკითხი საქართველოში 1800-1921 წლებში” თბ. “მეცნიერება” 1980 წ. გვ 244

8. გაზეთი "საქართველო" 1919 წ. 20 ოქტომბერი

9. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, საქმე №1053 გვ. 1

10. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ცხუმ-აფხაზეთის ეპარქია, საქმე №308 გვ. 2

11. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ცხუმ-აფხაზეთის ეპარქია, საქმე №308 გვ.1

12. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ცხუმ-აფხაზეთის ეპარქია, საქმე №308 გვ. 5

13. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ცხუმ-აფხაზეთის ეპარქია, საქმე №308 გვ. 6

14. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ცხუმ-აფხაზეთის ეპარქია, საქმე №308 გვ. 7

15. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ცხუმ-აფხაზეთის ეპარქია, საქმე №308 გვ. 8

16. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ცხუმ-აფხაზეთის ეპარქია, საქმე №308 გვ. 10

17. სრულიად საქართველოს კათალიკოზ-პატრიარქ ეფრემის არქივი, საქმე №1124 გვ. 8

18. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ამბროსი ხელაიას ფონდი, საქმე №1295

19.

20. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ალავერდის ეპარქიის ფონდი, საქმე №1649

21. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ალავერდის ეპარქიის ფონდი, საქმე №1649

22. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ალავერდის ეპარქიის ფონდი, საქმე №1649

23. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ალავერდის ეპარქიის ფონდი, საქმე №1649

24. ნუგზარ პაპუაშვილი “საქართველოს ეკლესია ორ მსიფლიო ომს შორის” თბ. 1996 გვ 25

25. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, წილკნის ეპარქიის ფონდი, საქმე №1646

26. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, წილკნის ეპარქიის ფონდი, საქმე №1646

27. საქართველოს საპატრიარქო არქივი, ბოდბის ეპარქიის ფონდი, საქმე №1654

28. სუიცსა ფონდი 1879 აღწ. 1. ს. 3. ფურც. 2

სერგო ვარდოსანიძე
"საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია 1917-1952 წლებში
თბილისი, 2001 წ.