XXXI
განმგეთუხუცესი უცხვირპირო კაცი აღმოჩნდა. უკმეხად მიიღო ხუროთმოძღვარი მეფისა.
კურდღლის ტყავის ჯუბაჩა ეცვა, ზანტად აფახულებდა ლოპინარისფერ თვალებს. უზარმაზარ სელზე იჯდა სახედაჭმუჭვნილი, უკბილო ბებერი.
იჭვნეულად შესცქეროდა არსაკიძეს თავის დაფანჩვულ, თეთრ წარბებიდან.
ქუშამომჯდარ ცხენსავით ქშინავდა, უსიტყვოდ უსმენდა არსაკიძეს. როცა მოხსენება მოათავა ლაზმა, თავი აიღო ბერიკაცმა, მკლავი შემოიდგა ყბაზე და უგუნებოდ შეეკითხა ხუროთმოძღვარს:
«ოსპის წვენის გამო წაკიდებულან ლაზები და ბერძნები?»
დიახო, დაუდასტურა არსაკიძემ იმ იმედით, საზრდოს გამოუცვლიანო მონებს.
«ალბათ გემრიელი ყოფილა ოსპის წვენი, არა?»
ესა სთქვა, ულოსავით დაგრეხილ, თეთრ ულვაშზე ჩამოისვა პეშვი, მერმე დაასწრო სტუმარს, სელიდან წამოდგა და გესლიანი ღიმილით ეუბნება:
«ეს იცოდე, ჭაბუკო, მაძღარი მონები ვერაფერს შეჰქმნიან კარგს. ეს ციხეები, ეს ეკლესიები და ეს სასახლეები მშიერების მიერაა აგებული».
სახეში შეაჩერდა არსაკიძეს და ეკითხება:«შენ ლაზი ხარ, ხომ?»
«თუ ლაზი ხარ, ეგეც გეცოდინება, ჭაბუკო, სადოღე ცხენი თუ გააძღე, ჰელოზე სხვა მიასწრებს უცილოდ, მწევარი თუ გააძღე, კურდღელს ვერ მიეწევა, მგელი, რომ მგელია, მგელი რომ მშიერი არ დაძრწოდეს, მაკე ცხვარიც გაასწრებდა უთუოდ.
ხალხი თუ გაძღა, ჭაბუკო, ეს იცოდე, ლოცვასაც მიატოვებს და შრომასაც, მაშინ აღარც ციხეები გვექნება და აღარც ეკლესიები»...
«ჰი, ჰი, ჰი», − ჩაიხვიხვინა ბერიკაცმა ნადირისებრი ღოჯი გამოუჩნდა ორი.
იდგა მის წინაშე არსაკიძე მდუმარედ, წასვლა ეჩქარებოდა, მაგრამ ვერ გაებედნა ნაბიჯის გადადგმა. ახლა ღირკილოებზე წაეპოტინა განმგეთუხუცესი.
«შენ ქრისტიანი ხარ, ხომ?»
ქრისტიანი ვარო, ეგეც დაუდასტურა ლაზმა.
«აბა ერთს კიდევ გეტყვი, ჭაბუკო, განა თუ ჩემი გამონაგონია ის, რაც გითხარი. უფალი ჩვენი მაცხოვარიც ამას ასწავლიდა ხალხს.
უდაბნოში შიმშილობდა თავათ, შეგირდებსაც აშიმშილებდა. იგიც ხომ გახსოვს, ჭაბუკო, ხუთი პურითა და შვიდი თევზით რომ გააძღო მან ბევრზე ბევრი?
რაკი ქრისტიანი ხარ, ეგეც მართებულია რომ იცოდე, ჭაბუკო: ხალხს სამი რამ უნდა ასწავლოს ერის წინამდგომმა ყოველმა: შიმშილი, ლოცვა და შრომა, ხოლო რაიცა შეეხება ომს, ომში აზნაურები წაასხამენ მონებს»...............................................................

XXXII
სვეტიცხოვლის კარიბჭესთან ბოდოკია შემოეგება არსაკიძეს.
«შენ გიცდიდი, ოსტატო».
ამბობს ბოდოკია.
«ხომ არაფერი მომხდარა კიდევ?»
«ჩუქურთმიანი ლოდია ჩრდილოს კედელზე გასატანი, ოსტატო».
ნაბიჯს აუჩქარა არსაკიძემ, მიხვდა თუ რომელ ლოდს გულისხმობდა ბოდოკია,
ლაზი.
სვეტიცხოვლის ტაძარზე ახლაც დარჩენილია მოდელი ტაძრისა.
სწორედ ამ მოდელის ქვემოთ დატანებულია ეს ჩუქურთმიანი ლოდი,
სამმხარიანი ჯვარია მასზედ და ასომთავრული წარწერა ასეთი:
«ნებითა ღვთისათა განახლდა სამირონე ესე, ბრძანებითა ქრისტეს მიერ
კათალიკოსის მელქისედეკისათა. შეიწყალე უფალო, მონა შენი კალატონი ოთხნი,
ამინ».
დიდხანს ჭირვეულობდა ამ ლოდის გამო კათალიკოსი, სამგზის დაიწუნა
ჩუქურთმიანი ჯვარი, ბოლოს, როგორც იქნა, ეს უკანასკნელი მოიწონა. ამიტომაც
ჰქონდა ნაბრძანები არსაკიძეს: უჩემოდ არ ჩადგათო ლოდი.
ეს ამბავი პარასკევს მოხდა. შაბათს მელქისედეკი აპირებდა მშენებლობის
დასათვალიერებლად მოსვლას, ამიტომაც ეჩქარებოდათ ოსტატებს.
კალატოზებმაც იცოდნენ მელქისედეკის ჭირვეულობის ამბავი, ამიტომაც
ვეღარ ანდეს მისი ატანა მონებს. ხუთივენი ავიდნენ ხარაჩოზე.
როცა საბელით აზიდეს ლოდი, მოხუცი ბოდოკია წაეპოტინა პირველი,
მარყუჟიდან გამოხსნა ლოდი, მაგრამ ვეღარ მოერია თავათ.
სამი დანარჩენი კალატოზი უმარჯვოდ იდგა, ხარაჩოს ძელები გაესიპა ნისლს,
ფეხი ვეღარ მოიმაგრეს, ამიტომაც ვერ მოეშველნენ ბოდოკიას დროზე.ლოდიც გასიპული იყო, ხელი მოეცარა ბოდოკიას, მაგრამ მკერდი მაინც
შეაგება ოსტატმა, ისევ წაეპოტინა, მაგრამ ვეღარ შეიმაგრა ლოდი.
დაწინაურდა კონსტანტინე არსაკიძე, მკლავები შემოაჭდო ლოდს და საოცრად
გაწითლდა მთელს სახეზე. კალატოზებიც დაიძრნენ ადგილიდან, მაგრამ ვერც ერთმა
მოიკიდა სველ ხარაჩოზე ფეხი, კარგა ხანს გაუძლო არსაკიძემ ოთხი კაცის ტვირთს,
ვეღარც მას მიეშველნენ დროზე.
ხელი გაეშვა?
ბოდოკია იქვე იდგა, დაშავდებოდა მოხუცი, ბოლოს ჩუქურთმიანი ლოდიც
დაიმსხვრეოდა უცილოდ.
იმარჯვეს ისევ სამთა, წელმოწყვეტილი ბოდოკიაც მიეშველა. მაჯაგანით
ჩასვეს ჩუქურთმიანი ლოდი, მაგრამ ნირშეცვლილი არსაკიძე შეჰქანდა ხარაჩოზე.
თვალი წაატანა ბოდოკიამ, ლაინისფერმა გადაჰკრა ხუროთმოძღვარს სახეზე.
როცა იგი ძირს ჩამოიყვანეს, წელი ვერ გამართა არსაკიძემ. მშვილდივით
მოკეცილი დაეცა მიწაზე. საკაცეზე დააწვინეს ხუროთმოძღვარი მეფისა, თორმეტმა
კალატოზმა წაიყვანა არსაკიძე რატისეულ სასახლეში.
ატირდა საწყალობლად ნონაი.
«წუხელი ცუდი სიზმარი მქონდა, არ დამიჯერა ბატონმა, მიტომაც შეემთხვა
ხიფათი».
მელქისედეკი უფლისციხეში იყო იმ დღეს, მსახურთუხუცესი წარგზავნა
ავადმყოფის სანახავად გიორგი მეფემ.
ფარსმან სპარსი იხმეს, მაგრამ ავად ვარო, მოიმიზეზა ფარსმანმა,
უფლისციხეში აფრინეს კაცი, თურმანიძე თმოგვს წასულიყო წინა დღეს.
ორი კვირის მანძილზე სიკვდილ-სიცოცხლის მიჯნაზე იყო არსაკიძე მისული,
უმწეოდ დაფათურებდა ნონაი, შავ შარბათს, თემრი ჰინდის, უშხულისა და
ბროწეულის წვენს ასმევდა ავადმყოფს, სვინტრისა და თალგამის მხალს აჭმევდა
დღენიადაგ.
არ აპირებდა ავადმყოფი გამობრუნებას.
ბოლოს დარწმუნდა არსაკიძე მომიხდებაო სიცოცხლის დათმობა. ნაღვლობდა
ოსტატი ფრიად, დაუსრულებელი რომ რჩებოდა სვეტიცხოველი.
მთელი სიცოცხლე სხვის ქვეყნებში ყიალსა და უსაზმნო შრომაში დალია,
ცხრაკარსა და ითვალისში აგებული ორიოდე ეკლესია უკვდავებას ვერ მოუხვეჭდა
მის სახელს.
კარგად იცოდა ოსტატმა: მუზები დიახაც მიელტვიან უღრან ტყეებსა და
უკაცურ მთებს, მაგრამ უკეთუ მათი შთაგონების საგანი სატახტო ქალაქებს ვერ
მისწვდა, ვერც ერთი ოსტატი გაითქვამს სახელს.
სვეტიცხოველი იყო მისი სიჭაბუკის, მამაკაცობის უსაჩინოესი ქმნილება,
საქართველოს გულში აგებული საჩინო ადგილზე.
რამდენი შრომა და ტანჯვა შეალია ამ დიდ ქმნილებას და ახლა სიკვდილს
უნდა გადაეჭრა გზა!..
ეცოდებოდა მოხუცი დედა, ფხოვის ცივ მიწაში დარჩენილი მამის ძვლების
ერთგული დარაჯი; ბოდოკია უნდა წარეგზავნა კვეტარს, მაგრამ საქმეს ხომ ვერ
მოაცდენდა ჩინებულ კალატოზს?
ეს კი ეწადა, სულზე მოესწრო როგორმე დედას, ეგებ მისმა ლოცვამ და
სიყვარულმა გადამარჩინოსო სიკვდილს.
ერთი და უსაწყალობლესი დარდიც უნდა გაჰყოლოდა ამ უხეირო
წუთისოფლიდან.ერთხელ მაინც, ერთხელ მაინც კიდევ ენახა შორენა, როგორმე შეევლო საღამო
ჟამს ხურსისეულ სასახლეში და ერთხელ მაინც გაეგონა მისი პირისაგან დედის მიერ
შერქმეული ლაზური სახელი «უტა».
სულზე მოუსწრო თურმანიძემ ავადმყოფს.
მარჯვენა მკლავი გაუხსნა აქიმმა. სისხლი ადინა საგუალის ძარღვიდან.
გრილი შარბათები ასვა, ვარდის კაჭაჭის ფოთლები დაანაყვინა ნონაის, უხვად ასვა
წვენი, ქაფურში გავლებული გრილი ტლეები შემოადგა.
სამ დღეში გამომჯობინდა არსაკიძე.
ასე დააწესა აქიმმა: ორ თვეს მაინც არ გასულიყო ხარაჩოზე ხუროთმოძღვარი
მეფისა.
არც ცხენზე შემჯდარიყო ორ თვეს, ფიცხელი მოძრაობა აღკვეთოდა
ყოველნაირი.
ერთი კვირის შემდეგ თავათ დგებოდა ფეხზე.
მთელი დღე იჯდა რატისეულ სასახლის აივანზე. გულშემოყრილი
გასცქეროდა თავის საყვარელ ქმნილებას შორიდან.
ყოველ დილას მოდიოდა ბოდოკია, მითითებებსა და თათბირებს ღებულობდა
ავადმყოფი ოსტატისაგან.
თითქმის ყოველ დილით ხედავდა აივნიდან არსაკიძე სანადიროდ მიმავალ
შორენას.
გიორგის მეფის ოქროსფერ ულაყზე იჯდა ერისთავის ასული, ორი მოახლე და
ორი დიაკონი მისდევდნენ ცხენდაცხენ, შავარდნიანი ბაზიერებიც თან ახლდნენ.
მხარმარჯვნითა და მხარმარცხნით გიორგი და გირშელ მიჰყვებოდნენ საომარ
ცხენებზე გადამჯდარნი, თორმეტი თოროსანი რაინდი თან ახლდა მეფესა და
ერისთავს.
სულ ბოლოს ურმით მიჰყავდათ გიორგი მეფის ავაზები მონებს, ატლასის
დორი ზედ ეხურათ ავაზებს, საბელის თავი ურმის უკან მიმავალ მონებს ეჭირათ
ხელში.
აივნიდანვე ამჩნევდა არსაკიძე, შორენა მხიარულად ებაასებოდა მეფესა და
ერისთავს.
სანადირო ტყავკაბა ეცვა გირშელის საცოლეს, ოქროქსოვილი ზორტებითა და
მარგალიტების ფოჩვებით შემკული ტარსიკონის ჩექმები ფეხზე, ვერცხლის
უზანგებამდის წვდებოდა ბროწეულის ყვავილისფერი საწმერთულის ტოტები.
XXXIII
«...და წარმომგზავნა ღმერთმა, რათა შევმუსრო
კაცთაგანი სამი ჯურისა: ქედმაღალი, მრავალგვართა
ღვთაებათა
თაყვანისმცემნი
და
მხატვარნი.
უფრთხილდით, კაცნო, უფლისა და ადამიანის
გამოსახვას. ნება გეძლევათ ხატოთ მარტოოდენ ხენი,
ყვავილნი და ქმნილებანი უჰასაკონი...»
როცა მარტოობა გულზე შემოეგზნებოდა, გადმოიღებდა ტილოსა და წამლებს
არსაკიძე, ხატავდა თავისთვის...
ერთ დღეს, ნასადილევს, ტახტზე წამოწოლილიყო ავადმყოფი. სამი ბერი
ამოვიდა რატისეული სასახლის კიბეზე.ხუროთმოძღვარი მეფისა იკითხეს.
შემოფათურდა ნონაი: ვიღაც ბერები გკითხულობენო, ბატონო.
მობრძანდნენო, უთხრა არსაკიძემ.
როცა სტუმრები დარბაზში შემოვიდნენ და თავსაბურავი მოიხსნეს, არსაკიძემ
მელქისედეკ კათალიკოსი შეიცნო.
კონსტატინე შეკრთა, მაგრამ წამოდგომა არ დაანება მელქისედეკმა, თავათ
მოიტანა მის სასთუმალთან სელი.
დაჯდა, ალერსიანად გამოკითხა ჯანმრთელობის ამბავი.
ჯვალოს ჩოხა ეცვა მელქისედეკს, სავსებით გახუნებული. ბერული, ორკაპიანი
არგანი ეჭირა ხელში.
მცირე ხანს დარჩნენ სტუმრები, მწუხრზე მეჩქარებაო, მოიმიზეზა
კათალიკოსმა.
წამოდგა.
ჯვარი გადასწერა ავადმყოფს.
ეუბნება:
«დღეს შევევედრებით უფალს განკურნებისა შენისათვის, შვილო, მალე
გაჯანსაღდები ღვთით, სვეტიცხოველს დაასრულებ მალე, ტაძრის კურთხევაზე
ფრიად საპატიო სტუმრებს მოველით ბიზანტიონიდან».
ეს მოხდა შაბათს საღამოს.
გაოცებული იყო არსაკიძე: როგორი სათნო კაცი ყოფილაო მელქისედეკი!
ტკბილად შესაყრელი და ამოდმოუბარი ეჩვენა საერთოდ ბუზღუნა და ჭირვეული
მოხუცი.
საქმიანობაში აუტანელი იყო მელქისედეკი, წვრილმანი, სასტიკი,
განუზომელად ახირებული ხშირად.
კირითხუროებს, კალატოზებს და მონებს მეხივით ეშინოდათ მისი.
როცა იგი მშენებლობის სათვალყუროდ ჩამოივლიდა, ორ ათასამდე მუშა ისე
გაიტვრინებოდა, ალალმა ჩაუქროლაო ნიბლიების გროვას.
არც არავინ იცოდა არასდროს, რომელ წუთს, რომელი ჭიშკრიდან
შემოვიდოდა იგი სვეტიცხოვლის ეზოში. თავის გახუნებულ ჯვალოს ჩოხაში,
უბრალო ბერისგან ძლივს გაარჩევდა მას კაცი.
როცა ყველა დარწმუნებული იყო, უფლისციხეშიაო მელქისედეკი, იმავე დღეს
მოაკითხავდა ტაძარს.
ხმა დავარდებოდა: ავად გახდაო კათალიკოსი, ბალღებივით გაიხარებდნენ
მონები, სწორედ იმ საღამოს მიადგებოდა ხარაჩოებს.
ყველას ეს აოცებდა: თრითინასავით დაძვრებოდა ზედ მუხლებდასიებული,
ჩია ბერიკაცი.
ნონაი შემოვიდა. წამლები შეასვა ავადმყოფს, ცხელი რძე მოუტანა და
წაფრატუნდა.
სიბნელემ დაივანა დარბაზში. ერთადერთ ვარსკვლავს თვალი ჰკიდა
არსაკიძემ. მერმე დიდხანს იწვა პირაღმა. ისევ მელქისედეკის გამო ფიქრობდა იგი.
როგორი სასტიკი გამომეტყველება ჰქონდა მას ნამწუხრევს, სამთავროს
ეკლესიაში ქადაგების ჟამს, როცა იაკობის მიერ ღმერთთან შერკინებას განუმარტავდა
მრევლს.
სიყრმიდანვე აოცებდა არსაკიძეს ეს უცნაური ადგილი დაბადებისა, ჯერ
კიდევ ადრიან სიჭაბუკეში, კონსტანტინოპოლში, მრავალჯერ უთქვამს: რა თამამად
მოუციაო ამ სტრიქონების ავტორს ადამიანის ჭიდილი ღმერთთან?ახლა უცნაურად აეკვიატა ასეთი განზრახვა: უთუოდ დაეხატა იაკობის
შერკინება უფალთან.
ისე ცოცხლად წარმოუდგა თვალწინ დასახატი საგანი, შეეშინდა, ჩვენებად არ
გადამექცესო ეს ყოველივე.
ორ-სამგზის იცვალა გვერდი. ვეღარ მოისვენა. ღამე არ ყოფილიყო, უთუოდ
ადგებოდა, შეუდგებოდა ხატვას.
წამოდგა. ჯოხი აიღო. ბაღჩაში ჩავიდა.
ეძინა ყოველივეს ირგვლივ.
ოდნავ, სულ ოდნავ იჭვრიტებოდა მოყვითანო ღრუბლის ბლონდიდან მთვარე,
იისფერი რკალი გარს ერტყა მნათობს.
იდგა ცაცხვის ქვეშ არსაკიძე. უხაროდა სასიცოცხლო ღონე რომ შეემატა მის
იოგებს. ათიოდე დღეც და უჯოხოდ ივლიდა, უთუოდ შეივლიდა შორენას სანახავად.
გადაჰხედა მთვლემარე ხილნარს. ასე ეგონა მძინარე ბუნება მღერისო ძილში.
მღეროდნენ ჩრდილადქცეული ხეები, მთვლემარე ყვავილები, დაცვარული ბალახი.
ტკბილის სძლისპირივით მოესმოდა ფუტკრების ზუნი, მღეროდნენ ცისკიდურებზე
გაწოლილი მთებიც, მათ ფერხთით გადაშლილ ზღვისფერ სილურჯეში არაგვი
დვრინავდა ამოდ.
ვაჟკაცურად ებრძოდა წიწამურის ველზე მამალი ხოხობი ღამეს.........................
კვირა დილას უთენია წამოდგა.
სამთვარიო ამ დღისათვის იუწყებოდა:
«დღე კეთილი, ღვინის ძვრა, ვენახის დარგვა, ქორწინი, ნადირობა და
მგზავრობა ყოველივე კეთილი»...
სამთვარიო გადასდო, ჯოხი აიღო, ისევ დააგდო, ადგა და აივნამდის მივიდა
უჯოხოდ.
ბაღს გადაჰხედა.
გახარებული ჭიკჭიკებდა მზეწვია მწვანეში.
სიცოცხლე და შთაგონება შეემატა კვლავ.
შინ შებრუნდა, სამხატვრო ხელსაწყონი მოიმარაგა.
წამლები შეამზადა, ტილო განფინა.
რამდენიმე ხაზი მიმოავლო ტილოზე, უბრალო კონტურები მოხაზა ზედ,
ნაღვარევს გადაღმა მდგარი აქლემების, კარაულების, იაკობის ორი ცოლის, ორი
მხევალის, ათერთმეტი ვაჟის ბანაკი.
ახლა, ნაღვარევს გადმოღმა, ველზე მარტო მდგარი იაკობის ფიგურა მოხაზა
და სწორედ ამ დროს ნონაი შემოვიდა, ვიღაც ჩალმიანი ბერიკაცი მოსდგომია უკანა
კიბეს, ხუროთმოძღვარს მეფისას იკითხავსო.
არსაკიძე მიხვდა ვინც უნდა ყოფილიყო ეს ჩალმიანი მოხუცი.
ისე მოძალებული ჰქონდა შთაგონება, არავის ნახვა ეწადა ამ წუთში.
სახე დაეღმიჭა ბრაზისაგან.
ამპარტავნობაში ჩამომართმევსო, ეს გაიფიქრა და უბრძანა მხევალს:
მობრძანდესო სტუმარი.
არსაკიძე გაოცდა, როცა უკანა კარიდან შემოვიდა ფარსმან სპარსი დარბაზში.
წელში მოდრეკილი, თითქმის ქოსა მოხუცი ისე მოდიოდა, თითქოს ეპარებაო
რაიმეს, გრძელი ყავარჯენი ეჭირა ხელში, ვერცხლით მოჭედილის სახელურითა.
შემოსვლისთანავე მიესალმა მასპინძელს და როცა მოწოდებულ სელზე დაჯდა,
ასეთი რამე შეაგება არსაკიძეს:
«ეს მიბრძანე, ჭაბუკო, ამ სახლის უკან რატისეული კოშკია, არა?»არსაკიძე გააოცა ამ კითხვამ.
ერთი გაიფიქრა: ალბათ თრიაქისაგან თუ დამთვრალაო ამ დილით?
შეაშტერდა სახეზე.
არა.
მთვრალი არ უნდა ყოფილიყო ფარსმანი, თავაზიანად მიუგო მოხუცს:
«დიახ, კოშკია, ბატონო».
«ეჰ, მე კი სახაბაზო მეგონა თავდაპირველად, შვილო».
ყავარჯენს მოეჭიდა ორივე ხელით, იატაკს დაჰხედა და ამბობს:
«ცუდი ყოფილა სიბერე, შვილო, სიცოცხლე აღარა ღირს, როცა სახაბაზოსა და
კოშკს ურთიერთისაგან ვეღარ გაარჩევ».
«ჰო, ჩარდახმორღვეულია ის კოშკი, შესაძლოა, ამიტომაც ვეღარ გაარჩიეთ,
ოსტატო».
«ეჰ, უკვე აღარა ვარ ოსტატი, შვილო, ამჟამად გიორგი მეფის შავარდნებს
რევანდის ოყნას ვუკეთებ. თრიაქ ფარუხს ვასმევ მიმინოებს ფილენჯისაგან
განსაკურნავად.
როცა მეჯადაგეები ოსტატები გახდებიან, ოსტატებმა რევანდის ოყნა უნდა
გაუკეთონ შავარდნებს».
არსაკიძე მიუხვდა ამ იგავების შეფარვულ შინაარს, დაცდილი ჰყავდა ოსტატი
ძველი: ფარსმანი სათქმელს არაოდეს იტყოდა ჯიქურად.
მუდამ ირიბად მიმართავდა სიტყვას, უკუსაქცეველ ხვრელს დაიტოვებდა
თანაც. ორლესილი მახვილივით მძაფრი იყო მისი ნათქვამი, მუდამ, კალმახივით
უსხლტებოდა ხელიდან მსმენელს.
«რად იკითხე, ოსტატო, ამ კოშკის ამბავი წეღან?»
«ალბათ მოგეხსენება, ჭაბუკო, როცა კაცს სიბერე მოუწევს, ბალღს დაემსგავსება
იგი. აკი ასე სჩვევიათ ბალღებსაც. ისეთ რამესაც იკითხავენ ხოლმე, რაც კარგად იციან
თავათაც.
ბალღები და მოხუცები იმითაც ჰგვანან ერთმანეთს, რომ მათ თანაბრად
აეშლებათ ხოლმე საღერღელი ლაპარაკისა.
მხოლოდ ესაა: ბალღს არ ეშინიან სისულელის თქმისა, იგი აგრე ვარაუდობს
ალბათ ქვეშეცნეულად: გავიზრდები, ჭკვიანურსაც ვიტყვიო.
მოხუცებულიც აცუნდრუკდება ხშირად, რადგან გამოცდილებიდანაც კარგად
იცის, მხოლოდ ბრძენკაცებს ემტერებოდნენ მეფეები, და არსად არც ერთ მეფეს, თუ
გინდ სულელსაც, შლეგები არ ჩამოუხრჩვია ჯერ.
რადგან თვით უჭკუო მეფეებსაც მუდამ ესმოდათ: სულელები სათითაოდ რომ
ჩამოახრჩო, მაშინ ვერც ხარკს მოხვეჭავდნენ, ვეღარც მონასპებს იპოვნიდნენ ომში
წასაყვანად.
ეგეც ხომ გსმენია: არავინ ისე მამაცად არ იბრძვის სხვის ომში, როგორც სულელი.
მე ვიყავი მუდამ ასეთი შლეგი, სხვათა ომებში მამაცი შლეგი.
რაიცა შეეხება კოშკს, ახლა გამახსენდა: ამ კოშკში ჰყავდა დამწყვდეული მეფე
გიორგის რატი.
ჭკვიანი კაცი იყო სახლთუხუცესი რატი. მან კარგად იცოდა: ვინც მეფეთა
სამსახურისათვის თავს გადასდებს, მას საკუთარი სახლის უკან მზად უნდა ჰქონდეს
დილეგიც.
რადგან ქარის ქროლვასა ემსგავსება მეფეთ წყალობა, ხან აღმა მიჰქრის ეს ნიავი,
ხანაც თავდაღმა».ფარსმანს ყავარჯენი გაუვარდა ხელიდან. დასწვდა, ისევ აიღო და განფენილ
ტილოს შეავლო თვალი.
«ცუდ დროს მოვსულვარ, როგორც სჩანს, ჭაბუკო, სახატავად მოგიცლია,
ვხედავ».
«არაფერია, ოსტატო, მცირე რამ უნდა დამეხატა ჩემთვის. დიდი ხანია
ფერწერაში არ მივარჯიშნია».
«ვინ გასწავლიდა ბიზანტიონში ფერწერას?»
«მხატვართუხუცესი ავრელიოს ალოსტოს».
«ავრელიოს ალოსტოს! როდოსელი ბერძენი, არა? ფერწერაში ნიჭი მოგდგამს,
გეტყობა...
როდოსელი ბერძენი, დიახ».
კვლავ გაიმეორა მხატვართუხუცესის სახელი და გვარი ფარსმანმა. თვალები
მიაშტერა არსაკიძეს, მაგრამ ფარსმანი ისე ხშირად აფახულებდა წითურ წამწამებს,
მისანიც ვერ შეიცნობდა მის გულის ხმას ამ წუთში. თვალებიც ისე უციმციმებდა,
როგორც ვარსკვლავი ბოროტი.
«აბა ერთს გეტყვი, ჭაბუკო, ყველაფერზე უფრო ძვირფასი მხატვრისათვის მაინც
იგია, რაც არც მელქისედეკ კათალიკოსს შეუკვეთია და არც მეფე გიორგის, ის, რასაც
მოცალეობის ჟამს დახატავს იგი თამაშით.
ეგეც იცოდე: მაინც მოცალეობა და ფანტაზიაა შემოქმედების მკვიდრი მშობელი».
მიუხვდა ლაზი ამ შეფარვული აზრის სანიშნოს. არსაკიძეს მხოლოდ რამდენიმე
ხაზი ჰქონდა გავლებული ტილოზე. ამ იგავით ეს უთხრა ფარსმანმა: ეს რამდენიმე
ხაზიც სჯობიაო შენ მიერ აგებულ სვეტიცხოველს.
ან რა ნიჭის გამო შეიძლებოდა ამ მონახაზის მიხედვით მსჯელობა?
ცხადია, დასცინოდა იგი არსაკიძეს.
არსაკიძე აიმღვრა, მაგრამ არა აკადრა რა მოხუცებულ სტუმარს. თავისი
ბერძნული განათლების მიუხედავად, არსაკიძე მაინც ლაზი იყო და არსად ისეთ
პატივში არ არიან მოხუცებულნი, როგორც ოდითგანვე ლაზების ქვეყანაში.
«სამოცდახუთი წელი შემისრულდა გუშინ. თუმცა ახალ ცხოვრებას მოვეკიდე,
მხოლოდ გუშინწინ შევირთე ცოლი. ხელცარიელი მივდივარ სამარეში, შვილო,
რადგან მუდამ იმას ვაკეთებდი, რასაც კეისარი, ხალიფა და აფხაზთა მეფეები
მოისურვებდნენ».
ამ სიტყვებმა ფრიად გააოცა არსაკიძე.
წლების მანძილზე უსაუბრია მასთან და არც ერთხელ კრინტიც არ დაუძრავს
თავისი ცხოვრების გამო ფარსმან სპარსს.
მხოლოდ ერთი რამ ყურმოკვრით ჰქონდა მას განაგონი ამ უცნაური მოხუცის
გამო.
ის ტყირპიანი დედაკაცი თებრონია მხევალი როდი ყოფილა მისი, არამედ
წანარელ მონაზვნის ნაბიჭვარი.
მონასტრიდან გაუგდიათ ფეხმძიმე დიაცი, მონაზონი ძმებთან წასულა,
ტყირპიანი შვილი როგორც კი ჰყოლია, გუდანურში ჩაუსვამთ ბალღი და ფარსმანის
კარებში შემოუდგამთ ღამით.
ფარსმანმა გაზარდა მერმე თავისი ხარჭის ნაშობი და მხევალი თებრონია
შეურქმევია მისთვის.
წამოდგა ფარსმანი, განფენილ ტილოს მიეახლა, ყავარჯენს დაებჯინა, კიდევ
შეჰხედა ნახატებს და ასე სთქვა:«შესაძლოა წინასწარ იცოდე მხატვარმა კიდევაც, რომ შენ სურათს ზედაც არ
შეხედავს არავინ, გული საგულეს უნდა გქონდეს მაინც.
რადგან ეგ ასეა: ჩვენს აზნაურებს მიმინოს სკორე ურჩევნიათ სურათებს, ხოლო
დიდვაჭრებს − ნოხები, ბიზანტიელ პატრიციებს − ცხენები.
ეპისკოპოზები ასე ამბობენ: მკრეხელებიაო მხატვრები, ღმერთს უტოქდებიან
ისინი, უჰასაკო საგნებს შთაბერვენო სულს.
ვერც კონსტანტინოპოლში გაყიდი შენს სურათს, რადგან ბიზანტიელი
აზნაურნი და უაზნონი ამას მოითხოვენ: ბასილი კეისარი უნდა ხატოსო მხატვარმა.
თეთრ რაშზე გადამჯდარი, ჰოროლსა სცემდესო ხახადაბჩენილ ურჩხულს.
არც თუ მუსულმანთაგანი შეიძენს შენს სურათს ვინმე, რადგან
მართლმორწმუნე მაჰმადიანი ფეხსაც არ შესდგამს იმ სახლში, სადაც სურათი ჰკიდია,
ან ძაღლი აბია სადმე.
მე ერთი ჭილის ეტრატი მაქვს შინ და იმ ეტრატში ასე სწერია:
«ვაჲ მას, ვინაც გამოხატოს ცოცხალი არსი. განკითხვის დღეს, მხატვრის მიერ
გამოსახული პირები გაცოცხლდებიან, სურათიდან ჩამოვლენ, მიეჭრებიან
დამხატველს და მოსთხოვენ სულს.
და მხატვარი იგი, რომელიც ვეღარ შესძლებს საკუთარი სულის მიცემას,
უცილოდ დაიწვება უშრეტი ცეცხლით».
დამერწმუნე, ჭაბუკო, ყველაზე კარგი სურათი იგია, რომელსაც არც
უფლისციხეში, არც კონსტანტინოპოლში, არც ქაიროში არ ყიდულობენ ამჟამად,
სწორედ იგი, რომლისთვისაც სულს მოსთხოვენ ერთ დღეს დამხატველს».
ფარსმანმა დილა მშვიდობისა დაუბარა არსაკიძეს, არც ჯანმრთელობისა, არც
სვეტიცხოველის გამო უკითხავს რაიმე.
წასვლის წინ ესა სთქვა მხოლოდ:
მეფე გიორგის შავარდენი გახდომია ავად, რევანდის ოყნა უნდა გავუკეთოვო
შავარდენს.
წავიდა თუ არა ფარსმანი, არსაკიძემ განაგრძო ხატვა.
●
სრული სამი კვირა მოანდომა არსაკიძემ ამ სურათს, რადგან აქიმი ჯერაც არ
ანებებდა სამუშაოდ წასვლას.
როცა მოათავა, შუა დარბაზში დადგა. სიხარულით აღვსილი შესცქეროდა
თამაშითა და ლაღბობით დაწერილს.
შიდა ფონზე აქლემები და კარაულები მოსჩანდნენ ნახევრად ბნელში, ორნი
ცოლნი, ორნი მხევალნი და ათერთმეტნი ძენი იაკობისნი, ხოლო ნაღვარევს
გადმოღმა იდგა იაკობ მარტოი მუნ და ერკინებოდა მას უზარმაზარი დევკაცის
ლანდი.
წვერი ჰქონდა ირისესავით თიმთიმა და დაფანჩვლული, ბრწყინვალე
შარავანდი ემოსა გარშემო თვისა, თევზის ქერეჭისდარი ჯაჭვი ეცვა იაკობის ღმერთს,
ცეცხლებრ უელავდნენ მგლისფერი თვალები.
XXXIV
აქიმის მიერ დათქმული ყავლი ჯერაც არ იყო გასული, არსაკიძემ მშენებლობას
მიაშურა დილა ადრიან. გაიხარეს მის დანახვაზე კალატოზებმა და მონებმა.ბოდოკია წინ გადაუდგა.
ჯერ ნუ ახვალო ხარაჩოზე, ბატონო!
არა ჰქნა არსაკიძემ, შეჰყვა ხარაჩოებს. ათვალიერებდა ლავგარდანების
ჩუქურთმებს, თაღების მოხატულობას, ფასადების ბარელიეფებს.
ტაძრის გუმბათამდის მიაღწია ძლივს, დოინჯი შემოიდგა თეძოზე.
ბოდოკიამ ფერმკრთალობა შენიშნა მყისვე.
ცუდად ხომ არ ხარო, ოსტატო?
არ გაამხილა თირკმელების ტკივილი.
არაფერიაო, სთქვა, ხელი მოსჭიდა ფიჭვის ძელს.
კალატოზებთან ერთად ისადილა იმ დღეს, მწუხრის მოწევამდის დადიოდა
ხარაჩოებზე.
ძელსა ჰკრეს სამთავროს ეკლესიაში. მონები გაიკრიფნენ მშენებლობიდან.
დადიოდა ტაძრის გარშემო, უთვალთვალებდა თავის საყვარელ ქმნილებას ბინდისას.
წელს იტკივებდა დამაშვრალი, მაგრამ შორენას ნახვის წადილი მოსძალებოდა
მაინც.
წყნარი, წყნარი საღამო იყო, კვიპაროსების წვეროკინები ქანაობდნენ ნელა.
ბეღურები ჟიოდნენ ალვების მწვანეში.
ქუჩებში არავინ სჩანდა.
საგოდებელი გადაიარა, უსიცოცხლო შარიშური გაჰქონდა ლაშქარასა და
შუფხას კლერტოებს.
მზე ეთხოვებოდა კავკასიონს, შაშვი კუთავდა სუროს მწვანეში.
ახლად აფრენილი ბუს მართვეები მიფრინავდნენ მუხოვანისკენ. უმწეონი მათ
შორის სულ დაბლა, სულ ახლოს ჯდებოდნენ ტოტებზე.
სასაცილონი იყვნენ ეს მოღუშული არსებანი. ჯერაც არ გაჰყროდა ქვეყანას
ნათელი. ისინი ვერ ჰხედავდნენ არსაკიძეს. გაფუყული ისხდნენ, უცნაურად
კუსავდნენ ცეცხლისფერ თვალებს.
კაცს ეგონებოდა, ამსოფლიური ჭმუნვა უკვე შეჰყრიათო ახლადმოჩიტულთ.
თემშარაზე გასულს ფეხშიშველა ბალღები შემოეყარნენ არსაკიძეს,
უდარდელად
მოიმღეროდნენ
საკინძეგაღეღილი
ბიჭუნები,
მგალობელ
ანგელოსებსავით აღებდნენ პირს.
სამთავროს მონასტრისაკენ მიდიოდა ბერების ლაშქარი.
რაღაც უცნაურმა სუნმა ჩამოუქროლა არსაკიძეს. ბნელ სენაკებსა და
საოსტიგნოებში რომ სცემია, სწორედ ისეთმა, საკმეველის, სამოგვისა და ოფლის
სუნმა.
უღიმღამოდ, უხალისოდ მიედინებოდა შავჩოხიანების ბრბო, ლანჩების
ერთობლივი ტკაპატკუპი ისმოდა თემშარაზე. ჩრდილებივით მიემართებოდნენ
დასავლეთისკენ ისინი, უზარმაზარი ლანდები რჩებოდათ უკან.
სჩანდა, სამონასტრო ვენახებიდან ბრუნდებოდნენ. ხელში სასხლავი ეჭირათ,
ზოგს ბარი მიჰქონდა, ზოგს წალდი, ზოგსაც წალამის კონები ეკიდა ზურგზე, ჩოხის
ბალთებზე მოსდებოდათ ბირკა და ნარი.
მიიჩქაროდნენ დაღვრემილი, წელში გადრეკილი მოხუცები, საღამოს ბორიო
არხევდა თეთრ წვერებსა და შავ კალთებს ჩოხისას.
უსიხარულოდ გასცქეროდნენ ჩამავალ მზეს, გახუნებული სამოსი ეცვათ, შავი
კრიალოსნები ეკიდათ კისერზე.მიალაჯებდნენ მტკიცედ, შავწვერიანი, მხარგრძელი ვაჟკაცები. ტანზე თორნი,
წელზე ხმალი და ფეხზე დეზი უფრო დაამშვენებდა მათ, ვიდრე ეს გაცრეცილი
ბერული ჩოხანი.
გოდოლების შესამუსვრელად გამოდგებოდნენ ეს მუხლმაგარი და
მხარგრძელი გოლიათები.
ღვიოდნენ ღაჟღაჟა ლოყები, ბიბინებდნენ წამახული ულვაშები და ჭავლივით
მღელვარე წვერები.
მიდიოდნენ თავჩაქინდრულნი, მიალაჯებდნენ გრძელბარკლიან ფეხებს.
ქოსა და დაღრეკილი მამაკაცებიც ერიენ მათ შორის, თავწვრილა, კისერმოკლე,
წვივგადრეკილი ჩიაკაცები, დიაცური წრიპინა ხმა რომ გადაჰყვებათ ხოლმე
ბალღობიდან შუაკაცობაში, ჰერმესსა და აფროდიტეს შორის მარად მერყევთ.
ისეთნი, ვინც დიაცებს ჭირის დღესავით სძაგთ, რაკი მათი მკლავები ხმალს
ვერ მოიქნევენ, ერქვანს ვერ გამართავენ, პურს ვერ მოიწევენ, ჰოროლს ვერ სცემენ,
მტერს ვერ შეუტევენ რისხვით.
ბუნებით ცვედანნი, სახითა ქოსანი, სიყრმეშივე დაბერებულნი, ხოლო
სიბერეში ყრმასავით ცუნდრუკა.
არსაკიძე ზიზღით შესცქეროდა ამ ზლაზვნია, წლაწვნია, წრიპინა,
მკერდჩავარდნილსა და თეძოგანიერ ქალაჩუნებს.
ბოლოს ამ ლაშქარს უკან მიჰყვებოდნენ ყრმანი ჭაბუკთაგანნი, უწვერულნი,
ფერგამკრთალნი,
კისერგრძელნი
და
პირმშვენიერნი,
წარბმოხატულნი,
მკერდგანიერნი და ახოვანნი.
მათაც დაამშვენებდა უთუოდ ჯიშიან, მაღალ ცხენებზე ჯდომა და გამართული
ჰოროლებით იერიშების მიტანა.
სულ პაწია ბიჭუნებიც ერიენ მათ შორის, ხშირკულულიანნი, თმახუჭუჭა და
ლელივით წვრილნი, ცვილისფერი იერი გადაჰკრავდა მოყვითალო სახეებს.
არსაკიძე სათითაოდ აკვირდებოდა მათ, ცვილის, გუნდრუკის და ბნელი
სენაკების დახშული სუნი ასდიოდა ამ ჭაბუკების ჩოხებსაც.
«ქრისტეს მიერ გლახაკნი!»
გახმიანდა ოსტატის გულში ხმამაღალი ფიქრი, შეძრწუნდა ანაზდად. თითქოს
ჯერაც არ ენახა მას ბერების მთელი ლეგიონები უფლისციხესა, ტრაპეზუნდსა და
ბიზანტიონში.
მისწყდა მათი ლანჩების ერთობლივი ტკაპუნი და ერთბაშად ცხენების
თქარუნი მოესმა არსაკიძეს.
მთიდან მოჰყავდათ მწყემსებს გიორგი მეფის ცხენების რემა. ფეხშიშველა
მონები ისხდნენ უბელო ჭაკებზე, ბირკათი ფაფარდახუნძული ულაყები ორ-ორ კაცს
მოჰყავდათ საბელით.
ჭიხვინებდნენ საომარი ულაყები, დუჟმორეულნი ღეჭავდნენ ლაგამს, მათ
ხვიხვინში ისმოდა უცნაური ძახილი სქესისა...
მოკვინტრიშებდნენ
თაფლისფერი
კვიცები,
ცეკვით
მოსდევდნენ
მუცელდაბერილ ჭაკებს.
გამოექცა მგლისფერი აჯილღა ორ ვაჟკაცს, აყიროსავით გადააგდო ერთი
მათგანი მტვერში, უკანა ფეხებზე ზეაღიმართა, ტორები შემოჰხვია ჩალისფერ ფაშატს,
რომელიც თოკით მიჰყავდა მელოტ ბერიკაცს.
ფაშატი შეტოკდა, როგორც მარტოხე გრიგალისაგან შეშფოთებული, მაგრამ
მოხუცს შეებრალა მშვენიერი ულაყი, გააკავა ჭაკი.ერთობლივი ჭიხვინი ასტეხეს საომარმა ულაყებმა და იაბოებმა, შურით
აღვსილი ეროსი ფაფარში მისწვდენოდა ცხენების რემას.
ახლა კამეჩის ურმებმა აამტუტეს გზა.
წყვილ-წყვილად მოედინებოდნენ ქედმოდრეკილი კამეჩები, მოაჭრიალებდნენ
ნაბდებით გადახურულ ურმებს, ნაღვლიანად ქშინავდნენ ბეჰემოტების უკანასკნელი
ნაშიერნი, ურმით მოასვენებენო ციხე-ქალაქში ღამეს...
«მხოლოდ მოცლილებს ემარჯვებათ გამიჯნურება!»
ეს გაიფიქრა არსაკიძემ და უკლო ნაბიჯს.
ხურსისეულ სასახლესთან მისულმა უკან მოიხედა, ორიოდე ლანდი
ღიმღამობდა მოსახვევებთან.
მათაც აცალა ჩავლა და ხილნარში შევიდა ანაზდად.
მღელვარებით აღვსილმა მოათავა კიბის ხარიხები.
რა უბრალოდ შეუვლია კოლონკელიძიანთ ოჯახში უწინ! თავათაც აოცებდა ეს
მღელვარება ახლა.
დიდი დარბაზი ღია იყო ჯერაც, ორიოდე ჭაღი ლიცლიცებდა შიგ.
ზედ კარის ზღურბლთან დამჯდარიყო მხევალი ხათუთაი.
ჩხირებგაყრილი წინდა გავარდნოდა ხელიდან.
მიესალმა არსაკიძე დედაკაცს, ხმა არ გაუღია სამაგიერო დამხვდურს.
თვალებში ჩაჰხედა დიაცს, მიცვალებულს მიაგავდა მძინარე.
დარბაზში შესულმა დაახველა ნელა, არც აქ შეჰგებებია ვინმე.
ქორბუდიანი ირმისთავები ეკიდა კედლებზე. რაღაც უცნაურ სევდას
დაევანებინა ჩაშავებულ, ჩამქრალ თვალებში.
რკინის ჩაბალახები შენიშნა კაჩხებზე, სამფარეშოსანი თორები, ქეიბურნი და
მშვილდები ირგვლივ.
ფრთხილად გაიარა გაუხსნელი ზანდუკებისა და ვაშკარანების გვერდით,
უკანა კარი ოდნავ იყო გამოღებული.
ზედ ზღურბლთან შეჩერდა სტუმარი.
უნებლიედ შეიჭვრიტა მცირე დარბაზში. აქ კი მოულოდნელ სანახაობას
წააწყდა თვალი.
შვიდი ხევისბერი მოსხდომოდა ტაბლას, ფხოვური იაფუხები ეყარა ზედ.
სათითაოდ შეიცნო არსაკიძემ ფხოველნი: მუროჩი ქალუნდაური, მამუკა ბალაჩაური,
მარტია ბაღათაური, ზეზვაი მისურაული, ბერდია ბებურაული, უშიშა ღუდუშაური
და შიოლა აფხანაური.
სუფრის თავში გურანდუხტი შენიშნა არსაკიძემ.
ისხდნენ წვერგაბურძგვნილი, რკინის ჩაბალახიანი ხევისბერები, ჭაღების
ლიცლიცზე კაშკაშებდნენ ხოჭოსფერი თორნი. თავჩაქინდრულნი უსმენდნენ
შორენას.
...«დიაცი ვარ, მაგრამ მამაჩემის თვალების დაწვას მაინც არ შევარჩენ მეფე
გიორგის. უჩემოდ ნუ დაიწყებთ ამბოხს. წყაროს თვალის წმ. გიორგის ხატობაზე
კვეტარში გავჩნდები.
მამისეულ თორს გადავიცვამ, მის მუზარადს დავიხურავ, მის ხმალს
შევირტყამ, მის საომარ ცხენზე შევჯდები, ლაშქარს გავუძღვები წითელის დროშით.
მაშინ გამოჩნდება ქუდოსანთა სიმამაცე, ფხოველნო!
ჩემი ბედი, თავადიციხე რომ არ დაარღვია მეფე გიორგიმ კვეტარში, საბრძოლო
გოდოლები მოათავეთ როგორმე.
მამაჩემის ბრალი ეს იყო: ფხოვში შემოსვლა რომ აცალა ზვიადის ლაშქარს.მეფე ციხეში შეიპატიჟა, ზვიადის მოსვლამდის არ დასთხარა თვალები.
ამიერიდან არ გავიმეოროთო ასეთი შეცდომა, ფხოველნო, გუდამაყარში
შევეგებოთ ზვიადის ჯარებს».
წამოდგა უხუცესი, მუროჩი ქალუნდაური.
მამამზემ და ტოხაისძემ დაგვაღალატაო იმჯერად. პირობა ჰქონდათო
გუდამაყარში შებმოდნენ ზვიადს.
ესა სთქვა ქალუნდაურმა და არსაკიძე შეშფოთდა ანაზდად. ხედავდა: ცუდ
საქმეში აბამდნენ შორენას.
ვეღარ მოითმინა, კარი შეაღო და დარბაზში შევიდა ჯიქურად.
წამოცვივდნენ თორიანი ხევისბერები.
ცხვრის სუნი ეცა არსაკიძეს. ერბოს სუნში აღრეული ცხვრის სუნი.
მიუალერსა მუროჩი ქალუნდაურმა არსაკიძეს, მარჯვენა მკერდზე აკოცა მანაც.
გამოჰკითხავდა ჯანმრთელობის ამბავსა, ცოლ-შვილს თუ მოეკიდე, ან
მცხეთაში რას აკეთებო?
გურანდუხტი აიმღვრა, მაგრამ მაინც ტკბილად შეეგება სტუმარს.
წამუყო მოახლეს, იაფუხი და ხინკალი მოატანინა მყისვე.
მერმე ადგა, დიდ დარბაზში გავიდა. ღია კარიდან ესმოდა არსაკიძეს, თუ
როგორ დატუქსა ერისთავის ცოლმა მხევალი ხათუთაი.
თუ სტუმრების მოსვლას არ გვაუწყებ, რად დაგსვესო კარის ალაგზე?
ხინკალმა და ხევისბერებმა ფხოვი მოაგონა არსაკიძეს. კოლონკელიძის ციხეში
გატარებული ბედნიერი საღამოები.
გვერდით მიუჯდა შორენა უტას.
«შენი დაშავების ამბავი გუშინწინ გავიგეთ მხოლოდ, ვარდისახარი ასე
გვიამბობდა: კლარჯეთს წარგზავნაო კათალიკოსმა. გუშინ უნდა გამომეარა
რატისეულ სასახლეში შენთან, მოულოდნელად გვეწვიენ ხევისბერები ჩვენი».
ახლა მარტია ბაღათაური მოუჩოჩდა არსაკიძეს.
დედაშენი ვნახეო გასულ კვირას, ხატობას. წვერის ანგელოზთან მოეყვანა
საკლავი, აწირვინაო მამაშენის სულის სალხენად ხუცს.
ბაგისკოცნით მოგიკითხაო დედამ, დღედაღამ გავედრებსო ფუძისანგელოზს,
გმირსა კოპალეს კარატისისას და ფიწალეს ლაშქართ წინამძღოლს.
შემოგევედრაო დედა, როგორმე დაეთხოვე იმ ურჯულო მეფე გიორგის,
თუნდაც ერთხელ ინახულეო დედა.
ნავახშმევს სამმა ჭაღიანმა დიაცმა დასაძინებლად გააცილა ხევისბერები.
მუროჩი ქალუნდაურმა არ ინდომა ჯერ მოსვენება, მაინც არ მეკარებაო ძილი.
გურანდუხტს მიუჯდა და დაიწყეს ჩურჩული.
შორენა ალერსიანად ეტიტინებოდა არსაკიძეს. წარამარა ახსენებდა მის
ლაზურ სახელს, ეფერებოდა, ეხუტებოდა უტას.
როცა მისი ავადობის მიზეზი გაიგო, ჰქირდავდა კიდევაც ნაძმობს:
«ვერ ყოფილხარ ვაჟკაცი, უტა. ოთხი კაცის ტვირთმა როგორ მოგწყვიტა წელი?
შენ ისეთი ლომკაცი მეგონე, მტრის ლაშქარს შეებმის-მეთქი მარტოკა».
სულ ახლოს მიჰქონდა ვაჟის სახესთან პირი. ღელავდა არსაკიძე, როცა მისი
სანუკველი სუნთქვა ეალერსებოდა ღაწვებზე.
მალე ხევისბერი ქალუნდაურიც გაიყვანეს მცირე დარბაზიდან გურანდუხტმა
და ორმა მოახლემ, შორენამ მხარზე ხელი დაადო, არსაკიძეს. ყურის ბიბილოსთან
მიუტანა პირი:«იცი, უტა, ვარდისახარი ფხოვს აპირებს ხატობაზე წასვლას. პირიმზისაც თან
მიჰყავს, ჩვენი მხევალი, გაპარვას აპირებენ ღამით».
ესა სთქვა შორენამ, გამომცდელი მზერით მიაშტერდა არსაკიძეს.
უხიაგად მოიღუშა ლაზი. დუმილით ამცნო: არად ვაგდებო ვარდისახარის
მისვლა-მოსვლას ამიერიდან.
ლოყა დააყრდნო ხელისგულზე შორენამ, ნაღვლიანად ეუბნება არსაკიძეს:
«იცი, უტა, მე ძლიერ მენატრება კვეტარში ჩასვლა. ერთხელ მაინც მაჩვენა
ბედშავი მამაი, ჩვენი ციხის ჩარდახიდან დამანახვა ფხოვეთის მთები»...
კიდევ უნდოდა რაღაც ეთქვა შორენას და სწორედ ამ დროს შემობრუნდა
გურანდუხტი დარბაზში.
ლაზისტანის ზღვა ელავდა შორენას ზღვისფერ თვალებში, ისეთი სიყვითლე
გადასდიოდა თავთუხისფერ კულულებს, როგორიც ახლად გამოჩეკილ ხოხბის
ლაპებს გადაჰკრავს ხოლმე.
ცხვრის სუნი, ერბოს სუნი დაეყენებინათ ხევისბერის ტყაპუჭებს დარბაზში,
მაგრამ არსაკიძის სათუთ ყნოსვას მაინც წვდებოდა სანატრელი დიაცის თმის სუნი.
როცა ორმა ჭაღიანმა მხევალმა ხურსისეულ სასახლის ჭიშკართან მიაცილეს
არსაკიძე, ვარსკვლავებით მოოჭვილ ცარგვალს აჰხედა ოსტატმა და მის გულში
გახმიანდა გოლეულივით ტკბილი და მათრობელი სიტყვები.
«ვითარცა სურინ ირემსა წყაროს მიმართ წყალთასა, ეგრე სურინ სულსა ჩემსა
შენდამი»...
შუაღამე გადასული იყო უკვე, როცა რატისეულ სასახლეში მიბრუნდა
სევდისაგან გაოგნებული.
ბუს მართვეები იძახოდნენ მუხოვანში სადღაც.
ვაჟკაცურად ებრძოდა წიწამურის ველზე მამალი ხოხობი ღამეს...
XXXV
მარიამ დედოფალი ბიზანტიონს წასასვლელად ემზადებოდა, ამიტომაც
აფხაზეთს გაემგზავრა სული წმინდის მოფენის დღეს.
გირშელის ნიშნობა წინა კვირას შესდგა. ქორწილს აჭიანურებდა გურანდუხტი
რატომღაც.
ხან ამას მოიმიზეზებდა: შორენას მზითევს მოველიო კვეტარიდან, ხანაც თავის
ძმას უცდიდა დაჩის, ცოტა-ერისთავს ცხრატბისას.
გიორგის ნანახი ჰქონდა შორენას მზითევი, მაგრამ ასე ვარაუდობდა მეფე:
ალბათ სხვა საჭურჭლენიც ექნებაო ერისთავის ქალს გადამალული ფხოვში.
თავათ არა სწუხდა მაინცდამაინც გიორგი, გირშელის ქორწინება რომ
გადასდეს შემოდგომის მიწურულისთვის.
პირიქით, ეს უნდოდა მეფეს: დედოფლის ბიზანტიონს წასვლამდი არ
შემდგარიყო როგორმე იგი. მცირე იმედი ჭიატობდა სადღაც. ხანაც ყოველივე
წაგებულად ეჩვენებოდა წინასწარ.
ეს შემოდგომა არც ისე შორს იყო.
მერმე?
მერმე იწყებოდა საშინელი და გადაუხიდავი უფსკრული. ფიქრიც უმძიმდა
ამის გამო... თრიაქის წევასა და ღვინის სმას უმატა, უცნაურად გამოიცვალა,
ნადირობასა და ქეიფს მიეძალა ბოლოჟამს.
ომის მონატრული იყო მეფე.ისეთი ომი ატეხილიყო სარკინოზებთან, ან ბერძნებთან, ერთად
დაღუპულიყვნენ თუნდაც გირშელი და გიორგი, ისე როგორც დაუღვლილ კამეჩებს
მოაშთობს ხოლმე დიდროაის ჟამს არაგვი.
როცა გირშელი მცხეთაში იყო, გიორგი ყოველ წუთს უთვალთვალებდა მას,
განსაკუთრებით საღამოობით არ აშორებდა თვალს, უცილოდ უნდა სცოდნოდა, თუ
სად იყო ყველისციხის პატრონი ამ დროს?
ერთი რამ იყო სანუგეშო მხოლოდ: თავათ შორენა გულგრილად ეკიდებოდა
თავის საქმროს, გაცილებით უფრო ტფილად ეპყრობოდა გიორგის, ამიტომაც
მოუხშირა წვეულებებს, ნადიმობასა და ნადირობას მეფემ.
