„და მაინც ვინ ხარ, ბოლოს და ბოლოს? – მე ნაწილი ვარ იმ ძალისა, ვისაც მარად ბოროტება სწადია და სიკეთეს კი იქმს“.

გოეთე, „ფაუსტი“


თავი პირველი - ნურასოდეს დაელაპარაკებით უცნობებს

გაზაფხულის ხვატით გათანგულ საღამოსპირზე, მოსკოვში, პატრიარქთა ტბორებთან, ორი მოქალაქე გამოჩნდა. ერთ მათგანს რუხი, საგაზაფხულო კოსტიუმი ეცვა. ტანდაბალი, ჩასუქებული და მელოტი კაცი იყო, ლაზათიანი ქუდი სამი თითით ეჭირა წკიპზე და სუფთად გაპარსულ სახეს შავი, რქისჩარჩოიანი, უჩვეულო სიდიდის სათვალე უფარავდა. მეორეს – მხარბეჭიან და წითურქოჩორა ახალგაზრდას – კინკრიხოზე მოეგდო კუბოკრული კეპი. ქურთუკი, დასმურკლული თეთრი შარვალი და შავი სპორტული ფეხსაცმელი ეცვა.

პირველი თავად მიხაილ ალექსანდროვიჩ ბერლიოზი გახლდათ, მოსკოვის უდიდესი ლიტერატურული ასოციაციის, შემოკლებით „მასსოლიტის“ თავმჯდომარე და სქელტანიანი მხატვრული ჟურნალის რედაქტორი, ხოლო მისი ყმაწვილი თანამგზავრი – პოეტი ივან ნიკოლაევიჩ პონირევი, რომელიც „უსახლკაროს“ ფსევდონიმით წერდა.

სიმწვანეშეპარულ ცაცხვების ჩრდილს მიაღწიეს თუ არა, მწერლები ჭრელი ჯიხურისაკენ გაცვივდნენ, „ლუდი და წყლები“ რომ ეწერა.

იმთავითვე უნდა აღვნიშნოთ მაისის ამ ავბედითი საღამოს პირველივე საოცრება. არამცთუ ჯიხურთან, მალაია ბრონნაიას პარალელურ ამ ხეივანში ადამიანი არ ჭაჭანებდა. დღეს, როცა სუნთქვაც კი ჭირდა, როცა მზეს მოსკოვი დაეფუფქა და სადღაც, სადოვოე კალცოს მიღმა, გამომშრალ ბურუსში აპირებდა შთანთქმას, არავის მონატრებია ცაცხვების ჩრდილი, არავინ ჩამომჯდარა მერხზე – უკაცური იყო ხეივანი.

– „ნარზანი“ დაგვისხით, – სთხოვა ბერლიოზმა.

– „ნარზანი“ არა გვაქვს, – ჯიხურიდან გამოეპასუხა ქალი და რატომღაც გაიბუსა. – არც ლუდი? – ხმა ჩაეხლიჩა უსახლკაროს.

– ლუდს საღამოს მოიტანენ, – უპასუხა ქალმა.

– აბა, რა გაქვთ? – ჰკითხა ბერლიოზმა.

– გარგარის წვენია, ოღონდ თბილი, – უთხრა ქალმა.

– კარგი, დაგვისხით! დაგვისხით!

გარგარის წვენმა გვარიანი ყვითელი ქაფი მოიგდო და ჰაერში სადალაქოს მძაფრი სუნი დატრიალდა. წყურვილმოკლულ მწერლებს მაშინვე სლოკინი აუტყდათ, ფული გადაიხადეს და ტბორისპირზე, ბრონნაიასკენ ზურგშექცევით ჩამოსხდნენ სკამზე.

ამ დროს მეორე საოცრებაც მოხდა, რომელიც მხოლოდ ბერლიოზმა იგრძნო. მოულოდნელად სლოკინი შეუწყდა, გული აუფანცქალდა, მიელია, სადღაც გაეპარა, მერე კი ბლაგვი მახათივით ჩაესო საგულეში. თან რაღაც უსაფუძვლო, მაგრამ თავზარდამცემმა შიშმა გაუთანგა სხეული და უკანმოუხედავად მოუნდა აქედან გაქცევა. ბერლიოზი ვერა და ვერ მიხვდა, ასე რამ დააფრთხო, იქაურობა სევდიანად მოათვალიერა და გაიფიქრა: „უცნაურია!

რა დამემართა... გული მიწუხს... გადავიღალე. ალბათ დროა მივატოვო ყველაფერი და კისლოვოდსკისკენ...

უეცრად ხორშაკიანი ჰაერი დაკელტდა მის თვალწინ და ამ ჰაერიდან უცნაურზე უცნაური, გამჭვირვალე მოქალაქე გამოიკვეთა. ერთ ციდა თავზე ჟოკეის კეპი ეხურა, კუბოკრული, მოკლე და ვიწრო პიჯაკი კი... მოქალაქე საჟენის სიმაღლისა იყო, მხარმოკლე, გამწლიკული და სახეზე, გთხოვთ დაიხსომოთ, დამცინავი ღიმილი დასთამაშებდა.

ბერლიოზის ცხოვრება იმთავითვე ისე აეწყო, ამგვარ სასწაულებს არ იყო ჩვეული. მთლად დაეტეტკა სახე, თვალები დააჭყიტა და დაზაფრულმა გაიფიქრა: „დაუჯერებელია“.

მაგრამ ვაი, რომ დაუჯერებელი არაფერი იყო და ეს აწოწილი, გამჭვირვალე მოქალაქე, მიწაზე ფეხის დაუკარებლად ხან მარჯვნივ გადაქანდებოდა, ხან მარცხნივ.

თავზარდაცემულმა ბერლიოზმა თვალი დახუჭა და როცა წამის შემდეგ კვლავ გაახილა, შვებით ამოისუნთქა: მოჩვენება გამლღვალიყო, კუბოკრულკოსტიუმიანიც აღარსად ჩანდა და აღარც გული აწუხებდა.

– ფუი ეშმაკს! – წამოიძახა რედაქტორმა, – გაგონილა, სიცხისაგან ლამის გული გამისკდა, რაღაც უჟმურიც კი მომელანდა, – მან ჩაცინება სცადა, მაგრამ თვალები ისევ ფეთიანივით დაურბოდა და თითებიც უკანკალებდა.

თუმცა თანდათან სული მოითქვა, ცხვირსახოცი დაინიავა, მერე საკმაოდ მხნედ წარმოთქვა:

„მაშ, ასე“, და გარგარის წვენის სმისას შეწყვეტილი საუბარი განაგრძო.

საუბარი ესე, როგორც მოგვიანებით გაირკვა, იესო ქრისტეს ეხებოდა. ამ ცოტა ხნის წინ, ჟურნალის მორიგი ნომრისათვის რედაქტორს პოეტისათვის ვრცელი, ანტირელიგიური პოემა დაეკვეთა. ივან ნიკოლაევიჩმა პოემა შეთხზა და ძალიან მოკლე დროშიც, მაგრამ, სამწუხაროდ, რედაქტორის გული მაინც ვერ მოიგო. გააშავა, მაგრამ რა გააშავა უსახლკარომ მთავარი მოქმედი გმირი, ე. ი. იესო, რედაქტორი კი უმტკიცებდა, პოემა ხელახლაა დასაწერიო. ახლაც ბერლიოზს უნდოდა, ძირეულ შეცდომებზე მიენიშნებინა და ამიტომაც ესაუბრებოდა იესოს შესახებ. ვერ გეტყვით, კალამმა უმტყუნა პოეტს თუ საკითხის უცოდინარობის გამო დაემართა ასე, მაგრამ უსახლკაროს პოემაში იესო, თუმცა კი ძალზე უარყოფითად, მაგრამ ცოცხალი ადამიანივით იყო ასახული. ბერლიოზი კი უმტკიცებდა, რომ პოეტს იესოს ავკარგიანობაზე კი არ უნდა გაემახვილებინა ყურადღება, არამედ ეჩვენებინა მკითხველისათვის, რომ იესო, როგორც პიროვნება, საერთოდ არ არსებობდა ამქვეყნად და მის შესახებ შეთხზული თქმულებები მონაჩმახი და ჩვეულებრივზე ჩვეულებრივი მითი იყო მხოლოდ.

უნდა ითქვას, რომ რედაქტორი ნაკითხი კაცი ბრძანდებოდა და მსჯელობისას ერთობ ჯეროვნად იშველიებდა ძველი დროის ისტორიკოსებს. ისეთებს, მაგალითად, როგორებიც

იყვნენ, ფილონ ალექსანდრიელი და დიდად განათლებული იოსებ ფლავიუსი, სიტყვაც რომ არ დასცდენოდათ იესოს არსებობის შესახებ. მიხაილ ალექსანდროვიჩმა საკმაო ერუდიცია გამოამჟღავნა და სხვათა შორის, ისიც ამცნო პოეტს, ტაციტუსის სახელგანთქმული „ანალების“ მეთხუთმეტე წიგნის 44-ე თავის ის ადგილი, სადაც იესოს ჯვარცმაზეა ლაპარაკი

– სხვა არაფერია, თუ არა გვიანდელი, ყალბი ჩანართიო.

პოეტი ამ საკითხებში ხამად გახლდათ, დიდი გულისყურით უსმენდა მიხაილ ალექსანდროვიჩს, მკვირცხლი, ჭროღა თვალები მისთვის მიეპყრო, მხოლოდ ხანდახან თუ ამოასლოკინებდა და ჩურჩულით წყევლიდა გარგარის წვენს.

– ყველა აღმოსავლურ რელიგიაში, – განაგრძობდა ბერლიოზი, – როგორც წესი, უმწიკვლო ასული შობდა ღმერთს. ქრისტიანებმაც ვერაფერი მოიგონეს უკეთესი და ასევე შეთხზეს საკუთარი იესო, რომელიც სინამდვილეში ამქვეყნად არასოდეს მოსულა. სწორედ ამაზე უნდა გაამახვილო ყურადღება...

ბერლიოზის მაღალი ტენორი უკაცრიელ ხეივანში იფანტებოდა და რაც უფრო ღრმად იჭრებოდა მიხაილ ალექსანდროვიჩი გაუკაფავში, სადაც კინწის მოუტეხავად მხოლოდ ერთობ განათლებული ადამიანი თუ შეძლებდა შესვლას, პოეტი უფრო და უფრო საგულისხმო და მეტად სასარგებლო ამბებს იტყობდა მიწისა და ცის ნებიერ ღმერთზე – ეგვიპტელ ოზირისზე, ფინიკიელ ღმერთ თამუზზე, მარდუქსა და, თქვენ წარმოიდგინეთ, ნაკლებად ცნობილ, მრისხანე ღმერთ ვიცლიპუცლიზე, ოდესღაც, მექსიკაში, დიახაც რომ ეთაყვანებოდნენ აცტეკები.

სწორედ იმ დროს, როცა მიხაილ ალექსანდროვიჩი პოეტს მოუთხრობდა, თუ როგორ ძერწავდნენ აცტეკები ცომისაგან ვიცლიპუცლის აღალებს, ხეივანში ერთი სულიერი გამოჩნდა.

მოგვიანებით, როცა, სიმართლე ითქვას, გვიანღა იყო თითზე კბენანი, მრავალმა დაწესებულებამ წარმოადგინა ამ ადამიანის აღწერილობა. მასალის შეჯერება უდავო გაოცებას იწვევს. ასე, მაგალითად, ერთნი იუწყებოდნენ, რომ მოქალაქე დაბალი იყო, ოქროს კბილები ჰქონდა და მარჯვენა ფეხით კოჭლობდა. მეორენი სხვას ამტკიცებდნენ: თითქოს უცნობი გოლიათური აღნაგობისა იყო, კბილებზე პლატინაგადაკრული და მარცხენა ფეხით კოჭლობდა. მესამენი კი მოკლედ იტყობინებოდნენ, მოქალაქეს განსაკუთრებული ნიშნები არ გააჩნდაო.

უნდა ვაღიაროთ, არც ერთი ცნობა სიმართლეს არ შეესაბამებოდა.

ჯერ ერთი, ხსენებული მოქალაქე სულაც არ კოჭლობდა, არც ჩია იყო და არც გოლიათური აღნაგობის, უბრალოდ, მაღალი ტანის კაცი ეთქმოდა, ხოლო რაც შეეხება კბილებს, მარცხენა მხარეს პლატინა ჰქონდა გადაკრული, მარჯვნივ კი – ოქრო. ძვირფასი, ფერფლისფერი კოსტიუმი და იმავე ფერის უცხოური ფეხსაცმელი ეცვა. ნაცრისფერი ბერეტი თავმომწონედ მოეგდო კეფაზე და იღლიაში პუდელის თავის ბუნიკიანი ჯოხი ამოეჩარა. შესახედავად ორმოცს იქნებოდა გადაცილებული. ტუჩები როგორღაც გვერდულად ჰქონდა მოქცეული. შავგვრემანი, სუფთად გაპარსული სახე. მარჯვენა თვალი შავი, მარცხენა კი, რატომღაც – მწვანე. ყორნისფერი, უსწორმასწორო წარბები – ერთი სიტყვით, უცხოელი იყო.

იმ სკამს რომ ჩაუარა, სადაც რედაქტორი და პოეტი მოკალათებულიყვნენ, უცხოელმა ცერად გახედა მსხდომთ, შედგა და უეცრად იქვე, გვერდით სკამზე ჩამოჯდა.

„გერმანელია“, – გაიფიქრა ბერლიოზმა.

„ინგლისელია, – გონებაში გაივლო უსახლკარომ, – ხელთათმანებიც აცვია ამ გაგანიაში“.

უცხოელმა კი გუბურის ირგვლივ კვადრატულად შემოჯარულ მრავალსართულიან სახლებს ჰკიდა თვალი, იმავ წამს შეეტყო, აქაურობას პირველად ხედავდა და ძალიანაც დაინტერესდა.

დაჟინებით უცქეროდა სახურავებქვეშ, მინებზე თვალისმომჭრელად აკიაფებულ, ჩამავალ და მიხაილ ბერლიოზისათვის აწ სამარადჟამოდ მილეულ მზეს, შემდეგ ქვევით, ბინდისპირზე ჩამუქებულ ფანჯრებს შეავლო თვალი, რაღაცას მოწყალედ გაუღიმა, თვალები მოჭუტა, ხელები ჯოხის ბუნიკზე დააწყო და ნიკაპი ზედ ჩამოაყრდნო.

ბერლიოზი კი განაგრძობდა:

– შენ ძალზე დამაჯერებლად და სასაცილოდ აღწერე ღვთის შვილის, იესოს შობა, მაგრამ ის კი დაგავიწყდა, რომ ქრისტემდეც მრავლად იყვნენ ღვთის შვილები, თუნდაც ფრიგიელი ატისი. მოკლედ, ეს ღვთის შვილები და იესოც მათ შორის, არასოდეს შობილან და არც არსებულან ამქვეყნად. ამიტომ, ჩემი აზრით, შობისა და თუნდაც, მოგვთა მოახლების ნაცვლად, ჯობდა მოარული ჭორები აგეწერა დაბადებაზე... თორემ შენი პოემით ისე გამოდის, თითქოს იესო მართლაც არსებობდა!. .

ივან ნიკოლაევიჩმა სცადა აუტანელი სლოკინი შეეკავებინა, სუნთქვა შეიკრა, ამის გამო უფრო ძლიერად ამოასლოკინა და იმავ წამს, ბერლიოზსაც გაუწყდა სიტყვა, რადგან უცხოელი უეცრად წამოდგა და მწერლებისკენ გამოეშურა.

ისინი გაოცებულები შეაჩერდნენ.

– მომიტევეთ კადნიერება... – კილომოქცევით, მაგრამ სიტყვების დაუმახინჯებლად წარმოთქვა უცხოელმა, – მაგრამ თქვენი საუბრის თემამ იმდენად მიმიზიდა...

მან თავაზიანად მოიხადა ბერეტი, მეგობრებს კი სხვა რაღა გზა ჰქონდათ, ფეხზე წამოდგნენ და თავი დაუკრეს.

„არა, ფრანგს უფრო ჰგავს... „ – გაიფიქრა ბერლიოზმა.

„პოლონელია?“ – გულში გაივლო უსახლკარომ.

აქვე უნდა ითქვას, უცხოელის გარეგნობამ თვალის შევლებისთანავე პოეტს ზიზღი მოჰგვარა, ბერლიოზს კი მოეწონა, უფრო სწორად, კი არ მოეწონა... როგორღაც... დაინტერესდა თითქოს.

– თუ ნებას დამრთავთ... – თავაზიანად ითხოვა უცხოელმა და მეგობრებმაც უნებლიეთ გაიწ-გამოიწიეს. უცხოელი მოხერხებულად მოკალათდა მათ შორის და ხელადვე ჩაება საუბარში.

– თუ არ მომეყურა, ბრძანებდით, იესო არ არსებობდაო? – იკითხა უცხოელმა და მარცხენა, მწვანე თვალით გახედა ბერლიოზს.

– დიახ, არ შემცდარხართ, – ასევე თავაზიანად უპასუხა ბერლიოზმა, – სწორედ ამას ვამბობდი.

– გასაოცარია! – წამოიძახა უცხოელმა.

„რა ეშმაკი უნდა?“ – გაიფიქრა უსახლკარომ და მოიღუშა.

– თქვენც დაეთანხმეთ? – დაინტერესდა უცხოელი და ახლა მარჯვნივ, უსახლკაროსკენ იქცია პირი.

– ასი პროცენტით! – დაუმოწმა ღვარჭნილსიტყვაობისა და ფიგურალური გამოთქმების მოყვარულმა პოეტმა.

– გასაოცარია! – კვლავ წამოიძახა დაუპატიჟებელმა მოსაუბრემ, – შემდეგ, რატომღაც ქურდულად მიმოიხედა და ჩურჩულით განაგრძო, – მომიტევეთ ეს აკვიატება, მაგრამ, როგორც ვხედავ, სხვა ყველაფერთან ერთად, თქვენ არც ღმერთი გწამთ? – მას სახეზე შეშფოთება დაეტყო და წაიჩურჩულა, – გეფიცებით, არავის ვეტყვი...

– დიახ, ჩვენ ღმერთი არ გვწამს, – ინტურისტის სიფრთხილემ ღიმილი მოჰგვარა ბერლიოზს,

– მაგრამ ამაზე სრულიად უშიშრად შეიძლება ლაპარაკი.

უცხოელი სკამის საზურგეს გადაეყრდნო და ლამის აწკმუტუნდა ცნობისმოყვარეობით.

– ათეისტები ხართ?

– დიახ, ათეისტები, – გაუღიმა ბერლიოზმა, უსახლკარომ კი ბრაზით გაიფიქრა: „რას გადაგვეკიდა, ეს უცხო ჩიტიღა გვაკლდა!“

– მშვენიერია, შესანიშნავია! – აყვირდა ეს უცნაური უცხოელი და თავის ქიცინს მოჰყვა, ხან ერთ ლიტერატორს მიაჩერდებოდა, ხან – მეორეს.

– ჩვენს ქვეყანაში ათეიზმი არავის უკვირს, – დიპლომატიურად და თავაზიანად აუხსნა ბერლიოზმა, – რა ხანია ჩვენი მოსახლეობის უმრავლესობას შეგნებულად აღარ სჯერა იმ არაკების, ღმერთებზე რომ თხზავდნენ.

აქ კი თავი მოიგიჟიანა უცხოელმა: უეცრად წამოხტა და გაოცებულ რედაქტორს ხელი ჩამოართვა.

– ნება მომეცით, უღრმესი მადლობა მოგახსენოთ!

– რა?. . – თვალები აახამხამა უსახლკარომ, – რისთვის?

– ძალზე მნიშვნელოვანი ცნობებისათვის, რომელიც მე, როგორც მოგზაურს, ერთობ მესაჭიროებოდა, – განუმარტა უცნაურმა სტუმარმა და მრავლისმეტყველად აღმართა თითი.

მნიშვნელოვანმა ცნობამ, როგორც ჩანდა, მართლაც ძლიერი შთაბეჭდილება მოახდინა უცხოელზე. მან ძრწოლით ახედა სახლებს, თითქოს შიშობდა, ყოველ ფანჯარაში წყვილ- წყვილი ათეისტი არ დაენახა.

„არა, ინგლისელი არ უნდა იყოს“... – გაიფიქრა ბერლიოზმა, უსახლკარომ კი, – „ასე მაინც სად ისწავლა რუსული, აი, ესაა გასაკვირი!“ – და ისევ მოიქუფრა.

– მაგრამ, ნება მომეცით, გკითხოთ, – ცოტა ხნის ფიქრის შემდეგ კვლავ ამოიდგა ენა უცხოელმა, – ღვთის სუფევის დამადასტურებელ იმ მტკიცებულებებს რაღა ვუყოთ, რომელთა რიცხვი, მოგეხსენებათ, სრულად ხუთია!

– სამწუხაროდ, – თანაგრძნობით ჩაიცინა ბერლიოზმა, – ეს მტკიცებულებანი ჩალის ფასადაც არ ღირს და კაცობრიობამ კარგა ხანია მიივიწყა. ალბათ დამეთანხმებით, გონიერი კაცისათვის ღმერთის არსებობის დამამტკიცებელი საბუთი ნაკლებსარწმუნოა.

– ბრავო! – დაიღრიალა უცხოელმა, – ბრავო! თქვენ ახლა ზედმიწევნით გაიმეორეთ მოხუცი იმანუილ კანტის აზრი. მაგრამ სეირიც ეგ არის, მან ჯერ ერთიანად გააცამტვერა ხუთივე მტკიცებულება, შემდეგ კი, თითქოს საკუთარ თავს დასცინაო, თავადვე მიაკვლია მეექვსეს.

– კანტის მტკიცება, – მოწყალედ გაუღიმა დიდად განათლებულმა რედაქტორმა, – ძალზე საეჭვოა. ტყუილად კი არ ამბობდა შილერი, ამ საკითხზე კანტის მსჯელობა მხოლოდ და მხოლოდ მონებს თუ დააკმაყოფილებსო, შტრაუსი კი, უბრალოდ დასცინოდა ამ თვალთახედვას.

ბერლიოზი ლაპარაკობდა, გულში კი ფიქრობდა: „მაინც ვინ არის, ბოლოს და ბოლოს? ან რუსული სად ისწავლა ასე კარგად?“

– ეგ ვიღაც კანტი მაგ სისულელეებისათვის სამი წლით სოლოვკაში უნდა ჩააყუდო! –

მოულოდნელად წამოაყრანტალა ივან ნიკოლაევიჩმა.

– ივან! – წამოიძახა შეშფოთებულმა ბერლიოზმა.

მაგრამ კანტის სოლოვკაში გადასახლების მუქარამ კი არ გააოცა, პირიქით, აღაფრთოვანა კიდეც უცხოელი.

– მართალს ბრძანებთ, მართალს, – წამოიძახა და ბერლიოზისკენ მიმართული მარცხენა თვალი დაკვესა, – მოუხდებოდა! ერთხელ, საუზმის დროს გავაფრთხილე: „თქვენი ნებაა, პროფესორო, მაგრამ მგონია, რაღაც აბდაუბდა მოჩმახეთ. შეიძლება მართალიც ბრძანდებოდეთ, მაგრამ ვერავინ გაგიგებთ, დაგცინებენ!“

ბერლიოზმა თვალები დააჭყიტა: „საუზმეზე... კანტს?. . რას ბოდავს!“ – გაიფიქრა მან. უცხოელმა არად ჩააგდო ბერლიოზის გაოცება და ახლა პოეტს მიუბრუნდა:

– კანტს კი სოლოვკაში მაინც ვერ გავგზავნით, ჩემო კარგო, რადგან საუკუნეზე მეტია შორეულზე შორეულ ქვეყანაში განისვენებს და მისი იქიდან გამოხმობა, დამერწმუნეთ, ყოველგვარ ძალას აღემატება.

– აფსუს! – შეუღრინა პოეტმა.

– მეც მწყინს! – თავი დაუქნია უცნობმა, თვალი დაკვესა და განაგრძო, – ეგ ყველაფერი გასაგებია, მაგრამ ერთი საკითხიც მაინტერესებს: თუ ღმერთი არ არსებობს, ვიღა განაგებს ადამიანთა მოდგმას და მთელ დედამიწას?

– თვითონვე განაგებს, ადამიანი, – საჩქაროდ უპასუხა აღრენილმა უსახლკარომ, ამ, უნდა ვაღიაროთ, არცთუ იოლ შეკითხვას.

– მაპატიეთ, – დაუყვავა უცნობმა, – მაგრამ მართვა რომ შეძლოს, თუნდაც სულ მცირე, რაღაც დროით მაინც ხომ უნდა ჰქონდეს შემუშავებული ზუსტი გეგმა. ნება მიბოძეთ, დაგეკითხოთ, სხვათა ბედი როგორ უნდა განაგოს ადამიანმა, თუკი მას, არამცთუ იმისი უნარი არ შესწევს, ერთი ათასწლეულით, ამ სასაცილოდ მცირე ვადით დაგეგმოს რაიმე, არამედ ისიც არ იცის, ხვალ რა მოელის? აბა, დაფიქრდით, – უცნობმა ბერლიოზისკენ იბრუნა პირი, – დავუშვათ, თქვენ განაგებთ ამ დედამიწას, თქვენზეა დამოკიდებული მოკვდავთა ბედ- იღბალი, თანდათან ეჩვევით, ასე ვთქვათ, ნელ-ნელა უღებთ ალღოს და უეცრად... კხ... კხ... ფილტვის სარკომა დაგემართებათ, – უცხოელმა ტკბილად ჩაიკუჭკუჭა, თითქოს ფილტვის სარკომის გახსენებამ გაახარაო, კატასავით მოწკურა თვალები და ერთხელ კიდევ გაიმეორა, – დიახ, სარკომა... იმ წუთიდან დასრულდება თქვენი გამგებლობაც! საკუთარი თავის გარდა აღარავინ გადარდებთ. ახლობლები გატყუებენ, თქვენ კი გული ცუდს გიგრძნობთ და სწავლულ ექიმებთან გარბიხართ, შემდეგ ექიმბაშებსაც მიაკითხავთ, შეიძლება მკითხავებთანაც დაიწყოთ სიარული. ერთიც, მეორეცა და მესამეც ყოვლად უშედეგოა, თავადაც ხვდებით. და აჰა, დგება ტრაგიკული აღსასრული: ცოტა ხნის წინ რაღაცის

გამგებელი რომ ეგონა თავი, ახლა უძრავადაა ჩაჭედილი ხის ყუთში, ახლობლებმაც იციან, მისგან ხეირი რომ აღარ იქნება და წვავენ. უარესიც ხდება ხოლმე: კაცი კისლოვოდსკში დააპირებს წასვლას, – უცნობმა ბერლიოზს ცერად გახედა და თვალი მოჭუტა, – თითქოს ამაზე იოლი რა უნდა იყოს, მაგრამ რატომღაც ვერ ახერხებს, უეცრად ფეხი დაუსხლტება და ტრამვაის ქვეშ დურთავს თავს. ნუთუ დამიმტკიცებთ, რომ თავად გაიმზადა ამგვარი აღსასრული? განა უფრო სწორი არ იქნება ვიფიქროთ, რომ ვიღაც სხვამ ინება ასე? – ისევ ჩაიქირქილა უცხოელმა.

ბერლიოზი ყურადღებით უსმენდა ამ უსიამო საუბარს სარკომასა და ტრამვაიზე და უეცრად მტკივნეულმა აზრმა გაუელვა: „უცხოელი არ უნდა იყოს! უცხოელი არ უნდა იყოს! ნეტა მაინც ვინ არის?“

– მგონი მოწევა გსურთ, არა? – მოულოდნელად მიმართა უცხოელმა უსახლკაროს, – რომელი გირჩევნიათ?

– თქვენ რა, ასარჩევად გაქვთ? – წარბის გაუხსნელად ჰკითხა პოეტმა, რომელსაც მართლა გასთავებოდა პაპიროსი.

– მითხარით, რომელს ამჯობინებთ? – დაიჟინა უცხოელმა.

– „ჩვენი მარკა“, – წაისისინა უსახლკარომ.

უცნობმა ჯიბიდან პორტსიგარი ამოიღო და უსახლკაროს გაუწოდა. – ესეც „ჩვენი მარკა“.

პოეტიცა და რედაქტორიც მხოლოდ იმან კი არ გააოცა, პორტსიგარში მართლა „ჩვენი მარკა“ რომ აღმოჩნდა, არამედ თვით პორტსიგარმაც. ის უზარმაზარი ბაჯაღლო ოქროსაგან იყო ნაკეთები და გადახსნილ სახურავზე თეთრ-ცისფრად გაბრწყინდა ბრილიანტებით მოოჭვილი სამკუთხედი.

ამჯერად ლიტერატორებს სხვადასხვა აზრმა გაუელვათ. ბერლიოზს: „არა, უცხოელია!“,

უსახლკაროს კი: „ეშმაკმა დალახვროს!“

პოეტმა და პორტსიგარის მფლობელმა გააბოლეს, ბერლიოზი კი არ ეწეოდა და მადლობა მოახსენა.

„ალბათ აჯობებს, ასე ავუხსნა, – გადაწყვიტა ბერლიოზმა, – დიახ, ადამიანი მოკვდავია, ამას ვინ უარყოფს, მაგრამ... „

გაფიქრებაც ვერ მოასწრო და უცხოელმა განაგრძო:

– დიახ, ადამიანი მოკვდავია, მაგრამ ეგ კიდევ არაფერი. უბედურება ის გახლავთ, ხანდახან მოულოდნელადაც რომ კვდება ხოლმე. აი, ესაა ოინი! საერთოდ, იმასაც ვერ გეტყვით დანამდვილებით, ამ საღამოს რას გააკეთებს.

„რა სულელურად დასვა საკითხი... „ – ჩაფიქრდა ბერლიოზი და შეედავა:

– ახლა კი, მგონი, გადააჭარბეთ. მე, მაგალითად, ზუსტად ვიცი, ამ საღამოს რას გავაკეთებ. რა თქმა უნდა, ბრონნაიაზე თავზე აგური თუ არ დამეცემა...

– აგური, – შთაგონებით შეაწყვეტინა უცხოელმა, – უმიზეზოდ თავზე არავის ეცემა. თქვენ კი, დამერწმუნეთ, მაგისი არ უნდა გეშინოდეთ... სხვაგვარი სიკვდილი გელით...

– იქნებ ისიც მითხრათ, როგორ მოვკვდები? – ირონიულად ჩაეკითხა ბერლიოზი, რომელიც მართლა უაზრო საუბარში ჩაება.

– ბატონი ბრძანდებით, – უცნობმა, თითქოს კოსტიუმის შეკერვას უპირებსო, ყურადღებით შეათვალიერა ბერლიოზი, კბილებში გამოსცრა: „ერთი, ორი... ოტარიდი მესამე სახლში... მთვარე წავიდა... ექვსი... უბედურება... საღამო – შვიდი... „ – და გახარებულმა ხმამაღლა წამოიძახა, – თავს მოგკვეთენ!

უსახლკარო ველური გაბოროტებით მიაჩერდა მოურიდებელ უცნობს. ბერლიოზმა კი ჩაიცინა:

– მაინც ვინ? მტრები თუ ინტერვენტები?

– არც ერთი და არც მეორე, – უპასუხა მოსაუბრემ, – რუსი კომკავშირელი ქალი.

– მმ... – დაიზმუვლა უცნობის ხუმრობით გაღიზიანებულმა ბერლიოზმა, – მაპატიეთ, მაგრამ ეგ კი მეეჭვება.

– მეც მაპატიეთ, – დაიჟინა უცხოელმა, – მაგრამ ეს ასეა. ერთი რამ მინდა გკითხოთ, თუ საიდუმლო არ არის, ხომ ვერ მეტყვით, ამ საღამოს რას აპირებთ?

– რა საიდუმლოა, ახლა შინ, სადოვაიაზე შევივლი, მერე კი, საღამოს ათ საათზე „მასსოლიტში“ უნდა ვიყო, თათბირი მაქვს დანიშნული, თავმჯდომარეობა მომიწევს.

– ეგ შეუძლებელია, – არ ცხრებოდა უცხოელი.

– რატომ?

– იმიტომ, – უცხოელმა თვალი მოჭუტა და ცას ახედა, სადაც უხმოდ დაფრინავდნენ გრილს დანატრებული ჩიტები, – ანუშკამ უკვე იყიდა ზეთი და არამცთუ იყიდა, დაეღვარა კიდეც. ჰოდა, ასე, თათბირი არ შედგება.

ცხადზე ცხადია, უცებ ცაცხვების ქვეშ მდუმარებამ დაისადგურა.

– მაპატიეთ, – კვლავ ამოიდგა ენა ბერლიოზმა და გაოცებით შეხედა უცხოელს, რა სისულელეებს ჩმახავსო, – რა შუაშია ზეთი?. . ან ანუშკა ვიღაა?

– მე ვიცი, რაშიც არის საქმე... – უეცრად გამოფხიზლდა უსახლკარო, ალბათ გადაწყვიტა, საბოლოოდ მოესპო ეს არამკითხე, – სულით ავადმყოფთა თავშესაფარში არასოდეს შეგივლიათ, მოქალაქევ?

– ივან! – ჩუმი ხრიალი აღმოხდა მიხაილ ალექსანდროვიჩს.

მაგრამ უცხოელი არ განაწყენებულა, პირიქით, მხიარულად გაიცინა:

– შემივლია, შემივლია და თანაც არაერთხელ! – ხარხარებდა და პოეტს თვალს არ აშორებდა, – სად არ ვყოფილვარ! მხოლოდ ის მწყინს, პროფესორისთვის არასოდეს მიკითხავს, რა არის შიზოფრენია. თქვენ მაინც ჰკითხეთ, ივან ნიკოლაევიჩ.