არც გურანდუხტი ანებებდა დანიშნულებს პირისპირ შეყრას და ეს ამბავი
განუსაზღვრელად ახარებდა გამიჯნურებულ მეფეს.
თიბათვის პირველს გირშელი ყველისციხეში იხმეს საერისთავოს საქმეების
მოსაგვარებლად.
ორი კვირაც ვეღარ მოითმინა სასიძომ და კვლავ ჩამობრუნდა მცხეთაში.
სწორედ იმ საღამოს, როცა ყველისციხის პატრონი კვლავ ეწვია მეფეს, ზვიად
სპასალარი დაუბარებლად გამოცხადდა სასახლეში.
უცნაურად აღელდა გიორგი, როცა ზვიადის ტლანქი ნაბიჯები შემოესმა დიდ
დარბაზში მარტო მჯდომარეს.
მსახურთუხუცესი
შემოჰყვა
სპასალარს,
სელი
მიაწოდა
სტუმარს.
მოუთმენლად წამოდგა ზვიადი, მისთვის უჩვევი მღელვარებით მოახსენა
გაფითრებულმა მეფეს:
მსტოვარებს უსიამო ამბავი მოეტანათ ფხოვიდან. კვეტარის საბრძოლო
გოდოლების
კვლავ
აგებას
შესდგომიანო
ხევისბერები.
თვალდამწვარი
კოლონკელიძე ვერაფერს ხედავს, მაგრამ ისე იქცევა თურმე, სმენაც წართმევიაო
ვითომდაც.
«კოლონკელიძე წაჰკიდებია მოღალატე მამამზე ერისთავს, − განაგრძო
სპასალარმა, − კიდევაც რომ აჯანყდნენ ფხოველნი, მამამზე და ტოხაისძე არ
მიეშველებიან ერისთავს, არა!
დიდონი და ღალღაიც გადასდგომიან, მეფევ ბატონო, კოლონკელიძეს.
გაზაფხულზე თავს დასხმიან საერთო ჯარით, საცხოვარი და ხვასტაგი
წაუსხამთ კიდევაც.
ერთი უსიამო ამბავიც საჭოჭმანოა ოდნავ, − შემოდგომის დამლევს მამამზის
ქალი, კატაი, უნდა შეირთოს სახლთუხუცესმა ტოხაისძემ თურმე».
კარგად იცნობდა მეფე გიორგი თალაგვა კოლონკელიძეს, თუმცა ცოლ-შვილი
მცხეთაში ჰყავდა მძევლად, მაგრამ თავაწყვეტილი ერისთავი უდიდესი
განსაცდელის წინაშეც უკან არ დაიხევდა, თუ შურისგების საქმე ამას მოითხოვდა
მისგან.
როცა ზვიადმა მოხსენება დაასრულა, მეფე სახეზე მიაჩერდა სპასალარს და
ეუბნება:
«მერმე?»
«მერმე შენი ბრძანებაც თუ იქნება, მე აგრე მგონია, მეფევ ბატონო, ლაშქარი
უნდა წარვგზავნოთ დაუყოვნებლივ ფხოვს, კოლონკელიძე უნდა შევიპყრათ ახლავე.
თავი მოვკვეთოთ მოღალატეს, სანამ მამამზე ერისთავსა და დიდოელებს
შეირიგებდეს, არა?»
მეფე თავჩაქინდრული იჯდა და სდუმდა.
ზვიადმა ეს დუმილი თანხმობის ნიშნად მიიჩნია და განაგრძო უფრო თამამად:«ახალი ამბოხის თავკაცებიც ახლავე შევიპყრათ, შვიდივე ხევისბერი, არა?..
მუროჩი ქალუნდაური, მამუკა ბალაშაური, მარტია ბაღათაური, ზეზვაი
მისურაული, ბედია ბებურაული, უშიშა ღუდუშაური და შიოლა აფხანაური».
ამათაც დავაყრევინოთო დაუყოვნებლივ თავები, ესეც უნდა განეცხადებინა
სპასალარს, მაგრამ როცა ხევისბერების ჩამოთვლა მოათავა, გიორგის თავი არ აუღია,
ზედაც არ შეუხედავს მისთვის, იჯდა და მდუმარებდა კვლავ...
და მაშინ მიხვდა ზვიადი, თანხმობის ნიშანს რომ არ მოასწავებდა დუმილი
მეფისა.
გააოცა და შეაძრწუნა ამ ამბავმა გიორგი.
ომიო?
ომი დიახაც ენატრებოდა, მაგრამ არა შინაური, არამედ გარეშე მტერთან,
შინაური ომები სძაგდა ჟამის დღესავით მეფეს.
გარდა ამისა იგიც იცოდა: შორენა დიდად გამბედავი და თავნება დიაცი იყო,
დაბრმავებულ ერისთავის დალაშქვრა თუ საჭირო შეიქმნებოდა, ვინ იცის, რას
მოიმოქმედებდა თვალებდამწვარი მამის მხოლოდშობილი ქალი?!!
გირშელის ჯვრისწერა საერთოდ არ შესდგებოდა, ალბათ. ეს არ აწუხებდა
გიორგის. მთავარი ის იყო, ომის ატეხამდის ერისთავის ქალი კვლავ ღართისკარის
ციხეში უნდა დაემწყვდიათ უცილოდ.
ესეც იყო, ზვიად სპასალარის სიფრთხილე მუდამ გადაჭარბებულად
ეჩვენებოდა მეფეს. არც მსტოვარების ნაუწყები მართლდებოდა ყოველთვის.
იცოდა: გადაჭარბებულ სიფრთხილეს თან რომ სდევენ მოჩვენებანი.
ამას ეტყოდა ხოლმე ზვიადს:
შენმა მსტოვარებმა თუ მუდამ მართალი სთქვეს, შიმშილისაგან
ამოსწყდებიანო უცილოდ.
ბოლოს თავი აიღო გიორგიმ. სპასალარი დაითხოვა. ასე უთხრა: ხვალ გეტყვიო
პასუხს.
გუნებაში ასე გადასწყვიტა: თავათ წასულიყო უჯაროდ, უამალოდ ფხოვს,
როგორც მონადირე და მოქეიფე ვინმე რაინდი.
თავათ შეემოწმებინა ეს ყოველივე, რათა უსაზმნოდ არ დაღვრილიყო სისხლი.
მხოლოდ ერთი რამ აბრკოლებდა ამ საქმეს: არ უნდოდა გირშელი მარტო
დაეტოვებინა მცხეთაში. გულცივად ექცეოდა თავის საქმროს შორენა, მაგრამ ვინ
იცის, ხვალ ან ზეგ რა მოხდებოდა მათ შორის?!
კანონად ჰქონდა მიჩნეული მეფე გიორგის: მსტოვრებსა და დიაცებს ნურვინ
ენდობაო ბოლომდის.
იმ ღამესვე გაუზიარა ეს ამბავი გირშელს, წასვლას ვაპირებ, მაგრამ როგორ
დაგტოვოო სტუმარი მარტო?
გირშელიც განსაცდელის მოყვარული იყო ბუნებით, მუდამ საფრთხე
ენატრებოდა რაინდს.
ეგეც ეწადა ერისთავს, თავისი მომავალი ცოლოური ენახა, თანაც
ჯიხვებზედაც წაინადირებდნენ გზადაგზა, ხატობაში წაიქეიფებდნენ სადმე.
ერთ დარბაზში მოთავსდნენ ყმაწვილებივით იმ ღამეს, ისევ იგონებდნენ
სიყრმეს, იცინოდნენ, ხუმრობდნენ საწოლში.
იმ ღამესვე გადაწყდა: იდუმალად გაპარულიყვნენ მცხეთიდან, ზვიადის მეტს
არავის სცოდნოდა ფხოვს წასვლის ამბავი.ძველმანები თან წაეღოთ მრავალნაირი, წვერი ინით შეეღებათ, არავითარი
ამალა არ წარეტანათ თან, ეს ყოველივე მართლაც ყმაწვილურ ხალისს ჰგვრიდა ამ
იდუმალი მოგზაურობის გმირებს.
მხოლოდ ორი მხლებელი გააფრთხილეს, მალემსრბოლი უშიშარაისძე პიპა და
კოხრიჭისძე გაბოი, ძველი მეჯინიბე.
აფხაზური სატალახო ცხენებით უნდა ემგზავრათ, რადგან არაბული ან
თექური ულაყები არ გამოდგებოდა მთაში.
●
უთენია გავიდა ოთხი გადაცმული მხედარი მცხეთიდან. რკინის ჩაბალახები
ეხურათ თავზე, ჟანგისფერნი თორნი ზედ ეცვათ, ღარიბული თექანი მიჰქონდათ
უნაგირების ტახტაზე მიკრულნი.
ლაღბობით დაიწყეს მგზავრობა: მეჯინიბე და მალემსრბოლი წინ გაუშვეს
პირველად.
იცინოდა თავათ ახმახი გირშელი, მალემსრბოლის უშიშარაისძის ანაგობის
გამო.
ტანმორჩილ, სატალახო ცხენზე იჯდა ეს უზარმაზარი დევკაცი, თავზე
ძველთაძველი ჩაფხუტი ეხურა (ბაგრატ კურაპალატის ჟამინდელი). ნახმლევებისაგან
კიდეშელეწილი, ხელში ჰოროლი ეჭირა თოროსანს, ხოლო ფეხები თითქმის
მუხლამდის უწევდა აფხაზურ ცხენს.
(უკანიდან შეეხედა ვისმეს, თავათ გირშელიც ასეთი მოსჩანდა თავის
ცხენზედაც).
«გლახუნა, რა ჰქვია შენს მალემსრბოლს, მუდამ მავიწყდება მისი სახელი?»
«პიპა»,
ეუბნება გიორგი.
«ამხელა კაცს ვინ დაარქვა პიპა!?»
ხარხარებდა გირშელი.
«მე დავარქვი, სიყრმეში. ისე ბერძნული სახელი ჰქვია. ანაქსიმანდრეს,
მცხეთის მიტროპოლიტს, მაქსიმეს მოუნათლავს მას ჟამსა შინა.
შენ კარგად იცი, მე ყველაფერი მეზიზღება ბიზატიური».
ჯერ საფურცლეშიაც არ იყვნენ მისული, საშინელი ხვატი დააცხრა მიწას,
მოფუყულნი სტიროდნენ იფნის, მურყანის და ტირიფის ფოთლები, ხვატისაგან
დახეთქილ მიწაზე მიაჯირითებდნენ დასიცხული მხედრები გაღვარულ ცხენებს.
პიპამ ნეშო აკინძა, მუზარადზე წამოიცვა, გაბოი ხუმრობდა: დათვოულად
გამოდგებაო ყანებში პიპა.
დასიცხული კამეჩები ეყარნენ ჭალების ჭოჭში, ნაღვლიანად ყოყინებდნენ
მხედრების დანახვისას.
ენაგამოვარდნილი ჯოგის ძაღლები ფეხებში უცვიოდნენ ცხენებს.
ღუღუნებდნენ განკერძოებულ მუხებში შეკუჟული ქედნები, დასამწყურვებლად
მიიწევდნენ გზადაგზა ცხენები.
ცას აწყდებოდნენ საირაოზე გადმოსული ქორები, წრეებს ხაზავდნენ
გაკრიალებულ ცარგვალზე, საწყალობლად ყიოდნენ, ცას შესტიროდნენ გადარუჯულ
მიწის სიმძიმილს.
სურათზე ნახატივით მოსჩანდნენ ციხეების, ეკლესიების და ქვითკირების
კონტურები უსაზღვრო სილურჯეში. ხვლიკები გადარბოდნენ გზებზე. ძერასფერქარაფების კიდეებს შეფარვით ეტმასნებოდნენ თავაწეული გველები. არაგვი
მოხტოდა ლოდებზე. კლდეებს აწყდებოდა მდვრინავი ეხო.
არაგვის პირად დაისვენეს, ტიკი გახსნა გაბოიმ, წაიხემსეს, თითო-ოროლა
მოზვრის ყანწი დასცალეს.
დასთქვეს: გუდამაყარს ვუწიოთო საღამოს, და განაგრძეს გზა.
ეკლესიამ იელვა მთაზე, მონასტრის თეთრი კედლები გამოჩნდა შორიდან.
სოფელშიაც არ იყვნენ შესული, ყანებიდან გამოვიდა ფეხშიშველა მონაზვნების
მთელი ლაშქარი.
მიდიოდნენ შავადმოსილი, თავდაბურული დიაცები, მტვერში ამოსვრილი
ძაძები ეცვათ.
«როგორ უძლებენ ამ შავებში ამნაირ ხვატს?»
ეუბნება გირშელი გიორგის.
«სიცხეს დიაცი უფრო იტანს».
მიუგო გიორგიმ.
მეწინავე მონაზონს თეთრ ტილოში გახვეული თიხის ლაზარე მიჰქონდა.
ფქვილის ტომრებსა და თეთრ ტოპრაკებს მიათრევდნენ სხვანი.
მიდიოდნენ ფეხშიშველა მონაზვნები, გალობდნენ:
ლაზარე მოდგა კარსა,
აბრიალებს თვალსა...
გიორგი და გირშელი მხარმარცხნით მიჰყვებოდნენ გზას. იდუმალ
უჭვრეტდნენ მონაზვნებს.
გადაიხარა გირშელი ცხენიდან, უჩურჩულა გიორგის:
«არაფერი ისე შემზარავი არაა ამქვეყნად, როგორც მახინჯი დიაცები ერთად
შეყრილნი. როგორი მოდრეკილი, კუკუმოქცეული, დაღრეჯილი ანაგობა აქვთ ამ
საცოდავებს!»
მართლაც საშინელი ფიგურები მიფორთხავდნენ მტვერში. თოჯინებსავით
გამოჩორგვილნი, თეძოდაშლილნი, ფეხმოქცეულნი, მენჯბრტყელნი და თავწვრილა,
მხარგანიერნი, გრძელწელიანნი, მოკლეფეხება, დათვოულის ძელივით აყლაყუდანი
ზოგნიც.
«ლამაზებიც არიან შიგადაშიგ, − ეუბნება ხმადაბლა ყველისციხის პატრონს
გიორგი, − აბა დააკვირდი ქარაფის პირად მიმავალთ, აშოლტილი გოგონებია ისინი,
მე დავინახე ჯერ კიდევ მაშინ, როცა მთავარ გზაზე გადმოუხვიეს».
ცხენები ააჩქარეს, გაუსწორდნენ მეწინავეთა. შეფარვით უჭვრეტდნენ ეს
დიაცები თოროსან რაინდებს, შესწითლებოდათ დასიცხული ლოყები.
თავსაფარებიდან ელავდნენ ნაღვლიანი, ღამეზე უშავესი თვალები. სხვანიც
შენიშნა გირშელმა: ქერათმიანი, თეთრყირმიზა დიაცები, ოდნავ ჭორფლიანი,
მკერდსავსენი და თეძოსავსენი, სწორბარკლიანი, დროშის ტარივით აშოლტილი
დედაკაცები.
უთვალთვალებდნენ დასიცხული მეფე და ერისთავი სიმრგვლისა და
სირბილის ტოკას ძაძით შეფარვულს, განიერი თეძოების რყევას.
მტრედის ხუნდივით პაწია და თეთრი ფეხები მიტოპავდნენ მტვერში...
გიორგი კვლავ გადმოიხარა ცხენიდან, გირშელს ეუბნება ჩურჩულით:«ვინ დასწყევლა ეს მშვენიერი დიაცები, მუდამ მგლოვიარენი იყვნენ, ჭკნობას
შეუნახონ მშვენება, რათა ერთ დღეს მოვიდეს სიკვდილი და ისე მოიმკას ისინი, რომ
ერთხელ მაინც არავინ იგემოს მათი მშვენიერი სხეულის სიმწიფე!»
«იცი, გლახუნა, სარკინოზების ქვეყნებში უზომოდ მახელებდა ჩადრიანი
დიაცების მზერა, როგორც ენკენისთვის მიწურულში თეთრ ყურძენს ამოდ
შეაყვითლებს ხოლმე მზვარე, ისე ამშვენებს მუსლიმთა ქვეყანაში ჩადრის ჩრდილი
დიაცის სახეს.
მუდამ მახელებდა ეს უცნაური სიყვითლე, ჩადროსნების ღაწვზე დაჭერილი
შეფარვით.
მაჰმადიანი დიაცებიც კარგი ბოზებია ზოგნი, მიდიხარ ხანდახან ქუჩაბანდში,
მწუხრისას, ზღვაური აფრიალებს კაბებსა და ჩადრებს. ჩამოგიქროლებს ჩადროსანი
პირშებურვილი, თუ მოეწონე, წაეხმარება ნიავს, ხელს აჰკრავს უცაბედად ჩადრს და
გაჩვენებს ირანულ ვარდზე უტურფესს პირს.
მე იმ ვარდს ვგულისხმობ, გლახუნა, ეკბატანას ბაღში რომ ჰყვავის ხოლმე სულ
პირველად, ვარდობის თვეში.
წითელი არ გეგონოს იგი, არამედ ძველთუძველესი სპილოსძვლისფერისა, შენ
რომ სკიპტრა მაჩვენე ერთხელ, ბაგრატეული, სწორედ იმ ფერისა, გლახუნა, გესმის?
სწორედ იმ ფერის დიაცები მიყვარს, გლახუნავ, მე, ჩადრის ჩრდილში
შენახული, იშვიათად, სავსებით იშვიათად თვალნაკრავი, გესმის?»
«მოკლედა სთქვი, გირშელ, სიმოკლე ამშვენებს ხანდახან სათქმელს, შენს
საცოლეს რომა აქვს, კოლონკელიძის ქალს, სწორედ ისეთი, არა?»
თავი დაუქნია გირშელმა ცბიერად მომღიმარე გიორგის და დეზი ჰკრა ცხენს,
რადგან ბოგირზე გადასვლისას გაოჩნდა იგი.
აღმართი მოათავეს, მონაზვნებმა მარჯვნით გადაუხვიეს, ჭილყვავივით
შეესიენ ისინი კალმუხის ქუდივით აწოწილ გორაკს.
დაღმართიდან ოციოდე თოროსანი რაინდი ამოდიოდა, როცა ოთხ მხედარს
გაუსწორდნენ, შესძახეს:
ვინა ხარო?
გიორგი მეფის ყმანი ვართო.
შეაგებეს ოთხთა.
დაქვეითდნენ მხედრები, პატივითა ხილვა მოუწყვეს, ოთხივენი გადაჰკოცნეს
და გაუდგნენ მცხეთისკენ გზას.
გიორგიმ განაგრძო გირშელის მიერ შეწყვეტილი საუბარი.
«თუ შენ ჩადრის ჩრდილში დამშვენებულნი აგრე გყვარებია, არც ის ბეხრეკა
ფარსმანი ყოფილა უჯილაგო».
«მერმე შენ რა ჰქენი, გლახუნავ?»
«რა და ფარსმანი სადედო მონასტერს შეეჩვია მცხეთისას, ულამაზეს გოგონებს
ახადა ნამუსი. შარვაშისძის ქალს ნაბიჭვარი გაუკეთა, მონათა შვილებს ნუღარ
იკითხავ, ბოლოს ფანასკერტელის ქალი მოიგდო ერთი, სწორედ მასაც ჰქონდა ძველი,
ძველი სპილოსძვლისფერი ღაწვები. შენ რომ გყვარებია, სწორედ ისეთი, გირშელ».
«მერმე?» ეკითხება მსუნაგი გირშელი.
«მერმე და ბისტი... შე რა გგონია, ჩვენი კანონები მხოლოდ სულელებისთვისაა
დაწერილი, ჩემო გირშელ. ჭკვიანები ისე აჭახრაკებენ თავიანთ დანაშაულს, მათ
მაგივრად სულელები გაებმებიან ხოლმე მახეში.
მელქისედეკ კათალიკოსი კალიასავით ახტა და დახტა, უსასტიკესად დასჯა
მოითხოვა მისი».მეფე გაუჯავრდა ცხენს, გირშელმა ვეღარ მოითმინა და ისევ იკითხა:
«მერმე შენ რა ჰქენი, გლახუნავ?»
«მე რა უნდა მექნა? ფარსმან სპარსი ციხეთა მშენებელია საუკეთესო მთელს
აღმოსავლეთში, ვიღაც ფანასკერტელის გომბიოს გამო ხომ არ მოვსჭრიდი თავს?
დავაჯილდოვეთ პირიქით ამისთვის, ზვიად სპასალარი შემომიჩნდა:
ფარსმანმა ზოგი რამ საიდუმლო იცის ჩვენი, ეს უნდა დავტყუოთო, ამიტომაც
შევრთეთ, შენ რომ იცოდე ვინ?»...
გირშელმა ცხენი შეაყენა.
ვინაო?
იკითხა.
«ვინა და ვარდისახარი, შენი საცოლეს, შორენას პირისფარეში.
შენი მსუნაგობის ამბავი ვიცი, ეს დიაცი რომ ნახო, შესაძლოა ქორწილი მეორე
შემოდგომამდის გადასდო კიდევაც».
გირშელი დაინტერესდა, გაუღიმა გიორგის, მერმე ყმაწვილურად,
ქარაფშუტულად ეკითხება მეფეს:
«სადაა მერმე ის დიაცი ახლა?
შენ ხომ იცი, ბებრის ცოლი ფრიად ტკბილია».
«მაგის ჟინი მეცა მჭირს, გირშელ, თუ სადმე მოვახელე, შენს წყალობას არ
მოვუცდი, იცოდე».
გიორგიმ ცხენი შეაყენა, რადგან უშიშარაისძე და კოხრიჭისძე აღარსად
სჩანდნენ.
აზღვავებული ხალხი შესეოდა ყანებს. დროშები და ხუცები წინ მიუძღოდნენ
ბრბოებს.
მდინარეებში საბანაოდ მიჰქონდათ ხატები.
ფეხშიშველა დიაცები გალობდნენ ლაზარეს, ორღობეებში ბიჭები წყლით
წუმპავდნენ გოგოებს. ტკარცალებდნენ გაქცეული დიაცები.
გიორგიმ ერთ ხილნარში გადაიხედა:
«ფშატი აყვავებულა ამ სოფელში, გირშელ, გოგოები ათქვირებულან მიტომაც».
ეუბნება ყველისციხის პატრონს.
სიცხისაგან შეჭარხლული გირშელი გაოგნებული იჯდა უნაგირზე, მაინც
უთვალთვალებდა ფეხშიშველა დიაცებს. განზრახ ჩამორჩებოდნენ მეფე და ერისთავი
მხლებლებს, სტკბებოდნენ მრუში ამბების მოყოლითა და ბილწსიტყვაობით.
ქუშამომჯდარი ხვნეშოდა აფხაზური ცხენი გირშელის გოლიათური სხეულის
ზიდვისაგან.
ციხე-სოფელში
შევიდნენ
უკვე.
სახედრები
ღრიალებდნენ
ქედზე
გადმომდგარნი, კოკებით დატვირთულებს მოაჯირითებდნენ სხვათა, მიწამდი
უწევდნენ ფეხებს ვირზე გადამჯდარი ვირგლა ბიჭები.
XXXVI
ძელსა ჰკრეს თეთრგუმბათიან ეკლესიაში. შურისდარ ბილიკებიდან
ბღავილით დაიძრნენ ცხვრის ფარები, მღვრიე ტალღასავით შეესხნენ მთის კალთებს,
კოტრიალით ცვიოდნენ ნერბები და ვერძები წყალში.
ბღაოდნენ
საძოვრებიდან
მობრუნებული
კუროები,
ჭიხვინებდნენ
მუცელდაბერილი ჭაკები, ფეხშიშველა დიაცები დაძრწოდნენ ორღობეებში, თიხის
ლაზარე ეჭირათ ხელში, საწყალობლად გალობდნენ:ლაზარე მოდგა კარსა,
აბრიალებს თვალსა...
........................................
ღმერთო მოგვეც ტალახიო,
აღარ გვინდა გორახიო.
მდუმარედ
ისხდნენ
მოქანცული
მხედრები
გაღვარულ
ცხენებზე,
უთვალთვალებდნენ ფეხშიშველა დიაცების გათქვირულ ძუძუებსა და მზისგან
დაბრაწულ, შიშველ წვივებს.
ენატრებოდათ სეფექალებისგან თავმობეზრებულებს ქარცემული ლოყების
კოცნა, გომიჯივით მკვრივი ძუძუების სრესა...
შევიდოდნენ ხევში. გზირები დაუხვდებოდათ, გაივლიდნენ ხეობას,
ციხეებიდან უყივლებდნენ.
შემოერტყმოდნენ შუბოსნები გარს, დაზვერავდნენ, ჰკითხავდნენ: ვისნი
ხართო?
გიორგი მეფის ყმანი ვართ, დიდოეთს მივდივართო ცხენების სასყიდლად.
ქრთამებს მიართმევდნენ ციხისთავებსა და ხევისთავებს და მიიწევდნენ
ფხოვის მიწაზე წინ.
ცხენები ძლივს მიფოხრიკობდნენ შემრეცილ ბილიკებზე.
მთების ჩრდილები ტაფობებზე წვებოდნენ, კიოდნენ ტურები, შემოღამებული
არწივები ჰყიოდნენ მთებში. შავი არაგვის პირად ციხე იდგა ოთხგოდოლიანი.
კოხრიჭისძემ აიჩემა:
შევიპაროთო ციხეში, მეჯინიბეებს ვიცნობო იქაურს. გაგვათევინებენო
როგორმე ღამეს.
არა ჰქნა გლახუნამ. სადმე ფიჭვნარში შევუცადოთო ცისკარს.
წიწვიანი ტყეები დაიწყო, ამოდ ქშუოდნენ ქარაფებიდან გადაკიდული
ჩქერალები, სვავები დგებოდნენ უფსკრულებიდან, მთის მგელი ყმუოდა ხევში.
გზა აერიათ მხედრებს, რომელიღაც ხეობაში დაეკარგათ ბილიკი, გლახუნამ
მოითხოვა: თორმუზარადი დავმალოთ, ჰოროლები ხელიდან გავაგდოთ, თორემ
გაძნელდებაო ფხოვის მიწაზე მგზავრობა.
ავაზასფერი კლდეები გამოჩნდნენ გზიდან.
როცა გირშელმა და პიპამ ძველმანები გადაიცვეს, სიცილს ვეღარ იკავებდნენ
გლახუნა და გაბოი, საფრთხობელას მიაგავდნენ ძონძებში გადაცმული მხედრები.
უკვე შეუძლებელი გახდა ცხენით სვლა, მოსართავები წარამარა უწყდებოდათ
გირშელსა და პიპას.
დაქვეითდნენ, ხელით მიათრევდნენ ცხენებს.
გირშელის ტაიჭი სავსებით დავარდა. პიპა უკანიდან აწვებოდა და ასე
მიჰყავდათ ორ ვაჟკაცს ერთი ცხენი.
დეკათი მოფენილ ტაფობს მიადგნენ ერთს, საწყალობლად წიოდნენ როჭოები
ჩირგვებში.
ორიოდე როჭო ძლივს მოინადირეს.
ცეცხლი გააჩაღეს, მწვადები შესწვეს, გაბოს არაყი აღმოაჩნდა ტიკში.
სამი თოროსანი ფხოველი წამოადგათ თავზე.
მათაც ესა ჰკითხეს, რომელი სოფლისანი ხართ, რად მოსულხართო ფხოვს?
გლახუნამ სავსე ყანწი მიაწოდა სამთაგან უხუცესს.«შენ გეტყვი, ძია კაცო, ვინ განაგებს ამჟამად ფხოვს?»
«ერისთავი კოლონკელიძე».
«ჰო, მაგრამ, აკი ბრმაა კოლონკელიძე?»
ბრმაა, მაგრამ მაინც უკეთ ხედავს, ვიდრე იგი, ვინც თოლები დასწვაო
ერისთავს.
ვინ დასწვაო თოლები კოლონკელიძეს?
«მაგ პირძაღლმა მეფე გიორგიმ».
ყველისციხის პატრონმა ძლივს შეიკავა ღიმილი. როჭოს კურტუმი დაითრია
და ღოჯებით დაუწყო ღრღნა.
გაეცალნენ თუ არა ფხოველნი, ერისთავს ეუბნება გიორგი:
«შენ გეტყვი, გირშელ, სხვა მეფეებიც ჩემსავით გადაცმულნი რომ ივლიდნენ,
ქება არ მოაკლდებოდათ დილას და საღამოს».
ბილიკს შეუდგნენ ფიჭვნარში მიმავალს.
ცეცხლი დაანთეს აქაც. ცხენებს თოფრები გაუკეთეს, ქეჩები დააგდეს მიწაზე.
მორიგეობით ეძინათ დაქანცულებს, მორიგეობით ყვინთავდნენ შუაღამემდის.
გუთანი გადავიდა ცაზე.
უცნაური ჩქამი გახმიანდა ტყეში, საშინელი ღნავილი ისმოდა ჩირგვებში,
კატის კნავილის მინაგვარი ხმა.
გირშელმა ხმალი აიღო და შეუვარდა ბუჩქნარში ნადირს.
მცირე ხანს მისდევდა ღიჭიანში ლანდს, მერმე ფოსფორული ნათელის ელვა
შენიშნა, შეუტია ხმლით, ისევ დადუმდა ტყე. ხელცარიელი გამობრუნდა და მიუჯდა
ჩანაცრულ ცეცხლს.
«რა მოგელანდა, გირშელ?»
ეკითხება გლახუნა.
«ავაზა იყო ვგონებ, ხვადები იბრძოდნენ ბნელში».
პიპა და გაბოც გამოფხიზლდნენ ავაზის ხსენებაზე. მიაყურეს, ახლა ხევში
ისმოდა ჩხავილი, ისეთი, როგორიც ამძუვნებულ კატებს სჩვევიათ ხოლმე.
«უსასტიკესი მხეცია ავაზა, − დაიწყო გირშელმა, − ხომ ყოველ ნადირს ეშინია
ადამიანისა; როცა ევიპტიდან გამოვიქეცი, ვეფხი შეგვეფეთა ოაზისებში, არაბთა
სოფელს შესჩვეოდა ერთს, შვიდმა იბერიელმა სამი ვეფხი მოვინადირეთ ერთს
კვირას, ლომი რომ ლომია, იგიც არ შეუტევს უმიზეზოდ კაცს.
ავაზა მოსახლეობას თავს ესხმის ეგვიპტეში, განა თუ ღამით, დღისით, მზისით,
გაიტაცებს ბალღებს და ძროხებს. ერთი ვიროსანი მოლაჰ დაჰგლიჯა ჰალებში».
«ავაზა, ფხოვში?»...
იკითხა გაბომ.
«სწორედ ამ ჩალისფერ კლდეებს ირჩევს თავის სამყოფლოდ ავაზა, სწორედ
ისეთ ქარაფებს, ტაფობის გვერდით რომ ენახეთ წეღან, დალეწილ კლდეებში
დაიდებს ბუნაგს, თუ ბოკვერები ჰყავს აქ სადმე მახლობლად, გამოვეთხოვოთ ჩვენს
ცხენებს ამაღამ».
«როგორ, განა ცხენებსაც შეჰბედავს ავაზა?»
იკითხა პიპამ.
«ცხენსაო? სპილოებს ახტებიან ხანდახან ქედზე. განსაკუთრებით ძუ ავაზაა
საშიში, ცხოველთა შორის ძუ ავაზაა უმამაცესი».
●რაც უფრო ღრმად შედიოდნენ ფხოვში, მით უფრო ძნელდებოდა მოგზაურობა,
ყოველ მთის ცხვირთან ციხე უხვდებოდათ, ყოველი ხევის ყელთან გზირები,
უამრავი საფასი გასცეს ხევისთავების მოსაქრთამავად.
გზირებისა და მსტოვარების დაკითხვას ვეღარ აუდიოდნენ მხედრები.
დიდოეთს მიმავალ ცხენის ვაჭრებად თავის გასაღება უკვე სახიფათო იყო.
გიორგი დარწმუნდა: დიდონი მართლაც მტრად შეერაცხათ ფხოველთა, ერთ-ორ
ადგილას ზვიადის მსტოვარები მოიკითხეს.
უფლისციხეს გაქცეულანო, ამის გაგება მოახერხეს მხოლოდ.
ახლა ქორისფერი კლდეები გამოჩნდნენ...
ერთ გვირაბში გაათიეს მეორე ღამე, ითათბირეს, დასთქვეს: ერთად არ ევლოთ
ოთხთა, სადაურობას თუ ჰკითხავთ ვინმე, სხვადასხვაგვარი პასუხი მიეცა
თითოეულს.
მეფე და ერისთავი ასე ეუბნებოდნენ გზირებს: გიორგი მეფის ყმანი ვართო,
უფლისციხის დილეგიდან გამოქცეულნი.
უბრძანეს მეაბჯრესა და მალემსრბოლს:
დიაცებთან სიახლოესა და ლუდის სმას განრიდებოდნენ.
პურ-მარილზე არავის სწვეოდნენ, საკუთარი საფასით ესაზრდოვათ გზადაგზა.
გაშორდნენ გზაჯვარედინზე ურთიერთს, დასთქვეს: ხატობაზე შევხვდეთო
ერთმანეთს.
თითო ციკანი უნდა წაეყვანათ საკლავად ხატში.
იცოდა გიორგიმ: ხატობაზე მოსულ უცხო «მეზღვნეს» პატივისცემით
ეკიდებოდნენ ფხოველნი.
პიპასა და გაბოს ებრძანათ: როგორც კი სიტყვა მოიტანდა, შეძლებისამებრ
ეგინებინათ გიორგი მეფე და ზვიად სპასალარი, ამ გზით გამოერკვიათ მოსახლეობის
განწყობილება ფხოვში.
ისიც დააბარეს: აუგად ეხსენებინათ მელქისედეკ კათალიკოსი, მამამზე
ერისთავი, დიდონი და ღალღაი.
ხატში მისულთ, მახლობელ ტყეში გადაემალნათ ცხენები.
გირშელი და გიორგი ფეხით დაადგნენ გზას.
ყველისციხის პატრონი არ იყო ფხოვში ნამყოფი. გაოცებული შესცქეროდა
ფხოველთა ხატებს, მათ დეკანოზებს, გზისპირად აღმართულ ქვის ყორეებს,
სალოცავებად მიჩნეულთ.
სიბრალულით აღვსილი უყურებდა სოფლების ბოლოს, ნაკელით სავსე
სამრელოებში დამწყვდეულთ, მშობიარე დიაცებს.
ბოლოს გამოჩნდა ნანატრი ხატი.
გიორგიმ და გირშელმა ციკნები იყიდეს, ცალ-ცალკე შევიდნენ ხატის ეზოში
«მეზღვნენი»:
გირშელი გაოცებული შესცქეროდა ჯიხვის რქებით შემკულ ხატის დარბაზის
სვეტებს.
შორიდან უმზერდა გიორგის, სცდილობდა საქციელით მიებაძნა მისთვის.
გაკვირვებული უთვალთვალებდა საჯურუმოსთან მიყვანილ გიჟებს.
მედროშენი დროშის ბუნს ადგამდნენ სულით ავადმყოფებს ქედზე, ხუცი ხუცობდა,
აჟღრიალებდა დროშებს, ამწყალობებდა ხელფეხგაკოჭილ გიჟებს.
ეზოში თოროსანი ფხოველები ირეოდნენ.
ხატის დარბაზის წინ დიდი დროშა ესვენა ქვის ტახტზე.
დროშის გვერდით ხუცი იდგა.ხატის დროშის წინ დაიჩოქა მეფე გიორგიმ. ცალ ხელში ციკანი ეჭირა, ცალში
ანთებული კელაპტარი, აღმოსავლეთისკენ პირშექცეულს.
ხუცმა უბრძანა და ცალი მუხლი მიწას დაჰკრა მახვეწარმა.
თვალი ზეასწია ხუცმა, ცარგვალს მოავლო თვალი.
«ააა, ღმერთმა ადიდოს შენი ძალი, წმინდაო გიორგივ, შენს გასამარჯვებლად
მაიხმარი, ავშანისძეი გლახუნა, შენდ სამსახურ არ დაუკლავ, ააა, შენს წყალობას ნუ
დააკლებ, ღმერთ შენს ბატონობას გაუმარჯვებს.
ააა, დიდება ღმერთსა, დიდება მზესა, მზის მიმყოლ ენგელოზთა, გეხვეწები
ლადის მტრისად, მწარის სიკვდილისად»...
მერმე ისეთი იდუმალი ბუტბუტი დაიწყო ხუცმა, არც შორიახლო მდგარ
გირშელს და არც დაჩოქილ მეფეს აღარ ესმოდათ მისი დამწყალობება.
დასტური მივიდა, ციკანი გამოართვა გიორგის, გაჩაჩხა.
ხუცმა ყელი გამოჰღადრა მსხვერპლს.
დასტურმა ჯამი გაავსო ცხელი სისხლით, ხუცმა წამოუყო გიორგის, მანაც
თითები ჩააწო ტფილ სისხლში, ხელი გაინათლა, შუბლზე და ღაწვის თავებზე
წაიცხო.
გიორგი გაეცალა სასანთლო კოშკს, შორიახლოდან უჭვრეტდა გირშელის
«განათვლას».
ისეთი საცოდავი გამომეტყველება ჰქონდა მახვეწარს, გიორგი ძლივს იკავებდა
ღიმილს.
ბოლოს გაბოი და პიპაც გამოჩნდნენ.
ციკანი გაექცა პიპას, დაბობღავდა ახმახი, კიკინებდა ციკანი, ხელიდან
უძვრებოდა მახვეწარს.
გირშელი და გიორგი უმზერდნენ ამ სანახაობას, ეცინებოდათ, ვერ ბედავდნენ
სიცილს.
ბოლოს დასრულდა დამწყალობება. იფნების ჩრდილებში დალაგდნენ
ხატიონები ჯგუფ-ჯგუფად.
ერთად
თავმოყრა
ეწადათ
ოთხთა,
ვერა
ბედავდნენ
ამასაც,
დამდურებულივით გვერდს უქცევდნენ ხატიონების ბრბოში ურთიერთს.
შეწყდა ხატის დროშების ჟღრიალი, საკოდეებიდან გამოჰქონდათ დასტურებს
ნაკურთხი ლუდი, ურიგებდნენ მდელოზე ფეხმორთხმულ ხატიონებს.
მოხარშულ ხორცს პირდაპირ მიწაზე ჰყრიდნენ შულტები.
ვიღაც წითური, სახედაჩეხილი ფხოველი მიეკედლა გიორგის, მხარბეჭიანი,
ჟღალთვალება ვაჟკაცი, ქალუნდაური გოდერძი.
წარამარა უჭვრეტდა მის ხმალს.
ჰკითხავდა ვინაობას, სადაურობას.
ეგეც უთხრა თავაზიანად: ჩვენი ხატების საჭვრეტად ხომ არა ხარო მოსული? ან
მსტოვარი თუ ხარო, მეფე გიორგის მიერ წარმოგზავნილი ფხოვს?
მეფე გიორგის ხსენებაზე ვითომც აილეწა ავშანისძე გლახუნა.
წმ. გიორგიც შეაჩვენებსო მეფე გიორგის და მის მსტოვრებს, მღვდელი
შემომაკვდაო უფლისციხეში ერთი, ამიტომაც სამ წელს ვიჯექიო დილეგში.
გოდერძი ქალუნდაური თანაგრძნობით მოეკიდა სტუმარს, თავისი ცხოვრების
ამბავიც მოუთხრო. მეშუღლენი მყავსო ბევრზე ბევრი.
ხევისბერის, მუროჩი ქალუნდაურის ვაჟი აღმოჩნდა იგი.
ლუდი და ხაშლამა შესთავაზა.ახლა თავათ დაუწყო მეფე გიორგის ძაგება ფხოველმა, არ შევარჩენთო ფხოვის
დალაშქვრას.
ფერხისაის ცეკვა დაიწყეს უკვე.
მკლავებით გადაებნენ მოცეკვავენი ურთიერთს, ქორებივით დაბობღავდნენ
მთვრალი ვაჟკაცები, ქორისფერი თორ-აბჯარი ეცვათ. ორ მწკრივად ცეკვავდნენ,
თანაც ორპირად მღეროდნენ ხატიონები, წამოიწყებდა გამყინავი ხმით გუნდის
მეთაური.
დღესამ დღეობა ვისია,
წმინდისა გიორგისია...
მთელი მწკრივი დვრინავდა, იმეორებდა სიმღერას ერთხმად, ახლა მეორე
გუნდის მეთაური იწყებდა:
ვალი მიკიდავ ქაჯებსა,
რად მკითხავ, ქრისტის დედაო,
ცომს ზელდა ქაჯის ბებერი,
მივასწარ ცხობაზედაო.
ისევ პირველი გუნდის მეთაურმა დაიწყო:
ნუ გაიქცევი, გიორგივ,
სამძიმარ მომდევს ხელაო,
არ გაიქცევის გიორგი,
ჯაჭვი ზედ აქვის ჭრელაო.
ნელ-ნელა, მწკრივად როკავდნენ აბჯრიანი, ზუჩიანი ვაჟკაცები. ფხოვის
ნაძვებივით აშოლტილი ჭაბუკები ხატის კარისკენ მიიწევდნენ ცეკვით.
პირისპირ დაუდგებოდნენ ურთიერთს გუნდები, მარჯვნით ტრიალებდნენ
ხატიონები, მარცხნით ფრიალებდნენ ჩოხის კალთები.
ჟღარუნებდნენ აბჯრები, ომახიანი ხმით დვრინავდნენ წმ. გიორგის ყმები.
მოათავებდნენ ცეკვას, იფნების ქვეშ მიუსხდებოდნენ სუფრას, ახლა სხვანი
დგებოდნენ და ებმოდნენ ფერხულში მწკრივად.
ბოლოს გაიკრიფნენ მამაკაცები, ახლა მშვენიერ ფხოვურ სადიაცოთი
მორთულმა ქალებმა დაიწყეს როკვა, ფრიალებდნენ გრძელფესვიანი, აბრეშუმის
მანდილები, წითელ-ყვითელი შიბებით შემკული კაბები.
გიორგიმ თვალი წაატანა ვარდისახარს ერთ მწკრივში, მეორე მოახლეც
ეცნაურა, პირიმზისა.
ფაშატივით ხტოდა ვარდისახარი, შვენოდა შიბებითა და ჯვრებით მოხატული
სადიაცო ფხოვური სათაურა, უმანდილოდ თავზედადგმული.
ტოკავდნენ მისი მშვენიერი, მაღალი ძუძუები, უცხო თვალიც შეამჩნევდა,
გადაჩვეულიყო ფხოვურ ფერხისაის.
ყანწი გაუვსო ქალუნდაურმა გიორგის, გამოსცალა სტუმარმა და ისევ მიჰხედა
მოცეკვავე დიაცებს.
უნდოდა ენახა, ფერხისაის რა მოათავებდნენ, საით წავიდოდნენ ვარდისახარი
და პირიმზისა?ადრე მოეკიდა გოდერძი ქალუნდაურს ლუდი.
უსაყვედურა სტუმარს:
«ჩვენი დიაცების საჭვრეტლად მოსულხარო, კახო».
გიორგიმ გაუღიმა ქალუნდაურს და ისევ გამოსცალა ყანწი.
გირშელი უკვე სავსებით დამთვრალ ფხოველებს მიჰკედლებოდა. სამი
მოხუცი გარს უჯდა ერისთავს, სამივენი ხმამაღლა ლანძღავდნენ მეფეს.
ფხოვის არწივებისა და ჯიხვებისათვის ვინ გასჭედაო ხუნდები?
არც ერთ მეფეს ეს არ შესძლებია ჯერ, ვერც მეფე გიორგი მოახერხებსო ამას.
გველისფერი წმ. გიორგი − იახსარი მტრად მოიკიდაო გიორგიმ, ვერ
გადაურჩებაო წმინდანის რისხვას, წელს მოსწყვეტსო გველისფერი წმ. გიორგი მას.
თუ ხელში მოვიგდეთ მეფე და ზვიად სპასალარი, სამრეკლოზე დავკიდებთო
თოკით.
გირშელმა თავი აიღო, შენიშნა შორიდან:
გიორგი და წითური ფხოველი გაცხარებულნი ლანძღავდნენ ურთიერთს.
ერთბაშად წამოიჭრნენ და იშიშვლეს ხმლები.
შემოუარეს ნავარდი ურთიერთს.
შეუძახეს.
შეუტიეს და შეიბნენ ხმალდახმალ.
წამოსცვივდნენ ფხოველები და წრე შეჰკრეს წაკიდებულთა გარშემო.
გირშელიც წამოდგა დინჯად, მიმოიხედა: უშიშარაისძე და გაბოიც მწკრივში
იდგნენ გაფითრებულნი.
უყივლა გიორგიმ ქალუნდაურს, ბექთარზე აძგერა ხმალი.
მტკიცე აღმოჩნდა ფხოველის ბექთარი, შემოუქნია ქალუნდაურმა მეფეს, ფარი
იფარა გიორგიმ და ნაპერწკლებმა გაიელვეს ჰაერში.
შეუძახა.
შეუტია და უყივლა ქალუნდაურმა:
გამიმაგრდიო, ჯაბანო კახო.
უკუიქცა გიორგი, ფარი იფარა, კვლავ შეუძახა და შეუტია მედგრად.
განზე გადაუხტა ფხოველი, ფარით აიცდინა ელვასავით მოქნეული ხმალი და
სწორედ ამ დროს მდელოზე დაუცურდა ბანდულიანი ფეხი, ცალი მუხლით
წამოიჩოქა.
შესდგა გიორგი, ანიშნა მოპირდაპირეს: არ გერჩიო ნაბიჯმოცარულს.
ისევ გაიმართა მამაცი ფხოველი წელში, თავს ზევით ასწია ფარი, ცალი ხელით
ხმალი გადაიცდინა, ცალითაც მუზარადს უწია მტრისას.
აბჯრების ჭახანი ისმოდა, მუზარადებს გაჰქონდათ ჟღრიალი, უცნაურად
წკრიალებდნენ ელვარე მახვილები ჰაერში.
გირშელმა თვალი მოავლო გარსმოჯარულ ბრბოს.
მოწყურვებულ
ქორებივით
ტორტმანებდნენ
სისხლში
განათლული
ფხოველები ირგვლივ, ხელები, ღაწვები და შუბლი სისხლით ჰქონდა გათხუნული
ყველას. გაავებული შესცქეროდნენ ფხოველთან მებრძოლ არათვისტომს.
ყივანა ქორებს მოსწყურებოდათ სისხლი!
შემოაკვდებოდა გიორგის ეს წითური ფხოველი, მყისვე გაიშიშვლებდა მთელი
ტომი ხმალს და მაშინ ოთხ ვაჟკაცს მოუხდებოდა მთელ ლაშქართან პირისპირ შებმა.
ადგილი შეინაცვლა გირშელმა. უშიშარაისძესა და კოხრიჭისძეს შორის ჩადგა,
მკლავში უჩქმიტა ორივეს ფრთხილად.
უსიტყვოდ ამცნო: მზად იყავითო ახლა.მიწისფერი გადასდებოდა მეაბჯრესა და მალემსრბოლს.
თავათაც გაფითრებული იდგა გირშელი, ხმლის ვადაზე ხელი წაევლო.
კიდევ ერთი წუთი, ერთი დაფახულება თვალისა, სულ ერთია, გიორგი
წაიქცეოდა, თუ ფხოველს წააცლიდნენ თავს, გირშელი მზად იყო, გაარღვევდა
ფარხმალიან ფხოველების ბრბოს, ხმალზე გაივლებდა ხელს და ისე შეებმებოდა
მთელს ტომს, როგორც გაავებული ავაზა სპილოს.
დაწინაურდა ისევ ფხოველი, დაიჟღრიალა გიორგის ფარმა, ხმლის წვერმა
შელეწა იგი, გიორგის მკლავიდან იფეთქა სისხლმა.
დაიღრიალა გამძვინვარებულმა ბრბომ.
და როგორც ეგვიპტელ ხალიფას ცირკში გამოუშვებენ გალიიდან ავაზას,
მიუსევენ ცხრა შუბოსანს ზედ, აკუწავენ თუ არა ვაჟკაცები მხეცს, გახარებული ბრბო
შემოანგრევს ჭიშკარს, დიდი და მცირე მივარდება სულთმობრძავ ნადირს, რათა
ავაზის სისხლში განათლონ შუბები, ასე ეგონა გირშელსაც:
აჰა, ამ წუთში იშიშვლებენ ფხოველნი ხმალს, რათა უცხოს სისხლში განათლონ
ხმლები.
შეტოკდა გირშელი, წინ გადადგა ერთი ნაბიჯი და ხედავს, ხედავს, მაგრამ
თვალს არ უჯერებს.
მარცხენა მკლავიდან სისხლი მოთქრიალებს გიორგის, ფარი გადააგდო, ხმალი
შემართა კვლავ, უფრო მძვინვარი გაუხდა სახე, შემზარავი ხმით შეუძახა
მოპირდაპირეს, ზედიზედ იფარა ხმალი, დაწინაურდა სწრაფად და სწრაფად
მიიმწყვდია მოპირდაპირე აბჯრიან ფხოველების მწკრივთან და მერმე მთელმა ტომმა
დაიზრიალა...
დაიშალა მწკრივი, ვიღაცეებმა წინ გაუსწრეს გირშელს, ბრბო გაარღვია
შეშფოთებულმა ერისთავმა.
ხმლის გაშიშვლებას აპირებდა ყველაზე ადრე და თვალი წაატანა ამ დროს,
გაფითრებულ ქალუნდაურს ხმლის ვადა ეჭირა ხელში.
გაუღიმა გიორგიმ ფხოველს, უცნაურმა სიკეთემ გაიელვა მის თეთრ კბილებზე.
მიეჭრა უხმლოს, სისხლიანი მარცხენა მხარზე დაადო, ცალითაც ხმალი
გაუწოდა თავისი.
«ნაძმობნი ვიყოთ დღეიდან, გოდერძი».
გადაეხვივნენ მოპირდაპირენი ურთიერთს.
აჩოჩქოლდნენ ფხოველნი, უცხოს მიერ ნაჩუქარ ხმალს მისცვივდა დიდი და
მცირე.
ხევისბერი მუროჩი ქალუნდაური მივიდა დამარცხებულ ვაჟთან პირველი.
ნაჩუქარი ხმალი გამოართვა, ყურადღებით დაუწყო ჭვრეტა.
არაოდეს ენახა ასეთი რამ ხევისბერს.
სისხლში გასვრილი ეგონა, ჩოხის კალთით გასწმინდა, ისევ დახედა ზედ.
მოწითანო და მომწვანო სხივი ცვალებადად ელავდა გამოხურვებულ
ოქროსებრ მოლაპლაპე ხმალზე.
ვადის ქვემოთ თავწაგრაგნილი ჯვრები იყო ზედამოჭრილი, შუაზე ფრთოსანი
ჭაბუკი ერთი, და სახე მგლისა.
წარწერაც შენიშნა ხევისბერმა.
გიორგი შეკრთა, ვაითუ ვინმემ ამოიკითხოსო ზედ წარწერა:
«მეფეთ მეფე გიორგი − მესიის მახვილი».დამშვიდდა გიორგი, როცა წამკითხველი არავინ აღმოჩნდა.
«მგლისსახიანი გორდაი ვინ მოგცა, ჭაბუკო?»
ეკითხება მოხუცი მეფეს.
სარკინოზებთან ნაომარი ვარ, მათი ერისთავი მოვკალი ერთი, მას ავართვიო ეს
ხმალი.
გაუხარდათ ფხოველებს უსჯულოებთან ნაომარი ვაჟკაცის დანახვა.
სათითაოდ აშიშვლებდნენ თავიანთ ხმლებს. გიორგისეულს უსვამდნენ ზედ,
გაოცებულნი ხედავდნენ, ყველივით სჭრიდა ნაჩუქარი «გორდაი» ფხოვურ ხმლებს.
მიიპატიჟა ხევისბერმა ქალუნდაურმა გიორგი.
მკლავი შეუხვიეს, დალოცეს, ლუდი შეასვეს მძივებით შემკული ყანწით.
მივიდა ხუცი, ვერცხლი ჩასთალა ლუდით სავსე ყანწში, ქალუნდაურმა დალია
და დაალევინა ნაძმობს, «ფიცვერცხლი» სჭამეს მეფემ და ფხოველმა.
გირშელი, გაბოი და პიპაც შემოისხეს ქალუნდაურებმა გარს.
უცხონი ხართო თქვენაც, უცხოთაგანნი ერთად დავსხათო სუფრაზე.
ლუდს იპარავდნენ სტუმრები ჩუმჩუმად.
როცა ფხოველები დათვრნენ და იფნების ქვეშ ამოუშვეს ხროტინი, ოთხივენი
სათითაოდ გაეპარნენ მასპინძლებს.
ცხენები მოიკითხეთო, უბრძანეს გაბოსა და პიპას. ხატის ტყეში
დაგველოდეთო.
შულტები და დასტურნიც იფნების ქვეშ ეყარნენ მთვრალნი.
ხატის ეზოდან გამოსულთ ვარდისახარი და პირიმზისა შეეყარათ გირშელსა
და გიორგის.
ვარდისახარმა ავშანისძე იცნო, «მალემსრბოლი მეფისა», მაინც თავაზიანად
მიესალმა ფხოველი სტუმარს.
გირშელი მთვრალი იყო, მეფის ნაამბობი გაახსენდა. თვალი დაადგა
გათქვირულ დიაცს.
ვარდისახარმა იცნო შორენას საქმრო, გააოცა ღარიბულმა სამოსმა მისმა.
ფრიად ნაწყენი იყო თავის პატროზე, ხელაღებით მიმათხოვაო ბებერ ფარსმანს.
ამიტომაც მიიყვავილა გირშელი.
ეკეკლუცებოდა გამიჯნურებულ ერისთავს.
გირშელმა იდროვა, მკლავში ხელი წაავლო დიაცს და ხატისტყისკენ
გაემართნენ ოთხნი.
პირიმზისა მორცხვობდა, უგუნებოდ მიყვებოდა გიორგის. მოეწონა მშვენიერი
ვაჟკაცი, მაგრამ ვარდისახარისა რცხვენოდა ქალწულს, მტრედის ხუნდივით
გატვრინული გვერდზე ეკვროდა მამაცს.
ეკითხება გიორგის:
რად წაგეკიდაო ხევისბერის ვაჟი?
მე და ვარდისახარი შორიდან ვუჭვრეტდითო შუღლობას თქვენსას.
შენ გითვალთვალებდი, ამიტომაც წამეკიდაო ფხოველი.
იცრუა გიორგიმ.
იამა პირიმზისას ეს ამბავი, კიდევ უნდოდა რაღაც ეკითხა უცხოსათვის, მაგრამ
პირი უშრებოდა ვნებისაგან აღრეულს.
წიფლის ჩრდილს ქვეშ კოცნა დაუწყო ავშანისძემ დიაცს. ყოველ ხესთან
შეაყენებდა, თავს დაუწევდა, აკოცებდა და განაგრძობდნენ გზას.
წინ მიმავალი წყვილი ტყის სიღრმეში გაუჩინარდა.გირშელმა ბალღივით აიყვანა ვარდისახარი, ჯერ უღონოდ ეწინააღმდეგებოდა
დიაცი. მერმე გაიტვრინა. იამა ესოდენ ძლიერი ვაჟკაცის სუნთქვა.
გვიმრიანში დააწვინა ვარდისახარი გირშელმა. კვლავ შეეცადა ურჩობას დიაცი,
მაგრამ როცა ვაჟკაცის გახურებულმა ტუჩებმა სუნთქვა შეუკრეს, ათრთოლდა
ანაზდად, ბაგეზე დაადნა გირშელს...
გიორგი და პირიმზისა უზარმაზარ წიფლის ქვეშ იწვნენ, ნეტარების ცრემლით
სტიროდა ქალი.
მალემსრბოლის სტვენა შემოესმა გიორგის.
უკანასკნელად აკოცა და ახლა იგრძნო, ცხვრის სუნი უდიოდა ფხოველ
მხევალს.
ჯიხვის რქასავით მოდრეკილი მთვარე ზედ დანათოდა ხატისტყეს.
ცხენების ფრუტუნი ისმოდა შორიდან.
როცა დიაცები სოფლის ბოლომდის მიაცილეს რაინდებმა, ცხენებზე შესხდნენ
და გიორგიმ ეს უთხრა თავის დედის დისწულს:
«ჩემთან ჯიბრი გადაგიტანს, იცოდე, გირშელ».
ყველისციხის პატრონმა გიაღიმა, ახალ მთვარეს გაუსწორა თვალი.
XXXVII
ფხოვში მგზავრობამ დაარწმუნა მეფე, ხელახლა ამბოხი არ უნდა ყოფილიყო
მოკლე ხანში მოსალოდნელი.
«გაავებული ხევისბერის ქადილი გაუზვიადებიათ შენს მსტოვრებს, − ეუბნება
სპასალარს, − ორგზის დავზვერეთ კვეტარის ციხე. გაბოი შევგზავნეთ, ერთი ღამე
თავლაში გაათია კოხრიჭისძემ მეჯინიბეებთან. გოდოლების განახლების ამბავიც
გამოუკითხავს წვრილად.
დიდოელების თავდასხმას მოელიან, ამადაც აპირებენო ციხის განახლებას.
მე ასე მგონია, საჭიროა ერთი მეჯინიბე მოვისყიდოთ როგორმე, ზვიად. ცხენი
ჰყოლია კოლონკელიძეს უცნაური, დაატარებს თურმე ფხოვის თვალშეუდგამ
ქარაფების კიდეზე თავის ბრმა პატრონს.
სწორედ ამ ცხენის მეჯინიბე თუ მოვიქრთამეთ, გვეცოდინება სად რას დადის
ერისთავი კოლონკელიძე».
ზვიადი სდუმდა და მეფემ განაგრძო:
«მე მაინც დარწმუნებული ვარ, ზვიად, მამამზესა და ტოხაისძეს მართლაც
წაჰკიდებია თალაგვა, რაიცა შეეხება დიდოთა, ეს ამბავი განზრახ უნდა იყოს
მოჭორილი, რათა ციხეთა და გოდოლთა განახლება თვალში არ გვეცეს ჩვენ».
ზვიად სპასალარს არა სჯეროდა ნიშანდება მეფისა, ამბოხის საფრთხე კარზე
მომდგარი ეგონა, მაგრამ ვერაფერი შეჰკადრა პატრონს.
XXXVIII
საერისთავოებში მშვიდობა სუფევდა სხვა მხრით.
მარიამ დედოფლის აფხაზეთში დაყოვნებამ და მელქისედეკ კათალიკოსის
კლარჯეთს გამგზავრებამ ფრიად საამური გახადა სასახლეში ცხოვრება.
ეზოსმოძღვარს უცნაური სვირინგები გამოაყარა ტანზე. არა მარტო მეფე,
მთელი სასახლე, მთელი მცხეთა და უფლისციხე ამას ნატრობდა: კეთრი აღმოაჩნდეს
ეზოსმოძღვარს ეგებ და ამ სვირინგებს თან გადაჰყვესო გულბოროტი ხუცესი.გიორგი და გირშელი ხან უფლისციხეში ნადირობდნენ, ხანაც მცხეთაში
ქეიფობდნენ იდუმალ.
ნადიმებს ნადირობა მოჰყვებოდა ხოლმე. ნადირობას ისევ ნადიმი, ჯირითი,
ჰოროლის ტყორცნა და ცხენბურთი.
ბოლოს მოაღწიეს ცხრატბის ერისთავმა დაჩიმ და მისმა მეუღლემ რუსუდანმა.
დაქალებულიყო ფანასკერტელის ასული, მონაზვნური სიყვითლე უკვე
გადასცლოდა სახიდან, მკერდი აბურცვოდა, თეძოები დამრგვალებოდა, ახელებდა
ვაჟკაცებს ბეჭედივით ვიწრო ტუჩპირის ზემოთ ოდნავ, ოდნავ შესამჩნევი ბუსუსები,
ულვაშის დარი.
ვნებიანად აფახულებდა გრძელწამწამიან თვალებს, ურიდოდ დადიოდა
ქალაქში, თრიაქსა სწევდა იდუმალ, კვიცივით უკან დასდევდა მეფე გიორგის.
გიორგი და გირშელი იოლად ათრობდნენ დაჩი ერისთავს, მორიგეობით
დაათრევდნენ სანადიროდ მის ცოლს.
გააშაირეს მცხეთელებმა დიაცი.
ცხრატბის ერისთავის მეუღლეს ცხრა ღამეც არ გაუთევიაო ქმართან.
ქმრისათვის თვალის ასახვევად მუდამ ლოცულობდა ერისთავის ცოლი,
ხატებსა და ლოცვას მიანება იგი ქმარმა, გირშელსა და გიორგის აეკიდა თავადაც.
ღვინის სმაში იჯაბნებდნენ მეფე და ერისთავი მას, სამაგიეროდ ჰოროლის
ტყორცნაში სჯობნიდა ორივეს.
დაჩის სრულიადაც არ აწუხებდა თავის დისწულის, შორენას მოსალოდნელი
ქორწილის ამბავი.
სასახლის ჭორები გამოეკითხა წინასწარ, ყურმოკვრით გაეგო:
მეფე გიორგის თვალი უჭირავსო ყველისციხის პატრონის სასძლოზე.
ამიტომაც ურჩია დისწულს: მე ისეთი ამბები მესმის, გათხოვებაზე ხელი აიღე
სრულად, მონაზვნად აღიკვეცეო მცხეთაში.
სასახლეში სტუმრობის დროს მიმინოების ლაზურად გაწვრთნამ გაიტაცა დაჩი,
გულით ეწადა თავის საერისთავოში შემოეღო ეს ახალი დარგი ნადირობისა.
გვიან ღამემდის არა სცხრებოდა ციხეების ჩარდახებზე სტუმრების,
სეფექალების, რაინდების ხარხარი და კისკისი.
უომრად მოწყენილი აზნაურები მოგროვდნენ მცხეთაში, უამრავი სიძვის
დიაცები თან ჩამოჰყვა საერისთავოებიდან მათ, მოხუცებული ერისთავების
ახალგაზრდა ცოლები და აზნაურების ქვრივები.
კათალიკოსისაგან კურთხევის მისაღებად ჩამოსულიყვნენ ისინი მცხეთაში,
რაკი მელქისედეკი მანდ არ დაუხვდათ, ბახუსისა და აფროდიტეს წყალობასაც
დასჯერდნენ ბოლოს.
გიორგისა და გირშელის ყმაწვილურ გართობას ერთიც შეემატა ახლა.
ერთმა ინგილომ ორი ავაზა მოჰგვარა ჰერეთიდან მეფეს.
სწორედ იმ დღეს პირველი ბავლი გაეგდოთ გიორგისა და გირშელს
მიმინოებისათვის სასახლის ბაღში.
კონსტანტინე არსაკიძე მოეწვია საგანგებოდ მეფეს, ლაზურად უნდა
გავაწვრთნევინოთო მიმინოები.
რა დროს ბავლია, ფიქრობდა გულამრეზილი კონსტანტინე, კლარჯეთიდან
მობრუნებულ
მელქისედეკისათვის
მოთავებული
უნდა
დაეხვედრებინა
სვეტიცხოველი.
ბიზანტიელ სტუმრებს თან ჩამოიყვანდა არტანუჯიდან მელქისედეკი, რადგან
რამდენიმე კვირის შემდეგ უნდა ეკურთხებინათ ტაძარი კიდევაც.ესეც არ იყოს, აღარ მოსწონდა ხუროთმოძღვარს ბაზიერობა მეფისა, რადგან ეს
ასეა, დიდი ქმნილების შემოქმედს თავმოყვარეობაც შეუდგება ხოლმე მეფისაზე
აღმატებული ხანდახან.
ავაზების ჩამოყვანის ამბავი ელვასებრ მოედო სასახლეს.
სასახლის ბაღში მოგროვდნენ სტუმრები, სეფექალები და რაინდები.
გიორგი და გირშელიც გამოჩნდნენ, ჯაჭვისფერი მიმინოები უსხდათ
მარცხენაზე ორივეს, ქვიშისფერი ჯაჭვი ეცვათ თავათაც.
არსაკიძეს გადასცა თავისი მიმინო მეფემ, მიეახლა ინგილოს და ეკითხება:
«როგორ დაიჭირე, ძია კაცო, ეს ავაზები?»
«ორმოს ამოვთხრით ხოლმე, მეფევ ბატონო, უკაცრიელ მთებში, წვრილი
წნელებით გადავხურავთ მას, ძაღლის ლეკვს ყურში გავუყრით ანკესს, გრძელ საბელს
მივაბამთ ზედ.
ეს საბელი მონადირეს უჭირავს ხელში. უშიშარ სახუნდარში ჩასაფრულს
მახლობლად.
ზის მთელი ღამე ეს ლეკვი ორმოს თავზე, მეფევ ბატონო, სველი მჩვრებით
პირახვეული მონადირე სახუნდარიდან უთვალთვალებს.
ხანგამოშვებით გამოსწევს საბელს, ანკესი ააყვირებს ლეკვს, ძაღლის ხორცი
ძლიერ უყვარს ავაზას. სუნს აიღებს, ხმას შეიცნობს, მიწაზე გალურსული მიეპარება,
ერთბაშად კამარას გააკეთებს ჰაერში, ისკუპებს, ზედ დააცხრება ლეკვს.
წნელები ვერ შეიმაგრებს მხეცს და ორმოში ამოჰყოფს იგი თავს».
«მერმე?»
ეკითხება მოუთმენლად გიორგი.
«მერმე შევკოჭავთ, წავიყვანთ, თვალს ავუხვევთ, ვცემთ და ვაშიმშილებთ, ისევ
ვაშიმშილებთ, ისევ ვცემთ».
«ეგვიპტეში მახეებით იჭერენ ავაზას».
შენიშნა ყველისციხის პატრონმა.
გირშელმა აიჩემა, ანჩაბაისძის ასული და ცოტა-ერისთავის დაჩის მეუღლე,
რუსუდან, წარგზავნეს შორენას მოსაყვანად.
მეფემ ფარსმანი ახმობინა, ვითარცა ყოვლისმცოდნე და მჩხიბავი.
ინგილო მიწაზე იჯდა, ცალ ხელში ორი საბელი ეჭირა, ცალშიაც შოლტი.
როცა გარსმოჯარულ უცხოთ შეუღრენდნენ ავაზები, ატკაცუნებდა შოლტს
ისევე, როგორც ჩვენი მეურმე აშინებს ხოლმე კამეჩებს ტკაცანით.
სამეფო ბაღში ირანული ვარდები გაშლილიყვნენ, სისხლივით წითელი ზოგნი,
ნუშისგულივით თეთრნი, მოყვითალონი სხვანი, ყვითელი კი არა, ძველთუძველესი
სპილოსძვლის ფერისანი.
ჰყვაოდნენ ბაღის ყაყაჩოებიც. სუსამბარები და ნარგიზები, ნაირ-ნაირი
მიხაკები, რომელთა ფერების ასაწერად წამალი არ ეყოფოდა ადამიანის სიტყვას.
იისფერნი, მზისფერნი, სინგურისფერნი, ჟრუნნი, მოწითანო, მოლურჯო და
სავსებით ლურჯნი, კარაქისფერნი და ხოხბის ყელისფერნი, ფარშავანგის ბოლოსებრ
მოხატულნი, ჰინდური ყვავილები ნაირ-ნაირნი.
ტალავერებზე მიშვებულნი იყვნენ ხატაური გლიცინიები და ხვიარები
სხვადასხვა ჯიშისა.
ერთ ტალავერს ქვეშ თავი მოეყარათ სტუმრებს, რაინდებს, სეფექალებს,
საერისთავოებიდან ჩამოსულ ლამაზმანებს.
აქ იყო თმოგვისციხის პატრონის მხოლოდშობილი ასული დედისიმედი,
პირმშვენიერი, მკერდსავსე ქალწული, რომელსაც მშვილდივით მოდრეკილი წარბებიჰქონდა, ხოლო ხელები რძიარძიასავით თეთრი, და გრძელი თითები, სწორედ ისეთი,
როგორსაც ანგელოზებისას ჰხატავდნენ ხოლმე ფრესკოს ოსტატები იმჟამინდელნი.
შარვაშისძის უმრწემესი ქალი ხათუნა, ლურჯთვალებიანი, ლელივით
რხეული დიაცი.
პირველ ცოდვასავით მღელვარების მომგვრელი თუთაი, ვარდანისძის ქვრივი,
ტანმორჩილი, მაგრამ ეშხიანი დედაკაცი.
ერისთავის, გვარამ აბულელის სამივე ქალი: ერთი ქერა, ერთი შავგვრემანი და
ერთიც «მზისსახიანი» (როგორც ყმაწვილკაცები უწოდებდნენ მას).
ულამაზეს სეფემოახლეთა წრეშიაც ბრწყინავდა ცხვილოსციხის პატრონის
მეუღლე ცოქალა, უზადოდ მშვენიერი სხეული-ჰქონდა მას, მაგრამ თევზისებრ
თვალები უჭკუო გამომეტყველებას აძლევდნენ პატრონს (ამიტომაც «თევზისფერი
ძროხა» შეარქვა მეფე გიორგიმ ცოქალას).
მკერდგათქვირული, მაღალთეძოიანი ფაშფაშა დიაცი იყო იგი, გამომწვევი
გარეგნობის და საქციელისა.
მეორე სახელიც ჰქონდა ცოქალას, ცხვილოსციხის პატრონის მეუღლეს,
«აპოკალიპსური მეძავი» შეარქვა მას ეზოსმოძღვარმა ამბროსიმ.
ფრიად შორეული ნათესავი იყო ცოქალა მეფისა.
ასე ამბობდნენ: იდუმალი ხარჭააო მისი «თევზისფერი ძროხა».
საჭოჭმანო ეს იყო, ცოქალაი სწორედ ისეთ დროს ჩამოდიოდა «სალოცავად»
მცხეთაში, როცა მარიამ დედოფალი აფხაზეთს ან კლარჯეთს გაემგზავრებოდა
მონასტრების მოსახილველად.
«თევზისფერ ძროხას» თან ახლდა უფროსი ქალი, ნათია, ჯეირნის ნუკრივით
მორცხვი, ახლად შეღერებული ქალწული.
სხეული დედისა გამოჰყოლოდა ნათიას, მაგრამ საფირონისფერი თვალები
ჰქონდა.
ისე ნაზად აფახულებდა შავსა და გრძელ წამწამებს, ასე იტყოდი, თალხი
პეპლები არხევენო მის თვალის უპეებზე ფარფლებს.
ამ გოგონას მთვრალი გამოხედვა აქვს, ამიტომაც მომწონსო, წამოსცდენია
თრიაქით მთვრალ მეფე გიორგის ერთხელ.
ეზოსმოძღვარი და სასახლის სხვა ჭორიკანები ასე ფიქრობდნენ:
«თევზისფერი ძროხა» ხარჭად ჰყავდა მეფეს, დედოფლობა ეწადა ცოქალას,
მაგრამ თვალებმა უღალატეს, ახლა თავისი ქალის, ნათიას ტახტზე აყვანას
მიელტვისო ერისთავის ქალი.
როცა ლამაზმანების კრებულს პირმშვენიერი ანჩაბაისძის ქალი, «ულვაშიანი»
რუსუდან − ცხრატბის ერისთავის მეუღლე და კოლონკელიძის ასული მიეახლნენ,
ერთბაშად დაჩრდილა თანადამსწრენი შორენამ.
ოდნავ ნაღვლიანი ეჩვენა კოლონკელიძის ასული მეფეს.
ეკბატანის ვარდივით ბრწყინავდა იგი უმშვენიერესს დიაცებსა და ყვავილებს
შორის.
შორენა მიესალმა თანადამსწრეთა, არც მეფისა, არც გირშელისათვის თვალი არ
გაუმართავს. ზედაც არ შეუხედავს ზეზისა და ოქსინოს ჯუბაჩებში მორთულ
რაინდებისათვის, კონსტანტინე არსაკიძეს შეჰხედა იდუმალ, ბრწყინვალე, თოროსან
ვაჟკაცებს შორის ლანდივით მდგარს.
უბრალო, ფხოვურ ჩოხაში მორთული, არამიწიერ არსებას მიაგავდა იგი
ლოყებღაჟღაჟა, კურატივით ჩასუქებულ მამაკაცთა წრეში.ბოროტი მზერა წაატანა «თევზისფერმა ძროხამ» კოლონკელიძის ასულს,
შემდგომ ამისა გიორგის შეხედა შეფარვით.
მღელვარება შეატყო მეფეს.
არა მარტო მანდილოსნები, რაინდებიც არ გაჰკარებოდნენ ავაზებს ჯერაც.
ხვადი იწვა, ძუ იდგა.
შორენას სახე გაუბრწყინდა. უშიშრად მიეახლა ძუს, სწორედ ამ წუთში
გიორგიმ თვალი შეავლო დიაცსა და მხეცს.
რაღაც საერთო ჰქონდათ ამ ავაზასა და ამ ქალს.
არსაკიძე შეკრთა, არ ავნოსო ნადირმა შორენას.
მოწითალო და მოყვითანო ზოლები გადასდიოდა თხემიდან კუდის
წვეტამდის ძუს, წითლად და ყვითლად სხურვებული ჰქონდა ტყავი, ოქრომკედის
დორივით მოხატულს.
ეს იყო მხოლოდ, ფორეჯები ბეწვისა უფრო წვრილად დაწინწკლული სჩანდა,
ვიდრე ვეფხვისანი.
ყბები, მუცელი და ფეხები ქვედა მხარენი ჩალისფერი, კუდიც უფრო
ჭრელჭრულა, ვიდრე მიწაზე მწოლიარე ხვადს, ფხოვურ შიბებისდარ რკალებს
მოთეთრო რგოლები თიშავდნენ აგრეთვე ჩალისფერ წვეტამდის.
ვეფხისაზე უფრო წვრილი თვალები ჰქონდათ ორივეს და როცა ხვადიც
ზეწამოდგა, შორენამ შენიშნა: იოგებმაგარ, მაღალ ფეხებზე იდგნენ ორივენი.
ზურგზე ხელი გადაუსვა ძუს, თვალები განაბა ავაზამ და ისეთი კრუტუნი
ამოუშვა, როგორიც კატას სჩვევია ხოლმე პატრონის კალთაში მყუდროდ მონებივრეს.
რაინდები აიმღვრნენ, როცა გამბედაობით აჯობა დიაცმა მათ.
ახლა მეფეც მიეახლა ავაზას, გაუხარდა, როცა არც მას შეუღრინეს მხეცებმა.
თავის ძველ ავაზებს არ უმადლოდა გიორგი.
ხუშტურიანნი იყვნენ ისინი, ჟამიდანჟამზე მენადირეთუხუცესსა და
მენადირეებს არ იკარებდნენ ხოლმე.
გაჯიქდებოდნენ, გალიიდან ვეღარ გამოჰყავდათ, ცუდი კვება ჰქონდათ მუდამ
ამრეზილთ.
მოთავდებოდა ნადირობა, ქამანდით უხდებოდათ დაჭერა.
მენადირეთუხუცესი თავს იმართლებდა: დაგვიბერდნენ ავაზები, სიბერეში
უხალისო ხდებიანო ისინი.
როცა ახალი ავაზები მოიყვანა ინგილომ, გიორგის უკვე გადაწყვეტილი
ჰქონდა მენადირეთუხუცესის გადაყენება.
ღელავდა გიორგი, ფარსმან სპარსი რომ არსად სჩანდა.
ეგებ ავად გახდაო ბერიკაცი, მაინცდამაინც დღეს.
არ კი იცოდა, განზრახ რომ იგვიანებდა ფარსმანი.
ხუროთმოძღვართუხუცესის პატივი აჰყარეს, ახლა მენადირეთუხუცესობას
მიელტვოდა იგი.
იცოდა ფარსმანმა: სასახლეში არავინ ჰყავდა ავაზების გამწვრთნელი გიორგის,
ამიტომაც თავპატიჟს იდებდა იგი.
ბოლოს, როგორც იქნა, მოაღწია ფარსმანმა.
მეფეს თაყვანი სცა, სტუმრებს მიესალმა, თამამად მივიდა ავაზებთან.
ყვრიმალები დაუსრისა ხვადს, ზურგზე მოუალერსა ძუს.
მეფეს მიუბრუნდა და მოახსენა:
«სპარსული პალანგებია, მეფევ ბატონო, ესენი, ჰინდონი ჰონიგას უწოდებენ,
ხანაც კერკალს, მეგვიპტელნი გნოს».«თუ არ ვცდები, ჩიტად უხმობენ ჰინდონი, აა?»
სიტყვა ჩაურთო მეფემ.
«დიახ, ჩიტასაც იტყვიან, ავაზები მრავალგვარნი არიან მაინც...»
ფარსმანს ბევრი რამ ჰქონდა წაკითხული ამ მხეცების გამო არაბულად, მათი
წვრთნისათვის მხოლოდ მცირეოდენი სმენოდა ქაიროში. ამიტომაც შეეკითხა
ინგილოს:
«გინადირნია ამ ავაზებით, კაცო?»
«ჯეირნებზე მყოლია, ბატონო».
«მშველზე?»
ინგილომ კეფა მოიფხანა, ყოყმანით უთხრა:
«მშველზე ჯერ არა, ბატონო»...
«ვის დააგეშინე ეს ავაზები, კაცო?»
«დიაცს მივუსვამდი ხოლმე თვალახვეულ ავაზას, ბატონო, მერმე ყურში
უყვიროდა, ან ზღაპრებს უამბობდა ხოლმე დიაცი, ამრიგად ადამიანის ხმას
შეაჩვევდა მხეცს».
მეფეს მიუბრუნდა ფარსმანი ღიმილით.
«ავაზა ერთადერთი ცხოველია, მეფევ ბატონო, დიაცის ლაყბობას რომ უძლებს
ხანგრძლივად».
ესა სთქვა ფანასკერტელის ქალსა და ცხვილოსციხის პატრონის მეუღლეს
შეჰხედა შეფარვით.
«თევზისფერი ძროხა» აიმღვრა, მას დიაცების მოდგმისათვის მესიტყვეობა
ჰქონდა რატომღაც ნაკისრი, მხარზე ხელი დაადო გიორგის, ყვრიმალთან მიუტანა
პირი და უჩურჩულა:
აქამდის რად არ ჩაგიძაღლებიაო ეს ენაჭარტალა ბებერი, გიორგი?
ფანასკერტელის ქალმაც იწყინა, მაგრამ იგი გაიტრუნა, რადგან მისი ქმარი
დაჩი გვერდით ედგა, ფარსმანის ხსენებასაც ერიდებოდა მის სიახლოეს.
მოხუცმა იგრძნო, ცოტა უხეში რომ მოუვიდა ეს ხუმრობა, სხვა
მანდილოსნებსაც შესცინა, ისევე მეფეს გაუმართა თვალი და დასძინა:
«დიაცივით გულბოროტია ავაზა, ტანხატულა და პირმშვენიერი, დიაცივით
რბილი და ტფილი.
კიდევ ერთი ზნე სჭირს დიაცური ამ ნადირს, მაგრამ მეშინია, არ შემრისხონ
ლამაზმანებმა, ამიტომაც სხვა დროს მოგახსენებთ, მეფევ ბატონო, ამას».
გიორგიმ ისევ გაუღიმა ბერიკაცს, მერმე ყველისციხის პატრონს მიუბრუნდა
და ეს უთხრა:
«შენ რას იტყვი, გირშელ, წავიყვანოთ ეს ავაზები სანადიროდ დღესვე?»
გირშელი დაფიქრდა.
ბოლოს ეუბნება მეფეს:
«მე მეშინია, გიორგი, არ გაგვექცნენ მიუჩვეველნი, მოდი, შევიცადოთ,
დავაკვირდეთ ერთ კვირას».
ახლა ინგილო დაჰკითხა გიორგიმ.
«მე წამიყვანეთ, მეფევ, ბატონო, თან, თავი მომჭერით, თუ ჩემს მიერ დაგეშილი
ავაზები გაგვექცნენ».
მაინც გირშელის ნათქვამი უფრო სარწმუნოდ მიიჩნია მეფემ.
●იმ დღესვე შეუდგნენ მშველზე ნადირობის სამზადისს.
გირშელი ამტკიცებდა: ურმით ტარება აბრაზებსო ავაზებს, ეგვიპტეში ეტლით
დაჰყავდათო ეს მხეცები მონადირეებს.
უფლისციხის სასახლეში ოდითგანვე ეგდო მწვანე ეტლი, რომელიც ბასილი
კეისარმა მიუბოძა ბაგრატ მესამეს, კურაპალატის ხარისხთან ერთად.
ეს ეტლი ისევე სძაგდა გიორგის, როგორც ბიზანტიის კეისარის სახსენებელი.
სიჭაბუკეში სანადირო ძაღლებს დაათრევდა ამ ეტლით მეფე, ბოლოს
მელქისედეკი აუხირდა: პატივი ეციო ქრისტიან კეისარს, თუ შენ არ ჩაჯდები
კურაპალატისეულ ეტლში, ძაღლებს მაინც ნუ ჩასვამო შიგ.
ახლა სწორედ ეს მწვანე ეტლი მოატანინა მეფემ.
წესისამებრ, წითელი აბრეშუმით აუხვიეს ავაზებს თვალები და ეტლში ჩასვეს.
მონადირენი დაფრთხნენ, უშიშარაისძემ იკისრა მათ გვერდით ჯდომა.
ერთადერთი უსიამო ამბავი ჩრდილავდა მონადირეთა სიხარულს. სწორედ
წინა ღამით საშინელმა ხურვებამ წამოუარა ინგილოს.
შორენას ძლიერ ეწადა ამჯერად სანადიროდ წასვლა, არსაკიძეს სთხოვა,
უთუოდ უნდა წამოხვიდეო მშველზე სანადიროდ.
თანაც დასძინა: მეფე გიორგიმ გთხოვა, მიმინოებიც თან წამოიყვანოო,
ლაზურად გაწვრთნილნი.
თავდაპირველად უარზე იდგა ხუროთმოძღვარი მეფისა.
დღეს თუ ხვალ ტაძარი უნდა მოვათავო, სანადიროდ სად მცალიაო?
«გარდა ამისა, მე არ შემიძლია მლიქვნელისა და კარისკაცის მოვალეობა
ოსტატის
საქმესთან
შევათავსო,
თუ
ხუროთმოძღვრის
ხარისხი
ბაზიერთუხუცესობასაც მოასწავებს, მაშინ იმ ტაძარს დავამთავრებ და ისევ
კირითხურო გავხდები უბრალო».
არსაკიძე ჰხედავდა: ცუდ საქმეს რომ გადაჰკიდა იგი მიმინოების ლაზურად
გაწვრთნამ, მეტი გზა აღარ იყო, ბოლოს დაუთმო შორენას.
უთენია გავიდნენ მცხეთიდან მეფე და მისი ამალა, რაინდები, სეფექალები და
სტუმრები.
მწვანე ეტლში უშიშარაისძე იჯდა, ორი თვალახვეული ავაზა გვერდით ჰყავდა,
მათი საბელები ხელში ეჭირა.
ყვავილებითა და მანეულის შტოებით მორთული იყო მწვანე ეტლი.
მეფე გიორგი, გირშელი, განმგეთუხუცესი, შორენა, არსაკიძე, ცხრატბის
ერისთავი დაჩი და მისი მეუღლე რუსუდანი, «თევზისფერი ძროხა»,
საფირონისთვალებიანი ასული მისი და ფარსმან სპარსი უკან მიჰყვებოდა ეტლს.
ფარსმანი წარამარა დეზს უშენდა აფხაზურ სატალახო ცხენს, რადგან მუდამ
მეფის გვერდით ეწადა სვლა, რათა ავაზების გამო საუბრით ახალი თანამდებობა
ხელში ჩაეგდო როგორმე.
ხან მეფეს ლიქნიდა გზადაგზა, ხანაც საინგილოდან მოყვანილ ავაზებს აქებდა.
სამი ერისთავი, შვიდი თოროსანი რაინდი მათ შორიახლო მოაჯირითებდნენ
არაბულ იაბოებს.
მთლად ბოლოს, ღვინის რუმბებითა და ხორაგეულით დატვირთულ ურმებს
ცხენდაცხენ მოჰყვებოდნენ მენადირეთუხუცესი, მერემეთუხუცესი, ათი მონადირე,
სამი ბაზიერი და ესტატე.
სწორედ ამ ბაზიერებს მიჰყავდათ აბრეშუმის «პერანგში» შეფუთვნილი,
ლაზურად გაწვრთნილი მიმინოები, ერთი მეფისა, ერთი შორენასა და ერთიც
გირშელისათვის.მეფე გიორგი ჩინებულ გუნებაზე იყო, დაუცხრომლად მიაჯირითებდა თავის
ოქროსფერ ულაყს, ფრიად კმაყოფილი იყო იმითაც, კიდევ ერთხელ რომ მოუხერხდა
საქვეყნოდ გაპამპულება კეისრის მიერ ნაბოძებ მწვანე ეტლს.
გირშელსა და მის საცოლეს მოუბრუნდა და ეუბნება:
«როგორც ვატყობ, ნამეტნავი პატივი მოსდის კეისრისეულ მწვანე ეტლს.
აქამდის ძაღლებს სვამდა ბაზიერი ესტატე შიგ, ახლა მეფური სისხლის ნადირები
მგზავრობენ ამ ეტლით. შენ ხომ იცი, გირშელ, ბასილი კეისარს მიკიტნის სისხლი
უდუღს ძარღვებში?!»
გირშელმა გაიღიმა და თავის საცოლეს გადახედა.
ჰშვენოდა ცხენოსნობაც შორენას.
ფარსმან სპარსი უკვე მისწეოდა მეფეს, უკითხავად ჩასჩარა საუბარში სიტყვა:
«დიახაც მეფური სისხლისაა, მეფევ ბატონო, ავაზა.
უფრო მეტს მოგახსენებთ, ბახუსის დედამძუძედ ითვლება იგი, ასეთია
გადმოცემა ბერძნული: ძუძუს აწოვებდა თურმე ძუ ავაზა ბახუსს, ძევესისა და
ზემელეს ძეს».
მეფე გიორგი ისევ შორენას ესაუბრებოდა მწვანე ეტლისა და ბასილი კეისრის
გამო, ასე რომ მას არც კი გაუგონია ფარსმანის ნათქვამი.
ფარსმანმა მიმოიხედა, «თევზისფერი ძროხა» ხელში შერჩა. რადგან იგიც მეფე
გიორგის გვერდით სვლას მიელტვოდა, მაგრამ ცხენოსნობაში გამოუცდელ ცოქალას
წესისამებრ ვერ წარემართნა თავისი თექური იაბო. ამიტომაც მას უამბო ფარსმანმა
მეფისათვის სათქმელი. არც «თევზისფერ ძროხას» გაუგონია მისი ნათქვამი, იგი
შურისაგან ამრეზილი იყო, რაკი ჰხედავდა, რომ მეფე გიორგი არც მასა და არც
საფირონისთვალებიან ნათიას ყურადღებას არ აქცევდა. შორენას ესაუბრებოდა
გზადაგზა.
XXXIX
ლელიანი ჭაობები დაიწყო, ახლა ექვსი მონადირე უკან მიჰყვებოდა მწვანე
ეტლს, ეშველებოდნენ ტლაპოებზე გადასვლისას ცხენებს.
ლაქაშიანი ველებიდან დგებოდნენ ხოხბები, გარეული ტახები ფრთხებოდნენ.
ლიწინლიწინი გაჰქონდა ლელს.
საწყალობლად წიოდნენ ხოხბის ლაპები ღიჭიანებში.
ბოლოს მიადგნენ ლაშქარათი მოფენილ ტაფობს, ზღვის ყურესავით მთების
უბეში შეჭრილს.
სამივე კიდით მთები გარს ერტყა მას, სამხრეთიდან ზედმომდგარიყო
თვალუწვდენელი, შიშველი ტრამალი.
მენადირეთუხუცესი ჭენებით წამოეწია მეფეს.
მარეკები უნდა ავგზავნოთო მთების კალთებზე. დამფრთხალი ნადირი
ტაფობში გადმოვა, მარეკები თან ჩამოჰყვებიან.
ტაფობისა და ველის მიჯნაზე უნდა დავახვედროთო ავაზები მშვლებს.
მენადირეთუხუცესი სწუხდა, მადევრები რომ არ გამოდგებოდნენ მშვლების
გამოსარეკად იმ დღეს, რადგან მოგეხსენება, ავაზას ძაღლის ხორცი უყვარს, როგორც
კი მადევრებს დაინახავს, მშვლებს თავს დაანებებს და ძაღლებზე გამართავსო
ნადირობას იგი.
დიდხანს იყვნენ ხმაგაკმენდილი ცხენოსნები ველის მიჯნაზე, ბოლოს
ჩრდილოეთიდან შემოესმათ დიდი ბუკის ხმა, მთების კალთებზე შემოსულმამარეკებმა ასტეხეს დაფდაფების ცემა.
მამალი ხოხბები დგებოდნენ ლაშქარასა და ანწლის ტევრებიდან.
სტკბებოდნენ მონადირენი ამ მშვენიერი ფრინველების შორიდან მზერით,
გარბოდნენ გოჭებიანი ტახები ტყისკენ.
სრული მყუდროება დამყარდა ტაფობზე, ნიავიც არ იძვროდა ირგვლივ.
მონადირენი უკვე ამჩნევდნენ შორიდან ლაშქარას წვეროკინების ტოკვას, ახლა
გიორგიმ და გირშელმა დაინახეს თუ როგორ მოფრთხიალობდა ტაფობზე ორი
ფრინველი, ფრინველი კი არა, ოთხი ყური ორი მშველისა.
გიორგის შეეშინდა, ვაითუ შეგვნიშნონო, გაიტვრინონო ლაშქარას ჩირგვებში.
გირშელი ასე ამბობდა, რაკი ფერდობებიდან ტაფობში გადმოიხვეწნენ,
უთუოდ გამოვლენო ველისპირზე ისინი.
ბოლოს გიორგიმ თვალი ჰკიდა თუ როგორ ისკუპეს ლაშქარას ზღვიდან
მშველებმა და გაჭენდნენ ტრამალზე.
ასიოდე უტევანიც არა ჰქონდა წინ მიმავალს განვლილი, წითელი აბრეშუმის
რიდე აჰხადა უშიშარაისძემ ავაზებს.
გასაოცარის სისწრაფით გაეკიდნენ ძუ და ხვადი შუნსა და ხარმშველს.
მეფემ, შორენამ, “თევზისფერმა ძროხამ”, მისმა ასულმა, გირშელმა, არსაკიძემ,
დაჩიმ და მისმა მეუღლემ, მთელმა ამალამ მოსწყვიტა ადგილიდან ცხენები.
მხედრები ძლივს ატანდნენ თვალს თუ როგორ ელავდნვნ ცეცხლასფერი
ზოლები მშვლისფერ ტრამალზე.
ორივენი გამალებული მისდევდნენ თითქმის ფრენაზე გადასულ მშველებს.
ელვასებრ მიჰქროდნენ ავაზები ტრამალზე. მათზე უმშვენიერესს არსებას
ჯერაც არ გადაელახა ეს მწვანე ტრამალი.
ისეთი სისწრაფით მიჰქროდნენ ცხენებიც, მუცლით ზედეკვრიანო მინდორს,
მაინც ორიოდე უტევანის მანძილზე უკან რჩებოდნენ ცხენები ავაზებს.
თავდაპირველად გიორგი და გირშელი მიუძღვოდნენ ცხენოსნებს წინ, მალე
მოიღალა გირშელის ცხენი, ახლა შორენას თექური ჭაკი წამოეწია ოქროსფერ ულაყს.
დეზი ჰკრა არაბულ იაბოს არსაკიძემ, მშვლის ნახტომზე წამოეწია ორივეს.
მწკრივად მიგელავდნენ ოქროსფერი ულაყი და შორენას თექური ჭაკი.
უხაროდა გიორგის მის გვერდით რომ მიჰქროდა ეკბატანის ვარდი.
ამ წუთში არც ავაზები ახსოვდა მას და არც გაქცეული მშვლები.
ხვადი მიეწია პირველად ხარს, კიდევ ორიოდე ნახტომი და ზურგზე
დაახტებოდა მსხვერპლს, სწორედ ამ წუთში მხარმარცხნით შემოიქცა მშველი (ისე
როგორც კურდღელი უგანებს ხოლმე მწევარს), ავაზამ თავი ვეღარ შეიკავა და
გაჰქანდა წინ. ვიდრე იგიც მობრუნღებოდა, მანძილი მოიგო მშველმა. განი უქნა
მეორე მშველმა ძუს, მხარმარჯვნისკენ გაიტყუა ავაზა.
ერისთავი დაჩი, განმგეთუხუცესი, მერემეთუხუცესი და ხუთიოდე მხედარი
მხარმარჯვნივ
გაქცეულთ
გამოუდგნენ
უკან,
მეფემ
და
დანარჩენებმა
მხარმარცხნისაკენ გაჰქუსლეს ცხენები.
ორიოდე მანდილოსანი ჩამორჩენოდა მათ.
შურისაგან აღვესო “თევზისფერი ძროხა”, უცნაურად დასჭყივლა დიაცმა ცხენს,
ელვის უსწრაფესად წამოეწია კოლონკელიძის ასულს - შორენას ჭაკმა დაუთმო
ცოქალას იაბოს.
ბრაზი წაეკიდა მეფეს, “თევზისფერ ძროხას” რა წაატანა თვალი, წამოსწეოდა
ხარჭაყოფილი გიორგის, როგორც სიყმაწვილის ცოდვა სიჭარმაგეში გადასულს.
ახლა შორენა და უტა მოჰქროდნენ წყვილად, აგონდებოდათ ფხოვშიგანვლილი სიჭაბუკის ლხენა.
გულში გაუელვა არსაკიძეს უცნაურად, დაეტუქსა თავისი იაბო, ეჩვენებინა
აფხაზთა მეფისათვის თუ როგორ ემარჯვებათ ცხენის მონუსხვა ლაზებს.
ჰაზარტში შესულიც მიხვდა: არ ივარგებდა გადასწრება მეფისა.
ისევ წამოეწია ხვადი ავაზა მშველს, ხელახლა უგანა ხარმა, მაგრამ აქ კი ჭკუა
იხმარა ავაზამ, საშინელის სისწრაფით დასძლია სივრცე, თვალისმომჭრელი კამარა
გააკეთა ჰაერში და ქედზე შეახტა მშველს.
როცა მხედრები დაქვეითდნენ, ავაზა კისერში მისწვდენოდა ნადავლს, ხარბად
ხვრეპდა გამარჯვებული სისხლს, თანაც ღრინავდა გაავებული. დაახლოებით ასე
ისმოდა ეს ღრენა
“ჰურრრაჰხ, ჰურრრაჰხხ”...
მამაკაცებიც ვერ მიეკარნენ ახლოს.
“აბა, მიდი, გირშელ”...
ეუბნება ღიმილით ყველისციხის პატრონს გიორგი. გირშელი შეყოყმანდა და
გაფითრდა სავსებით.
გიორგიმ ისევ გაიღიმა, წინ გაუსწრო თავის დედის დისწულს.
“ჰურრრაჰხხ”, დაიღრიალა მომეტებული სიმძაფრით ავაზამ.
მათრახი დაატკაცუნა გიორგიმ, საშინელის ხმით უყივლა ხვადს.
პირი გაუშვა მტაცებელმა მშველს, ისევ ამოუშვა გასისხლიანებულ პირიდან
“ჰურრრაჰხ”...
გიორგი თამამად მივიდა მშველთან, ხანჯლით გამოფატრა იგი, ჯერაც
ორთქლიანი ნაწლავები მიუგდო ნადირს.
ორი ცხენოსანი მოჰქროდა ტრამალზე.
დაჩი ერისთავი და მენადირეთუხუცესი იცვნეს.
ორივენი ფერმკრთალნი ეჩვენა გიორგის.
“რა მოხდა, ვაჟკაცებო?”
ეკითხება გიორგი რაინდებს.
“ავაზამ შეიპყრო მშველი, მაგრამ მიადგა და თავათ შეექცევა, არავინ გაგვიკარა
ახლოს, დაჩი ერისთავს ლამის არ წასჭამა ბარკალი”.
მოახსენებს მენადირეთუხუცესი მეფეს.
“ვერა ყოფილხართ მამაცები, თუ ერთმა ძუმ დაგიჯაბნათ ამდენი თოროსანი
რაინდი”.
გაიხუმრა გიორგიმ.
“ჩემი ქმარიც დაუშინებია ავაზას!”
გაიხუმრა ფანასკერტელის ქალმა, ძლივს შეიკავა ღიმილი დიაცმა.
გირშელი ჯერ გაწითლდა, მერმე გაფითრდა, სამსჭვალივით გულზე მოხვდა
რუსუდანის ნათქვამი: “ქმარიც” (განსაკუთრებით უკანასკნელი ბგერა “ც”).
არასდროს ჯერ ასეთი შეურაცხყოფა არ მიუყენებია არავის მისთვის.
კვლავ მოასხდნენ მონადირენი ცხენებს.
გუნება გაუფუჭა ამ ერთმა ბგერამ გირშელს.
მეფე და შორენა წინ მიჰქროდნენ, დანარჩენებს ოთხახმით მიჰყავდათ ცხენები
ტრამალზე, რადგან არავის ემეტებოდა გახელებულ ავაზასთვის ბარკალი.
გიორგი გახარებული იყო, მუდამ მოწყენილი შორენა ასე რომ გაერთო
ნადირობით. მეფემ იდროვა ამით, ეუბნება კოლონკელიძის ქალს:
“ერთი რამ მინდა გკითხო, შორენა, ოღონდ არ შემრისხო, გევედრები წინასწარ”.
“მიბრძანეთ, რაც გენებოთ, მეფევ ბატონო, ყმათა წყრომას მეფენი სადერიდებოდნენ?”
“არავინ იცის, რომელია ჩვენს შორის ყმა!”
შორენამ გაიღიმა, დაინტერესდა.
“გულწრფელად მითხარი, შორენა, როგორ მოგწონს შენი საქმრო, გირშელი?”
დაუყოვნებლივ ეს მიუგო ქალმა:
“არა უშავს, კარგი ყმაწვილია გირშელ, ლამიყლაპიას რომ არ წააგავდეს ცოტა”.
მეფეს სახე გაუბრწყინდა, გადახედა გვერდით მომქროლავს, კვლავ უნდოდა
ეკითხა რაღაცა, მაგრამ შორენამ დასძინა ნათქვამს:
“მშიშარაც ყოფილა ყველისციხის პატრონი”.
ცხენი შეაყენა გიორგიმ ერთბაშად, უკან მოიხედა, რა დარწმუნდა შორს არიანო
მხლებლები, ჯიქურ ეუბნება კოლონკელიძის ასულს:
“მოგაცილებ, თუ გნებავს, გირშელს?”
შორენა სდუმდა, მცირე ხნის შემდეგ ეუბნება ხმადაბლა:
“თქვენი ნებაა, მეფევ ბატონო, ეგეც, მაგრამ მე ვიცი მეფეებიც ვერ გადუვლენ
განგების ნებას”.
მეფემ დეზი ჰკრა ცხენს, ზედ წამოადგნენ გვიმრიან ტაფობს.
ქარაფის კიდეზე მიემწყვდიათ შუბოსნებს ავაზა.
გაგლეჯილ მშველის ლეშზე იდგა სისხლში ამოსვრილი მხეცი, გააფთრებული
ბრდღვინავდა:
“ჰურრაჰხ, ჰურრაჰხხ”.
უდაბნოს ცეცხლი ელავდა მის თვალებში.
ფარსმან სპარსიც აქ იყო, ვერც მას გაებედნა ავაზასთან მისვლა.
ფარსმანი მიეჭრა და მოახსენა:
“ღვინო მოვიტანოთ, მეფევ ბატონო, ახლავე, ღვინო სისხლს ურჩევნია ავაზას,
დათვრება თუ არა, ჭუკივით დავიჭერთ ხელით”.
გიორგიმ არა მიუგო რა, ხელი ჩაიქნია და რაინდების გასაგონად ესა სთქვა:
“ახლა ვინც ვაჟკაცია, იგი მივიდეს მასთან”, თვალით აჩვენა ავაზაზე მხედრებს.
გირშელ ერისთავი გამოეყო რაინდებს, ოდნავ გაფითრდა, წითელი აბრეშუმის
საფარველი აიფარა მარცხენა ხელით, მარჯვენათი ხმლის ვადა მოისინჯა
ფრთხილად, გულდაგულ მიეახლა ავაზას.
შემზარავი ხმით ღრიალებდა ნადირი: “ჰურრრაჰხხ”.
უკვე ერთი ნაბიჯი უკლდა მშველის ლეშამდის გირშელს, სწორედ ამ დროს
ისკუპა ავაზამ და მარჯვენა მხარზე ეცა რაინდს.
ერთხმად დაიკივლეს მანდილოსნებმა, რაინდებმა იშიშვლეს ხმლები, ავაზა
მოეშვა დაკბილულს, უცნაური კამარა გააკეთა ჰაერში ძუმ და ქარაფიდან გადაიხვეწა
ლანდივით.
მწვანე ეტლში ჩააწვინეს დაკოდილი გირშელი.
დაცალებული ავაზა ურემზე შესვეს, დაღვრემილი მანდილოსნები და
რაინდები უხმოდ დაადგნენ მცხეთისკენ გზას.
შორენას გუნება გაუფუჭდა, გიორგის ჩამორჩა განზრახ. არსაკიძეს მოჰყვებოდა
ცხენდაცხენ მდუმარე, როცა ხურსისეულ სასახლემდი მიაღწიეს ორთა, შორენამ ეს
უთხრა ვაჟს:
“ხვალ საღამოს შემოგივლი, უტა”.
*
სასახლეში მისვლისთანავე გირშელი დიდ დარბაზში დააწვინეს, თურმანიძემცხეთაში აღმოჩნდა ბედად. ავაზას ნაკბილარები უმნიშვნელოდ მიიჩნია აქიმმა,
ფოლადის ბექთარს გადაურჩენია რაინდი, ორ კვირაში ავაყენებო დაკოდილს.
მეფემ ფარსმანი შეიყვანა საწოლის დარბაზში, მესაწოლე დაითხოვა, სელზე
უჩვენა ფარსმანს.
შიშისგან ცახცახებდა მოხუცი.
ვაჲთუ მე დამაბრალოსო ავაზის გაქცევა მეფემ.
ერთადერთი იმედი ეს იყო, უგუნებობა არ ეტყობოდა პატრონს. მეფე დაჯდა,
ოფლი მოიწმინდა შუბლიდან და ეუბნება:
“შენ გეტყვი, ფარსმან, ახლა მითხარი რაც უნდა გეთქვა სასახლის ბაღში იმ
დღეს? კითხული ვერ მიხვდა გულისთქმას მეფისას.
“შენ ამას ამბობდი, კიდევ ერთი ზნე სჭირსო ავაზას”...
“მე ეს მინდოდა მეთქვა, გაქცევა იცის - მეთქი შემოჩვეულმა ძუმ”.
“როგორ უნდა გავიგო შენი ნათქვამი ახლა?”
“ზოგიერთი დიაცი ამითაც ჰგავს, მეფევ ბატონო, ავაზას”.
ავაზას ხსენებაზე კოლონკელიძის ასული გაახსენდა მეფეს, ფარსმანის იგავის
შინაარსსაც მისწვდა, მაგრამ დადუმდა. დაითხოვა მოხუცი.
LX
ა მ თავში მოთხრობილია, თუ როგორ დასაჯა
“შანდლის ქურდი” მეფემ
გირშელი მართლაც ვერ ადგა ორ კვირას, უმისოდ ფრიად მოეწყინა გიორგის.
აღარც ნადირობანი იმართებოდა, არც ნადიმები.
შავარდნები და მიმინოები ხარიხებზე ამთქნარებდნენ. დაცალებული ავაზა
დღედაღამ ბრდღვინავდა, “ჰურრაჰხ, ჰურრაჰხ” იძახოდა გაავებული, ფარშავანგები
უკმეხად ჩხაოდნენ სასახლის ბაღში, საჩიხეში ბღაოდა ნებიერა, ნატრობდა ფხოვის
მთებსა და მჟავე წალს.
გიორგი ადგებოდა ხოლმე, წავიდოდა, თავათ ნახავდა, რომელი ირემი
ბღავისო ასე საწყალობლად? როცა გაიგებდა, რომელიც იყო, უკვირდა: როგორ
დამსგავსებიაო შვილი დედას, ირმების ჯოგშიც.
და აგონდებოდა კოლონკელიძისეული ფურირემი, რომელმაც ტყვეობაში
სიცოცხლეს თავისუფალი არჩია სიკვდილი.
ხანგრძლივი წვიმები დაიწყო, სავსებით უჩვეულო ამ დროს მცხეთაში.
მარიამ დედოფალი უფლისციხეში ჩამოვიდა აფსაზეთიდან, მელქისედეკმა
წიგნი მოიწერა, ბიზანტიელი სტუმრები მომყავს, ერთი თვის შემდეგ ვიქნებიო
მცხეთაში.
სტუმრები სასახლიდან წავიდნენ, სიძვის დიაცებიც გაიკრიფნენ მცხეთიდან.
ცოქალამ, ანუ “თევზისფერმა ძროხამ”, ნოკორნას წაიყვანა ნათია,
საფირონისთვალებიანი ქალწული, რათა ჯაჭვით ნაბამი წმ. გიორგის შვილიანად
ხლებოდა ახალ საბრძანისში.
დაჩიმ და რუსუდანმა ცხვილოსციხეს მიაშურეს, რადგან ცოქალას დედოფლის
ეშინოდა, ხოლო “ულვაშიან” რუსუდანს მელქისედეკ კათალიკოსისა.
დღისით დაუცხრომლად წვიმდა. ღამე გადაიდარებდა ოდნავ. ციხის
ჩარდახზე ადიოდნენ მეფე და ფარსმანი, უთვალთვალებდნენ მთვარეს, რადგანურჩხულის დარი არმური გარს ეხვეოდა მნათობს, ფარსმანის სამთვარიოც ცუდ
ამბებს იუწყებოდა.
ეზოსმოძღვარის სვირინგებიც ვერ იძლეოდნენ სანუგეშო ნიშანს.
გიორგი დიახაც ნატრობდა, კეთრი აღმოაჩნდესო ეგებ, მაგრამ რაკი ეს
სვირინგები ოდნავ გაშავდნენ, უკვე შიშმა აიტანა უშიშარი გიორგი.
თურმანიძე არტანუჯს წასულიყო, ამიტომაც საღამოსთვის ახმობინა ფარსმანი.
შაბათს მთელი დღე შინ იჯდა გიორგი, ხან ფსალმუნს კითხულობდა, ხან
თრიაქსა სწევდა, ხანაც ფარსმანის ახალ სამთვარიოს ფურცლავდა, უგუნებოდ იყო,
ავაზისაგან გირშელის დაკბენაც ქენჯნიდა მცირედ.
ნასადილევს წვიმამ გადაიღო, მელანქოლიამ წამოუარა, ყიალი მოენატრა ისევე
ველებზე, ისევ მოუნდა წრის გარშემო ტრიალი, მალემსრბოლი უშიშარაისძე
ახმობინა, პიპა.
ასე შეუთვალა ფარსმანს:
ეზოსმოძღვარი ინახულე და მოდიო ახლავე, მამცნე თუ რა სჭირსო ხუცესს?
თავათ მალემსრბოლს უბრძანა: ორი ცხენი მზად გყავდეს მიმწუხრისათვის,
საფურცლესკენ გავისეირნოთო მე და შენ ორთა.
როცა ფარსმანი საწოლის დარბაზში შევიდა, მეფე თვალდახუჭული იწვა
პირაღმა, ხელები მკერდზე დაეკრიფა, ნატანჯი სახე ჰქონდა, ალაგ-ალაგ
დანაოჭებული.
ჭაღარაც მომეტებულად მოუჩანდა გაბურძგვნილ თმიდან.
ვერცხლის შანდალი იდგა სასთუმალთან ორი.
ლიცლიცებდნენ ცვილის სანთლები, ცვილისფერი მისდგომოდა სახეზე მეფეს.
ტაბლაზე ნარგილე იდგა, თრიაქის სუნი დაკმეულიყო დარბაზში.
მეფემ თვალი გაახილა, ფარსმანს ახედა და ამ წუთში შემოესმა დაცალებული
ავაზის: “ჰურრაჰხ, ჰურრაჰხ”...
უშიშარაისძეს უბრძანა:
სელი მოართვიო სტუმარს.
“ინახულე ეზოსმოძღვარი?”
ეკითხება ფარსმანს, ხვნეშით ქვე დამჯდარს.
“ვინახულე ავადმყოფი, მეფევ ბატონო”.
“იცოდე, დღეს მაინც მხოლოდ მართალი უნდა მითხრა, ფარსმან”.
“განა ოდესმე ტყუილი მომიხსენებია, მეფევ ბატონო, შენთვის?”
“მხოლოდ სულელები ეუბნებიან მართალს, ჩემო ფარსმან, მეფეს”.
“ეგეც სწორია, მეფევ ბატონო, მაგრამ ერთი დღე მაინც უნდა გამოურიოს
მართლის თქმისა კაცმა”.
“მაშ ეს საღამო იყოს ასეთი”.
მეფემ გაიცინა და ფარსმანს იამა ფრიად.
“როგორ გგონია, კეთრი ხომ არ სჭირს ხუცესს?”
“არა, ბატონო, არ უნდა იყოს კეთრი”.
“ან ჟამი იყოს ეგების? “
“არა მგონია, ჟამის ნიშანის რომ იყოს ეგ სვირინგები”.
“მაშ შენ მარწმუნებ, ამ საღამოს მხოლოდ სიმართლის სათქმელად ხარ
მოსული, ფარსმან?”
“მხოლოდ სიმართლის მაუწყებლად მატარებენ ჩემი ბებერი იოგები, მეფევ
ბატონო, მუდამჟამს”.
“ისემც რა გითხრა მე შენ, ფარსმან!”“ის მითხარი, რაც გენებოს, მეფევ ბატონო”.
“მაშ სად იყავი ამდენ ხანს? სულ სიმართლეს აუწყებდი დილიდანვე ქვეყანას,
არა?”
“თევზებს ვითვლიდი გუდამაყრისკენ, ღამის მაყრად მიმავალთ”.
“რამდენმა აიარა ამ საღამოს ზევითკენ?”
“იმდენმა, რამდენიც სიტყვა მაქვს შენთვის სათქმელი. მეფევ ბატონო,
მართალი”.
“მაინც რამდენი იქნება იგინი?”
“რამდენიც კითხვა ექნება ჩემს პატრონს ჩემთვის მოსაცემი”.
“ამ თევზებსავით ხომ არ ჩაივლიან მერმე ის სიტყვები, ბერიკაცო?”
“არა, ჩემი სიტყვები დუმილში დაიძრებიან ნელა, სავსებით ნელა ჩასწვდებიან
მსმენელს და ისე გვიან ეწვეთებიან გულს, როგორც ნარგილეს მილში გავლებული
კვამლი თრიაქისა, გვიან მიაღწევენ მსმენელის გულამდის და გვიან, გვიან მიჩვენებენ
ზემოქმედებას”.
მეფემ თავი აიღო, ორივე შანდალი უჩვენა თვალით და ეუბნება სტუმარს:
“მე ხშირად ჩამძინებია შენი ჯადოსნური საუბრის დროს, ფარსმან, თუ ახლაც
მომეკიდოს რული, ადექი მაშინ, ეს შანდლები აიღე, მცირე დარბაზს რა გასცდები,
მსახურები დაგიხვდებიან ტალანში, დღეს მითხრეს ალყა და ქონი გამოლეულა
სასახლეში, მიუტანე ეს შანდლები მათ.
უბრძანე: არ გამაღვიძონ, სანამ მალემსრბოლი არ მოვიდეს, პიპა”.
ეს უთხრა და დადუმდა მეფე.
მცირე ხნის შემდეგ ეუბნება ბერიკაცს:
“სიტყვისა და თრიაქის მსგავსება კარგად გამოხატე წეღან, ახლა იგიც მამცნე,
რითი არა ჰგავს კაცის სიტყვა ბანგს?”
“რითი არ ჰგავს კაცის სიტყვა ბანგს? “ გაიმეორა ფარსმანმა.
“მხოლოდ იმას ათრობს თრიაქი, ვისაც ასმევენ ხოლმე, მაგრამ სიტყვას ერთს
ეტყვი ხშირად და ათასებს ეძგერება, როგორც ირიბად გასროლილი ქვა”.
“ქვაო? ვისა სმენია ირიბად გასროლილი ქვა?”
“ჩემს ბალღობაში ცალიერი კოკების მსხვრევა დამჩემდა ერთხელ, საჯინიბოს
კედლის გასწვრივ დავამწკრივებდით ცალიერ კოკებს მე და ჩემი ტოლები. მერმე
მივსდგებოდით და კედელს დავუშენდით ქვას. უკუიქცეოდნენ შეტყორცნილი ქვები,
განუკითხავად ამსხვრევდნენ კოკებს.
მოგვისწრებდა განრისხებული მზრდელი, დავიფიცავდით: არ გვისვრიაო
ცალიერი კოკებისათვის ქვები”.