– ჩემი სახელი საიდანღა იცით?

– რას ბრძანებთ, ივან ნიკოლაევიჩ, თქვენ ვინ არ გიცნობთ? – უცხოელმა ჯიბიდან

„ლიტერატურული გაზეთის“ გუშინდელი ნომერი ამოიღო და ივან ნიკოლაევიჩმა პირველსავე გვერდზე თავის ფოტოსურათს და იქვე დაბეჭდილ ლექსებს მოჰკრა თვალი. მაგრამ სახელისა და დიდების დამადასტურებელმა ამ ფაქტმა, გუშინ რომ სიხარულით ახვევდა თავბრუს, ამჯერად გააღიზიანა კიდეც:

– ბოდიშს გიხდით, – სახე მოექუფრა უსახლკაროს, – წუთით დაგველოდეთ. მინდა ამხანაგს ორიოდე სიტყვა ვუთხრა.

– დიდი სიამოვნებით! – წამოიყვირა უცნობმა, – ცაცხვების ჩრდილში თავს კარგად ვგრძნობ, არც არსად მეჩქარება.

– იცი, რას გეტყვი, მიშა, – ბერლიოზს ჩასჩურჩულა პოეტმა, – ინტურისტი კი არა, ჯაშუშია. რუსი ემიგრანტი იქნება, რაღაც მიზნებით შემოიპარებოდა ჩვენთან, საბუთები მოსთხოვე, თორემ წავა...

– ეგრე გგონია? – შეშფოთდა ბერლიოზი, გულში კი გაიფიქრა: „მართალს ამბობს“.

– დამიჯერე, – ყურში წაუსისინა პოეტმა, – თავს ისულელებს, რაღაც უნდა დაგვტყუოს. არ გესმის, რუსულად რა კარგად ლაპარაკობს, – პოეტს ცალი თვალი უცხოელისკენ ეჭირა, – მოდი, დავკითხოთ, თორემ წავა...

პოეტმა ბერლიოზს ხელი ჩაჰკიდა და სკამისკენ წაიყვანა.

უცნობი სკამიდან წამომდგარიყო, ხელში რაღაც რუხყდიანი წიგნაკი, სქელი კონვერტი და სავიზიტო ბარათი ეჭირა.

– მაპატიეთ, კამათით გავერთე და დამავიწყდა გაგცნობოდით. აი, ჩემი სავიზიტო ბარათი, პასპორტი და კონსულტაციისათვის მოსკოვში ჩამოსასვლელად გამოგზავნილი მოსაწვევი, – თავდაჯერებული კაცის ტონით წარმოთქვა უცნობმა და თან ლიტერატორებისთვის დაჟინებული მზერა არ მოუცილებია.

ორივე შეწუხდა. „ეშმაკსაც წაუღია, ყველაფერი გაიგონა“, – გაიფიქრა ბერლიოზმა და თავაზიანი ხელის აქნევით ანიშნა, საბუთების წარმოდგენა საჭირო არ არისო. და ვიდრე უცხოელი რედაქტორს ჩრიდა საბუთებს, პოეტმა მოასწრო სავიზიტო ბარათზე ამოეკითხა უცხოურად დაბეჭდილი სიტყვა „პროფესორი“ და გვარის პირველი ასო – ორმაგი „ჭ“.

– ძალზე სასიამოვნოა, – იმეორებდა დაბნეული და შეშფოთებული რედაქტორი. უცხოელმა საბუთები ჯიბეში შეინახა.

ამგვარად, საეჭვო აღარაფერი იყო და სამივენი ისევ მერხზე ჩამოსხდნენ.

– ჩვენთან კონსულტანტად ხართ მოწვეული, პროფესორო? – ჰკითხა ბერლიოზმა.

– დიახ, კონსულტანტად.

– გერმანელი ბრძანდებით? – ჩაეძია ბერლიოზი.

– მე? – ჩაეკითხა პროფესორი და უეცრად დაფიქრდა, – დიახ, დიახ... ალბათ გერმანელი... –

თქვა ბოლოს.

– რუსულად კარგად ლაპარაკობთ, – სიტყვა ჩააკერა უსახლკარომ.

– პოლიგლოტი გახლავართ და ძალიან ბევრი ენა ვიცი, – უპასუხა პროფესორმა.

– რა სპეციალობის ბრძანდებით? – ჰკითხა ბერლიოზმა.

– მე... მისანი გახლავართ.

„ოჰო!“ – თავზარი დაეცა მიხაილ ალექსანდროვიჩს.

– და... და ამ სპეციალობით ჩვენთან მოგიწვიეს? – სლოკინით დაეკითხა პროფესორს.

– დიახ, ამისთვის მომიწვიეს, – დაუდასტურა პროფესორმა და განმარტა, – თქვენთან, სახელმწიფო ბიბლიოთეკაში, მეათე საუკუნის ცნობილი მისნის, ჰერბერტ ავრილაკის ხელნაწერები აღმოჩნდა. ჰოდა, მათი ამოკითხვაა საჭირო. მე ერთადერთი სპეციალისტი ვარ მსოფლიოში.

– ა-ა-ა! ისტორიკოსი ბრძანდებით? – გულზე მოეშვა და პატივისცემით განიმსჭვალა ბერლიოზი.

– დიახ, ისტორიკოსი, – დაუდასტურა მეცნიერმა და უაზროდ დასძინა, – ამ საღამოს,

პატრიარქთა ტბორებთან საგულისხმო ისტორია მოხდება!

ხელახლა გაოცდნენ რედაქტორიცა და პოეტიც, პროფესორმა კი თითით ორივე თავისკენ მიიხმო და როცა ლიტერატორებმა თავები დახარეს, ჩაიჩურჩულა:

– კარგად დაიხსომეთ, იესო არსებობდა.



თავი მეორე - პილატე პონტოელი

– იცით, რას გეტყვით, პროფესორო, – ნაძალადევად გაუღიმა ბერლიოზმა, – ჩვენ პატივს ვცემთ თქვენს უდიდეს ცოდნას, მაგრამ ამ საკითხზე საკუთარი თვალთახედვა გაგვაჩნია...

– საკუთარი თვალთახედვა აქ არაფერ შუაშია! – უპასუხა უცნაურმა პროფესორმა, – უბრალოდ, არსებობდა და მორჩა.

– მაგრამ დამამტკიცებელი საბუთები ხომ უნდა... – დაიწყო ბერლიოზმა.

– ამას არც საბუთები სჭირდება, – უპასუხა პროფესორმა და უეცრად ხმას დაუწია. უკვე აღარც კილოს უქცევდა, – ყველაფერი უფრო მარტივადაა: სისხლისფერქობიან თეთრ მოსასხამით...

თავი მეორე - პილატე პონტოელი

სისხლისფერქობიან თეთრ მოსასხამით, დილაადრიან, გაზაფხულის თვის ნისანის თოთხმეტს, დიდებული ჰეროდეს ორფრთიანი სასახლის გადახურულ სვეტოვანში, ცხენოსნის ფლატუნა ნაბიჯით შემოვიდა იუდეველთა პროკურატორი პონტოელი პილატე.

ამქვეყნად პროკურატორს ყველაფერზე მეტად ვარდის ზეთის ნელსურნელება სძაგდა და რაკიღა სუნი დილიდან აჰყვა, ახლა ყოველივე ნავს დღეს უქადდა. პროკურატორს ეჩვენებოდა, რომ ვარდის სურნელს აფრქვევდა კვიპაროსები და პალმები, ტყავისა და ბადრაგის სუნსაც ეს დაწყევლილი ვარდის სურნელი ერწყმოდა. სასახლის უკანა ყურის ფლიგელებიდან, სადაც პროკურატორთან ერთად იერუშალაიმში ჩამოსული მეთორმეტე ელვისებური ლეგიონის პირველი კოჰორტა იყო დაბანაკებული, სვეტოვანში კვამლის სუნი

იპარებოდა და ამ მომწარო კვამლსაც, კენტურიებში1 საუზმის მზადებას რომ აუწყებდა პროკურატორს, იგივე ცხიმოვანი სუნი უდიოდა. ჰოი, ღმერთებო, რად მსჯით ასე?

„ეჭვს გარეშეა, ის არის, ისევ ის, მოუცილებელი, საზარელი სენი ჰემიკრანია2, საფეთქლებს რომ მიბურღავს და აზრს მაკარგვინებს. მისგან საშველი არ არსებობს, არც

1 ეკენტურია (ლათ.) – ძველ რომში ლეგიონის ნაწილი; მხედრო ქვეგანაყოფი, რომელიც პირველ ხანებში 100 კაცისაგან 2 ჰემიკრანია (ბერძნ.) – შაკიკი.

წამალია. თავი არ უნდა გავარხიო“.

შადრევნებთან, მოზაიკიან იატაკზე უკვე დაედგათ საკარცხული. პროკურატორს არავისთვის შეუხედავს, შიგ ჩაესვენა და მდივნისკენ გაიწვდინა ხელი.

მდივანმა მოწიწებით ჩაუდო ხელში პერგამენტის გრაგნილი. ტკივილით დაღრეჯილმა პროკურატორმა ცერად გადაავლო თვალი ნაწერს, პერგამენტი მდივანს მიუბრუნა და ძლივს ამოთქვა:

– ბრალდებული გალილეველია?. . ტეტრარქს თუ გაუგზავნეთ საქმე?

– გავუგზავნეთ, პროკურატორო, – უპასუხა მდივანმა.

– მერე?. .

– დასკვნაზე უარი თქვა და სინედრიონის მიერ გამოტანილი სასიკვდილო განაჩენი თქვენთან გადმოგზავნა დასამტკიცებლად, – განუმარტა მდივანმა.

პროკურატორს ძარღვი შეუტოკდა ყვრიმალზე და ჩუმად თქვა:

– შემოიყვანეთ ბრალდებული.

იმავ წამს, ბაღის ტაფობიდან ორმა ლეგიონერმა შემოიყვანა და პროკურატორის საკარცხულთან დააყენა ოცდაშვიდიოდე წლის კაცი. მას დაკონკილი, ცისფერი ქიტონი ემოსა. თეთრი თავსახვევი შუბლზე ზეზით ჰქონდა შემოჭერილი და ხელები უკან გაკრული. მარცხენა უპე ჩალურჯებოდა. ტუჩის კუთხეებზე სისხლი შეხმობოდა. ტყვე შეშფოთებული ცნობისწადილით უმზერდა პროკურატორს.

ის ერთხანს დუმდა, შემდეგ ხმადაბლა დაეკითხა არამეულად:

– შენა ხარ, ხალხს რომ მოუწოდებდი, იერუშალაიმის ტაძრის დანგრევას?

პროკურატორი გაქვავებული იჯდა და სიტყვის წარმოთქმისას მხოლოდ ოდნავ არხევდა ტუჩებს – ეშინოდა ჯოჯოხეთური ტკივილებით ანთებული თავის განძრევა.

ხელდაბორკილმა ბიჯი წინ წადგა და თქვა: – კეთილო კაცო! დამერწმუნე...

პროკურატორი არ განძრეულა, არც ხმა აუწევია, უგულოდ შეაწყვეტინა:

– შენ მე მიწოდებ კეთილ კაცს? ცდები. იერუშალაიმში ხალხი ჭორაობს, რომ ურჩხულივით საზარელი ვარ, არცა ცდებიან, – შემდეგ ისევ დუნედ განაგრძო, – კენტურიონ ვირთხათმძლეს მიხმეთ!

აივანზე თითქოს ჩამობნელდა, როცა საგანგებო კენტურიის მეთაური, კენტურიონი მარკუსი, ვირთხათმძლედ წოდებული, პროკურატორის წინაშე წარდგა.

ვირთხათმძლე ლეგიონის ჯარისკაცთაგან უმაღლესი იყო და იმდენად მხარბეჭიანიც, რომ სრულად დაფარა ჯერ ამოუწვერავი მზე.

პროკურატორმა ლათინურად მიმართა კენტურიონს:

– დამნაშავე „კეთილ კაცს“ მიწოდებს. გაიყვანე და აუხსენი, როგორ უნდა მელაპარაკოს. ოღონდ ნუ დაასახიჩრებ.

და ყველამ, გაქვავებული პროკურატორის გარდა, თვალი მიადევნა მარკუს ვირთხათმძლეს, რომელმაც ტყვეს ხელით ანიშნა, უკან გაჰყოლოდა.

ვირთხათმძლე ერთობ დიდ ყურადღებას იპყრობდა უჩვეულო აღნაგობით, პირველმნახველთ კი მეტწილად მისი დამახინჯებული სახე აოცებდათ – ცხვირი გერმანული ჩუგლუგით ჰქონდა ჩატეხილი.

მარკუსის მძიმე ჩექმამ მოკირწყლულ იატაკზე გაიბრახუნა, ხელდაბორკილი უჩუმრად გაჰყვა უკან და სვეტებიან თაღქვეშ მყუდროებამ დაისადგურა. ისმოდა, ბაღის ტაფობზე, აივანთან, როგორ ღუღუნებდნენ მტრედები და კიდევ, როგორ მღეროდა შადრევანი ძნელსაცნაურ, საამურ სიმღერას.

პროკურატორს მოესურვა წამომდგარიყო, წყლის ნაკადისთვის შეეშვირა საფეთქელი და მოესვენა, მაგრამ იცოდა, ესეც ვერ უშველიდა.

კენტურიონმა სვეტოვანიდან ბაღში გაიყვანა ტყვე, ბრინჯაოს ქანდაკების ფერხთით მდგარ, გაქვავებულ ლეგიონერს ხელიდან ტაჯგანალი გამოართვა, ძალდაუტანებლად აიქნია და პატიმარს მხრებზე გადაუჭირა. კენტურიონმა დაუდევრად და მსუბუქად დაჰკრა, მაგრამ ხელდაბორკილი მოცელილივით დაასკდა მიწას, სული შეეხუთა, ფერი წაუვიდა და თვალები

გადმოეკარკლა. მარკუსმა მარცხენა ტორით ცარიელი ტომარასავით აიტაცა წაქცეული, ფეხზე დააყენა და ადუდღუნდა, თან ძლივს წარმოთქვამდა არამეულ სიტყვებს:

– რომის პროკურატორს უწოდე იგემონი. ბევრი არ ილაპარაკო. გაჭიმული იდექი. გაიგე თუ კიდევ დაგკრა?

ტყვე შექანდა, მაგრამ თავს სძლია, სახეზე ფერი მოუბრუნდა, ამოისუნთქა და ხმაჩახლეჩილმა უპასუხა:

– გავიგე, ნუ მცემ...

წუთის შემდეგ იგი კვლავ პროკურატორის წინაშე იდგა. მინავლული, სნებიანი ხმა გაისმა:

– სახელი?

– ჩემი? – აჩქარებით მოუნაცვლა კითხვა პატიმარმა და სხეულზე დაეტყო, ძალზე ეწადა, აზრიანად ეპასუხა და პროკურატორი აღარ განერისხებინა.

პროკურატორმა ხმადაბლა თქვა:

– ჩემი – ჩემთვის ცნობილია. თავს ნუ ისულელებ. შენი სახელი მითხარი.

– იეშუა, – სწრაფად უპასუხა პატიმარმა.

– მეტსახელად რას გეძახიან?

– ჰა-ნოცრის.

– სადაური ხარ?

– გამალიდან, – თავი გაიქნია და მიანიშნა, რომ იქ, მარჯვნივ, ჩრდილოეთით იყო ასეთი ქალაქი, გამალა.

– ვისი გვარის ხარ?

– დანამდვილებით არ ვიცი, – სხარტად უპასუხა ტყვემ, – მშობლები აღარ მახსოვს. ამბობენ, მამაჩემი სირიელი ყოფილა...

– სად ცხოვრობ?

– მუდმივი ბინა არ გამაჩნია, – მორცხვად უპასუხა პატიმარმა, – ქალაქიდან ქალაქში ვმოგზაურობ.

– ამის თქმა მოკლედაც შეიძლება, ერთი სიტყვით მაწანწალა ხარ, – უთხრა პროკურატორმა და ისევ დაეკითხა, – ნათესავები გყავს?

– არავინ, მარტო ვარ ამქვეყნად.

– წერა-კითხვა თუ იცი?

– დიახ.

– არამეულის გარდა სხვა ენაც იცი? – ვიცი. ბერძნული.

შეშუპებული ქუთუთო შეირხა და სნების კვალით დაბურული თვალი ტყვეს მიაჩერდა. მეორე თვალი დახუჭული ჰქონდა.

პილატემ ბერძნულად თქვა:

– მაშასადამე, ტაძრის დანგრევას აპირებდი და ხალხსაც აქეზებდი?

ტყვე ისევ გამოცოცხლდა, თვალებში შიში გაუქრა და ბერძნულადვე უპასუხა:

– მე, კეთი... – წამოცდენილმა სიტყვამ თავზარი დასცა, ისევ სასოწარკვეთა ჩაეღვარა თვალებში, – ჩემს სიცოცხლეში არასოდეს მიფიქრია ტაძრის დაქცევა. არც არავინ წამიქეზებია ამ უაზრო საქციელისკენ.

დაბალ მაგიდასთან თავდახრილ მდივანს გაოცება დაეტყო სახეზე. წამისად ასწია თავი და მაშინვე ისევ პერგამენტს მიუბრუნდა.

– სადღესასწაულოდ ამ ქალაქში ათასი ჯურის ხალხი იყრის თავს. მოგვები, ასტროლოგები, წინასწარმეტყველები, მკვლელები, – დუნედ ამბობდა პროკურატორი, – ფლიდებიც გვხვდებიან. შენ, მაგალითად, ფლიდი ხარ. აქ გარკვევით წერია: ტაძრის დანგრევას მოუწოდებდაო. ამას ამოწმებს ხალხიც.

– ამ კეთილ ადამიანებს, – ალაპარაკდა ტყვე და სწრაფად დასძინა, – იგემონო, – მერე განაგრძო, – არასოდეს უსწავლიათ და ჩემი ნათქვამი ვერ გაიგეს, საერთოდ, მეშინია, რომ ეს გაუგებრობა დიდხანს გასტანს. ის ხომ სწორად არ იწერს ნათქვამს.

სიჩუმემ დაისადგურა. ახლა ორივე სნებიანი თვალი ტყვეს უცქეროდა მძიმედ.

– უკანასკნელად გიმეორებ, თავს ნუ ისულელებ, ავაზაკო, – ლბილად და დუნედ წარმოთქვა პილატემ, – აქ ბევრი არაფერი წერია, მაგრამ ჩამოსახრჩობად ესეც კმარა.

– არა, არა, იგემონ, – ერთიანად დაიძაგრა ტყვე, – ის დამყვებოდა, დამყვებოდა და თხის პერგამენტზე იწერდა რაღაცას. ერთხელ ჩავიხედე, მინდოდა მენახა, რას წერდა და თავზარი დამეცა, იმგვარი არაფერი მეთქვა. შევევედრე: დაწვი-მეთქი, ღვთის გულისათვის! მაგრამ მან პერგამენტი ხელიდან გამომტაცა და გაიქცა.

– ვისზე ამბობ? – ზიზღით ჰკითხა პილატემ და საფეთქელზე მიიდო ხელი.

– ლევი მათეზე მოგახსენებ, – გულღიად განუმარტა ტყვემ, – იგი მეზვერე იყო, პირველად ვიფაგიის გზაზე შევხვდი, ლეღვის ბაღთან და გავესაუბრე. თავდაპირველად ცუდად მიმიღო და შეურაცხმყოფდა კიდეც, უფრო სწორად, ეგონა, შეურაცხმყოფდა, ძაღლს თუ მიწოდებდა,

– ტყვემ ჩაიცინა, – კეთილშობილი ცხოველია, არცა მწყენია...

მდივანმა წერა შეწყვიტა და გაოცებულმა, წარბებს ქვემოდან გახედა ტყვეს კი არა, პროკურატორს.

– ... თუმცა მალე შეისმინა ჩემი და გული მოილბო, – განაგრძო იეშუამ, – ბოლოს ფული მიწაზე მოაბნია და მითხრა, შენ გამოგყვებიო სამოგზაუროდ...

პილატემ ცალყბად ჩაიცინა, ჩაყვითლებული კბილები გამოაჩინა, მთელი ტანით შებრუნდა მდივნისაკენ და ჩაიბუტბუტა:

– ო, იერუშალაიმ! რას არ გაიგებ აქ! გესმით, მეზვერეს ფული გადაუყრია! მდივანმა აღარ იცოდა, რა ეპასუხა და გაყინული ღიმილი შეაგება პილატეს.

– მან განმიმარტა, რომ ამიერიდან ფული შესძაგდა, – ლევი მათეს უცნაური საქციელი აუხსნა იეშუამ და განაგრძო, – იმ დღიდან ჩემი თანამგზავრია.


თავი მეორე - პილატე პონტოელი

პროკურატორი ღიმილუცვლელად შეაჩერდა ტყვეს, შემდეგ სადღაც შორს, მარჯვნივ, ქვევით გართხმული იპოდრომის ცხენთა ქანდაკებების თავზე დავანებულ მზეს ახედა, უეცრად მტანჯველი გულზიდვა იგრძნო და გაიფიქრა, რომ ათასწილ იოლი იქნებოდა, აივნიდან გაეძევებინა ეს ავაზაკი, ერთადერთი სიტყვა წარმოეთქვა: „ჩამოახრჩვეთ“, შემდეგ მებადრაგენიც დაეთხოვა, სვეტოვანიდან სასახლეში შესულიყო, ოთახის ჩაბნელება ებრძანებინა, ტახტზე დამხობილს საბრალობლად მოეხმო ძაღლი ბანგა და მისთვის შეეჩივლა სატკივარი... და უეცრად, მაცდურმა ფიქრმა გაუელვა პროკურატორს... საწამლავი...

ამღვრეული თვალებით უმზერდა ტყვეს, ერთხანს დუმდა და ტანჯვით იხსენებდა, იერუშალაიმის მცხუნვარე მზის გულზე რად იდგა მის წინ ცემით სახედამახინჯებული პატიმარი და რას უნდა დაჰკითხვოდა კიდევ, ყოვლად უსარგებლოდ.

– ლევი მათე? – ხმა ჩაეხლიჩა სნეულს და თვალი დახუჭა.

– დიახ, ლევი მათე, – სმენას მისწვდა მაღალი, მტანჯველი ხმა.

– მაინც რას ეუბნებოდი ბაზარში შეკრებილ ბრბოს?

მოპასუხის ხმა თითქოს საფეთქლებს უბურღავდა და ენით აუწერელ ტკივილს აყენებდა.

– იგემონ, მე ვთქვი, რომ დაიქცეოდა ძველი რწმენის ტაძარი და ჭეშმარიტების ახალი საუფლო აღორძინდებოდა. მეგონა, ასე უფრო გაიგებდნენ.

– მაწანწალავ, ხალხს რად აშფოთებდი ბაზარზე ჭეშმარიტების ქადაგებით, თავად ხომ არაფერს უწყი მის შესახებ? განა იცი, რა არის ჭეშმარიტება?

უეცრად იზრახა პროკურატორმა: „ჰოი, ღმერთებო!. . განა შეიძლება სასამართლოზე ეს ჰკითხო?. . გონი მერევა... – და ისევ მუქსითხიანი თასი მოელანდა, – საწამლავი მომეცით, საწამლავი!“

კვლავ გახმიანდა:

– უპირველესად, ჭეშმარიტება ის არის, რომ თავი გტკივა, ტკივილისაგან ძალმილეული სულმოკლედ ნატრობ სიკვდილს და არამცთუ ჩემთან საუბარი, თვალის გახელაც გიმძიმს. ახლა უნებლიეთ მე ვარ შენი ჯალათი, დამერწმუნე, ვწუხვარ. შენ ახლა ფიქრიც კი გიჭირს

და მხოლოდ შენი ძაღლის ნახვა გწადია, ის ალბათ ერთადერთი მეგობარია შენი, ერთადერთი არსება, ვინც გიყვარს. მაგრამ მალე დასრულდება ტანჯვა... ტკივილი გაგივლის.

თვალებდაჭყეტილმა მდივანმა ტყვეს ახედა და გაშეშდა.

პილატემ ნაწამები თვალები მიაპყრო პატიმარს, ისიც დაინახა, მზე თავზე მოქცეოდა იპოდრომს, სხივი სვეტოვანში შემოჭრილიყო და იეშუას გაცვეთილ ხამლს ეპარებოდა. იგი კი თავს არიდებდა მზეს.

მაშინ კი წამოდგა პროკურატორი, შუბლზე თითები შემოისალტა და ზაფრანისფერ, გაპარსულ სახეზე სასოწარკვეთა აღებეჭდა. მაგრამ წამისად სძლია თავს და ისევ საკარცხულში ჩაესვენა.

ტყვე კი ლაპარაკობდა, მდივანი აღარაფერს იწერდა, ბატივით წაეგრძელებინა კისერი და იმას ცდილობდა, სიტყვა არ დასცდენოდა.

– აჰა, ტკივილმაც გაგიარა, – კეთილად გაუღიმა ტყვემ პილატეს, – ძალიან მიხარია. ჩემი რჩევა შეისმინე, იგემონო, ერთხანს დააგდე სასახლე და სადმე გარეუბანში გაისეირნე ფეხით, თუნდაც ზეთისხილის მთაზე, ბაღში. ჭექა-ქუხილი... – ტყვე შებრუნდა, მზეს მოუჭუტა თვალი, – მოგვიანებით, საღამოსპირზე აიშლება, სეირნობა ერთობ გარგებს, მეც სიამოვნებით გეახლებოდი თან. ახლა რაღაც მომაფიქრდა. ვგონებ, შენც გულისხმაში ჩაგაგდებს ჩემი ნააზრევი, ერთობ გონიერი კაცი ჩანხარ.

მდივანს მკვდრისფერი დაედო და გრაგნილი ხელიდან გაუვარდა.

– უბედურება ისაა, – განაგრძო ნებაზე მიშვებულმა ტყვემ, – რომ გულჩათხრობილი ხარ და უკვე აღარც ადამიანების გჯერა. დამეთანხმები, ხომ შეუძლებელია მთელი სიყვარული ძაღლს შეალიო, სულით გაღარიბდი, იგემონო, – კვლავ კეთილად გაუღიმა პატიმარმა.

მდივანი ახლა იმასღა ფიქრობდა, ყური ხომ არ მატყუებსო, მაგრამ სხვა რა გზა ჰქონდა, უნდა ერწმუნა, მერე იმის წარმოდგენა სცადა, კერძოდ, რა საოცარი სახით გამჟღავნდებოდა გულფიცხი პროკურატორის რისხვა პატიმრის გაუგონარი თავხედობის გამო. ვერც ამას მიხვდა, თუმცა კი, კარგად იცნობდა პროკურატორს.

პილატეს ხრინწშეპარული, ათრთოლებული ხმა გაისმა, მან ლათინურად თქვა: – ხელები შეუხსენით!

მებადრაგე ლეგიონერთაგან ერთ-ერთმა შუბი იატაკს დაჰკრა, მეორეს გადასცა, ტყვეს მიუახლოვდა და თოკები შეხსნა. მდივანი იატაკზე დავარდნილ გრაგნილს დასწვდა და გადაწყვიტა, აღარაფერი ჩაეწერა, არც გაოცება დასტყობოდა სახეზე.

– აღიარე, – ხმადაბლა, ბერძნულად ჰკითხა პილატემ, – ცნობილი ექიმი ხარ?

– ცდები, პროკურატორო, ექიმი არ ვარ, – უპასუხა ტყვემ და ნეტარებით შეიზილა შეშუპებული, დაბუჟებული ხელის მტევნები.

პილატე წარბებს ქვემოდან, მზერით ბურღავდა ტყვეს, ამღვრეული თეთრონი დაწმენდოდა და უკვე ნაპერწკლებს აკვესებდა თვალებიდან.

– ვეღარ გკითხე, – თქვა პილატემ, – ეგებ ლათინურიც იცი?

– დიახ, ვიცი, – უპასუხა ტყვემ.

ზაფრანისფერი ღაწვები აელანძა პილატეს და ლათინურად ჰკითხა: – როგორ მიხვდი, ძაღლს რომ ვიხმობდი?

– ძალზე იოლად, – ლათინურადვე უპასუხა ტყვემ, – ჰაერს ისე ეფერებოდი... – ტყვემ პილატეს მოძრაობა გაიმეორა, – თითქოს ძაღლს უსვამდი ხელს და ტუჩებით...

– ჰო... – თქვა პილატემ.

დადუმდნენ, შემდეგ პილატემ ბერძნულად ჰკითხა:

– ექიმი ხარ?

– არა, არა, – სხარტად უპასუხა ტყვემ, – დამიჯერე, ექიმი არ ვარ.

– კეთილი, თუ გსურს საიდუმლოდ დარჩეს, შენი ნებაა. ეს საქმეს არ ეხება. მაშასადამე, ამტკიცებ, რომ არავინ წაგიქეზებია... ტაძრის დასანგრევად... . დასაწვავად ან სხვა ხერხით დასამხობად?

– იგემონო, კიდევ გიმეორებ, ამგვარი საქციელისკენ არავინ წამიქეზებია. განა შეშლილს ვგავარ?

– არა, შეშლილობას ვერავინ დაგწამებს, – ხმადაბლა უპასუხა პროკურატორმა და რაღაც შემზარავად გაუღიმა, – მაშ, დაიფიცე!

– რა დაგიფიცო, მითხარი? – მკვირცხლად ჰკითხა ბორკილშეხსნილმა.

– თუნდაც საკუთარი სიცოცხლე, – უპასუხა პროკურატორმა, – სწორედაც რომ დროულია, ბეწვზე ჰკიდია, იცოდე!

– ხომ არ გგონია, ბეწვზე შენ დაჰკიდე, იგემონო? – დაეკითხა ტყვე, – თუ ასე ფიქრობ, ძალიან ცდები!

პილატე შეკრთა და კბილებში გამოცრა:

– მე ისიც ძალმიძს, ეგ ბეწვი გადავჭრა!

– ამაშიც ცდები, – სახე მოიჩრდილა და გულღიად გაუღიმა ტყვემ, – დამეთანხმები, ბეწვის გადაჭრაც იმასვე ძალუძს, ვინაც დაჰკიდა.

– ჰო... – ღიმილით დაეთანხმა პილატე, – ახლა კი მივხვდი, რად დაგდევდნენ ფეხდაფეხ იერუშალაიმის უსაქმურები. არ ვიცი, ენა ვინ შეგაბა, მაგრამ კარგად კი შეუბამს. ერთი ისიც მითხარი, მართალია, რომ იერუშალაიმში სუზის კარიბჭიდან შემოხვედი სახედარზე ამხედრებული, უპოვართა და გლახაკთა ბრბო მოგაცილებდა და ვინმე წინასწარმეტყველივით გესალმებოდა? – პერგამენტის გრაგნილზე მიუთითა პილატემ.

ტყვემ გაოცებით შეხედა პილატეს.

– სახედარი არცა მყოლია, იგემონო, იერუშალაიმში მართლაც სუზის კარიბჭიდან შემოვედი, ფეხით და მხოლოდ ლევი მათე მახლდა თან. ვინ უნდა მომსალმებოდა, არავინ მიცნობდა იერუშალაიმში.

– ხომ არ იცნობ, – პილატემ თვალი თვალში გაუყარა ტყვეს, – ვინმე დისმასს, გესმასს და ბარ-რა-ბას?

– ამ კეთილ ადამიანებს არ ვიცნობ, – უპასუხა ტყვემ. – სიმართლეს ამბობ?

– სიმართლეს.

– ახლა ისიც მითხარი, წამდაუწუმ „კეთილ ადამიანებს“ რად გაიძახი? შენ რა, ყველას ასე უწოდებ?

– ყველას, – უპასუხა ტყვემ, – ბოროტები არ არიან ამქვეყნად.

– პირველად მესმის, – ჩაიქირქილა პილატემ, – ეგებ ნაკლებად ვიცნობ ცხოვრებას? ნუღა ჩაიწერთ, – მიმართა მდივანს, თუმცა იგი კარგა ხანია აღარაფერს იწერდა, და კვლავ ტყვეს მიუბრუნდა, – ეგ სიბრძნე რომელიმე ბერძნულ წიგნში ამოიკითხე?

– არა, თავად მივხვდი.

– ამას ქადაგებ?

– დიახ.

– კენტურიონი მარკუსი, ვირთხათმძლედ წოდებული, ისიც კეთილია?

– დიახ, – უპასუხა ტყვემ, – უბედური კაცია მხოლოდ. კეთილმა ხალხმა დაამახინჯა, ისიც გაბოროტდა და გული გაუქვავდა. ნეტა ვინ გაიმეტა ასე?

– სიამოვნებით გაუწყებ, – უპასუხა პილატემ, – ეგ ყოველივე ჩემ თვალწინ მოხდა. ის კეთილი ხალხი ისე შემოესია კენტურიონს, როგორც დათვს დააცხრებიან ხოლმე მეძებრები. გერმანები კისერში სწვდნენ და ხელ-ფეხი გაუკავეს. ქვეითები ალყაში მოექცნენ და ფლანგიდან ცხენოსნები რომ არ წამოშველებოდნენ, მათ მე ვსარდლობდი, აღარც შენ მოგიწევდა, ფილოსოფოსო, კენტურიონთან საუბარი. ეს მოხდა იდისტავიზოსთან, ქალწულთა ველზე.

– მასთან რომ მალაპარაკა, – ოცნებით ჩაილაპარაკა ტყვემ, – მჯერა მოვაქცევდი.

– არა მგონია, ლეგიონის ლეგატი მადლიერი დაგრჩენოდა, თუ მის რომელიმე ოფიცერს ან ჯარისკაცს გაესაუბრებოდი. თუმცა, საბედნიეროდ, ეს არ მოხდება და ამაზე უპირველესად მე ვიზრუნებ.