მეფე დადუმდა, შემდგომ ამისა ეკითბება ფარსმანს:
“რად მეჩურჩულები ამ საღამოს, ფარსმან? მე ოდნავ მთვრალი ვარ, მართალია,
თრიაქისაგან, მაგრამ ასე ვგობებ ჯერ შორსაა ძილი, გარდა ამისა, შენ ისე ბრძნულად
მესაუბრები, შესაძლოა, არც დამეძინოს დიდხანს” .
“მე ერთი მწვრთნელი მყავდა, სიბრძნისმეტყველი, ქაიროში, აბუბექრ-ისმაილ-
იბნ-ალი-აშარი ერქვა სახელად იმ ბრძენს, თავათ შლეგივით დაყიალობდა ამ
ქვეყანაზე, სხვებს ურიგებდა სიბრძნეს.
იგი ითვლებოდა იდუმალთა მიმთხრობად და ჩურჩულის ოსტატად ალ-
ჰაქიმის სასახლეში ოდესღაც.
სწორედ მან მასწავლა, მეფევ ბატონო, მეც, დიდი ჭეშმარიტებანი ჩურჩულით
უნდა უთხრაო დიდკაცებს ყურში, ხოლო იგი, რაც დიდ ბაზრებში ყომარბაზობის
დროს უნდა წამოგცდეს, ისე უნდა იყვირო, როგორც წყლისა და თაფლისგამყიდველნი ყვირიან ქაიროში, რათა მეჯადაგეებმა და მეხამლეებმა გაიგონონ,
თაფლი და წყალი შეისყიდონო შენგან”.
“აბა ერთსა გკითხავ და მალე მაინც მომიგე პირდაპირ”.
“მე არასოდეს არ ვლაპარაკობ პირდაპირ, რადგან ირიბად ნათქვამი უფრო
პირდაპირ სჭრის, მეფევ ბატონო, მუდამ.
მე და ჩემ ტოლებს რომ პირდაპირ დაგვეშინა ცალიერ კოკებისათვის ქვები,
უთუოდ ცხვირ-პირს ჩაგვილეწავდა მზრდელი.
ათინაში ერთი ღვთაების კერპი მდგარა თურმე, ის ღვთაებაც იდუმალთა
მიმთხრობლად მიაჩნდათ ბერძნებს, იგი არაფერს იტყოდა პირდაპირ, ყოველივეს
ირიბად ამბობდა, მუდამჟამს ანიშნებდა მხოლოდ”.
მეფემ დაამთქნარა, თვალი დახუჭა, ისევ მიუბრუნდა ფარსმანს:
“ახლა ეს მითხარი, როგორ მოგწონს ხუროთმოძღვარი არსაკიძე, ფარსმან”.
“არა უშავს რა, კარგი ვაჟია არსაკიძე, ლაზი, მაგრამ იგი უკეთ ხატავს, ვიდრე
აშენებს. მელქისედეკის მიერ მისი დანიშვნა მაინც ერთ ამბავს მაგონებს უცნაურს”...
“კათალიკოსს არ დაუნიშნავს იგი, მე თავათ ავარჩიე არსაკიძე, ფარსმან” .
“მოხუცი შეკრთა და დადუმდა.
სახლის ბაღში ღრიალებდა ხვადი ავაზა: “ჰურრახ, ჰურრახ”.
“ნუ გეშინია, ჩემო ფარსმან, რაც არ უნდა მითხრა აწი, იმისათვის არ დაგსჯი
დღეს”.
“მეფეებს ასე გჩვევიათ, თუ მართლის მთქმელი იმ დღეს დაინდეთ, სამი წლის
შემდეგ სამგზის აზღვევინებთ სიმართლისათვის”.
“არც სამი დღისა და არც სამი წლის შემდეგაც... ვფიცავ”.
ფარსმანი ყოყმანობდა და გიორგიმ გაუღიმა.
“მაინც რას გაგონებს არსაკაძის დანიშვნა, ფარსმან?”
“ჯოჯოხეთში მღვდლები გაუწყვეტიათ ეშმაკებს და ყვავი დაუნიშნავსო
თურმე ხუცესად ღმერთს”.
მეფემ გადაიხარხარა და ფარსმანი გამხნევდა.
“სვეტიცხოველი როგორ მოგწონს, ახლადნაგები?”
“ახალი წიგნის გამო არაფერა ითქმის, სანამ ათასჯერ არ გადასწერენ მას სხვანი,
არც ახლადაგებულ ტაძრის გამო ითქმის ამაზე მეტი, სანამ ათასი წლის მიწისძვრები
არ გამოსცდიან ნაგებობას მისას”.
“შენ ისევ ირიბულად ბნელმეტყველებ, ფარსმან”.
“მე მაინც ასე მგონია, მეფევ ბატონო, ახლაც, საუკეთესო წიგნი მაინც იგია,
რომელიც ჯერაც არ დაუწერია არავის. რაიცა შეეხება ტაძართაგანს საუკეთესოს,
ჯერაც არ აგებულა ასეთი მიწაზე”.
“ახლა ჩემი ვაზირების გამოც უნდა მამცნო მცირედი, რომელი უფრო მოგწონს
მათ შორის, ფარსმან? “
“მხოლოდ იგი, რომელიც ერთ დღეს მაინც ეტყვის თავის პატრონს
სიმართლეს”.
“მერმე, რომელია ასეთი?”
“ვგონებ, შენს ვაზირებს ყველას სათითაოდ ეშინია შენი, ჩემზე უკეთ
მოგეხსენება, მლიქვნელების თათბირები არც ერთ მეფეს გამოსდგომია ჯერაც”.
მეფე თავქვე დაწვა, ხარხარებდა, ხელით იწმენდდა სიცილისაგან
გადმოღვრილ ცრემლს.
უფრო და უფრო გამხნევდა ფარსმანი.
“მეფეებს ერთი უბედურება სჭირთ ასეთი: მშიშარანი რომ ვაზირებად არგამოდგებიან, ეს ხომ ისე თვალსაჩინოა, როგორც არაგვის დაღმა დინება?”
“უეჭველად სწორია ეგეც”.
“მაშ თუ ეს სწორია, რა უნდა ჰქნას მეფემ? ჯერ არც ერთი მეფე ჭკვიან ვაზირებს
არ გაუხდიათ ბრძენი. თუ ისეთი ვაზირები გაიჩინა, რომელთაც მეფის შიში აღარ
ექნებათ, მაშინ ისინი თავათ წაეპოტინებიან ტახტს! “
ეგეც დაუმოწმა მეფემ.
ღიმილით ეკითხება ისევ:
“კიდევ რა სენი სჭირთ მეფეებს, ფარსმან?”
ფარსმანი დადუმდა, შეყოყმანდა ოდნავ.
“მე უკვე მიწია ნასადილევს მოწეულმა თრიაქმა, შენი სიტყვების ზეგავლენა
ჯერაც არსად სჩანს, შენ ხომ იცი, სიმთვრალეში ფრიად კეთილი რომ ვარ, ფარსმან?”
“შენ სიფხიზლეშიაც კეთილი ბრძანდები, მეფევ ბატონო, მუდამ”.
მეფემ ყური არ ათხოვა უკანასკნელ სიტყვებს და განაგრძო:
“ერთხელ ვიღაც მთვრალმა მდაბიორმა ცხენი გამომიკლა მცხეთაში, მე
გამიხარდა, თავათ რომ გადავრჩი, გარდა ამისა, მთვრალი ვიყავი, მდაბიორის
სამოსში გადაცმული, ამიტორც არაფერი ვაკადრე მთვრალს”.
“ეგეც მსმენია, მეფევ ბატონო”.
მიუგო ღიმილით ფარსმანმა.
“კიდევ რა ზნე სჭირთ მეფეებს, ეგეც მითხარი ბარემ”.
“ქედმაღლობა მეფეების უდიდესი უბედურებაა. მეფე ყოველ ქვეყანაში
მარტოხელაა და ერთადერთი, იგიც ხომ ცხადია, მარტოსული არასოდეს იქნება
მთელი.
რამდენად უფრო აღმატებულია მარტოსული, მან უფრო კარგად იცის, რომ
ერთი კაცი თავის უდიდეს სიბრძნეშიაც შლეგად ითვლება მუდამ”.
“მერმე, მერმე?”
ეკითხება მეფე და შესცქერის თრიაქისაგან აღრეული თვალებით ბერიკაცს.
“მერმე მიმოიხედავს ხოლმე მარტოსული იგი და რაკი თავის მსგავსს ვერავინ
ნახავს სხვას, მას ხელიდან ეცლება უძვირფასესი სამკაული კაცთა მოდგმისა,
თავმდაბლობა”.
ორივენი დადუმდნენ, სასახლის ბაღიდან ისევ მოისმა დაცალებული ავაზის
“ჰურრახ, ჰურრახ”...
“ნამდვილი თავმდაბლობა, - განაგრძო ფარსმანმა, - არასოდეს აურიო მონისა
და მლიქვნელის თავმდაბლობაში, არც იმ გლახაკის თავმოდრეკილებაში, სამოგვის
თასმებს რომ უკოცნის პატრონს.
უდიდესი უბედურება მაშინ ეწვევა კაცს, როცა მას დაავიწყდება, რომ
კაცთაგანი, უფლისწულია ყოველი.
მეფეებსა და შლეგებს ზნედა სჭირთ ხოლმე, სხვაზე უფრო აღმატებულად
შერაცხავენ თავისთავს და ვინც მათ გაუტოლდება, თავს წააცლიან უთუოდ, ხოლო
იგი, ვისაც უმცირესზედაც აღმატებულად თავი მოაქვს, სწორედ იგია ქედმაღალი,
მეფევ ბატონო.
მე რომ მესსია გზაში შემეყაროს და მითხრას, სხვას ჯობიხარო, ასე მივუგებდი:
შენ არ ყოფილხარ-მეთქი მესსია.
მეფეები და ლომები მარტოობაში ხდებიან გულზვიადნი. აზვავდებიან და
მოიწყენენ, მარტოხელნი იღუპებიან კიდევაც”.
ფარსმანმა კვლავ გაიგონა ხვადი ავაზას ღრიალი:
“ჰურრახ, ჰურრახ”მწუხრი უკვე მოსწოლოდა დიდი დარბაზის სარკმელს, დახედა მეფის
სარეცელს.
თვალდახუჭული იწვა მეფე გიორგი. ცვილის სინათლისგან მოფენილი შუქი
უსიცოცხლო სიყვითლეს აძლევდა მის სახეს. იგი მძინარეს როდი მიაგავდა, არამედ
მიცვალებულს.
დასძინებიაო, გაიფიქრა ფარსმანმა.
ადგა, შანდლები თან წაიღო და ფეხაკრეფით გაიპარა სულგანაბული.
მცირე დარბაზის ტალანამდისაც არ იქნებოდა მისული იგი, უშიშარაისძე
შემოვიდა საწოლის დარბაზში.
მეფე წამოდგა და ეუბნება მალემსრბოლს:
“ფარსმან სპარსმა ვერცხლის შანდლები მოიპარა, ერთი წამოეწიე, პიპა, და
ორიოდე პანღური ამო
ჰკარი მაგ ბებერ ძაღლს”.
*
როცა გიორგი და პიპა სასახლის კიბეზე ჩამოდიოდნენ ფარსმან სპარსი იქვე
იჯდა. წამოდგა, მეფეს მიეახლა და მოახსენა:
“შენ აკი დამპირდი, მეფევ ბატონო, არ დაგსჯიო სიმართლის თქმისთვის?”
მეფემ წარბები აწკიპა, გაიკვირვა თითქოს ერთბაშად.
“??? განა სიმართლისათვის გაგაპანღურეს მართლა? ეს შანდლების
მოპარვისათვის დაისაჯე დღეს”.
ფარსმანი გაოცდა.
მეფემ გაუცინა და ეს უთხრა მოხუცს:
“შენ ირიბი ზმები გყვარებია, ჩემო ფარსმან, ხოლო ირიბი პანღურები მეფეებს
სჩვევიათ ხოლმე”.
*
ერთი სიმართლე მაინც დაუმალა ამ საღამოს ფარსმანმა გიორგის, მან შეატყო,
ჟამის სვირინგები რომ აჩნდა ეზოსმოძღვარს, კიდევ ერთი რამ მოახსენა გიორგის
მცდარი ამბავი და ამის გამო წაიკითხე ეს:
შ ე გ ო ნ ე ბ ა:
ერთხელ სამი მუსიკოსი გამოსულიყო მოედანზე საღამოს.
იდგნენ და უკრავდნენ ტკბილად.
გარსმოჯარული ხალხი ფერხულს უვლიდა მათ გარშემო. გაიხარებდნენ
სალამურის, ჭიანურისა და სტვირის შეწყობილ მუსიკობისაგან აღტყინებულნი.
ერთი ყრუ მიეახლა ამ მუსიკოსებს, მას არც ხმა ესმოდა და არც სიტყვა.
რა სულელია ეს ხალხი!
გაიფიქრა ყრუმ.
სამი კაცი ხელს აფათურებს, ერთს ლერწამი გაურჭვია პირში, მეორეს ძელის
ნაჭერი აუღია და ძელისავე წკეპლით უხახუნებს ზედ. ხოლო მესამეს გაბერილი
გუდა პირთან მიუტანია და ეს ამდენი ხალხი შლეგურად როკავს ამ ამბის შემყურე!
როცა ოსტატის მიერ შესრულებული ქმნილების დიდებულებას ვეღარ
ჰხედავს შურისგან აღვსილი, ხელმოცარული ოსტატი ვინმე, იცოდე, მკითხველო, ამყრუს მიაგავს იგი, იმ სამთა ტკბილი მუსიკოსის ვერ შემსმენელსა.
XLI
თავდაპირველად ქვიშისფერნი იყვნენ ღრუბლები, მაგრამ როცა მთვარე თავზე
წამოადგა ჯვარის მონასტერს, გაყვითლდნენ ისინი.
მერმე ატყდა სხივთა ლიცლიცი ცაზე. გალურჯდნენ მთები, ხოლო
ღრუბლებსა და ცას ქედანისფერმა გადაჰკრა იერმა.
აივნიდან ხედავდა არსაკიძე ამას ყოველივეს, მერმე მის თვალწინ თალხმა
ფერებმა დაიჯაბნეს ნათელი.
ნელ-ნელა გაშავდნენ ხეებისა, ეკლესიებისა და ციხეების ზეთავები გარშემო,
გამოხურვებულ ოქროსფრად გაიელვა ზეცის კალთებზე დასავლეთისკენ, შორს.
და სწორედ ამ დროს გაისმა ციხეების გოდოლებიდან საყვირის ხმა პირველად.
ეს იყო ნიშანი, მეციხოვნენი სცვლიდნენ ურთიერთს.
ბინდი დაეშვა რატისეულ ხილნარზე. თალხი ფერები გადაანთხია ყვავილებსა
და ბალახებს მწუხრმა, ჩრდილისებრ ნახაზებად იქცნენ ხეები და სიგრილე შეიცნო
აივანზე მდგომარემ.
ადგა, დარბაზში შევიდა.
ნონაის უკვე აენთო ჭაღები.
სულ პატარა, სულ პაწია პეპლები ცეკვავდნენ შუქის გარშემო დარბაზში.
ბუს მართვე წიოდა ხილნარში.
დიდხანს იჯდა არსაკიძე დარბაზში და უსმენდა მარტოსულის ძახილს.
ახლა მოზრდილი პეპლები შემოპარულიყვნენ დარბაზში, თალხი, სავსებით
თალხი ფარფლები ჰქონდათ მათ, კიდე-კიდე დაწინწკლულნი წითლად და
ყვითლად, ჭაღებს უვლიდნენ გარშემო.
ვეღარ გაუძლო არსაკიძემ ამის ყურებას, ადგა, ისევ აივანზე გავიდა,
სიბნელეში განმარტოება მოენატრა კვლავ.
ატყობდა თავათაც ოსტატი:
სულ მცირე ხანში ხასიათი გამოეცვალა. მოუთმენელი, დაუდგრომელი გახდა
იგიცა, როგორც ეროსი - სულწასული დედისა და უჯიათი მამისაგან წარმოშობილი.
დღეს გათენება აგვიანდებოდა, მზეს ბნელში ჩასვლა, ხოლო საღამოს
მიმწუხრად ქცევა, ასე გამოდიოდა, თავათ მნათობებსაც შეუცვლიათო ჩვეული ეტლი
მის თვალწინ ანაზდად.
უმთავრესი მაინც ის იყო, მარტოობას ვეღარ უძლებდა მარტოობაში
გაზრდილი კაცი.
ბნელში დაბადებული ბუს მართვე ბნელს უჩიოდა ხილნარში.
მადლობა უფალს, დასასრულს რომ მიეახლა მისი საყვარელი ქმნილება უკვე,
თორემ რომელ გულს ეყოფა ძალა, მიჯნურობასა და ხელოვნებას ემსახუროს
ორთავეს თანაბრად?
ასე ყოფილა ჟამის დასაბამისიდან, ერთი ბომონი ვერ დაიტევს ვერასოდეს ორ
კერპს.
ისევ იცვალა სამყოფელი მოუსვენარმა.
ბაღში ჩავიდა.
ღამე შემოსულიყო რატისეულ სასახლეში, მაინც არ სჩანდა გულისმიჯნური.
სამი საღამო წვიმდა ზედიზედ, დღეს გადაიღო, მაგრამ იგი არ მოდიოდა.
იდგა ცაცხვის ტანს მიყრდნობილი, ყურს მიუგდებდა უმცირეს ჩქამსაც.სდუმდა ხილნარი, ფოთლები არ იძვროდნენ. მარტოშთენილი ბუს მართვე
იძახოდა საწყალობლად. მხოლოდ მისი ხმა მოესმოდა არსაკიძეს, ბნელში მდგომარეს.
თვალებდახუჭულს შორენას ხმა შემოესმა ახლა ანაზდად.
ასე ეგონა: ჩოხის ღირკილოებსაც მისწვდენოდა, ეუბნებოდა თითქოს
ჩურჩულით:
“რამ დაგაღონა, აჰა მოვედი, რამ დაგაღონა, უტა?”
თვალი გაახილა, მთვარეს აჰხედა.
ისევ დახუჭა თვალი, ჟამის სრბოლა გადავიწყნოდა ლოდინისგან
გულშეღონებულს.
ნაავდრალი ზღვის ტალღების დარად უკუქცეულან წლები. კვლავ ყრმა
გამხდარა უტა, მობრუნებულან ბავშვობის დღენი.
ის ნეტარი დრო, როცა სჯეროდა გულმართალს მათი: მზე და მთვარე ერთი
დედის ძუძუმტენი რომ ყოფილან თურმე ოდესღაც.
ქალსა და ვაჟს ერთმანეთი შეყვარებოდათ.
დაუტუქსავს ორივენი მშობლებს.
ქალი მზედ იქმნა, ყმაწვილი მთვარედ.
ცეცხლად ქცეულან და აჭრილან ცაში ორივე.
ათასეული წლები გასულან, როგორც თვალის დაფახულება ერთი.
დაეძებენო იმის შემდეგ შეყვარებულნი ძუძუმტენი ერთმანეთს დღემდის.
მზეცა და მთვარეც სიყვარული ყოფილა თურმე.
და ეს ასეა, ვისაც ოდესმე სიყვარული გამოუცდია, მას უგემნია თავათ
სიკვდილი.
ან თუ ღმერთია სადმე ამქვეყნად, სიყვარულია, ალბათ, ის ღმერთიც.
შეკრთა ერთბაშად.
ქარი ხომ არ არხევდა ხილნარში შტოებს? მარტოობას ხომ არ უჩიოდა ბუს
მართვე სადმე?
ეძინათ ტკბილად ყვავილებსა და ბალახებს, მხოლოდ ფუტკრები გალობდნენ
ძილში, ან სიყვარული თუ მღეროდა ვაჟკაცის გულში?
ჰყვაოდნენ ბნელში ბაღის ვარდები და ხატაური გლიცინიები ისე მკაფიოდ
მოსჩანდნენ კიდევ (ვაზის მტევნები, სვეტიცხოველისა, ოსტატის ხელით ამოჭრილი
თეძამის ქვაზე!).
“სიყვარულია თავათ ღმერთი ამ ქვეყანაზე”.
მოიჩქაროდა მისკენ ლანდი რიდემოსხმული, მთვარის შუქისგან დათოვლილი
მოსჩანდა იგი.
ეს გაიფიქრა არსაკიძემ და ქალის კაბის შარიშური შემოესმა ბალახებიდან.
“აქ რად მიცდიდი, უტა?”
ეს უთხრა ქალმა.
და როცა ცხადლივ შემოესმა მისი ამო ხმა, კვლავ გაიგონა მისივე პირიდან
თავისი ლაზური სახელი, რომელსაც უკვე აღარავინ უძახოდა ამ მარტოობაში. ეს
უნდოდა არსაკიძეს, სველ მდელოზე დაჩოქილიყო, ფერხთით დავარდნოდა
სანატრელს, მას, ვინც არაფერს არ დაერიდა და ეწვია ღარიბ ოსტატს, სიყრმის
მეგობრობის გასაახლებლად.
თავი შეიკავა, საკოცნელად წაეპოტინა მის ხელებს.
დარბაზში შემოსულთ ეს შეამჩნიეს: შავი პეპლები დაფარფატებდნენ ჭაღების
გარშემო, ზედ ეხლებოდნენ ცეცხლს. ფარფლშეტრუსულნი ძირს სცვიოდნენ,
ფართხალებდნენ საწყალობლად.მღამიობებით გავსილიყო მთელი დარბაზი, თავბრუდამხვეველ ფერხულს
უვლიდნენ, დარიალებდნენ წყვილად.
რიდე მოიხსნა შორენამ.
არც მარგალიტის ქუდი ეხურა, არც ალმასების მანიაკი ეკიდა ყელზე.
არც ხატაური აბრეშუმის კაბა ეცვა, არც საწმერთული ხოხბისყელისფერი.
ფხოვური, თალხი სადიაცო ეცვა, ისეთივე სადა, როგორსაც მისი მოახლენი
ატარებდნენ ხოლმე ყოველდღე.
ფერგამკრთალი სჩანდა.
ყინცვისის ანგელოსივით მჭმუნვარე.
მხოღოდ ახლა მიხვდა არსაკიძე, რომ მისი ალმასის ქუდები, დიბის კაბები,
აბრეშუმის საწმერთულები და მარგალიტის სამკაულები, ეს ყოველივე ნიღაბი
ყოფილა თურმე, გიორგი მეფის გარყვნილ სასახლეში სახმარებელი.
და ამას იმისთვის სჩადიოდა, რათა არავის შეეცნო, რომ შორენა თავათ
წააგავდა თავის საყვარელ ნებიერას, მყვირალობის დროს საჩიხეში აწრიალებულს,
ფხოვის მთებსა და მჟავე წყალს მონატრულ ირემს.
ბუნებრივადაც მოეჩვენა თალხი სამოსიც, რადგან ეს გლოვა უფრო ამშვენებდა
მას, ვიდრე ალმასების მანიაკები და ოქსინოს ქათიბები ფერად-ფერადი.
შიშისაგან ცახცახებდა კოლონკელიძის ქალი.
ხომ არავინ არისო შენს მეტი ამ სახლში, უტა?
მიმოიხედა, ვერავინ ნახა, მხოლოდ სურათს დაადგა თვალი.
შეჰხედა, შეკრთა, რა დაინახა ღმერთთან მებრძოლი კოჭლი იაკობი.
“სხვა ვინ იქნება აქ ჩემს გარდა, - ამბობდა ვაჟი, - ნონაის სძინავს თავის
სამყოფელოში დიდი ხანია, მე და ღმერთი ვართ ამ უბედურ, ბნელ სასახლეში”.
“როგორ თუ ღმერთი, რას ამბობ, უტა?”
გაოცებული ეკითხება ვაჟკაცს დიაცი.
ისევ მიჰხედა იაკობის ღმერთს, სანთელი აიღო, ახლოს მიიტანა და მიაშტერდა.
“მელქისედეკ კათალიკოსს მიუგავს ამ ბებერს სახე. მე თავათ ვნახე იმ საღამოს,
როცა იაკობის მიერ ღმერთთან შებრძოლებას შეეხო იგი, ხოლო იაკობ შენა გგავს,
უტა!”
ოსტატი სდუმდა (ასე სჩვევია ეს ნამდვილ ოსტატს, ნიღაბს არ ახდის
არასდროს თავათ, თავის ქმნილების პირველად სახეს).
სტუმარი სელზე დასვა მასპინძელმა. გვერდით მიუჯდა.
“მე ასე მგონია, სიზმრად გხედავდე თითქოს, შორენა. რა დიდი გზა, როგორი
წამების გზა უნდა გაგვევლო თურმე, რათა ერთმანეთი შეგვეცნო ბოლოს!
მთელი ჩემი სიცოცხლე ღმერთის ძიებაში ვიყავი მე შლეგი ფხოვში,
ლაზისტანსა და ბიზანტიონში.
მხოლოდ დღეს მივხვდი, ჩემო, რომ ეს ცხოვრება არც ისე მრუდედ
წარუმართავს არსთაგანმგებელს, ყველაფერი იმისათვის შეემთხვევა ამ მიწაზე კაცს,
რათა თავის თავს და თავის ღმერთს მიაგნოს ბოლოს.
გჯეროდეს, ჩემო, საპატიო ვალია კაცისა არა გლახურ ღმერთის ძიება, არამედ
თავათ უნდა გახდეს შემომქმედ უფლის მეტოქედ”.
“რას ამბობ, უტა, მე მაშინებს შენი ნათქვამი”.
“შენ ხომ სხვა დიაცებსავით მშიშარა არა ხარ, შენ არავის ჰგავდი შენს სქესში,
შორენა, ამიტომაც უფრო ადრე მიყვარდი, ვიდრე მე შევიცნობდი თუ რა იყო ქალი და
კაცი. შენ რაინდებზე ადრე მიეახლე მეფის ავაზას.
შენ ისეთი წმინდანი ხარ, უმძვინვარესი მხეცებიც ვერ შეგბედავენ. თუსიყვარული ღმერთი ყოფილა, შენა ხარ ჩემი სიყვარული და ღმერთი თავათ.
ამიტომაც გიგულებდი თანამდგომად მარტო ბრძოლაში”.
შორენა იჯდა ტახტის ბოლოში, თავჩაქინდრული უსმენდა ვაჟს.
გაოცების ნიშანიც არ ეტყობოდა მას, ასე ეჩვენა არსაკიძეს, დუმილშიაც
შეუცვნიაო ეს ყოველივე დიდი ხნის წინათ.
მიუახლოვდა, გვერდით მიუჯდა, თავზე ხელი გადაუსვა, როგორც გაბუტულ
ბალღს მიეფერებიან ხოლმე.
ქალმა თავი აიღო მშვიდად, თავისი მჭმუნვარე თვალებით შეხედა ვაჟს.
“მეც შენსავით მარტო ვარ, უტა, - კვნესოდა შორენა, როგორც მარტოხე,
ქარისაგან დაბრიყვებული.
მე მუდამ შენთან ვიყავი, უტა, მაგრამ შენ ვერ ჰხედავდი ამას. ხან შენი
ხელოვნებით იყავი გატაცებული, ხან სიძვის დიაცებს აეკიდებოდი, ხან ნადირობდი”.
“როგორ, მე ხელი გკარი განა ოდესმე?”
“შენ ხომ გახსოვს, უტა, როცა ჭიაბერი კვეტარს მოდიოდა ჩემს დასანიშნავად,
მე გთხოვე მამიჩემის ცხენებზე შევსხდეთ, გავიქცეთ-მეთქი ღამით, ფხოვიდან?!”
“მახსოვს, მაგრამ მე ასე მეგონა, მართლაც ძუძუმტე იყავ ჩემი”.
“ახლა ვინ გითხრა შენ ეს ამბავი?”
“ფიცი მაქვს დადებული, არ გავამხილო”.
“ვიცი, ვინც გეტყოდა, მაგრამ ეს სულ ერთია”.
“შენ თუ იცოდი ეს, მზექალაი რომ ყოფილა ჩემი ძუძუმტე?”
“ვიცოდი, მაგრამ მე ამის თქმით გულის ნადებს გაგიმხელდი, არ ვარგა, როცა
გულწრფელობაში ქალი დაასწრებს ხოლმე ვაჟკაცს”.
“მაშ ჭიაბერი შენ არ გიყვარდა? მე ასე მეგონა ეს ქალწულის შიში იყო
გათხოვების წინაშე, სხვა არაფერი”.
“ქალის გაჩენაში ალბათ ღმერთი არ გარეულა, უტა.
მიჯნურს გული აურჩევს საკუთარი დიაცს, ხოლო საქმროს, მშობლები და
მდგომარეობა. ჩემთვის ორგვარი არჩევანი იყო იმჟამად.
მეფე გიორგი ან ჭიაბერი.
იგიც ვიცოდი, ჩვენი დედებიც მუდამ მათ გაჰყოლიან ცოლად, ვინც არასდროს
ჰყვარებიათ გათხოვებამდის.
მეცოდებოდა დედოფალი, ისე როგორც დიაცთაგანს შეებრალება ხოლმე
მეორე. არც სხვის უბედურებაზე აგებული ბედი მინატრია ოდესმე. სწორედ ამიტომ
შევურიგდი ჭიაბერის ცოლად გახდომას”.
“ახლა?”
სიტყვა ჩააგდო არსაკიძემ გაოგნებულმა.
“ახლა ყველაფერი გვიანაა უკვე, გვიჯობს, ნუ გავაღვიძებთ სიყრმის
სიყვარულს. გირშელი მიამბობდა, მოულოდნელად გაღვიძებული ავაზააო ყველაზე
მეტად საშინელი რამ.
მე კი მგონია, სიყრმის სიყვარულის გაღვიძება მასზე მეტია.
გირშელი თუ გიორგი? მე ვიტყოდი: არც ერთი და არც მეორე. გირშელი
საფრთხობელას მაგონებს, დათვებისათვის ყანაში დადგმულს.
გიორგი მეფემ თვალები დაუბნელა მამაჩემს, უმალ სიკვდილის ცოლი
გავხდები...
ბიძაჩემმა დაჩიმ სწორი თათბირი მითხრა, გიჯობს სადედო მონასტერს
შეეხიზნოო რომელიმეს, და ეს სწორია.
სხვა გზაც არსებობს ერთი, მაგრამ სხვა დროისთვის იყოს ამის თქმა, უტა”.არსაკიძე ფერხთით დაუვარდა, მერმე ქედზე მოხვია მკლავი და აკოცა შორენას.
სიყრმის პირველ ცოდვასავით ტკბილი იყო მისი ტუჩები...
საყვირის ხმა მოისმა მუხნარისას ციხიდან.
ქალი წამოდგა.
ეუბნება ვაჟს:
“ახლა უნდა დაგტოვო მარტო, მშვიდობით, უტა”.
ყელზე შემოეჭდო არსაკიძე ქალს.
ამო იყო მისი სუნთქვა, როგორც მიწის სურნელება ვარდობის თვეში.
“ყველაფერს შენ შეგწირავ, შენ განაცვალებ, შორენა, ჩემს გულის სისხლს, ჩემს
სუნთქვას, უკანასკნელს, ოღონდ ნუ დამტოვებ მარტო”.
ხელი გააშვებინა არსაკიძეს კოლონკელიძის ქალმა.
მტკიცედ ეუბნება:
“საყვირის ხმა ისმის ხელახალი, უკვე გვიანაა, უტა!”
XLII
მიდიოდნენ ვიწრო შუკებში, ეძინათ მთავართა სანათლოის ქოხებს.
ამძუვნებული ძაღლების ხროვა დაჯირითობდა ბნელში, მთვარე გადმოსულიყო
ღრუბლის საფარველიდან მრეში ტალებით დატვიფრული სავსებით.
შორიახლოდან მიჰყვებოდა არსაკიძე ერისთავის ქალს.
ხურსისეულ სასახლემდის რა მიაღწიეს, შესდგა, მიმოიხედა, ადამიანის სული
არ ჭაჭანებდა ირგვლივ, მივიდა, ორივე ხელები დაუკოცნა.
ემუდარა: ნუ დამტოვებო მარტო.
ზეცის რეკვასავით ამო იყო მისი ხმა.
კარგი, ხვალ საღამოს გამოვივლიო, უტა, თუ წვიმა არ იქნა, გამოგივლიო
უთუოდ. უკან ბრუნდებოდა არსაკიძე იმავე შუკებით, ძაღლი დამჯდარიყო მიწურის
ბანზე, თუჯის ქანდაკს მიაგავდა მთვარის შუქზე განჩრდილული მგელ-ძაღლის
ფიგურა, თავაშვერილი შუსცქეროდა მთვარეს, ყმუოდა მარტოსული საბრალოდ.
გააჟრჟოლა შემზარავი ყმუილის გამგონეს.
აუჩქარა ნაბიჯს. თავათაც აჰხედა მთვარეს, თავათაც ინატრა: შემეძლოსო მეც
შევყმუვლო ცას. . . . . . . . .
მთლად იისფერი ბლონდი ზედ შეჰფენოდა მნათობს, მოწითალო სხივების ძნა
ქათქათებდა ზეცის თავანში. ასეთი მთვარე ჯერ არ ენახა მას.
მიფათურებდა არსაკიძე ბნელ ქუჩაბანდში, ქენჯნიდა თავისთავს, მამაკაცური
გულარძნილობის გამო.
ბიზანტიონის სამეძავო სახლების სიბინძურე თვალწინ დაუდგა.
ბერძნის კახპები, თურქის დიაცები, ბიზანტიაში გაყიდული ლაზი გოგონები
მოაგონდა.
ბალღობიდანვე გაკახპებული, უპატრონო დედაკაცები. გული აურიეს ამ
სახეებმა. . .
და დიდი მანძილი იყო ბიზანტიონიდან ფხოვამდის, ვარდისახარი
ასრულებდა ამ სიძვის დიაცების მრავალფეროვან კრიალოსანს.
ყველას მიჰქონდა მისგან ოქროს სოლიდები, ზოგსაც ნამუსრევი სიჭაბუკის
ცეცხლისა, არც ერთი მათგანის ტკბილი მოგონება არ დარჩენია თუნდაც უმცირესიც.
ბოლოს შემოეყარა იგი, ვისაც პირველი სიყვარული უნდა რგებოდა,უკანასკნელი შეაძლიეს უკვე განწირულს და განიკითხეს არსაკიძე თავის ყმაწვილურ
შეცოდებათა გამო.
ასე გამოდის ცხოვრებაში, სიყრმიდანვე იხეტიალებს სიძვის დამრეცილ
ბილიკებზე ვაჟი, მერმე უცილოდ მას უნდა წაეპოტინოს, ვინაც ისე სპეტაკია,
როგორც თოვლი როშკას მწვერვალისა, ვინც ისე შეურყვნელია, როგორც ველის
ყაყაჩოები.
ოჰ! რა სასტიკად განმკითხველია სიცოცხლისა და სიკვდილის უფალი!
კბილი კბილის წილ, თვალი თვალის წილ, რა ფრთხილად ივლიდა დედის
კალთას მოწყვეტილი ყმაწვილი, მან რომ იცოდეს წინასწარ უმცირესი ვნების გამოც
განიკითხავს ვიღაც იქნება მას.
წვიმის წვეთები გახურებულ შუბლზე დაეცა არსაკიძეს, მიფათურებდა ბნელში,
ლოყებზე მოჟონავდა სისველე.
არა, ეს არ იყო განკითხულის ცრემლი. წვიმა თქორავდა მცირედი, უკვე აღარ
სჩანდა მთვარე, მიწისფრად გამხდარ ღრუბლების ხნულებში მარტოხელა
ვარსკვლავები ელავდნენ აქა-იქ.
მიდიოდა არსაკიძე უქუდოდ, ლოყებზე სილამე ჟონავდა, გული უტიროდა,
თვალის უპეებს უსველებდა ცრემლი კი არა, წვიმა.
“მე ბედი მაქვს ასეთი, ჩემი სიყვარული განწირულს ეკუთვნოდა მუდამ. მე ის
ფერები მიყვარდა, რომელთა შეზავება თვით მეწამლეებსა და მხატვრებსაც
გადავიწყნიათ უკვე, ისეთი ჩუქურთმები, თვით უხუცეს კალატოზებს რომ ვეღარ
გამოჰყავთ, ისეთი სამოსელი, რომლის ტარებაც უკვე არავის ეხალისება, და ახლა
ბედმა იგი შემაყვარა, ვინც ბედისაგან განწირულია”.
ამას ფიქრობდა არსაკიძე გაოგნებული.
შესდგა.
მხარი აქცეოდა.
გამობრუნდა ქუჩაბანდის ჩიხიდან.
ახლა ის მშვენიერი, ის სანატრელი დაუდგა თვალწინ.
რა ვაჟკაცური შეუდრეკელობით შესცქერის იგი თავის უმწიკვლო ცხოვრების
დასასრულს!
მშვიდი და სათნო, როგორც ქედანი ველისა.
“ერთადერთი გზა დამრჩენია, მონასტრისაკენ მიმავალი გზა, მაგრამ რომელი
მონასტერი მიმიღებს, თუ გიორგი მეფე ამას წინ აღუდგება? არც მონასტერში
დამაყენებენ განწირულს?”
ეს უთხრა შორენამ არსაკიძეს, როცა რატისეული ბაღი გადაიარეს წეღან.
ამას ამბობდა იგი, ვისაც ასეთი ფაქიზი, გული დაჰყოლია, ვისთვისაც ეგზომ
უმწიკვლო სული შთაუბერავს განგებას.
ვისი ფრჩხილის ნამუსრევად არა ჰღირს არც ყველისციხის პატრონი, არც
გიორგი მეფე და არც მისი ხუროთმოძღვარი. კიდევ არის ერთი გზა, ამის გამო
შემდეგ გეტყვიო.
არსაკიძემ კარგად იცის, რომ ეგეც ისევე ბნელია, როგორც მონასტრისაკენ
მიმავალიცა, კარებდახშულ მონასტრისკენ მიმავალი გზა.
რა თანადგომა გაუწიოს ამჟამად არსაკიძემ მას, ვინც უფრო ადრე უყვარდა,
ვიდრე შეიცნობდა თუ რა იყო ქალი ან კაცი? ფხოვში თან გაჰყვეს და მეამბოხეთა
გვერდით იბრძოლონ ორივემ?
მოაგონდა ის საშინელი ღამე კვეტარის ციხეში.
კატის კნუტივით ისროდნენ ციხის ჩარდახიდან ხევისთავებსა და ხევისბერებსზვიადი სპანი.
აქაც უეჭველი დაღუპვა მოელის შორენას.
ახლა სვეტიცხოველი?
ამ მცირე ხანში უნდა აკურთხონ ტაძარი, მეამბოხეებს მიემხოს პატიოსანი
სიტყვით დილეგიდან გამოშვებული კაცი?
თავის ვაჟკაცურ სიტყვას შეარცხვენს, გიორგი მეფე გულმძვინვარეა, თუ
ფარსმანიც შეუჩნდა, შესაძლოა დააქცევინოს კიდევაც ტაძარი.
შორენა ქალია, ყმაწვილი ქალი, მან ეს არ იცის: ომში წასვლაა სახალისო,
მაგრამ ჯერ არც ერთი, თვით გამარჯვებული მეომარი ამავე ხალისით უკან არ
მობრუნებულა.
წვიმამ მოუხშირა, მიდიოდა სავსებით გაზუზული, მაინც ეს ფიქრები
უტრიალებდა თავში.
ბოლოს მოაღწია შინ.
საშინელი გრიგალი ამოვარდა. გაიელვებდა, მოიჭრებოდნენ ცისკიდურზე
აფხორილი მთები, ისევ დაბნელდებოდა ირგვლივ, ხელი დარია ზღვაურმა ხილნარს,
კვნესოდნენ ასწლიანი ცაცხვები, ქარი დაგელავდა ბაღში, აფორიაქებდა მახლობელ
მუხნარს.
პირქვე დამხობილი იწვა არსაკიძე, წვიმა აღარ ხვდებოდა მის ღაწვებს, მაგრამ
ცრემლი, ნამდვილი ცრემლი ალტობდა თვალებსა და ბალიშს.
შეგონება :
მაინც სხვა რაღაა სიყვარული, თუ არა და ღმერთი? ღმერთი კი არა, სიკვდილი.
რადგან მას დაუმკვიდრებია სიყვარული სამარადჟამოდ, ვისაც სიკვდილის საფასით
შეუსყიდნია იგი...
*
აგრე უთქვამს ბრძენს: ავაზა ისეთი მხეცია, სიცოცხლეს იოლად რომ
დასთმობს თურმე სიყვარულისთვის.
ბახუსს მან აწოვაო ძუძუ ძევესისა და ზემელეს ძეს, ამიტომაც უყვართო
გამიჯნურებულთ ღვინო, ამადაც ეტანებიანო შეყვარებულნი სისხლსა და ღვინოს,
ავაზასავით.
... და ეს ამბავი ავაზის დღეს მოხდა.
XLIII
კონსტანტინე არსაკიძეს მთელი ღამე არ სძინებია. ყურს უგდებდა წვიმის
შხაპუნს, შიშობდა, ვაჲთუ ხვალაც არ გამოიდაროს, ვჲათუ არ მოვიდესო შორენა.
გაიხარა. როცა საწოლშივე შეაგება ალერსიანი სხივები მზემ.
მშენებლობას მიაშურა უზმოზე, მაგრამ ეს იყო, თვით საყვარელი ქმნილების
დანახვამაც ვეღარ მოჰგვარა ხალისი.
უგუნებოდ აძლევდა პასუხს კალატოზების და მხატვრების შეკითხვებს. ყველა
გაოცებული იყო იმ დღეს მისი დაუდევრობისა და გულგრილობის გამო.
წარამარა ეკითხებოდა ბოდოკია: ავათ ხომ არა ხარ, ოსტატო, ხომ არ იტკივებო
თირკმელებს?
იჯდა ქვის სახელოსნოში ოფლში გაწურული თავხელისძე. თეძამის ქვაზე
სჭრიდა ფრთოსანი ლომის ხატებას.წვალობდა მეჩუქურთმე, უმარჯვოდ ხმარობდა სატეხს. უკანკალებდა ხელი.
ლომის ფიგურა კარგად იყო ამოჭრილი სიბრტყეზე, მაგრამ ოსტატის თვალმა
ეს შეამჩნია, სწორედ ფრთები ვერ გამოჰყავდა “ქრისტიან ოსტატს”.
მოუხეშავად გამოეკვეთა ფრთები, ქვაში არ იყო გამჟღავნებული ის სირბილე,
გაშლილი ფრთისათვის ხელის შეუვლებლად რომ ეცემა ხოლმე კაცის თვალს.
გამოართვა თავხელისძეს საჭრეთელი, დაისვენეო, ძიაკაცო, მცირედი, ეს
უთხრა, თავათ დაჯდა მის ადგილს ხუროთმოძღვარი მეფისა.
სწორედ ის მცირე ღარები უნდა ამოეჭრა ზედ, ზეაშვერილ მხარს ფრთოსნისას
რომ აჩნია ხოლმე.
უცნაურად გაჯიუტდა ქვა, დაარტყამდა საჭრეთელის თავს კვერს, კვნესოდა
ლოდის ნაჭერი, უკანასკნელი ცეცხლით იგერიებდა თავს ოსტატის შემოტევისაგან
გაგულისებული ქვა, ხედავდა ოსტატი, ისეთივე უხეში ხაზები გამოჰყავდა მის
ხელში საჭრეთელს, როგორიც “მეჯადაგე ოსტატებს” სჩვევოდა ეს.
მოხუცი მეჩუქურთმეც ამჩნევდა ქვის ურჩობას და ოსტატის ხელის მოცარვას.
ოფლი გადაასკდა არსაკიძეს შუბლზე, იგიც სახოცით იწმენდდა შუბლს,
მარცხენათი კვერსა სცემდა უმოწყალოდ, მაგრამ საჭრეთელიც ეურჩებოდა მარჯვენას.
ბოდოკია მოვიდა ბედად, ჩუქურთმიანი ლოდი უნდა ჩავდგათო კარიბჭის
თავზე ერთი, კალატოზები გთხოვენო თათბირს.
გაუხარდა არსაკიძეს იდუმალ, სირცხვილს რომ გადაარჩინა ხმობამ.
ლოდი აიტანეს მშვიდობით.
გაეცალა კალატოზებს ხუროთმოძღვარი მეფისა. ნატრობდა: ნეტავ არ
მკითხავდნენ არაფერს, თუნდაც ერთ დღეს, ერთ დღეს მაინც ვეკუთვნოდეო ჩემს
თავს.
დადიოდა დარცხვენილი ოსტატი, ტაძრის გარშემო დაყიალობდა უსაზმნოდ.
ისე ათვალიერებდა კარ-ფანჯრების სამკაულებს, ფასადების ბარელიეფს,
ლავგარდანების ჩუქურთმებს, თითქოს იგინი სხვის მიერ ყოფილიყვნენ
შესრულებულნი.
როგორი უდრეკი ძალმოსილება ჰქონია მათ ოსტატს, რა ძალას
დაუმორჩილებია ლოდების უჯიათობა ასე?!
მარმარილოსთვის სიტფო უსესხებია სულს, გრანიტისათვის ჰარილესებრი
სირბილე.
ჩუქურთმებსა და როზეტებს ისეთი სილბო გადაჰკრავდა ზედ, როგორიც
სალმასურის ჯავშანს გადასდის ხოლმე, ვერცხლის ჯავშანს სამფარეშოსანს, ხანაც
აბრეშუმის ქსოვილებს რბილი და მსხვილი ზეზისაგან შემტკიცულთ.
ჭავლისებრ მღელვარება ეტყობოდა ზოგთა ზედაპირს, ისეთი ჰარმონიული,
კლაკნია ხაზები, როგორიც ვაზის ლერწმებს სჩვევიათ ხოლმე, ხვიარების კლერტოებს,
ნიამორებისა და მშვლების გადრეკილ ზურგებს, ან არადა ზღვაურის სუნთქვით
შეტოკებულ ყანებს, როცა მოდგება საღამოს ბორიო, გადაიჯირითებს ოქროს
თაველებზე, დააუთოვებს თავთუხის ზღვას.
მარყუჟიანი დეტალები, მცენარეულის სახეები ისე ფაქიზად იყვნენ
შესრულებულნი, როგორც ახლადმოსული პწკალები ვაზისა, ან ის უმცირესი, ნატიფი
ხაზები, ვაზის ფოთლებს წაღმართ მხარეზე რომ ამჩნევია (ან არადა თელის მორს,
სწორად გადახერხილსა და ცვილით გასიპულს).
ძლიერად გავლებულ, მომრგვალებულ ნახაზებს მოჩვენებითი დრეკადობა
ირმის რქებისა ზედ ემჩნევოდათ.
თვალისმომჭრელი მიმიკრიით ხიბლავდნენ მნახველს იდეალურად სწორკვადრატების კიდეებზე მიყოლებული წრეები, ყოველი მათგანი თანაბარის
სისწორით იყო შესრულებული, სხვადასხვაგვარი ჩუქურთმებით შემკულნი.
ერთად შეავლებდი თვალს?
ერთნაირი გეგონებოდათ, ხოლო ცალ-ცალკე - სხვადასხვაგვარი როზეტებით
ნაქარგი!
და მთელი მრავალკიდოვანი ბუნება სიბრტყით განფენილი სამყაროისა, ისე
ამოდ, ისე ჰარმონიულად, ისე რბილად გამოთქმულიყო ქვაზე, როგორც თავათ
ღმერთს არ მოჰგონებია მისი მოცემა.
ასე, ცვილივით მორჩილი, ვაზის ლერწივით დრეკადი, ჯეჯილის
ზედაპირივით რბილი იყვნენ ეს ლოდები ოსტატის ხელში ოდესღაც და ახლა
საჭრეთელის მონატრული, უაღრესად ნებისდამყოლი თეძამის ქვაც წინ აღუდგა
ოსტატს, ცეცხლს აფრქვევდა პირიდან და ეურჩებოდა მის მარჯვენას, ვისაც ეროსი
ჩასვლოდა გვამში.
. . . ნურავის გაუკვირდება ეს, რადგან ეროსი ზარმაცების ღვთაებაა, იგი
ნადიმებს უფრო მეტად ეტანება, ვიდრე ქვის სახელოსნოებს.
სიმთვრალეში მიუდგა მამამისი თავის ცოლს, ძევესის ბაღში ნაქურდალ
ნექტარით გალეშილი.
ამიტომაც ხხვის ვენახებსა და სხვის საცოლეებს უთვალთვალებს მუდამ ეროსი,
ნაქურდალი ღვინისა და სიყვარულისაგან გალოთებული.
ასე უკითხავად შეიპარება იგი თავათ ოსტატების გულშიაც, საყვარლისათვის
ოცნებას, ღვინის სმასა და მუსიკობას მოანატრებს გამიჯნურებულს.
*
ბოდოკიას გადააპირა ორიოდე დავალება არსაკიძემ, ჩვეულებრივზე ადრე
წავიდა მშენებლობიდან, გამოიპარა, როგორც ზარმაცი მონა.
მთავართა სანათლოის გარეუბანში, ღვინოს სვამდნენ ერთ ვენახში მეზვრენი,
შეიპატიჟეს, ყველი, მწვანილი, ახალი კიტრები მიართვეს, ხელადით ასვეს წითელი
ღვინო.
მეზვრენი ისევ საქმეს მიუბრუნდნენ, ხოლო შეზარხოშებული არსაკიძე
მცხეთიდან გავიდა, საფურცლისკენ მიჰყვა ტყეებსა და ველებს.
მიიმღეროდა მთვრალი, უცნაურ შაირებს ამბობდა მარტოხელი მგზავრი,
მღეროდა, ღაპაღუპით ჩამოდიოდა ცრემლები.
ქარი სცემდა სახეში, მიდიოდა, მიიმღეროდა, უკითხავად მოსული ცრემლი
ღაწვისთავზე ჩამოდიოდა, კარგად არ იცოდა მთვრალმა, ვინ მოჰგვარა ეს ცრემლი?
ქარმა თუ ქალმა?..
*
შეგონება :
ასეთი უგულო ვინმეა ეროსი, იგი მამაც მეფეებს დაალაჩრებს, თრიაქის სმასა
და უსაზმნო ლოთობას შეაჩვევს, ხოლო დიდოსტატებს, რომელნიც მტკიცე ხელით
აქანდაკებდნენ თეძამის ქვაზე როზეტებსა და ყურძნის მტევნებს, მეჯადგე ოსტატებს
დაამსგავსებს და გაახელებს. ბოლოს მინდვრებზე სახეტიალოდ წარგზავნის რათა
საყვარლისათვის აკრეფინოს წარმავალი ყაყაჩოები ველისა.XLIV
საღამომდის იხეტიალა არსაკიძემ ჭალებში, მზვარეში დამწვარი, ქარცემული
მიბრუნდა მწუხრისას მცხეთაში. უამრავი ყაყაჩოები და თავთუხის თაველები
მოიტანა თან.
ისევ დაიწყო წვიმა.
ჯერ ოდნავ, ოდნავ ჟინჟღლავდა, ბოლოს დაიქუხა ცამ, ელვის ლეკურები
გადაამსხვრია მწვერვალებს თავზე. სეტყვამ უწყალოდ შემუსრა ყვავილები და
ხეხილი.
მოუსვენრად დაწრიალებდა არსაკიძე, დაფეთებული უკან დასდევდა ნონაი,
უკვირდა, როგორა ძლებსო უსმელ-უჭმელი ბატონი?
როცა დარბაზში ჭაღების ანთება დაიწყო მხევალმა, არსაკიძემ დაითხოვა, წინა
ღამის უძინარი ვარ, ნუ აანთებო ჭაღებს. თავის სამყოფლოში წარგზავნა მხევალი,
თავათ პირქვე დაემხო ტახტზე, ყურს უგდებდა წვიმის შხაპუნს. ამას ფიქრობდა ამ
წვიმაში თუ მოვაო შორენა?
მოვიდოდა? რა ეთქვა მას თავათ?
ერთ სასწორზე ორი უძვირფასესი ქმნილება დაჰკიდეს.
ეს საღამო გამოარკვევდა რომელი მათგანი გადასწონიდა:
სვეტიცხოველი თუ შორენა?
ორივენი ერთსა და იმავეს მოითხივდნენ მისგან: სიცოცხლეს.
განა მარტო სიცოცხლეს მოითხოვდა ქალი? ვაჟკაცური სიტყვის გატეხას,
პატიოსნების და ოსტატობის ნაყოფს უძვირფასესს.
მხოლოდ ახლა ეკითხებოდა იდუმალ თავისთავს:
ხომ არ ეწადა, წვიმას არ გადაეღო, შორენა არ მოსულიყო, არ მოსულიყო არც
დღეს, არც ხვალ და არც არასოდეს, არც არაფერი ეთქვა მისთვის იმ “მეორე გზის
გამო?”
ხედავდა არსაკიძე, ეს გზა ისევე უიმედო იყო, როგორც ყოველი, შორენას
წინაშე მდებარე გზა.
ვთქვათ, ნებას დაჰყოლოდა არსაკიძე, არც ისე იოლი იქნებოდა მცხეთიდან
გაპარვა.
ფხოვში დაწყებული მოძრაობა ზვიადის მსტოვარებს არ გამოეპარებოდათ.
მეფე გიორგის უთუოდ მიჩენილი ეყოლებოდა ერისთავის ქალისათვის
მზირები.
დღისით ვინ გაუშვებდა ორ ცხენოსანს მცხეთიდან? მწუხრი დადგებოდა თუ
არა, იკეტებოდა ციხეების კარები.
მოაგონდა მცხეთაში განაგონი: გადაცმული მამამზე ერისთავის შეპყრობის
ამბავი.
იგიც იცოდა არსაკიძემ, ფხოველებს შორისაც რომ არ იყო თანხმობა: მუროჩი
ქალუნდაური და უშიშა ღუდუშაური ებრძოდნენ ურთიერთს იდუმალ.
თალაგვა კოლონკელიძეს დროებით უჭერდნენ ხევისბერები მხარს.
დაამარცხებდნენ ზვიადის ლაშქარს? მეორე დღესვე თავს წასჭრიდნენ
თვალდამწვარ ერისთავს, რადგან გიორგი მეფისადმი სიძულვილი აერთებდა
ხევისბერებსა და ხევისთავებს მასთან.
როგორც გამარჯვების, ისე დამარცხების შემდეგ უთუოდ აირეოდა მონასტერი,
ორივე შემთხვევაში უცილო დაღუპვა მოელოდა შორენას.
ძაღლის ყეფა შემოესმა ამ ფიქრში გართულს.წამოვარდა. კიბე ჩაირბინა.
სანადირო ტყავკაბა ეცვა ერისთავის ასულს, კვერნისა. ტარსიკონის წაღებიც
დასველებოდა წვიმაში, სავსებით გაფითრებული შემოვიდა დარბაზში.
გახადა ტყავკაბა, ქუდი მოხადა.
ხატაური შავი აბრეშუმის სამოსზე გადმოიღვარა გამოხურვებული ოქროსფერი
თმა.
მოწყენილი სჩანდა, სავსებით უმწიკვლო ბუნებას ამხელდა მისი უმზაკვრო და
ნათელი თვალები.
გონების წარმღები იყო მისი პირი, ბროწეულის ყვავილის ფერი, ოდნავ, ოდნავ
გაბუტული ზემო ტუჩი საყვარლად აბურცვოდა გულნაწყენ ბავშვის ბაგესავით.
წვიმის წვეთები მიშხეფებოდა ღაწვებზე, მაგრამ ამ მშვენიერი სახის მნახველი
ან როგორ იფიქრებდა ოდესმე, ცრემლებს თუ დაესეტყვა თვალმშვენიერი, ან ეს
ლოყები, ძველთაძველი სპილოსძვლის ფერისანი?
და რა საშინელი იკო არსაკიძისათვის მხოლოდ წარმოდგენა იმისა, რომ ეს
სანატრელი, ეგ ძვირფასი არსება უღვთოდ გაეწირა ბედს.
ეგეც იყო, ეს განწირულება მომეტებულის სხივით მოსავდა არსაკიძის თვალში
მას, რადგან კონსტანტინეს ყოველივე განწირული უყვარდა ბუნებით.
არსაკიძე მიეახლა, აკოცა შუბლზე, მეორე მხარზე შემოხვია მარჯვენა, მაგრად
მიიკრა და აკოცა ყვრიმალში. ჰარილესავით რბილი იყო მისი სხეული, მისი სუნთქვა
ამო, როგორც ზაფხულის ჰაერი ვენახებში, როცა ფშატი ჰყვავის ხოლმე ვაზებსა და
ყაყაჩოებს შორის.
“რა ძლიერი ყოფილხარ, უტა!”
ეუბნება შორენა.
“ძლიერი მანამდის ვიყავ, სანამდის შენი სიყვარული დამათრობდა,
საყვარელო”.
ეს უნდოდა ეთქვა ვაჟს, მაგრამ არა უთხრა რა, რადგან იცოდა, რომ უძლურება
არ უყვართ დიაცებს.
“თუმცა რა, შენ ხომ მოქანდაკე ხარ, უტა, სხვას ვის უნდა ჰქონდეს უფრო
ძლიერი მკლავი, ვიდრე მოქანდაკეს, ქვასთან მებრძოლს!”
“კარგი იქნება, ჩემო, უძლიერესი მკლავი მართლაც ხელოვანისათვის მიეცა
განგებას, მაგრამ ჩვენზე უფრო ძლიერი მკლავები,საუბედუროდ, სხვებს ასხია
მხრებზე”.
მოუწონა ქალს ხატაური ფარჩის სამოსი შავი.
“ვინძლო ხარაჩოდან ჩამოვვარდე, ჩემო, ან მორიელებმა დამგესლონ ამ
უბედურ სახლში, მაშინ ამ შავი კაბით მოდი, ეს დალალები დაიშალე თავთუხის
თავთავების ფერისა და ასე მიტირე, იცოდე”.
“რა მორიელები? რას ამბობ, უტა?”
“არაფერია, ეს ვიხუმრე მხოლოდ - რატისეულ სასახლეში მორიელებს რა
უნდა?!”
ეს უთხრა და დაამშვიდა ქალი.
მერმე ხელახლა შემოხვია მხარზე მარჯვენა, ახლა უფრო სათუთად, ტახტთან
მიიყვანა და დასვა ზედ, აიღო ყაყაჩოებისა და თავთუხის თავთავების კონა, ფეხქვეშ
დაუყარა სანატრელს და უამბო საზმარი.
იგიც უთხრა: როგორც კი სვეტიცხოველს მოვათავებ, ის სიზმარი უნდა
დავხატოო უცილოდ.
“მე ვეღარ ვნახავ, სამწუხაროდ, იმ სურათს! “მშვიდად, ნაღვლიანად ამბობს შორენა.
ახლა ხარაჩოების გამო აწრიალდა ქალი:
“რას დაბობღავ ამ ტიალ ხარაჩოებზე, უტა, ერთხელ ძლივს გადარჩი
სიკვდილს, ხომ დაასრულე ტაძარი, აკი?”
მცირე ხნის შემდეგ დასძინა:
“მეფე გიორგი და მელქისედეკ კათალიკოსი ისეთი გულბოროტი ადამიანებია,
სულ ერთია, მაინც არ დაგიფასებენ ღვაწლს”.
“განა მეფისა და კათალიკოსის წყალობის მოლოდინში შევალიე
სვეტიცხოველს ჯანი?
მე ჩემი ხელოვნება სიცოცხლეზე მეტად შემყვარებია, ჩემო, ამიტომაც
განწირული მაქვს თავი”.
“მაშ შენ სიცოცხლე ქვაზე ნაკლებად გყვარებია, უტა?”
“განა ქვაა სვეტიცხოველი, ჩემო? ქვაყოფილია იგი ამჟამად. უფრო უკვდავი,
ვიდრე ასიათასი მოკვდავის სული”.
“მაინც სვეტიცხოველი გირჩევნია შენ ყველაფერს, უტა”.
არსაკიძემ იგრძნო, იჭვნეულობდა ამ ტაძრისადმი ქალი.
ახლა ორივე მკლავი შემოხვია ტანზე მაგრად, მაგრად მიიკრა მკერდზე, აკოცა
კისერზე სწორედ იქ, სადაც მანიაკის მარგალიტები ჰკოცნიდნენ დღენიადაგ შორენას.
ჩურჩულით ეკითხება:
თუ გიყვარვარო, ჩემო?
კოლონკელიძის ქალმა თავისი ზღვისფერი თვალები შეავლო სიყრმის
მეგობარს, ვაჟი შეეცადა ამ კითხვის პასუხი ამოეკითხა მათში, მაგრამ ისე
დაბინდული ეჩვენა ეს თვალები როგორც ნაავდრალი ზღვა.
თავი ჩაჰქინდრა არსაკიძემ. ქალი უსიტყვოდ მიუხვდა მოწყენის შინაარსს,
თავზე ხელი გადაუსვა ვაჟს.
შეკრთა არსაკიძე, მეხის ნაპერწკალივით დაუარა სხეულში ამ ხელისაგან
მოგვრილმა ჟრჟოლამ. ისევ თვალებში ჩაჰხედა შორენას და ეუბნება:
“მე ღირსი არა ვარ ვისმეს რომ ვუყვარდე, ჩემო, შენ მართალი ხარ, სიძვის
დიაცებს დავურიგე შენდამი სიყვარული, გაძარცვული დაგიბრუნდი სხვათა
ქვეყნიდან, სამშობლოშიაც მფლანგველი დავრჩი, უსასტიკესად დამსაჯა ამიტომაც
ბედმა.
მფლანგველებს ასეთი ბედი ეწვევა მუდამ, სხვის საუნჯეთა მპარავნი
საკუთარსაც ვერ შეირჩენენ.
განგებას ასე დაუთქვამს ჩემთვის, თავათ მიყვარდეს, მაგრამ სამაგიეროს არ
ვეღირსო არასოდეს.
შენ რომ კარგად მყავდე, შენი ცხოვრება დაწყობილი მეგულებოდეს, ალბათ
მეყოფოდა სულგრძელობა და ამასაც შევჯერდებოდი, მაგრამ შენ საფრთხეში გიდგას
ფეხი და ამიტომაც მომეძალა შენდამი სიყვარული, ჩემო”.
ქალი აილეწა.
უჩემოდ ვინ გაგაცნოო ჩემი საიდუმლო, უტა? ვარდინახსრი რომ არ ყოფილაო
შენთან?
ვაჟმა დაამშვიდა შეშფოთებული, თვალით არ მინახავსო, რა ხანია,
ვარდისახარი.
“ხომ გახსოვს, თქვენსას რომ ვიყავი იმ საღამოს, დასძინებოდა ხათუთაის,
მხევალს, ამიტომაც, უნებლიედ ვისმინე, რაც ხევისბერებს შენ უთხარი, ჩემო”.
შორენამ თავი ჩაჰქინდრა, მერმე თვალი გაუმართა კონსტანტინეს:“მე ამისთვის არ მოვსულვარ, უტა არც მსხვერპლს მოვითხოვ რაიმეს შენგან.
უთქმელადაც ვიცი. შენ ვერც შესძლებ ამას. მეც უანგარო ვარ ჩემს გრძნობაში მუდამ,
ჯერ არავინ მყვარებია ამქვეყნად იმისთვის, რომ სამაგიერო მოეზღო ვისმეს.
ახდილად გითხრა? ეგეც კარგად მესმის - შენსა და ჩემს შორის რა მაღალი
კედელი აღუმართავს ბედს. შენი სვეტიცხოველის სიმაღლე ქვის კედელი, უტა”.
“მე ასე მგონია, ჩემო, შენმა სიცოცხლემ რომ ეს მოითხოვოს, მე საკუთარს
იოლად დავთმობ, იცოდე”.
ქალმა შეხედა, არსაკიძემ უსიტყვოდ შეატყო: დიაცმა ირწმუნა ეს. “შენმა
ბედნიერებამ თუ მოითხოვა, სვეტიცხოველსაც გავსწირავდი, ალბათ”. ეს “ალბათ”
გულზე ეცა ქალს, ხოლო ამ სიტყვების მთქმელს გულის კუნჭულში, სადღაც გაუელვა
აზრმა: ეს ვერ არისო სავსებით სწორი.
შორენას თვალებშიც იგივე ამოიკითხა ვაჟმა.
“... მაგრამ უმთავრესი მაინც ეგაა, - სხაპა სახუპით წამოაწია სიტყვა უკვე
თქმულს. - ადამიანებს ასე ჰგონიათ, როცა ერთ უსამართლობას მეორეთი ცვლიან,
მდგომარეობის შეცვლა მოუტანდეს თითქოს მათ შვებას.
მე არც გიორგი მეფის მეხოტბე ვარ, არც მელქისედეკ კათალიკოსის
მგალობელი. მაგრამ არა მგონია, შვიდმა ხევისბერმა უფრო მართებული კანონები
შეჰქმნან ამჟამად, ვიდრე თუნდაც ერთმა გულბოროტმა მეფემ.
ჩემდა თავათ მე ვემორჩილები იმ წყობილებას, რომელიც წილად ერგო ჩემს
ხალხს და არც ერთი ერი იმის უკეთესის ღირსი არაა, რაც მას დაუმყარებია თავათ. -
ამიტომაც ხვალ რომ ბერძნები ან სარკინოზები შემოეწყონ საქართველოს ციხეებს,
მოქანდაკის საჭრეთელს განზე გადავდებ და ხმლით შევებრძოლები მტერს.
ყოველი კაცისათვის სანატრელი წყობილება ჯერაც არსად დამყარებულა, ჩემო.
თქვენს ხევისბერებს ჯერაც ცხვრის სუნი უდით და შენ ხომ იცი, ფარას თუ
ყოჩი არ წარუძღვანე, კბოდეზე გადასცვივა სულელი ცხვარი.
შენი სიტყვები მკაფიოდ მესმოდა ღია კარიდან. ჩემისთანანი თუნდაც ათასიც
წამოგეხმარონ და ვაჯობოთ კიდევაც ზვიადის ლაშქარს, მეორე დღესვე იგივე
დატრიალდება ფხოვში, რაც კვეტარის ციხეში მოხდა იმ ღამეს.
ერისთავი უსინათლოა, შენ ქალი ხარ, ხევისბერები და ხევისთავები დაერევიან
ურთიერთს, ამასობაში გზებიც გაიხსნება, ზვიადის ლაშქარი მოვა ხელახლა, დიდსა
და მცირეს გაჟუჟავენ, იცოდე”.
ორივე იდაყვი მუხლზე დაებჯინა, ხელისგულები სახეზე შემოედგა,
ბავშვივით უსმენდა არსაკიძეს დიაცი. მერმე წამოდგა, აუღელვებლად, მშვიდად
ეუბნება ვაჟს:
“შენ ხომ იცი, უტა, ხანდახან გონებაა დახშული, ხანაც გულისკარია ღია. შენი
ნათქვამი სწორი იყოს ეგების, მაგრამ მათთვის ჩემი გული დახურულია.
მე სიტყვა მივეცი ხევისბერებს უკვე, წყაროს თვალის წმ. გიორგის დღეობაზე
ფხოვში ვიქნები და იქ დაველოდები-მეთქი ზვიადის ლაშქარსა და სიკვდილს.
მე არ მოვსულვარ შენთან, რათა თანადგომა რაიმე გთხოვო, დიდი ხანია, რაც
ჩვენი გზები გაჰყარა ცხოვრებამ. არც მე მაქვს უფლება შენგან მოვითხოვო თავდადება,
რადგან არც მე გამიწირავს შენთვის ყველაფერი.
მე რომ ჭიაბერის საცოლე არ გავმხდარიყავ, გონს მოსვლა დამეცლია შენთვის,
მეცადა, ვიდრე შემთხვევის ძალით, შენც გაიგებდი, რომ არა ხარ ჩემი ძუძუმტე, მაშინ
უფლება მექნებოდა შეთვის მეთქვა: ადექი, გავიპაროთ მცხეთიდან და ჩავუდგეთ-
მეთქი სათავეში ფხოველთა ამბოხს.
მეც იგივე მომიზღო განგებამ, არც მე შემძლებია ყოველივე გამეწირასიყვარულისათვის, და ამიტომაც მეც შენსავით დავისაჯე, უტა:
ეგეც იცოდე, არავინ ისე არ ისჯება ამ ქვეყანაზე, როგორც იგი, რომელიც
ყოველივეს არ შესწირავს თავის სიყვარულს.
ასეთნი მუდამ მარტოკანი დარჩებიან ამ ქვეყანაზედ და არავინ ისე საცოდავი
არაა, როგორც მარტოსული, უტა”.
გააოცა ამ სიტყვებმა არსაკიძე.
წამოდგა, ისევ შეჰხედა შორენას.ქალი კი არა, ღმერთი მეტყველებდა მის
მშვენიერ, ბროწეულის ყვავილისფერ, ბავშვურ ტუჩებიდან...
მერმე მოეხვიენ ურთიერთს, დიდხანს კოცნიდნენ ერთმანეთს, კოცნიდნენ
კვეტარში გატარებული სიყმაწვილის მოსაგონებლად, გაცდენილი ბედნიერების,
დაკარგული დღეების, უსიყვარულოდ გატარებული წლების, სხვისთვის
გაფლანგული ტანჯვის სამაგიეროდ, მერმე ისევ შემოესმათ საყვირის ხმები
მუხნარისას ციხიდან. და შორენა ეუბნება:
“ახლა უკვე გვიანაა, უტა”.
ისევ გადაიარეს ბაღი, განცალკევებულად მიჰყვნენ ბნელ შუკებს, ხურსისეული
სასახლის ჭიშკართან რა მიაღწიეს, შორენამ ეს უთხრა კონსტანტინეს:
“წასვლის წინა დღეს კიდევ გნახავ, უტა”.
როცა შინმობრუნებულმა ჭაღები ჩააქრო არსაკიძემ, გაახსენდა მღამიობების
გამოდენა რომ დაავიწყდა.
მოუსვენრად ტრიალებდა იგი საწოლში, წრიპინებდნენ მღამიობები,
კუთხეებში ფაჩუნობდა რაღაც.
ძილი არ ეკარებოდა ვაჟს, გვერდს იცვლიდა, ხანაც ბალიშს, პირქვედამხობილი
იწვა ბნელში და ნატრობდა:
“სად დაიკარგნენ ის წყეულები, გამოძვრნენ ბნელი ნაპრალებიდან და
დამგესლონ ცეცხლისფერმა მორიელებმა ბარემ”.
XLV
ნასმურევზე ირმის ბღავილმა გამოაღვიძა მეფე. მესაწოლემ იდროვა, ახალი
ამბავი ამცნო.
ეზოსმოძღვარი ამროსი კვდებაო.
წარბები მოღუშა უჟმურად. წაიბუტბუტა მხოლოდ:
“აღხოცენინ უფალმან ბაგენი მზაკვარნი და ენა დიდად მეტყველი!”
ეს სთქვა, კედლისკენ პირი იბრუნა და განაგრძო თვლემა.
გირშელს ფილადელფოს ბერი მკურნალობდა. ყოველ დილით ტლეებს
ადებდა წყლულზე, სწორედ მისგან გაიგო: ჟამმა იმსხვერპლაო ეზოსმოძღვარი.
შეშფოთდა ყველისციხის პატრონი ფრიად.
მას ეგვიპტეში ტყვედყოფნის დროს ორგზის ჰქონდა ჟამიანობა განცდილი:
პირველად ქარავნებმა გაავრცელეს იგი ქაიროში, ხოლო მეორე ჯერ,
ჰინდუსტანის გემებიდან გადმოცვენილმა ვირთხებმა მოსდვეს ჭირი ხალიფატის
ქალაქებს.
მათვე შეიტანეს ჟამი იმ ციხეში, სადაც სამი ათასი ბერძენი და ხუთასი
იბერიელი ტყვედ ჰყავდა ხალიფას.
ამ ციხეში სახვეტად იყო რწყილი. სიცოცხლე ჰქონდათ მობეზრებული ტყვეებს.
რწყილებმა აითვისეს ჟამი. ერთ თვეში სავსებით მოისრნენ ბერძნები, ხოლოიბერიელთაგან მხოლოდ ცხრა კაცი გადაურჩა სიკვდილს.
მერმე ის იყო ჯარები და მალემსრბოლები შეენაცვლნენ რწყილებსა და
ვირთხებს, ანტიოქიას, სირიასა და ირანში გადატყორცნეს ჟამი.
ამჯერად ასე ვარაუდობდა გირშელი: ალბათ ტფილისის საამიროში
წარმოგზავნილი არაბული ჯარები შემოიტანდნენო საქართველოში ამ სენს.
თუმცა ავაზის მიერ დაკბილული მხარი ჯერაც არა ჰქონდა მოშუშებული,
მაინც უთენია წამოვარდა ერისთავი, გულმოდგინედ დაჰკითხავდა ბერს:
“რწყილს ხომ არ უკბენია ამროსისათვის, მამაო ფილადელფოს?”
“რა მოგახსენო, არ ვიცი, ერისთავო ბატონო”.
“გულისრევა ხომ არა ჰქონია, თუ იცი?”
“არც ეგ ვიცი, ერისთავთ-ერისთავო, ბატონო”.
“სად გაუჩნდა სვირინგები თავდაპირველად?”
“იღლიის ქვეშ, თუ არ ვცდები, ბატონო”.
შეშფოთდა ამის გამგონე გირშელი:
“ჟამი ყოფილა უეჭველად, ფილადელფოს მამაო, რამოდენა იყო პირველი
სვირინგი?”
“დაფნის ფოთლისოდენა, ბატონო”.
“შენ ხომ არ მოგინახულებია ავადმყოფობის დროს ხუცესი?”
“ერთხელ ვინახულე, ერისთავო ბატონო”.
ეს გაიგონა თუ არა გირშელმა, დაცოფილივით უკუიქცა, ეუბნება ბერს:
“აწი არ შემოხვიდე, მამაო ფილადელფოს, ჩემთან”.
კარებამდის მიღწეულს მიაძახა გირშელმა: მერემეთუხუცესი აქ მოვიდესო
ახლავე.
მერემეთუხუცესმა ვეღარ იცნო ყველისციხის პატრონი.
საერთოდ დინჯი და უშიშარი რაინდი უცნაურად აეცუნდრუკებინა შიშს.
თავჩაქინდრული დაწრიალებდა დარბაზში. დაბაჯბაჯებდა ჯაჭვით დაბმული
დათვივით. უცნაურად ბუყბუყებდა შეშფოთებული.
ჯერ ეს უამბო მერემეთუხუცესს, თუ რა საშინელი სენია ჟამი, ორგზის ბეწვზე
ეკიდა ეგვიპტეში ჩემი სიცოცხლე, ლამის იყო არ მიმსხვერპლა წყეულმა,
სარკინოზებს რომ არ გამოვქცეოდი, უთუოდ მომკლავდაო მეც.
ბოლოს ჭირის ამბავი შესწყვიტა ანაზდად, ასე უბრძანა: დაუყოვნებლივ
მორეკეთო იალაღიდან ცხენები. ახლავე გააღვიძეთ ჩემი აზნაურები, ამ წუთში
მომგვარეთო ჩემი ცხენები.
გიორგი სწორედ იმ დილით უნდა წასულიყო უფლისციხეს დედოფლის
ჩამოსაყვანად მცხეთაში, მაგრამ სამი დღით გადასდო ეს საქმე, რადგან იცოდა:
მცხეთელებს შეაშფოთებდა მისი წასელა უთუოდ.
უწინარეს ყოვლისა შორენას მისწვდა მისი ფიქრი ამ წუთში.
განაგონიდან იცოდა მეფემ თავდაპირველად ღარიბებს დაერეოდა ჟამი,
ხურსისეული სასახლე ღარიბების უბანში იმყოფებოდა სწორედ.
ერთი გაიფიქრა: სასახლეში გადმოეყვანა შორენა და გურანდუხტი დროებით,
მაგრამ დედოფალი და კათალიკოსი გაახსენდა მყისვე, შეუძლებლად მიიჩნია ეს.
მესაწოლე დატუქსა სასტიკად: რად არ მამცნე, ჟამმა თუ მოჰკლაო
ეზოსმოძღვარი?
შეშფოთებული მოსახლეობა ფეხზე დააყენა ჟამმა, სახელოსნოებიდან,
მონასტრებიდან და ციხეებიდან გამოცვივდა ხალხი. მონები, ბერები და მონასპები
მოსდებოდნენ ქუჩებსა და მოედნებს.დროული კაცების რჩევით დიდი და მცირე ნადირობდა ვირთხებზე.
სარდაფებში, ხვიმრებში ასხამდნენ მდუღარეს. რწყილების წამალი არავინ იცოდა,
ამიტომაც ვერაფერი დააკლეს ამ მწერებს.
სადილადაც არ მოიცადა გირშელმა.
ნუ მიხვალო, ემუდარებოდა გიორგი: ჯერ მონებსა და ღატაკებს დაერევა
სახადი, სასახლეში რა უნდაო ჟამს?
გიორგისაც ეს აფიქრებდა სწორეთ: მთავართა სანათლიოს რომ მოელოდა
უმეტესი საფრთხე, სწორედ ამ უბანში შეჰყროდა ვიღაც მეხამლეს იგი. ჟამიანის დედა
გამოვარდნილიყო
ქუჩაში,
ეზოსმოძღვარი
დაულანდავს,
გზადგავლილი
შემთხვევით.
შევედრებია: აზიარეო ჩემი მომაკვდავი შვილი.
შებრალებია ეზოსმოძღვარს მოხუცი.
იმ დღესვე მომკვდარა მეხამლე, მეორე დღეს გააცია თურმე ამროსის. ხურვება
ჰგონებია მკურნალს.
მასპინძლის მოვალეობა მოითხოვდა შეჰპატიჟებოდა გიორგი გირშელს.
გულში უხაროდა კიდევაც მისი წასვლა ამჯერად. განა თუ მარტოოდენ წასვლა?
ყმაწვილივით ხარობდა მეფე, ეს მეორეჯერ რომ აჯობა გამბედაობით თავის
დეიდაშვილს იმ დღეს.
თუ აღრენილ ავაზას ვერ მიეახლა ხმლის გაუშიშვლებლად რაინდი, გასაგები
იყო ეს, მაგრამ მთავართა სანათლიოს რწყილებს რომ გაექცა მრავალნაცადი გმირი, ეს
ღიმილს ჰგვრიდა მეფეს.
ახელებდა ამის გამო ყველისციხის პატრონს გიორგი.
უკვე ხუმრობის გუნებაზე აღარ იყო გირშელი. აღარც საცოლე გახსენებია,
დარწმუნებული იყო, რწყილები იქნება იმ უბანში უთუოდ. მხოლოდ მეფეს
გამოეთხოვა ერისთავი, ამალიანად წავიდა მცხეთიდან.
რა თქმა უნდა, გულისგარეთ მსჯელობდა მეფე გიორგი ასე, ვაჟკაცობის
საქმეში ჩახედული იყო თავათაც ფრიად.
კარგად იცოდა, რომ ამქვეყნად არც რაინდია ისეთი, რომელსაც რისამე წინაშე
შიში არ ეგრძნოს ოდესმე, არც თუ ბრძენია სადმე, ერთხელ მაინც სისულელე არ
ეთქვას.
თავათ მასაც მრავალგზის გაუოცებია ბრძოლის ველებზე მტრებიც, მაგრამ თუ
გირშელს ავაზებისა და რწყილების ეშინოდა, გიორგი ცახცახებდა გველებისა და
ცოფიანი პირუტყვის წინაშე.
გველებისაგან დაშინებულს იფნისა და ხვიარის ფესვებიც აფრთხობდა ხოლმე
ნადირობის დროს, მუდამ გველები ესიზმრებოდა, იტანჯებოდა ამის გამო ძილშიაც.
ცოფიანი ძაღლებისა უფრო მეტად ეშინოდა გიორგის, ვიდრე ბიზანტიურ
ლოდსატყორცნებისა ომში.
უბრალო მყეფარსაც რომ შეეტია მისთვის, მყისეე ხმლის ვადაზე იტაცებღა
ხელს. განა თუ მარტო ძაღლებისა? ცოფიანი პირუტყვისა საერთოდ.
ფარსმან სპარსი ათასგზის ჰყავდა დაკითხული: კამეჩი თუ გაცოფდებაო, ან
ცხენი, ან ხარი, ან მგელი?
ერთხელ ასეთი ხუმრობაც შეაპარა ფარსმანმა მეფეს:
ყველაზე მეტად საშიშარი ცოფიანი ძროხააო ამქვეყნად.
მიუხვდა გიორგი მყისვე: “თევზისფერ ძროხას” რომ გულისხმობდა ფარსმანი,
ცოქალას, ხარჭაყოფილს მეფისას, მაგრამ ეს თავხედობაც აპატია მოხუცს.
როცა სპასალარი შემოვიდა დილა ადრიან, ღიმილით ეუბნება გიორგი:მთავართა სანათლიოს რწყილებს გაექცაო ყველისციხის პატრონი.
“შენ რა გგონია, ზვიად, სარკინოზებს როდი გაქცევია გირშელი, არამედ
ეგვიპტურ რწყილებს”.
ზვიადს არ უყვარდა გირშელი, იქედნურად გაიცინა თავათაც. ესა სთქვა
მხოლოდ:
“მე მუდამ გაზვიადებულად მიმაჩნდა მისი გმირობის ამბები, მეფევ ბატონო,
წინათაც”.
საგანგებო ღონასძიებანი დაადგინეს იმავე დილით მეფემ, მიტროპოლიტმა,
სპასალარმა და განმგეთხუცესმა.
აქიმები და მკურნალები ახმობინეს, მალემსრბოლი უფლისციხეს აფრინეს.
დედოფალს ამცნეს, ჯერჯერობით არ ჩამობრძანდეთო მცხეთაში.
თურმანიძე დაიბარეს თმოგვის ციხიდან სასწრაფოდ.
ფარსმანი აწვევინა მეფემ, მაგრამ არ გამოცხადდა “შანდლების ქურდი”, ავადა
ვარო, შემოთვალა, ქუჩაშიც არ გამოდიოდა გაპანღურების შემდეგ.
ბრძანება გასცეს: ქალაქს გარეთ წაეღოთ, საკირეში დაეწვათ ამროსის ცხედარი.
ციხისთავებს მიუთითეს: დაუყოვნებლივ აღეკვეთათ ჯარების მიმოგზავნა
ციხეებს შორის, არც ქარავნები შემოეშვათ მცხეთში, დღისით და ღამით, დაეგმანათ
ციხეებისა და გოდოლების კარები.
მუხნარისას ციხისთავი დილეგში ჩააგდეს, რადგან სამი დღის წინად ერთი
მონასპა მოეკლა ჟამს, ასისთავს არ გაუმხელია ეს ამბავი, ქრისტეანული წესით
დაუმარხავთ მიცვალებული.
მკურნალებს დაევალათ: სასტიკად ედევნებიათ მოსახლეობისათვის
თვალყური. თუ სადმე ჟამი თავს იჩენდა, მყისვე “ჟამიანების ფარდულში”
გადაეგზავნათ, თუნდაც “საეჭვონი”, მიცვალებულნი სამოს-საგებიანად დაეწვათ
ცეცხლში. ჭირიანის სახლები გამოეკეტნათ, ვირთხები და რწყილები შეემუსრათ
შეძლებისამებრ.
მონასტრების წინამძღოლებს უბრძანეს: მეროჭიკე ბერები არ შეეშვათ
საოსტიგნოებსა და სენაკებში, სხვა მონასტრებთან მისვლა-მოსვლაც აღკვეთილიყო,
სისუფთავე დაეცვათ ყველგან.
ბაზრების უფროსებსა და სავაჭროების მეთვალყურეთ ხილისა და მხალეულის
გაყიდვა ააკრძალვინეს.
თავის ოქროსფერ ულაყზე შეჯდა მეფე, ამალიანად დადიოდა მოედნებზე,
ეჩვენებოდა ცისქვეშ გამოცვენილ ხალხს. ათვალიერებდა ციხეებს, მონასტრებს და
სახელოსნოებს, ამშვიდებდა დიდსა და მცირეს.
ასე არწმუნებდა მოსახლეობას: ვერ მოგვერევაო ჟამიც.
როცა ხურსისეულ სასახლესთან გაიარეს მეფემ და მისმა ამალამ, გიორგიმ
შენიშნა: შეკაზმული ცხენები დაჰყავდათ ეზოში მონებს. “ვისია ეგ ცხენები?”
ეკითხება მერემეთუხუცესს.
“კოლონკელიძეს გამოეგზავნა ექვსი ცხენი ოჯახობისთვის, მეფევ ბატონო”.
აივნისკენ თვალი გაექცა გიორგის. მხევლები დაქოთქოთობდნენ მხოლოდ.
დილა მშვიდობისა უსურვა თავის გულისმიჯნურს იდუმალ, შენს მაგივრად მე
შემეყაროსო ჟამი, ეს გაიფიქრა და დეზი ჰკრა ოქროსფერ ულყს. გადაიჯირითეს
მოედანზე მხედრებმა.
აყმუვლდნენ ბანებზე დაყუნცული ძაღლები მთავართ სანათლოის შუკებში...
XLVIმორიელების წინაშე შიში გადაავიწყა ჟამიანობამ ნონაის. მოსვენებას არ
აძლევდა არსაკიძეს მხევალი. მდუღრავდა დგამს, ნოხებს, ფარდებს და დოშაკებს.
მდუღარეს ასხამდა სარდაფებში, ჭუჭრუტანებში, ღრუებში. ვირთხები და რწყილები
ელანდებოდა ყველგან.
ჩამოეკიდა პატრონს: სამუშაოზე ნუ მიხვალო, ბატონო, ღარიბ ხალხს
ემტერებაო ჟამი, თავს ნუ გადააყოლებ უფლის სახლს, ღმერთს ბევრი აქვს ეკლესიები,
ვენაცვალე მის მადლს, ხოლო საწყალობელ დედაშენს შენზე ამოსდისო მზე.
ბოდოკია გზაზე დაუხვდა არსაკიძეს: სამას ლაზს უარი ეთქვა სამუშაოზე:
ლაზების მაგალითს აჰყოლოდნენ სამცხელები, ბოლნისელები და ბერძნები.
ჟამისაგან მოვისრებით მაინც, ბარემ მოსვენებული შევეგებოთო სიკვდილს.
სახელოსნოები დაეგდოთ, ხარაჩოებიდან ჩამოსულიყვნენ. ტაძრის ჩრდილში
წამოწოლილიყვნენ მონები, ფანდურს უკრავდნენ, მღეროდნენ ზოგნი. მოხუცებს
გარს მოსხდომოდნენ ჭაბუკები. აამბობინებდნენ ჟამიანობის ძველ, ამბებს.
არსაკიძე რა დაინახეს, წამოიშალნენ, მონები, კალატოზები და ზემდეგები
გამხნევდნენ.
ლაზები გარს შემოერტყნენ თვისტომს.
“ლაზებო, - მიმართა არსაკიძემ ბრბოს, - მართალია, ჟამიანობა დაიწყო, მაგრამ
გახსოვდეთ, ჟამის საფრთხე ყველას გვიქადის, ხომ ხედავთ. მეც თქვენთან ვარ
განსაცდელის ჟამს, ლაზებო. სიკვდილი ისეთი რამეა, უჟამოდაც არ აგვცდება,
იცოდეთ, რადგან არავინ იცის, როდის გვეწვევა იგი. ხომ ხედავთ, რა შლეგია
სიკვდილი. ისეთ უგუნურ ცხოველებს თან დაჰყვება, როგორიცაა ვირთხები და
რწყილები.
თქვენ თვითონ განსაჯეთ, ლაზებო, უქნარობაში რომ დავიხოცოთ, იმას არა
სჯობს, ჩვენი მოვალეობის შესრულებისას გვეწვიოს სიკვდილი. ეგეც იცოდეთ, ძმებო,
ზარმაცებსა და მშიშარებს უმალ ეწვევა იგი, ვიდრე მამაცებსა და გამრჯელებს.
რას იტყვიან იბერიელები? მშიშარნი ყოფილანო ლაზები. იცოდეთ, ყველაზე
მეტად ძმების უნდა გერიდებოდეთ, ლაზებო, რადგან არავინ ისე საყვარელი არაა ამ
ქვეყანაზე, როგორც დედა, არავინ ისე მოსარიდებელი, როგორც დედის ხსენის
თანაზიარნი.
საქართველო ჩვენი დედაა, ლაზებო, ხოლო იბერიელები ძმებია ჩვენი.
აბა მოიგონონ უხუცესებმა თქვენ შორის, სარკინოზებთან ან ბერძნებთან
ომებში თუ ოდესმე გიღალატნიათ მათთვის?
ახლა ვირთხებისა და რწყილების მიერ გავრცელებულმა ჟამმა რომ
გვასწავლოს ღალატი, სირცხვილი იქნება უთუოდ, ლაზებო.
ეგეც იცოდეო, ძმებო, არავინ ისე საძაგებელი არაა ამქვეყნად, როგორც ძმების
მოღალატე, მშიშარა ვაჟკაცები, ლაზებო”.
“მართალს ბრძანებს, მართალს ბრძანებს ოსტატი”. მიაძახეს ლაზთა შორის
უხუცესებმა.
არსაკიძე პირველი ავიდა ხარაჩოზე, თუმცა თირკმელებს იტკიებდა ამ დილით.
ბოდოკია უკან მისდევდა ოსტატს, მოხუცი ლაზებიც მათ მიჰყვნენ. ბოლოს შერცხვათ
ახალგაზრდებს. ახლა სამცხელები და ბოლნისელები წამოიშალნენ. ბოლოს
ბერძნებმაც ითაკილეს ჯაბანის სახელი.
სადილობის დრომ მოაწია თუ არა, დაიცალა სახელოსნოები, ხარაჩოებიდან
ძირს ჩამოვიდნენ მუშები.
ტაძრის გალავნის კუთხეებში ფარუდულები იყო ხელოსნების სამყოფლო.კოცონები ენთო ამ ფარდულების წინ, უზარმაზარ ქვაბებში ოსპის წვენი
იხარშებოდა. ქვაბებს გარს მოსდგომოდნენ მონები, ბალღებივით შესციცინებდნენ
მესადილეებს.
შიმშილისგან
ღონემიხდილნი
ფანდურს
უკრავდნენ.
ნაღვლიანად
ღიღინებდნენ ზოგნიც.
ლოდზე ჩამომჯდარიყო წითერი ლაზი, აჩხაკუნებდა ფანდურს, ზედ
ამღერებდა სიყვარულის ლექსს, სიყრმეშივე განაგონი ჰქონდა არსაკიძეს ეს ჰანგი,
ახლა ძლივს არჩევდა ლაზურ სიტყვებს ფანდურის ხმაზე:
ზღვისფერი გაქვს თვალები, და თავათ ჰგავხარ ზღვას,
თუ არ შეგებრალები და მითხოვდები სხვას,
მივატოვებ გაზაფხულზე თესვასა და ხვნას,
გადავლახავ ადიდებელ ჭოროხსა და მტკვარს,
ცეცხლს გავატან შენს სამყოფლოს, შენს სიყვარულს ქარს,
და მოგიკლავ, მოღალატევ, მაგ ნაფერებ ქმარს.
ზღვისფერი გაქვს თვალები, და თავათ ჰგავხარ ზღვას .
არსაკიძე განზრახ დაყიალობდა ფარდულების წინ, ბრბოში.
ახლა შენიშნა: სიკვდილის საფრთხემ შაირობა და სიმღერა მოანატრა ხალხს.
აჩხაკუნებდა ფანდურს, სევდიანად კვნესოდა წითური ლაზი.
შაირი გრძელი იყო, მიჯნურის მუქარა უსაზღვრო, ყოველი სტროფი ერთი და
იმავე ტაეპით იწყებოდა და თავდებოდა:
ზღვის ფერი გაქვს თვალები, და თავათ ჰგავხარ ზღვას.
უცნაურად აეკვიატა ეს ლექსი.
შორენა მოაგონდა. მერმე თვალები გაუშტერდა გაოგნებულს. თავისი სიტყვაც
გადამარცვლა ხსოვნაში.
ახლა დარწმუნდა: ერთი რამ გულისგარედ წამოსცდა წეღან.
განა დედა ყველაზე საყვარელია ამ ქვეყანაზე?
ან ძმა ყველაზე ძვირფასი?
ეგეც არის, ვერც დედობას გაგიწევს სხვა ვინმე, ვეღარც ძმობას.
შორენა მუდამ სწუხდა: რად არა მყავსო ძმები?
ახლა მას ძმები რომ ჰყოლოდა, ხომ არ დასჭირდებოდა ვაჟკაცის საქმე თავათ
ეტვირთა?
ვაჟები გვერდით ამოუდგებოდნენ კოლონკელიძეს, ისინი მიუზღავდნენ მეფე
გიორგის სამაგიეროს. წითური ლაზი აჩხაკუნებდა ფანდურს და მღეროდა:
ზღვისფერი გაქვს თვალები, და თავათ ჰგავხარ ზღვას.
მართლაც ზღვასავით მოუსვენარი იყო შორენა.
მაგრამ ახლა გადაუკეტეს ამ ზღვას კიდენი, დარწმუნებული იყო არსაკიძე,
ჟამიც ვერ შეჰბედავდა სანატრელს, შესაძლოა ჟამს გადაერჩინა კიდევაც იგი. დღე და
ღამე დაკეტილი იქნება მცხეთის ზღუდენი, სამი დღის შემდეგ წყაროსთვალის წმ.
გიორგის დღეობაა ფხოვში. ამაოდ მოუცდიან ხატობაზე ხევისბერები მას.
განა მარტო ეს იყო საფრთხე?ყველისციხის პატრონი ისეთი თავაწყვეტილი ვინმეა, ერთიც ვნახოთ მოეწყინა
მცხეთაში მომწყვდეულს და ამ ჟამიანობის დროს ქორწილი მოუნდა?
მაშინ?
წითური ლაზი მღეროდა კვლავ:
და მოგიკლავ, მოღალატევ, მაგ ნაფერებ ქმარს .
ახლა თავათ დაფიქრდა არსაკიძე.
ყოველი ქალი ზღვასა ჰგავს მართლაც, არავინ იცის, ან ერთი როდის აღელდება,
ან მეორე?
ერთიც ვნახოთ, გირშელს გაჰყოლოდა შორენა, მაშინ?
მას, არსაკიძეს, თუ ეყოფოდა იმდენი გამბედაობა, უბირი ლაზი ჭაბუკის
ვაჟკაცობის შესაბამისი?
“ააა?”...
სწორედ ამ წუთში ბოდოკია ამოუდგა გვერდით.
ამასობაში ორი მონა მიეახლა ოსპით გაფიფინებულ ქვაბს, ხელკეტი გაუყარეს
და პირველი ფარდულისაკენ წაიღეს ხვნეშით.
ისევ მეფანდურეს მიუგდო არსაკიძემ ყური.
უნდოდა გაეგონა, თუ რითი დასრულდებოდა გამიჯნურებული ლაზის
ქადილი ამ შაირში?
ბოდოკიამ ხელი წაუცაცუნა მარჯვენაზე:
კანკელი უკვე დავდგით, ახლა აღსავლის კარების გამო უნდა გეთათბიროთო,
ოსტატო!
უგრეხელისძე, კალატოზი, წამოეწიათ კანკელამდის მისულთ. სახეშეცვლილი,
ფერმკრთალი ეუბნება არსაკიძეს:
პირველ ფარდულში იფეთქაო ჟამმა.
როცა ხუროთმოძღვარმა და სამმა კალატოზმა პირველ ფარდულამდის
მიაღწიეს, თავზარდაცემული მონები გამორბოდნენ თავპირისმტვრევით ეზოში.
მონას, წათაიას, გამოსჩენოდა იღლიაში პირველი სვირინგი.
დამფრთხალიყვნენ ნარებზე მწოლარენი, სწორედ ამ დროს შეეტანათ ოსპით
სავსე ქვაბი ფარდულში.
დასტაკებოდნენ
მზარეულებს
მუშები,
ორივენი
წაექციათ,
ქვაბი
გადმოუყირავებიათ,
ხელფეხდათუთქულნი
მიწაზე
ფართხალებდნენ,
გულისმომკვლელად ყვიროდნენ ბედშავნი.
ფარდულის კარებს აწყდებოდა დაშინებული ბრბო, შიგ შესვლა ვერ გაებედნა
ვერავის.
შემოესმა თუ არა დამდუღრულების ყვირილი, ბრბო გაარღვია არსაკიძემ, გზა
შეუკრეს კალატოზებმა:
ნუ შეხვალ ამ ფარდულში, ოსტატო, ჟამიანი მანდ წევსო ახლაც ბოდოკია
გამოეყო ლაზებს, თან გაჰყვა ხუროთმოძღვარს მეფისას.
აიყვანეს დამდუღრულები, გამოათრიეს სათითაოდ გარეთ. მოატანინეს
მარილი, დამდუღრულებსაც არ გაეკარნენ მონები.
თავათ გახადეს დამწვართ სამოსი, მარილი დააყარეს დათუთქულ სხეულზე
ორთა.
ხელის დაბანაც ვერ მოასწრო არსაკიძემ, გიორგი მეფე, ზვიად სპასალარი,
მცხეთის
მიტროპოლიტი,
ამალითურთ
შემოსულიყვნენ
ეზოში,
ტაძარიდაეთვალიერებინათ, შემდგომ ამისა წინასწარ გამოეკითხა ყოველივე წვრილად.
განმგეთუხუცესი თავზე წამოადგა ხუროთმოძღვარს მეფისას.
ეუბნება, გიხმობსო მეფე.
არსაკიძე ხელს იმშრალებდა იმ წუთში.
მოახსენა: ჟამიანის ფარდულში ვიყავი, ამიტომაც ვერ ვეახლებიო მეფეს.
ხელახლა მივიდა განმგეთუხუცესი:
მეფე გიბრძანებსო მოსვლას.
არსაკიძე მიეახლა, საპატიო მანძილზე შესდგა, თაყვანისცა გიორგის, მეფემ
გაუღიმა, ახლოს მოსვლა უბრძანა.
“შენზე ნაკლებად მამაცი ხომ არ გგონივარ, ლაზო?”
მერმე გაუღიმა, მაგრად ჩამოართვა ხელი და ეს უთხრა:
ხუროთმოძღვრების დიდოსტატი დიდი ვაჟკაციც ყოფილხარო, ლაზო!
XLVII
გამართლდა ფარსმან სპარსის სამთვარიოს წინათქმა, შაბათ საღამოს
მცხეთიდან დასავლეთით გამოჩნდა ერთი სავსებით უცნაური ვარსკვლავი მახვილის
სახისა.
ქარი ჰქროდა, აზანზარებდა ცასა და მყარს.
დიდხანს უთვალთვალებდა სახლის ჩარდახიდან ფარსმან სპარსი ამ
ვარსკვლავს, როცა იგი დასავლეთის კერძო გაჰქრა ისევე, ფარსმანი ძირს ჩამოვიდა.
ვარდისახარი ტანზე იხდიდა სწორედ.
მივიდა, შიშველ მკლავზე უჩქმიტა ცოლს. ეუბნება:
“თუ მეფემ მალემსრბოლი გამოგზავნოს კვლავ, ასე უთხარით: ავდაა-თქო
ფარსმანი”.
“მეფე უფლისციხეს წასულა ამ დილით”.
ამცნო ვარდისახარმა.
“შენ ვინ გითხრა ეგა?”
“სამთავროში ვიყავი, იქ ამბობდნენ ბერები”.
“დღეს წირვა იყო სამთავროში განა?”
“მთავარეპისკოპოზი ილოცავდა, მთელი მცხეთა მანდ იყო”.
“რაო, რა იჩურჩუტა რაჟდენმა?”
“უშჯულოებისა ჩვენისათვის წარმოგვიგზავნაო უფალმა ჟამი, მწვალებელნი
და მკრეხელნი მომრავლდნენო მცხეთაში. საერისთავოებშიაც დაეთრევიან ზოგნი,
აპამპულებენო ქრისტეს შჯულს”.
ფარსმანს ენიშნა რაჟდენის სიტყვები.
“მაინც რას ამბობენო ის მწვალებელნი, როგორა სთქვა მიტროპოლიტმა,
ვარდო?”
შეეკითხა ცოლს.
“ღვთისმშობლის უხრწნელობის ამბავს სათუოდ სთვლიანო ზოგნი, ხანაც ასეთ
კითხვებს აძლევენ მართლმორწმუნე ქრისტეანებს: რამდენი ანგელოსი დაეტევაო
ნემსის წვერზე? “
ფარსმანმა შენიშნა, ვარდისხარიც ამრეზილი იყო ამ “მწვალებლებისა და
მკრეხელების” მიმართ. იგინებოდა, ასე ამბობდა: მე რომ ვიცოდე, ასეთ მკრეხელობას
ვინ ჩადის, პირველი ჩავქოლავდიო ამ სიტყვების წარმომთქმელს.
“განა ასე საჭიროა დიაცისათვის უხრწნელობა? არც შენ ყოფილხარმაინცდამაინც უბიწო, ვარდო, მაგრამ შენ ხომ უფრო მეტად მიყვარხარ, ვიდრე
რომელიმე, უხრწნელი ქალწული, ხომ?”
ვარდისახარი აპილპილდა.
“თუნდაც ფანასკერტელის ქალი, რუსუდან, არა? ერთი იგი გყავდა
უხრწნელი?”
დაუყვავა ფარსმანმა იჭვნეულ დიაცს.
მიეახლა, შიშველ ქედზე ხელი მოუცაცუნა. ეუბნება იდუმალი ხმით:
“ხვალ ნუ გახვალ ქალაქში, ვარდო. შენ ხომ იცი, სვეტიცხოვლის მშენებლებს
დარევიათ ჟამი, ლაზი მოუკლავს ერთი.
შენ ხომ გაგიხარდება, ეგ ლაზები ერთბაშად რომ გასწყვიტოს ჟამმა, ააა, რას
იტყვი, ვარდო?”
ეს უთხრა ფარსმანმა ცოლს, თვალებში ჩააცქერდა ღიმილით.
სალოკი თითი მიადო ნიკაპზე, სწორედ იქ, სადაც ოდნავ, სულ ოდნავ
ჩაზნექილი იყო კანი (ეს მოსწონდა ბებერ ფარსმანს ფრიად. ეროსის თითით
დატვიფრული აქვსო ნიკაპი, ეროსის თითის მეტი ჯერ არაფერი მოხვედრიაო ჩემს
ცოლს, იხუმრებდა ხოლმე ვარდისახარის თანდასწრებით ფარსმანი).
არად მიიჩნია ეს მოფერებაც ქალმა მშვილდივით მოდრეკილი წარბები
ზეაწკიპა, მოვის პერანგზე მარგალიტის ღილები შეიხსნა და ეუბნება ქმარს:
“მე ფხოველი დიაცი ვარ, იცოდე, არ მიყვარს, როცა ჩემს მაგივრად სხვა იძიებს
ხოლმე ვინმეზე შურს. შენ რომ გულისხმობ, იმ ლაზს, ჟამსაც არ დავანებებ, იცოდე”.
“ჰე, ჰე, ჰე”, - ხითხითებს ბერიკაცი, - ახლა მარჯვენა ძუძუს დაადგა თვალი,
ექილიკება ცოლს:
“ამ ძუძუზე გიკბინა მალემსრბოლმა მეფისამ, ვარდო, არა? რა უცნაურია ეს
მეფე გიორგი, ვარდო, როგორ დაგეშილი ჰყავს ავაზები და მალემსრბოლები? ვისი
დაკბენაც თავათ მოუნდება, სწორედ იმას დაჰკბენენ იგინი. ააა, შენ რას იტყვი,
ვარდო?”
უაღრესად მოიღუშა დიაცი. სანახევროდ გაშიშვლებულ ძუძუებზე ორივე
ხელი დაიფარა და ამრეზილი გაიშოთა საწოლზე.
მცირე ხანს იწვა გაოგნებული. მერმე დაამთქნარა და კედლისაკენ იბრუნა პირი.
თებრონია კარისალაგთან მიგდებულიყო, პირქვე დამხობილი ხვრინავდა
დიაცი.
ფარსმანმა ცას ახედა. თავისი საწოლი სარკმელთან მიაჩოჩა. შემდგომ ამისა,
ზეზეურად წამოწოლილი დიდხანს უთვალთვალებდა ვარსკვლავეთს.
ხელახლა გამოჩნდა ის ვარსკვლავი მახვილის სახისა.
მცირე ხანს უმზირა ფარსმანმა, მერმე უკან მოიხედა ანაზდად.
ვარდისახარი უძრავად იწვა. ტყირპიანი თებრონია ხვრინავდა კვლავ.
“ხომ არ გძინავს, ვარდო, ააა, ვარდო?”
არაო, მიუგო დიაცმა და დაამთქნარა ხელახლა.
“ხვალ ნაშუადღევს დიდი მიწისძვრა იქნება, იცოდე, ნურავის ეტყვი, ნურც შენ
გახვალ ქალაქში, ვარდო, შესაძლოა ქარვასლები წამოიქცნენ, მეფისა და
კათალიკოსის სასახლე გაცამტვერდეს, სვეტიცხოველი აყიროსავით მოაძროს. შენ
ნურსად წახვალ, იცოდე, თებრონია გაგზავნე ბაზარში, ვარდო”.
ვარდისახარი წამოდგა საწოლზე. საკუთარ ყურებს არ უჯეროდა ამის გამგონე,
ხოლო ფარსმანმა განაგრძო:
“შესაძლოა ამაღამ, ნაშუღამევს შეგვატოკოს სატანამ მცირედ, მაგრამ შენ არ
შეგეშინდეს, ვარდო”.ვარდისახარი ზეწამოიჭრა. “მაგას რას ამბობ, კაცო, სჯობს ტანზე ჩავიცვათ,
არა?”
“ნუ გეშინია, დიაცო, ამაღამ არ უნდა იქნეს ისე ძლიერი, ალბათ”.
ვარდისახარი საწოლიდან წამოვარდა შეშინებული, ფეხშიშველა დარბოდა
აგურის იტაკზე, მერმე კუთხეში დაიჩოქა ხატების წინაშე.
მუშტები დაუშინა თავის მშვენიერ მკერდს, თითქოს ინანიებდა საკუთარ
ხორცისმიერ ცოდვებს, ლიტანიობდა. იატაკს უსწორებდა შუბლს.
ლოცვა მოათავა თუ არა, ფარსმანს წამოადგა თავზე ნახევრად შიშველი დიაცი.
ეუბნება:
“თებრონია არ გავაღვიძოთ?”
“ნუ, ნუ გააღვიძებ თებრონიას ბედშავს, ძილში სიკვდილის მონატრულია
თებრონია, ვარდო”.
დიაცი გააოცა მისმა უგულობამ. ფარსმანი ისევ სარკმლისკენ მიბრუნდა,
დამშვიდებული უთვალთვალებს ცას.
“თებრონია, თებრონია”, - უყვირის დედინაცვალი გერს. თებრონია განაგრძობს
ხვრინვას. ბოლოს წიხლი ჰკრა ვარდისახარმა მძინარეს.
დამდუღრულივით ათუხთუხდა ტყირპიანი დიაცი, თვალებს იფშვნეტს
შეშფოთებული.
რა შემოესმა მიწა იძვრებაო, ნახევრადშიშველი წამოვარდა მყისვე,
დაფათურობდა, ეძებდა ირგვლივ დაყრილ ძონძებს, პირჯვარს იწერდა, ევედრებოდა
ღმერთს: გადაარჩინეო ეს ქვეყანა წარღვნას.
ახლა ვარდისახარსაც გადაედო შიში.
ზანდუკს მივარდა, საჩქაროდ ამოჰყარა თავისი კაბები, შორენას მიერ ნაჩუქარი
ქათიბები, საწმერთულები, პერანგები, მანდილები, ქუდები, ვერცხლის ჭურჭელი,
ზოგი ნაჩუქარი, ზოგიც ნაპარავი, მაგრამ ერთბაშად წარმოიდგინა, ვერ მოვასწრებთო
ყოველივეს გარეთ გატანას.
თებრონია მოიშველია, ისევ ჩაჰყარეს ეს ნივთები, ახლა სავსე ზანდუკს
დაეჭიდნენ დიაცები, მაგრამ ადგილიდან ვერ დასძრეს იგი.
ვარსკვლავებს უთვალთვალებდა ფარსმან სპარსი კვლავ.
ხელახლა ამოჰყარეს ზანდუკიდან საბადებელი. თებრონია დატვირთა
ვარდისახარმა, მერმე თავათ დახვია მკლავები და გარეთ გაათრიეს მზითევი.
ფარსმანი მობრუნდა, ამშვიდებდა ცოლს. ეფიცებოდა: დღეს არ იქნებაო
ძლიერი მიწისძვრა. ყურიც არ ათხოვა შეშფოთებულმა.
ფარსმანი ისევ სარკმელისკენ მიბრუნდა, შესცქეროდა შეწითლებულ ცას.
კვლავ შემოვარდა ვარდისახარი, სპილენძის ჭანგები დავიწყნოდა, თმის
სახვევი, ზანდუკში.
როცა ჭანგები იპოვნა, მხოლოდ მაშინ გაახსენდა მეუღლე.
“ადექი, ბაღში გამოდი, ბატონო”.
ადგილიდანაც არ დაძრულა ფარსმანი, გულში გაეცინა. სპილენძის ჭანგებზე
უფრო გვიან რომ გაახსენდა ცოლს. თვალიც არ მოუცილებია მახვილის სახის
ვარსკვლავისათვის, ისე მიაძახა დიაცს:
“გაეთრიე, დედაკაცო, გარეთ, თორემ თავზე დაგეცემა ჭერი”.
კარის ალაგთანაც არ იყო ვარდისახარი მისული, როცა მაგრად შეტოკდა
ციხისებური სახლი, შეტორტმანდნენ კედლები, ახლა ფარსმანმაც იკადრა წამოხტომა,
ფეხშიშველა გაირბინა ქვითკირის დარბაზი და მიაძახა კიბის თავთან წაქცეულ ცოლს:
“ეგებ დაილეწოს ეს ქვეყანა, ვარდო, ახალში მაინც მიმიწვევენხუროთმოძღვრად”.
“თებრონია, თებრონია!” - კიოდა ვარდისახარი, მაგრამ თებრონია
პირქვედამხობილი ეგდო მიწაზე, ლოცულობდა და სტიროდა.
ქარი აფორიაქებდა ხეებს, ასე რომ, დედინაცვლის ძახილი არც კი მისწვდენია
ამ წუთში მას.
XLV1II
სვეტიცხოველის კედელზე შვიდს უჩვენებდა მზის საათი, როცა პირველად
შეტოკდა მიწა. არსაკიძე ხარაჩოზე იდგა, კალატოზებს უძახდა: აქ ამოვიდესო ერთ-
ერთი.
მან ერთმა შეიცნო ეს. ძირს ჩამოვიდა, კალატოზებს მკერდზე მიადო გაშლილი
მკლავები: ეზოში გავიდეთო, ეუბნება.
გაოცდნენ დამსწრენი.
დასავლეთის კედლის გასწვრივ კატა გასულიყო ხარაჩოზე, იქ დაბუდებულ
მტრედებს ზვერავდა.
ერთბაშად უცნაური კნავილი ასტეხა, საშინელის სისწრაფით დაეშვა ძირს.
არსაკიძემ უყვირა მონებს: დაუყოვნებლივ დასცალეთო ხარაჩოები.
ამ დროს მეორეჯერ შეტოკდა მიწა.
ხოლო მესამეჯერ ისეთი ძალით შეჰქანდა ნიადაგი, არსაკიძემ ტაძარს შეჰხედა,
ასე ეჩვენა: ეკლესია შეტორტმანდა და გადაწვაო განზე.
შემზარავი გრუხუნი გაისმა, სამ ადგილას დაირღვა გალავანი.
ყვირილით გამოცვივდნენ ლაზები და სამცხელები ეზოში, პირქვე
დაემხვნენ,დაიწყეს ლოცვა.
შუკაში დედაკაცი მიელალებოდა ცხვრებს, აბღავლდა პირუტყვი. გაიფანტა
ფარა, ძაღლებმა შემზარავი ყმუილი მორთეს, აზმუვლდნენ ძროხები, დედაკაცები
გაბმულად კიოდნენ.
ქოსსა ჰკრეს არაგვის კარისა და მუხნარისას ციხეებში. მონასპანი გარეთ
გამოსცვივდნენ, მოედნებზე დაფდაფების ცემა ასტეხეს ჯარებმა.
ძელსა სცეს ეკლესიაში ზედიზედ.
ბერებმა და მონაზვნებმა საოსტიგნოები დააგდეს.
ისმოდა ტირილი, ღაღადისი და გალობა:
“შენ გესავ, უფალო”.
*
სვეტიცხოველი გადარჩა, ახლა შორენას მისწვდა არსაკიძის ფიქრი.
მთავართა სანათლომდის ძლივს მიაღწია აქელებულმა.
დიაცები ირეოდნენ ხურსისეული სასახლის ეზოში.
ვიღაც თავმოტვლეპილ მოხუცს ელაპარაკებოდა გურანდუხტი.
არსაკიძემ ზნაურა შეიცნო, კოლონკელიძიანთ კარის ეკლესიის ნადიაკვნარი.
სამი შეკაზმული ცხენი თავლის კარებთან ება. ჩალისფერ ულაყს ყურებზე
ეფერებოდა შორენა. მხოლოდ მას არ ეტყობოდა შეშფოთება სახეზე.
შორენა, გურანდუხტი და ზნაურა ზედაზენს წასვლას აპირებდნენ თურმე ამ
დილით.