უეცრად სვეტოვანში მერცხალი შემოფრინდა, ოქროსფერ ჭერქვეშ კამარა შეკრა, დაბლა დაეშვა, ლამის ფრთა წაჰკრა ნიშაში ასვეტილ სპილენძის ქანდაკებას და თაღის უკან

მიიმალა, ეგებ ბუდის აგება ეწადა იქ.

ვიდრე მერცხალი დაფრინავდა, პროკურატორის აწ ტკივილდახსნილ გონებაში აზრი მომწიფდა, კერძოდ ასეთი: იგემონმა განიხილა მოხეტიალე ფილოსოფოსის, იეშუას, მეტსახელად ჰა-ნოცრის საქმე და ცნო იგი უდანაშაულოდ... კერძოდ, ვერ მიაკვლია, რა კავშირი ჰქონდა იერუშალაიმში ცოტა ხნის წინ მომხდარ მღელვარებასთან. ამის გამო არ

დაამტკიცა მცირე სინედრიონის3 მიერ გამოტანილი სასიკვდილო განაჩენი. მაგრამ რადგანაც ჰა-ნოცრის უგუნურმა საუბარმა, შესაძლებელია, იერუშალაიმის ბინადართა მღელვარება გამოიწვიოს, პროკურატორი ბრძანებს, გააძევონ ქალაქიდან და ხმელთაშუა ზღვაში, სტრატონის კესარეაში დაატყვევონ, სწორედ იქ, სადაც პროკურატორის რეზიდენცია მდებარეობდა.

ისღა რჩებოდა, მდივნისათვის ეკარნახა განაჩენი.

მერცხლის ფრთებმა იგემონის ყურთან გაიბათქუნა, ჩიტი შადრევნის თასს მიაწყდა და გაინავარდა. პროკურატორმა ტყვეს ახედა და დაინახა, მის ხამლთა სიახლოვეს სვეტად აბუქდა მტვერი.

– სულ ეს არის? – მდივანს დაეკითხა პილატე.

– არა, სამწუხაროდ, – მოულოდნელად უპასუხა მდივანმა და პერგამენტის ახალი გრაგნილი მიაწოდა.

– კიდევ რაღაა? – ჰკითხა პილატემ და მოიღუშა.

მოწოდებული წაიკითხა და უფრო მეტად ეცვალა ნირი. ეგებ სისხლი მოაწვა ღაწვებზე, თუ სხვა რამ მიზეზი იყო, მაგრამ ზაფრანისფერი სახე ჩაუშავდა, თვალები კი თითქოს ჩაუქრა.

ეგებ ისევ საფეთქლებს მოწოლილი სისხლის ბრალი იყო, მაგრამ პროკურატორს მზერა აებნა. მოეჩვენა, თითქოს სადღაც გაცურდა პატიმრის თავი და მის ნაცვლად სხვა დაედგა. ამ გამელოტებულ თავს კბილმეჩხერი ოქროს გვირგვინი ამშვენებდა, შუბლზე მრგვალი იარა აჩნდა, კანისგამღრღნელი და მალამოწაცხებული. ქვედა ყბა ჩამოვარდნოდა და უკბილო პირის ღრუ მოუჩანდა. სადღაც გაქრა ვარდისფერი სვეტოვანი თაღი და ბაღს იქით

3 სინედრიონი (ბერძნ.) – იუდეაში უცხუცესთა საბჭო, უმაღლესი სახელმწიფო დაწესებულება.

არეკლილი იერუშალაიმის სახურავები, ირგვლივ ყოველივე კაპრის ბაღთა სიმწვანემ გადაფარა. სმენასაც რაღაც დაემართა, თითქოს შორეთში ხმამაღალი რისხვით დაგრგვინეს საყვირები და ცხადად გახმიანდა ნიღნიღა ხმა, დამცინავად რომ წელავდა სიტყვებს... „დიდებულების შეურაცხყოფის კანონით... „

მოკლე, ერთმანეთს დაუკავშირებელმა და უჩვეულო აზრებმა გაუელვა: „დაიღუპა!“ შემდეგ:

„დავიღუპეთ!“ და სრულიად უაზროდ, ვიღაც თანამდებობიანზე: „უცილობლად ერგოს –

მერე რა? – უკვდავება“, ამასთან, „უკვდავებამ“ რატომღაც აუტანელი ნაღველი მოჰგვარა.

პილატე დაიძაბა, ხილვა განდევნა, მზერა აივანზე მოაბრუნა და ისევ პატიმრის თვალებს წააწყდა.

– მისმინე, ჰა-ნოცრი, – ბოლოს ალაპარაკდა პროკურატორი და იეშუას უცნაურად შეხედა: სახეზე მრისხანება ეწერა, თვალებში კი შეშფოთება ედგა, – ოდესმე დიდებულ კეისარზე თუ

გითქვამს რამე? მიპასუხე! გითქვამს? თუ... არა?. . – პილატემ სიტყვა „არა“ უფრო გაწელა, ვიდრე ეს სასამართლოზე იყო დაშვებული და იეშუას მზერით რაღაც აზრი გაუგზავნა, თითქოს პატიმრისათვის ეწადა შთაეგონებინა.

– სიმართლის თქმა იოლია და სასიამოვნო, – შენიშნა ტყვემ.

– არ მსურს გავიგო, – დაგუდული, გაბოროტებული ხმით უთხრა პილატემ, – გსიამოვნებს თუ არა სიმართლის ლაპარაკი. მაგრამ თქმა კი მოგიწევს. ოღონდ, ვიდრე იტყოდე, ყოველი სიტყვა აწონ-დაწონე, თუ არ გწადია უცილობელი და მტანჯველი სიკვდილი.

არავინ უწყის, რამ უბიძგა იუდეველთა პროკურატორს, ეს კი იყო, ხელი ასწია, თითქოს სახე მოიჩრდილაო, და უცხო თვალთაგან დაფარულად რაღაც ანიშნა ტყვეს.

– ჰოდა, – განაგრძო მან, – მიპასუხე, იცნობ თუ არა კირიათელ იუდას, და რას ეუბნებოდი მას კეისარზე?

– ეს ასე იყო, – ხალისიანად დაიწყო ტყვემ, – გუშინწინ, ტაძართან ერთი ყმაწვილი კაცი

გავიცანი, როგორც მითხრა, კირიათელი იუდა იყო. მან შინ მიმიწვია, ქვედა ქალაქში და გამიმასპინძლდა...

– კეთილი კაცია? – ჰკითხა პილატემ და სატანური ალი დაკვესა თვალთაგან.

– ძალიან კეთილი და ცნობისმოყვარე, – დაუმოწმა ტყვემ, – გულისყურით მომისმინა, თბილად მიმიღო...

– ლამპარიც აანთო... – პატიმრის კილოზე კბილებში გამოსცრა პილატემ და თვალები აუციმციმდა.

– დიახ, – განაგრძო ოდნავ გაოცებულმა იეშუამ, – მთხოვა, ჩემი აზრი გამომეთქვა სახელმწიფო წყობაზე. მომეტებულად ეს აინტერესებდა.

– შენ რაღა უთხარი? – დაეკითხა პილატე, – თუ დაგავიწყდა? – პროკურატორის ხმაში უკვე სასოწარკვეთა ჟღერდა.

– სხვათა შორის, ვთქვი, – განაგრძო პატიმარმა, – რომ ყოველი ძალაუფლება ძალადობაა. მალე მოაწევს ჟამი, გაქრება კეისარიცა და მისი ძალაუფლებაც. ადამიანი ჭეშმარიტებისა და სიმართლის საუფლოში გადასახლდება, სადაც აღარ იარსებებს არავითარი მმართველობა.

– შემდეგ?!

– შემდეგ არაფერი, – თქვა პატიმარმა, – ამ დროს ხალხი მომცვივდა, ხელები გამიკრეს და ციხეში წამიყვანეს.

მდივანი ცდილობდა სიტყვა არ გამორჩენოდა, აჩქარებით გამოჰყავდა სიტყვები პერგამენტზე.

– ამქვეყნად არ არსებულა, არ არსებობს და არც იარსებებს უფრო დიდებული და წარმტაცი ძალაუფლება, ვიდრე იმპერატორ ტიბერიუსის მმართველობაა, – იმძლავრა პილატეს თრთოლაშეპარულმა, სნებიანმა ხმამ.

პროკურატორი, რატომღაც, ზიზღით უცქეროდა მდივანს და მებადრაგეებს.

– და იგი შენი განსასჯელი არ არის, ბრიყვო! – უეცრად იღრიალა პილატემ, – ბადრაგი

აივნიდან გაიყვანეთ! – შემდეგ მდივანს მოუბრუნდა, – მარტო დაგვტოვეთ, სახელმწიფო საქმეა!

მებადრაგეებმა შუბები ასწიეს, ნალდაკრული წაღების ზომიერი რაწკუნით გავიდნენ აივნიდან და მათ უკან მდივანიც მიჰყვა.

აივანზე გამეფებულ სიჩუმეს ერთხანს შადრევნის წყლის სიმღერა არღვევდა. პილატე ხედავდა, როგორ იბურცებოდა მილს ზემოთ წყალი, შემდეგ კიდეები ემსხვრეოდა და ნაკადულებივით ეცემოდა ძირს.

ისევ ტყვე ალაპარაკდა.

– ვხედავ, კარგი არაფერი მოჰყოლია კირიათელ ყმაწვილთან საუბარს, იგემონო. ისეთი წინათგრძნობა მაქვს, თითქოს უბედურება შევამთხვიე, ძალიან მებრალება.

– მე კი მგონია, – უცნაურად ჩაიცინა პილატემ, – ამქვეყნად ერთი სულიერი იუდა კირიათელზე შესაბრალისია, მას მეტი სიმძიმილი ელის, ვიდრე იუდას! ამგვარად, გულქვა და დაუეჭვებელი ჯალათი მარკუს ვირთხათმძლე, ადამიანები, რომელთაც, – პროკურატორმა იესოს დამახინჯებულ სახეზე მოუთითა, – ქადაგების გამო გცემეს, ავაზაკი დისმასი და გესმასი, თავის დამქაშებთან ერთად ოთხი ჯარისკაცი რომ მოკლეს დაბოლოს, ბინძური მოღალატე – იუდა, ყველანი კეთილები არიან?

– დიახ, – უპასუხა ტყვემ.

– და მოვა ჟამი ჭეშმარიტების მეუფებისა?

– მოვა, იგემონო, – გულდაჯერებით უთხრა ტყვემ.

– არასოდეს! – საზარლად იღრიალა პილატემ და იეშუამ უკან დაიხია. ამგვარი ხაფი ხმით უყვიროდა თავის ჯარისკაცებს მრავალი წლის წინ, ქალწულთა ველზე: „დასცხეთ! დასცხეთ! მარკუს ვირთხათმძლე ალყაშია!“ აწ უფრო იმძლავრა ხშირი ბრძანებებით ჩახლეჩილმა ხმამ,

– დამნაშავე ხარ, დამნაშავე, დამნაშავე! შემდეგ ჩურჩულით ჰკითხა:

– იეშუა ჰა-ნოცრი, თუ გწამს რომელიმე ღმერთი?

– ღმერთი ერთია, – უპასუხა იესომ, – ის მწამს.

– ჰოდა, ილოცე! გულმხურვალედ ილოცე! თუმცა, – პილატეს ხმა ჩაუწყდა, – აღარაფერი გიშველის. ცოლი თუ გყავს? – რატომღაც ნაღვლიანად დაეკითხა და ვერ მიხვდა, ასე რამ შეუძრა გული.

– არა, მარტო ვარ.

– საძაგელი ქალაქი, – უცებ რატომღაც ჩაიბუტბუტა პროკურატორმა, თითქოს გააციაო, მხრები შეუტოკდა და ხელები ისე მოიფშვნიტა, გეგონებოდათ, წყალი გადაივლო, – იუდა კირიათელთან შეხვედრამდე ყელი რომ გამოეღადრათ შენთვის, აჯობებდა.

– იქნებ გაგეშვი, იგემონო, – მოულოდნელად შეევედრა ტყვე და ხმაში შეშფოთება დაეტყო, –

ვგონებ, სიკვდილს მიპირებენ.

პილატეს კრუნჩხვით მოექცა სახე, ანთებული, ჩასისხლიანებული თვალები მიაპყრო იეშუას და უთხრა:

– როგორ გგონია, უბედურო, რომაელ პროკურატორს შესწევს ძალა, ტყვეობიდან დაიხსნას კაცი, ვინც შენსავით ლაპარაკობს? ო, დიდებულო ღმერთებო! ეგებ გგონია, მაგ ადგილის დაკავება მსურს? მე შენს აზრებს არ ვიზიარებ. და კარგად დაიხსომე, ამიერიდან სიტყვაც რომ დაგცდეს, მიფრთხილდი! გიმეორებ: მიფრთხილდი!

– იგემონო...

– ხმა! – იყვირა პილატემ და შეშლილი მზერა გააყოლა შემოჭრილ მერცხალს, – ჩემკენ! –

იყვირა შემდეგ.

ოდეს მებადრაგენი და მდივანი თავ-თავიანთ ადგილებს დაუბრუნდნენ, პროკურატორმა განაცხადა, რომ ამტკიცებდა მცირე სინედრიონის მიერ იეშუა ჰა-ნოცრისათვის გამოტანილ სასიკვდილო განაჩენს და მდივანმაც სიტყვასიტყვით ჩაიწერა ნათქვამი.

წუთის შემდეგ პროკურატორის წინაშე მარკუს ვირთხათმძლე იდგა. პილატემ უბრძანა, საიდუმლო სამსახურის მეთაურისთვის ჩაებარებინა დამნაშავე, თანაც პროკურატორის ნება გადაეცა, რომ იეშუა ჰა-ნოცრი სხვა პატიმრებისგან გაეცალკევებინათ და მცველთათვის, უმძიმესი სასჯელის შიშით, აეკრძალათ მასთან ლაპარაკი ან მის შეკითხვებზე პასუხის გაცემა.

მარკუსის ნიშანზე მებადრაგენი გარს შემოერტყნენ ტყვეს და აივნიდან გაიყვანეს.

შემდეგ პროკურატორის წინაშე წარდგა წარმოსადეგი, ჟღალწვერიანი, ლამაზი კაცი, მკერდზე ლომის ხახა უელავდა, ჩაფხუტის თხემი არწივის ნაკრტენით ჰქონდა დამშვენებული, ხმლის აშურმაზე ოქროსფერი ბალთები ეკეთა, სამმაგლანჩიანი ფეხსამოსი მუხლამდე შეეშარტა და მარცხენა მხარზე მეწამული მოსასხამი მოეგდო. ლეგიონის ლეგატი იყო. პროკურატორი დაეკითხა, ამჟამად სად იმყოფებოდა სებასტიის კოჰორტა. ლეგატმა ამცნო, სებასტიელები იპოდრომთან, მოედანზე ამაგრებენ ალყას, სადაც ხალხს ეუწყება განაჩენიო.

მაშინ პროკურატორმა ბრძანა, რომაული კოჰორტიდან ორი კენტურია გამოეყო ლეგატს. პირველისათვის ვირთხათმძლეს ეწინამძღვრა, დამნაშავენი, დასასჯელი მოწყობილობა და ჯალათთა მაზიდები მიეცილებინათ ტაბაკელას მთაზე და მისვლისთანავე დაეკავებინათ ზედა ქამარი. მეორეს კი წამის დაუხანებლად უნდა გაეწია ტაბაკელასკენ და ალყა შემოერტყა მისთვის. პროკურატორმა ლეგატს სთხოვა, იმავე მიზნით, ესე იგი, მთის დასაცავად, გაეგზავნა ცხენოსანთა დამხმარე პოლკი – სირიელთა ალა.

ლეგატი აივნიდან გავიდა, პროკურატორმა კი მდივანი იხმო, უბრძანა სინედრიონის პრეზიდენტი, მისი ორი წევრი და იერუშალაიმის ტაძრის მცველთა უფროსი მოეწვია, თანაც დასძინა, ისე მოეწყო, რომ რჩეულთა თათბირამდე, პრეზიდენტს შეხვედროდა პირისპირ.

პროკურატორის ბრძანება თვალის დახამხამებაში, სიტყვის შეუბრუნებლად შესრულდა და მზე, რომელიც იმ დღეებში საოცარი სიფიცხით წვავდა იერუშალაიმს, ჯერ შუბის წვერზე არ იყო ასული, რომ ბაღის ზედა ტაფობზე კიბესთან მოდარაჯე მარმარილოს ლომთა ფერხთით, ერთმანეთს შეხვდნენ პროკურატორი და სინედრიონის პრეზიდენტის მოვალეობის შემსრულებელი, იუდეველთა ქურუმთქურუმი – იოსებ კაიაფა.

ბაღში სიჩუმე სუფევდა. სვეტოვანიდან გამოსულებმა საოცარი, გაბარჯგულღერიანი პალმებით დამშვენებული, მზედაღვრილი ბაღის ზედა ტაფობზე დაივანეს და პროკურატორს თვალწინ აერეკლა საძულველი ქალაქი იერუშალაიმი, მისი თავკიდული ბაღები, ციხესიმაგრეები, იგავმიუწვდენელი, გველეშაპის ქერეჭის მსგავსად მოვარაყებული

უზარმაზარი გუმბათი – ტაძარი იერუშალაიმისა და სადღაც შორს, დაბლიდან, სადაც ბაღის ქვედა ტაფობი და ქალაქის მოედანი იკვეთებოდა, პროკურატორის მახვილ სმენას ხმადაბალი დრტვინვა მისწვდა, ჟამიჟამ სუსტი, გამყინავი კვნესა თუ ყვირილი რომ ფარავდა.

პროკურატორი მიხვდა, მოედანზე უკვე თავი მოეყარა უკანასკნელი არეულობებით აღელვებულ იერუშალაიმის მკვიდრთა ბრბოს, ბრბო მოუთმენლად ელოდა განაჩენს და გაჰყვიროდნენ ხალხში შერეული, მუდამ მოუსვენარი წყლის გამყიდველნი.

პროკურატორმა ამ უმოწყალო ხვატისაგან თავის დასაღწევად უპირველესად, აივანზე მიიწვია ქურუმთქურუმი, მაგრამ კაიაფამ თავაზიანად ჰკადრა უარი. პილატემ მელოტშეპარულ თავზე კაპიუშონი იფარა და ალაპარაკდა. ბერძნულად საუბრობდნენ.

თავდაპირველად ის აუწყა ქურუმთქურუმს, იეშუა ჰა-ნოცრის საქმე განვიხილეთ და სასიკვდილო განაჩენი დავამტკიცეთო.

ამგვარად, დღეს სამ ავაზაკს ჰქონდა სიკვდილი მისჯილი – დისმასს, გესმასს, ბარაბასა და ამათ გარდა, კიდევ იეშუა ჰა-ნოცრის. ამათგან ორმა კეისრის წინააღმდეგ განიზრახა ხალხის აჯანყება, რომის მმართველობამ შეიპყრო ბრძოლით, ამიტომ არ ღირდა მათზე საუბრის გაგრძელება, უკანასკნელნი კი, ბარაბა და ჰა-ნოცრი, ადგილობრივმა ხელისუფლებამ დაატყვევა და სინედრიონმა დასდო მსჯავრი. კანონისა და ადათის თანახმად, დიდებული დღესასწაულის, პასექის დადგომასთან დაკავშირებით, ამ ორთაგან ერთ-ერთს თავისუფლება უნდა მინიჭებოდა.

ამგვარად, პროკურატორს ახლა ის ეწადა შეეტყო, ვის ათავისუფლებდა სინედრიონი: ბარაბას თუ ჰა-ნოცრის? კაიაფამ თავის დახრით ანიშნა, შეკითხვას მიგიხვდიო და უპასუხა:

– სინედრიონი ითხოვს ბარაბას მიენიჭოს თავისუფლება!

პროკურატორი ქურუმთქურუმისგან სწორედ ამ პასუხს ელოდა, მაგრამ უმთავრესი ის იყო, კაიაფა მიეხვედრებინა, პასუხმა რომ გააოცა.

პილატემ დიდი ოსტატობით გამოხატა გაკვირვება, დამცინავ სახეზე წარბები აძგიბა და გულწრფელი გაოგნებით ჩახედა თვალებში ქურუმთქურუმს.

– გამოგიტყდებით, ამგვარი პასუხი მაოცებს, – თბილად შეაპარა პროკურატორმა, – ხომ არ ცდებით?

და განუმარტა. რომაული მთავრობა სულაც არ ზღუდავს ადგილობრივ სასულიერო ხელისუფალთ, ქურუმთქურუმს ეს, დიახაც მოეხსენება, მაგრამ ამჯერად უთუო შეცდომასთან გვაქვს საქმე. ხოლო ამ შეცდომის გამოსწორებას, რა თქმა უნდა, ძალზე ისურვებდა რომაული მმართველობა.

მართლაც, ბარაბასა და ჰა-ნოცრის დანაშაული ერთგვაროვანი როდია, თუ ჰა-ნოცრის, ამ შეშლილ კაცს, მხოლოდ და მხოლოდ ის ედება ბრალად, რომ იერუშალაიმსა თუ სხვა ქალაქებში უაზრო ქადაგებით აშფოთებდა ხალხს, პირველს უფრო მეტი ცოდვა ამძიმებს. იგი აჯანყებისკენ აქეზებდა ხალხს და ამას გარდა, მცველიც შემოაკვდა დაპატიმრებისას. ბარაბას მეტი დანაშაული მიუძღვის, ვიდრე ჰანოცრის.

ყოველივე ზემოთ თქმულის გამო, პროკურატორი სთხოვდა ქურუმთქურუმს, ერთხელ კიდევ აეწონა პასუხი და ორთაგან ის მსჯავრდებული გაეთავისუფლებინა, ვინაც ნაკლებად საშიში იყო, ასეთად კი, უდავოდ, ჰა-ნოცრი ესახებოდა. ამგვარად?

კაიაფამ თვალი გაუსწორა პილატეს და ხმადაბლა, მაგრამ მტკიცედ გაუმეორა, სინედრიონი გულდასმით გაეცნო საქმეს და ხელმეორედ აცხადებს, თავისუფლება ბარაბას ეკუთვნისო.

– როგორ? ჩემი შუამდგომლობის მიუხედავად? მე ვშუამდგომლობ, ვისი სახითაც რომის ძალაუფლება ლაპარაკობს! ქურუმთქურუმო, მესამედაც გამიმეორე!

– მესამედაც გაუწყებ, პროკურატორო, ვათავისუფლებთ ბარაბას, – ხმადაბლა უთხრა კაიაფამ.

ყოველივე დასრულდა, აწ აღარაფერზე შეიძლებოდა ლაპარაკი. ჰა-ნოცრი სამარადისოდ მიდიოდა და პროკურატორის საშინელ, ბოროტ სნებას ვეღარავინ უშველიდა. მისგან სახმილი აღარ იყო სიკვდილის გარდა. მაგრამ ახლა ეს ნაკლებად თავზარდამცემი ეჩვენა პილატეს. კვლავ იმავე, გაურკვეველმა ნაღველმა, ადრე აივანზე რომ ეწვია, შეუძრა მთელი არსება. იმავ წამს სცადა მიზეზს ჩასწვდომოდა და გაოცდა – პროკურატორს ბუნდად ეჩვენა, რომ რაღაც ბოლომდე ვერ უთხრა ტყვეს, ეგებ რაღაცაც ვერ მოისმინა ბოლომდე.

პილატემ ფიქრი განდევნა და ისიც მალევე ჩამოსცილდა. ფიქრი გაფრინდა, მაგრამ ნაღველი დარჩა, ის გაურკვეველი ნაღველი, რომელსაც ვერა და ვერ განუმარტავდა ელვასავით გამკრთალი და იმავ წამს მილეული რაღაც მოკლე, სრულიად სხვა აზრი:

„უკვდავება... უკვდავება მოვიდა... „ ვისი უკვდავება, ამას ვერ მიხვდა პილატე. მაგრამ ამ იდუმალ უკვდავებაზე გაფიქრებისას ცივად შეაჟრჟოლა მზვარეში.

– კეთილი, – თქვა პილატემ, – დე, ასე იყოს!

შებრუნდა, თვალი მოავლო თვალსაწიერს და ცვლილებამ გააოცა. ვარდებით დამძიმებული ბუჩქი გამქრალიყო, აღარც ზედა ტაფობს შემოჯარული კვიპაროსები ჩანდა, აღარც ბროწეულის ხე, მწვანეში ჩაფლული თეთრი ქანდაკება და თვით სიმწვანე. მის ნაცვლად რაღაც მეწამული გუბე ატივტივდა, შიგ წყალმცენარეები შეირხნენ, სადღაც გასრიალდნენ და პილატეც თან წარიტაცეს. ახლა მას უბიძგებდა და მიაქანებდა, ხუთავდა და წვავდა საზარი რისხვა, რისხვა უსუსურობისა.

– სული მეხუთება, – გამოცრა პილატემ, – სული მეხუთება!

მან გათოშილი, ოფლიანი თითებით გაგლიჯა საყელოს ბალთა და მოსასხამი ქვიშაზე დააგდო.

– სუნთქვა ჭირს, სადღაც წვიმს ალბათ, – ხმა გასცა კაიაფამ, პროკურატორის წამონთებულ სახეს დააკვირდა და წინასწარ შეიგრძნო კვლავ მოსალოდნელი წამება, – „ო, რა საშინელი თვეა ნისანი ამ წელს!“

– ცდები, – უთხრა პილატემ, – სიცხის რა ბრალია, შენს სიახლოვეს მეხუთება სული, კაიაფა, –

პილატემ თვალი მოჭუტა, გაიღიმა და განაგრძო, – თავს გაუფრთხილდი, ქურუმთქურუმო!

ქურუმთქურუმმა ლუსკუმი თვალები დაკვესა და მანაც, პროკურატორზე არანაკლები ოსტატობით გამოხატა გაოცება.

– ეს რა მესმის, პროკურატორო? – მშვიდად და ამაყად მიუგო კაიაფამ, – შენვე დაამტკიცე განაჩენი და მე მემუქრები? განა ეს დასაშვებია? ჩვენ მივეჩვიეთ, რომ რომაელი პროკურატორი სიტყვებს წონიდა წარმოთქმამდე. ვინმე არ გვისმენდეს, იგემონო!

პილატემ ჩამკვდარი მზერა მიაპყრო ქურუმთქურუმს, კბილები დაკრიჭა და ცალყბად გაუღიმა:

– რა ბრძანებაა, ქურუმთქურუმო! ვინ უნდა გვისმენდეს? განა იმ მოხეტიალე ღვთის გლახას ვგავარ, დღეს რომ დასჯიან? პატარა ბიჭი ხომ არ გგონივარ, კაიაფა? კარგად ვიცი, რას ვამბობ და სად! ალყაშემორტყმულია ბაღიც და სასახლეც, თაგვი ვერ შემოძვრება! თაგვი კი არა, აი ის, რა ჰქვია... კირიათელიც ვერ შემოაღწევს... ხომ არ იცნობ, ქურუმთქურუმო? დიახ... აქ რომ შემომძვრალიყო, მწარედ ინანებდა, ამას ხომ მაინც დამიჯერებ? გახსოვდეს, ქურუმთქურუმო, დღეიდან საშველს ნუღა ელი! ნურც შენ და ნურც შენი ხალხი! – პილატემ შორეთში ამაღლებული ტაძრისკენ გაიშვირა ხელი, – ამას მე გეუბნები, პილატე პონტოელი, ოქროსშუბიანი მხედარი.

– ვიცი, ვიცი! – უშიშრად უპასუხა კაიაფამ და თვალები დაკვესა. მან ზეცისკენ აღაპყრო ხელნი და განაგრძო, – იციან იუდეველთა, რომ მთელი გულით გძაგს ისინი, მრავალ სატანჯველსაც მოუვლენ, მაგრამ ვერ დაღუპავ! ღმერთი დაგვიცავს! შეისმენს ჩვენს მუდარას, შეისმენს ყოვლისშემძლე კეისარი და დაგვიფარავს მტარვალი პილატესაგან!

– არა! – იხავლა პილატემ და იგრძნო, ყოველი სიტყვის წარმოთქმისას, როგორ უხალვათდებოდა გული: აღარც თვალთმაქცობა იყო საჭირო, აღარც სიტყვის მოზომვა, – ერთობ ხშირად შეგიჭირვებია კეისარი და ახლა ჩემი ჯერი დადგა, კაიაფა! ახლა მე მივაწვდი ამბავს, ანტიოქიასა და რომში კი არა, პირდაპირ კაპრში, თვით იმპერატორს შევატყობინებ, როგორ იფარავთ სიკვდილისაგან პირწავარდნილ მეამბოხეებს იერუშალაიმში. და სოლომონის ტბორებით კი არ დავარწყულებ მაშინ იერუშალაიმს, როგორც მეწადა თქვენდა სასიკეთოდ! არა, წყლით, არა! გაიხსენე, თქვენ გამო ჩამოვხსენი კედლიდან იმპერატორის დამღადადებული შუბები, ჯარის განლაგება შევცვალე და ხედავ, თავად ჩამოვედი, რათა მენახა, რა ხდებოდა აქ, თქვენთან! ჩემი ნათქვამი დაიხსომე, ქურუმთქურუმო! ერთსა და ორ კოჰორტას არ ნახავ იერუშალაიმში, არა! ქალაქის კედლებს ფულმინატის მძიმედ შეჭურვილი ლეგიონი და არაბ ცხენოსანთა რაზმები მოადგება, მაშინ გაიგებ გულამოსკვნილ მოთქმა- გოდებას! მაშინ გაგახსენდება დახსნილი ბარაბა და მწარედ ინანებ, რომ სასიკვდილოდ გაიმეტე სიკეთის მქადაგებელი ფილოსოფოსი!

ქურუმთქურუმს სახე აუფორეჯდა, თვალები დაკვესა. პროკურატორივით მანაც დაკრიჭა კბილები ღიმილის ნიშნად და უპასუხა:

– ნუთუ თავად გჯერა შენი ნათქვამის, პროკურატორო? არა მგონია! იერუშალაიმში სიკეთე არ მოუტანია ხალხთა მაცდურს და შენც, მხედარო, ეს კარგად მოგეხსენება! შენ მისი გათავისუფლება გსურდა, რათა ხალხი შეეშფოთებინა, რწმენა წაებილწა და იუდეველნი რომაული მახვილის ქვეშ მოექცია! მაგრამ მე, იუდეველთა ქურუმთქურუმი, ვიდრე ცოცხალ ვარ, რწმენას არ წაგაბილწვინებ და ხალხს არ დაგიმონებ! გესმის, პილატე? – და კაიაფამ მრისხანედ აღმართა ხელი, – ყური მიუგდე, პროკურატორო!

კაიაფა დადუმდა და პროკურატორის სმენას კვლავ მისწვდა ჰეროდე დიდის ბაღს შეხეთქებული ზღვის შრიალისდარი ხმა. ზათქი პილატეს ტერფებს აწყდებოდა და სახემდე აღწევდა, ზურგს უკან კი, იქ, სასახლის ფრთების მიღმიდან, საყვირების განგაშიანი გადაძახილი, ასობით ფეხის მძიმე ხრაშუნი და რკინის ჭახუნი მოისმოდა – პროკურატორი მიხვდა, მისი ბრძანებისამებრ რომაელი ქვეითები უკვე ტოვებდნენ სასახლეს და ავაზაკთა და მოჯანყეთა სასიკვდილო აღლუმზე ისწრაფოდნენ.

– გესმის, პროკურატორო? – ჩურჩულით გაუმეორა ქურუმთქურუმმა, – ნუთუ დამიმტკიცებ, რომ ეს ყოველივე, – კაიაფამ ხელები ზეაღაპყრო და მუქი კაპიუშონი თავიდან ჩაუცურდა, – იმ საბრალო ავაზაკის – ბარაბას დამსახურებაა?

პროკურატორმა ხელის ზურგით შეიწმინდა ცივი ოფლით დაცვარული შუბლი, მიწას დააჩერდა, შემდეგ თვალმოჭუტულმა ახედა ცას, დაინახა, გავარვარებული დისკო პირდაპირ მას დასცქეროდა, კაიაფას ჩრდილი კი ლომის კუდთან მიკუნტულიყო და ხმადაბლა, გულგრილად წარმოთქვა:

– მოშუადღევდა, საუბრით გავერთეთ და საქმე დაგვავიწყდა.

გასხიპული თავაზიანობით მოუხადა ბოდიში ქურუმთქურუმს, სთხოვა, მაგნოლიის ჩრდილში, საკარცხულზე დაბრძანებულიყო, მოეცადა, ვიდრე უკანასკნელ, ხანმოკლე თათბირზე მოიწვევდა მსაჯულთ და კიდევ ერთ განკარგულებას გასცემდა, მსჯავრთან დაკავშირებულს.

კაიაფამ მკერდზე მიიდო ხელი, ქედი მოიდრიკა და ბაღში დარჩა, პილატე კი აივნისაკენ გაეშურა, იქ მომლოდინე მდივანს ლეგიონის ლეგატის, კოჰორტის ტრიბუნის, სინედრიონის ორი წევრისა და სატაძრო დაცვის მეთაურის ხმობა უბრძანა, ბაღის ქვედა ტაფობზე, მრგვალ შადრევანთან, ფანჩატურში რომ ელოდნენ. შემდეგ დასძინა, მეც ახლავე დავბრუნდებიო და სასახლეში შევიდა.

ვიდრე მდივანი მოთათბირეთ იხმობდა, პროკურატორი მუქი ფარდებით ჩაბნელებულ დარბაზში ვიღაც კაცს შეხვდა, რომელსაც შავი კაპიუშონი სანახევროდ უფარავდა სახეს.

ერთობ ხანმოკლე იყო შეხვედრა. პროკურატორმა რამდენიმე სიტყვა წასჩურჩულა მოსულს, შემდეგ სვეტოვანი განვლო და ბაღში გავიდა.

იქ, ყველას თანდასწრებით, კიდევ ერთხელ, დინჯად და აუმღვრევლად გაიმეორა, რომ ამტკიცებდა იეშუა ჰა-ნოცრის სასიკვდილო განაჩენს და სინედრიონის წევრთ ოფიციალურად დაეკითხა, რომელი მსჯავრდებულის გათავისუფლება ეწადათ. პასუხად ბარ-რა-ბას სახელი გაიგონა და პროკურატორმა ბრძანა:

– კეთილი, – შემდეგ მდივანს ეს ყოველივე ოქმში ჩააწერინა, მდივნის მიწოდებული, ქვიშიდან აღებული ბალთა მომუჭა ხელში და საზეიმოდ განაცხადა, – დროა!

იქ მყოფნი კედლებად ასვეტილ ვარდთა თავბრუდამხვევი სურნელის თანხლებით დაეშვნენ მარმარილოს ფართო კიბეზე. თანდათან უახლოვდებოდნენ გლუვად მოკირწყლულ მოედანზე მიჯრილი ბაღის კედელს, ბჭეს, საიდანაც თვალნათლივ მოჩანდა იერუშალაიმის იპოდრომის სვეტები და ქანდაკებანი.

როგორც კი ბაღიდან გავიდნენ და მოედანს დაპატრონებულ უზარმაზარ ფიცარნაგზე შედგეს ფეხი, პილატემ მოჭუტული ქუთუთოების ქვევიდან გახედა სივრცეს და მდგომარეობა შეაფასა. ახლახან გავლილი მანძილი სასახლის კედლიდან ფიცარნაგამდე უკაცური იყო, სანაცვლოდ, მოედანს ვერ სწვდებოდა თვალი – ბრბოს შთაენთქა. მოსეირენი ამ გაწმენდილ სივრცეს – ფიცარნაგსაც წალეკავდნენ, მარცხნიდან სებასტიელი ჯარისკაცების სამმაგ რიგსა და მარჯვნიდან, ოტურიის დამხმარე კოჰორტას რომ არ შეეკავებინა.

ასე და ამგვარად, პილატემ ფიცარნაგზე შედგა ფეხი, აზრმიუცემლად მუჭავდა აწ უმაქნის ბალთას და თვალებს ჭუტავდა. არა, მზე არ სჭრიდა თვალს! რატომღაც ერიდებოდა მსჯავრდებულთა ჯგუფის დანახვას, კარგად უწყოდა, მის ფეხდაფეხ ამოიყვანდნენ ფიცარნაგზე.

ის იყო სისხლისფერქობიანი თეთრი მოსასხამი მოსეირეთა ზღვის პირას, ფიცარნაგზე გაკრთა და თვალდახუჭული პილატეს სმენას მისწვდა შხუილი: „ა-ა-ა... „ შხუილი ბუბუნით დაიწყო, სადღაც იპოდრომს იქით იშვა, შემდეგ მომძლავრდა, ქუხილს დაემსგავსა, რამდენიმე წამს გრუხუნებდა და მერე ჩაცხრა. „დამინახეს“, – გაიფიქრა პილატემ. ხმაური არც იყო ჩაღველფილი, რომ მოულოდნელად ისევ იმატა, ტაატით გაიზარდა და, როგორც ზვირთს მოედება ხოლმე ქაფი, ზრიალში გამოკვეთილი სტვენა და ქალების ნაწყვეტ-ნაწყვეტი დრტვინვა ატივტივდა. „ქვაფენილზე ამოიყვანეს... – გაიფიქრა პილატემ,

– ბრბო წინ მოაწყდა, ქალები გადაჯეგეს და ამიტომ კვნესიან“.

ერთხანს შეიცადა, იცოდა, ვერავითარი ძალა ვერ დაადუმებდა ბრბოს, ვიდრე გულში დაგროვილს არ ამოანთხევდა და თავად არ გაჩუმდებოდა.

და როცა ეს დროც დადგა, პროკურატორმა ხელი აღმართა და უკანასკნელი ხმაურიც მოსხიპა.

მაშინ პილატემ ღრმად ჩაისუნთქა გავარვარებული ჰაერი, ამოიყვირა და ათასობით თავს გადაუფრინა ხრინწშეპარულმა ხმამ:

– კეისარ-იმპერატორის სახელით!

უეცრად სმენას რკინის მოსხეპილი ღრიალი ეცა – კოჰორტებმა მაღლა შემართეს შუბები და რამდენჯერმე შემაზრზენად იხუვლეს:

– დიდება კეისარს!

პილატემ თავი ააღირა და პირდაპირ მზეს შეხედა. ვასვასა ალმა დაუწვა ქუთუთოები, გონება გაუნათა და ბრბოს მისწვდა არამეული სიტყვები:

– მკვლელობისათვის, ჯანყისაკენ მოწოდებისთვის, კანონისა და რწმენის შეურაცხყოფისთვის, იერუშალაიმში დაპატიმრებულ ოთხ ავაზაკს მიესაჯა სამარცხვინო სასჯელი – ბოძზე გაკვრა! სასჯელი ახლავე აღსრულდება ტაბაკელას მთაზე... ავაზაკთა სახელებია – დისმასი, გესმასი, ბარაბა და ჰა-ნოცრი! აი, ისინიც!

პილატემ ხელი მარჯვნივ გაიშვირა, დამნაშავეებს ვერ ხედავდა, მაგრამ იცოდა, იქ იყვნენ.

ბრბომ გაოცებისა თუ მორჩილების გუგუნით უპასუხა. მერე ხმაური ჩაცხრა თუ არა, პილატემ განაგრძო:

– ამათგან მხოლოდ სამი დაისჯება, რამეთუ, ადათითა და კანონით, პასექის დღესასწაულის აღსანიშნავად, მცირე სინედრიონის არჩევითა და რომის ხელისუფლების თანხმობით, დიდსულოვანი კეისარი იმპერატორი ერთ-ერთ მსჯავრდებულს უბრუნებს საწყალობელ სიცოცხლეს!

პილატე სიტყვებს წარმოთქვამდა, თან აყურადებდა, გუგუნის სანაცვლოდ როგორ ივანებდა დიდებული სიჩუმე. ახლა აღარც შრიალი და ოხვრა აღწევდა მის სმენამდე და დადგა ის წუთიც, როცა მოეჩვენა, რომ გაქრა ყოველივე მის ირგვლივ, ჩაკვდა ეს საძულველი ქალაქი და ახლა იგი ეულად იდგა ირიბი სხივებით დაფუფქული და ზეცისკენ პირმიქცეული. პილატემ ერთხანს შეაკავა სიჩუმე, მერე ისევ იყვირა:

– მას ახლა თქვენ თვალწინ გაათავისუფლებენ. მისი სახელია...

ისევ დადუმდა, სახელი ყელში გაეხირა, გონებით მოჩხრიკა, ყველაფერი თქვა თუ არა, რადგან იცოდა, გათავისუფლებულის სახელის წარმოთქმისთანავე აღდგებოდა ჩამკვდარი ქალაქი და ვეღარაფერს გაიგებდა.

„დასრულდა! – უხმოდ ჩაიჩურჩულა პილატემ, – დასრულდა. სახელი!“

და დადუმებულ ქალაქს დაგრძელებული ასო „რ“ მოჰფინა:

– ბარ-რ-რ-აბა!

მოეჩვენა, მზე აჟღრიალდა, თავს ზემოთ გასკდა და ცეცხლით აუვსო ყურები. ამ ცეცხლში ბობოქრობდა ღრიალი, კივილი, კვნესა, ხარხარი და სტვენა.

პილატემ პირი იქცია და ფიცარნაგს გაუყვა კიბისკენ. აღარავის უმზერდა, მხოლოდ ქვაფენილს დასცქეროდა და ცდილობდა, ფეხი არ წამოეკრა. კარგად იცოდა, ზურგს უკან სეტყვასავით მოფრინავდა ბრინჯაოს ფული და ხურმა, აბღავლებული ხალხი ერთმანეთს ქელავდა, მხრებზე აჯდებოდა, რათა საკუთარი თვალით ეხილა სასწაული – ადამიანი, რომელიც აქამდე სიკვდილს ეპყრა ხელთ და ამ ხელებიდან დაიხსნა თავი! იცოდა, ლეგიონერები თოკებს ხსნიდნენ შეწყალებულს, უნებლიეთ მწარედ ტკენდნენ დაკითხვაზე ამოგდებულ სახსრებს, ისიც წარბშეკრული კვნესოდა და მაინც იღიმებოდა უაზროდ, სულელურად.

ისიც იცოდა, მებადრაგეებს უკვე გვერდით კიბისკენ მიჰყავდათ მსჯავრდებული სამეული, რათა ხალხს გასცლოდნენ და დასავლეთით, ქალაქგარეთ, ტაბაკელას მთისკენ აეღოთ გეზი. მან ფიცარნაგი გადაიარა და მხოლოდ მაშინღა ასწია თავი, აქ საფრთხე აღარ ემუქრებოდა



40

თავი მესამე - მეშვიდე საბუთი

– მსჯავრდებულები შორს იყვნენ და ვეღარ დაინახავდა.

გაყუჩებული ბრბოს დუდუნს ახლა ერწყმოდა და გარკვევით ხმიანდებოდა მოღაღადეთა გამყინავი ყივილი, ხან არამეულად, ხან ბერძნულად რომ აუწყებდნენ ბრბოს პროკურატორის ბრძანებას. სმენას სწვდებოდა დანაწევრებული და მოახლოებული ფლოქვების ტკაპატკუპი და საყვირის უწყინარი, მხიარული გადაძახილი. ამ ხმებს ბაზარსა და იპოდრომს შორის დაკლაკნილ შუკებზე მიჯრით ჩაწყობილი ქოხმახების ლაფაროებიდან გამოეხმაურა ბიჭების გამყინავი სტვენა და ყვირილი: „უფრთხილდი!“

მოედნის ცარიელ სივრცეში ეულად მდგარმა ჯარისკაცმა ხელში ჩაბღუჯული ნიშანი აიქნია და შედგნენ პროკურატორი, ლეგიონის ლეგატი, მდივანი და მებადრაგეები.

ცხენოსანთა ალა ჭენებით გამოიჭრა მოედანზე, ხალხის ბრბოს გვერდი აუქცია და მაღლა ატოტვილ ქვის კედელთან მიყუჟული ჩიხით – ამ უმოკლესი გზით – ტაბაკელას მთისკენ გაემართა.

ცხენოსანთა რაზმის მეთაურმა, ბიჭივით კაფანდარა და მულატივით შავტუხა სირიელმა, პილატეს გაუსწორდა თუ არა, რაღაც შეჰყვირა რიხიანად და ხმალი იშიშვლა. გაოფლილი ოჩანი შავრა დაფრთხა და ყალყზე შედგა. მეთაურმა ხმალი ქარქაშში ჩააგო, მათრახი ქედზე გადაუჭირა ცხენს, რაზმს დაეწია და ჩორთით გადაჭრა მოედანი. სამ-სამად დაწალიკებული მხედრები უკან მიჰყვნენ, მტვრის ბუქში ბამბუკის შუბის წვერები ახტუნავდა და პროკურატორის წინ ჩაიქროლა თეთრი ჩალმების ფონზე განსაკუთრებით ჩაშავებულმა, მხიარულად პირდაღებულმა, კბილმოელვარე სახეებმა.

მტვრის ბუღი ცას შეასკდა, რაზმი მოსახვევში შეიჭრა და პროკურატორის წინ უკანასკნელმა ჯარისკაცმაც ჩაიარა, მზეზე ალაპლაპებული საყვირი რომ მოეგდო ზურგზე.

პილატემ უკმაყოფილოდ მომუწა ტუჩები, მტვრისგან იფარა სახე, გზა განაგრძო, სასახლის ბაღის ჭიშკრისკენ გაემართა, უკან ლეგატი, მდივანი და მებადრაგეები მიჰყვნენ.

იქნებოდა დილის ათი საათი.

თავი მესამე - მეშვიდე საბუთი

– დიახ, იქნებოდა დილის ათი საათი, პატივცემულო ივან ნიკოლაევიჩ, – თქვა



41

თავი მესამე - მეშვიდე საბუთი

პროფესორმა.

პოეტმა ახალგამოფხიზლებულივით ჩამოისვა სახეზე ხელი და მიმოიხედა – პატრიარქთა ტბორებზე ბინდი იწვა.

წყალი ჩამუქებულიყო, მსუბუქი ნიავი ჭავლს მოაპობდა, ისმოდა ნიჩბების დგაფუნი და ნავში მოკალათებული ვიღაც ქალის ტკარცალი. ხეივანში ხალხი მომრავლებულიყო, მაგრამ რატომღაც მხოლოდ კვადრატის სამ მხარეს ისხდნენ, ჩვენი მოსაუბრეების სიახლოვეს კი არავინ ჩანდა.

მოსკოვის თავზე ცა გამოხუნებულიყო და ზედ ოქროშეპარული, თეთრად მოვანებული მთვარე ეკიდა. სუნთქვა საგრძნობლად გაადვილდა, ცაცხვების ჩრდილიდან, რბილად, საღამოსეულად ხმიანდებოდა საუბარი.

„ვერც კი შევნიშნე, თვალსა და ხელს შუა როგორ შეთხზა მოთხრობა... – გაიფიქრა გაოცებულმა უსახლკარომ, – დაბინდებულა, იქნებ კი არ გვიყვებოდა, მე მეძინა და სიზმრად ვნახე ეს ყველაფერი?“

თუმცა, ალბათ მაინც პროფესორი ყვებოდა, თუ არა და, უნდა ვივარაუდოთ, რომ ბერლიოზსაც იგივე ესიზმრა, რადგან მან ყურადღებით ახედ-დახედა უცხოელს და უთხრა:

– ძალიან საგულისმო მოთხრობაა, პროფესორო, თუმცა სრულიად არ ემთხვევა სახარებას.

– მომიტევეთ, – მოწყალედ ჩაიცინა პროფესორმა, – ვინ ვინ და თქვენ მაინც უნდა იცოდეთ, რომ სახარებაში აღწერილი ამბები არასოდეს მომხდარა და თუკი მას ისტორიულ წყაროდ მივიჩნევთ... – მან კვლავ ჩაიქირქილა და ბერლიოზმა ენა მოიკვნიტა: სიტყვასიტყვით ამას ეუბნებოდა უსახლკაროს პატრიარქთა ტბორებთან მოსვლამდე.

– ცხადია, – დაეთანხმა ბერლიოზი, – მაგრამ ვგონებ, ვერც თქვენი ნაამბობის ჭეშმარიტებას დაამტკიცებს ვინმე.

– ო, არა! ამის მოწმეები არსებობენ! – უცხოელმა ისევ ენა მოიტეხა და გულდაჯერებული კაცის იერით თავისკენ მოიხმო ორივე მეგობარი.

ისინი პროფესორისკენ გადაიხარნენ და კვლავ სუფთა რუსული შემოესმათ, ეშმაკმა



42

თავი მესამე - მეშვიდე საბუთი

უწყის, ჟამიჟამს ასე რად ეცვლებოდა გამოთქმა.

– ახლავე აგიხსნით... – პროფესორმა შიშით მიმოიხედა და ჩურჩულით განაგრძო, – მე თავად ვარ მოწმე. პილატე პონტოელის აივანზეც გახლდით, ბაღში, კაიაფასთან საუბარსაც მივაყურადე, ფიცარნაგზეც ვიყავი, მხოლოდ უჩუმრად, ასე ვთქვათ, ინკოგნიტოდ, ამიტომაც გთხოვთ, ამის შესახებ სიტყვა არავისთან დაგცდეთ, საიდუმლოა! ჩუ!

სიჩუმე გამეფდა და ბერლიოზი გადაფითრდა.

– თქვენ... რა ხანია მოსკოვში ბრძანდებით? – ხმა გაებზარა მას.

– ეს წუთია ჩამოვფრინდი, – როგორღაც დაბნეულად უპასუხა პროფესორმა და მეგობრებმა მხოლოდ ახლა მოისაზრეს, გულდაგულ დაჰკვირვებოდნენ მის თვალებს, მარცხენა, ჭრუტა თვალი შეშლილივით რომ უციმციმებდა, მარჯვენა კი ცარიელი, ჩაშავებული და უსიცოცხლო იყო.

„ცხადია, – გაიფიქრა შეშფოთებულმა ბერლიოზმა, – გერმანელი შეშლილი ჩამოვიდა, ანდა აქ შეირყა, პატრიარქთა ტბორებთან“.

დიახ, ყველაფერი გაირკვა: უცნაურზე უცნაური საუზმე აწ განსვენებულ ფილოსოფოს კანტთან, სულელური ლაპარაკი ზეთსა და ანუშკაზე, თავის მოკვეთასა და ათას უაზრობაზე, მოკლედ, ყველაფერს ნათელი მოეფინა – პროფესორი შეშლილი იყო.

ბერლიოზმა მაშინვე მოისაზრა, როგორ უნდა მოქცეულიყო. მერხს გადაეყრდნო და პროფესორის ზურგს უკნიდან თვალი ჩაუკრა უსახლკაროს – ანიშნა, ნუ ედავებიო, მაგრამ პოეტი იმდენად იყო დაბნეული, რომ ვერაფერს მიუხვდა.

– დიახ, დიახ! – განაგრძობდა აღგზნებული ბერლიოზი, – ყველაფერი შესაძლებელია! დიახ, შესაძლებელი! პილატე პონტოელიც, აივანიც... მარტო ჩამობრძანდით თუ მეუღლესთან ერთად?

– მარტო ვარ, მარტო, მე მუდამ მარტო ვარ, – მწარედ ამოიკვნესა პროფესორმა.

– ბარგი? ბარგი სადა გაქვთ, პროფესორო? – შეეკითხა ბერლიოზი, – „მეტროპოლში“ დაბინავდით?



43

თავი მესამე - მეშვიდე საბუთი

– მე? არსად, – უპასუხა შეშლილმა გერმანელმა და ნაღვლიანი, ველური მზერა მოავლო პატრიარქთა ტბორებს.

– როგორ? აბა, სად იცხოვრებთ?

– თქვენს ბინაში, – უეცრად მოურიდებლად განუცხადა პროფესორმა და თვალი ჩაუკრა.

– ძალიან... ძალიან მოხარული ვარ, – ალუღლუღდა ბერლიოზი, – მაგრამ ჩემთან ალბათ თავს უხერხულად იგრძნობთ... „მეტროპოლში“ კი მშვენიერი ნომრებია, პირველხარისხოვანი სასტუმრო გახლავთ...

– არც ეშმაკი არსებობს? – უეცრად მხიარულად დაეკითხა ავადმყოფი ივან ნიკოლაევიჩს.

– არა...

– ნუ ედავები! – პროფესორის ზურგს უკნიდან შეუტია ბერლიოზმა.

– ეშმაკი საერთოდ არ არსებობს! – ივან ნიკოლაევიჩმა ამდენ უაზრობას ვეღარ გაუძლო და მთლად უადგილოდ წამოიყვირა, – რა დავაშავეთ? მორჩით სისულელეებს!

შეშლილმა ისე გადაიხარხარა, რომ მოსაუბრეთა თავს ზემოთ, ცაცხვის ტოტებზე დაბუდებული ბეღურები აიშალნენ.

– ეს კი მართლაც საგულისხმოა, – ძაგძაგებდა პროფესორი, – მაინც, რა უბედურება გჭირთ, რაც ვახსენე, არაფერი არ არსებობს! – მან მოულოდნელად შეწყვიტა სიცილი და ახლა მეორე უკიდურესობაში გადავარდა – გაღიზიანდა და მრისხანედ იყვირა, – მაშასადამე, საერთოდ არ არსებობს?

– დამშვიდდით, დამშვიდდით, დამშვიდდით, პროფესორო, – ავადმყოფის აღელვებას მოერიდა ბერლიოზი, – ერთხანს ამხანაგ უსახლკაროსთან ისაუბრეთ, მე კი აქვე, კუთხეში მივირბენ, ტელეფონით დავრეკავ, შემდეგ კი სადაც ინებებთ, იქ მიგაცილებთ. თქვენ ხომ ცუდად იცნობთ ქალაქს...

უნდა ვაღიაროთ, რომ მართებულად მიგვაჩნია ბერლიოზის გეგმა: საჭირო იყო უახლოეს ტელეფონ-ავტომატთან მიერბინა და უცხოელთა ბიუროში შეეტყობინებინა, რომ საზღვარგარეთიდან ჩამოსული შეშლილი კონსულტანტი პატრიარქთა ტბორებზე



44

თავი მესამე - მეშვიდე საბუთი

იმყოფებოდა და, რა თქმა უნდა, უხერხულობის თავიდან ასაცილებლად, ზომების მიღება იყო საჭირო.

– დარეკავთ? თქვენი ნებაა, დარეკეთ, – ნაღვლიანად დაეთანხმა ავადმყოფი და უეცრად გახელებული შეევედრა, – გამოთხოვებისას გემუდარებით, ის მაინც დამიჯერეთ, რომ ეშმაკი არსებობს! მხოლოდ ამას გთხოვთ! გაითვალისწინეთ, საამისოდ მეშვიდე, ყველაზე საიმედო საბუთი არსებობს და ამაში ახლავე დარწმუნდებით.

– კეთილი, კეთილი, – ცალყბად დაუყვავა ბერლიოზმა, გუნებაწამხდარ უსახლკაროს თვალი ჩაუკრა და პატრიარქთა ტბორების იმ ჭიშკრისაკენ გაეჩქარა, ბრონნაიასა და ერმოლაევის კუთხეში რომ გადიოდა.

პროფესორი კი თითქოს იმავ წამს გამოჯანმრთელდა და გონს მოეგო.

– მიხაილ ალექსანდროვიჩ! – ძახილი დაადევნა ბერლიოზს.

ის შეკრთა, უკან მოიხედა, მაგრამ თავი დაიმშვიდა, ჩემი სახელი და მამის სახელიც ასევე გაზეთებიდან თუ იცის პროფესორმაო, პროფესორმა კი ხელები ტუჩებთან მიიტანა და გასძახა:

– ხომ არ მიბრძანებთ, ვინმეს დავავალო, კიევში, ბიძათქვენთან გაგზავნონ დეპეშა? ახლა კი გააჟრჟოლა ბერლიოზს. კიეველი ბიძის არსებობა საიდანღა უნდა სცოდნოდა

უცხოელს? ამაზე ხომ მაინც არაფერი ეწერა გაზეთებში? ოჰო, იქნებ უსახლკარო არ ცდება?

საბუთები რომ ყალბი აღმოაჩნდეს? ჰო, ძალიან უცნაური ტიპია! დავრეკო, აუცილებლად უნდა დავრეკო! ახლავე! ხელად გაარკვევენ!

ბერლიოზმა ყური აღარ ათხოვა პროფესორს და სირბილით განაგრძო გზა.

ის იყო ბრონნაიაზე გამავალ ჭიშკართან მიირბინა, რომ მის შესახვედრად სკამიდან სწორედ ის მოქალაქე წამოიმართა, წეღან, ცხიმოვანი ხვატის დროს, მზის შედედებული სხივებიდან რომ ჩამოიღვენთა. თუმცა ახლა, ჰაეროვანი კი არა, ჩვეულებრივი, ხორციელი კაცი ედგა წინ, და ბინდისპირზე ბერლიოზმა გარკვევით გაარჩია – ულვაში ქათმის ნაკრტენს მიუგავდა, ვიწრო, დამცინავი და გალექებული თვალები ჰქონდა, კუბოკრული შარვალი კი



45

თავი მესამე - მეშვიდე საბუთი

იმდენად ამოესუტა ლაჯებში, რომ ტოტებს ქვევიდან ჭუჭყიანი თეთრი წინდა მოუჩანდა.

მიხაილ ალექსანდროვიჩი ლამის უკან გაბრუნდა, მაგრამ თავს შეუძახა, ყველაფერი უაზრო შემთხვევითობას მიაწერა და ისევ წინ წადგა ნაბიჯი.

– ტურნიკეტს ეძებთ, მოქალაქევ? – აჟღრიალდა კუბოკრული ტიპი, – აქეთ მობრძანდით! ზუსტად დანიშნულებისამებრ მიგიყვანთ! გზას თუ მიგასწავლით, იქნებ ასი გრამის საფასური მიწყალობოთ... გამოვკეთდებოდი... ყოფილი რეგენტი გახლავართ! – ტიპმა მანჭვა-გრეხით მოიშვლიპა ჟოკეის ქუდი.

ბერლიოზმა ყური აღარ ათხოვა გაღლეტილ და ციგან რეგენტს, ტურნიკეტთან მიირბინა, მოტრიალდა და ის იყო, რელსებზე უნდა გადაებიჯებინა, რომ წითელი და თეთრი შუქი შეეფრქვა სახეში: მინის ყუთზე წარწერა აინთო: „ფრთხილად, ტრამვაი!“

ტრამვაიმაც აღარ დააყოვნა, ერმოლაევიდან ბრონნაიაზე გამოუხვია, ახალდაგებულ ლიანდაგზე გამოსრიალდა, შიგნიდან ელექტრონით გაბრწყინდა, აწკრიალდა და სვლას უმატა.

ბერლიოზმა, თუმცა საიმედო ადგილას იდგა, გადაწყვიტა, ტრამვაის მორიდებოდა, ტურნიკეტის სახელურს მოჰკიდა ხელი და ნაბიჯი უკან წადგა. უეცრად ხელი აუსრიალდა, ფეხი დამრეც ქვაფენილზე გაუსხლტა, ვეღარც მეორე ფეხით შეიმაგრა თავი და ბერლიოზი პირდაპირ რელსებს დაასკდა.

ხელმოსაჭიდის ძებნაში ბერლიოზი გულაღმა ამოტრიალდა, ქვაფენილს ძალუმად დაჰკრა კეფა და ისღა დაინახა, მაღლა, მარჯვნივ თუ მარცხნივ – ვეღარ გაარჩია – ოქროსფერი შეჰპარვოდა მთვარეს. თავზარდაცემულმა ფეხები მოკუნტა, შებრუნდა და დაუოკებელი ძალით მისკენ მომქროლავი ვატმანი ქალის სიმწრით გადაფითრებული სახე და წითელი თავსაფარი დაინახა. ბერლიოზს არ უყვირია – ირგვლივ ქალების განწირული ხმით აკივლდა ქუჩა. ვატმანმა ელექტრომუხრუჭი ჩამოქაჩა, ვაგონი, თითქოს ცხვირით ჩაესო მიწას, იმავ წამს შეხტა და ფანჯრებიდან ხმაურითა და ზრიალით ჩამოშვავდა მინა. ბერლიოზის ტვინში ვიღაცამ განწირულად იკივლა – „ნუთუ?“ კიდევ ერთხელ და უკანასკნელად გაიელვა მთვარემ, ნაწილებად დაიმსხვრა და ჩაქრა.

ტრამვაიმ ბერლიოზი გადაფარა და პატრიარქთა ტბორების ხარიხებთან დამრეც ქვაფენილზე მრგვალი, მუქი საგანი მოისროლა. საგანი დაგორდა და ბრონნაიაზე ახტუნავდა.



46

თავი მეოთხე - დევნა

ეს ბერლიოზის მოკვეთილი თავი იყო.

თავი მეოთხე - დევნა

ქალების ისტერიული კივილი მიწყდა, მილიციელთა სასტვენებმაც გადაისტვინა და ორი სასწრაფო დახმარების მანქანაც დაიძრა: ერთმა თავმოკვეთილი ტანი და მოჭრილი თავი წაიღო მორგში, მეორემ – მინის ნამსხვრევებით სახედასერილი ლამაზი ვატმანი წაიყვანა, წითელთავსაფრიანმა მეეზოვეებმა ქვაფენილი მოასუფთავეს, სისხლის გუბეს ქვიშა წააყარეს, ივან ნიკოლაევიჩი კი როგორც დაასკდა მერხს, ისევე იჯდა გაუნძრევლად.

რამდენჯერმე სცადა წამომდგარიყო, მაგრამ სხეული ვერ დაიმორჩილა – ხელ-ფეხი დამბლადაცემულივით წართმეოდა.

უსახლკარო კივილის გაგონებისთანავე გაიქცა ტურნიკეტისკენ და საკუთარი თვალით დაინახა, ქვაფენილზე როგორ მოხტუნავდა ბერლიოზის თავი. გაოგნებული დაასკდა სკამს და ხელზე იკბინა. ცხადია, შეშლილი გერმანელი აღარც გახსენებია, მხოლოდ იმის გარკვევას ცდილობდა, როგორ მოხდა, რომ სულ ახლახან ბერლიოზს ელაპარაკებდა, წუთის შემდეგ კი

– თავი...

პოეტის თვალწინ, ხეივანში აღელვებული ხალხი მიმორბოდა, რაღაცას გაჰყვიროდნენ, მაგრამ გახევებული ივან ნიკოლაევიჩი სიტყვებს ვერ არჩევდა.

მოულოდნელად მის შორიახლოს ორი ქალი შედგა და ერთმა, ცხვირპაჭუამ და თმაგადასლეკილმა, ზედ პოეტის ყურთან უკივლა მეორეს:

– ანუშკას, ჩვენს ანუშკას! სადოვაიადან! იმის ბრალია! გასტრონომში ზეთი უყიდია და ლიტრიანი სახელურზე გადასტყდომია! კაბაც გაითხვარა! ნეტა გენახა, რას ილანძღებოდა! ამ საცოდავს კი ალბათ ფეხი აუსხლტა და რელსებზე გასრიალდა...

ქალის წამონაყვირიდან ივან ნიკოლაევიჩის გალიგვებულ გონებაში ერთადერთი სიტყვა ჩაიწრიტა: „ანუშკა!“

სიტყვა „ანუშკას“ მეორე მოჰყვა: „ზეთი“, შემდეგ რატომღაც – „პილატე პონტოელი“. პოეტმა პილატე განდევნა, „ანუშკაზე“ მიბმულ ჯაჭვს მიჰყვა, წამიერად აასხა რგოლები და



47

თავი მეოთხე - დევნა

შეშლილ პროფესორს მიადგა.

აი, ვინ არის დამნაშავე! ამ ცოტა ხნის წინ ხომ თქვა, თათბირი არ შედგება, რადგან ანუშკას ზეთი დაეღვარაო? და აჰა, ინებეთ, არ შედგა კიდეც! კიდევ... აკი პირდაპირ უთხრა ბერლიოზს, თავს ქალი მოგკვეთსო? დიახ, დიახ, დიახ! ვატმანი ხომ ქალი იყო?! გასაოცარია!

ეჭვის ნასახიც აღარ რჩებოდა. როგორც ჩანს, უცნობმა კონსულტანტმა წინასწარ იცოდა ბერლიოზის საშინელი აღსასრულის შესახებ. უეცრად ორმა აზრმა გაუელვა პოეტს:

„შეშლილი არ უნდა იყოს! რა სისულელეა!“ და მეორე: „თავად ხომ არ მოაწყო?!“

მაგრამ, ნება მომეცით, დაგეკითხოთ, როგორ?

– არა, არა! ყველაფერს გავარკვევთ!

უდიდესი ძალისხმევით წამოდგა და იმ სკამისაკენ წალასლასდა, ამ ცოტა ხნის წინ ბერლიოზთან ერთად რომ იჯდა.

ბრონნაიაზე უკვე ბჟუტავდა ნათურები, პატრიარქთა ტბორებს ოქროსფერი მთვარე დანათოდა და მთვარის მარად მაცდურ შუქზე ივან ნიკოლაევიჩს ეჩვენა – პროფესორი სკამთან იდგა და იღლიაში ჯოხი კი არა, დაშნა ამოეჩარა.

გადამდგარი ლაქუცა რეგენტი ივან ნიკოლაევიჩის ადგილას დასკუპებულიყო, ცხვირზე ახლა სრულიად უმაქნისი პენსნე დაეკოსებინა, რომლიდანაც ერთი მინა ამოვარდნილი იყო, მეორე კი, მთელ სიგრძეზე გაბზარული. ეგებ ამიტომაც, კუბოკრულკოსტიუმიანი მოქალაქე უფრო ბილწი შესახედაობის ჩანდა, ვიდრე ამ ცოტა ხნის წინ, ბერლიოზს რელსებისკენ რომ მიუთითებდა.

ივანი მუხლების ცახცახით მიუახლოვდა პროფესორს, სახეზე დააკვირდა და კიდევ ერთხელ ირწმუნა, შეშლილობის ნიშანწყალი არც ახლა ემჩნეოდა და არც ადრე.

– გამოტყდით, ვინა ხართ? – დაგუდული ხმით ჰკითხა ივანმა.

უცხოელმა წარბი შეიკრა, პოეტს ისე შეაცქერდა, თითქოს პირველად ხედავსო და მტრულად უპასუხა:

– არ გესმის... რუსული არ ლაპარაკობს...



48

თავი მეოთხე - დევნა

– არ ესმით! – განუმარტა რეგენტმა, თუმცა არავის უთხოვია თარჯიმნობა.

– ნუ თვალთმაქცობთ! – განრისხდა ივანი და გული გაეპარა, – ახლახან მშვენივრად ლაპარაკობდით რუსულად? თქვენ არც გერმანელი ხართ და არც პროფესორი! თქვენ მკვლელი და ჯაშუში ხართ! საბუთები! – იღრიალა ბოლოს.