გურანდუხტი შეძრწუნებული მოუთხრობდა არსკიძეს დედამიწის მესამეჯერშეტოკების ამბავს. საწოლიდან გადმოვარდნილა. შორენა თავლაში ყოფილიყო, ცხენს
აკაზმვინებდა თურმე ზნაურას.
არსაკიძის დანახვაზე გამოჰქანდა ერისთავის ქალი, სტუმარს მიესალმა,
უამბობდა, საცოდავად აჭიხვინებულანო ცხენები.
სწორედ ამ დროს თავშიშველი ფხოველი მონა შემოვარდა ეზოში, ჯიქურ
მიეჭრა შორენას და ეუბნება:
ლასტის ჯებირი გაარღვიეს ირმებმა, ორი ხარი და ერთი ფური საჩიხიდან
გაგვექცაო. ბევრი ვსდიეთ სასახლის ბაღში, ახლოსაც არ გაგვიკარაო არც ერთი.
“ნებიერა ხომ არ გაქცეულა, თუ იცი, ბაღათურ?”
ეკითხება შორენა.
“სწორედ ნებიერი გადახტა პირველი, ერისთავის ასულო”.
ბაღათურ საჩიხეში ყოფილიყო, როცა მესამეჯერ იძრა მიწა. ქვას აადუღებდაო
ირმების ჯოგის ერთობლივი ბღავილი.
“ცხენები მოგვგვარე, ზნაურა, - ეუბნება შორენა დიაკონს, - მე და უტა
მივყვებით ირმებს, თორემ ბიჭები ვერ დაიჭერენ მათ”.
ბაღათური ასე ამბობდა:
სასახლის ბაღიდან გასულნი არიან უკვე, მუხოვანში სციცქნიდნენო ნეკერს.
ეტყობოდა გურანდუხტს არ უნდოდა მარტოკანი გაეშვა ქალ-ვაჟი.
დიაკონი წარიტანეთო თან, ძველი მონადირეაო ზნაურა.
შორენა მთავარ დარბაზში ავიდა, მშვილდი მოუტანა არსაკიძეს, თავათაც
მხარზე ჰქონდა ერთი.
ხმალი ზედა მაქვს, რად მინდაო მშვილდი?
ესა სთქვა არსაკიძემ, მაინც გამოართვა კაპარჭიანად.
მთავართა სანათლოის ქუჩებზე თავთავიანთი საბადებლები გამოეტანათ
მცხოვრებლებს. დიაცები სტიროდნენ, აკვნიანად გარეთ გამოყვანილი ბალღები
ღნაოდნენ.
ძაღლები ყმუოდნენ, მოხუცები დარღვეული ქვითკირების ბალავარებზე
კრეფდნენ დამსხვრეული დგამისა და ჭურჭლის ნამუსრევებს.
მეფის სასახლეში უთავჟამოდ დაქოთქოთებდნენ კარისკაცები და მსახურები.
საწოლ დარბაზში ჭერი ჩამონგრეულიყო, დაეშავებინა მესაწოლე მეფისა. “
კიბეებზე ჩამოჰქონდათ ნოხები, ფარდაგები, მაფრაშები, ზანდუკები,
საჭურჭლენი.
საყდრის იარაღები, ცხენსაკაზმები, დედოფლის საპირფარეშოს დიდძალი
ხელსაწყონი, მისივე ქათიბები, დიბის კაბები, აურაცხელი სტავრა, ოქსინო და
ხატაური ფარჩა...
სასახლის ბაღიდან მუხოვანში გაიყვანა ბაღათურმა შორენა და მისი
მხლებლები.
უჩვენა ის ადგილი, სადაც ნეკერსა სჭამდნენ ირმები.
ნაწვიმარი იყო და ახალ ნაკვალევს მიჰყვნენ ცხენოსნები. უნაგირი მოჰქონდა
ვიღაც წითურ მონასპას.
ჩიოდა:
ცხენი მომიკლაო მიწისძვრამ. თავლა ჩამოქცეულიყო, ზედ დასცემოდა
პირუტყვს.
ირმების გამო ესა სთქვა წითურმა:
იმ ველს გადახვალთ, წიფლნარს გაივლით, იმ წიფლნარის გადაღმა სამი
უტევანის მანძილზე დაარღვია მიწისძვრამ ქალაქის ზღუდენი, იქ გადავიდნენოირმები, უთუოდ.
შორენა იმედს არა ჰკარგავდა, ბალახს დანატრებულნი არიან ირმები, თუ
სადმე წავუსწარით, ნებიერას მაინც უცილოდ დავიჭერთო.
მე არ გამექცევაო ნებიერა.
ქალაქის ზღუდენი ბალავრიანად დაელეწა მართლაც მიწისძვრას.
გასცდნენ თუ არა დარღვეულ გალავანს, შორენამ ცხენს მათრახი სტკეცა
პირველად.
მშვილდოსან ეროსს მიაგავდა თავათ, სიყვარულის მაცდუნებელ ღმერთს.
არსაკიძეს ღიმილს ჰგვრიდა ირმების დაჭერისათვის ოცნებაც, შინაურებია
ირმები, მაგრამ თავისუფლებას რა იგემებენ, სიახლოეს არ გაგიკარებენო.
მაინც უხაროდა საყვარელის გვერდით ჭენება ცხენისა.
ასე ფიქრობდა: გავივლით მცირეს, გულს გადავაყოლებთ, შორენაც შეიგნებს
უნაყოფობას დევნისას, დროზე შემოვიქცევითო უკან.
მცხეთა ჯერ კიდევ მოსჩანდა ცის კიდურზე. არსაკიძემ თავის საყვარელ
ქმნილებას მიჰხედა და გაჰქუსლა ცხენი.
უხაროდა ორივენი, უძვირფასესნი, რომ გადაურჩნენ საშინელ სტიქიონს.
მეურმე შემოეყარათ ტყის პირად.
ნარეკვავისკენ გარბოდაო წყვილი ირემი.
ახლოს, ძლიერ ახლოს ჩაუარეს ურემს, ხნულები გადაიჯირითეს და მიჰყვნენო,
“ეჰე, იმ საურმე გზას”.
“ხარები თუ ფურები?”
ეკითხება ზნაურა.
“ერთი ფური და ერთიც ხარი, ბატონო”.
მიუგო მეურმემ.
ხნულებზე გადაიყვანეს არსაკიძემ და შორენამ ცხენები.
მიწა დათქერილი იყო, კვალი პირდაპირ მიდიოდა ჩრდილოეთისაკენ.
ხნულები მოთავდა, ნაურმალზე გადასდიეს ნატერფალებს.
ადამიანთა ნაჯაფარის იავარქმნა არც კი შეესმინა ბუნებას.
უკანა ფეხზე დაცუცქულიყო კურდღელი, ქანდაკივით იდგა ველის პირზე,
თათს უცაცუნებდა იქვე მწოლარე ძუს.
ბრაწივით შეემართა ცალიც, პირუტყვული ენით ანიშნებდა: ტყისპირად წამო,
ნეკერი მოვციცქნოთო მცირე.
ცხენების ფეხის ხმაზე დაფრთხნენ ორივენი.
მელიკუდას ზღვაში მიტოპავდნენ, მხოლოდ ოთხი ყური მოუჩანდათ
მორბენალთ.
ლანდებივით გამოეყვნენ მელიები კურდღლისფერ ჯაგებს, ძუ წინ გარბოდა,
გაიცუნცულებდა მცირე მანძილს, მერმე შესდგებოდა, მოხედავდა ქმარს; უსიტყვო
მზერით ეუბნებოდა: წამოჩანჩალდიო, ჩემო კაცო.
შორენა ნაურმალს აცქერდებოდა. ჯერ არც ურემს, არც საქონელს არ გადაეარა
ზედ, ლარივით მისდევდნენ ირმის ჭლიკების ნატერფალნი შარას.
ახოში ქედნების გუნდი წამოიშალა, მუხოვანს მიაშურეს ფარფატით.
გნოლები ჯერ მელიკუდით დაფარულ მინდორზე გარბოდნენ, მერმე იგინიც
აფრინდნენ გუნდად, კაკბები კბოდეებისკენ გაჰქანდნენ, ხევში დაბერვილ ლოდებს
შეეხიზნენ და ასტეხეს კრიახი. გუნდის მეთაურები ლოდებზე ადიოდნენ წინასწარ,
ზვერავდნენ გარემოს, კაკანებდნენ, წყვილ-წყვილად მიჰყვებოდნენ მზვერავებს.
მელიას, ძუს, შიში გადაავიწყა შიმშილმა, კორდზე შესდგა, დაფიქრდანერწყვმორეული.
კარგად არ იცოდა რა მოემოქმედნა?
გნოლებს გამოსდგომოდა, თუ ქარაფებიდან მოეარნა. ბალახში გატვრინულიყო
და მოულოდნელად თავს დასხმოდა კაკბებს?
არსაკიძე ხედავდა, როგორ ნეტარებდნენ ბუნების წიაღში წყვილები, აქ არც
ალერსი იყო დაშლილი და არც სიყვარული. ამ საფირონის ცის ქვეშ დაგებულია
ფოთლების ფარჩა, წყვილად და ერთად ცხოვრობენ ეს საყვარელი ფრინველები და
ნადირები.
ქვეყანა ვრცელია, ყველას თანაბრად ატფობს მზის თვალი, დედალსა და
მამალს, ხვადსა და ძუს, ფურსა და ხარს.
ირმის ნაკვალევმა სავსებით ნორჩ ტყეში შეიყვანა მხედრები.
ტყე მეჩხერი იყო. აქაც აშკარად ამჩნევდნენ წყვილი ირმების ნაკვალევს.
არსაკიძე ასე ამბობდა: ალბათ მესამე ნეკერს შეჰყვებოდაო რომელიმე ტყეში.
მხარმარცხნით მთებია, მხარმარჯვნივ სოფლები, უთუოდ ამ გზას აირჩევდაო
იგიც.
ნორჩი წიფლების წვეროკინები უზანგებამდის სწვდებოდა მხედრებს, ამ
ტყესაც მისწვდენოდა დილანდელი წვიმა, ამიტომაც საწმერთული დაუსველდა
შორენას.
არსაკიძე ნაღვლობდა: ეს საწმერთული, ხოხბისყელისფერი, ნეტავ არ ჩაგეცვაო
ამ დილით.
“განა მე ვიცოდი მიწა იძვრებოდა, ან ნებიერას დევნა მოგვიხდებოდა მე და
შენ?”
“ნეტავ შენ გვერდით მატარა მუდამ, მიუწვდენელის საძებნადაც გადავიხვეწო
ამ ქვეყნიდან თუნდაც”.
ეს უნდოდა ეპასუხა უტას, მაგრამ ნაცვლად ამისა ეუბნება შორენას:
“როგორი უცნაურია ბუნება, ჩემო, ადამიანებს ჭერი დაგვექცა თავზე. აქ კი
ერთი ფოთოლიც არ ჩამოვარდნილა ზედმეტი”.
შორენამ არა მიუგო რა, იგი კვლავ ირმის ნაკვალევს უთვალთვალებდა.
არსაკიძემ კიდევ შეხედა, შეწითლებოდა ძველი სპილოსძვლისფერი ღაწვები,
ყაყაჩოსავით შეფაკლოდა პატარა, მშვენიერი ყურები.
წიფლნარიდან გავიდნენ თუ არა, პირველად შორენამ მოჰკრა თვალი: ახოში
სძოვდნენ ხარი და ფური. ლომის ფერი ნებიერა იცნო პატრონმა და ადგილიდან
მოსწყვიტა ანაზდად ცხენი.
შემოესმათ თუ არა ცხენების თქარუნი, თავი ააღირა ორივემ, ფური და ხარი
გაჭენდნენ წყვილად.
არსაკიძემ წინასწარ იცოდა, თუნდაც ტრამალზედაც სავსებით ამაო იყო მათი
დევნა ცხენდაცხენ, არც მისძალებია თავდაპირველად ცხენს, ამიტომაც მის ულაყს
გაასწრო შორენას იაბომ.
როცა ათიოდე უტევანის მანძილზე წამოეწიენ ცხენოსნები, კეკლუცად
მოიღერა ლომის ფერმა ნებიერამ ყელი, მკერდი შეუშვირა ჰაერის ქროლვას, ხარმა
ზურგზე გადაიწყო ქორბუდიანი რქები და თვალისმომჭრელი სისწრაფით გაქანდნენ
წყვილად, თითქოს ეროსი ჩასვლოდათ გვამში.
არსაკიძეს უცნაური აღტაცება მოჰგვარა ამ საოცარმა სანახაობამ, ალბათ
გიორგი მეფის საჩიხეში თვალი დაუდგამს ფურისთვის ხარს, ახლა იდროვა, გაიტაცა
მიჯნურმა მიჯნური.
თავათაც უყივლა ცხენს, თავათაც გამოუდგა წინ მიმქროლავ საყვარელს.ველი მოთავდა, ხნულები დაიწყო. ცხენებს უჭირდათ ხნულში ჭენება.
არსაკიძე თრთოდა, ეშინოდა: შორენას ცხენს ფეხი არ ჩავარდნოდა სარწყავ რუში
თუნდაც. ევედრებოდა ერისთავის ქალს, ამაოდ მივსდევთო ირმებს.
ყამირიც მოთავდა, ახლა ჯაგნარი დაიწყო, ხრამმა გადაუჭრა ცხენოსნებს გზა.
შეევედრა არსაკიძე, გავბრუნდეთო მცხეთაში.
სამსჭვალივით გულზე მოხვდა ვაჟის ნათქვამი დიაცს.
“მცხეთაში მიეჩქარები?
როდისღა მოათავებ მაგ შენს სვეტიცხოველს. როგორც ვატყობ, მეორედ
მოსვლა მოუსწრებს მის დასრულებას”.
ვაჟი მიხვდა: იჭვნეულობდა დიაცი.
უნებლიეთ იცრუა: არა, საქმე არაფერი მაქვს ბევრი, მაგრამ ამაოდ
დავშვრებითო მაგ ირმების დევნისგან.
შორენამ ცხენი შეაყენა, უკან მოიხედა. აღარსად სჩანდა ზნაურაი.
ბოლოს დაინახეს შორიდან, ახლა გამოვიდა იგი ტყიდან, ძლივს მობობღავდა
დიაკონი ველზე.
“ოცი, უტა, შენ ნუ მოსცდები საქმეს, თუ გინდა, დაბრუნდი, მე და ზნაურა
ვივლით ასე მცირე ხანს, ეგერ რომ ტყე სჩანს, იმის გადაღმა თუ ვეღარ ვნახეთ სადმე,
გამოვბრუნდებით”.
იწყინა არსაკიძემ:
“როგორა გგონია, ჩემო, ამ ტყეში მიგატოვებ და მარტო წავალ შინ?”
“მეც შენსავით მუდამ შეუძლებელსა და მიუწვდომელს მივეტრფოდი ჩემს
სიცოცხლეში, უტა, შორიელი მუდამ უფრო სანუკველია, ვიდრე მახლობელი. ის, რაც
ხელზე, ახლოა, მუდამ მოსაწყენია, თურმე.
დღენიადაგ ხარაჩოებზე დაბობღავ. მოდი, ეს დღე ჩემთვის დაკარგე, უტა. მე
ისეთი გრძნობა მაქვს და ისეთი სიზმრები... ხათუთას ცუდად ჰქონია ეს სიზმრები
მინიშნებული...
ველს რომ დავინახავ, გზას რომ დავხედავ, უცნაური მღელვარება შემიპყრობს,
მინდა ვიარო, ცის კიდურიდან ცისკიდურამდის ვიარო და აღარ მოვბრუნდე ჩემს
სამყოფლოში არასდროს”.
“შენთვის ერთ დღეს კი არა, მთელ ჩემს სიცოცხლეს დავლევ თუ გინდა,
სანატრელო.
სვეტიცხოველი მოვათავე გუშინწინ, ახლა “სიზმარი” უნდა დავასრულო
როგორმე”.
ეს უნდოდა ეთქვა არსაკიძეს, მაგრამ მოერიდა, ქალაჩუნობად ჩამომართმევსო,
ამიტომაც აგრე უთხრა:
“ერთი დღე? შესაძლოა შენთვის მთელი სიცოცხლეა შევაგდო სასწორზე,
მაგრამ”...
“მაგრამ, რაო? “
ჩაჰკითხავდა ქალი.
“მაგრამ არიან ისეთი სიტყვებიც, რომელნიც გამოთქმისაგან შეიბღალებიან
ხოლმე. მხოლოდ იმ სიტყვასა აქვს წონა, რომელთაც საქმე მოჰყვება და მსხვერპლი.
უმსხვერპლო სიტყვა ისევე ამაოა, როგორც უსურნელო ყვავილი, უნათლო შუქი, გინა
სიტფოს მოკლებული მზეი”.
მცირე ხანს მდუმარედ მიდიოდნენ, მერმე ისევ ქალმა დასძრა სიტყვა:
“მე ასე მგონია, უტა, ნებიერას რომ დავენახე, არ გამექცეოდა. ჩემი ბრალია,
ცხენი არ უნდა გამეჭენებია, ისე მივახლოვებოდი, დავიჭერდი უთუოდ”.ტყის ინდოურები ჯეჯილებიდან ადგნენ. არსაკიძემ ისარი ესროლა, მეწინავე
ინდოური შეტორტმანდა ჰაერში, დაეცა მიწაზე, ზნაურამ აიყვანა ჯერაც ცოცხალი,
თასმით მიიბა ქამარზე.
შეჯდა ისევე ცხენზე, ფართხალებდა ინდოური საწყალობლად. ისედაც
უცნაური ანაგობა ჰქონდა ზნაურას, თავზე ფხოვური ფაფახი ეხურა, ქორის
ბუდისებრ გაბურძგვნილი, წელზე შებმული ნასხვისარი ხმალი მუხლამდის უწევდა
ცხენს, პირუკუშებრუნებული ჯუბაჩა ეცვა ტყავისა, გაწეწილი და დაფხრეწილი. ახლა,
როცა ეს ინდოურიც წელზე მიიბა, შორენამ და კონსტანტინემ ვეღარ შეიკავეს ღიმი.
წამოეწიათ ზნაურა, უჩიოდა თავის ცხენს, გამიოჩნდაო ეს სამგლე.
სვავები წამოიშალნენ დათვის მიერ გაგლეჯილი ძროხის ლეშიდან, მახლობელ
მუხიდან ყვავები უთვალთვალებდნენ მათ, ჯერაც არ ჩაევლოთ ცხენოსნებს, ისე
დაასხდნენ ისინი ლეშს.
ზნაურამ სულ ახლოს ჩაუარა მათ, არც შეპუებიან დიაკონს, არხეინად
განაგრძეს თავხედებმა საუზმე.
მოთავდა ფურცლოვანი.
ჯაგები.
ბარდები.
ველი. ისევ აღმართები, ქარაფები და უფსკრულები, ისევე ველი...
ხარირემი ბღაოდა სადღაც.
სვავები სერავდნენ ცას.
წიწვიანი ტყე დაიწყო. აღარ ისმოდა ირმის ბღავილი. მხოლოდ გულყვითელა
წიოდა საწყალობლად. დედალი სატრფიალოდ უხმობდა მამალს, რადგან დუმილში
გარინდულ ბუნებას მთლად გადავიწყნოდა, რომ მიწა შეირყა ორ-სამ ჯერ,
ადამიანები სადღაც სტიროდნენ. ზოგს ჟამი აწუხებდა, ზოგს მიწისძვრა, ხოლო
ზოგსაც მოსალოდნელი სიმძიმილი სიყვარულისა.
ცხენები ერთად მიდიოდნენ სავსებით მდუმარე ტყეში. გულწითელა იძახდა
მხოლოდ. გახედა არსაკიძემ დიაცს, სისხლი აემღვრა, უნდოდა უფრო მჭიდროდ
მიახლებოდა საყვარელს, თავი გადმოეწია მისთვის და ეკოცნა ყვრიმალში, ველის
ყაყაჩოსავით შეწითლებულ, პატარა ყურს ქვემოდ, მაგრამ შტოების ლიწინი მოესმა.
ეს დიაკონი მოფოხრიკობდა თავისი ჯაგლაგა ცხენით.
არსაკიძემ ცხენი შეაყენა. მშვილდს წაეპოტინა, ნაყოფით დახუნძულ პანტაზე
ადამიანივით შემდგარიყო ორ ფეხზე დათვი.
წინა თათით ხეს მოსჭიდებოდა, ცალითაც ტოტებს ბერტყავდა. იღეჭებოდა
თავათაც.
პანტის ხის ქვეშ ბელები ძიძგნიდნენ პანტას.
მხედრები რა დაინახა, ძირს ჩამოვარდა, აიყოლია ბელები, უკმაყოფილო
ბურტყუნით ქარაფიდან გადაიხვეწა.
სხვებიც აღმოჩნდნენ მახლობელ ხეებზე, ისინი უარესად აბურტყუნდნენ და
გადაეშვნენ კბოდეებიდან.
ტყე გაიარეს, კვლავ ველს გადახედეს მხედრებმა.
ხევს გადაღმა გორმახები იყო. მათ გადაღმა მთები. მთებს გადაღმა
მწვერვალები, კავკასიონის მწვერვალები ერთობლივად შაბიამანის ფერისა.
მიჭრიალებდნენ ურმები, ბავშვის კუბო მიჰქონდათ სამი, სოფელში ორიოდე
ქვითკირი დაენგრია მიწისძვრას, ეკლესიის გუმბათი ეგდო მიწაზე.
სვეტიცხოველი გაახსენდა არსაკიძეს, გამარჯვებული გოლიათი ტაძართაგანი.
ტბას ჩაუარეს ველზე მთვლემარეს, კაშკაშებდა მარტოხელა მზის თვალი მასში.იხვებისა და ბატების ფრთების ბარტყუნი ისმოდა, როგორც ერთობლივი ტაში. ასე
ეგონა არსაკიძეს: ბუნება ტაშს უკრავსო საყვარლის მომტაცებელ ხარირემს.
წამოიშალნენ ჭაობის ფრინველები, დასავლეთისაკენ დაფარეს ცისკიდე
სრულად.
კვალი დაიკარგა ამ ტბასთან, ახლა ირმის ბღავილი მოისმოდა
ჩრდილოეთიდან.
“ნებიერიაა”.
ამბობს შორენა.
“ირმის მყვირალობა დაწყებულია ალბათ, ამ მთებში ირმები სხვაც ბევრი
იქნება, ჩემო”.
თოხარიკზე გადაიყვანეს ცხენები.
ბალღივით ხარობდა შორენა.
“შენ ხომ დააკვირდი იმ სოფელს. ამ ზეგანებზე ნაკლებად უვნია მიწისძვრას
ხალხისთვის”.
ეუბნება კონსტანტინე შორენას.
მცირე ხნის დუმილის შემდეგ ნაღვლიანად ამბობს დიაცი.
“ფხოვში თუ იყო ნეტავ? ვინ იცის, რა დღეშია საცოდავი მამაი?”
აღმართი მოათავეს, ზეგანზე გავიდნენ ოფლში გაღვარული, აქოშინებული
ცხენები.
ჯვარედინ გზას მიადგნენ ბოლოს. მზეს გადაესწრო მწვერვალს გადაღმა,
აფახულებდა სპილენძისფერ წამწამებს.
დაწინაურდა ზნაურა.
მხარმარცხნისაკენ გაიშვირა ხელი:
ამბობს:
“ოვსთა სოფლებია აქეთკენ”.
მხარმარჯვნისკენ აჩვენებს შორენას:
“ფხოვის გზა ეგაა, ერისთავის ასულო”.
“ჩრდილოეთისაკენ?”
შეეკითხა არსაკიძე.
“ქორსატეველას ციხისაკენ მიდის ეს საურმე გზა პირდაპირ”.
მერმე ხელი მიიჩრდილა დიაკვანმა თვალებზე.
“ეჰე, იმ მთაზე დაყორებულ ღრუბლების ქვემოდ ციხე მოსჩანს,
ოთხგოდოლიანი.
სწორედ ეგაა ქორსატეველას ციხე”.
ქორსატეველას ხსენებაზე გული აემღვრა შორენას, თავათაც მიიჩრდილა
შუბლზე ხელი და გაჰხედა ციხეს. მერმე მარჯვნისაკენ შეაბრუნა ცხენი.
მხარმარცხნისაკენ მიმავალ ურმის გზას გაჰხედა არსაკიძემ.
“აქეთკენ ატყვია ირმის ნაკვალევი გზას”.
ეუბნება ღიმილით.
გამოაბრუნა დიაცმა ცხენი.
“მე შენისთანა მონადირე ვერა ვარ, უტა, მაგრამ ირმის ნაჭლიკარს ხარის
ნატერფალიდან კიდევ გავარჩევ როგორმე”.
“რამდენი მანძილი დაგვრჩა ახლა ფხოვამდის?”
იკითხა არსაკიძემ.
“სულ ახლოა, ბატონო, ამ მთის ცხვირს შემოვუვლით, ჩრდილოეთიდან, მერმე
ხევ-ხევ ვივლით მცირეს, მთას გადავლახავთ ერთს, შავ არაგვს მივყვებით დაორბოძალ გზაზე პირველი გოდოლი იქნება ფხოვისა”.
ესა სთქვა დიაკონმა და ექვსი ცხენოსანი მოადგა ჯვარედინა გზას
მხარმარცხნიდან.
აქელებულნი ქშინავდნენ ოფლში გაღვარულნი. თორიანი, ქოსა ვაჟკაცი
მოუძღოდა მხედრებს.
ტახის ეშვივით წვეტიან ღოჯებს ორგზის გაეპო ზემო ჩარბი, უფრო ნადირს
მიაგავდა ეს თვალებგადმოკარკლული ქოსა, ვიდრე კაცთაგანს.
შორენას უსიამოდ გააჟრჟოლა მის დანახვაზე, იცნო: ბოქაი, ჭიაბერის ძუძუმტე
და ხუთივე ძმა მისი: აზარაი, გაბიდაი, ზაზაი, ჯიბრედაი და ცცოი.
შორენას მიაშტერა ბოქაიმ თვალები, ცხენი შეაყენა და დანარჩენებს უყივლა
რაღაც. ქალმა მკაფიოდ გაიგონა ჭიაბერის სახელი ოსურად ნათქვამში.
ამასობაში მხარმარჯვნივ მიმავალ ფხოვის გზას დაადგნენ შორენა და მისი
მხლებლები.
კარგა ხანს იდგნენ გზაჯვარედინზე მხედრები, მათი ჯაჯღანი ესმოდა შორენას.
ახლა არსაკიძემაც მოჰკრა ყური; ჭიაბერს ახსენებდნენ ისინი ხშირად. ყველაზე
ხმამაღლა ბოქაი როხროხობდა. უწყრებოდა უმცროს ძმებს რატომღაც.
ბოლოს ერთობლივ სტკეცეს მათრახი ცხენებს და ჭენებით მიაშურეს
ქორსატეველას ციხეს.
*
წყენის ჩრდილმა გადაირბინა შორენას სახეზე. არსაკიძემ მიზეზი ჰკითხა,
მაგრამ ნამდვილი მიზეზი არ ამცნო, ქალმა, რადგან არ უნდოდა ჭიაბერის ხსენება
კვლავ.
კონსტანტინე მდუმარედ მისდევდა გვერდით, ახლა მასაც მოაგონდა
ეშვებიანი ბოქაი და მისი ძმები, ჭიაბერის ტირილზე ნახუნლი.
საჭოჭმანო ეგ იყო: რაინდთა წესისამებრ არ მისალმებიან ისინი შორენასა და
მის მხლებლებს რატომღაც.
შორენას ცხენი დაწინაურებულიყო. არსაკიძემ დეზი ჰკრა თავის ულაყს.
წამოეწია. ეუბნება ალერსიანად:
“იცი, შორენა, მე მაინც არ გირჩევდი კვეტარის ციხეში ამჟამად ჩასვლას. შენ
ხომ აღკვეთილი გაქვს მეფისაგან ფხოვს გამგზავრება?”.
“განა მარტო მე? შენც აღკვეთილი გაქვს ფხოვს ჩასვლა, უტა. მაგრამ შენ
პირველ გოდოლამდის მიმაცილებ, მერმე მე და ზნაურაი ვივლით მარტონი,
მთვარიანი ღამე იქნება ალბათ, რა გვიშავს?
შენ რომ გულისხმობ, ის საფრთხე უკვე განვლილია, უტა, ასე რომ, მამას
ვინახულებ და ზეგვე გამოვბრუნდები მცხეთას”.
“რომელი საფრთხე, შორენა?”
“ზნაურამ ჩამოგვიტანა ამბავი, შენი იჭვები ზედმიწევნით სწორი აღმოჩნდა.
ხევისბერები გადაუდგნენ მამას. ვგონებ ეს მისი ბრალია, მამას არ უნდოდა
მამამზესთან შერიგება, ხოლო ხევისბერები ამას მიელტვოდნენ სწორედ, საერთო
ძალით გავტეხოთო მეფე გიორგი.
მე მაშინაც ვხედავდი ამ საფრთხეს, მაგრამ სიტყვა მქონდა მიცემული. ჭირის
გაჩენის შემდეგ მცხეთის ციხეები რომ არ ჩაეკეტათ, უთუოდ ჩავიდოდი ფხოვს”.
შორენა დადუმდა და არსაკიძემ სიტყვა ჩაურთო:
“ასეა, ჩემო, ურმით დადის ბედისწერა ამქვეყნად, რაც უნდა ჩქარა ირბინო,მაინც წამოგვეწევა ბოლოს”.
“ეგეც სწორია, უტა, ურმით დადის ბედისწერა თურმე, მეც გადავწყვიტე
შევურიგდე განგების ნებას.
მცირე იმედი მაინც ჭიატობს სადღაც. გირშელი მთავართა სანათლოის
რწყილებმა გააქციეს, ეგებ გიორგი მეფეს თავზე ჩამოენგრა პალატები უფლისციხეში
გუშინ.
დროული კაცებისაგან გამიგონია: სარკინოზებთან ომის დროს დაქცეულაო
უფლისციხის სასახლე ერთხელ”.
გული მოუკლა არსაკიძეს ამ სიტყვებმა.
ისე საწყალობელი და უმწეო სჩანდა შორენა ამ წუთში, ერთი გაიფიქრა:
წავყვები კვეტარში, მთაში გადავმალავ მცირე ხანს, მერმე ლაზისტანში გადავიყვანო
ჩუმად, მაგრამ გაახსენდა გიორგისათვის მიცემული ვაჟკაცური სიტყვა,
სვეტიცხოველიც დაუმთავრებელი იყო და როგორც ქინაქინის შესმისას შეძაგძაგდება
ციებით სნეული, ისე შეირხა ცხენზე და დეზი ჰკრა მას, რათა თავიდან მოეცილებინა
ეს საშინელი ფიქრი.
მდუმარედ მიჰყვებოდა არსაკიძე დამრეცილ ბილიკებს და ნატრობდა
ვაჟკაცობას ხარირემისას.
XLIX
ხუთივე მხედარი დაუცხრომლად მიაჭენებდა ქორსატეველას ციხისაკენ
ცხენებს. როცა ვიწროებს შეუდგნენ, ძლიერ გასჭირდა სწრაფად სვლა. ქორწილზე
ეჩქარებოდათ ჭიაბერის ძუძუმტეებს, მაგრამ ქორწილზე მეტად სხვა რამესაც
მიესწრაფოდა ბოქაი, ამიტომაც არ ზოგავდა თავის ფეხკავშა ულაყს.
ძმათა შორის ახალგაზრდებს ქეიფი უფრო ახალისებდათ, ტოხაისძისა და
კატაის ქორწილში ქეიფი, რადგან კარგი მომღერლები იყვნენ, ხოლო ცცოი, ყველაზე
უმცირესი ძმებში, ჩინებულად უკრავდა ქნარს და საკუთარ შაირებს ზედ ამღერებდა
ტკბილად.
ამიტომაც ისრის მისაწვდენზე მისდევდნენ უმცროსები უფროს ძმას. ყველაზე
ბოლოს ცცოი მიაფენდურებდა თავის თოხარიკ ცხენს.
როცა ქედფიცხელმა ბოქაიმ ცხენი მიაგდო პირველ გოდოლზე, გუშაგებმაც
ციხის კარი გაუღეს, ჩამოხტა ბოქაი მარდად, კოჭლობით წავიდა თავადი ციხისკენ.
ხუთივენი მის მაგალითს მიჰყვნენ. იგინიც ოდნავ კოჭლობდნენ სიარულის
დროს, რადგან ხანგრძლივ ჭენებას ცხენისას ბარძაყები დაებუჟა მათთვისაც.
ეზოში კოცონები ენთო, მთლიანი ხარები, დეკეულები და ხბორები
შეეფიცხებინათ ზედ. თავშიშველა მონები ატრიალებდნენ შამფურებს. კისერს
იღრეჯდნენ. ათვალიერებდნენ ციხის ეზოში შემოსულ ოვსებს.
თავადი ციხის კიბიდან ტოხაისძე მოვიდა სწრაფად, მიეჭრა ბოქაის, მარჯვენა
მხარზე აკოცა, მერმე დანარჩენ ხუთ ვაჟკაცსაც ასევე მიესალმა.
ბოქაიმ ნეკერჩხლის ქვეშ გაიხმო ტოხაისძე.
სამზერიდან ხედავდა კატაი, თუ როგორ დაცუცქდნენ ორივენი ხის ძირას და
იდუმალის გამომეტყველებით ეჩურჩულებოდნენ ურთიერთს დიდხანს.
ისევ ამოვიდა კიბეზე სიძე, ახლა მამამზე ჩამოიყვანა ძირს. მასაც აკოცა
მარჯვენა მხარზე ბოქაიმ. უზარმაზარი მკლავებით დასწვდა მახლობლად გდებულ
ლოდს. მიუჭირვებლად აიღო და ნეკერჩხლის ქვეშ დააგდო.
ლოდზე წამოჯდა მამამზე, ბოქაი და ტოხაისძე ისევ დაცუცქდნენ მიწაზე დაგანაგრძეს ჩურჩული.
"მარტო დიაკვანი ახლდა, ზნაურაი?"
ხმამაღლა შეეკითხა მამამზე ბოქაის.
"არა, ერთი ვაჟიც ფხოვურად ჩაცმული".
"შავგვრემანი? "
"არა, ქერა, მე ვიტყოდი, წითური".
"მაღალი?"
"არა, საშუალო ტანისა" .
"არსაკიძე იქნება, ალბათ".
შენიშნა მამამზემ .
"ჩოფურა, არა?"
იკითხა ტოხაისძემ.
ეს დაადასტურა ბოქაიმ.
"არსაკიძე უთუოდ".
დასძინა ტოხაისძემ.
"შეკოჭეთ და აქ მომგვარეთ სამივენი.
ასე ამბობენ: თავის ძუძუმტეს ყვარობსო კოლონკელიძის ქალი. მე მაგას
ვუჩვენებ როგორი გლოვა ეკადრება ჭიაბერის საცოლეს.
ისეთ დილეგში ჩავაგდებ, სანატრელი გაუხდეს მზის შუქი" .
მტკიცედ სთქვა მამამზემ.
"მეფე გიორგი? " ...
იკითხა როყიოდ ბოქაიმ.
"იცი, ჩემო ბოქაი, მე ასე მჩვეოდა ომებში: მუდამ უნდა ეცადო შენ პირველი
ეძგერო მტერს.
სულ ერთია კატაისა და ტოხაისძის შეუღლებას არ გვაპატიებს მეფე გიორგი.
გარდა ამისა, ეს საბაბი იქნება, ჭიაბერის სისხლის ასაღები საბაბი" .
ესა სთქვა და ტოხაისძეს გადახედა მამამზემ.
L
შავი არაგვი შორს იყო ჯერაც, ზნაურას ცხენი დავარდა სავსებით.
ფეხდაფეხ მისდევდა მხედარი, სახრეს უშენდა, ლანძღავდა პირუტყვს.
ბევრს ეცადა არსაკიძე, მაგრამ უგუნებობა ვერ გადაჰყარა შორენას. რაც უფრო
ახლოს მიიწევდნენ ფხოვის მიწისკენ, უფრო მოუთმენელი ხდებოდა იგი.
დიაკონი და მისი ჯაგლაგა ცხენი ფრიად აყოვნებდნენ მგზავრობას. სიკვდილს
ებრძოდა თავქვე დაკიდული ინდოური, მოეშვებოდა ფეხებზე შებმული თასმა,
დაყუნცდებოდა დიაკონი, ახლა ინდოურს დაუწყებდა გინებას. ისევ შეიბამდა წელზე,
კვლავ ცხენს დაუშენდა სახრეს.
ცხენს შეაყენებდა შორენა, მოხედავდა ზნაურას კი არა, გზას.
ერთხელ ასეთი რამეც უთხრა არსაკიძეს: მოდი, ზნაურა დავტოვოთ, ჩვენ
ორთა ვიაროთო სწრაფად.
გზა არ იცოდა არც ერთმა, კითხვა-კითხვით სვლას ისევ დიაკონთან ერთად
სიარული არჩიეს.
მთის ცხვირს ჩრდილიდან შემოუარეს, მაგრამ გზა აღარ იყო უკვე, ხევ-ხევ
უნდა ეარნათ, რადგან წყალს წაეღო გზა, ხოლო ხევი ისე დახერგილი იყო ლოდებით,
ცხენებს მუცლამდე წვდებოდნენ ისინი.ხევი მოათავეს, ახლა უფსკრულების შემრეცილ კიდეებს მიჰყვა ბილიკი,
მხარმარცხნით მთები იყო, მხარმარჯვნით ქარაფები, ხოლო ქარაფების გადაღმა
დეკათი მოფენილი ტაფობი მისდევდა ბილიკს.
შორენას და არსაკიძესაც ტაატით მიჰყავდათ დაღმართში ცხენები.
"გახსოვს, უტა, ტყეში რომ შემოგვაღამდა ერთხელ, ორი დიდოელი თავს
დაგვესხა, მე გატაცება მომინდომეს, შენ ხმალი გააშიშვლე, ერთი დასჩეხე, ხოლო
მეორე ქარაფიდან გადაიხვეწა. ახლა რომ თავს დაგვესხას ვინმე, ნეტავ, შენ რას იზამ
უტა?"
"მე ამის პასუხი მომიცია შენთვის. არ მიყვარს ქადილი. ჩემო".
სწორედ ამ დროს გაიშხუილა მათრახმა და უკანიდან ყვირილი შემოესმათ.
ჩოხიანებს ზნაურაჲ შეესვათ ცხენზე. ორი მხედარი უკან მოჰყვებოდა, მათრახს
უშენდნენ ხან ცხენსა და ხან კაცს.
ცხენი შეაბრუნა არსაკიძემ, მშვილდი ჩამოიღო მხრიდან.
წინ გადაუდგა შემობრუნებულ მხედარს ბოქაი.
ხმლისამოუღებლად უყივლა:
დაგვნებდიო!
როცა არსაკიძის მიერ გასროლილი ისარი თვალის უპეში მოხვდა,
ჩამოუქროლა, ხმალი ააცდინა და დაუჭრა ცხენი.
გზა ვიწრო იყო. ძლივს იკავებდნენ დუჟმორეულ ულაყებს.
ზნაურაჲ და მისი ჭაკიც გაჩხირულიყვნენ ზედ. ამიტომაც სწრაფად ვერ
შემოუტიეს დანარჩენებმა.
შორენამ ისარი მიაყოლა ბოქაის, იგი უკვე უნაგირიდან გადმოკიდებულიყო,
მიჰქროდა ცხენი, ხელებით მიფოცხავდა პატრონი მტვერს.
არსაკიძე გადმოხტა, იფარა ცხენი.
ორმა ძმამ ჩამოუქროლეს, უმარჯვოდ მოუქნიეს ხმალი. ცხენი მოუკლეს,
დასჭყივლეს. უკან გამოუდგნენ ბოქაის, ორსაც ზნაურა ებღაუჭებოდა; კეტივით
იქნევდა დიაკონი ხმალს.
შორენამ აზარაის დაატაკა მკერდულით ცხენი, რაინდი მოერიდა დიაცთან
შებმას. არსაკიძეს გადაუქნია ხმალი, თავისი დაახვედრა ბარძაყში დაჭრილმა, მაჯის
ქვემოთ წააცალა ხმლიანი მარჯვენა.
ახლა ზაზას გადაუდგა კოლონკელის ასული ცხენდაცხენ, მკლავში სტაცა
ვაჟკაცმა ხელი, ორივეს დაუფრთხა ცხენები, არსაკიძეს ჩაუქროლა ოვსმა, ხმალი
დააცდინა, ვერც ცხენი შეიკავა დროზე.
ზნაურამ იდროვა ამ აურზაურით, ხელიდან გაუძვრა ცცოის და მიჰყვა
ჭენებით შორენას.
ხმალშემართული წამოვიდა ცცოი. ხმალი შეაგება ლაზმა, მაგრამ ასხლეტილი
მახვილი მაინც მოხვდა მარცხენა მხარზე. შეჰქანდა, გადაეშვა ქარაფიდან
უფსკრულში.
ცხენი შემოაბრუნა ცცოიმ, დასჭყივლა მჭახედ, გადმოხტა, მაგრამ ვერსად მიაბა.
ბოლოს მოისაზრა: მოკლულის აღვირზე დაემაგრებინა.
კბოდედან ძირს ჩასვლა დაეზარა, თანაც შეებრალა დაკოდილი ვაჟკაცი, ისევ
შემოახტა ცხენს და გაჰყვა დანარჩენ ძმებს.
დიდხანს იკოტრიალა ორგზის დაჭრილმა თავდაღმართში, დეკას კლერტოებს
ებღაუჭებოდა, მიგორავდა უფსკრულისაკენ. უვნებლად მიაღწია ხევს, მცირე ხანს
იწვა გატვრინული, გრძნობდა, თუ როგორ სდიოდა სისხლი.
ბოლოს წამოდგა არსაკიძე გაოგნებული. ცალი ხელით ჩოხა შეიხსნა, პერანგიგაიძრო, ხმლით დაჰკეპა იგი, მხარი და ბარძაყი შეიხვია ძლივს.
ხმალს დაბჯენილი ამოფორთხდა გზის პირად. ყური მიუგდო ჩქამს.
ადამიანის ჭაჭანება არსაიდან ისმოდა. მხოლოდ ჩხიკვები უხმობდნენ საღამოს, როჭო
წიოდა საწყალობლად დეკაში.
ასე ფიქრობდა კონსტანტინე:
სადმე გადავაწყდებიო ცხენოსნებს, შევაკვდებიო მტერს.
ზნაურას ქუდი და მკვდარი ინდოური ეგდო ბილიკზე. გაუვლიათო, იფიქრა,
ისევ გამობრუნდა უკან.
მიდიოდა ხმალს დაბჯენილი, მიკელანობდა, იცლებოდა სისხლისაგან,
სისხლმოწყურებული.
ცხენების თქარუნი შემოესმა ანაზდად.
კუნელის ბუჩქები შენიშნა ქარაფის კიდეზე. გაინაბა. ხმალშემართული
უცდიდა მტერს.
მწუხრი ეშვებოდა მთების უბეებში. დასავლეთისაკენ ელავდნენ ღრუბლები.
სამი მხედარი ჩამოდიოდა დაღმართში. ორი ცხენი თან მოჰყავდათ მარქაფად.
დააცქერდა: შუბოსნები აღმოჩნდნენ.
ოვსები არ უნდა ყოფილიყვნენ ესენი, ჰოროლები თან არა ჰქონდათ ბოქაისა და
მის ძმებს.
ქართული ლაპარაკი შემოესმა ჩასაფრულს.
ხმალს ზედ დაეყრდნო, წინ გადაუდგა მხედრებს.
ჰკითხავდა: სხვა ცხენოსნები ხომ არ შეგხვედრიათო გზაზე?
ხევს გადაღმა ვნახეთ ცხენოსნები, ქორსატეველასკენ მიდიოდნენო ტაატით.
სამი რაინდი მიათრევდა მკვდარს. ერთ შეცხადებულ დიაცს ძლივს ამაგრებდა
ორი.
მელოტო ბერიკაცი უკან მისდევდაო უქუდო.
შუბოსნები ლარგვისის ციხისთავის წარგზავნილები აღმოჩნდნენ.
როგორც კი გაიგეს, მძიმედ დაუჭრიათო ხუროთმოძღვარი მეფისა, ცხენზე
შესვეს და მცხეთისაკენ გააქროლეს დაუყოვნებლივ.
LI
მახვილო,
მახვილო, აღსდეგ, რათა ელვიდე ხილვას
შენსა ამაოსა და მისნობასა შენსა
ცრუსა.
მეფე გიორგი სავსებით მოულოდნელად ჩამობრუნდა სამშაბათს მცხეთაში.
ზვიადმა საკაცით მოაყვანინა სასახლეში ხუროთმოძღვარი მეფისა, წვრილად
გამოჰკითხეს მას ყოველივე.
ცხადი იყო, ეს გამომწვევი თავხედობა მამამზე ერისთავისა ომის საბაბის ძიება
იყო მხოლოდ.
იმ დილითვე აფრინეს მალემსრბოლი ყველის ციხის პატრონთან.
საღამოს დარბაზის ერნი აწვია მეფემ. ერთხმად გადაწყდა: ერთი კვირიაკეს
მოქცევის შემდეგ ლაშქარი წარეგზავნათ, ბალავრიანად ისე დაერღვიათ
ქორსატეველას ციხე, მესახსოვრეც არ დარჩენილიყო მამამზის ოჯახიდან.
რაღაც ბედად შავი ჭირი მოეშვა ხალხს.მეორე დღეს ახალი ცნობები მოიტანეს ზვიადის მსტოვრებმა: მუროჩი
ქალუნდაური და ხუთი ხევისბერი მამამზეს მიმხრობოდნენ. მხოლოდ უშიშა
ღუდუშაური შერჩენოდა კვეტარის ერისთავს.
ასე რომ, მარტოოდენ წანარნი და ოვსნი როდი უწევდნენ თანადგომას
მამამზეს, არამედ ფხოვის ხევისბერები და მათი ლაშქარიც.
ციხოვანსა და უციხო აზნაურებს წანართა მხარისა ქორსატეველას ბასტიონში
გაეხიზნათ
დედა-წულნი,
საცხოვარი
და
ხვასტაგი.
ციხესთან
მისასვლელი ,,იწროები" გაემაგრებინათ, კოლონკელიძის ასული და დიაკონი
ზნაურაჲ დილეგში ჩაეგდოთ, ხოლო შორენას საწმერთული, ხოხბისყელისფერი,
თავადიციხის ზეთავზე დაეკიდნა ტოხაისძეს.
ხელახლა შეემუსრათ მონასტრები და ეკლესიები, ცხენის ძუაზე გამოებათ
მღვდლები.
იმავე დღეს გზირები წარგზავნა ზვიადმა მთაში, ჩრდილოდან უნდა მოეარნათ
ქორსატეველას ციხისათვის. მამამზეს წარდგომოდნენ, "ვითარცა კალატოზნი,
საშოვარის მაძიებელნი" , რადგან იცოდა გიორგიმ, სწორედ ხელოსნები სჭიროდა
იმჟამად ერისთავს, ციხეების შემკეთებელნი.
უშიშარაისძეს, პიპას, ერთი ქისა ოქრო გაატანეს, დაავალეს: რომელიმე
გოდოლის კლიტენი ჩაეგდო როგორმე ხელში.
შაბათ დილას კახაი მოვიდა ლაშქრითურთ, სამცხის ჯარების პატრონი, ხოლო
ნაშუადღევს გირშელმა მოაწია. ათასი რჩეული მოისარი თან ახლდა ერისთავს, ორი
ათასი შუბოსანი, შავშეთელნი, მხოლოდ მიმწუხრზე შემოვიდნენ მცხეთაში
დაფდაფების ცემით.
მეორე დღეს უთენია გავიდნენ ჯარები.
სეფე დროშა წარუმძღვარეს ლაშქარს, დროშას ჯვარის მტვირთველი და
მთავარეპისკოპოზი მიჰყვებოდა თოროსან ცხენზე შემჯდარი, თავათაც თორი ეცვა
რაჟდენს.
გირშელი მემარჯვენე ლაშქარს უსარდლეს, სამცხის ჯარებს კახაი, ხოლო
მემარცხენეს ზვიად სპასალარი.
მეფე მოგვიანებით გავიდა მცხეთიდან, აფხაზ მოისართა ერთი ათასეული,
ექვსასი შუბოსანი ქართლელი და ლოდსატყორცნები უკან მიჰყვებოდა მეფის ამალას.
თავის ოქროსფერ ულაყზე იჯდა გიორგი, ბაგრატეული მუზარადი ეხურა,
ოქროცურვილი, სალმასურის თორი ეცვა ვერცხლისა.
გირშელი დაუზოგავად მიერეკებოდა ჯარებს, იხოცებოდნენ ქუშამომჯდარი
ცხენები, ყველის ციხის პატრონმა გადაასწრო ზვიადისა და კახაის ათასეულებს.
ბინდდებოდა, როცა ქორსატეველას ციხე გამოჩნდა, ოთხი გზირი შემოეგება
ერისთავის ლაშქარს.
უშიშარაისძე პიპა და სამი მსტოვარი კალატოზებად აეყვანა ტოხაისძეს
მიწისძვრისაგან
დაზიანებული
გოდოლების
შესაკეთებლად,
ვიწროები
საგორავებითა და ხანდაკებით გაამაგრესო.
ტოხაისძე ოვსთა ჯარით დაგიხვდებაო ვიწროების ყელთან. ქორსატეველას
ექვსი ათასი მეომარი იცავსო, წანარნი, ფხოველნი და ოვსნი.
უკვე შეღამებული იყო, როცა ზვიადი წამოეწია გირშელსა და მის ლაშქარს.
ყველის ციხის პატრონი ვეღარ ითმენდა, შეღამებამდის ვეძგეროთო იწროებს.
სპასალარი დილამდის არ აპირებდა შეტევას. წალაპარაკდნენ გირშელი და
ზვიადი, სამცხის ჯარების პატრონი ჩაერია მათ პაექრობაში. როგორც იქნა, დაუჯერა
გირშელმა კახაის, ერისთავთაგანს უხუცესს.ბოლოს მეფემაც მოაწია და ტყეში გაათია სამივე ლაშქარმა ღამე.
გარიჟრაჟზე ნისლი დაეცა ტყეს.
გათენდა, მაგრამ ჯანღი არ აპირებდა გაფანტვას.
გირშელის სპანი გამოვიდნენ პირველად ველზე, აქ კი სავსებით უცნაური
სანახაობა დაუხვდათ შავშეთელებს. იწროების ყელთან შავნაბდიანი მხედრები
იდგნენ, ჯერ ისრები დაუშინეს სპათა. ხმა არ გაიღეს შავით მოსილთა.
მაშინ
შემართული
ჰოროლებით
ეძგერნენ
გირშელის
ცხენოსნები
შავნაბდიანებს მხარმარცხნიდან. მხარმარჯვნიდან ზვიადის ჯარებმა შეუტიეს
მტრებს, მაგრამ სად იყვნენ მტრები?
საომარი ხრიკი ეხმარა ტოხაისძეს, ველზე დარჭობილ ჯოხებისათვის ჩაეცვათ
ნაბდები, მთიულური ქუდები ზედ დაეხურათ.
როცა ეს საფრთხობელები გადალახეს მეწინავე მხედრებმა და სიცილით
მიაშურეს ვიწროებს, ველზე გამართულ ხანდაკებიდან ამოცვივდნენ ოვსები და
ფხოველნი. ჰოროლები აძგერეს სამეფოის სპათა. ცხენები დაუხოცეს მეწინავეებს.
სამი მხრით შეუტიეს გირშელმა, კახაიმ და ზვიადმა. უკუაქციეს მეამბოხენი.
იწროებში შერეკეს მტერი.
იწროებს ქარაფები ახლდა მარჯნითა და მარცხნით, ცხენოსნები ზედ ვერ
ადიოდნენ. ოვსნი და ფხოველნი თხებივით დახტოდნენ, ქვებსა და ისრებს უშენდნენ
ხევში შემოსულ ლაშქარს, ღრიალებდნენ, კვარის ჟინჟღილებს ატრიალებდნენ,
ამგვარად აფრთხობდნენ ცხენებს.
სცეს საყვირები შავშეთელებმა და ეკვეთნენ ოვსებს. მაშინ დაუშვეს
ქარაფებიდან საგორავები, იჟლიტებოდა ცხენი და კაცი, ფრთხებოდნენ გახელებული
ულაყები, კლდეზე ახლიდნენ თავიანთ მხედრებს.
შედრკნენ შავშეთელნი და სამცხელნი, უკუქცევას დაადგნენ წინანი, ხმალი
იშიშვლა სამივე სარდალმა, უყივლეს მონასპებს, შებღავლეს ჯარს: "მზეგრძელი იყოს
მეფე გიორგი!"
ისევ დაუშვეს ქარაფებიდან საგორავები. თვალის დაფახულება ერთი, ცხენსა
და კაცს სისხლის გუბედ აქცევდნენ ლოდები.
ქვის ნამსხვრევებიც თვალებს უვსებდნენ მხედრებს.
ცხენი გამოუკლეს გირშელს, კახაის პირში ეცა კაჟის ნამუსრევი. ბაგეებიდან
გადმომსქდარმა სისხლამა შეღება მისი მშვენიერი, თეთრი წვერი.
გირშელი ქვეითად გაუძღვა თავის ჯარს. წარბიც არ შეუხრია კახაის. ჰოროლსა
სცემდა მოხუცი სარდალი ოვსებს თანაც ამხნევებდა სამცხელ შუბოსნებს .
სისხლში ამოგანგლული მხედრები და ცხენები აქელებულნი მიდიოდნენ
აღმართში, ჰოროლითა და ხმლით ჰკაფავდნენ მტრებით დახერგილ გზას.
ბოლოს, ჭილყვავივით გამოცვივდნენ ხმალშემართული ოვსები. შემზარავი
ყიჟინით შეებნენ მეწინავეთა. შედრკა გირშელის ლაშქარი. უკუიქცნენ დაფეთებული
ცხენები.
რა დაინახეს მეფე გიორგი მოდისო, ისევ შებრუნდნენ ნაგვემი მხედრები.
დაწინაურდნენ აფხაზები და ქართლელები. ომებში მრავალნაცადი მახვილი
გააშიშვლა მეფემ. დეზი ჰკრა თავის ოქროსფერ ულაყს.
სწორედ ამ ადგილას ფართოვდებოდა ხევი. გადმოიჭრნენ ლოდების
საფარიდან ოვსთა და წანართა აზნაურები. ოვსთა თავადი მიუძღოდა მათ თუზარაი.
ყორნისფერ ულაყზე იჯდა ყორანზე უშავესი დევკაცი.
ხმალშემართულმა
მოაშურა
მეფეს.
შემოუქნია
გიორგიმ
მახვილი
სამკლავიანად წააჭრა მკლავი.დაწინაურდნენ აფხაზები და სამცხელები სცეს ჰოროლები წანარებსა და
ოვსებს თხების არვესავით წინ გაირეკეს აზნაურები.
იწროები მოათავეს თუ არა, ტოხაისძე შეება ოვსთა ჯარით გიორგის. ჩალის
ღერებივით დაულეწეს მთეულებს ხმლები სამეფოის სპათა, უკუაქციეს მტერი.
ტოხაისძე დაიჭრა მსუბუქად, სამი აზნაური დასტოვა ველზე, ასიოდე
მხედარი და ერთიც, ხევისბერი, მისურაული ზეზვაი.
ციხეში შებრუნდა ტოხაისძე, დაგმანეს გოდოლის კარები.
მეფემ ბრძანა და ზვიადმა კაცი მიუგზავნა მამამზეს:
ნუ დაგვაღვრევინებო ამაოდ სისხლს მეფის სახელით ჰპირდებოდა: კიდე
ერთხელ გაპატიებთო განდგომას. ბაგრატ კურაპალატის სიყრმის მეგობარს.
თავადიციხეც უვნებლად დაგრჩებათო სიბერისათვის შენ და ბორდოხანს.
შემოთვალეს ციხიდან: დედოფალი მობრძანდესო, თუ მარიამ მაცხოვრის
ხატზე დაგვიფიცავს, მხოლოდ იმას მივენდობითო.
უპასუხა ზვიადმა მოციქულების პირითვე :
ავადააო დედოფალი, უფლისციხეში.
მაშინ მეფემ ბრძანა და საფარები ააგებინა ციხის მისასვლელებთან,
ლოდსატყორცნებიდან დაუშინეს ოთხივე გოდოლს.
ახლა მამამზემ გამოგზავნა შუაკაცები:
მელქისედეკ კათალიკოსი მოვიდეს, უფიცოდ ვენდობითო მღვდელმთავარს.
არტანუჯშიაო მელქისედეკ კათალიკოსი, დააბარა ზვიადმა წარგზავნილს.
მცხეთის მთავარესპიკოპოზი რაჟდენი მოვაო კათალიკოსის ნაცვლად.
კარავი დაადგმევინა პირველი გოდოლის მახლობლად მამამზემ.
თავის კარავიდან უჭვრეტდა გიორგი.
გამოვიდა თეთრწვერა, ახოვანი მამამზე, გაფითრებული სავსებით.
უთოროდ, უმუზარადოდ, ჯვარაპყრობილი მიეახლა რაჟდენი.
დაიჩოქა მამამზემ. ცალი ხელით ხმალს დაებჯინა. ჯვარს წაეპოტინა ცალითაც.
ეამბორა ზედ. შემდგომ ამისა ეპისკოპოსს ემთხვია ხელზე.
მცირე ხანს ისაუბრეს ორთა: ბოლოს ისევ ციხეში შევიდა ერისთავი, და
რაჟდენმა ეს მოახსენა მეფეს:
მამამზე შევრდომებას მოითხოვდა არა მარტო თავისთვის, ოსთა და წანართა
აზნაურებსაც არ უნდა ვნებოდა რაიმე, ქორსატეველას ციხის პატრონად უნდა
შეერაცხა მეფეს ერისთავის ასული კატაი, და მისი ქმარი ტოხაისძე შავლეგ.
კოლონკელიძის ასული ოსთა მეფის უმცროს ვაჟს, ვარაზს უნდა გაჰყოლოდა
ცოლად, კვეტარის ციხე მზითევად უნდა რგებოდა შორენას.
თორი ჩაიცვიო, ეუბნება კათალიკოსის მოსაყდრეს მეფე, უსიტყვოდ გავიდა
კარავიდან, სამასი მონასპა წარგზავნა ქორსატეველას ბასტიონის გარშემო მცველად
გზებისა,ხუთი კალატოზი წყაროების მოსაწყვეტად გაატანა მათ.
გირშელ ერისთავმა აიჩემა: მე ავიღებო პირველ გოდოლს მზის გადახრამდის.
ზვიადს არ ეპრიანა ეს, მაგრამ დადუმდა. მეფემ ბრძანა და სეფე დროშა აიღო დროშის
მტვირთველმა. სცეს საყვირები სამეფოის სპათა და მიუშვეს პირველ გოდოლზე
გირშელის ლაშქარი.
კვლავ გააშიშვლა ყველის ციხის პატრონმა მახვილი, სარკინოზების სისხლით
შესვრილი მრავალგზის.
ჩამოეგებნენ ხმალამოწვდილი აზნაურები ციხიდან, მაგრამ დაწინაურდა
გირშელი, თივასავით დასცელეს მეციხოვნე სპანი შავშეთელთა.
ქოსსა ჰკრეს ქორსატეველას ციხეში. ახალი და ახალი რაზმეულები მოერთვნენპირველი გოდოლის მცველ ფხოველებს. ისევ გამოუკლეს ერისთავს ცხენი, მისწვდა
განრისხებული გირშელ ცხენის მკვლელის ბედაურს უკანა ფეხზე. ბატკანივით
დაითრია იგი და მხედრიანად გადასტყორცნა კბოდედან.
ახალი ცხენი მოართვა მეაბჯრემ, ფიცხლად მოახტა, ისევ უყივლა რისხვიანად
ჯარს, ისე დაერია ოვსებსა და წანარებს, როგორც ავაზა ძუ მწევრებს, ბოკვერების
წარმტაცებელთა.
"მაშინ ჩამოუშვეს გოდოლის ჩარდახიდან საგორავნი ურიცხვნი, დაასხეს ქვა
და შუბი მსგავსი წვიმისა. შე იქმნა სიმრავლე ისრისა, ვითარცა სეტყვა, ზემოდან
ნატყორცნმა ისარმა ფარი და ჯაჭვიანი კაცი გაიარა, სანახევროდ ჩაერჭო მიწაში".
შედრკნენ შავშელები, მაგრამ ისე უყივლა ლაშქარს ერისთავმა, კვლავ
გამართეს ჰოროლები გირშელის სპათა, ცხედრებზე მიაბოტებდნენ მხედრები და
ცხენები, გორგალივით მოგორავდნენ დაღმართში, ზოგნიც ჭიხვინებდნენ და
სცვივოდნენ მხედრიანად უფსკრულში, ილეწებოდნენ ჯაჭვის პერანგები,
გოგრებივით სქდებოდნენ მუზარადები.
მოუთმენლობამ შეიპყრო გიორგი, თრიაქსა სწევდა დაუცხრომელად, აღარ
იცოდა, რომელი უფრო შეაწუხებდა: გირშელის გამარჯვება, თუ დამარცხება?
ზვიადი ნაწყენი იყო გირშელის მიმართ, პირველი გოდოლის შელეწვაც თავათ
ეწადა, იცოდა, არც მეფეს უხაროდა ეს. გულის გარედან ეუბნება გიორგის:
მაშველ ჯარს თხოულობსო ყველის ციხის პატრონი.
ასე ვარაუდობდა მეფე: თუ პირველ გოდოლს გირშელი აიღებდა, თავადიციხე
მას დარჩებოდა, გაახსენდა: მცხეთაშივე დანაქადნები მის მიერ: ქორსატეველა თუ
ავიღე , მეორე დღესვე შევირთავო კოლონკელიძის ასულს.
ბრაზი წაეკიდა ამ ამბის გულში გამვლებელს, ახლა იგიც მოაგონდა:
მოგაცილებო გირშელს, შორენას რომ შეჰპირდა ავაზებით ნადირობისას. ეუბნება
ხმადაბლა სპასალარს:
"მე ასე მგონია, ზვიად, ამაოდ შეაწყვიტა პირველ გოდოლს გირშელმა სპაი".
მერმე ეს უნდოდა ეთქვა: ნუ მიაშველებო ლაშქარს, მაგრამ ბაგენი მოკუმა და
მცირე დუმილის შემდეგ ასე უთხრა:
"უკუიხმე ახლავე ერისთავი, ღამეს შევუცადოთ, ეგებ ციხის კლიტენი
მოგვაწოდოს პიპამ".
"მეც ასე მგონია, მეფევ ბატონო, კარგი ვაჟკაცია ერისთავი გირშელ, მაგრამ
მოქნევას მოზომვა სჭირია წინასწარ. თუ თქვენი ბრძანება იქნება, ინათლებს თუ არა,
მე გავუძღვები აფხაზთა ათასეულს და სამცხის ჯარებს, მზის ამოსვლამდის
ჩაგაბარებ პირველ გოდოლს ".
მოახსენეს თუ არა გირშელს, უკუქცევას გიბრძანებსო მეფე, განრისხდა
ერისთავი. ახლა ჯიბრზე გაუდგა სისხლისმიერ ნათესავს. თანაც გაახსენდა ფხოვში
ნათქვამი მის მიერ: ჩემთან ჯიბრი გადაგიტანსო, გირშელ. მაინც არ შედრკა უჯიათი
ვაჟკაცი, რომელსაც დასცინოდა კიდევაც ხუმრობით მეფე: რწყილებისა და ავაზების
გეშინიაო.
კვლავ შეუზახნა ლაშქარს, სცეს საყვირები შავშეთელებმა ხელახლა,
დაწინაურდა გირშელ, გააალმასა ხმალი და ისე შეება მტერთა სიმრავლეს, როგორც
ავაზა მთელს ქარავანს სპილოებისას.
შედრკნენ ოვსნი და ფხოველნი. ტოხაისძემ ციხის კარებთან დასტოვა
კავკასიონის ნაძვებივით აშოლტილი ვაჟკაცები, მკერდგანგმირულნი, ციხეში
შეასწრო თავათ.
ხელახლა გადაჰკეტეს გოდოლის კარნი.მაშინ უბრძანა ყველისციხის პატრონმა შავშთა ათასეულის უფროსს:
შესტეხეთო ციხის კარები.
როგორც იქნა, შეანგრიეს რკინის ჭიშკარი.
პირველი შეიჭრა გააფთრებული ერისთავი გოდოლში, ხევისბერი მუროჩი
ქალუნდაური შემოეგება ხმალშემართული. შემოუტია მამაცმა ბერიკაცმა გირშელს,
გადმოუქნია ხმალი, აქაც არ შედრკა ერისთავი, ხმლის გამართვა ვეღარ მოასწრო,
ლაჯებში სცა მახვილი მტერს .
წაიქცა ხევისბერი თუ არა, ეძგერა ერისთავს გოდერძი ქალუნდაური, გიორგის
მიერ ნაჩუქარი ხმლით გადაუჭრა მახვილი, მეორეჯერ შემოუქნია, თორიანად გააპო
გირშელ.
ისევ ჩაჰკეტეს გოდოლის კარები, უკუიქცნენ მოზღვავებულნი სპანი.
*
ბინდმა გაჰყარა მებრძოლნი.
ბანაკი დასცეს ციხის გარშემო სამეფოის სპათა, კოცონები აანთეს, გზები
შეჰკრეს და წყაროები მოსწყვიტეს ირგვლივ.
ნაშუაღამევს თითისტარი დაეცა მეწინავე გუშაგების ფერხთით, პირველი
გოდოლის კლიტენი ზედ იყო მიბმული.
ახლა წიგნი დაახვიეს თითისტარზე.
მეფე ეკითხება უშიშარაისძეს, პიპას: რა ბედი ეწია ყველის ციხის პატრონს?
ისევ გადმოაგდეს თითისტარი.
ფხოველმა, გოდერძი ქალუნდაურმა ხმლით აკუწაო გირშელი.
მთელი ღამე არ სძინებია მეფეს. იგონებდა ყრმობას, გირშელთან გატარებულს,
მასთან ალერსსა და მასთან გაჯიბრებას.
ფხოვი მოაგონდა და ძმადნაფიცი ქალუნდაური.
გამოუტყდა თავისთავს: უხაროდა დედის დისწულის სიკვდილი. გუშაგები
ყიოდნენ ბნელში, ცხენები ტკბილად ახრამუნებდნენ თივას, გიორგი პირქვე იწვა
თავის კარავში და ფიქრობდა თვალდახუჭული.
როცა მამლებმა იყივლეს ქორსატეველას ციხეში პირველად, მან გადასწყვიტა
მტკიცედ: თუ შორენას უვნებლად გამოიყვანდა ციხიდან, ერთ კვირაში ცოლად
შეერთო იგი.
ჯერ კიდევ ბნელოდა, როცა საყვირები სცეს სამეფოის სპათა. ციხისთავმა კაცი
გამოუგზავნა, პატიება ითხოვა მამამზემ. პასუხი არ გასცა მეფემ. ლოდსატყორცნები
დაუშინეს ოთხივე გოდოლს.
მაშინ ამოსცვივდნენ თავადიციხისა და გოდოლების ჩარდახებზე მამამზის
სპანი, ჯვრები ეჭირათ ხელში, ყვიროდნენ:
"მზე გრძელი იყოს მეფე გიორგი" .
სამზერებიდან, ქონგურებიდან უჩვენებდნენ გარს მოჯარულ ლაშქარს ხის
ჯვრებს და კვლავ ყვიროდნენ:
"მზე გრძელი იყოს მეფე გიორგი" .
გიორგის აღარ უნდოდა სისხლის ღვრის გაგრძელება, მაგრამ ზვიადი ურჩევდა:
ეგ ტოხაისძის მიერ მოგონილი ხრიკიაო, ახალი, ციხეში შეგვიტყუებენ, საგორავებს
დაგვიშენენ, თავებს წაგვაჭრიანო დიდსა და მცირეს.
მაშინ გაუსია მეფემ ლაშქარი ოთხივე გოდოლს, მხოლოდ მესამე დღეს
შელეწეს თავადიციხის კარები, ციხისთავი შემოეგება მეფეს, სამი გოდოლისკლიტენი მოართვა, ფერხთით დაუვარდა გიორგის.
პირველი გოდოლის კლიტენი რა უყავიო?
ეკითხება მეფე.
მოიპარესო, მეფევ ბატონო.
კარგად იცოდა მეფემ, უშიშარაისძემ პიპამ რომ მოისყიდა ციხისთავი.
ზვიადს მიუბრუნდა: თავი მოსჭერით პატრონის მოღალატეს და მამამზე
ერისთავს მიართვითო ახლავე .
თავადი ციხის მთავარ დარბაზში ჩაკეტილიყო მამამზე, როცა მეფის ძღვენი
მოართვეს, გაოცდა ფრიად.
გიორგი და ზვიადი შეიწვია დარბაზში, ფერხთით დაუვარდა მეფეს, მუხლზე
აკოცა და პატიება ითხოვა.
წარბიც არ შეუხრია გამარჯვებულს.
ეკითხება:
ჩემი ძღვენი თუ მიიღეო?
მადლი მოახსენა ერისთავმა.
"ასე მჩვევია, ერისთავთ-ერისთავო, მე. მოღალატეს არ უნდა შერჩეს თავი
მხრებზე. შენ გინდოდა გაგეგო ძვალთა და რკინათა მკვეთელი რკინის საიდუმლო
როგორმე, ამასაც გამოცდი საკუთარ თავზე ".
გაიყვანეთო, ბრძანა ზვიადმა.
ციხის ზეთავიდან ჩამოიღეს შორენას საწმერთული, მამამზე ერისთავის
ჭაღარა თავი აღმართეს ზედ.
ტოხაისძეს საბელი მარყუჟად მოახვიეს ყელზე, ორ ცხენს მიაბეს საბელის
თავები, სცეს ორთავეთა ამიერ და იმიერ, თავი წაწყვიტეს სახლთუხუცესს.
ოთხი ხევისბერი მოაშთვეს იმ დილით.
ქორსატეველას ციხე ზღუდიანად დაარღვიეს.
შორენა გაჭაღარებულიყო ტყვეობში სრულიად, მაინც ჰშვენოდა მშვენიერი
მხცით შემკული თმა.
მცხეთაში ჩამოიყვანეს ერისთავის ასული, გურანდუხტს ჩააბარეს ისევ.
ძლივს მოჰკრიფეს გირშელის ცხედარი, ასო-ასოდ აკუწული ფხოველთა მიერ.
იტირეს წესისამებრ და სამთავროში დაფლეს, კანკელის წინ, სწორედ იმ ადგილას,
სადაც მეფეებს, კათალიკოსებს და ერისთავებს ასაფლავებდნენ წესისამებრ მაშინ.
LII
მელქისედეკი ცას ეწია სიხარულისაგან, რადგან მის მიერ ჩამოყვანილ
ბიზანტიელ სტუმრებს მოთავებული დაახვედრეს სვეტიცხოველი. ნამგზავრი,
ნაავადმყოფარი ძლივს ჩამოიყვანეს ბერებმა ცხენიდან. იმ საღამოსვე ტაძრის ეზოში
გაჩნდა.
ლოცავდა კალატოზებსა და კირითხუროებს, მაგრამ ფრიად დამწუხრდა, როცა
ამცნეს: მძიმედ დაჭრილი ხუროთმოძღვარი ფეხზე ვეღარ დგება, ამიტომაც ვერ
დაუხვდაო შენს უწმინდესობას.
დიდძალი შეწირულებანი ჩამოიტანა კლარჯეთის, სამცხის და ჯავახეთის
მორწმუნეთა, აზნაურთა და უაზნოთა მიერ მორთმეული.
შეამკო და მოკაზმა ტაძარი ოქროითა და ვერცხლითა. შეჭედა
თავათ ”სვეტიცხოველი", კანკელნი და კარნი საკურთხევლისანი, დაასვენა პატიოსანითვლებით დამშვენებული ხატი, ბასილი კეისრის მიერ გამოგზავნილი, თავათ
გამოიღო ორმოცდახუთი, ოქროითა, ვერცხლითა შემკობილნი, თვალითა და
მარგალიტითა მოოჭვილნი, ოქროს ფორტლითა დაწერილნი.
დიდის ამბით ჩამოასვენეს ნოკორნადან ჯაჭვით ნაბამი წმ. გიორგის ხატი
ოქროისა, უცნობი ქართველი ოსტატის მიერ შესანიშნავად ნაქანდაკები (ურჩხულის
ქერეჭი და სამფარეშოსანი ჯაჭვის თვლები იგავმიუწვდენელი ხელოვნებით იყო ზედ
გამოყვანილი).
მოატანინა საყდრის საკაზმნი, მრავალგვარნი საკითხავნი, მატიანენი,
საკმეველნი, საკელაპტრენი-ოქროითა, ვერცხლითა და პატიოსანი თვლებით
დამშვენებულნი სრულად.
დაჰკიდა ოქსინონი, სკარამანგნი დიდ-დიდნი, კეისრის მიერ ბოძებულნი.
სკარამანგნი სხვანი, უფრო მშვენიერნი, გარშემო ოლვილნი, განსვენებულის, ბაგრატ
კურაპალატის მიერ ნაბოძებნი.
შესწირა სვეტიცხოველს სოფელნი “ძმათა თვისთა განძითა ნასყიდნი",
კლარჯეთს, ჯავახეთს, ტაოს და ქვემო ქართლს.
(მათ გამოც შეუვალობის სიმტკიცე ჰქონდა ნაბოძები თავის გამზრდელის,
ბაგრატ კურაპალატის მიერ).
ბოლოს, თავათ დასწერა სიგელი. ყოველივე საბადებელი ტაძრისა აღნუსხა
წვრილად და გაუგონარის სიმკაცრით დასწყევლა ყველა, "ვინცა რამამანცა კაცმა
რაიცა დააკლოს და შესცვალოს".
. . , :. . . . . . . . .
LIII
ტაძრის კურთხევის დღეს დაიძრა ხალხი ნიკოფსიასა და დარუბანდს შორის
გადაშლილ საერისთავოებიდან. არც ტაძარში, არც მის ეზოში და არც მცხეთაში
ეტეოდნენ სტუმრები.
მელქისედეკ კათალიკოსი სწირავდა, თორმეტი თანამწირველი ეპისკოპოზიც
ქართულად და ბერძნულად.
გიორგის ბერძნული ლაპარაკიც სძაგდა, ამიტომაც დაღვრემილი უსმენდა
ბიზანტიელ არქიელებს. დიდის პათოსით ღაღადებდნენ და ღიღინებდნენ ისინი ამ
მშვენიერ ენაზე.
ნაწირვებს დადგა კანკელის წინ მგლისებრ თვალებიანი, ჩია მოხუცი, ჯერ
ოდნავ უხალისოდ ლაპარაკობდა თითქოს, თავდაპირველად ავლში გახვეული
ნაღვერდალივით ღვივოდნენ სიტყვები.
ათასგზის განაგონ ბიბლიურ მითებს უტრიალებდა მელქისედეკი, მაგრამ ისე
ამოდ ჰყვებოდა ამას ყოველივეს, გატვრინული უსმენდა დიდი და მცირე.
ყოველი მისი სიტყვა მტკიცე იყო, როგორც სპილენძი, და სწორედ ისე,
როგორც თრიაქი შეუმჩნევლად მოედება ხოლმე გულს, ძარღვებში სისხლს
ააჩქროლებს, აზვავდება ოცნება, ქვიშის კიბეს მიადგამს ცას, ასე დაეუფლა იგი
სპილენძივით მტკიცესა და თრიაქივით დამათრობელს, სალმასურის ჯაჭვივით
ელვარე ქართულ სიტყვას და შეატოქა იგი აგრეთვე მშვენიერსა და აგრეთვე
ვაჟკაცურს ბერძნულს.
მელქისედეკის აზრები როდი ხიბლავდა გიორგის, არამედ უცნაურირიტორობა მისი, ამიტომაც პირველად თავის სიცოცხლეში უდიდესის სიყვარულით
უსმენდა კათალიკოსს.
თავის ქადაგებაში ორი რამ საგანგებოდ აღნიშნა მელქისედეკმა. "წმინდათა
სწორი დედოფალი მარიამი", ამ ტაძრის დიდი მოამაგე, ავად გახდაო იერუსალიმს
გამგზავრების კვირაძალში.
ახლა არსაკიძის ხიფათის ხსენება დააპირა, მაგრამ მოერიდა დედოფლის
გვერდით მის მოხსენებას, ერთბაშად ისევ ბიბლიურ მითებს მიუბრუნდა, ებრაელთა
ეგვიპტიდან გამოყვანას შეეხო, ყოველი ერი თავის ქვეყანაში უნდა ცხოვრობდეს,
ყოველი ხალხი თავისუფალი უნდა იყოსო, როგორც ღმერთი.
დიდის ტაქტით მიუბრუნდა ანტიოქიის პატრიარქთან ურთიერთობას, აქ
სარკინოზებს გადასწვდა, გზები მოგვიჭრესო მაგ წყეულებმა. არსებითად უხაროდა
კიდევაც გულში, რომ სწორედ ამის გამოც დაჰკარგა ანტიოქიის პატრიარქმა ის ათასი
ოქროს დინარი, ხარკად შეწერილი ათას ქართულ სოფლისათვის.
არ უხსენებია იგიც, როცა გზა გაიხსნა, გიორგი მეფის ხმალმა რომ გადასჭრა
გზა.
ამ ადგილას უფრო გულმოდგინედ მიუგდო გიორგი მეფემ ორატორს ყური,
რადგან მელქისედეკი 1021 წლის ზავს შეეხო. ქვეყანამ იცოდა: სწორედ გიორგის
ხმალმა გაჰკვეთა ის საბელი, რომლითაც ბიზანტიის ეკლესია ბოჭავდა ქართულს.
ბოლოს იგი მოიგონა, ვისი ხსენებაც გულით ეწადა პირველად.
"წყეულმა ოვსებმა" . მძიმედ დაგვიჭრესო სვეტიცხოვლის ამგები, დიდოსტატი
არსაკიძე, კიდევ ერთხელ შეაჩვენა რატომღაც ოვსები, "უსაჩინოესი ერისთავის,
გირშელის მკვლელნი" .
მოათავა თუ არა ქადაგება, საკაცით შემოაყვანინა კონსტანტინე არსაკიძე.
თვალი მოავლო ოსტატმა ოქროითა, ვეცხლითა და პატიოსანი თვლებით
მოკაზმულ ტაძარს, ცრემლი დაიძრა, მაგრამ დაიოკა მღელვარება, ჩუმად, სავსებით
ჩუმად წაიბუტბუტა:
"იქმენინ ნათელი!"
კათალიკოსმა თვალი დაადგა ცვილივით გაყვითლებულ სახეს, მიეახლა,
შუბლზე ეამბორა, მერმე გაბრუნდა, გვერდით ჩაუარა, როგორც კეისრის მიერ
ნაბოძებ ღვთისმშობელს, ისე აურაცხელ წმინდანების ხატებათ, ჯიქურ მივიდა
უცნობი ქართველი ოქრომქანდაკებელის მიერ შესრულებულ წმ. გიორგის ხატთან.
ორივე ხელი მოსჭიდა, ადგილიდან დასძრა და შეჰღაღადა:
განკურნეო დიდოსტატი არსაკიძე .
მერმე მთელმა ერმა, ტაძრის შიგნით და ტაძრის ეზოში შებღავლა ღვთაებას:
"განკურნე დიდოსტატი! "
შორენა და გურანდუხტი ერისთავთა დედაწულებთან იდგნენ, როცა
კოლონკელიძის ასულმა არსაკიძის დალეულ სახეს თვალი ჰკიდა და განკურნეო,
იგრიალა ტაძარმა, მას ხმა ჩაუწყდა ხორხის არეში, დაიჩოქა, ილოცვიდა თავის
სიყრმის
მეგობრის
განკურნებისათვის,
მანდილოსნების
ფარჩის
კაბებს
ამოფარებული სტიროდა, ევედრებოდა წმინდანს.
გურანდუხტმა უკმაყოფილოდ ზეაწკიპა წარბები, შორენას ქვითინი რა
შემოესმა, აცახცახდა.
ვაჲთუ მეფის ყურამდის მიიტანონო ეს ამბავი! რადგან მეფე გიორგიმ პირადად
ამცნო მას, როგორც კი იერუსალიმს გაემგზავრება დედოფალი, მეორე დღესვე
შევირთავო შორენას.
სწორედ ამიტომაც ღელავდა: ,,ვიღაც მდაბიორი კალატოზის, ისიც ლაზის"განკურნებისათვის რად აწუხებსო მომავალი დედოფალი წმ. გიორგის?
LIV
დიდი დროშა კარის ალაგთან იდგა.
მეფესთან სადილად აწვიეს იმავე დღეს ერისთავები დედაწულიანად,
ბიზანტიელნი, პატრიციები, მიტროპოლიტები და ეპისკოპოზები.
მელქისედეკ კათალიკოსი, ზვიად სპასალარი, მთავარეპისკოპოზი რაჟდენი,
ჭყონდიდელი, ანჩელი, მაწყვერელი და მტბევარი თავთავის ალაგას იდგნენ, ხოლო
მხარმარცხნით - ბიზანტიელი დიდებულები; კატეპანი ნიკიფორე კასავილა,
პატრიციუს ქრისტეფორე დელფოს, სევასტოს თეოდორე ლამპროს (სამივენი
ვერცხლის ფორიანნი, უხმლოდ), ამორელი მიტროპოლიტი კამახა, სმირნელი იოანე,
როდესელი არქიელი ეპიფანეს, ტრაპეზუნდელი რომანოზ და თორმეტი
უდაბნოთანი ქართველნი.
მეფემ უბრძანა მანდატურთწინამდგომს და მან არგანი დააგდო.
ამირეჯიბმა აიღო იგი.
მანდატურთწინამდგომი მთავარი ტახტის წინაშე მიდგა.
პური მოიღეთო.
ბრძანა მეფემ.
პურის წინაობა იურვა მანდატურთწინამდგომმა.
კათალიკოსი, სპასალარი, განმგეთუხუცესი, დიდებულები და სტუმრები
ზეწამოდგნენ.
მეფე გიორგიმ კათალიკოსი აწვია პირველად.
სუფრა აკურთხა მელქისედეკმა, ილოცა, პირველად მანვე გასტეხა პური.
ტაბაკი მანდატურთწინამდგომმა და ამირეჯიბმა დასდგეს. მოიტანეს
სამეფოის ტაბლანი ოქროისა და ვერცხლისანი, მოიღეს სამწდეურნი ბაგრატეულნი,
ოქროსანი სრულად.
ოქროს ტაბაკზე მარგალიტით მოოჭვილი კოვზი იყო, ვერცხლისტარიანი,
ერთი.
ახლა მოლარეთუხუცესი წამოდგა, მანდატურთუხუცესი თავის ადგილზე
დაჯდა.
კათალიკოსს, ჭყონდიდელს, ქართველ და ბიზანტიელ დიდებულებსა და
ეპისკოპოზებს ამირეჯიბმა დაუდგა ტაბაკი.
განმგეთუხუცესმა სამ-სამი ჯამი მოართვა თითოთა.
საწოლის უხუცესი მწიგნობართუხუცესის გვერდით მოთავსდა, მათ მიჰყვნენ
ხელოსანნი და ხელისუფალნი, ბოლოს მერემეთუხუცესი, ფარეშთუხუცესი და
მეჯინიბეთუხუცესი.
ლოყებღაჟღაჟა, გრძელულვაშიანი, ნიკაპგამოპუტული ჭაშნაგირი იდგა.
მოჰქონდათ შეჭამადი მრავალნაირი, ხელისგულზე ისხამდა, თავათ სინჯავდა
ყველაფერს. მოიღებდნენ ღვინოს მრავალგვარს, პირველად მოსვამდა ჭაშნიკს.
კატეპანს, ნიკიფორე კასავილას მოვლილი ჰქონდა მთელი მსოფლიო,
ხატაეთიდან ირლანდამდის.
მაინც გაოცებული შესცქეროდა ოქროისა და ვერცხლის ჭაღებს, დიდი
დარბაზის კუთხეებში დადგმულს, ბაგრატეულ სამწდეურებს, ოქროს ლანგარებს,
აზარფეშებს და ფიალებს, ხატაურ და ირანულ ჭურჭელს.უთვალთვალებდა უცნაურ ცერემონიებს საქართველოს მეფის ბრწყინვალე
სასახლისას.
საქართველო მას წარმოდგენილი ჰქონდა როგორც ნახევრად წარმართული
სამეფო.
სარკინოზთა ხალიფების კარზე ელჩად ნამყოფს უკვირდა: მუსლიმების
დარად ხელით როდი ჭამდნენ, არც ყაყანებდნენ პურობის დროს, პირიქით, სავსებით
მდუმარედ შეექცეოდა დიდი და მცირე სადილს.
ბიზანტიელი ეპისკოპოსები მეფის სუფრაზედაც განაგრძობდნენ კამათს
აღდგომის კალენდარის გამო.
(იმჟამინდელ ბიზანტიაში დიდი პოლემიკა ჰქონდათ ღვთის მეტყველებს,
როგორ მოეწყოთ წელთაღრიცხვა ისე, ქრისტეანული აღდგომა ებრაელების პასექს არ
დამთხვეოდა).
მთავარეპისკოპოზი რაჟდენი ვნებიანი პოლემისტი იყო, ახლაც გულით ეწადა
ამ კამათში ჩარეულიყო, მაგრამ იცოდა: გიორგის არ უყვარდა, როცა ქართველნი
ბიზანტიური საქმეების გამო გამართავდნენ კამათს, ამიტომაც ახლად მორთმეულ
ორაგულებზე ამოიყარა ჟინი.
"ვიგრი" დაარქვა ღორმუცელობის გამო გიორგიმ მას, მართლაც წააგავდა იგი
კროკოდილს, გრძელზე უგრძესი ცხვირითა, ფართოდ გაჭრილი პირითა და
ფორეჯიანი, ხორკლიანი სახითა.
ცნობისმოყვარე კატეპანმა დაითვალა ასზე მეტი სხვადასხვაგვარი შეჭამადი
სუფრაზე მოტანილი.
როგორც თავათ კასავილა, ისე დანარჩენი ბიზანტიელი სტუმრები მხოლოდ
დატკბილულ საჭმელებს ეძალებოდნენ, არ იკარებდნენ პილპილიანს, ძმრიანსა და
ნივრიანს, კოლხურ საჭმელებს.
ჩაკურატებული
ბიზანტიელი
არქიელები
სასტიკად
გაეჯიბრნენ
ლოყებღაჟღაჟა ქართველ ეპისკოპოზებს, მუსრს ავლებდნენ არაგვის ორაგულებს,
მტკვრის
მურწასა
და
კარაქისფერ
ციმორს,
გუნებაში
სწყევლიდნენ
მზარეულთუხუცესს, შესანიშნავი ზუთხი და ზურგიელი პილპილითა და ნივრით
რომ "წაეწყმიდა" .
მათაც ვიგრივით შეუტიეს ახალ ქვირითს, მაინც ვერა ძღებოდნენ, შამფურზე
შემწვარ გოჭებისა და შებრაწულ ინდოურებისაკენ იჭვრიტებოდნენ ვნებიანი
თვალებით.
სმირნელი მიტროპოლიტი იოანე ახლად დაბრუნებული იყო ანტიოქიიდან,
სადაც იგი თორ-აბჯარში გადაცმული ებრძოდა სარკინოზებს ხმლით, ახლა მან ისე
შეუტია არაგვის ორაგულებს, თვით ღორმუცელა ,, ვიგრი", იგივე რაჟდენი, ანჩელი
და მტბევარი დაგვიჩაგრა ქართველებს.
ორგზის ფხა გაეჩხირა ყრონტში, ორი ქართველი ეპისკოპოზი უჯდა მას
გვერდით, არც ერთმა იცოდა ბერძნული, მაგრამ წამოეშველა ფარსმანი, რომელიც
თარჯიმანად იყო წვეული იმ დღეს, ხმელი ლავაში მიაწოდა დროზე.
გიორგიმ ბერძნულიც იცოდა და არაბულიცა, მაგრამ არასდროს კრინტი არ
დაუძრავს უცხო ენაზე სასახლეში.
თავათ მეფე უხალისოდ ჭამდა, ეს უგუნებობა შორენასაგან გადაედო. სავსებით
გაფითრებული და მდუმარე იჯდა იგი "თევზისფერ ძროხასა და გურანდუხტს შორის,
ერისთავების ჩაქვირითებულ მეუღლეთა წრეში, არამიწიერი სილამაზით
გაბრწყინებული.
შორენას შინ წასვლა უნდოდა წირვის შემდეგ, თავი სტკიოდა, მარტოკატირილი ერჩია ჭამას, მაგრამ გურანდუხტი დაემუქრა, თუ დღეს არ სწვევიხარ მეფეს,
თმით გათრევო შინ მისულს უთუოდ.
ბერძენი სტუმრების სიახლოვე და მათი ენაც ახელებდა მეფეს,
განსაკუთრებით კასავილას წრესგადასული ცნობისწადილი აბრაზებდა მას.
კატეპანი კასავილა ისე ლუკმას არ ჩაიდებდა პირში, ფარსმანისათვის არ
ეკითხა: ამ საჭმელს როგორ აკეთებენო?
კიბოები ყვარებია სენატორს, როცა კოლხურად შემზადებული კიბოები
მიართვეს, ასე იფიქრა: ამას მაინც არ ექნებაო პილპილი, შესჭამა თუ არა, ათუხთუხდა
პირდამწვარი, მოურიდებლად გადმონერწყვა მარცხენა ხელისგულზე, შემდგომ
ამისა ეკითხება ფარსმანს:
რომელ მდინარეში იჭერენო ამ პილპილიან კიბოებს?
ეს კიბოები კოლხეთის წყლებში მოაშენაო მეფე გიორგიმ, რათა ნამეტნავად
ცნობისმოყვარე სტუმრებს ენა წასწვასო როგორმე.
ასე მიუგო ფარსმანმა.
ბევრი იცინა კასავილამ, როცა მისგანვე გაიგო, რომ ეს კიბოები "პილპილიანად
როდი იბადებიან" თურმე, არამედ ხობოკვერას გამოაცლიან შიგნეულს, ბოლოდან
გამოღებულ ხორცს გაურევენ ნიგოზს, პილპილსა და ნიორს, ისევე დატენიანო
ხობოკვერას კიბოსას.
თავათ კასავილა იძულებული იყო ხელით ეჭამა, რადგან მარჯვენა ხელზე
მხოლოდ ორი თითი ჰქონდა შერჩენილი.
ტრაბახობდა კიდევაც: შარშან რომის პაპთან ვიყავი წვეული, ბენედიქტ VIIΙ-ს
ტრაპეზზედაც ხელით ვჭამდიო.
არსებითად ასე იყო საქმე :
როტა ცეტინიუმთან დამარცხებულ ბულგარებს თვალები დასწვა ბასილი
კეისარმან, სწორედ ნიკიფორე კასავილა ხელმძღვანელობდა ამ ოპერაციას.
ერთმა ბულგარელმა ითხოვა: საიდუმლოს გავთქვამო დიდს, თუ სენატორ
კასავილასათვის მათქმევინებთო იდუმალ.
როცა მოუყვანეს მოხალისე ”მსტოვარი" კასავილას, ბულგარელი ეცა მას ყელში,
მარჯვენა მოუქნია სენატორმა, გაცოფებული ტყვე მისწვდა და სამი თითი წასჭამა
ბიზანტიელ დიდებულს.
სწორედ ამ ,,გმირობისათვის" მიიღო კატეპანის ხარისხი კასავილამ, ჩუმ-
ჩუმად სხვას ტრაბახობდა იგი:
ცეტინიუმთან მე დავამარცხე ბულგარელები, თხუთმეტ ათასს დავუბნელეო
თვალები.
LV
მოთავდა თუ არა ნადიმი, მეფეს აეკიდა კატეპანი სასახლის ბაღშიც.
დაუსრულებელი შეკითხვებით თავს აბეზრებდა, ეთამამებოდა, მარჯვენაზე ხელს
ჰკიდებდა.
ძლივს იკავებდა ამრეზილი მასპინძელი თავს.
ეს ყოველივე მით უფრო სამძიმო იყო გიორგისათვის, რომ მას ორგზის უნდა
გაეგონა ნათქვამი იმ დღეს, ბერძნულად და ქართულად.
როცა ციხეებისა და ჯარების გამო ორაზროვანი პასუხი მიიღო ზედიზედ,
ახლა მეფის ცხენების და შავარდნების გამოკითხვა დაიწყო სტუმარმა.ეტყობოდა ეს ამბავიც სათითოოდ სცოდნოდა წინასწარ, თვით |ყურშაის
სახელიც ეცნაურა კასავილას.
"ჰურრახ, პურრახ", აღრიალდა დაცალებული ავაზა ამ დრო.ახლა ავაზების
გამო გაუბა საუბარი კატეპანმა მეფეს.
"თევზისფერ ძროხას" საფირონის თვალებიანი ნათია აეყოლებინა, ბევრი სდია
სასახლის ბაღში გიორგის, ბოლოს ავაზების გალიასთან მიუსწრო მეფესა და კატეპანს.
კასავილა მოეშვა ავაზების გამო ლაყბობას, ჯერ ნათიას შეხედა, მერმე
დედამისს, ბოლოს გიორგის გადახედა და ეუბნება ფარსმანს:
მეფისწული ხომ არააო ეგ მშვენიერი?
თვალისგუგიდან ამოღებულივით მიაგავსო მეფე გიორგის.
როცა ფარსმანმა ეს გადათარგმნა, სახე აელეწა ცოქალას, გიორგიმ შეხედა
ნათიას, მართლაც იპოვნა მსგავსება მის სახეზე, გააჟრჟოლა, რა მოიგონა, სამი თვის
წინად ხარჭად აყვანა რომ უნდოდა მისი.
უცნაურად აიმღვრა მეფე და ეუბნება ქართულად ფარსმანს:
"ამ ორთითა კატეპანს როცა შევსცქერი, მეშინია, არაფერი ამომაცალოს
ჯიბიდან"
ესა სთქვა და ავაზაზე გადაიტანა მზერა, წაიბუტბუტა თავისთვის:
"საერთოდ ქურდებია ბიზანტიელები, სჯული ებრაელებს მოპარეს ენა - ძველ
ბერძნებს, ბულგარელებს - ცეტინიუმი, სომხებს - ანისი, ბასიანს გადაღმა ქვეყნები -
ქართველებს, ხოლო სინდისი ვერავის წაგლიჯეს, რადგან ასეთი რამ არა სჭირიათ
ჯერაც" .
რაო, რა ბრძანაო მეფემ?
ეკითხება ენამრავალი კატეპანი ფარსმანს.
მეფემ ასე მოგახსენათო, მიუგო თარჯიმანმა, როგორც კი ჩემი ვაჟი, ბაგრატი
მშვიდობით დაბრუნდება, ტახტს გადავულოცავ უფლისწულს, კეისარს ვეახლები,
წმინდა ადგილებს მოვილოცავო ბიზანტიისას.
მეფემ ძლივს შეიკავა ღიმილი.
"თევზის ფერმა ძროხამ" კარგად არ იცოდა ბერძნული. ასე იფიქრა: ახლა
დავიღუპე უთუოდ, მეფე დაიჯერებს, თითქოს მისგან მყავდეს ნათია, ამიერიდან
ცოლად არ შეირთავს გიორგი მას, უფლისწული ბაგრატი მალე ჩამოვა და
ბიზანტიონში წაყვებაო დედოფალს მეფე.
მეფემ მოინდომა საუბრის საგანი შეეცვალა როგორმე.
ამიტომაც აკითხვინა კასავილასათვის:
ავაზები თუ ჰყავსო კეისარს?
უკანასკნელიც მოკვდომოდა ბასილის.
უკეთ რომ ვთქვათ, ტახტის მემკვიდრეს, კონსტანტინეს, მის ძმას, რადგან
ბასილი მუდამ ლოცვითა და თვალების დათხრით იყო გართული.
ახლა ავაზების გამო დაიწყო კასავილამ ქაქანი.
ფარაონის თუთმაზის პირამიდაზე ვნახეო ერთი ბარელიეფი შარშან, მუნ
გამოხატულ ქურუმებს მარცხენა მხარზე აქვთო ავაზის ტყავი გადაკიდებული.
ეგვიპტური ღმერთქალი საფეს ასე ატარებდაო ავაზის ტყავს.
ფარსმანი აიმღვრა.
ეგ პირამიდა თავათ არ ენახა, მას ყოვლისმცოდნედ მოჰქონდა თავი.
გაოცდა, როცა ისეთი რამე გაიგონა, რაც მას არა სმენოდა არასდროს.
როცა ირმების საჩიხემდის მიაღწიეს, გიორგიმ ატროკება შეამჩნია კატეპანს,
ახლა ამ ირმების გამო წამჭამსო თავს, შორენა შენიშნა, გურანდუხტის გვერდითგანაბული.
კოლონკელიძის მეუღლემ განზრახ უტია მეფეს, ,,თევზისფერ ძროხას"
მიეახლა, მკლავში გაუყარა ხელი და შეეცადა საუბრით შეექცია როგორმე.
მეფე ამჩნევდა თავისთავს, რაც უფრო ხანი გადიოდა, მომეტებულის
მოკრძალებით ეკიდებოდა შორენას.
დიაცების მიმართ ცინიკურად განწყობილს, უცნაურად ეშინოდა რატომღაც
მისი, მასთან საუბრის დროს ღელავდა, ენა ებმებოდა თითქმის.
ახლა ნაღვინევი იყო ოდნავ, მხნეობა მოიკრიფა და ეუბნება:
"რათ მოგიწყენია, ეკბატანას ვარდო? "
ქალმა არც კი შეიფერა ხოტბა მეფისა, უსიტყვოდ დახარა თავი.
მეფემ მორცხვობას მიაწერა ეგ. ახლა ეს უთხრა ქალს:
"ეგებ ნებიერას გაქცევამ დაგაღონა, არა? "
შორენას აგრე უნდოდა მიეგო: სხვაც ბევრი მაქვსო დარდი, მაგრამ დუმილი
არჩია კვლავ.
კვლავ მოიკრიფა გამიჯნურებულმა მხნეობა.
ეუბნება ალერიანად:
"თუ
ერთ
საწადელს
შემისრულებ,
შორენა,
დღესვე
ვუბრძანებ
მენადირეთუხუცესს, შევაპყრობინებ შენს ნებიერას".
"კიდევ რა გწადია, მეფევ ბატონო, ჩემგან" .
თითქმის ამრეზილად მიუგო შორენამ და ნაღვლიანად გაჰხედა ირმებს.
"შენი სიყვარული" .
იყო პასუხი.
"მე მგონია, რაც წამართვი, იგიც გეყოფა, მეფევ ბატონო, არა? მამაჩემს თვალის
სინათლე წარსტაცე, მე - თავისუფლება, - ხოლო ჩემი გული? სხვას ეკუთვნის დიდი
ხანია იგი".
მეფე აიმღვრა, ბრაზი წაეკიდა, ამ წუთშივე უნდოდა გაეგო, ვინღა დარჩაო სხვა?
ჭიაბერი და გირშელი აღარ იყვნენ ამქვეყნად, ვინ უნდა ყოფილიყო იგი, ვისაც
გაებედანა მეფისათვის გატოლება თავისა?
მღელვარება დაიოკა, აღარ იცოდა, რა მოემოქმედნა. მაგრამ ბედად,
"თევზისფერი ძროხა" ხელიდან დაძრომოდა გურანდუხტს, შორენას მიეჭრა ცოქალა,
ირმების გამო დაუწყო ლაპარაკი.
მეფემ იდროვა, ბოდიში მოიხადა მანდილოსნებთან, გურანდუხტსა და
კასავილას მიეკედლა გაფითრებული.
ახლა ეს აიტეხა კატეპანმა: მაჩვენეთო ის საოცარი ძაღლი "კურშაი" ("ყ"-ს ვერ
გამოსთქვამდა კატეპანი. თავხედურად ხუმრობდა კიდევაც: "ქართულ პილპილსა და
" ყ"-ს ვერ ინელებსო ჩემი ყელი").
თითქმის მდუმარედ იარეს მცირე ხანს ბაღში.
ძაღლების სამყოფ ელოსთან ისეთ ამბავს წააწყდნენ, თავათ გიორგიმ
უხერხულობა იგრძნო, შორენა, გურანდუხტი და ნათია გაწითლდნენ, ფარსმანსა და
კასავილას გაეცინათ, "თევზისფერმა ძროხამ" ძლივს შეიკავა ღიმილი.
ნებივრად იწვა ძუძუებშებერტყილი ყურშაი. სამი ლეკვი სამ ბოკვერს
წაჯდომოდა მგლისას.
ხვადები ისე ტოკავდნენ, როგორც ამძუვნებულ ძაღლებს სჩვევიათ ხოლმე .
კასავილა გაოცდა, როცა შენიშნა მგლის ბოკვერებისა და ლეკვების ალერსი.
ფარსმანმა განუმარტა: ეს ბოკვერები მე მივუსვიო ყურშაის, სამივენი თავათ
გაზარდაო ძაღლმა.ფარსმანს მთელი დღე მოშხამული ჰქონდა სვეტიცხოვლის კურთხევისა და
არსაკიძის დიდოსტატად აღიარების გამო. ბოღმამ თავხედობა გაუათკეცა, გვერდით
ამოუდგა მარტოკა მიმავალ მეფეს, ღიმილით ეუბნება გიორგის:
"ეგ ბოკვერები და ლეკვები ძუძუმტეებია, მეფევ ბატონო" .
გიორგის ენიშნა ქარაგმულად ნათქვამი.
წამსვე მოისაზრა: ალბათ რაიმე იცისო იმ ,, სხვას " გამო მელაძუა ფარსმანმა,
წაეპოტინა ზმას:
" პირდაპირ მითხარი, რისი თქმაც გწადია, ბებერო! "
"მეც გადავწყვიტე არაოდეს მოგახსენო, მეფევ ბატონო, სიმართლე, არც
პირდაპირ და არც ირიბად, რადგან შანდლები კიდევ ბევრი დარჩა სასახლეში,
ვგონებ" .
"დედის სულს გეფიცები, არ დაგსჯი სიმართლის თქმისათვის, ფარსმან" .
იცოდა ფარსმანმა, ამაოდ არ დაიფიცავდა იგი დედას, ახლა ინანა: იმ დღეს
რად არ ჩამოვართვიო ასეთი ფიცი?
"აკი მოგახსენე, მეფევ ბატონო, მშიშარანი არიან-მეთქი შენი ვაზირები. ყველას
ეგ სწადია, მხოლოდ საამური თავათ მოახსენოს მეფეს, ხოლო ცუდ ამბავთა
მაუწყებლად “შანდლების ქურდი" ეგულებათ".
გიორგიმ მკლავში ხელი წაავლო ფარსმანს, ნაბიჯს აუჩქარა, კასავილა არ
წამოსწეოდათ.
"ამაოდ იგულებ, მეფევ ბატონო, სადედოფლოდ ერისთავის ქალს, მთელმა
სასახლემ იცის, არსაკიძე ცხოვრობს დიდიხანია მასთან".
"იცოდე, თავი მხრებზე არ შეგრჩება, ფარსმან, ამის საბუთი თუ არ მოგიტანია
თავათ" .
"უფლისციხეში ბრძანდებოდი მიწისძვრის დროს, მეფევ ბატონო, არა?
ირმის დევნა საბაბი იყო მხოლოდ, შორენა გაიტაცა არსაკიძემ იმ დღეს, ფხოვის
მიწაზე დაიჭირეს მერმე ოვსებმა.
დიდი ხანია, რაც განიკურნა ხუროთმოძღვარი მეფისა, თურმანიძის
მალამოებმა მას არგო ფრიად. მაინც წევს, რადგან ეგეც ხრიკია, კოლონკელიძის
ასულის შემოსაჩვევად" .
მეფე გახელდა, მიწის ფერი დაედო სახეზე .
"არა მგონია თავი გამიტოლოს აგრე რიგად მაგ ლაზმა".
"გატოლებაო? "
გაიღიმა ფარსმანმა.
"მეფეებს არც უტოლებს იგი თავს.
მიწისძვრის მეორე დღეს შევუარე, ავადმყოფი მეგონა, შინ არ დამხვდა ფხოვს
გაქცეული. ერთი სურათი ვნახე მის მიერ ნახატი, იაკობისა და ღმერთის რკინებაა
ზედ გამოსახული.
თანაც იცოდე, ღმერთს მელქისედეკის თვალები აქვს, ხოლო იაკობს -
დამხატველისა.
ეგ კიდევ ცოტაა, მეფევ ბატონო, შორენა დაუხატავს, ერისთავის ასული.
ყაყაჩოების ველზე დგას იგი, მხრებზე ქედნები ასხედან, ხოლო ორი დათვი, ერთი
წმინდა თაფლისფერი, მეორე - წაბლისფერი, ფერხთით დავარდნია დიაცს.
წაბლისფერი ყველის ციხის პატრონს მოგაგონებს ზედმიწევნით, ხოლო
თაფლისფერი თუ ვინ იქნება, ამას თავათაც მიხვდები, მეფევ ბატონო, უთუოდ".
გიორგის ენიშნა ეს ყოველივე , უფრო აუჩქარა ნაბიჯს, ისევ შეეშინდა კატეპანი
არ დაგვეწიოსო."თუ ეგ საბუთებიც გეცოტაოს, მეფევ ბატონო, მე ცნობები მაქვს ეჭვმიუტანელი,
ხანდახან შაბათობით დადის მასთან გვიან ღამით შორენა, თუ კარგად გასჩხრეკენ
რატისეულ დარბაზს, სხვა საბუთებსაც აღმოაჩენს მახვილი თვალი".
კიდევ უნდოდა რაღაც ეკითხა ფარსმანისათვის მეფეს, მაგრამ
"თევზის ფერი ძროხა" და კატეპანი წამოეწიენ მათ.
*
მეორე დღეს კატეპანმა დანარჩენი სტუმრები დასტოვა სასახლეში და
ბიზანტიონს წავიდა.
LVI
სიკვდილის მოახლოვება რა შეიცნო კეისარმა ბასილიმ, საქართველოში
გამოისტუმრა საპატიო მძევალი. ბაგრატ გიორგის ძე, კატეპანი დოკიანი გამოაყოლა
დიდძალი ამალით.
ბიზანტიის ტახტის მემკვიდრე, კონსტანტინე აღარსად სჩანდა.
წიგნი მისწერა სასწრაფოდ ძმას, მაგრამ ვაზირებმა გადამალეს უსტარი.
რამდენჯერმე გაიმეორა კეისარმა ბრძანება, არ გაუმხილეს ლოგოთეტებმა
სიმართლე.
ბოლოს თავით შეაკაზმვინა ცხენი. გაემართა ტახტის მემკვიდრის საძებნად.
ვაზირებმა იცოდნენ: სიძვის დიაცებთან ქეიფობდა კონსტანტინე ნიკეაში იმ
დღეს.
მიკიტნის სისხლი უფრო ჭარბად მას გამოჰყოლოდა.
კარგად იცოდა: სახრჩობელა და მოწამვლა კეისრის გვირგვინის ზედნადები
იყო ბიზანტიაში. ამიტომაც ლოთობდა. უწესო ქალებში ატარებდა დროს, მხოლოდ
ხანდახან ვარჯიშობდა თვალების დაწვაში ტახტის მემკვიდრე.
როცა აღმხედრებული ბასილი კონსტანტინოპოლის ქუჩებში გამოჩნდა,
შეძრწმუნებული ხალხი სარდაფებში გადაიმალა. ხოლო ვაზირებს უფრო მეტად
შეეშინდათ, მალემსრბოლები აფრინეს, ძლივს მოათრიეს გალეშილი კონსტანტინე
ბიზანტიონში.
თავათ შეიყვანა ბასილი მთვრალი ქრიზოტრიკლინის ოქროს დარბაზში.
ტახტზე დასვა საკუთარი ძმა, წითელი წაღები გაიხადა და ჩააცვა ფეხზე, გვირგვინი
თავზე დაადგა. მერმე ფერხთით დაუვარდა და თაყვანი სცა კეისარს, უკვე
კონსტანტინე IX-ს.
იმავე კვირას მდევარი გამოაკიდა ახალმა კეისარმა კატეპანსა და ბაგრატს.
მალემსრბოლებმა გზაში მოუსწრო ტაოს საზღვარზე მოსულთ. წიგნი გადასცეს
კატეპანს.
,,განგებითა ღვთისათა გარდაიცვალა სანატრელი ბასილი მეფე, ძმა ჩემი", _
იუწყებოდა კონსტანტინე კეისარი, _ ,,აწ უკვე სადაც მიწევნულ იყოს განსაგებელსა
ჩვენსა, ბაგრატ, ძე გიორგი აფხაზთა ხელმწიფისა, გარეშეაქციეთ და მოიწიოს წინაშე
ჩვენსა".
ლაშქრიანად შეეგებნენ ბაგრატს აზნაურნი ტაოელნი, მესხნი და ქართლელნი,
ძალას მიმართეს ბიზანტიელებმა, მაგრამ შეებრძოლნენ სპანი მეფისანი, კატეპანი
დოკიანი და მისი ჯარი უკუაქციეს, ხოლო უფლისწული მეფე გიორგის მოჰგვარეს.
დიდი ზეიმი გაიმართა უფლისციხეში, მელქისედეკმა სამშვიდობო პარაკლისიგადაიხადა სვეტიცხოველში, გახარებული იყო მთელი საქართველო, კავკასიონიდან
ბასიანამდე.
გიორგი მეფეს ამ ამბავმაც ვერ გადაჰყარა უგუნებობა.
თრიაქის წევას უმატა, ნადირობდა გამუდმებულად. . . .
LVII
არსაკიძეს მართლაც არგო თურმანიძის მალამოებმა. უკვე ჯოხით წამოდგომას
ახერხებდა თავათ.
ხუთშაბათს უთენია ადგა. ნაშუაღამევს მოათავა თავისი "სიზმარი”.
სწორედ იმ დღეს ხათუთიამ მოუტანა შორენასაგან წიგნი. თუ კარგი დარი იქნა,
შაბათ დილას დედა აპირებსო ზედაზენს წასვლას, საღამოს გამოგივლიო უთუოდ.
დიდი ხანია, რაც ეპირებოდა გურანდუხტი ზედაზენს წასვლას, რამდენიმე
შაბათი ისე წავიდა, აღარსად ჩანდა შორენა.
ასე ივარაუდა კონსტანტინემ: გაავებული გურანდუხტი ფხიზლად მწყემსავსო
თავის ქალს.
პირაღმა იწვა დაჭრილი ოსტატი. დარბაზის სარკმელიდან უთვალთვალებდა
ცას. ღრუბლების მოძრაობას აკვირდებოდა. ამას ნატრობდა: გამოიდარებდესო
შაბათამდის, ნეტავ.
ხუთშაბათს, საღამოს ცა მოისარკა, მაგრამ წამოეძალა სულწასულობა ეროსით
შეპყრობილს, ფრჩხილით გადააცალა ბარძაყის ჭრილობას კანი, თუმცა აქიმი
უკრძალავდა, ხელი არ ახლოო იარას.
იმავე საღამოს სიცხე მისცა, ნონაი მკურნალთან გაიქცა, იწვა პირაღმა
უპატრონო ავადმყოფი, პირი უშრებოდა, სწყუროდა წყალი.
შემდგომ ამისა, უცნაურად წაეწყვნენ უბედური ამბები ზედი-ზედ ურთიერთს,
როგორც ეს ხდება ხოლმე ხანდახან.
*
დიდხანს უჩიჩინებდა ფარსმანი ცოლს, ხურსისეულ სასახლეში წადი,
საწმერთული მოპარეო შორენას, მაგრამ ვარდისახარი ყოყმანობდა მაინც.
სწორედ ხუთშაბათს თავის ტკივილმა წამოუარა დიაცს, ასე იფიქრა: ეგებ
გურანდუხტს ექნესო შაკიკის წამალი.
შორენა და მისი მოახლენი სამთავროს წაეყვანა კოლონკელიძის მეუღლეს,
მარტო ხათუთაი დაუხვდა შინ.
წყლის მოსატანად გაგზავნა სტუმარმა ხათუთაი, თავათ, გამოსძებნა შორენას
საწმერთული, ხოხბისყელისფერი, რომლის მცხეთაში ჩამოტანას ერისთავი გირშელ
და ორი ათასი მონასპა შეეწირა.
შეღამებული იყო უკვე, როცა რატისეულ სასახლეში შევიდა ვარდისახარი,
ნონაი არსად სჩანდა, ამიტომაც ჯერაც არ იყო ანთებული ჭაღები.
ფეხაკრეფით შეიპარა და სასთუმალს ქვეშ ამოუდვა სიცხიან ავადმყოფს
შორენას საწმერთული.
არსაკიძე ბოდავდა იმ წუთში, ნონაი ეგონა, ამიტომაც შეეკითხა:
როდის მოვაო მკურნალი?
მოვაო, მოვაო, - წაიბუტბუტა ვარდისახარმა ყრუდ, - ავადმყოფს მიჰხედა,
ლანდზე უსწრაფესად გაჰქრა.*
შაბათ დილას ისევ დაიწყო წვიმა, მაგრამ აღარ შეუმჩნევია ეს, საღამოს
გამოეპარა შორენა დედას.
აქელებულმა შეირბინა ავადმყოფთან, დიდხანს ვერ დარჩა მაინც.