იდუმალ პროფესორს ისედაც მობრეცილი ტუჩები ზიზღით მოექცა და მხრები აიჩეჩა:

– მოქალაქევ! – ისევ ჩაეკვეხა ის ბილწი რეგენტი, – ინტურისტს ნუ ანერვიულებთ! ამის გამო სასჯელი არ აგცდებათ! – ეჭვმიტანილი პროფესორი კი აიმრიზა და ივანს გაერიდა.

თავზარდაცემულ ივანს სული შეეხუთა, აქლოშინდა და რეგენტს შეევედრა:

– მოქალაქევ! დამეხმარეთ, ბოროტმოქმედი დავაკავო! ვალდებული ხართ, დამეხმაროთ! რეგენტი აცმუკდა, წამოხტა და დაიღრიალა:

– აბა, სად არის ბოროტმოქმედი? სად? ეს უცხოელი ბოროტმოქმედია? – მერე სიხარულით აუჟუჟუნდა თვალები, – ესა? თუ ბოროტმოქმედია, მილიციას უნდა დავუძახოთ, გაგვექცევა. აბა, ერთად, ჰე! – და რეგენტმა პირი დააღო.

დაბნეულმა ივანმა ციგან რეგენტს დაუჯერა და იყვირა: „მილიცია!“ მას კი ხმაც არ ამოუღია.

ივანისეულ გაბზარულ ხავილს კარგი არაფერი მოჰყოლია. ორი გოგონა განზე გახტა და ერთმანეთს უჩურჩულეს: „მთვრალია!“

– აჰა, ერთად ხართ, არა? – წამოიძახა განრისხებულმა ივანმა, – დამცინი კიდეც? გამიშვით!

ივანმა მარჯვნივ გაიწია – რეგენტი წინ აეტუზა, მერე მარცხნივ გადადგა ნაბიჯი, ისიც იქ დახვდა.

– წინ ნუ მეღობები! – იყვირა გამხეცებულმა ივანმა, – ამას თუ არა, შენ მაინც წაგაბრძანებ მილიციაში!

უსახლკარომ სცადა არამზადისთვის სახელოში ეტაცა ხელი, მაგრამ არაფერი გამოუვიდა. რეგენტი გაქრა, თითქოს მიწამ უყოო პირი.



49

თავი მეოთხე - დევნა

ივანი შეცბა, ხეივანს გახედა და იმ საზიზღარ უცნობს მოჰკრა თვალი. უკვე ხეივნიდან გადიოდა, მაგრამ მარტო აღარ იყო – ცალ მხარეს ეჭვმიტანილი რეგენტი ამოსდგომოდა, მეორე მხარეს კი, ეშმაკმა უწყის, საიდან მოხეტებული, ქოსმენივით ზონზროხა, ნახშირივით თუ ჭილყვავივით შავი და ულვაშაწკეპილი კატა მიჰყვებოდა. სამეული ხეივნიდან გავიდა. საოცარი ის გახლდათ, რომ კატა უკანა ფეხებზე ატატებული მიაბიჯებდა.

ივანი ბოროტმოქმედებს დაედევნა, თუმცა მაშინვე მიხვდა, რომ დაწევა გაუჭირდებოდა.

სამეულმა თვალის დახამხამებაში გადაჭრა ჩიხი და სპირიდონოვკაზე ამოყო თავი. ივანი გამწარებული მისდევდა, მაგრამ მანძილი არ მცირდებოდა. პოეტმა გონს მოსვლაც ვერ მოასწრო და უკაცური სპირიდონოვკიდან პირდაპირ ნიკიტას კარიბჭესთან აღმოჩნდნენ. აქ კი გართულდა დევნა. ქუჩაში ზღვა ხალხი ირეოდა. ივანი ერთ-ერთ გამვლელს დაეჯახა, გვარიანადაც გაილანძღა. ბოროტმოქმედებმა კი სწორედ აქ გადაწყვიტეს ბანდიტთა ჩვეული ფანდი ეხმარათ – გაფანტულიყვნენ.

რეგენტი ცქვიტად შეახტა არბატის მოედნისაკენ მიმავალ ავტობუსს და თვალს მიეფარა. რაკიღა ერთი ბოროტმოქმედი ხელიდან დაუსხლტა, ივანმა გადაწყვიტა მთელი გულისყური კატაზე გაემახვილებინა და ცხადლივ დაინახა, ეს უცნაური კატა გაჩერებაზე ჩამომდგარ „A“ ტრამვაის საფეხურს მიუახლოვდა, ვიღაც აწიკვინებულ ქალს თავხედურად გაჰკრა მუჯლუგუნი, სახელურს ჩამოეკიდა და საჰაერო სარკმლიდან კონდუქტორს შაურიანი მიაწოდა.

კატის მოქმედებამ ისე გააოცა ივანი, რომ გასტრონომის კუთხეში გახევდა, და იმავ წამს, ხელმეორედ, ახლა კონდუქტორის ქცევამ გააბეცა. კონდუქტორმა ტრამვაიში შემძვრალი კატა დაინახა და გაბოროტებულმა იკივლა:

– ვისია ეს კატა! კატას ნუ შემოიყვანთ! აცხა! ახლავე მილიციას დავუძახებ!

კონდუქტორი და მგზავრები საქმის არსს კი არ გაუოცებია: კატა რომ ტრამვაიში მიძვრებოდა, ეგ ნაკლები უბედურება იყო, მაგრამ ფულის გადახდასაც რომ აპირებდა?

კატა არა მარტო გადახდისუნარიანი, არამედ კარგად აღზრდილი ცხოველიც აღმოჩნდა. კონდუქტორის პირველსავე დაცაცხანებაზე უკან დაიხია, საფეხურიდან ჩამოხტა, გაჩერებაზე დასკუპდა და ულვაშზე შაურიანი გადაისვა. მაგრამ, როგორც კი კონდუქტორმა ზარს ჩამოქაჩა და ტრამვაიც დაიძრა, კატაც ისევე მოიქცა, როგორც ტრამვაიდან გაძევებული



50

თავი მეოთხე - დევნა

ყველა ადამიანი მოიქცეოდა – მშვიდად დაელოდა, როდის ჩაივლიდა სამივე ვაგონი, მერე უკანასკნელს შეახტა, თათით რაღაც თოკს მოეჭიდა და გასრიალდა, თან შაურიანიც დაზოგა.

ამ საზიზღარი კატის თვალთვალში ივანს ლამის სამთაგან უმთავრესი – პროფესორი დაეკარგა. ბედად, მას მაინც ვერ მოესწრო მიმალვა. ივანმა გერცენის ქუჩაზე თუ ნიკიტას

კარიბჭის კუთხეში ნაცრისფერ ბერეტს მოჰკრა თვალი. მაშინვე თვითონაც იქ აღმოჩნდა, მაგრამ უშედეგოდ. პოეტმა ნაბიჯსაც უმატა, გამვლელებსაც უბიძგებდა და დაოთხილიც მისდევდა, მაგრამ ერთი მისხლითაც ვერ უახლოვდებოდა პროფესორს.

პოეტი ძალზე აღგზნებული კი იყო, მაინც აოცებდა ეს ენით აუწერელი სისწრაფე. ოცი წუთიც არ იყო გასული და ნიკიტას კარიბჭიდან დაძრულს არბატის ნათურებმა მოსჭრა თვალი. კიდევ რამდენიმე წუთის შემდეგ, რომელიღაც ჩალუსკუმებულ, ტროტუარგადაფერდებულ ჩიხში აღმოჩნდნენ. აქ კი ივან ნიკოლაევიჩი წაიქცა და მუხლი გადაიქლითა, მაგრამ მაინც მისდევდა. უეცრად გაჩირაღდნებულ კროპოტკინის ქუჩაზე აუხვიეს, ოსტოჟენკა განვლეს და ნაკლებად განათებულ, მოქუშულ და საზიზღარ ქუჩაბანდში აღმოჩნდნენ. აქ კი მზერა ვეღარ მიაწვდინა გაქცეულს – პროფესორი თვალსა და ხელს შუა გაქრა.

ივან ნიკოლაევიჩი წამით შეცბა, მაგრამ მაშინვე მოეგო გონს და რატომღაც გადაწყვიტა, მეცამეტე სახლის No 47 ბინაში გაეგრძელებინა ძებნა.

ივან ნიკოლაევიჩი სადარბაზოში შეიჭრა, მეორე სართულზე აირბინა, თვალის დახამხამებაში მიაგნო ბინას და სულმოუთქმელად დარეკა. დიდხანს არ უცდია: კარი ხუთიოდე წლის გოგონამ გაუღო, მოსულისათვის არაფერი უკითხავს, გაბრუნდა და სადღაც მიიმალა.

ფართო, მოუვლელ წინკარს მკრთალად ანათებდა ჭუჭყიანი, ჩაშავებული ჭერიდან დაშვებული ერთადერთი, მომცრო ნათურა. კედელზე დანჯღრეული ველოსიპედი ეკიდა, იქვე იდგა უზარმაზარი, შეჭედილი ზანდუკი, თაროზე კი ზამთრის ქუდი იდო და გრძელი ყურები საკიდზე ჰქონდა ჩამოფართხუნებული. ერთ-ერთი კარის მიღმა ვიღაც კაცი ხაფი ხმით, ყვირილით კითხულობდა ლექსს.

ივან ნიკოლაევიჩი უცხო გარემოს არ შეუცბუნებია, „ალბათ სააბაზანოში იმალებაო“, გაიფიქრა და პირდაპირ დერეფანს მიაწყდა. დერეფანში სიბნელე იდგა. ივანი კედელს



51

თავი მეოთხე - დევნა

დაეჯახა, მაგრამ კარის ქვედა ღრიჭოდან სინათლის სუსტი ზოლი დალანდა, ხელის ფათურით მოიძია სახელური და მთელი ძალით მოქაჩა. საკეტი ახტა, პოეტი სააბაზანოში აღმოჩნდა და ბედს მადლობა შესწირა.

მაგრამ ბედს იმგვარად არ გაუღიმია, როგორც თვითონ ეწადა! ივანს ნოტიო სითბო შეეფრქვა სახეში, ღუმელში მინავლული ნაკვერჩხლის შუქის ფონზე კედელზე აჩონჩხლილი უზარმაზარი ვარცლები და ემალამძვრალი, შავად დალაქავებული აბაზანა დაინახა. აბაზანაში შიშველი, გასაპნული ქალი იდგა და ხელში ჯაგრისი ეჭირა. მან ახლომხედველივით მოჭუტა თვალები, ივანს გამოხედა, მაგრამ ამ ჯოჯოხეთურ სიბნელეში ალბათ ვერ შეიცნო და მხიარული ჩურჩულით გაუწყრა:

– კირიუშკა! ნუ ცუღლუტობთ! ხომ არ გაგიჟდით, ფედორ ივანოვიჩი ახლავე დაბრუნდება. მოუსვით აქედან! – და კეკლუცად აუქნია ჯაგრისი.

ამ გაუგებრობაში მხოლოდ და მხოლოდ ივანს მიუძღოდა ბრალი, მაგრამ, უნდა გამოგიტყდეთ, სინდისის ქენჯნა არ უგრძნია, „თავად ხარ ცუღლუტიო“, მიაძახა ქალს და წამის შემდეგ რატომღაც სამზარეულოში ამოყო თავი. იქაც არავინ დაუხვდა, ბინდბუნდში მხოლოდ ათამდე ჩამქრალი პრიმუსი იდგა უტყვად. მთვარის შუქი დამტვერილ, წლობით გაუწმენდავ ფანჯარაში იპარებოდა და მკრთალად ანათებდა იმ კუთხეს, სადაც ლოხორსა და ობობის ქსელში ყველასაგან მივიწყებული ხატი ეკიდა, სადგარიდან კი ჯვრისწერის ორი

სანთელი გამოჩრილიყო. დიდ ხატთან ქაღალდის მომცრო ხატიც მიემაგრებინათ ქინძისთავით.

ყოვლად გაუგებარია, რა აზრმა გაიფაჩუნა ივანის გონებაში, მაგრამ ვიდრე უკანა კიბისკენ გაიჭრებოდა, ერთ-ერთ სანთელსა და ქაღალდის ხატს სტაცა ხელი. ასე, ქურდივით გაიძურწა უცხო ბინიდან, გზად დამორცხვებული იხსენებდა ახლახან სააბაზანოში განცდილს და უნებლიეთ ცდილობდა წარმოედგინა, ვინ უნდა ყოფილიყო ის თავხედი კირიუშკა და მას ხომ არ ეკუთვნოდა ის ყურებიანი ქუდი.

პოეტმა დაცარიელებული, მოქუფრული ჩიხი მოათვალიერა, გაქცეული მოიძია თვალით, მაგრამ ვერსად შენიშნა და რატომღაც ირწმუნა:

– მდინარეზე იქნება! წინ!

ურიგო არ იქნებოდა, დავკითხოდით ივან ნიკოლაევიჩს, ასე რად სჯეროდა, რომ



52

თავი მეოთხე - დევნა

პროფესორი მდინარესთან დახვდებოდა, მაგრამ უბედურებაც სწორედ ის გახლდათ, რომ ქუჩაში არავინ ჩანდა – ეს ამაზრზენი ჩიხი სრულიად ცარიელი იყო.

თვალის დახამხამებაში მიირბინა მდინარე მოსკოვის მარმარილოს კიბესთან. ტანთ გაიხადა და ვიღაც სასიამოვნო შესახედაობის წვეროსანს მიაბარა ტანსაცმელი, რომელიც თეთრ, დაბებკილ პერანგთან და ზონრებშეხსნილ, გაცვეთილ ფეხსაცმელთან იდგა და ეწეოდა.

პოეტმა გასაგრილებლად ხელები აიქნია და მერცხალივით გადაეშვა მდინარეში. გაყინულმა წყალმა სუნთქვა შეუკრა, გონებაში გაუელვა, ეგებ ზედაპირზე ვერც ამოვაღწიოო, თუმცა მაინც ამოყვინთა და შიშით თვალებგაფართოებულმა, ფრუტუნ-ფრუტუნით გასცურა ნავთის სუნით აქოთებულ, ჭუჭყიან წყალზე არეკლილი სანაპიროს ნათურების ზიგზაგში.

როცა გალუმპულმა ივანმა ხტუნვა-ხტუნვით აირბინა კიბე და იმ ადგილს მიუახლოვდა, სადაც წეღან ტანსაცმელი დაუტოვა წვეროსანს, აღმოჩნდა, რომ ორივე გამქრალიყო – ტანსაცმელიცა და წვეროსანიც. ტანსაცმლის გროვის ნაცვლად ახლა ზოლიანი ქვედა საცვალი, დახეული პერანგი, სანთელი, ხატი და ასანთის კოლოფი დახვდა. ივანი უსუსური გაბოროტებით დაემუქრა ვიღაცას და დანატოვრით შეიმოსა.

ამჯერად ორმა საკითხმა შეაწუხა: პირველი, გაქრა „მასსოლიტის“ წიგნაკი, რომელსაც მუდამ თან დაატარებდა და მეორეც, ამგვარი ჩაცმულობით მოსკოვში შეუფერხებლად ვერ გაივლიდა. ვის რაში ეკითხებოდა, ქვედა საცვალი ეცვა თუ შარვალი, მაგრამ რომ ახირებოდნენ და დაეკავებინათ?

ივანმა ქვედა საცვალს კოჭებზე შესაკრავი ღილები დააძრო, ეგებ საზაფხულო შარვალს დაემსგავსოსო, მერე ხატი, სანთელი და ასანთი ჩაბღუჯა და თავს შეუძახა:

– გრიბოედოვთან! ნამდვილად იქ იქნება!

ქალაქი უკვე საღამოსპირის ხიბლით ცხოვრობდა. მტვერში ჯაჭვების რაჩხარუჩხით მიგრუხუნებდნენ სატვირთო მანქანები, რომელთა ბაქანზე ახორხლილ ტომრებზე გაშხლართულიყვნენ ცისკენ მუცელაშვერილი კაცები. ფანჯრები ყურთამდე იყო ღია. ყოველ ფანჯარაში მეწამული აბაჟურიდან იფრქვეოდა შუქი და ამ ფანჯრებიდან, ყველა კარიდან, ყველა ეზოდან „ევგენი ონეგინის“ პოლონეზის ღრიალი მოისმოდა.

ივან ნიკოლაევიჩი არ შემცდარა: გამვლელები ყურადღებას აქცევდნენ და თვალს



53

თავი მეხუთე - ეს მოხდა გრიბოედოვში

აყოლებდნენ. ამიტომ გადაწყვიტა, პროსპექტებს მორიდებოდა და ჩიხებით ევლო, იქნებ იქ მაინც ნაკლებად მიეპყრო ადამიანთა ყურადღება, იქ მაინც არავინ ასდევნებოდა ფეხშიშველა კაცს და სული არ ამოეხადა ქვედა საცვალზე საუბრით, რომელსაც ჯიუტად არ სურდა, შარვალს დამსგავსებოდა.

ივანი ასეც მოიქცა და არბატის ჩიხების იდუმალ ლაბირინთს გაუყვა, კედელ-კედელ მიიპარებოდა, დამფრთხალი აკვირდებოდა არემარეს, წარამარა უკან იხედებოდა, ხანდახან სადარბაზოებს აფარებდა თავს და შუქნიშნებიან გასასვლელებსა თუ საელჩოთა დიდებულ ბჭეებს ერიდებოდა.

და ამ ტანჯვით აღვსილ გზაზე რატომღაც გამოუთქმელად აწამებდა ყოვლისმომცველი ორკესტრი, რომლის თანხლებით მრისხანე ბარიტონი ტატიანას სიყვარულს უმღეროდა.

თავი მეხუთე - ეს მოხდა გრიბოედოვში

ორსართულიანი, ძველებური, სპილოსძვლისფერი შენობა გაქუცული ბაღის ხეივანში იდგა და ქვაფენილიდან მოჩუქურთმებული თუჯის მოაჯირით იყო გამოყოფილი. შენობის წინ, მომცრო მოედანზე ასფალტი დაეგოთ. ზამთრობით აქ თოვლის ზვინი იდგა ხოლმე, ზაფხულობით კი ტილოს უზარმაზარ ქოლგებს ჩაამწკრივებდნენ და რესტორნის არაჩვეულებრივ ფილიალად აქცევდნენ.

შენობას „გრიბოედოვის სახლი“ ერქვა. ამბობდნენ, თითქოს ძველად, ამ ბინის მფლობელი მწერალ ალექსანდრ სერგეევიჩ გრიბოედოვის დეიდა ყოფილა. დანამდვილებით ვერ მოგახსენებთ, მართლა ასე იყო თუ არა, ჩვენ არც ის გვახსენდება, დეიდა ჰყოლოდეს მწერალს... მაგრამ შენობა მაინც ამგვარად შერაცხეს. მეტსაც გეტყვით, ერთი მოსკოველი ფლიდი იმასაც ამტკიცებდა, თითქოს მეორე სართულზე, სვეტებიან მრგვალ დარბაზში, მწერალი ტახტზე მისვენებულ დეიდას უკითხავდა პოემის ნაწყვეტებს. თუმცაღა, ეშმაკმა უწყის, იქნებ უკითხავდა კიდეც. ამას რა მნიშვნელობა აქვს!

უფრო მნიშვნელოვანი კი ის გახლდათ, რომ ამ შენობაში ამჟამად „მასსოლიტი“ იყო მოთავსებული, სწორედ ის „მასსოლიტი“, პატრიარქთა ტბორებზე გასეირნებამდე რომ ხელმძღვანელობდა სვედამწვარი მიხაილ ალექსანდროვიჩ ბერლიოზი.

„მასსოლიტის“ თანამშრომელთა წაბაძვით, შენობას „გრიბოედოვის სახლად“ აღარავინ იხსენიებდა. უბრალოდ ამბობდნენ – „გრიბოედოვი“. „გუშინ გრიბოედოვთან ვიყურყუტე ორ



54

თავი მეხუთე - ეს მოხდა გრიბოედოვში

საათს“, – „მერე?“ – „ერთი თვით იალტა გავჩარხე“, „ყოჩაღ!“ ანდა: „ბერლიოზთან წავიდეთ, დღეს ოთხიდან ხუთ საათამდე გრიბოედოვში აქვს მიღება... „ და ასე შემდეგ.

„მასსოლიტი“ იმგვარად მოერგო გრიბოედოვს, უკეთესს ვერც ინატრებდა კაცი. გრიბოედოვში შესული მოქალაქე, სურდა თუ არა, ჯერ სპორტული წრეების განცხადებებს გაეცნობოდა, მერე კი მეორე სართულზე ამავალი კიბით კედელზე ჩამწკრივებულ

„მასსოლიტის“ წევრთა ჯგუფურ და ინდივიდუალურ ფოტოსურათებსაც იხილავდა.

მეორე სართულზე ასული კი, პირველსავე ოთახის კარზე გაკრულ უზარმაზარ წარწერას მოჰკრავდა თვალს: „სათევზაო-სააგარაკო სექცია“ და ანკესზე წამოგებულ კარჩხანასაც დაინახავდა.

No 2 ოთახის კარზე ეწერა: „ერთთვიანი შემოქმედებითი მივლინებები. მიმართეთ ვ. მ. პოდლოჟნაიას“.

მომდევნო კარი სრულიად მოკლე, მაგრამ ასევე სრულიად გაუგებარი წარწერით აუბნევდა თავგზას: „პერელიგინო“. შემდეგ და შემდეგ კი გრიბოედოვის შემთხვევით სტუმარს, დეიდის ნასათუთარ მუხის კიბეზე გამოკრული წარწერებით აუჭრელდებოდა თვალი:

„ქაღალდის რიგში ჩაწერა პოკლევკინასთან“, „სალარო“, „იუმორისტთა პირადი ანგარიშები“...

მესამე ოთახთან გაჭიმულ რიგს რომ გაარღვევდა, მაშინვე თვალში მოხვდებოდა: „საბინაო საკითხი“. აქ მუდამ მილეთის ხალხი ირეოდა.

საბინაო საკითხის შემდეგ ერთი დიდებული პლაკატი მოუშხამავდა გუნებას. პლაკატზე კლდე ეხატა, ამ კლდის ქიმზე ფაფახიანი და თოფ-იარაღასხმული მხედარი მიაჭენებდა ცხენს, ქვევით, პალმებით დაბურულ აივანზე ქოჩორა ყმაწვილი იჯდა და ხელში მუდმივი კალამი ეჭირა. წარწერა: „სრულმოცულობიანი შემოქმედებითი შვებულებები ორი კვირიდან (მოთხრობა – ნოველა) ერთ წლამდე (რომანი, ტრილოგია). იალტა, სუუკ-სუ, ციხისძირი, მახინჯაური, ლენინგრადი (ზამთრის სასახლე)“. ამ კართანაც მუდამ გვარიანი რიგი იდგა. ასე ორმოცდაათ კაცამდე.

და ილაჯგაწყვეტილი მოქალაქე გრიბოედოვის სახლის თავნება მოსახვევებს, ასასვლელებსა და თავქვე დაშვებულ კიბეს მინებდებოდა – „მასსოლიტის სამმართველო“,



55

თავი მეხუთე - ეს მოხდა გრიბოედოვში

„სალაროები 2, 3, 4, 5“, „სარედაქციო კოლეგია“, „მასსოლიტის თავმჯდომარე“, „საბილიარდო“, „სხვადასხვა დამხმარე დაწესებულება“, ვიდრე იმ სვეტებიან დარბაზში არ ამოყოფდა თავს, სადაც დეიდა გენიალური დისშვილის კომედიით ტკბებოდა.

ჰოდა, გრიბოედოვის მოვლის შემდეგ, თუკი მართლა ბრიყვი არ იყო, მიხვდებოდა, რაოდენ უზრუნველად ცხოვრობდნენ რჩეულნი – „მასსოლიტის“ წევრები და შური გაუგლეჯდა გულს, იმავ წამს ცას დასწყევლიდა მწარედ, რომ დაბადებიდანვე არ დააყოლა ლიტერატურული ნიჭი, ურომლისოდაც, ცხადია, ყოვლად შეუძლებელი გახლდათ

„მასსოლიტის“ საწევრო წიგნაკის ხელში ჩაგდება. ამ ყავისფერი, ძვირფასი ტყავის სურნელის მფრქვევი, ოქროსსირმიანი განიერი წიგნაკისა, რომელსაც მთელი მოსკოვი შენატროდა.

შურს ვინ აღუვლენს ხოტბას? ამაზე საშინელი ხომ არაფერია ამქვეყნად, მაგრამ იმ უცხო კაცსაც უნდა გავუგოთ. ზედა სართულით ხომ არ მთავრდებოდა ყველაფერი. დიახ, უმთავრესი ჯერ კიდევ წინ ელოდა – გრიბოედოვის დეიდის სახლის პირველ სართულზე რესტორანი იყო მოთავსებული. რესტორანი და მერე როგორი! ტყუილად კი არ თვლიდნენ მოსკოვში საუკეთესოდ! არა იმიტომ, რომ ორი უზარმაზარი დარბაზი ეკავა და გუმბათოვანი ჭერი ფაფარაშლილი, იისფერი ცხენებით იყო მოხატული. არა იმიტომ, ყოველ მაგიდაზე ნათურა რომ იდგა და ქუჩიდან ვერაკაცი ვერ შემოაღწევდა. არა და არა. გრიბოედოვის რესტორნის მომარაგება მოსკოვის ნებისმიერი რესტორნისას სჯობდა და, რაც მთავარია, ეს მომარაგება ერთობ ხელმისაწვდომ, თითქმის იაფადაც კი გაიცემოდა.

ამიტომაც, რაღა გასაოცარია, თუკი ამ მართალი სტრიქონების ავტორი, ერთხელ, გრიბოედოვის თუჯის ჯებირთან, ასეთ საუბარს შეესწრო:

– დღეს სად ვახშმობ, ამბროსი?

– რას მეკითხები, ცხადია, აქ, ძვირფასო ფოკა! არჩიბალდ არჩიბალდოვიჩმა საიდუმლოდ მაცნობა, დღეს ულუფებად აქვთ ფარგა, ისეთია, თითებს ჩაიკვნეტ!

– გვარიანად კი მოეწყვე! – ოხვრით უთხრა გაძვალტყავებულმა, კისერწაგრძელებულმა და მოუვლელმა ფოკამ ლოყებღაჟღაჟა, წითელტუჩა და ოქროსკულულებიან ამბროსი- პოეტს.

– რა მოწყობაა? – ნათქვამი გაუბიაბრუა ამბროსიმ, – უბრალოდ, მინდა ადამიანურად



56

თავი მეხუთე - ეს მოხდა გრიბოედოვში

ვიცხოვრო. მეტყვი, ფარგა „კოლიზეუმშიც“ იშოვებაო, მაგრამ „კოლიზეუმში“ ერთი ულუფა ფარგა ოცდაათი მანეთი და თხუთმეტი კაპიკი ღირს, ჩვენთან კი – ხუთი მანეთი და ორმოცდაათი კაპიკი! ამას გარდა, „კოლიზეუმში“ გუშინდელ ფარგას მოგართმევენ, თან არც ის იცი, თეატრალური მოსახვევიდან შემოხეტებული უსაქმური როდის გამოგიქანებს

სიფათში ყურძნის მტევანს. არა, მე „კოლიზეუმის“ კატეგორიული წინააღმდეგი ვარ – მთელი ხეივნის გასაგონად ხორხოცებდა მუცელღმერთა ამბროსი, – ნურც მთხოვ, ფოკა! – არა, განა გთხოვ, – წამოიკნავლა ფოკამ, – სახლშიც შეიძლება ვახშმობა.

– უჰ, რაღა მიჭირს, – ისევ აროხროხდა ამბროსი, – წარმომიდგენია, რას ემსგავსება საერთო სამზარეულოში, ქვაბში მოთხიპნილი ფარგა! ჰა-ჰა-ჰა!... ორევუარ, ფოკა! – და ამბროსი ღიღინ-ღიღინით გაეშურა ტილოსქოლგებიანი აივნისაკენ, ეჰ-ჰე-ჰე!. . დიახ, იყო!. . რა კარგად ახსოვთ მოსკოვის მკვიდრთ სახელგანთქმული გრიბოედოვი! ეჰ, მოხარშული ულუფა ფარგა რა მოსატანია! ნუ დაწვრილმანდებით, ძვირფასო ამბროსი! ზუთხი? ზუთხი აღარ გახსენდებათ ვერცხლის ქვაბურებში, კიბოს კისრით და ახალი ხიზილალით გაწყობილი? ერბოკვერცხი და შამპინიონის პიურე ფინჯნებში? შაშვის სუკები აღარ გაგონდებათ? ქამა სოკო? მწყერი გენუურად? თუმანი და ათი შაური რომ ღირდა? ჯაზი! თავაზიანი მომსახურება! ივნისში, როცა მთელ ოჯახს აგარაკზე გაისტუმრებდით, თქვენ კი გადაუდებელი საქმეები ქალაქში გაკავებდათ – აივანზე, მაღლარი ვაზის ჩრდილში, ქათქათა სუფრაზე დასვენებული ოქროსფერი ლამბაქი და წვნიანი პრენტანიერი? გახსოვთ, ამბროსი? ან კი, რას გეკითხებით? ტუჩებზე გატყობთ, არაფერი დაგვიწყებიათ. სიგი და ფარგა რა სახსენებელია! აბა, გაიხსენეთ ლაინები, ჭოვილო, ჩიბუხა, ტყის ქათმები, მწყერი, ღალღები! ყელში აშიშხინებული „ნარზანი“? თუმცა საკმარისია, ყურადღება გაგვეფანტა, მკითხველო! აბა, მომყევით...

ღამის თერთმეტის ნახევარზე, სწორედ იმ საღამოს, როცა ბერლიოზმა პატრიარქთა ტბორებთან განუტევა სული, გრიბოედოვის მეორე სართულზე მხოლოდ ერთი ოთახიღა იყო განათებული და შიგ თორმეტი ლიტერატორი იტანჯებოდა, რომელნიც თათბირზე იყვნენ მოწვეულები და მიხაილ ალექსანდროვიჩს ელოდნენ.

ისინი „მასსოლიტის“ თავმჯდომარის ოთახის ორივე ფანჯრის რაფაზე, სკამებსა და მაგიდაზე ისხდნენ და მართლაც ტანჯავდათ სიცხე. ღია ფანჯრებიდან ნიავიც არ იძვროდა. მოსკოვი დღისით დაგროვილ ბუღსღა გამოსცემდა და ცხადი ხდებოდა, ვეღარც ღამე



57

თავი მეხუთე - ეს მოხდა გრიბოედოვში

მოიტანდა შველას. დეიდის სახლის სარდაფში მოთავსებული სამზარეულოდან ხახვის სუნი ამოდიოდა, ყველას წყურვილი კლავდა, ყველა ნერვიულობდა და გულს ასკდებოდა.

ბელეტრისტმა ბესკუდნიკოვმა – ჩუმმა, ხეირიანად ჩაცმულმა კაცმა, ყურადღებიანი და ანცი თვალები რომ ჰქონდა, საათი ამოიღო. ისარი თერთმეტისკენ მიცოცავდა, ბესკუდნიკოვმა თითი დაჰკრა ციფერბლატს, პოეტ დვუბრატსკის დაანახვა, რომელიც იქვე, მაგიდასთან იჯდა და მოწყენილობისგან რეზინისლანჩიან, ყვითელ ფეხსაცმელში ჩაჭედილ ფეხებს აქანავებდა.

– ჰო-ო, – ჩაიბუზღუნა დვუბრატსკიმ.

– ყმაწვილი ალბათ კლიაზმაზე შერჩა, – ბოხი ხმით უპასუხა ნასტასია ლუკინიშნა ნეპრემენოვამ, მოსკოველი ვაჭრის შვილმა, ახლა მწერლობისთვის რომ მიეყო ხელი და ბატალურ საზღვაო მოთხრობებს თხზავდა „შტურმან ჟორჟის“ ფსევდონიმით.

– რასა ბრძანებთ! – თამამად დაიწყო პოპულარული სკეტჩების ავტორმა ზაგრივოვმა, – აქ მოხარშვას მეც მერჩივნა აივანზე ჩაის დალევა. თათბირი ხომ ათზე უნდა დაწყებულიყო?

– ახლა ალბათ კარგია კლიაზმაზე, – დამსწრეები გააღიზიანა „შტურმანმა ჟორჟმა“. ლიტერატორთა სააგარაკო დასახლება პერელიგინო, კლიაზმაზე, ყველას აწუხებდა, – უკვე

ბულბულები გალობენ. რატომღაც ქალაქგარეთ უკეთ ვმუშაობ ხოლმე, განსაკუთრებით გაზაფხულზე.

– მეორე წელია ფული მოგროვილი მაქვს, მინდა ბაზედოვის დაავადებით დასნეულებული ცოლი გავგზავნო მაგ სამოთხეში, მაგრამ ვერაფერი გავახერხე, – მწარე გაბოროტებით ჩაილაპარაკა ნოველისტმა იერონიმ პოპრიხინმა.

– ბედი უნდა ყველაფერს, – დაიროხროხა რაფაზე ჩამომჯდარმა კრიტიკოსმა აბაბკოვმა.

„შტურმან ჟორჟს“ თვალები წამოენთო და თავი მოიკატუნა:

– ნუ გშურთ, ამხანაგებო, პერელიგინოში სულ ოცდაოთხი სააგარაკო შენობაა, კიდევ შვიდს აშენებენ, ჩვენ კი „მასსოლიტში“ სამი ათასი ვართ.

– სამი ათას თერთმეტი, – შეუსწორა ვიღაცამ.

– აი, ხომ ხედავთ, – განაგრძო შტურმანმა, – რას იზამ? ბუნებრივია, დასასვენებლად



58

თავი მეხუთე - ეს მოხდა გრიბოედოვში

ყველაზე ნიჭიერებს უშვებენ...

– თუ სავარძლიანებს? – ტყვიასავით ახალა სცენარისტმა გლუხარევმა.

– ლავროვიჩი ექვსოთახიან ბინაში მარტოა გამოჭიმული, – წამოიყვირა დენისკინმა, – სასადილოშიც მუხაა აკრული!

– ახლა ეგ რა სალაპარაკოა? – ჩაიბუბუნა აბაბკოვმა, – უკვე თორმეტის ნახევარია.

აყაყანდნენ, იძულებული გახდნენ იმ საძაგელ პერელიგინოში დაერეკათ, ბერლიოზის ნაცვლად ლავროვიჩთან მოხვდნენ, შეიტყვეს, ლავროვიჩი მდინარეზე წასულიყო სასეირნოდ და მთლად წაუხდათ გუნება. შემდეგ წყობილსიტყვაობის კომისიაში დარეკეს და ვერც იქ მიაკვლიეს ვერავის.

– დაერეკა მაინც! – ერთხმად იყვირეს დენისკინმა, გლუხარევმა და კვანტმა.

ოჰ, რა ტყუილად ცხარობდნენ: მიხაილ ალექსანდროვიჩი ვეღარსად დარეკავდა. გრიბოედოვიდან კარგა მოშორებით, ათასსანთლიანი ნათურებით განათებულ უზარმაზარ დარბაზში, თუთიის სამ მაგიდაზე ეწყო ის, რასაც ამ ცოტა ხნის წინ მიხაილ ალექსანდროვიჩ ბერლიოზი ერქვა.

პირველზე – მკლავგადატეხილი, გულისფიცარჩამტვრეული, შიშველი და სისხლშემხმარი სხეული იდო, მეორეზე – კბილებჩაცვენილი თავი, რომელსაც თვალები ჩაღამებოდა და ეს მკვეთრი შუქი აღარ აღიზიანებდა, ხოლო მესამეზე – გახეშეშებული ტანსაცმლის გროვა.

თავმოკვეთილთან იდგნენ: სასამართლო მედიცინის პროფესორი, პათოლოგანატომი, პროზექტორი, გამომძიებელი და ავადმყოფი ცოლის საწოლიდან ტელეფონის ზარით წამოგდებული, მიხაილ ალექსანდროვიჩის თანაშემწე – ლიტერატორი ჟელდიბინი.

ჟელდიბინთან მანქანა გაგზავნეს და გამომძიებლის თანხლებით, უპირველესად, მოკლულის ბინაში მიიყვანეს (შუაღამე იქნებოდა), ქაღალდები დალუქეს და მხოლოდ ამის შემდეგ დაბრუნდნენ მორგში.

და ახლა, ცხედართან მდგარი ხალხი თათბირობდა, როგორ აჯობებდა, მოკვეთილი თავი კისერზე მიეკერებინათ თუ ნიკაპამდე შავი სუდარა გადაეფარებინათ და ისე



59

თავი მეხუთე - ეს მოხდა გრიბოედოვში

დაესვენებინათ გრიბოედოვის დარბაზში.

დიახ, მიხაილ ალექსანდროვიჩი ვეღარსად დარეკავდა და სულ ტყუილად შფოთავდნენ და ცხარობდნენ დენისკინი, გლუხარევი, კვანტი და ბესკუდნიკოვი. ზუსტად შუაღამისას თორმეტმა ლიტერატორმა ზედა სართული დატოვა და რესტორანში ჩავიდნენ. იქ კიდევ ერთხელ შეუკურთხეს მიხაილ ალექსანდროვიჩს: ცხადია, აივანზე ყველა მაგიდა დაკავებული იყო და იძულებული გახდნენ, ამ ლამაზ, მაგრამ ჩახუთულ დარბაზში ევახშმათ.

ზუსტად შუაღამისას პირველ დარბაზში რაღაცამ დაიგრუხუნა, აჟღრიალდა, ათრთოლდა და იმავ წამს მამაკაცის წიკვინა ხმაც გამწარებული აჰყვა მუსიკას: „ალილუია!“ – გრიბოედოვის სახელოვანმა ჯაზმა დაკვრა დაიწყო. გაოფლილ სახეებს შუქი მოეფინა, თითქოს აჭიხვინდნენ ჭერზე მიხატული ცხენები, ნათურებშიც იმატა შუქმა და მოულოდნელად, ჯაჭვიდან აწყვეტილივით აცეკვდა მთელი დარბაზი, შემდეგ აივანიც აჰყვა.

გლუხარევი პოეტ თამარა პოლუმესიაცთან ირწეოდა, ცეკვავდა კვანტი, რომანისტი ჟუკოპოვი ვიღაც ყვითელკაბიან კინომსახიობ ქალს ჩახვეოდა. ცეკვავდნენ: დრაგუნსკი, ჩერდაკჩი, ჩია დენისკინი და გოლიათი შტურმანი ჟორჟი, თვალწარმტაცი არქიტექტორი სემეიკინა-გალი და თეთრი რაგოჟისშარვლიანი უცნობი. ცეკვავდნენ შინაურები და გარეულები, მოსკოველები და ჩამოსულები, კრონშტატდელი მწერალი იოჰანი, როსტოველი რეჟისორი ვიტია კუფტიკი, მთელ ლოყაზე იისფერი სირსველი რომ ჰქონდა მოდებული. ცეკვავდნენ „მასსოლიტის“ ქვეგანყოფილებების მოწინავე წარმომადგენლები, ე. ი. პავიანოვი, ბოგოხულსკი, სლადკი, შპიჩკინი და ადელფინა ბუზდიაკი. ცეკვავდნენ გაურკვეველი პროფესიის ბოქსზე თმაშეკრეჭილი, ღიპიანი ახალგაზრდები, პირში ხახვის ფოჩგაჩრილი ვიღაც ბერიკაციც აცუნდრუკდა და სისხლნაკლულობით გათანგული, აბრეშუმის წითელკაბიანი გადაბერებული ქალი ააცეკვა.

გახვითქული ოფიციანტები ლუდის დაცვარულ კათხებს მოარბენინებდნენ და ხმაჩახლეჩილები, ზიზღით გაჰყვიროდნენ: „მაპატიეთ, მოქალაქევ!“. სადღაც ვიღაც მბრძანებლობდა: „ერთი ყარსული!“, „ორი ზუბრიკი!“

წიკვინა ხმა კი აღარ მღეროდა, გაჰკიოდა: „ალილუია!“ დასაკრავი ოქროს თეფშების ზრიალი სამზარეულოში ჩაცურებული სინების რაჩხუნს ფარავდა. ერთი სიტყვით, ირგვლივ ჯოჯოხეთი ტრიალებდა.

არც მოჩვენება დაჰკლებია ამ ჯოჯოხეთს! შუაღამისას აივანზე წვერწამახული, შავთვალა,



60

თავი მეხუთე - ეს მოხდა გრიბოედოვში

ფრაკიანი ლამაზი ყმაწვილი გადმოდგა და მეფური მზერა მოავლო თავის სამფლობელოს. რას არ ჰყვებიან მისტიკოსები, თითქოს მას ჟამსა შინა, ფრაკი არ ემოსა ამ ყმაწვილს, მაშინ წელზე შემორტყმული ტყავის ფართო ქამრიდან რევოლვერის ტარები მოუჩანდა, ყორნისფერ კულულებზე წითელი აბრეშუმი ჰქონდა გაკრული და კარიბის ზღვაში დაცურავდა შავდროშიანი, ორანძიანი ხომალდით.

მაგრამ არა, არა! ცრუობენ მაცდური მისტიკოსები, კარიბის ზღვა არ არსებობს ამქვეყნად, არც თავზე ხელაღებული მეკობრეები დაცურავდნენ იქ ოდესმე, არც კორნეტი მისდევდათ უკან და არც ზარბაზნის კვამლი ეფინებოდა ტალღებს. არაფერი არ არსებობს და არც არსებულა! არის მხოლოდ ეს ჩამომხმარი ცაცხვი, არის თუჯის ჯებირი და მის მიღმა ხეივანი... და ლღვება ყინული თასებში, მეზობელი მაგიდიდან ვიღაცის ჩასისხლიანებული, კამეჩივით თვალები მოგჩერებია და გეშინია, გეშინია... „ო, დიდებულო ღმერთებო, საწამლავი მომეცით, საწამლავი! . . „

მოულოდნელად მაგიდებს ფარფატით გადაუარა სიტყვამ: „ბერლიოზი!“, უეცრად ჯაზი დადუმდა და წამოიშალა, თითქოს ვიღაცამ მუშტი დაუბრახუნაო. „რა? რაო, რაო, რაო?!“ –

„ბერლიოზი!!!“ – ადგილიდან წამოხტნენ, აკივლდნენ.

დიახ, მიხაილ ალექსანდროვიჩის დაღუპვის ცნობამ სიმწრის ტალღა ააზვირთა. ვიღაც დარბოდა, ყვიროდა, ახლავე, აქვე, ადგილიდან ფეხის მოუცვლელად, აუცილებლად შევადგინოთ კოლექტიური დეპეშა და სასწრაფოდ გავგზავნოთო.

რომელი დეპეშა, ვიკითხავთ ჩვენ, და ვის? რაღა საჭიროა? ან ვის უნდა გაუგზავნონ? რად სჭირდება დეპეშა იმას, ვისი გაჭეჭყილი კეფაც პროზექტორის რეზინისხელთათმნიან ხელებს უპყრია და ვის კისერსაც ამ წუთებში გაღუნული ნემსით ჩხვლეტს პროფესორი? დაიღუპა და აღარც დეპეშები ენაღვლება. ყოველივე დასრულდა, ჰოდა, ტყუილად ნუღა გადავტვირთავთ ფოსტას.

დიახ, დაიღუპა, დაიღუპა... მაგრამ ჩვენ ხომ ჯერ ცოცხლები ვართ!

დიახ, აზვირთდა უბედურების ტალღა, ერთხანს იბობოქრა, იმძვინვარა, შემდეგ ნელ- ნელა ჩაცხრა, ვიღაც უკვე მიუბრუნდა თავის მაგიდას და ჯერ ჩუმ-ჩუმად, შემდეგ კი შეუფარველად გადაკრა არაყი, საჭმელიც მიაყოლა. მართლაცდა, ხომ არ გადავყრით ქათმის კატლეტ დე-ვოლიაის? რას წავადგებით მიხაილ ალექსანდროვიჩს ჩვენი შიმშილით? ჩვენ ხომ



61

თავი მეხუთე - ეს მოხდა გრიბოედოვში

ჯერ ცოცხლები ვართ!

ცხადია, როიალი დახურეს, ჯაზი აიშალა და კიდევ რამდენიმე ჟურნალისტი გაიქცა რედაქციაში ნეკროლოგის დასაწერად. გაირკვა, რომ ჟელდიბინი დაბრუნებულიყო მორგიდან, ახლა მეორე სართულზე, გარდაცვლილის კაბინეტში იმყოფებოდა და იმავ წამს ხმაც დაირხა, ჟელდიბინი შეცვლის ბერლიოზსო. ჟელდიბინმა სამმართველოს თორმეტივე წევრი იხმო რესტორნიდან და ამ სახელდახელო თათბირზე განიხილეს გრიბოედოვის სვეტებიანი დარბაზის მოწყობის, მორგიდან ნეშტის გადმოსვენებისა თუ სახალხო პანაშვიდის საკითხები. მოკლედ, ყველაფერი, რაც ამ სამწუხარო მოვლენას ეხებოდა.

რესტორანმა კი თავისი ჩვეულებრივი, ღამეული ცხოვრება განაგრძო და ასე გასტანდა დაკეტვამდე, ე. ი. დილის ოთხ საათამდე, კიდევ ერთი უცნაურობა რომ არ მომხდარიყო, რომელიც ყოველგვარ ზღვარს სცილდებოდა და ბერლიოზის დაღუპვაზე მეტად შეაძრწუნა რესტორნის სტუმრები.

უპირველესად გრიბოედოვის კარიბჭესთან მოდარაჯე მეეტლეები შეშფოთდნენ. გარკვევით გაისმა ერთ-ერთის ყვირილი:

– ოჰო! ერთი ამას დამიხედეთ!

წამოძახილის კვალად მოაჯირთან ალი გაკრთა და აივნისაკენ გამოეშურა. მაგიდასთან მსხდომნი წამოცვივდნენ, სიბნელეს დააკვირდნენ და გაარჩიეს, რომ ალთან ერთად აივნისაკენ მოჩვენებაც მოიწევდა. ლანდი კარადას მიუახლოვდა და მწერლები სკამებს მიეყინნენ, ჩანგლებზე წამოცმული ლუკმა ხელში შეაცივდათ, თვალები გადმოეკარკლათ. ეზოში მოსაწევად გასულმა შვეიცარმა პაპიროსი ფეხით გასრისა, მოჩვენებისათვის გზის გადაღობვა დააპირა, მაგრამ რატომღაც გადაიფიქრა, შედგა და სულელურად გაიკრიჭა.

მოჩვენებამ კი კარადის ნიშში გამოიარა, შეუჩერებლად შემოვიდა აივანზე და უეცრად ყველამ ცხადლივ გაარჩია, რომ მოჩვენება კი არა, ივან ნიკოლაევიჩ უსახლკარო მოდიოდა, ცნობილი პოეტი.

ფეხშიშველა იყო, თეთრ, დაკონკილ პერანგზე ინგლისური სარჭით მიემაგრებინა უცნობი წმინდანის ხატი და შარვლის ნაცვლად ზოლიანი ქვედა საცვალი ეცვა. ხელთ ანთებული, საქორწინო სანთელი ეპყრა. მარჯვენა ლოყიდან სისხლი მოწვეთავდა – და აივანზე სამარისებურმა მდუმარებამ დაისადგურა. ლუდი მოწანწკარებდა გადაფერდებული



62

თავი მეხუთე - ეს მოხდა გრიბოედოვში

კათხებიდან.

პოეტმა სანთელი ზეაღმართა და იყვირა:

– სალამი, ძმებო! – შემდეგ უახლოესი მაგიდის ქვეშ შეიხედა და დანაღვლიანდა, – არც აქ არის, არც აქ!

ორად ორი ხმა გაისმა, ბარიტონმა უმოწყალოდ მოჭრა:

– მზადაა! თეთრი ცხელება აქვს! მეორემ (ქალის ხმა იყო) შიშით იკითხა: – მილიციამ როგორ არ დააკავა ქუჩაში?

ივან ნიკოლაევიჩმა შეკითხვას ყური მოჰკრა და უპასუხა:

– ორჯერ მიპირებდნენ დაკავებას, სკატერტნაიასა და ბრონნაიაზე, ღობეზე გადავძვერი და ლოყაც გავიგლიჯე! – ივან ნიკოლაევიჩმა სანთელი ისევ აღმართა და იყვირა, – ძმანო, ლიტერატორნო (ხრინწიანი ხმა გაცხოველდა და გაძლიერდა)! ყველამ მისმინეთ! გამოჩნდა! სასწრაფოდ დააკავეთ, თორემ აუწერელ უბედურებას დაატრიალებს!

– რა? რაო? რა თქვა? ვინ გამოჩნდა? – იკითხეს ყოველი მხრიდან.

– კონსულტანტი! – უპასუხა ივანმა, – იმ კონსულტანტმა ახლა მიშა ბერლიოზი მოკლა პატრიარქებზე.

შუა დარბაზიდან ხალხი აივანს მოაწყდა და ივანის ალს შემოეხვია.

– უკაცრავად, უკაცრავად, ეგებ ზუსტად აგვიხსნათ, – ივან ნიკოლაევიჩის ყურთან გახმიანდა ჩუმი, თავაზიანი ხმა, – გვითხარით, როგორ მოკლა? ვინ იყო?

– უცხოელი კონსულტანტი, პროფესორი და ჯაშუში! – მიმოიხედა ივანმა.

– რა გვარისაა? – ჩურჩულით ჰკითხეს.

– საქმეც ეგაა! – ნაღვლიანად იყვირა ივანმა, – გვარი რომ ვიცოდე... ბარათზე ვერ გავარჩიე. მხოლოდ პირველი ასო მახსოვს „ვ“. გვარი ვ-ზე იწყება! რა გვარებია ვ-ზე? – თავის თავს დაეკითხა ივანი, შუბლზე იტაცა ხელი და უეცრად ალუღლუღდა, – ვე, ვე, ვვ, ვე... ვა, ვა, ვაშნერი? ვაგნერი? ვაინერი? ვეგნერი? ვინტერი? – დაძაბულობისაგან თმა ყალყზე დაუდგა.



63

თავი მეხუთე - ეს მოხდა გრიბოედოვში

– ვულფი! – საბრალოდ მიაშველა ვიღაც ქალმა.

ივანი გაბრაზდა.

– უტვინო! – გალანძღა და თვალით მოიძია წამომძახებელი, – ვულფი რა შუაშია? ახლა ვულფს დააბრალეთ ყველაფერი! ვო... ვო... არა! ასე ვერ გავიხსენებ! იცით, რას გირჩევთ, მოქალაქენო... პოლიციაში დარეკეთ, ხუთი მოტოციკლი გამოგზავნონ პროფესორის დასაჭერად, ტყვიამფრქვევებიც წამოიღონ. ისიც უთხარით, რომ თან ორი კაცი ახლავს: ერთი მაღალი, კუბოკრული... პენსნე გაბზარული აქვს... და შავი, მსუქანი კატა. მე კი მანამდე გრიბოედოვს გავჩხრეკ... აქ უნდა იყოს, დარწმუნებული ვარ!

აღელვებულმა ივანმა იქ მყოფნი გასწი-გამოსწია, სანთელს წარამარა იქნევდა, ცვილს ხალხს ასხამდა და მაგიდების ქვეშ იჭყიტებოდა. უეცრად გაისმა: „ექიმი!“ – და ვიღაცის ალერსიანი, გაფიჟვინებული, გაპარსული და რქისჩარჩონიანი სახე ივანის თვალწინ შეირხა.

– ამხანაგო უსახლკარო, – ჩურჩულით უთხრა მან, – დამშვიდდით, თქვენ აგაღელვათ ყველასათვის ძვირფასი მიხაილ ალექსანდროვიჩის... არა, უბრალოდ, მიშა ბერლიოზის სიკვდილმა. ეს ყველას კარგად გვესმის. ახლა თქვენ სიმშვიდე გჭირდებათ. ამხანაგები ლოგინთან მიგაცილებენ და დაისვენებთ...

– გესმით, თუ არა, – სიტყვა შეაწყვეტინა კბილებდაკრეჭილმა ივანმა, – პროფესორი უნდა დავაკავოთ? რა დროს ძილია! კრეტინო!

– ამხანაგო უსახლკაროვ, შემიწყალეთ, – იმ კაცს სახე შეეფაკლა, უკან დაიხია და მწარედ ინანა, სხვის საქმეში რომ ჩაერია.

– არა, ვის ვის და შენ კი არ შეგიწყალებ, – ზიზღით უთხრა ივან ნიკოლაევიჩმა.

ტუჩები კრუნჩხვით მოექცა, სანთელი სასწრაფოდ გადაიტანა მარცხენა ხელში, მარჯვენა კი მოიქნია და ყურის ძირში ლეწა არამკითხეს.

მხოლოდ ახლა მიხვდნენ, გაეკავებინათ – და გააკავეს. სანთელი ჩაქრა და არამკითხეს სახიდან ჩამოვარდნილი სათვალე იატაკს მიესრისა. ივანმა შემზარავი საბრძოლო ყიჟინა დასცა, სამწუხაროდ, ყვირილი ხეივანსაც მისწვდა. მაგიდიდან გადმოცვენილი თეფშები აზრიალდა, ქალები აკივლდნენ.



64

თავი მეხუთე - ეს მოხდა გრიბოედოვში

ვიდრე ოფიციანტები პირსახოცებით კოჭავდნენ ივანს, გასახდელში მეკობრეთა წინამძღოლსა და შვეიცარს შორის ასეთი საუბარი გაიმართა:

– ხომ დაინახე, საცვლების ამარა რომ იყო? – ცივად ჰკითხა მეკობრემ.

– დავინახე, არჩიბალდ არჩიბალდოვიჩ, – უპასუხა დამფრთხალმა შვეიცარმა, – მაგრამ,

როგორ არ შემეშვა, „მასსოლიტის“ წევრია!

– ხომ დაინახე საცვლების ამარა რომ იყო? – გაიმეორა ყაჩაღმა.

– შემიბრალეთ, არჩიბალდ არჩიბალდოვიჩ, – გაწითლდა შვეიცარი, – ახლა რაღა ეშველება?

მეც მესმის, აივანზე ქალები სხედან...

– რა შუაშია ქალები? ქალებს ფეხზე ჰკიდიათ, – უთხრა ყაჩაღმა და თვალებით გაბურღა, – აი, მილიციას კი სულაც არა ჰკიდია ფეხზე! შენც, თუ შვეიცარი ხარ, უნდა იცოდე, ასეთი კაცის დანახვისთანავე სასტვენს უნდა ჩაჰბერო, გესმის?

დაფეთებულ შვეიცარს აივნიდან ქოთქოთი, ჭურჭლის მსხვრევის ხმა და ქალების კივილი ესმოდა.

– თუ იცი, რისი ღირსი ხარ? – ჰკითხა მეკობრემ.

შვეიცარს სახეზე მიტკლისფერი დაედო და თვალები ჩაუქრა. მოეჩვენა, შუაზე გაყოფილ, შავ თმაზე ალისფერი აბრეშუმი აყაშყაშდა, ანაზდად გაქრა ფრაკი და ტყავის ქამრიდან რევოლვერის ტარი ამოიჩარა. თავად ფორ-მარსა-რეიზე ეკიდა ჩამოხრჩობილი. თავისი თვალით დაინახა საკუთარი გადმოგდებული ენა, მკერდზე უსიცოცხლოდ ჩამოვარდნილი თავი და ქიმს იქიდან ტალღების დგაფუნიც შემოესმა. შვეიცარს მუხლი მოეკვეთა. მაგრამ მეკობრემ შეიბრალა და მზერაში ცეცხლი ჩაიქრო.

– მიფრთხილდი, ნიკოლაი! უკანასკნელად გაფრთხილებ. შენნაირ შვეიცარს რა თავში ვიხლი. თუ არ შეგიძლია, ეკლესიაში მოეწყვე დარაჯად, – ესა თქვა და სხარტად, ზუსტად და გასაგებად ბრძანა, – ბუფეტიდან პანტელეიმონი მოიყვანე. მილიციელიც. ოქმი. მანქანა. ფსიქიატრიულში, – შემდეგ დასძინა, – დაუსტვინე!



65

თავი მეხუთე - ეს მოხდა გრიბოედოვში

თხუთმეტიოდე წუთის შემდეგ, რესტორნის ბაღში გამზირალი სახლის ფანჯრებს მომწყდარმა და ხეივანში მოქუჩებულმა უსაქმურებმა დაინახეს, როგორ გამოჰყავდათ გრიბოედოვის კარიბჭიდან პანტელეიმონს, შვეიცარს, მილიციელს, ოფიციანტს და პოეტ რიუხინს თოჯინასავით გაკოჭილი ახალგაზრდა კაცი, რომელიც ცრემლად იღვრებოდა, რატომღაც რიუხინს აფურთხებდა და მწარედ გაჰყვიროდა:

– უნამუსო!

სატვირთო მანქანის მძღოლი, სახეგაბოროტებული კაცი, ძრავას ათუხთუხებდა. იქვე, ვიღაც მეეტლე ცხენს ლილისფერ მათრახს უტყლაშუნებდა და გაჰყვიროდა:

– აბა, ცხენები! ადრე მე დამყავდა საგიჟეთში!

ირგვლივ ბრბო ზუზუნებდა, უჩვეულო მოვლენაზე ჭორაობდა. ერთი სიტყვით, საზიზღარი, ამაზრზენი, ღორული აურზაური ატყდა და ყველაფერს მხოლოდ მაშინ მოეღო ბოლო, როცა სატვირთო მანქანამ გრიბოედოვის ჭიშკარს მოაცილა უბედური ივან ნიკოლაევიჩი, მილიციელი, პანტელეიმონი და რიუხინი.



66

თავი მეექვსე - შიზოფრენია, როგორც უწინასწარმეტყველეს

თავი მეექვსე - შიზოფრენია, როგორც უწინასწარმეტყველეს

ღამის ორის ნახევარი იქნებოდა, როცა ამ ცოტა ხნის წინ მოსკოვის გარეუბანში, მდინარის პირას აშენებული სახელგანთქმული ფსიქიატრიული კლინიკის მისაღებ ოთახში წვერცანცარა და თეთრხალათიანი კაცი შევიდა. სამი სანიტარი თვალს არ აშორებდა დივანზე წამოყინჩულ ივან ნიკოლაევიჩს. მის გვერდით, იმავე დივანზე, პირსახოცები ეყარა გროვად. ივან ნიკოლაევიჩისთვის უკვე შეეხსნათ ხელ-ფეხი.

რიუხინმა შემოსულს მოჰკრა თვალი, გადაფითრდა, ჩაახველა და მორიდებით მიესალმა.

– გამარჯობა, ექიმო!

ექიმმა რიუხინს თავი დაუკრა, მაგრამ მისალმებისას ზედაც არ შეუხედავს – ივან ნიკოლაევიჩს აკვირდებოდა.

ის კი გაბოროტებული და წარბშეკრული იჯდა. ექიმის შემოსვლისას არც შერხეულა.

– ექიმო, – რატომღაც ჩურჩულით დაიწყო რიუხინმა და შიშით გახედა ივან ნიკოლაევიჩს, –

ეს გახლავთ ცნობილი პოეტი ივან უსახლკარო... იცით... გვეშინია, თეთრი ცხელება ხომ არ...

– ბევრს სვამდა? – კბილებში გამოსცრა ექიმმა.

– სვამდა, მაგრამ არც იმდენს...

– ტარაკნებს, ვირთხებს ან მაწანწალა ძაღლებს ხომ არ დასდევდა?

– არა, – შეკრთა რიუხინი, – გუშინ ვნახე, ამ დილასაც. სრულიად ჯანმრთელი იყო. – საცვალი რატომ აცვია? ლოგინიდან ააყენეთ?

– რესტორანში მოვიდა ასე...

– აჰა, აჰა... – ესიამოვნა ექიმს, – ჭრილობა? ეჩხუბა ვინმეს?



67

თავი მეექვსე - შიზოფრენია, როგორც უწინასწარმეტყველეს

– ღობიდან ჩამოვარდა, მერე რესტორანშიც გაარტყა ერთს... და სხვებსაც...

– ასე, ასე, ასე... – თქვა ექიმმა, ივანისკენ შებრუნდა და დასძინა, – გამარჯობა! – გაგიმარჯოს, მავნებელო! – ბოროტად შეუღრინა ივანმა.

რიუხინმა დაირცხვინა და თვალი ვეღარ გაუსწორა თავაზიან ექიმს. მას კი არც სწყენია. ჩვეული, სხარტი მოძრაობით მოიხსნა სათვალე, ხალათის კალთა აიკეცა, შარვლის უკანა ჯიბეში ჩაიჩურთა და ივანს ჰკითხა:

– რამდენი წლის ხართ?

– ეშმაკსაც წაუღიხართ ყველა! – უხეშად უყვირა ივანმა და პირი იბრუნა.

– რატომ ბრაზობთ? გაწყენინათ ვინმემ?

– ოცდასამის, – აღელდა ივანი, – იცოდეთ, ყველას გიჩივლებთ, შენ კი განსაკუთრებით, შე დამპალო! – მიმართა რიუხინს.

– რატომ გვიჩივლებთ?

– საღ-სალამათი კაცი შემიპყრეს და ძალით მომათრიეს საგიჟეთში! – განრისხდა ივანი.

რიუხინი ივანს დააკვირდა და გააჟრჟოლა: სიგიჟის არაფერი ეტყობოდა. ამღვრეული თვალებიც დასწმენდოდა.

„ღმერთო! – შეძრწუნდა რიუხინი, – მართლა ნორმალურია, რა საშინელებაა! აქ რატომ მოვათრიეთ? ნორმალურია, ნორმალური, მხოლოდ სიფათი აქვს გაკაწრული...“

– თქვენ საგიჟეთში კი არა, კლინიკაში იმყოფებით, – მშვიდად განუმარტა ექიმმა და მბზინავფეხებიან თეთრ სკამზე ჩამოჯდა, – თუ საჭიროდ არ ჩავთვლით, აქ არავინ გაგაჩერებთ...

ივან ნიკოლაევიჩმა ეჭვით გახედა, მაგრამ მაინც ჩაიბურდღუნა:

– მადლობა ღმერთს, ამდენ იდიოტში ძლივს ერთი ნორმალური კაცი გამოჩნდა. თუმცა ყველაზე დიდი ლენჩი და იდიოტი ეს უნიჭო საშკაა!



68

თავი მეექვსე - შიზოფრენია, როგორც უწინასწარმეტყველეს

– ეს უნიჭო საშკა ვიღაა? – დაინტერესდა ექიმი.

– აი ეს, რიუხინი! – უპასუხა ივანმა და ტურტლიანი თითი პოეტისაკენ გაიშვირა. რიუხინი სიმწრით აილეწა.

„მადლობის მაგიერია! – მწარედ ინანა მან, – მართლა უსინდისო ყოფილა!“

– ტიპური კულაკია, – ივან ნიკოლაევიჩმა რატომღაც აქ დააპირა რიუხინის გამოაშკარავება, – თანაც ისეთი კულაკი, გულდაგულ რომ არის ამოფარებული პროლეტარიატის ნიღაბს. ერთი შეხედეთ, როგორ ჩამოსტირის ცხვირ-პირი და მერე მაგისი სამაისოდ დაწერილი ლექსები წაიკითხეთ! ჰა-ჰა-ჰა... „იფრიალეთ! გაიშალეთ!“ ნეტა მაგის გულში ჩაგახედათ... გაოცდებით! – და ივან ნიკოლაევიჩმა ავად ჩაიხითხითა.

რიუხინს სუნთქვა შეეკრა, წამოწითლდა და ახლა მხოლოდ იმასღა ფიქრობდა, რომ მკერდში გველი მოეთბო და დასახმარებლად უბოროტესი მტრისთვის გაეწოდებინა ხელი. სამწუხაროდ, ვერც ვერაფერს იღონებდა: სულით ავადმყოფს ხომ არ აუტეხდა ჩხუბს?

ექიმმა გულისყურით მოუსმინა უსახლკაროს და ჰკითხა:

– აქ რატომ მოგიყვანეს?

– ეშმაკმა იცის ამ იდიოტების თავი! ხელი მტაცეს, რაღაც პაჭა-პუჭებით გამკოჭეს, სატვირთო მანქანაზე შემაგდეს და აქ მომათრიეს.

– იქნებ ამიხსნათ, რესტორანში საცვლების ამარა რატომ მიბრძანდით?

– რა ძნელი ასახსნელი ეგაა? – უპასუხა ივანმა, – მდინარეში ვბანაობდი, ტანსაცმელი ამწაპნეს, სამაგიეროდ კი ეს საძაგლობა დამიტოვეს. რა მექნა, ტიტველი ხომ ვერ წამოვიდოდი? რაც ხელში მომხვდა, ის ჩავიცვი, გრიბოედოვში მეჩქარებოდა.

გაოცებულმა ექიმმა რიუხინს შეხედა, მან კი მოღუშულმა უთხრა:

– რესტორანს ჰქვია ასე.

– აჰა, – თქვა ექიმმა, – რატომ ჩქარობდით? ვინმესთან შეხვედრა გქონდათ დათქმული? – კონსულტანტს ვიჭერ, – უპასუხა ივანმა და შეშფოთებულმა მიმოიხედა.



69

თავი მეექვსე - შიზოფრენია, როგორც უწინასწარმეტყველეს

– ვინ კონსულტანტს?

– ბერლიოზს იცნობთ? – მრავალმნიშვნელოვნად ჰკითხა ივანმა.

– იმ... კომპოზიტორს?

ივანი გაბრაზდა.

– ვინ კომპოზიტორს? ჰო, დიახ, დიახ! კომპოზიტორი მიშა ბერლიოზის მოგვარეა. რიუხინს ხმის ამოღება არ სურდა, მაგრამ იძულებული იყო, განემარტა:

– „მასსოლიტის“ თავმჯდომარე ბერლიოზი დღეს საღამოს, პატრიარქთა ტბორებთან ტრამვაიმ გაიტანა.

– ტყუილებს ჩმახავ! – შეუტია ივანმა, – შენ რა იცი, იქ მე ვიყავი. ძალით შეაგდო ტრამვაის ქვეშ.

– ხელი ჰკრა?

– „ხელი ჰკრა!“ – ამ გაუგებრობამ მთლად გააგიჟა ივანი, – ეგ ისეთი ტიპია, ხელის კვრაც არ სჭირდება, ისეთ ამბებს ატრიალებს, გაგიჟდები! წინასწარ იცოდა, რომ ბერლიოზს ტრამვაი გაიტანდა.

– თქვენ გარდა სხვებმაც ნახეს ეგ კონსულტანტი?

– უბედურებაც ეგ არის, რომ მხოლოდ მე და ბერლიოზი ვიყავით.

– ასე. მკვლელის დასაკავებლად რა ზომები მიიღეთ?- ექიმი შებრუნდა და მოშორებით, მაგიდასთან მჯდარ თეთრხალათიან ქალს შეხედა, – მან უჯრიდან ფურცელი ამოიღო და რაღაცის წერა დაიწყო.

– სამზარეულოში სანთელს მივაგენი...

– ამას? – ჰკითხა ექიმმა და მაგიდაზე ხატთან დაგდებულ გატეხილ სანთელზე მიუთითა. – სწორედ მაგას, და...

– ხატი რაღად გინდოდათ?