მეფეს გაემჟღავნებია ფარსმანის ჭორები გურანდუხტისათვის, თმით
დაუთრევია შორენა დედას. ,,ბოზი" უძახა თურმე და ,,ვიღაც კალატოზის სიძვის
დიაცი" .
სურათის ამბავი არც შორენას მოჰგონებია, მით უმეტეს არც მის დამხატველს.
შეამჩნია: ცუდად შექმნილიყო მეგობარი მისი სიყრმისა, თვალცრემლიანმა
ჩააბარა ნონაის.
შეევედრა: ბოდოკია გაგზავნეო ფხოვს, მე ამ დღეში ვარ, დედა იხმე,
განკურნოსო მისმა ალერსმა ეგებ.
თუ მოვახერხე, შაბათს შემოვივლიო, გახურვებული ლოყები დაუკოცნა
ავადმყოფს.
ტირილით მოვიდა, ტირილითვე წავიდა უკან.
რატისეული ხილნარიდანაც არ იყო გასული შორენა, როცა ლანდი შემოეხეჩა.
დაზვერა კოლონკელიძის ასული, ფეხაკრეფით ავიდა ქვის კიბეზე ლანდი.
ნონაი მობრუნებულიყო თავის სამყოფლოში, სამკურნალო ბალახებს ხარშავდა.
წყალიო, შეევედრა შემოსულს ავადმყოფი.
წყალი მოუტანა მყისვე, დარბაზი დაათვალიერა, სასთაული გაუჩხრიკა
არსაკიძეს, საწმერთული იპოვნა ხოხბისყელისფერი.
მეფეს მიუტანა მსტოვარმა იგი, თანაც ამცნო ხილნარშივე გადავაწყდიო
კოლონკელიძის ასულს.
ორივე სურათის შინაარსი უამბო წვრილად.
*
ყოველი საგანი მაშინ იწყებს წაქცევას, როცა წონასწორობას დაჰკარგავს იგი.
მეფე გაცოფდა, აზვავდა, წონასწორობა დჰაკარგა ეროსისაგან გახელებულმა.
ეს ყოველივე წაემატა ურთიერთს, მალემსრბოლის მოლოდინში თრიაქით
დამთვრალიყო გიორგი, მელქისედეკი ეწვია იმავე საღამოს.
კათალიკოსმა რა გაიგო, მკრეხელური სურათი დაუხატავსო არსაკიძეს, ლაზს,
მოაგონდა თავისი ქადაგება სამთავროს ტაძარში, წარმართობის შიშმა წამოუარა ისევ
და ხელი აიღო ხუროთმოძღვრის დაცვაზე.
მეორე დღეს მელქისედეკი ბიზანტიონს მიმავალ სტუმრებს გაჰყვა დიდის
ამალით. მეფემ ფარსმანი იხმო, ხუროთმოძღვართუხუცესად დანიშნა კვლავ.
სვეტიცხოვლის დანგრევა მოითხოვა ფარსმანმა, ხოლო განრისხებულმა
გიორგიმ სვეტიცხოველის ,,ცუდად ამგებელს" მკლავის მოკვეთა მიუსაჯა.
როცა დასიცხულ ავადმყოფს მარჯვენა წააცალა ტფილისელმა ჯალათმა, თვით
საღირასაც ცრემლი ჩამოსდიოდა ერთადერთი თვლიდან.
LVIII
მეორე დღესვე, კათალიკოსის მოსაყდრის, რაჟდენის საიდუმლო ბრძანებით,ბაგინეთის სადედო მონასტერში მონაზვნად აღკვეცეს კვეტარის ერისთავის,
კოლონკელიძის ასული, შორენა.
შუშანიკი დაარქვეს მას, რადგან ასეთ შემთხვევაში მხოლოდ პირველ ასოს
სახელისას უცვლელად უტოვებდნენ აღკვეცილს.
შორენასათვის მოულოდნელი არა ყოფილა ეს სასჯელი.
მას ასე ეგონა: ცოლობაზე უარი ვაკადრე მეფეს, განრისხდა და მომიზღოო
სამაგიერო.
ამასაც გულმშვიდად შეეგება იგი, კარგად იცოდა: ხუროთმოძღვარს, ლაზს, არ
მიათხოვებდნენ ერისთავის ასულს.
მცხეთაში მაინც აუტანელი გახდა ცხოვრება. გაბოროტებული გურანდუხტი
გესლავდა დღენიადაგ თავის მხოლოდშობილ ასულს.
მცხეთის ჭორებმა თავი მოაბეზრეს შორენას, ოდესღაც მისი ერთგული
მოახლენიც აჰყვნენ სეფექალებისა და ერისთავთა ცოლების სისინს, სასახლესა და
გურანდუხტს შორის მიმოჰქონდათ ენა.
კოლონკელიძის მეუღლეს სავსებით უღირსად ეჭირა თავი.
დიდხანს ცდილობდა ემაჭანკლა მეფისათვის როგორმე, როცა ვერაფერს გახდა,
დაუზოგავად სცემდა და ლანძღავდა შორენას.
მოეწონა "შუშანიკს" სადედო მონასტრის მდებარეობა, მთელი მცხეთა
ხელისგულზე სჩანდა აქედან.
მონასტრის გარშემო კვიპაროსები იდგნენ. შეღამებისას გიშრის შანდლებივით
შეეჯიბრებოდნენ ისინი ვარსკვლავებით მოოჭვილ ცას.
შორს იყო აქედან სასახლის ჭორები. ერისთავთა ცოლების სისინი, კავკასიონის
მწვერვალები მოსჩანდნენ, მთლად მშვენიერი, საფირონის გოლიათები.
დილას და საღამოს ისეთი სპეტაკი ღრუბლები დაეფინებოდნენ ირგვლივ
მოჯარულ მთებს, როგორც ბავშვების უცოდველი სიზმრები.
ეს დაკრიალებული სენაკებიც მოეწონა შუშანიკს. დიდად მორწმუნე არ იყო
ფხოვში გაზრდილი ქალი, მაგრამ სიამოვნებით ისმენდა სძლისპირებს, თავათაც
გალობდა მწუხრისას.
სხვა დებთან ერთად ამზადებდა საჭმელს, სენაკებს ჰგვიდა, ჭურჭლებს
რეცხავდა, ძონძებს კერავდა, ნუშის გულივით თეთრი ხელებით ხეხავდა ქვაბებს.
ერთხელ მივიდა მასთან ჭაღარა მონაზონი, დაჲ ეფემია, ხელიდან წაჰგლიჯა
სპილენძის ქვაბი, ცოდვააო ეგ ხელები ამ ქვაბების სახეხად.
არ დაანება შუშანიკმა მოხუცებულ მონაზონს, უმცროსი უნდა ემსახუროსო
უფროსს.
რა გახდა, ქალო, შენი უმცროსობა, შენც ჭაღარა ხარ და მეცა, ორივე მხცოვანები
ვართო მე და შენ!
ეს უთხრა ეფემიამ, მოეხვია შუშანიკს, გადაჰკოცნა მისი მშვენიერი, ცვილის
ფერი ლოყები, ცვილისფერი კი არა, ძველთუძველესი სპილოს ძვლის ფერისა.
დაჰკოცნა მისი ნაადრევი ჭაღარა, ბალღივით მიიხუტა მკერდზე.
ნაყვავილევი იყო ეფემია, სახით მახინჯი, მაგრამ სპეტაკი სულითა და
ჭირთამთმენი მრავალთა.
ბედს მოეძულებინა სიყრმიდანვე იგი. კლარჯეთში უყიდნია ვიღაც დიდ
ვაჭარს დიაცი, უფლისციხის მონათა ბაზარზე მიუყიდნია ერთი ირანელისათვის.
ირანში ქართველ მეღვინეს შეუძენია ეფემია, ბოლოს მცხეთაში ჩამოსულა
მხევლის პატრონი, ულოცნია, მეორე დღეს მომკვდარა კიდევაც.
ეფემიას ცხოვრებაც მოთავებული აღმოჩნდა ამ ხეტიალში, ბაგინეთის სადედომონასტერს შეჰკედლებია.
დედის გულარძნილობით დამწუხრებული, შვილივით მოეკიდა ეფემიას
შორენა, ღამით მიიწვენდა მრავალტანჯული დიაცი, ეფერებოდა ბნელში მის
მშვენიერ თავს, ჩუმად სტიროდა შუშანიკ ბალღივით...
კვიცივით უკან დასდევდა "დედა ეფემიას", ხანაც განმარტოვდებოდა
მონასტრის გვერდით, კვიპაროსის ქვეშ, გადასცქეროდა ძირს გადაშლილ მცხეთას.
ამას ნატრობდა მხოლოდ: თავის საყვარელ უტას ჯანმრთელობის ამბავი გაეგო
როგორმე.
ეს იყო ოღონდ, აქაც არ ანებებდნენ მარტო ყოფნას შუშანიკს.
მისი სილამაზის, მისი უდროო ჭაღარის გამო ლაპარაკობდა დიდი და მცირე.
თავათ არავის უმხელდა თავის ვინაობას, მაინც დაიწყეს დიაცებმა ჭორები,
ათასნაირი ზღაპრები შესთხზა მოცლილი ქალების უქმმა ფანტაზიამ.
მდაბიორის ქალი ყოფილაო შუშანიკ. გუთნისდედა ყვარებია ერთი, მოხუც
ერისთავს მიათხოვესო ძალით.
აყირავებულ სახნისზე წამოგებულა გუთნისდედა იგი, გამოქცევიაო ბებერ
ერისთავს შუშანიკ.
აწუხებდნენ მოკრძალებულ მონაზონს გამუდმებული გამოკითხვით დები, და
როგორც მახინჯ ქალებს ეს სჩვევიათ ხოლმე, უკან დასდევდნენ, უჭვრეტდნენ, როცა
მარტოკა მოახელებდნენ. მკერდზე მიიკრავდნენ და ჰკოცნიდნენ.
უფრო მეტად დაამშვენა მისი სახე ჯვალოს სამოსმა, სძლისპირების გალობის
დროს ყინცვისის ანგელოსს მიაგავდა იგი მჭმუნვარეს.
ერთხელ საღამოს ლოცვის შემდეგ, კვიპაროსის ქვეშ ისხდნენ ეფემია და
შუშანიკ.
მოშორებით ალვის ხე იდგა ქარაფის კიდეს, კბოდეს გადაღმა თვალშეუდგამი
უფსკრული იყო.
მდუმარედ შესცქეროდნენ ჩამავალი მზის სხივთა თამაშს სვეტიცხოვლის
გუმბათზე.
ოქროს ფურცლებით იყო გადახურული ტაძრის ზეთავი მაშინ, და ეს სანახაობა
დიახაც ახარებდა თვალს.
ვიღაც ენაჭარტალა მონაზონი უკითხავად მიეკედლა ამ ორთა.
მათ ფერხთით დაცუცქდა, სვეტიცხოველს გადახედა. ამოიოხრა და ეუბნება
უფროს მონაზონს:
"იცი, დედაო ეფემია, რა მომხდარა გუშინ მცხეთაში? "
ეფემიას ყოველივე კავშირი ჰქონდა გაწყვეტილი ამ ცხოვრებასთან,
გულგრილად ეუბნება ცნობისმოყვარეს:
რა მომხდარაო, დაო?
"ამ ტაძრის ხუროთმოძღვარს, ვიღაც ლაზს, შეჰყვარებია ერისთავის ასული,
ძალუმად ლამაზი ყოფილა მაგ დიაცი. ქა. მეფე გიორგის ნდომია იგი საცოლედ,
ხუროთმოძღვრის სიყვარული არჩია თურმე მაგ სულელმა დედოფლობასა.
ეს მეფეს გაუგია, მერმე წაუსწრეს თურმე შეყვარებულებს, ქა, დიაცი გაქცეულა,
მაგრამ საწმერთული დარჩენია ხუროთმოძღვრის სასთაულს ქვეშ. განრისხებულა
მეფე გიორგი, ქა, მკლავი მოუჭრიათ იმ ლაზისათვის ბოლოს" .
შორენას მიწისფერმა გადაჰკრა ამის გამგონეს, სავსებით ჩაეფერფლა თვალები.
მოაგონდა: მართლაც რომ დაიკარგა საწმერთული ხოხბისყელისფერი, ამ ორი
კვირის წინად. მცირე ხანს გატვრინული იჯდა, მერმე წამოდგა, მთვარეულივით
წაბარბაცდა ქარაფისაკენ, ალვის ხემდის რა მიაწია, ეფემიამ მიაძახა:სად მიხვალო, შუშანიკ!
ახლავე მოვალო, დედაო ეფემია.
ესა სთქვა, პირჯვარი გადაიწერა, გარღვეულივით დაბარბაცდა და გადაეშვა
ქარაფიდან შორენა.
ჯერ ისე მხრებგაშლილი წავიდა ძირს, როგორც გაფრენილ ანგელოსებს
ჰხატავდნენ ხოლმე ფრესკის ოსტატები. მერმე, დიდ მანძილზე სრბოლისას ორგზის
გადატრიალდა ჰაერში და როცა კლდის ქიმზე დაეცა თავქვე, მიწამდის არ დაჰყოლია
სული.
LIX
ხელახლა იფეთქა შავმა ჭირმა მცხეთაში, მოკვდა სამთავროს მონასტრის მამაი
სტეფანოზ.
სარკინოზებმა
ჩამოუქროლეს
მტკვარს
გადაღმელ
სოფლებს.
მელქისედეკმა გააშენა ოდესღაც ესენი. სვეტიცხოველს შემოუმტკიცა სიგელით.
ჯარი დაადევნეს, გააქციეს მტერი.
სტეფანოზ ბერის დასაფლავებაზე სიტყვა წარმოსთქვა მთავარეპისკოპოზმა,
რაჟდენმა.
მწვალებლები გვყავსო მცხეთაში, ამიტომაც არ გვშორდებაო ჟამი. ბოლოს
პირუთვნელად ამხილა ფარსმან სპარსი, იგიაო მწვალებელთა მამამთავარი.
გიორგი უფლისციხეში იყო.
გააფთრებული ბრბო შინ მიეჭრა ფარსმანს, ჩაქოლვას უპირებდნენ, მაგრამ
გაიოზ ბერმა მოუსწრო, დავდაღოთო ეშმაკის თანაზიარი.
გაახურეს სპილენძის ტვიფარი, მელის სახისა, შუბლზე დაარტყეს მწვალებელს.
არც უფლისწულს ბაგრატს უყვარდა ფარსმანი. მოშთობა ეწადა მისი, მაგრამ
მიმინოების მეწამლე და მჩხიბავი სხვა არავინ გამოჩნდა.
მცირე საბაბმაც იკმარა ბოლოს: ბაგრატს მიმინო გაუხდა ავად. ფარსმანმა ოყნა
გაუკეთა ფრინველს.
მორჩენის ნაცვლად მოკვდა მიმინო.
განრისხდა ახალგაზრდა ბატონი, დილეგში ჩააგდეთო ”მაგ წარმართი".
ისევ გაგორდა ჭური თვითმოძრავი. . .
დილეგიდან გაიპარა ტუსაღი, სარკინოზებთან გაიქცა იდუმალ.
დიღომთან შეიპყრეს სამეფოს სპათა. დიდხანს აწამეს ფარსმანი. ხელის
ფრჩხილებიც დააძვრეს, ჯავარდენების წრთობის საიდუმლო მაინც არ გასთქვა.
ამ წამების დროს შემოაკვდათ მოხუცი.
ასე რომ, ღვინის ქურდი თხლეს გადააყოლეს.
*
ცუდ ფეხზე მოსულიყო იმ დღეს მცხეთის სასახლეში ვიგრი. წინა ღამეს
წალაპარაკდნენ მეფე და უფლისწული.
ეს ამბავი ასე დაიწყო: წიგნი მოუვიდა ბიზანტიონიდან ბაგრატს.
ნავახშმევს ბიზანტიელების ძაგება დაიწყო გიორგიმ. უფლისწულმა ასეთი რამ
შეჰკადრა მამას:
თავშეკავება გმართებსო საუბრის დროს, მეფევ ბატონო, იმ დღესაც აუგად
გიხსენებია კეისარი და მთელი ბიზანტია.
ფარსმანს სულ სხვა რამ უთარგმნია კასავილასთვის იმ დღეს. ხოლობიზანტიელი სტუმრების წასვლის წინ, წვრილად გადაუცია შენი ნაბრძანები
კატეპანისთვის.
კასავილამ ახალ კეისარს მოახსენა, ამიტომაც გამომაკიდესო თურმე მდევარი.
მეფე გაცხარდა და უყვირა ვაჟს, შენც გაგრყვნესო ბიზანტიელებმა, კარგი უქნია
ფარსმანს, უჩემოდ რომ მიუხლია კასავილასთვის სიმართლე პირში (გულში სხვას
ნატრობდა: ნეტავ შემეძლოს მეორეჯერ მოვკლაო ფარსმანი).
სწორედ მეორე დღეს დიდ დარბაზში შემოვიდა მთავარეპისკოპოზი რაჟდენი.
მეფე ნარგილეს მიჯდომოდა და თრიაქსა სწევდა.
მიმოიხედა ვიგრმა, რა დარწმუნდა არავინ არისო სხვა, ამცნო შორენას
დაღუპვის ამბავი გიორგის.
უსიტყვოდ წამოდგა მეფე, საწოლის დარბაზში შევიდა. მესაწოლე დაითხოვა,
კარები გადაიკეტა თავათ. ინით შეიღება წვერი, მდაბიორის სამოსი ჩაიცვა კვლავ.
საღამოს უშიშარაისძე ახმობინა, პიპა.
შემდგომ ამისა, არც არავინ უნახავს, თუ როგორ გავიდნენ სასახლიდან ორნი,
ან ცხენები როგორ გაიყვანეს საჯინიბოდან.
ერთ კვირას ასე ეგონათ: სანადიროდ წაბრძანდაო საფურცლეს მეფე, მერმე
უფლოსციხეში იგულეს, მალემსრბოლები აფრინეს ორგანვე.
მისი მნახველიც ვერავინ იპოვნეს. ერთადერთი ნუგეში ეს იყო: მადევარი
ძაღლიც აღარსად იყო ყურშაი.
აფხაზეთს შიკრიკები წარგზავნეს, თმოგვში მოიკითხეს, ფანასკერტის
ციხეშიაც აღარ აღნოჩნდა. მტკვარსა და არაგვში აძებნინეს მებადურებს. არც მეფე
სჩანდა სადმე, არც მალემსრბოლი უშიშარაისძე.
მხოლოდ ერთი რამ მოიგონა უფლისწულმა, უკვე ბაგრატ მეოთხემ: იმ
უბედურ ღამეს ვიღაცამ მაკოცაო ძილში. მინდოდა მენახა, მამა თუ იყო-მეთქი.
მაგრამ ძილმა წამართვაო თავი.
ბოლოს ხალიფას ალ-ჰაქიმის იდუმალი გაუჩინარების ამბავი გაახსენდათ,
გამოიგლოვეს სასახლეში მეფე.
LX
ირმის მყვირალობა ჯერ შორს იყო, მაინც დაეხეტებოდნენ თრიალეთის
ტყეებში გლახუნი და პიპა. მეტ ნაწილად მეჯოგეების კარვებში ათევდნენ ღამეს,
ხანაც ერთ ნაპარტახალ ქოხს შეენიზნებოდნენ სოფელ იწროში.
ხმას არავის სცემდნენ, არც ვისმეს უმხელდნენ თავიანთ ვინაობას.
ერთ დილით, მეჯოგის კარავში მწოლარე, ირმის ბღავილმა გამოაღვიძა
ავშანისძე. გლახუნა წინა დღის ნარბენს ისე მაგრად მოჰკიდებოდა ძილი, მცხეთის
სასახლეში ეგონა თავი.
გვერდი იბრუნა და განაგრძო თვლემა.
მეორეჯერ დაიქუხა ირემმა, შეკრთა და წამოვარდა მძინარე.
პიპა გააღვიძა საჩქათოდ, კურშაი აიყოლიეს და მიჰყვნენ ირმის ბღავილს.
უშიშარაისძე უძაღლოდ მიდიოდა. სწორედ იგი გადააწყდა ხარს, ესროლა
ისარი, მაგრამ დააცდინა. გლახუნა ფურს გამოუდგა, ლომის ფერი იყო იგიცა,
ზედმიწევნით ჰგავდა ნებიერას.
ნაშუადღევამდის სდიეს ირემს პატრონმა და ძაღლმა, ორგზის შემოაბრუნა
მადევარმა, ბოლოს დაეცა მძიმედ დაჭრილი ნადირი.
როცა გლახუნა მიეახლა, იგი იწვა წინა მუხლებზე დაჩოქილი, დრუნჩი მიწაზედაედო და საწყალობლად ხვნეშოდა ფური.
მონადირეს უნდა მოეკლა წესისამებრ, სატევარი იძრო, მაგრამ ისეთი
მშვენიერი და უმწეო იყო ცხოველი, ისევ ჩააგო გლახუნამ იარაღი ქარქაშში.
ქარაფზე გადადგა. უძახა უშიშარაისძეს, აღარსად ჩანდა იგი, ახლა ხეზე
გავიდა, უყივლა, უსტვინა, ამაო იყო ყოველივე.
იფიქრა: ავიყვანო ხელში. მოეჭიდა ირემს, მართლაც ატარა მცირე მანძილზე,
ბოლოს ეტკინა ნადირს ჭრილობა, დაიბღავლა, ორივენი დაეცნენ მიწაზე.
სწორედ ამ დროს ნაწლავები გადაესკვნა გლახუნას. წამოდგომა დააპირა,
წელი ვერ გამართა.
თავი მიადო ჯერაც მსუნთქავსა და ტფილ ცხოველს. იამა მისი საამური სუნი.
სიკვდილი მოვიდაო, გაიფიქრა, თანაც იგონებდა შორენას, იმ რამდენიმე
ბედნიერ წუთს, კვეტარის ციხეში გატარებულს.
ბოლოს მოუსწრო პიპამ, ბავშვივით აიყვანა მომაკვდავი მეფე, ირემი ტყეში
დასტოვა და ძლივს მიათრია იწროში.
უშაშარაისძეს აგრე ეგონა: ძარღვი გაესკვნაო უბრალოდ.
გახადა სამოსი, გაოცდა, როცა ნახმლევებისაგან დაჩეხილი სხეული ნახა,
სავსებით ახალგაზრდა ვაჟკაცის სხეული.
უზელდა მუცელს, მაგრამ შენიშნა, უარესად ხდებოდა მეფე.
მკვდრისფერი დაედო სახეზე, თვალები დახუჭა. მერმე ისევ შეუწითლდა
ლოყები, თვალები გაახილა და ეუბნება პირაღმა მწოლარე:
"ამ სახლში ხომ არავინაა შენს მეტი, პიპა?"
"არავინაა, მეფევ ბატონო"
"კარგია, პიპა, შენს მეტი რომ არავინ დაესწრო ჩემს სიკვდილს"
"რა დროს სიკვდილია, რასა ბრძანებთ, მეფევ ბატონო?!"
"არა, ჩემი დღენი დათვლილია უკვე. მიწია გველისფერი წმიდა გიორგის
რისხვამ, მე მივდივარ ამ სოფლიდან, პიპა. უამბე ჩემი ნათხრობი ვინც მომიკითხოს,
ყველას. ბაგრატ უფლისწულსა და უკანასკნელ მეხამლესაც უამბე, პიპა.
მე მრავალი ცოდვა მიმიძღვის ამქვეყნად. როგორც მეფეს. ისე როგორც კაცს.
თითქმის ყველა ღირსება და ყველა ნაკლი ჩემი, ხალხისა მიტარებია. ვაჟკაციც ვიყავი
და მშიშარაც, კეისარს ვებრძოდი, მეშინოდა ხვიარას ფესვებისა, გულზვიადიც ვიყავი
და ლოთიც, მაგრამ ჩემი ხალხისთვის არასოდეს მიღალატია, პიპა.
ჩვენი უბედურება ამჟამადაც ეგაა: ჩვენში მოღალატენი სჭარბობდნენ
ერთგულებს, განა თუ სხვისი, საკუთარი თავის, თავის ხალხის მოღალატენი, კარგად
ვიცი, თვით ჩემს მსტოვარებში ნახევარი ბიზანტიელებსა ჰყავდათ შესყიდული,
ნახევარი სარკინოზებს.
როცა ხალხს ამდენი მოღალატე შინა ჰყავს, მაკედონელიც ვერ
გაამარჯვებინებს მას.
ბასიანთან აზნაურებს რომ არ ეღალატნათ, იქაც ვძლევდი ბასილი კეისარს,
იცოდე.
თუ მთელმა ერმა გამარჯვება არ მოინდომა, მაკედონელიც ვერ უშველის, პიპა,
რადგან ჯერ არსად გაუმარჯვნიათ მშიშრებსა და მსტოვარებს.
სიყრმე და სიჭაბუკე საქართველოს შევალიე, მაგრამ ქართლელები "აფხაზს"
მეძახდნენ, ხოლო აფხაზები - "ქართლელების მსტოვარს" მიწოდებდნენ
ბაგრატოვანს, ლაზს.
დამანელა აზნაურებისა და სარდლების კინკლაობამ, პიპა. ჩვენში ყოველ
ნაბიჭვარს აზნაურობა სწყურია, ყოველ ნაცარქექიას - სარდლობა.მუდამ ბიზანტიელებს ეგებოდნენ ფეხქვეშ ჩვენი სულელი აზნაურები და
ღორმუცელა ეპისკოპოზები, მეფეები მწვანე ეტლებს მიეტრფოდნენ და ბიზანტიურ
ხარისხებს. ამიტომაც არ მიყვარდა პაპაჩემი - გურგენ მაგისტროსი, მამაჩემი - ბაგრატ
კურაპალატი, და მცხეთიდან გაქცევის წინაღამეს ჩემს ვაჟს წავეკიდე, ბაგრატს.
ჩვენი უბედურება ეგაა: სხვის ფანდურზე ბუექნაობა გვიყვარს, ამიტომაც
მუსრს ავლებდა საქართველოს სხვის ქვეყნებში ატეხილი ჭირი.
ხალხიც აზნაურებს ბაძავდა, პიპა, ამიტომაც მშვენიერს "უცხოს" უწოდებდნენ,
კარგ ქართულ თხილს "ბერძნულს", ხოლო საუკეთესო ცერცვსაც "ბერძნულს" .
სიმთვრალეში კარგი ვაჟკაცები ვართ და კარგი რიტორები, პიპა, ეგაა ოღონდ -
სიფხიზლის დროს ჩადენილი ცუდკაცობა სიმთვრალეში გვავიწყდება ხოლმე, ხოლო
ქეიფის დროს დანაქადები უკვე აღარ გვახსოვს გამოფხიზლებულთ.
მეც მჭირდა ეგ სენი, პიპა, სიმთვრალეში მოვაკვლევინე ფხოველებს
დედიჩემის დისწული გირშელ, თრიაქით მთვრალმა.
ოდითგანვე ასე მოგვდგამს ქართველებს, მუდამ ჩვენს სიმცირეს
მივსტიროდით, რადგან მტერი აურაცხელი გვყავდა მუდამ, მაგრამ დიდკაცი თუ
გამოგვერია, მას ისე დაგკორტნით, როგორც დაკოდილ ძერას ყვავები".
მცირე ხანს დადუმდა თვალდახუჭული, უცნაურად დაემანჭა სახე. ისევ
გადაედო მკვდრისფერი, მერმე გაახილა თვალი და ეუბნება უშიშარაისძეს:
"ახლა ადექი, პიპა, მღვდელთაგანი მომგვარე ვინმე, არ მიყვარს პამპულა
ეპისკოპოსები, უბრალო დიაკვნის პუტუნი მენატრება, პიპა".
გავიდა უშიშარაისძე, ვიღაც ახმახი დიაკონი გამოსძებნა სოფელში, როცა
გიორგის სამყოფელს მიეახლა, გამოექცა დიაკონს, სვეტს მიეყრდნო და ზლუქუნებდა
ეს ვეება ვაჟკაცი ბნელში.
თავზე წამოადგა დიაკონი მომაკვდავს, ცალ ხელში დავითნი ეჭირა, ცალშიაც
ანთებული კელაპტარი და პუტუნებდა:
ღმერთო სულთა და ყოველთა ხორციელთაო, რადგან სიკვდილი განაქარვე და ეშმაკი
დასთრგუნე და ცხოვრება სოფელსა მიანიჭე, შენ უფალო, განუსვენე სულსა მონისა ამის შენისასა
“სახელი და გვარი გამოსტოვა, რადგან არც კი იცოდა, ვის უკითხავდა სულთათანას” ადგილსა
ნათლისასა, ადგილსა მწვანილოვანსა, ადგილსა განსასვენებელსა, სადა იგი არა არს სალმობაი,
მწუხარებაი და სულთქმაი და ყოველნი ცოდვანი ამის მიერ ქმნილნი საქმითანი, სიტყვითანი და
მოგონებითნი, ვითარცა სახიერმან და კაცთმოყვარემან ღმერთმან შეუნდნენ, რამეთუ არა არს კაცი,
რომელი ცხონდეს და არა სცოდოს, რამეთუ შენ უცხო ყოვლისაგან ცოდვისა ხარ და სიმართლე შენი
სიმართლეა საუკუნო და სიტყვა შენი ჭეშმარიტ.
გიორგი იწვა გულზე ხელდაკრეფილი, ხოლო ზემოტუჩი უტოკავდა ნელა,
სულ ნელა, თითქოს ეჩურჩულებაო ვიღაცას.
წაიბუტბუტა:
"მომიცადე, დედა!"
პიპას ზლუქუნი შემოესმა გარედან, თვალი გაახილა, დიაკონი უშიშარაისძე
ეგონა, ხოლო ანთებული კელაპტარი - ცეცხლის მფრქვეველი ხმალი. ეუბნება:
"რა გატირებს! დამკარი, შე უღმერთო, ეგ ხმალი, ბარემ გათავდეს ეს ცხოვრება,
პიპა".
ეს იყო მისი უკანასკნელი სიტყვები ამქვეყნად.
როცა ქუთაისში ასაფლავებდნენ მის ცხედარს, საშინელი წვიმა იყო და ქარი
ჰქროდა.
პირველად ერთ მესაფლავეს წამოსცდა სიმართლე მისი უთავჟამო და
ბობოქარი ცხოვრების გამო.
როცა მოტირალები, დიდებულები და მოსეირენი წავიდ-წამოვიდნენ, მოხუცმამესაფლავემ ეს უთხრა ახალგაზრდას:
"არც სიკვდილში ჰქონია გიორგი მეფეს ბედი".
LX
ვაი, საშოსა ჩემსა, რამეთუ გშობე,
ვაი, ძუძუთა ჩემთა, რამეთუ გზარდე,
ვაი ბაგეთა ჩემთა, რამეთუ გიძახოდი და არ გამეც ხმაი,
ვაი, თვალთა ჩემთა, რამეთუ გიტირე.
ღამეს ნაბდის კარავი დაედგა ხილნარში, რატისეულ სასახლეში აგზავნიდა
თავის დესპანებს.
აღარ თენდებოდა, აგვისტოს ხვატი ვერ გაენელებინა ბნელსაც.
ერთადერთი ჭაღის გარშემო თვალისმომჭრელი სისწრაფით ცეკვავდნენ
ფრთამოხატული, თალხი პეპლები.
ბორგავდა ავადმყოფი, იგი არც ამ პეპლებს ხედავდა, არც ღამურებს, ჭერს ქვეშ
მორიალეთ, ჩრდილები ლასლასებდნენ ირგვლივ, ჭაღის ალზე იტრუსებოდნენ
პეპლები, ძირს სცვივოდნენ განწირულები, მაგრამ მაინც ახალსა და ახალ ლაშქარს
უშენდა ჭაღის შუქს ღამე, პეპლები ცეკვავდნენ, დალასლასებდნენ ჩრდილები
დარბაზში.
ვაჟკაცურად ებრძოდა წიწამურის ველზე მამალი ხოხობი ღამეს.
თავი აიღო არსაკიძემ, სიცხისაგან გაოგნებულმა. სარკმლიდან მოსჩანდა
ლურჯი, სავსებით ლურჯი ცარგვალი, სწორედ ისეთი, როგორც ნაავდრალი შავი
ზღვა.
ვარსკვლავები მაინც ანათებდნენ ბნელს, აფახულებდნენ ოქროსფერ წამწამებს.
ნონაი ბალახებს ხარშავდა თავის სამყოფლოში და როცა ცრემლი
მოზღვავდებოდა, კაბის კალთით იწმენდდა თვალებს.
წუხდა ნონაი, არც ბოდოკია სჩანდა სადმე, აღარც დედა სულთმობრძავისა.
ისევ აიღო ავადმყოფმა თავი, ასე ეჩვენა კონსტანტინეს:
ბუს მართვე უხმობსო ღამეს. თვალი დახუჭა, ნელი, ნელი ხმით სთქვა:
"წყალი" .
სწყუროდა ავადმყოფს, იქვე იდგა წყალი, მარჯვენა მკლავი აღარ ჰქონდა,
მარცხენას ვეღარ ხმარობდა მხარში დაჭრილი.
ხედავდა: წყალი იქცეოდა ნაპირებიდან. არა, ზღვა იყო ეგ, ლურჯი ზღვა,
ოქროს თევზები ხომ არ თამაშობდნენ შიგ?
ლაზური სოფელი და ეკლესია დალანდა ზღვისპირად, ალვის ხეები, ლაზური
ოდა, ალვის ხეები, ცამდის მაღალნი.
მერმე მთები გამოჩნდნენ, ფხოვის მშვენიერი მთები, აქაც უხვად იღვრებოდა
ქარაფებიდან წყალი, მაინც არავის მოჰქონდა იგი.
ფხოვური ქვითკირის პატარა ეზოში დაფათურობს შავით მოსილა დიაცი,
ფხოვური მანდილი ახურავს შავი.
ცალ ხელში შავ ტარიანი დანა უჭირავს სისხლიანი, შავი ცხვრისთვის
უძგერებია ყელში და მოთქრიალებს წყალი კი არა, სისხლი. მისწვდა არსაკიძე, მაგრამ
გაბოროტდა დედა, ახლოს არ გაიკარა თავისი საყვარელი უტა.
ქარაფებიდან იღვრებოდა წყალი, ჰქუხდნენ მშვენიერი ჩქერალები ფხოვისა,
მაგრამ გაუძლისი სიცხე იდგა მთებში.მოწყურებული ქორები აწყდებოდნენ უწყალო ცას.
წყალიო, დაიძახა არსაკიძემ უძლური ხმით და ბალღივით იტირა, დედამაც
რომ არ მოუტანა წყალი.
შეეშინდა: არავინ ნახოსო ცრემლი. გამოიღო საბნიდან მარცხენა ხელი,
თვალზე წამოიფარა.
გამოეთხოვა მთებსა და ზღვას, გამოეთხოვა თავის ტკბილ სიყრმესა და
სიჭაბუკეს გამწარებულს.
ასე მოესმა ავადმყოფს: რაღაც ფაჩუნობსო კუთხეებში. რაღაც დაეცა სველ
ღაწვზე , უბწკინა. ხოჭო ხომ არ იყო ეს?
ამასაც გრძნობდა: საბნის ქვეშაც ფაჩუნობდა რაღაც, გააჟრჟოლა ანაზდად და
აცახცახდა,მერმე ალასლასდნენ ჩრდილები დარბაზში.
უზარმაზარი ლანდი ჩამოვიდა კედლიდან, მგლისებრმა თვალებმა გაიელვეს
ბნელში.
და ერკინებოდა მხატვარს გრძელწვერა მოხუცი, მერმე მისწვდა იგი
ჭრილობიან ბარკალს და დაუბუშა ვრცელი ბარკლისაი.
მოეძალა ბობღია ლანდი, მგლისებრი თვალები შემოანათა და სთხოვა სული.
არ მისცა სული მგლისებრთვალება მოხუცებულს მხატვარმა.
დიდხანს ებრძოდა წიწამურის ველზე მამალი ხოხობი ღამეს.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
*
ბოლოს მოაწია რიჟრაჟმა, ატყდა ნათლის ლიცლიცი გარეთ, ყაყაჩოები
დაათოვა მწვერვალებს ცამ, იფრქვევოდა იისფერი შუქი, როგორც ჩქერალები ფხოვის
მთებიდან.
შორენა ჩამოვიდა კედლიდან, ხატაური ფარჩის კაბა ეცვა შავი,ოქროსფერი
თმები გადმოღვრილიყვნენ მხრებზე, მოდიოდა ყაყაჩოების ველზე, თავთუხის
თაველებს ესროდა უტას, ყაყაჩოებსა და თავთუხის თაველებს.
დაუჩოქა სამგზის სანატრელმა, სთხოვა დიდოსტატს სული.
ცრემლმა იწვიმა კონსტანტინეს თვალთაგან, მაგრამ ვერც საყვარელს მისცა მან
სული, რადგან სვეტიცხოველისთვის შეეწირა იგი.
უთენია ჩამოვიდა ფხოვიდან დედა და როცა მორიელებისაგან დაკბენილი
შვილი დაინახა, გაქვავდა თურმე.
...და ეს ამბავიც ავაზის დღეს მომხდარა.
ე პ ი ლ ო გ ი
ათას წელს იწვიმა და იქუხა იმ დღიდან საქართველოს თავზე, ათას წელს
იგორა ქვადქცეულმა სულმა.
ჩემს სიყრმეშიაც მინახავს კაცის სიმაღლე ლოდი, რომლის გამოც აგრე
ამბობდნენ მცხეთაში: კონსტანტინე არსაკიძის დედააო გაქვავებული.
მანდილიან ფხოველ დიაცს მიაგავდა ეს ლოდი მართლაც. შარშანაც ვნახე
ძველ სასაფლაოზე, მცხეთაში.
წრეულსაც მოვიკითხე, ასე მითხრეს: მშენებლობაზე წაიღესო სადღაც.
მას შემდეგ არ მიძებნია იგი, რადგან ამასობაში უკვე დავასწარი მშენებლობისგენიას და ქვაში ჩაკირული საიდუმლო განვაცხადე სიტყვაში.
ტფილისი.
1939 წელი.
ბოლოსიტყვა
ხელახლა გამოცემა ქმნილებისა უთუოდ გამოცდაა მისი. როდესაც რომელიმე
ჩემი რომანის უკანასკნელი ფორმა საროტაციო მანქანიდან ჩამოვა, აგრე მგონია,
სამუდამოდ გავეყარე-მეთქი მას და შენელდება ეს უცნაური მღელვარება, რომელსაც
წიგნის ბეჭდვის პროცესში განვიცდი ხოლმე. შემდგომ ამისა მე აღარ შემიძლია მისი
გადათვალიერება კორექტურული შეცდომების აღმოჩენის შიშისაგან შეძრულს. უკვე
დაბეჭდილი წიგნის გადაკითხვა შემიძლია მხოლოდ ახალი გამოცემის მოლოდინში.
უცნაურია გუტენბერგის გენიოსური გამოგონების ამბავი. დასტამბვამდის მე
დიდი სიყვარულით ვეკიდები ხელნაწერს. დაისტამბება თუ არა წიგნი, მერმე
ყოველივე "ინტერესი მეკარგება მანუსკრიპტის მიმართ. იგივე ბედი ეწვევა გამოცემას
წინანდელს.
კიდევ ერთხელ გადავიკითხე "დიდოსტატის მარჯვენა" და მხოლოდ
რამდენიმე დაბოლოება შევცვალე, რამდენიმე ეტიმოლოგიური ლაპსუსი,
კორექტურელი შეცდომა გავასწორე.
უეჭველად ეს არის სიძაბუნე ჩვენი გულისა. ავტორი მუდამ ღელავს, როცა
წიგნი ხელახლა უნდა მოეფინოს ქვეყანას.
ამგვარი მღელვარება მოიცავს ალბათ იმ ვერფის პატრონის გულს, რომელიც
სახელოსნოდან ახლად გამოშვებულ ხომალდს საცდელად გაუშვებს ხოლმე ოკეანეში,
რათა გრიგალებს გამოაცდევინოს იგი.
ჩვენი უდიდესი სიხარულიც ეგ არის: თვალნათლივ, ვუცქიროთ, თუ როგორ
უძლებს ჩვენი სულის ნაშიერი დროის ცვალებადობათა ზღვაურს, ან რა ზეგავლენას
ახდენს იგი თანადროულ ლიტერატურასა და ადამიანებზე.
შესაძლოა, ჩემს მკითხველს ზედმეტად არ მოეჩვენოს ორიოდე სიტყვა
"დიდოსტატის მარჯვენას" წარმოშობისათვის აქ წარმოდგენილი.
სიჭაბუკიდანვე ისე ძალოვანად მქონდა მოძალებული ინტერესი დასავლეთ
ევროპულ ხალხთა ენებისა, ისტორიისა და საერთოდ კულტურისადმი, არც კი მეგონა
აზიისკენ თუ გამოვიხედავდი ოდესმე.
ადამიანის სული ერთ რამეში ჰგავს ზეასროლილ ტყვიას: იგი ცაში აიჭრება და
ბოლოს იმავე ნიადაგს უბრუნდება, საიდანაც ატყორცნეს იგი.
მოგზაურობათა და განსწავლის პერიოდში ფრიად გამიტაცა იტალიის
შუასაუკუნეთა ისტორიამ. ამას ყოველივეს წინ უძღოდა ჰინდური ლიტერატურისა
და საერთოდ ბუდიზმისადმი აღძრული ინტერესი.
ბოლის იტალიაში ორგზის მოგზაურობისას საგანგებოდ დამაინტერესა
დანტემ და იტალიური რენესანსის პრობლემებმა. საამისო ნიადაგიც მზად მქონდა,
რამდენადაც მარავალი წლის მანძილზე მე მიხდებოდა იტალიური ფეოდალიზმისა
და პაპიზმის იატორიის შესწავლა. ბუნებრივად ამ ინტერესთა ფოკუსში აღმოჩნდნენ
არაბული, საერთოდ აღმოსავლურ კულტურათა საკითხებიცა.
უცნაური ამბავი შემემთხვა ამ ჯერად.
თუ ძველი დროის ქართველი მწერალი უშუალოდ ეწაფებოდა ირანის,
ბიზანტიისა და არაბეთის კულტურათა მიღწევებს, მე დამჭირდა დიდი და ვრცელიზიგზაგების განვლა, რათა მივდგომოდი იმ სათავეებს, რომელნიც სულიერ საზრდოს
აწვდიდნენ ხოლმე ჩვენს წინაპრებს ოდესღაც. იმავე ხანებში მე მომიხდა საბერძნეთსა
და აწინდელ ოსმალეთში მოგზაურობა და ამან გააღვივა ჩემი ინტერესი ბიზანტიის
მიმართ.
ანაციონალური ბიზანტიის ოდესღაც მოძულე, ბოლოს და ბოლოს
დავრწმუნდი, რომ ბიზანტია იყო არსებითად ნამდვილი ფორპოსტი დასავლეთური
დიდი ცივილიზაციისა. მეტსაც ვიტყოდი: იგი იყო გაცილებით უფრო დიდი და
ნათელი კერა კულტურისა, ვიდრე მისი თანადროული ევროპა.
ბიზანტიას უწოდებდნენ აღმოსავლურ იმპერიას რომისას და უნდა ითქვას,
რამდენიმე პანევროპელ ისტორიკოსს თუ არ მივიღებთ მხედველობაში, თვით
უდიდესი ევროპელი ბიზანტიოლოგები მას გაცილებით უფრო მაღლა აყენებდნენ,
ვიდრე დასავლურ იმპერიას რომისას ან უფრო ნაგვიანებ ფორმაციას სახელმწიფურს,
რომის იმპერიას გერმანული ნაციისას.
ამას თვით ევროპელებიც ცხადლივ აღიარებენ, რომ XI, XII, XIII საუკუნეთა
კონსტანტინოპოლში ჩამოსული ინგლისელი, ფრანგი და გერმანელი არისტოკრატი
რაინდები ისეთ ველურ მანერებს ამჟღავნებდნენ, როგორც სატახტო ქალაქებში
შემთხვევით ჩამოხეტებულნი მთიელნი.
ის დიდი ათინათი ბრწყინვალებისა, რომელიც ასდიოდა ამ შესანიშნავ
ქვეყანას, ანათებდა მთელს წინა-აზიას, საქართველოსა და სომხეთს.
უთოდ ეგ იყო გარდაუვალი კაპრიზი ისტორიის ნემეზისისა, რომ ეს
შესანიშნავი სამეფო დაამხეს აღმოსავლეთიდან გადმოხვეწილმა ველურმა
ტარტარებმა და უფრო გვიან მონღოლმა მეჯოგეებმა.
თუმცა ქართველები და სომხები ცალკეულ პერიოდში ებრძოდნენ კიდევაც
ბიზანტიურ იმპერიალიზმს, განსაკუთრებით მაკედონური დინასტიის პერიოდებში,
იგივე ბიზანტია იყო ოდესღაც დიდი ასპარეზი ამ ორი ერის საუკეთესო შვილთა
პოლიტიკური, კულტურული და სტრატეგიული უნარის გამოსაჩენი,რამდენადაც
ბიზანტიის იმპერია მარტოოდენ ბერძენთა ტალანტის მეოხებით წარმომდგარი
სახელმწიფო არა ყოფილა.
კომნენების პერიოდში დავითისა და თამარის საქართველო შეეცადა კიდევაც
ბიზანტიისათვის ჩამოერთმია ქრისტიანული იმპერიის დიდი მისია. სხვა გზაც არა
ჰქონდათ ბერძნებს; არაბთა ხალიფატისა და სელჯუკიანთა სასულტანოს
იერიშებისაგან შევიწროებული იმპერია ისე დაეცა, რომ მას მხოლოდ
კონსტანტინიპოლის და ბალკანეთის პროვინციები დარჩა.
ცხადია, რუსუდანის საქართველოს რომ როგორმე მოეგერიებინა მონღოლთა
შემოტევის ქარბორბალა, თამარისეული იმპერია ნიკოფსიდან დარუბანდამდის
უთუოდ თავათ იკისრებდა გაგრძელებას იმ შესანიშნავი როლისას, რომელსაც
ასრულებდა ბიზანტია ოდითგანვე.
ნურავის ჰგონია გელათის, ვარძიისა და ბეთანიის ფრესკებზე გამოსახულთ,
დავით აღმაშენებელსა და თამარ მეფეს მხატვართა კაპრიზის მეოხებით ცმოდეთ
წითელი წაღები. წითელი წაღები ეს გახლავთ რეგალიები ბიზანტიის კეისრებისა.
ცნობილია, არცერთს არაფერი შეუქმნია მნიშვნელოვანი, თუ მას ოდესმე
რომელიმე დიდი კულტურულ - ისტორიული მისიის მეურვედ არ უცვნია თავი. ამის
გარეშე ყოველივე ეპიგონობაა და მსოფლიო პროვინციის უნიათო ლუღლუღი.
სწორედ ამით აიხსნება ის გარემოება, რომ შუა-საუკუნეთა ქართველობამ
ყველაზე დიდი და შესანიშნავი სიტყვა სთქვა სწორედ XI - XII საუკუნეთა მანძილზე.
ამ ეპოქაში განვითარების ზენიტს მიაღწია როგორც სახელმწიფომ ჩვენმა, ისე ენამქართულმა.
"დიდოსტატის მარჯვენა" ეგ იყო ჩემთვის ორმაგი წყურვილის მოკვლა.
უწინარეს ყოვლისა, ფიგურალურად რომ ვთქვათი, რომანის ფორმებში გავამჟღავნე
ჩემი L’art poetique.
გარდა ამისა დიდი საქართველოს ჩვენება განვაცხადე თანადროული რომანის
მიხედვით.
მე სულ თორმეტიოდე წლისა ვიყავი, როცა "ქართლის ცხოვრება" მომაჩეჩა
ხელში შემთხვევამ თუ ბედმა, ჩემი გარდაცვლილი ძმის, ბესარიონის ბიბლიოთეკაში
ნაპოვნი. ბალღობიდანვე მიყვარდა და მაოცებდა აფხაზთა მეფე გიორგი პირველი.
სიჭაბუკეში მომემატა პატივისცემა მისდამი, როცა გავიგე, თუ რამოდენა ვეშაპს
შებმია ეს შესანიშნავი რაინდი.
მიყვარდა იგი ორ კურაპალატს შორის გამოსრესილი მეფე (აქ იგულისხმება
მამა გიორგისა, ბაგრატ III კურაპალატი და ძე გიორგისა, ბაგრატ IV, აგრეთვე
კურაპალატი.
ვინც დაახლოებით მაინც წარმოიდგენს, თუ რა დიდი მხეცი იყო ბასილი II,
ბულგართამმუსვრელი,
რომლის
იმპერია
განფენილი
იყო
აპენინის
ნახევარკუნძულიდან ბასიანამდის, ბალკანეთის უკიდურესი სამანებიდან არაბეთის
უდაბნოს კიდემდის, მისთვის გასაგები იქნება, თუ რა კოლოსალური ძალის
მატარებელი ყოფილა იმჟამინდელი საქართველოს მეფე გიორგი პირველი,
რომელმაც ერთხელ, მაგრამ მაინც დაამარცხა კეისარი ბიზანტიისა, და ამ უბადლო
ვაჟკაცს, რომელსაც მატიანე უწოდებს ”უშიშოს, ვითარცა უხორცოს", ქართულ
ქორონიკებში მხოლოდ ორიოდე გვერდი აქვს მიძღვნილი.
მე შემძრა ამ უსამართლობამ და ამ მიჩქმალული გმირის აპოლოგიას ვუძღვენი
დიდი მდუღარება ჩემი სულისა. აპოლოგია ამ შემთხვევაში უხეირო სიტყვაა. მე არ
ვეწევი ხელაღებით აპოლოგიას ნაციონალური ისტორიისა, რადგან საამისოდ
საკმაოდ მომწიფებულ მსოფლიო მოქალაქედ წარმომიდგენია თავი და ეგეც ვიცი,
არაფერი ნაციონალური საყურადღებო არაა, რასაც უნივერსალური მნიშვნელობა არ
მიერწყვება.
კიდევ ერთი მომენტიც უნდა ვახსენო აქვე: ოდითგანვე ქართული მწერლობის
უმთავრესი ტემები იყო: მამულის დაცვა, ომი, მიჯნურობა და ნადირობა, ახალ
დროში გლეხისა და ბატონის ურთიერთობანი და სხვა.
ოცზე მეტი საუკუნის მანძილზე არსებითად სამ რამეში ისახელა ქართველმა
კაცმა თავი: ომში, მწერლობასა და ხუროთმოძღვრებაში.
ხომ უცილოდ დიდია რუსთაველი და თანავარსკვლავედი მისი, მაგრამ არა
ნაკლებად საამაყოა ჩვენთვის ბოლნისის, ჯვარის, სვეტიცხოველის, წრომის, ბედიას,
მარტვილის, თიღვას და გელათის დიდოსტატები. მე ვწუხდი, რომ ასეთი
შედევრების ხუროთმოძღვრებს დავიწყების ჩრდილი მიჰფენოდათ სახეზე.
ამიტომაც წავატანე ხელი კონსტანტინე არსაკიძისათვის მკლავის მოკვეთის
მშვენიერ ლეგენდას.
ჩვენს დროში, შრომის აპოლოგიის საუკუნეში, შევასხი ხოტბა დიდი
ხელოვანის ჯაფას და მის თავდადებას.
ზოგიერთ კრიტიკოსს აგრე მოეჩვენა, თითქოს მთავარი გმირი ამ რომანისა
გიორგი პირველი იყოს და არა კონსტანტინე არსაკიძე.
გმირების გალერეაში იერარქიის ძებნა ნაკლებად საგულისხმო ამბავია. ამ
შემთხვევაში სათაურს უნდა დაუკვირდეს მკითხველი. მოვლენათა ფოკუსში
მოქცეულია მკლავის წარკვეთის ამბავი, ე. ი. განწირული ბედი დიდი ხელოვანისატირანულ სახელმწიფოში.
ზოგს ეგ უკვირდა: რად არ ავსახე გარე პოლიტიკური ომები "დიდოსტატის
მარჯვენაში", ან რად დავუთმე მომეტებული ყურადღება შინაურ ამბოხებათა
ჩაქრობის მომენტებს?
უნდა ვაღიარო: ეგ შეგნებულად მაქვს ჩადენილი. შინაპოლიტიკური
ვითარებანი სწყვეტენ ყოველი ნაციის, ყოველი სახელმწიფოს ბედს. მსოფლიო
ისტორიაა ამის მოწმე თავათ.
არც ერთი ნაციონალური გაერთიანება, არც ერთი სახელმწიფო მარტოოდენ
გარეპოლიტიკური ინვაზიების შედეგად არ დარღვეულა.
შინაური გათიშვისა და ზნეობრივი დეგრადაციის მეოხებით დაიღუპა ძველი
საბერძნეთი, ძველი რომი, საკეისრო ბიზანტიისა, რუსუდანისა და ლაშა გიორგის
სახელმწიფოცა.
ამადაც აქცენტი გავუკეთე ჩემს რომანში გიორგი პირველისეულ საქართველოს
ვითარებას შინაურს.
ერთგვარი გაუგებრობა გამოიწვიეს ფარსმან სპარსის პარადოქსებმა. უწინარეს
ყოვლისა უნდა განვაცხადო, რომ ფარსმან სპარსი წინაპარია საქართველოს ისტორიის
მანძილზე წარმოშობილ უსამშობლო კონდოტიერებისა.
მე არა მგონია, კონდოტიერის, ავანტჲურისტის იდეალიზირება რაიმეს
წაადგებოდეს ნაციონალურ კულტურას. რა თქმა უნდა, თუ მწერლობას გოეტესებურ
პედაგოგიურ პროვინციად ვიგულისხმებთ, ეს საზიანოც არის კიდევაც.
ფარსმან სპარსისათვის კონსტანტინე არსაკიძის დაპირისპირება გაგებულ
უნდა იქნას, როგორც ერთგვარი ტეზა და ანტიტეზა რომანში.
ერთის მხრით, დიდად ტალანტიანი ფარსმანი, უპრინციპო და გაყიდული,
უსამშობლო კაცი, მეორე მხრით, აგრეთვე ტალანტიანი არსაკიძე, მისი შეგირდი:
ფარსმანი გადაეგება, როგორც ხელმოცარული კაცი, ხოლო არსაკიძის
შემოქმედების
ნაყოფი-სვეტიცხოველი
დარჩება
როგორც
წარმავლობასთან
მებრძოლი, უკვდავი ქმნილება ხელოვნებისა.
ფარსმანის სოფისტურმა პარადოქსებმა საბაბი მისცა ზოგიერთს, ჩემთვის
დაებრალებინა, თითქოს საბჭოურ სინამდვილეში მეკისროს სახელმწიფური
შეკვეთის უარყოფა საერთოდ, უთუოდ სასაცილოა ამგვარი მტკიცება.
ან ვინ დაიჯერებს, მე არა მცოდნოდეს, რომ სახელმწიფური შეკვეთის შედეგია
ყველაზე უფრო მონუმენტური ქმნილებანი მსოფლიო კულტურისა, ეგვიპტური
პირამიდები, ანტიური სახელმწიფოს ურბანისტური ხელოვნება, ფიდიასისა და
პრაქსიტელესის სკულპტურა, რომის, ფლორენციის, რავენას ხუროთმოძღვრება,
რაფაელის სტანცები და ლეონარდო და ვინჩის იგავმიუწვდენელი ფრესკები, ბოლოს,
უდიდესი ძეგლები ფრანგული გოტიკისა.
შორს რომ არ წავიდეთ, სახელმწიფური შეკვეთის შედეგადაა წარმოშობილი
ჩვენი საამაყო ბოლნისი, ჯვარის მონასტერი, სვეტიცხოველი, ვარძია, გელათი,
ქუთათური, ბაგრატისეული ტაძარი და ნიკორწმინდა.
აზრთა სხვაობანი აღძრა "დიდოსტატში" აღებულმა ენობრივმა გეზმა. უნდა
ვაღიარო: არც მომეტებული პოპულარობის წყურვილი, არც ჩემი ლიტერატურული
ოპოზიციის შეძახილი არაოდეს მაიძულებს მდარე გემოვნების ხარისხზე ჩამოსვლას.
თუ ჩემი რომანების ხელახალ გამოცემებს ლექსიკონს დავურთავ ხოლმე, ამას
ჩავდივარ მარტოოდენ იმის გამო, რათა ჩემს მიერ გაცოცხლებულ სიტყვებს ნებსით
თუ უნებლიეთ უმართებულო განმარტება არ მისცეს მკითხველმა. იმასაც ვიღებ
მხედველობაში, რომ ჩვენი შესანიშნავი საბა ორბელიანი ვეღარა წვდება გაზრდილ მოთხოვნილებას თანამედროვე მწერლისას.
კონსტანტინე გამხახურდია.
ტფილისი, 1939 წელს.