70

თავი მეექვსე - შიზოფრენია, როგორც უწინასწარმეტყველეს

– ჰო, ხატი... – ივანი წამოწითლდა, რიუხინზე მიუთითა, – ამ ხატმა შეაშინა ყველაფერზე მეტად. გულახდილად გეტყვით, ეგ კონსულტანტი... რაღაც უწმინდურ ძალასთან არის დაკავშირებული... ხორციელი ვერაფერს გააწყობს მასთან...

სანიტრები რატომღაც გაჯგიმულები იდგნენ და თვალს არ აშორებდნენ ივანს.

– დიახ, – განაგრძო უსახლკარომ, – აუცილებლად უწმინდურ ძალასთან არის დაკავშირებული! ამას ბევრი ლაპარაკი არ უნდა. თავისი თვალით უნახავს პონტოელი პილატე. ეგრე ტყუილად მიყურებთ. სიმართლეს ვამბობ! ყველაფერი ნანახი აქვს – აივანიც, პალმებიც... ერთი სიტყვით, პონტოელ პილატესთან იყო, მაგის თავდები მე ვარ.

– დაწყნარდით, დაწყნარდით...

– ჰოდა, მეც ხატი გულზე დავიბნიე და გავეკიდე... საათმა ორჯერ შემოჰკრა.

– ოჰო-ჰო! – წამოიყვირა ივანმა და ტახტიდან წამოხტა, – ორი საათია! რა დრო გასულა! მაპატიეთ, ტელეფონი გაქვთ?

– მიუშვით ტელეფონთან, – სანიტრებს უბრძანა ექიმმა.

ივანი ყურმილს მისწვდა. ამასობაში ქალმა ჩურჩულით ჰკითხა რიუხინს: – ცოლიანია?

– უცოლოა, – უპასუხა დამფრთხალმა რიუხინმა.

– პროფკავშირის წევრია?

– დიახ.

– ალო, მილიციაა? – ყურმილს ჩასძახა ივანმა, – მილიციაა? ახლავე უბრძანეთ, ხუთი მოტოციკლი გამოყონ ტყვიამფრქვევებით, საზღვარგარეთელი კონსულტანტის დასაჭერად. რა? გამომიარეთ, მეც წამოგყვებით... გელაპარაკებით პოეტი უსახლკარო საგიჟეთიდან... – ივანმა ყურმილს დააფარა ხელი და ჩურჩულით ჰკითხა ექიმს, – თქვენი მისამართი? – მერე ისევ ყურმილს ჩასძახა, – მისმინეთ, ალო! უჰ, შენი!. . – უეცრად იღრიალა ივანმა და ყურმილი კედელს მიანარცხა. შემდეგ ექიმს მიუბრუნდა, ხელი გაუწოდა, გულგრილად გამოემშვიდობა და წასვლა დააპირა.



71

თავი მეექვსე - შიზოფრენია, როგორც უწინასწარმეტყველეს

– მოითმინეთ, სად მიდიხართ? – ჰკითხა ექიმმა და თვალებში შეხედა, – ახლა შუაღამეა, თქვენ საცვლების ამარა ხართ... შეუძლოდ ბრძანდებით... გირჩევნიათ, აქ დარჩეთ...

– ახლავე გამიშვით! – საშინელი ხმით უყვირა ივანმა კართან ატუზულ სანიტრებს, – გამატარებთ თუ არა?

რიუხინი აკანკალდა, ქალმა კი მაგიდაზე ღილაკს დააჭირა ხელი. მაგიდის რკინის ზედაპირზე ბრჭყვიალა კოლოფი და ამპულა ამოხტა.

– აჰ, ეგრე არა?! – ველური გაბოროტებით მიმოიხედა ივანმა, – კეთილი, კარგად ბრძანდებოდეთ... – და თავით ისკუპა ფანჯარაში. ბრახვანი გაისმა. მაგრამ ფარდების მიღმა უტეხმა მინებმა გაუძლო დარტყმას და წამის შემდეგ პოეტი სანიტრების ხელში ფართხალებდა, ღრიალებდა, იკბინებოდა და ყვიროდა:

– ეს მინები მაინც სად იშოვეთ?! გამიშვით! გამიშვი, შენი!. .

ექიმის ხელში ნემსმა გაიელვა, ქალმა თითის ერთი ჩამოკვრით გაურღვია პერანგის გაცრეცილი სახელო და არაქალური ძალით ჩააფრინდა ავადმყოფს. ჰაერში წამლის სუნი დატრიალდა, როგორც იქნა, ოთხმა კაცმა გააკავა პოეტი, მოხერხებულმა ექიმმა ამ წუთით ისარგებლა და ნემსი გაუკეთა. ივანს რამდენიმე წამს კიდევ აკავებდნენ, შემდეგ კი დივანზე მიაწვინეს.

– ბანდიტებო! – იყვირა ივანმა და ტახტიდან წამოხტა, მაგრამ ისევ დასვეს. ხელის შეშვებისთანავე ისევ აპირებდა წამოხტომას, მაგრამ მუხლი მოეკვეთა. ერთხანს დუმდა, ველურად აბრიალებდა თვალებს, მერე მოულოდნელად დაამთქნარა და ბოროტად გაიღიმა.

– მაინც ჩამამწყვდიეთ, არა? – თქვა მან, კიდევ ერთხელ დაამთქნარა, მოულოდნელად ტახტზე მიწვა, თავი ბალიშზე დადო, ბავშვივით ლოყის ქვეშ ამოიდო ხელი და უკვე უბოროტოდ, ძილ-ბურანში წაილუღლუღა, – კი ბატონო, ახლა ყველაფერი თქვენს თავს დააბრალეთ, მე გაგაფრთხილეთ და თუ არ გინდათ, კისერიც გიტეხიათ... ახლა ყველაზე მეტად პილატე პონტოელის ამბავი მაინტერესებს... პილატე... – თქვა და თვალი დახუჭა.

– აბაზანა, ცალკე ასმეჩვიდმეტეში და მორიგეობა, – ბრძანა ექიმმა და სათვალე გაიკეთა. უეცრად უხმაუროდ გაიღო თეთრი კარი, კარს მიღმა ლურჯი საღამური ნათურებით



72

თავი მეექვსე - შიზოფრენია, როგორც უწინასწარმეტყველეს

განათებული დერეფანი გამოჩნდა. დერეფნიდან რეზინისბორბლებიანი ტახტი შემოაგორეს და ზედ ჩაძინებული ივანი დააწვინეს, ტახტი ისევ დერეფანში გაგორდა და კარი დაიკეტა.

– ექიმო, – ჩურჩულით ჰკითხა გაოგნებულმა რიუხინმა, – მართლა ავადაა?

– დიახ, – უპასუხა ექიმმა.

– რა სჭირს ასეთი? – მორცხვად ჩაეკითხა რიუხინი. დაღლილმა ექიმმა რიუხინს შეხედა და უწადილოდ აუხსნა:

– მოქმედებისა და სალაპარაკო ცენტრის აღგზნება... რთული შემთხვევა ჩანს... ვგონებ, შიზოფრენია უნდა იყოს... თანდართული ალკოჰოლიზმით...

რიუხინმა მხოლოდ ის გაიგო, რომ ივან ნიკოლაევიჩის საქმე ჭაკად იყო, ამოიოხრა და ჰკითხა:

– სულ ამ კონსულტანტს რატომ ახსენებს?

– დღეს ალბათ ვიღაცას შეხვდა და მისმა აღგზნებულმა წარმოსახვამ... ან იქნებ მოეჩვენა კიდეც...

რამდენიმე წუთის შემდეგ იგივე საბარგო მანქანა მოსკოვისკენ მიაქანებდა რიუხინს. თენდებოდა და გზაზე ჩამწკრივებული ნათურების შუქი ზედმეტი და უსიამოვნო ჩანდა. მძღოლი ბრაზობდა, ღამე უქმად რომ გაატარა, კისრისტეხით მიაგელვებდა მანქანას და მოსახვევებში ბორბლებს აღრჭიალებდა.

ტყე მიილია, სადღაც უკან დარჩა, მდინარემაც გვერდით გაუხვია და ახლა მხოლოდ თვალისთვის უსიამოვნო ათასგვარი ხაბაკხუბაკი ხვდებოდათ წინ: ჯერ რაღაც ღობეს ჩაუარეს, საყარაულო ჯიხურს, მორების გროვას, მაღალ ბოძებსა და ანძებს. მიწა არხებით იყო დაღარული – ერთი სიტყვით, იგრძნობოდა, რომ საცაა მოსკოვში შევიდოდნენ, აქვე, ერთი მოსახვევის შემდეგ გამოჩნდებოდა მოსკოვი, მთლიანად დაიპყრობდა და ჩაითრევდა.

რიუხინი ძლივს იმაგრებდა თავს, სატვირთო მანქანის ბორტებს აწყდებოდა და იატაკზე დაყრილი ფიცრებიც ფეხქვეშ ეცლებოდა, პირსახოცებიც აქეთ-იქით მიმორბოდა, ეს პირსახოცები ადრევე შემოყარეს მანქანაში მილიციელმა და პანტელეიმონმა, რომლებიც ქალაქისაკენ მიმავალ უკანასკნელ ტროლეიბუსს გაჰყვნენ. რიუხინმა ერთი კი დააპირა



73

თავი მეექვსე - შიზოფრენია, როგორც უწინასწარმეტყველეს

პირსახოცების მოკრება, მერე რატომღაც ბოროტად ჩაისისინა: „ეშმაკსაც წაუღია ყველაფერი! მართლა რა სულელივით ვიქცევი?. . „ – ფეხი გაჰკრა და იქით აღარც გაუხედავს.

საშინელ გუნებაზე იყო. სალმობიერ სახლში სტუმრობამ წარუშლელი კვალი დააჩნია. რიუხინი ცდილობდა გაერკვია, ასე რა ტანჯავდა – მეხსიერებაში ჩარჩენილი ლურჯნათურებიანი დერეფანი თუ იმის შეგრძნება, რომ გონის წართმევაზე დიდი უბედურება არ არსებობდა ამქვეყნად? ცხადია, ესეც. მაგრამ ეს ხომ ყველამ იცის. კიდევ რაღაც უღრღნიდა გულს. კერძოდ რა? ეგებ წყენა. დიახ, იმ სიტყვებით მიყენებული წყენა, პირდაპირ სახეში რომ მიახალა უსახლკარომ. და კიდევ იმის შეგრძნებაც, რომ უსახლკარომ სიმართლე უთხრა.

პოეტი დაჟინებით დასცქეროდა ტურტლიან, მოცახცახე იატაკს, რაღაცას ბუტბუტებდა, წუწუნებდა და გულს იღრღნიდა.

ჰო, ლექსები... უკვე ოცდათორმეტი წლისაა! მართლაც ნეტა რას უქადის მომავალი? მომავალშიც წელიწადში რამდენიმე ლექსს დაწერს... და ასე გაგრძელდება სიბერემდე? ჰო, სიბერემდე. ან რას მოუტანენ ეს ლექსები? სახელს? „რა სისულელეა! თავს მაინც ნუ იტყუებ. ცუდი ლექსების მჩხაპნელს დიდება არ ეღირსება. მაგრამ რატომაა ცუდი? მართალი მითხრა, მართალი! – უმოწყალოდ ისამართლებდა თავს რიუხინი, – მე ხომ ისიც არ მჯერა, რასაც ვწერ!“

ნევრასთენიის შეტევით მოწამლული პოეტი უცებ შექანდა და ათახთახებული მანქანაც გაჩერდა. რიუხინმა თავი ასწია, დაინახა, რომ კარგა ხანია მოსკოვში შესულიყვნენ, უფრო მეტიც, მოსკოვის თავზე რიჟრაჟი კიაფობდა, ღრუბელი ოქროსფერი ნათებით იყო მოვარაყებული, საბარგო მანქანა ხეივნის მოსახვევში გაჩერებულიყო სხვა მანქანებს შორის, იქვე ახლოს კი, კვარცხლბეკზე, ოდნავ თავდახრილი, ლითონისაგან ჩამოსხმული კაცი იდგა და გულგრილად გასცქეროდა ხეივანს.

რაღაც უცნაური აზრები აეკვიატა სნებაშეყრილ პოეტს: „აი, ჭეშმარიტი იღბლიანობის მაგალითი... – გაიფიქრა რიუხინმა, საბარგო მანქანის ძარაზე მთელი ტანით წამოიმართა, ხელი ასწია და ყოვლად უწყინარ კაცს შეუტია, – რაც უნდა გაეკეთებინა, რაც უნდა მომხდარიყო, ყველაფერი მისდა სასიკეთოდ ტრიალდებოდა, მის დიდებას ემსახურებოდა! რატომ? რა დაწერა ასეთი? მე რატომ არ მესმის?. . საოცარია, ნეტა რას ხედავენ მის ლექსებში?. . გაუგებარია... აი, ვის გაუმართლა! – უეცრად შხამიანი ღვარძლით დაასკვნა რიუხინმა და იგრძნო, რომ ფეხქვეშ მანქანა შექანდა, – მერე იმ თეთრგვარდიელმა ესროლა,



74

თავი მეექვსე - შიზოფრენია, როგორც უწინასწარმეტყველეს

ფერდი ჩაულეწა და უკვდავებაც გაინაღდა... „

მანქანების რიგი დაიძრა და ლამის დასნეულებული და დაბერებული პოეტი ორიოდე წუთის შემდეგ გრიბოედოვის აივანზე ავიდა. აივანი დაცარიელებულიყო. კუთხეში მხოლოდ მოქეიფეთა ჯგუფი ღრეობდა, იქვე ნაცნობი კონფერანსიე დაფუსფუსებდა და ხელში აზარფეშა ეჭირა.

არჩიბალდ არჩიბალდოვიჩი გულთბილად შეეგება პირსახოცებით დატვირთულ რიუხინს და მაშინვე ჩამოართვა ეს წყეული ჭინჭები. რიუხინი კლინიკასა და მანქანაში განცდილით ასე დათრგუნვილი რომ არ ყოფილიყო, ალბათ დიდი სიამოვნებით მოუთხრობდა საავადმყოფოს ამბებს და მონათხრობს გამოგონილი ამბებითაც შეავსებდა, მაგრამ ახლა ამის ძალა აღარ შესწევდა. თანაც, თუმცა დიდი დაკვირვებულობით არასოდეს გამოირჩეოდა, ახლა, სატვირთოზე განცდილი წუთების შემდეგ, პირველად გულდაგულ დააკვირდა ყაჩაღის სახეს და მიხვდა, უსახლკაროზე კი ეკითხებოდა, ოხრავდა კიდეც,

„ვაი-ვაიო“, იმეორებდა, მაგრამ სრულიად არ ადარდებდა მისი ბედი და იოტისოდენადაც არ ებრალებოდა. „ყოჩაღ! ასეა საჭირო!“ – ცინიკურად, თვითგამანადგუ- რებელი გაბოროტებით გაიფიქრა რიუხინმა, უსახლკაროს ავადმყოფობაზე თხრობა შეწყვიტა და სთხოვა:

– არჩიბალდ არჩიბალდოვიჩ, არაყი ხომ არ... ყაჩაღმა თანაგრძნობით გაუღიმა და წაიჩურჩულა:

– მესმის... ახლავე, – და ოფიციანტს დაუქნია ხელი.

თხუთმეტიოდე წუთის შემდეგ რიუხინი მარტო უჯდა მაგიდას. ჭიქას ჭიქაზე ცლიდა და საკუთარ თავს უტყდებოდა, რომ მის ცხოვრებაში უკვე გვიანი იყო რაიმეს შეცვლა, ერთადერთი გზაღა რჩებოდა – თავდავიწყება.

ვიდრე სხვები ქეიფობდნენ, პოეტმა ღამე გალია. ახლაღა მიხვდა, რომ ამ ღამის უკან მობრუნება შეუძლებელი იქნებოდა. ეს ღამე უკან აღარასოდეს დაბრუნდებოდა. დილამ იმძლავრა. ოფიციანტები მაგიდებიდან კრეფდნენ სუფრებს. აივანთან მოკუნტულ კატებსაც დილისპირის იერი დაჰკრავდათ. და პოეტს უმოწყალოდ ემხობოდა თავზე დღე.



75

თავი მეშვიდე - ნავსი ბინა

თავი მეშვიდე - ნავსი ბინა

იმ დილას სტიოპა ლიხოდეევისათვის რომ გეთქვათ: „დაგხვრეტენ, ახლავე თუ არ წამოდგებიო!“ – სტიოპა ხრინწიანი ჩურჩულით უმალ სიკვდილზე დაგთანხმდებოდათ, ოღონდ კი არავის გაეღვიძებინა.

წამოდგომა კი არა, ეგონა, თვალსაც ვერ გაახელდა, თუ გაახელდა, მეხი დაეცემოდა და თან ჩაიტანდა. თავში ზარებს გაჰქონდა გუგუნი, თვალის კაკლებსა და დახუჭულ ქუთუთოებს შორის ვასვასა მწვანით შემოსალტული ყავისფერი ლაქები უკრთოდა, თან გულზიდვასაც გრძნობდა, პატეფონის აბეზარ ზმუილს რომ აგონებდა.

სტიოპა გამწარებული ცდილობდა, გონი მოეკრიბა, მაგრამ მხოლოდ ერთი რამ ახსენდებოდა

– წუხელ, სადღაც, უცხო ბინაში იყო, ვიღაც ქალს საკოცნელად ეტანებოდა და თან ჰპირდებოდა, ხვალვე, შუადღისას გესტუმრებითო. ქალი უარობდა: „არა, არა, შინ არ დაგხვდებით!“ – სტიოპა კი დაჟინებით იმეორებდა: „მე მაინც მოვალ!“

ვინ იყო ის ქალი, ანდა ახლა რომელი საათი იყო, რიცხვი ან თვე – სტიოპა ნამდვილად ვერ იტყოდა და რაც ყველაზე საშინელი იყო, ვერც ის გაერკვია, სად იმყოფებოდა. გადაწყვიტა, ეს მაინც დაეზუსტებინა და მარცხენა თვალის მიწებებული ქუთუთოები ძლივს ააგლიჯა ერთმანეთს. რაღაც მკრთალად გაარჩია ბინდბუნდში. მერე, როგორც იქნა, იცნო საკუთარი სარკე და მიხვდა, რომ გულაღმა იწვა თავის ლოგინში, ესე იგი, ოქრომჭედლის ნაქონ საწოლში.

გავერკვეთ: ვარიეტეს თეატრის დირექტორი სტიოპა ლიხოდეევი დილით შინ გამოფხიზლდა, სადოვაიას ქუჩაზე, მყუდრო ექვსსართულიან სახლში, სწორედ მიშა ბერლიოზის ბინის მეზობლად.

აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ 50-ე ბინას ამ ბოლო ხანს ცუდად თუ არა, ეჭვის თვალით მაინც უცქეროდნენ. ორიოდე წლის წინ ამ ჭერქვეშ ოქრომჭედელ დე ფუჟერეს ქვრივი ბინადრობდა. ანა ფრანცოვნა დე ფუჟერე, ორმოცდაათი წლის დარბაისელი და საქმიანი ქალი, საკუთარი ხუთი ოთახიდან სამს აქირავებდა: ერთ-ერთი მდგმურის გვარი, ვგონებ, ბელომუტი იყო, მეორე კი, სამწუხაროდ, უგვაროდ გადაეგო.



76

თავი მეშვიდე - ნავსი ბინა

სწორედ ამ ორი წლის წინ დაიწყო ეს უცნაური ამბები – ამ ბინიდან ხალხმა უკვალოდ დაიწყო გაქრობა.

ერთ კვირადღეს ბინაში მილიციელი გამოცხადდა, წინკარში გაიხმო მეორე მდგმური (რომლის გვარიც არ შემორჩა ისტორიას) და აცნობა, რომ რაღაც საბუთებზე ხელის მოსაწერად რამდენიმე წუთით მილიციის განყოფილებაში სთხოვდნენ მისვლას. მდგმურმა ანა ფრანცოვნას ერთგულ მოსამსახურეს – ანფისას დაუბარა, თუ ვინმემ მიკითხოს, ათ წუთში დავბრუნდებიო, და თეთრხელთათმნიან, თავაზიან მილიციელს გაჰყვა. ათი წუთიც გავიდა და მეტიც... იმ დღიდან მისთვის თვალი აღარავის მოუკრავს. ყველაზე გასაოცარი მაინც ის იყო, რომ მასთან ერთად მილიციელიც ვეღარ მოიძიეს.

ღვთისმორჩილ, უფრო სწორად – ცრუმორწმუნე ანფისას არც დაუმალავს ძალზე შეწუხებული ანა ფრანცოვნასათვის, რომ აქ რაღაც ჯადოქრობა იმალებოდა. თავად

მშვენივრად იცოდა, სად გაქრნენ მდგმური და მილიციელი, ოღონდ ახლა, ძილის პირს, ამაზე საუბარი არ ღირდა. ჯადომ კი, როგორც ცნობილია, საკმარისია სადმე მოიკიდოს ფეხი და მერე რაღა გააჩერებს! კარგად მახსოვს, ის უსახელო მდგმური ორშაბათს გაქრა, ოთხშაბათს კი ბელომუტი ჩაყლაპა მიწამ, ოღონდ უკვე სხვა ვითარებაში. დილით, ჩვეულებისამებრ, მანქანამ გამოუარა სამსახურში წასასვლელად, წაიყვანა კიდეც, საღამოს კი აღარც მანქანა გამოჩენილა და აღარც ბელომუტი.

ენით ვერ აგიწერთ, რა უბედურება და ვაგლახი ატეხა ქალბატონმა ბელომუტმა, მაგრამ, ვაი, რომ ერთიცა და მეორეც ხანგრძლივი არ აღმოჩნდა. იმავე ღამეს, რატომღაც სასწრაფოდ აგარაკზე წასული ანა ფრანცოვნა ანფისასთან ერთად შინ მობრუნდა და აღარც მოქალაქე ბელომუტის მეუღლე დაუხვდა შინ. ეგ არაფერი: ორივე ოთახის კარი, სადაც ცოლ- ქმარი ბელომუტები ცხოვრობდნენ, დალუქული იყო.

ორი დღეც რის ვაივაგლახით გავიდა. მესამე დღეს კი, უკანასკნელ ხანს უძილობით გატანჯული ანა ფრანცოვნა ისევ აგარაკზე გაემგზავრა სასწრაფოდ... რაღა საჭიროა გითხრათ, რომ აღარც ის დაბრუნებულა უკან!

დაობლებულმა ანფისამ ტირილით ამოიღამა თვალები და ღამის ორ საათზე დასაძინებლად დაწვა. რა შეემთხვა ამის შემდეგ, ვერაფერს გეტყვით, მაგრამ მეზობლები ამტკიცებდნენ, თითქოს 50-ე ბინიდან მთელი ღამე ისმოდა კაკუნი და დილამდე შუქი ენთო. დილით კი ანფისას კვალსაც ვეღარ მიაგნეს!



77

თავი მეშვიდე - ნავსი ბინა

გამქრალ მდგმურებსა და დაწყევლილ ბინაზე ხალხი კიდევ დიდხანს იქავებდა ენას. ამბობდნენ, თითქოს ეს ჩამომხმარი, ღვთისნიერი ანფისა ავგაროზივით მკერდზე ატარებდა ანა ფრანცოვნას კუთვნილ ოცდახუთ მსხვილ ბრილიანტს. თითქოს იმ აგარაკზე, სადაც ასე წარამარა დაიარებოდა ანა ფრანცოვნა, შეშის ფარდულში, თავისთავად აღმოჩენილიყო უზარმაზარი განძი – სულ ბრილიანტები და მეფის დროინდელი ოქროს ფული... ეჰ, ვინ იცის, რას აღარ ამბობდნენ, მაგრამ ჩემი თვალით არ მინახავს და ვერაფერს დავიჟინებ.

ასე იყო თუ ისე, 50-ე ბინა სულ ერთი კვირით დაცარიელდა და დაილუქა. შემდეგ კი ახალი ბინადარნი შესახლდნენ – აწ განსვენებული ბერლიოზი მეუღლითურთ და ეს ჩვენი სტიოპა ლიხოდეევი, ისიც მეუღლითურთ. ცხადზე უცხადესია, როგორც კი ამ შეჩვენებულ ბინაში ამოყვეს თავი, მათი ბედის ჩარხიც უკუღმა დატრიალდა. ერთ თვეში ორივე ქალი გაქრა. მაგრამ ამჯერად კვალს მაინც მიაგნეს. ბერლიოზის მეუღლეზე ამბობდნენ, თითქოს ხარკოვში ენახათ, ვიღაც ბალეტმაისტერთან ერთად, ხოლო სტიოპას ცოლი ბოჟედომკაზე აღმოჩნდა, სადაც, ჭორებს თუ დავუჯერებთ, თავად ვარიეტეს დირექტორს, თავისი უთვალავი ნაცნობის დახმარებით გაეხერხებინა მისთვის ერთი ოთახი, იმ პირობით, რომ სადოვაიაზე ფეხს აღარ მიადგამდა...

ასე და ამრიგად, სტიოპამ დაიკვნესა. ის იყო შინამოსამსახურე გრუნიას დაძახება და პირამიდონის თხოვნა დააპირა, მაგრამ იმასაც მიხვდა, რომ სისულელეს სჩადიოდა... გრუნიას მაინც არ ექნებოდა პირამიდონი. სცადა, ბერლიოზი ეხმო, ორჯერ ამოიკვნესა:

„მიშა... მიშაო“, მაგრამ თავადაც იცით, პასუხს ვერავინ გასცემდა. ბინაში ბუზის გაფრენას გაიგონებდით.

სტიოპამ ფეხის თითები შეარხია და ახლაღა აღმოაჩინა, რომ წინდა ეცვა, აცახცახებული ხელი მოიფათურა ფერდებზე, უნდოდა გაერკვია, შარვლიანად იწვა ლოგინში თუ გახდილი, მაგრამ ვერაფერს მიხვდა.

ბოლოს დარწმუნდა, რომ მარტოდმარტო იყო მიტოვებული, ვერავინ დაეხმარებოდა და გადაწყვიტა, რადაც უნდა დასჯდომოდა, წამომდგარიყო.

სტიოპამ ერთმანეთს მიწებებული ქუთუთოები გაახილა და თავისი თმაგაბურძგნილი, თვალებჩაწითლებული, შავად გაჯაგრული და გაჟივებული სიფათი დაინახა სარკეში. ზინტლიან პერანგზე ჰალსტუხი ეკეთა, საბნის ქვევიდან საცვლის ტოტები და წინდა მოუჩანდა.



78

თავი მეშვიდე - ნავსი ბინა

სტიოპამ თავის გალამაზებულ სიფათს სარკეში შეუკურთხა და უცებ სარკის გვერდით ვიღაც უცხო კაცს მოჰკრა თვალი, რომელსაც შავი ტანსაცმელი ეცვა და შავი ბერეტი ეხურა.

სტიოპა ლოგინზე წამოჯდა და ჩასისხლიანებული თვალები დააჭყიტა.

სიჩუმე იმ უცნობმა დაარღვია და დაგუდული, თითქოს მიწისქვეშეთიდან მონადენი ხმით მიესალმა:

– დილა მშვიდობისა, უსიმპათიურესო სტეპან ბოგდანოვიჩ!

ერთხანს ისევ დუმილი გამეფდა, შემდეგ სტიოპამ რის ვაივაგლახით წარმოთქვა:

– რა გნებავთ? – და თავადვე გააოცა საკუთარმა ხმამ, – სიტყვა „რა“ დისკანტით წარმოთქვა,

„გნე... „ – ბასით და „ბავთ“ – საერთოდ გადაყლაპა.

უცნობმა მეგობრულად გაუღიმა, უზარმაზარი ოქროს საათი ამოიღო, რომლის სახურავზეც ბრილიანტების სამკუთხედი გაკრთა და უთხრა:

– თერთმეტია! ზუსტად ერთი საათია თქვენს გაღვიძებას ველი. ათზე დამიბარეთ და მეც გეახელით!

სტიოპამ, საწოლის გვერდით, სკამზე გადაკიდებული შარვალი მოიძია და წაიჩურჩულა:

– მაპატიეთ... – ჩაიცვა და ხმაჩახლეჩილმა ჰკითხა, – თქვენი გვარი?

ლაპარაკი უჭირდა. ყოველი სიტყვის წარმოთქმისას ვიღაც ტვინში ურჭობდა ნემსებს და ჯოჯოხეთურ ტკივილს აყენებდა.

– როგორ? ჩემი გვარიც დაგავიწყდათ? – გაუღიმა უცხოელმა.

– მაპატიეთ... – დაიხრიალა სტიოპამ და უცებ მოეჩვენა, თითქოს ფერხთით იატაკი გადაიხსნა, მიწამ პირი უყო და ჯოჯოხეთში ჩაიტანა.

– ძვირფასო სტეპან ბოგდანოვიჩ, – თვალი თვალში გაუყარა სტუმარმა, – პირამიდონი არ გიშველით. ისევ ჯობია ნაცად ხერხს მიმართოთ – მსგავსი მსგავსით განკურნოთ. ახლა მხოლოდ ორი ჭიქა არაყი თუ მოგაბრუნებთ.



79

თავი მეშვიდე - ნავსი ბინა

სტიოპა ეშმაკი კაცი გახლდათ, თავი კი უბრუოდა, მაგრამ მაინც მიხვდა, რომ ჩათრევას ჩაყოლა სჯობდა.

– სიმართლე გითხრათ, – აბლუკუნდა მასპინძელი, – გუშინ ცოტა...

– ყველაფერი გასაგებია! – სიტყვა შეაწყვეტინა სტუმარმა და სავარძლიანად უკან გასრიალდა.

სტიოპას ლამის თვალები გადმოსცვივდა: პატარა მაგიდაზე ლამაზად გაწყობილი სინი იდგა, თეფშზე დაჭრილი თეთრი პური, აზელილი ხიზილალა და მრგვალ-მრგვალი სოკო ელაგა, იქვე იდგა თავდახურული ქვაბი, ოქრომჭედლის ქვრივის მოზრდილ გრაფინში კი არაყი ლიცლიცებდა. სტიოპა განსაკუთრებით იმან გააოცა, რომ გრაფინი დაცვარული იყო. მაგიდაც სუფთად და გემოვნებით გაეწყოთ.

უცნობმა სტეპანს გაოცება აღარ აცადა და მარჯვედ ჩამოასხა არაყი.

– თქვენ არ მიირთმევთ? – წამოიკნავლა სტიოპამ.

– სიამოვნებით!

უცნობმა ერთი ამოსუნთქვით გამოცალა ჭიქა, სტიოპამ კი ხელის კანკალით აიღო სასმელი, ხიზილალაწასმული პური ჩაკბიჩა და ძლივს ამოილუღლიღა:

– მიირთვით...

– გმადლობთ, არაყთან ჭამა არ მიყვარს, – უპასუხა უცნობმა და კიდევ დაუსხა. ქვაბს თავი მოხადეს, შიგ პომიდვრის წვენში ჩაწყობილი სოსისი აღმოჩნდა.

და აი, წყეული სიმწვანე გაიქნა თვალთაგან, სიტყვებიც უკვე დაუბრკოლებლად სწყდებოდა ტუჩებს და, რაც მთავარია, გუშინდელი დღეც გამოიკვეთა ბინდბუნდიდან. სტიოპას გაახსენდა, რომ გუშინ სხოდნაიაზე იყვნენ, იუმორისტ ხუსტოვის აგარაკზე, სადაც თვით ხუსტოვმა წაიყვანა ტაქსით. ისიც გაახსენდა, როგორ გააჩერეს ეს ტაქსი „მეტროპოლთან“, თან ვიღაც მსახიობი ახლდათ, მსახიობი კი არა... ჩემოდნით პატეფონი მიჰქონდა. დიახ, დიახ, დიახ, აგარაკი! ისიც ახსოვდა, პატეფონიდან ძაღლების ყმუილი რომ ისმოდა, მხოლოდ იმ ქალის ვინაობა ვერ გაიხსენა, საკოცნელად რომ ეტანებოდა... ეშმაკმა უწყის იმისი თავი... მგონი, რადიოში უნდა მუშაობდეს ან იქნებ არც მუშაობს...



80

თავი მეშვიდე - ნავსი ბინა

ამგვარად გუშინდელ დღეს თანდათან ნათელი მოეფინა. მაგრამ სტიოპას ახლა დღევანდელი დღე უფრო ადარდებდა, ვინ უნდა ყოფილიყო ეს უცნობი, საუზმე და არაყი რომ დაახვედრა? აი, ამის გახსენება ერჩივნა!

– მაინც ვერ გაიხსენეთ ჩემი გვარი?

სტიოპამ მორცხვად გაიღიმა და ხელები გაშალა.

– ალბათ არაყს პორტვეინი მიაყოლეთ! მაპატიეთ, მაგრამ ასე როგორ შეიძლება!

– ძალიან გთხოვთ, ამის შესახებ ნურავის ეტყვით, – დაამუნათა სტიოპამ.

– რა თქმა უნდა, რა თქმა უნდა! მაგრამ ხუსტოვის ნაცვლად კი ვერაფერს შეგპირდებით.

– ხუსტოვსაც იცნობთ?

– ეგ ტიპი გუშინ ვნახე თქვენს კაბინეტში. ზედვე ეტყობა, დიდი უსინდისო, აყალმაყალის მოყვარული, ქვემძრომი და მლიქვნელი კაცია.

„სრული სიმართლეა!“ – გაიფიქრა სტიოპამ და ხუსტოვის ასე ზუსტმა და ლაკონიურმა დახასიათებამ გააოცა.

დიახ, გუშინდელი დღე ნაწილ-ნაწილ გამოიკვეთა, მაგრამ ვარიეტეს დირექტორს სული მაინც აფორიაქებული ჰქონდა. უბედურება ის გახლდათ, რომ ამ გუშინდელი დღიდან მაინც შემოსცქეროდა ერთი ხახადაფჩენილი სიცარიელე: ვერა და ვერ გაეხსენებინა, როდის ესტუმრა კაბინეტში ეს ბერეტიანი უცნობი.

– შავი მაგიის პროფესორი ვოლანდი, – ამაყად გაეცნო სტუმარი და რაკი შენიშნა, რომ სტიოპას მისი გვარი არ ახსენდებოდა, სცადა, დაწვრილებით მოეთხრო ყველაფერი.

უთხრა, რომ გუშინ დილით ჩამოვიდა საზღვარგარეთიდან, ჩამოსვლისთანავე სტიოპას ეწვია და გასტროლების თაობაზე შეუთანხმდა. სტიოპამ მოსკოვის ოლქის სასცენო კომისიაში დარეკა და იქ შეათანხმა საკითხი (გაფითრებულმა სტიოპამ თვალები აახამხამა), შემდეგ პროფესორ ვოლანდს შვიდი კონცერტის ჩატარების კონტრაქტზე ხელი მოაწერინა (სტიოპამ პირი დააღო) და დღეს, დილის ათი საათისათვის მიიწვია სტუმრად ზოგიერთი წვრილმანის დასაზუსტებლად... აჰა, ეწვია კიდეც!



81

თავი მეშვიდე - ნავსი ბინა

კარი შინამოსამსახურე ქალმა გრუნიამ გაუღო, რომელმაც აუხსნა, რომ თვითონაც სულ ახლახან მოსულიყო, ღამეს აქ არ ათევდა, ბერლიოზი შინ არ ბრძანდებოდა და თუკი სტუმარს სტეპან ბოგდანოვიჩთან ეწადა შეხვედრა, თავად უნდა შესულიყო საძინებელში. სტეპან ბოგდანოვიჩის გაღვიძებას გრუნია თავს ვერ იდებდა. და აი, როცა მსახიობმა ნახა, რა დღეში იყო სტეფან ბოგდანოვიჩი, გრუნია უახლოეს გასტრონომში გაგზავნა, არყისა და საჭმლის მოსატანად, აფთიაქიდანაც ყინული მოატანინა და...

– ნება მომეცით, ფული გადაგიხადოთ, – სიტყვა ძლივს დაძრა ცოცხალ-მკვდარმა სტიოპამ და საფულეს დაუწყო ძებნა.

– აჰ, რას ბრძანებთ! – წამოიძახა გასტროლიორმა და სიტყვა აღარ ათქმევინა.

არყისა და სტუმრის საკითხი გაირკვა, მაგრამ სტიოპა გონს მაინც ვერ მოდიოდა: სრულიად არ ახსოვდა, როდის დაუდო ხელშეკრულება და გინდაც მოგეკლათ, დარწმუნებული იყო, რომ გუშინ ეს ვოლანდი თვალითაც არ ენახა. დიახ, ხუსტოვი ესტუმრა, მაგრამ ვოლანდი – არა.

– თუ ნებას მომცემთ, ხელშეკრულებას დავხედავდი, – ხმადაბლა სთხოვა სტიოპას.

– ინებეთ, ინებეთ...

სტიოპამ ქაღალდს დახედა და გააცია. ყველაფერი თავის ადგილას იყო. უპირველესად მისი საკუთარი, ჩახუჭუჭებული ხელმოწერა! იქვე ფინანსური დირექტორის რიმსკის გვარიც ჩანდა, მისი ხელმოწერა ნებას რთავდა მსახიობ ვოლანდს შვიდი კონცერტის საზღაურის ოცდათხუთმეტი ათასი მანეთიდან ათი ათასი მანეთი მიეღო, და უფრო მეტიც: იქვე ვოლანდი აწერდა ხელს, ფულის მიღების თაობაზე!

„ეს რაღა უბედურებაა!“ – გაიფიქრა საბრალო სტიოპამ და თავბრუ დაესხა. ნუთუ უკვე მეხსიერებაც ღალატობდა? მას შემდეგ, რაც ხელშეკრულება იხილა, თავისთავად ცხადია, უზრდელობად ჩაეთვლებოდა, ისევ გაოცებული გამომეტყველებით ეცქირა უცნობისათვის. სტიოპამ ბოდიში მოუხადა სტუმარს, სთხოვა, ერთი წუთით დალოდებოდა და ისევე, როგორც იყო, წინდისამარა გავიდა წინკარში, ტელეფონზე დასარეკად. გზად სამზარეულოს გასძახა:

– გრუნია!

არავინ გამოპასუხებია. რატომღაც ბერლიოზის ოთახის კარს შეავლო თვალი და მაშინ



82

თავი მეშვიდე - ნავსი ბინა

კი, როგორც იტყვიან, ადგილზე გაქვავდა. კარის სახელურზე თოკით ეკიდა უზარმაზარი ლუქი.

„ოჰო! – ვიღაცამ დაიხრიალა სტიოპას გონებაში, – ესღა გვაკლდა!“ და სტიოპას ორმა აზრმა გაუელვა თავში. მაგრამ, როგორც კატასტროფის დროს ხდება ხოლმე, ეს ორივე აზრი ერთი მიმართულებით წარიმართა, ოღონდ, ეშმაკმა უწყის, რომელი მიმართულებით. ჩვენ, ცხადია, ვერაფრით შევძლებთ სტიოპას თავში დატრიალებული აბდაუბდა აზრები გადმოგცეთ. ჯერ ეს შავბერეტიანი, საოცარი ხელშეკრულებითა და ჩაცივებული არყით არ ეყოფოდა, ახლა ყველაფერს ეს დალუქული კარიც დაერთო! ვისთვისაც უნდა გეთქვათ, რომ ბერლიოზმა რაღაც დააშავა, არ დაიჯერებდა, ღმერთმანი არ დაიჯერებდა! მაგრამ კარი ხომ მაინც დალუქული იყო! ოჰო-ო-ო!. .

შემდეგ ისიც გაახსენდა, სულ ცოტა ხნის წინ, თითქოს ჯიბრზე, ჟურნალში დასაბეჭდად რაღაც უსიამო სტატია რომ შეაჩეჩა მიხაილ ალექსანდროვიჩს. ჩვენ შორის დარჩეს და, სულელური სტატია იყო, ფუჭი და არც მაინცდამაინც დიდ ფულს აიღებდა...

სტატიასთან ერთად ის ოდნავ საეჭვო საუბარიც გაახსენდა, ისიც ზუსტად ახსოვდა, რომ ლაპარაკი ოცდაოთხ აპრილს შედგა, აქვე, ამ სასადილოში, ერთად რომ ისადილეს. თუმცა არც საეჭვო შეიძლებოდა დარქმეოდა ამ საუბარს (გიჟი კი არ იყო), მაგრამ რაღაც უაზრო საკითხზე კი ბჭობდნენ. ჰოდა, მოქალაქენო, სრულიად თავისუფლად შეიძლებოდა საერთოდ არ წამოეჭრათ ეს საკითხი. კარის დალუქვამდე ის საკითხი, უეჭველია, სრულიად უმნიშვნელოდ ჩათვლილიყო, მაგრამ ახლა, დალუქვის შემდეგ...

„ჰო, ბერლიოზი, ბერლიოზი! – გონება აემღვრა სტიოპას, – წარმოუდგენელია!“

თუმცა ახლა მოთქმა-გოდების დრო აღარ იყო და სტიოპამ ვარიეტეს ფინანსური დირექტორის, რიმსკის ტელეფონის ნომერი აკრიფა. ცუდ დღეში იყო: ჯერ ერთი, უცხოელი, შეიძლება, განაწყენებულიყო კიდეც, ხელშეკრულების წარდგენის მიუხედავად, სტიოპა მაინც რომ აზუსტებდა მონაცემებს, თან არც ფინანსურ დირექტორთან საუბარი იყო იოლი. მართლაცდა, ხომ ვერ ჰკითხავდა: „მითხარით, შავი მაგიის პროფესორს 35 ათას მანეთზე მართლა დავუდეთ გუშინ ხელშეკრულებაო?“ რაღაც სხვა უნდა მოეფიქრებინა.

– გისმენთ! – გაისმა ყურმილში რიმსკის მჭახე, უსიამოვნო ხმა.

– გამარჯობა, გრიგორი დანილოვიჩ, – ხმადაბლა დაიწყო სტიოპამ, – ლიხოდეევი



83

თავი მეშვიდე - ნავსი ბინა

გელაპარაკებათ. იცით, რაშია საქმე... ჰმ... ჰმ... ახლა ჩემთან... ე... ე... მსახიობი ვოლანდი მოვიდა... ჰოდა, მინდოდა მეკითხა, რა გადაწყვიტეთ, დღეს საღამოს რას ვაპირებთ?

– აა, შავი მაგია? – ყურმილიდან დაეკითხა რიმსკი, – აფიშები მალე იქნება. – კეთილი, – სუსტი ხმით გასცა პასუხი სტიოპამ, – ნახვამდის...

– მალე მოხვალთ? – ჰკითხა რიმსკიმ.

– ნახევარ საათში, – უპასუხა სტიოპამ, ყურმილი დადო და გავარვარებულ თავზე შემოიჭდო ხელი, – ეს რაღა უბედურებაა! მეხსიერებას რაღა დაემართა, მოქალაქენო? რა დაემართა?

წინკარში დიდხანს დარჩენა უხერხული იყო და სტიოპამ აქვე მოიფიქრა, როგორ უნდა ემოქმედა: ყოველნაირად დაეფარა ეს საშინელი გულმავიწყობა და ეშმაკურად გამოეკითხა უცხოელისთვის, მაინც რის წარმოდგენას აპირებდა დღევანდელ საღამოზე სტიოპას რწმუნებულ ვარიეტეში?

სტიოპა უკან დასაბრუნებლად შეტრიალდა და ანაზდად წინკარში დაკიდებულ სარკეში, კარგა ხანია რომ აღარ გაეწმინდა ზარმაც გრუნიას, გარკვევით დაინახა ვიღაც უცნაური, ჭოკივით აყლაყული და პენსნეიანი ტიპი (ოჰ, აქ რომ ივან ნიკოლაევიჩი ყოფილიყო, მაშინვე იცნობდა იმ ტიპს!). ეს უცნაური კაცი სარკეში აირეკლა და იმავ წამს გაქრა. შეწუხებულმა სტიოპამ გულდაგულ მოათვალიერა წინკარი და ხელმეორედ შეცბა, რადგან სარკეში ახლა უზარმაზარი შავი კატის ანარეკლი გაკრთა.

სტიოპას გული გაეპარა და შეტორტმანდა.

„რა ხდება? – გაიფიქრა, – ჭკუიდან ხომ არ ვიშლები? ეს რაღა მოჩვენებაა?“ – მერე სამზარეულოში შეიხედა და დაზაფრულმა იყვირა:

– გრუნია! ეს რა კატა დაწანწალებს? საიდან მოვიდა? მანდ ვინ არის კიდევ?

– ნუ წუხხართ, სტეპან ბოგდანოვიჩ, – უპასუხა ხმამ, მაგრამ არა გრუნიას, არამედ სტუმრის ხმამ საძინებლიდან, – ჩემი კატაა, ნუ ნერვიულობთ. გრუნია კი ვორონეჟში, თავის სამშობლოში გავგზავნე. შემომჩივლა, დიდი ხანია შვებულება აღარ მქონიაო.

ეს სიტყვები იმდენად მოულოდნელი და უაზრო იყო, რომ სტიოპამ ჩათვალა,



84

თავი მეშვიდე - ნავსი ბინა

მომეყურაო. საბოლოოდ დაბნეული, ლამის დაოთხილი შეიჭრა საძინებელში და კარის წირთხლთან გახევდა, თმა ყალყზე დაუდგა, შუბლიც ოფლით დაეცვარა.

საძინებელში სტუმარი მარტო აღარ იყო. მეორე სავარძელში ის ტიპი იჯდა, წინკარში რომ მოელანდა. ახლა გარკვევით დაინახა: ბურდღა ულვაში ჰქონდა, პენსნეში ერთი მინა უბზინავდა, მეორე კი – გაბზაროდა. მაგრამ საძინებელში ამაზე უარესიც შენიშნა სტიოპამ: ოქრომჭედლის ქვრივის დაბალ სკამზე უზარმაზარი კატა გაშხლართულიყო, ცალ ხელში არყის ჭიქა ეჭირა, მეორეში კი – ჩანგალზე წამოცმული სოკო.

საძინებლის ისედაც მქრქალი შუქი მთლად გაფერმკრთალდა სტიოპას თვალწინ. „ალბათ,

ასე იშლებიან ჭკუიდან!“ – გაიფიქრა და კარნაგელს მოეჭიდა.

– ვხედავ, გაოცებული ბრძანდებით, უძვირფასესო სტეპან ბოგდანოვიჩ, – კბილარაწკუნებულ სტიოპას დაეკითხა ვოლანდი, – თუმცა კი, გასაოცარი არაფერია. ჩემი მსახიობები გახლავან.

კატამ არაყი გადაკრა და სტიოპას კარნაგელზე ჩამოუცურდა ხელი.

– ჩემს მსახურებს ადგილი სჭირდებათ, – განაგრძო ვოლანდმა, – ამჟამად ამ ბინაში ერთ-ერთი ჩვენგანი ზედმეტია. და მგონი, ზედმეტი სწორედ თქვენ ბრძანდებით!

– ესენი არიან, ესენი! – თხასავით აკიკინდა მაღალი, კუბოკრულკოსტიუმიანი ტიპი, რატომღაც მრავლობით რიცხვში რომ იხსენიებდა სტიოპას, – საერთოდ, ისინი ამ ბოლო ხანს ღორულად იქცევიან. ლოთობენ, ქალებთან არშიყობენ, საკუთარ მდგომარეობას იყენებენ, თითს არ ანძრევენ, არც შეუძლიათ თითის განძრევა, რადგან დაკისრებული საქმის არაფერი გაეგებათ. უფროსებს თვალში ნაცარს აყრიან!

– სამსახურის მანქანას უსაქმოდ დააგრიალებენ! – დააბეზღა კატამ, თან სოკოს ღეჭავდა.

ამ დროს, მოულოდნელად, უკვე მეოთხედ, უკანასკნელი მოჩვენებაც გაჩნდა ბინაში. სტიოპა უკვე იატაკზე ჩაცუცქდა და სუსტადღა ფხოჭნიდა კარნაგელს.

კარის მოპირდაპირე სარკიდან გამოვიდა ჩია, მაგრამ უჩვეულოდ მხარბეჭიანი,



85

თავი მეშვიდე - ნავსი ბინა

ქვაბურაქუდიანი წითური ტიპი, რომელსაც ისედაც უჩვეულოდ ამაზრზენ სიფათს მთლად უმახინჯებდა პირიდან გამოჩრილი ღოჯი.

– მე, – საუბარში ჩაერია ახალმოსული, – საერთოდ ვერ გამიგია, როგორ გაიქაჩა დირექტორად? – უფრო და უფრო ნიღნიღებდა წითური, – ეგ ისეთივე დირექტორია, როგორიც მე – არქიელი.

– შენ ნამდვილად არ ჰგავხარ არქიელს, აზაზელო, – შენიშნა კატამ და სოსისი თეფშზე გადაიღო.

– მეც მაგას ვამბობ, – ჩაინიღნიღა წითურმა, ვოლანდისკენ შებრუნდა და მოწიწებით დასძინა, – ნება მომეცით, მესირ, ეშმაკებში მოვისროლო მოსკოვიდან.

– აცხა! – უცებ დაიჩხავლა კატამ და აიფხორა.

იმავ წამს საძინებელი ამოტრიალდა, სტიოპამ წირთხლს დაჰკრა თავი, გონება დაებინდა და ისღა გაიფიქრა: „ვკვდები... „

მაგრამ არ მომკვდარა. თვალი ოდნავ რომ გაახილა, ქვაზე იჯდა და ირგვლივ რაღაც ხმაურობდა. მერე თვალები დააჭყიტა, დაინახა, ზღვა შხუოდა, უფრო მეტიც, ტალღა ლამის მის ფეხებს ელამუნებოდა. მოკლედ, მიწაყრილზე იჯდა, წინ ცისფერი, ალიცლიცებული ზღვა მოჩანდა, უკან კი – მთაზე შეფენილი ლამაზი ქალაქი.

სტიოპამ არც კი იცოდა, როგორ იქცეოდნენ ასეთ შემთხვევაში, წამოდგა, ძლივს დაიმორჩილა აკანკალებული მუხლები და ნაპირს გაუყვა.

მიწაყრილზე ვიღაც კაცი იდგა, ეწეოდა და ზღვაში აწიტებდა. მან შეშლილივით შეხედა სტიოპას, როცა სტიოპამ მუხლი მოიყარა მის წინაშე და შეევედრა:

– გემუდარებით, მითხარით, სად ვიმყოფები?

– ოჰო! – თქვა გულქვა მწეველმა.

– მთვრალი არ გეგონოთ, – ხმა ჩაეხლიჩა სტიოპას, – ავად ვარ, რაღაც დამემართა, ავად ვარ... მითხარით, რა ქალაქია და სადა ვარ?

– იალტაში...



86

თავი მერვე - პროფესორისა და პოეტის ორთაბრძოლა

სტიოპამ ჩუმად ამოიკვნესა, გულწასული დაეცა და მეჩეჩის გახურებულ ქვებს დაჰკრა შუბლი.

თავი მერვე - პროფესორისა და პოეტის ორთაბრძოლა

ზუსტად თორმეტის ნახევარზე, სწორედ იმავე დროს, სტიოპას იალტაში რომ წაერთვა გონი, ივან ნიკოლაევიჩ უსახლკარო გამოფხიზლდა ღრმა და ხანგრძლივი ძილის შემდეგ. ერთხანს ფიქრობდა, როგორ აღმოჩნდა ამ უცხო, თეთრკედლებიან ოთახში, სადაც უცნაური, ღია ფერის მაგიდა იდგა და მზემომდგარი თეთრი ფარდა ეკიდა ფანჯარაზე.

ივანმა თავი გაიქნია, მიხვდა, აღარ სტკიოდა და ისიც გაახსენდა, საავადმყოფოში რომ იყო. ამ აზრმა გუშინდელი ამბები და ბერლიოზის დაღუპვაც გაახსენა, მაგრამ დღეს ისერიგად აღარ შეუძრავს მომხდარს. კარგად გამოძინებული ივან ნიკოლაევიჩი დამშვიდებულიყო და დღეს უფრო ნათლად აზროვნებდა. ერთხანს გაუნძრევლად იწვა ქათქათაზეწრიან, რბილ და მოხერხებულ საწოლში, შემდეგ იქვე, გვერდით, ზარის ღილაკი შენიშნა. საგნების ხელით მოსინჯვას მიჩვეულმა, იმ ღილაკსაც დააჭირა თითი. ზარის ხმას ანდა ზარის გახმიანებისთანავე ვინმეს შემოსვლას ელოდა, მაგრამ უცნაური რამ მოხდა. ივანის საწოლის ფერხთით მიმაგრებული მქრქალი ცილინდრი აინთო და ზედ წარწერა აციმციმდა: „წყალი“, ერთხანს ასე იციმციმა, შემდეგ დატრიალდა და ახლა ახალი წარწერა გამოხტა: „ძიძა“. ცხადზე ცხადია, ამ ეშმაკურმა ცილინდრმა ძალზე გააოცა ივანი. წარწერა „ძიძა“ ახალი წარწერით შეიცვალა: „ექიმი გამოიძახეთ“.

„ჰმ“... ყელი ჩაიწმინდა დაბნეულმა ივანმა, ვერა და ვერ მიმხვდარიყო, რა მოეხერხებინა ამ ცილინდრისთვის, მაგრამ შემთხვევით გაუმართლა. ცილინდრზე სიტყვა „მედდა“ რომ შენიშნა, კიდევ ერთხელ დააჭირა ღილაკს თითი, ცილინდრმა პასუხად ხმადაბლა დაირაწკუნა, გაჩერდა, ჩაქრა და ოთახში ზონზროხა, სიმპათიური, თეთრხალათიანი ქალი შემოვიდა.

– დილა მშვიდობისა!

ივანმა ასეთი მისალმება ამ პირობებში უადგილოდ ჩათვალა და არ უპასუხია. ჯან- ღონით სავსე კაცი საავადმყოფოში გამოამწყვდიეს და ისე იქცევიან, თითქოს ასეც იყო საჭირო!

ქალი კი იმავე კეთილი გამომეტყველებით შესცქეროდა, შემდეგ მანაც ღილაკს დააჭირა



87

თავი მერვე - პროფესორისა და პოეტის ორთაბრძოლა

ხელი, ფარდა ასწია და ჭერიდან ლამის იატაკამდე დაშვებული, ფართოჩარჩოიანი ფანჯრიდან მზე შემოიჭრა. ფანჯრის მიღმა აივანი მოჩანდა, უფრო მოშორებით – დაკლაკნილი მდინარის ნაპირი, გადაღმა ნაპირზე კი – ტანაყრილი ნაძვნარი.

– სააბაზანოში შებრძანებას ხომ არ ინებებთ? – მიიპატიჟა ქალმა. ხელის ერთი გარხევით გახსნა შიდა კედელი, რომლის მიღმა სააბაზანო და მშვენივრად მოწყობილი საპირფარეშო აღმოჩნდა.

ივანმა, თუმცა კი გადაწყვეტილი ჰქონდა, ხმა არ გაეცა ქალისთვის, აბაზანაში მოელვარე ონკანიდან გადმოღვრილ წყალს რომ მოჰკრა თვალი, თავი ვეღარ შეიკავა და დამცინავად უთხრა:

– ოჰო! „მეტროპოლივით“ მოგიწყვიათ აქაურობა!

– რას ბრძანებთ, – ამაყად უპასუხა ქალმა, – ჩვენთან უკეთესია. ამგვარი მოწყობილობა საზღვარგარეთაც არა აქვთ. მეცნიერები და ექიმები საგანგებოდ ჩამოდიან ჩვენი კლინიკის სანახავად. არც უცხოელი ტურისტები გვაკლია.

„უცხოელი ტურისტის“ გაგონებაზე ივანს გუშინდელი კონსულტანტი გაახსენდა. მოიღუშა, წარბებს ქვემოდან გახედა ქალს და უთხრა:

– რა ძალიან გიყვართ ეს უცხოელი ტურისტები... ისე კი, მათ შორის ვის არ შეხვდები! აი, მე, მაგალითად, გუშინ ისეთი ტიპი გავიცანი, უკეთესს ვერ ინატრებს კაცი!. .

და ლამის პონტოელ პილატეზე დაუწყო მოყოლა, მაგრამ მიხვდა, ქალს ეს მონათხრობი არაფრად სჭირდებოდა, მაინც ვერაფერს უშველიდა და დროზე დააჭირა ენას კბილი.

დაბანილ ივან ნიკოლაევიჩს მაშინვე მიართვეს ყველაფერი, რაც კი კაცს სჭირდებოდა აბაზანის შემდეგ: გაუთოებული პერანგი, ქვედა საცვალი და წინდა. უფრო მეტიც: ქალმა კარადის კარი გამოაღო და ჰკითხა:

– რას ჩაიცვამთ, ხალათს თუ პერანგს?

ამ ახალ ჭერქვეშ ძალით დაბინავებულმა და ქალის მოხერხებულობით გაოცებულმა ივანმა ლამის ტაში შემოჰკრა და უსიტყვოდ მოუთითა თივთიკის ალისფერ პიჟამაზე.

ამის შემდეგ ივან ნიკოლაევიჩი ცარიელ და ჩუმ დერეფანში გააბრძანეს და ერთ



88

თავი მერვე - პროფესორისა და პოეტის ორთაბრძოლა

უზარმაზარ კაბინეტში შეიყვანეს. ივანმა გადაწყვიტა ყველაფერი გაემასხრებინა, რასაც კი ამ ჯადოსნურად მოწყობილ შენობაში ნახავდა და შესვლისთანავე კაბინეტს „ფაბრიკა – სამზარეულო“ დაარქვა.

ჰქონდა კიდეც მიზეზი. კარადებსა და მინის გამჭვირვალე თაროებზე მონიკელებული ხელსაწყოები ეწყო. იქვე იდგა უჩვეულოდ რთული მოწყობილობის სავარძლები, მუცელგაბერილი, მბზინავჩაჩიანი ნათურები, უთვალავი წამლის შუშა, მოჩანდა მავთულები და სრულიად გაუგებარი საგნები.

კაბინეტში ივანს სამი ადამიანი დაეპატრონა – ორი ქალი და ერთი კაცი – სამივე თეთრხალათიანი იყო. უპირველესად კუთხეში, მაგიდასთან მიიმწყვდიეს, ზედვე ეტყობოდათ, რაღაც უნდოდათ მისთვის დაეცინცლათ. ივანი თავის მდგომარეობას დაუფიქრდა. ახლა სამი გზაღა რჩებოდა: პირველი განსაკუთრებით მაცდური იყო: ამ ნათურებსა და გაფუყულ ნივთებს დარეოდა, მიელეწ-მოელეწა და უკანონო დატყვევების გამო პროტესტი გამოეხატა. მაგრამ დღევანდელი ივანი უკვე საგრძნობლად განსხვავდებოდა გუშინდელისაგან, ამიტომაც ეს პირველი გზა საეჭვოდ ეჩვენა – მართლა გიჟად მიიჩნევდნენ. მაშინვე უკუაგდო ეს შესაძლებლობა. იყო მეორე გზაც: სასწრაფოდ მოეთხრო კონსულტანტისა და პონტოელი პილატეს შესახებ, მაგრამ გუშინდელი გამოცდილებით ჭკუანასწავლმა ივანმა იცოდა, რომ ნაამბობს სწორად ვერ გაუგებდნენ და სულ სხვაგვარად აღიქვამდნენ. ამიტომ ეს გზაც უარყო და მესამე გზა – ამაყი დუმილი არჩია.

თუმცა ამ გადაწყვეტილების შესრულებაც ვერ მოახერხა ბოლომდე და ნებსით თუ უნებლიეთ, იძულებული გახდა, ზოგიერთ კითხვაზე მოკლე-მოკლე და ბრაზიანი პასუხი გაეცა.

ივანს დაწვრილებით გამოჰკითხეს წარსული, იმითაც კი დაინტერესდნენ, თხუთმეტი წლის წინ როდის და როგორ მოეხადა ქუნთრუშა. პასუხებით მთელი გვერდი ააჭრელეს, ფურცელი გადააბრუნეს და თეთრხალათიანი ქალი ახლა ივანის ნათესავებს მიადგა. ისევ დაიწყო გაუთავებელი კითხვები: ვინ მოკვდა, როდის, რისგან, ვენერიული დაავადებებით ხომ არ იყო ავად და ასე შემდეგ. დასასრულს, სთხოვეს პატრიარქთა ტბორებზე მომხდარი გუშინდელი ამბავი მოეთხრო, მაგრამ ზედმეტად არ ჩაძიებიან და არც პონტოელი პილატეს ხსენება გაჰკვირვებიათ.

შემდეგ იმ ქალმა კაცს გადასცა ივანი. მას აღარაფერი უკითხავს, მხოლოდ მისი სხეულით დაინტერესდა: სიცხე გაუზომა, პულსი დაუთვალა, რაღაც ნათურა ჩაანათა თვალებში და შიგ ჩახედა. შემდეგ იმ კაცს მეორე ქალიც წამოეხმარა, ივანს ზურგში



89

თავი მერვე - პროფესორისა და პოეტის ორთაბრძოლა

უჩხვლიტეს მტკივნეულად, პატარა ჩაქუჩის სახელურით მკერდზე რაღაც ნიშნები დაახატეს, მუხლისთავებზე ჩაქუჩი დაუბრახუნეს, რის გამოც შეშლილივით უხტოდა ფეხი, თითიდან აუღეს სისხლი, შემდეგ იდაყვის გადაკვეთაზე უჩხვლიტეს და ხელზე რაღაც რეზინის სამაჯურები წამოაცვეს...

ივანი გულში მწარედ დასცინოდა ექიმებს და იმაზეღა ფიქრობდა, რა სულელურად და უცნაურად შეტრიალდა ყველაფერი! დაუჯერებელი იყო! უნდოდა ყველა დაეცვა იმ უცხოელი კონსულტანტისგან, მისი დაკავება ეწადა და ამის ნაცვლად, რომელიღაც იდუმალ კაბინეტში ამოყო თავი, რათა ათასი სისულელე მოეთხრო ძია ფედორზე, ვოლოგდაში რომ არყით სკდებოდა! რა აუტანელი სისულელე იყო!

ბოლოს გაუშვეს. უკანვე მიაბრძანეს თავის ოთახში, სადაც ფინჯანი ყავა, ორი მოხარშული კვერცხი და კარაქწასმული თეთრი პური მიართვეს. ივანმა შესვა და შეჭამა მიწოდებული, თან მტკიცედ გადაწყვიტა, ამ დაწესებულების უფროსს დალოდებოდა და მისგან მოეთხოვა ყურადღება და სამართლიანობა.

ლოდინი დიდხანს არ დასჭირვებია. საუზმე დაასრულა თუ არა, კარი გაიღო და ივანის ოთახში უამრავი თეთრხალათიანი ადამიანი შემოლაგდა. წინ მსახიობივით გულდასმით გაპარსული, მიმზიდველი, მაგრამ მახვილთვალა და თავაზიანი ორმოცდახუთიოდე წლის კაცი მოდიოდა. ამალა დიდი პატივით ექცეოდა ამ კაცს და ამიტომ როგორღაც ერთობ ზეიმურად შემოვიდა. „პილატე პონტოელივით!“ – სრულიად მოულოდნელად გაიფიქრა ივანმა.

დიახ, ეჭვს გარეშეა, ეს იყო უფროსი. ის ტაბურეტზე ჩამოჯდა, დანარჩენები ფეხზე იდგნენ.

– ექიმი სტრავინსკი, – გაეცნო შემოსული და მეგობრულად შეხედა ივანს.

– აი, ალექსანდრ ივანოვიჩ, – ხმადაბლა უთხრა ვიღაც წვერდავარცხნილმა კაცმა და უფროსს ერთიანად აჭრელებული ფურცელი გაუწოდა.

„მთელი საქმე შეუკერავთ!“ – გაფიქრა ივანმა. იმ უფროსმა კი ჩვეული მოძრაობით გადაავლო თვალი ნაწერს, ჩაიბურდღუნა: „აჰა, აჰა... „ და იქ მყოფთ ნაკლებად ცნობილ ენაზე რამდენიმე სიტყვა უთხრა.

„ლათინურადაც პილატესავით ლაპარაკობს... „ – ნაღვლიანად გაიფიქრა ივანმა და ანაზდად ერთმა სიტყვამ შეაკრთო. ეს სიტყვა „შიზოფრენია“ გახლდათ, უკვე გუშინ რომ



90

თავი მერვე - პროფესორისა და პოეტის ორთაბრძოლა

წარმოთქვა იმ წყეულმა უცხოელმა პატრიარქთა ტბორებზე და დღეს პროფესორმა სტრავინსკიმ გაიმეორა.

„ესეც რომ იცოდა!“ – შეშფოთდა ივანი.

უფროსს ალბათ წესად ჰქონდა, ყველას დათანხმებოდა, სიხარულით მიეღო გარშემომყოფთა ნათქვამი და აუცილებლად ეპასუხა: „შესანიშნავია, შესანიშნავი... „

– შესანიშნავია! – თქვა სტრავინსკიმ, ფურცელი ვიღაცას მიუბრუნა და ივანს მიმართა, –

თქვენ პოეტი ბრძანდებით, არა?

– დიახ, – უპასუხა წარბშეკრულმა ივანმა, პირველად შეიგრძნო პოეზიისადმი რაღაც გამოუთქმელი ზიზღი და საკუთარი ლექსები, იმავ წამს რომ გაახსენდა, რატომღაც უსიამოდ ეჩვენა.

სახემოქცეული ივანი ახლა თვითონ დაეკითხა სტრავინსკის:

– თქვენ პროფესორი ხართ?

სტრავინსკიმ რაღაცნაირი ყოყმანით, თავაზიანად დაუქნია თავი.

– თქვენ ხართ აქ მთავარი? – განაგრძო ივანმა. სტრავინსკი ამაზეც დაეთანხმა.

– თქვენთან სალაპარაკო მაქვს, – მრავალმნიშვნელოვნად უთხრა ივან ნიკოლაევიჩმა. – მეც ამისთვის გეახელით, – უპასუხა სტრავინსკიმ.

– იცით, – დაიწყო გახარებულმა ივანმა, როგორც იქნა, დადგა ის ნანატრი წუთიც, – მე აქ გიჟად მომნათლეს და არავინ მისმენს.

– დარწმუნებული ბრძანდებოდეთ, დიდი გულისყურით მოგისმენთ, – სერიოზულად დაამშვიდა სტრავინსკიმ, – არც არავის მივცემ უფლებას, შეშლილად მოგნათლონ.

– თუ ასეა, მისმინეთ: გუშინ, საღამოს, პატრიარქთა ტბორებზე ერთ უცნაურ ადამიანს შევხვდი, ვერ გეტყვით, მართლა უცხოელია თუ არა, მაგრამ ფაქტია, რომ წინასწარ იცოდა, როგორ მოკვდებოდა ბერლიოზი და ისიც ფაქტია, რომ პირადად იცნობდა პონტოელ



91

თავი მერვე - პროფესორისა და პოეტის ორთაბრძოლა

პილატეს.

პროფესორის ამალა გაუნძრევლად იდგა და ხმისამოუღებლად უსმენდა პოეტს.

– პილატეს? იმ პილატეს, იესოს დროს რომ ცხოვრობდა? – თვალების ჭუტვით შეხედა ივანს სტრავინსკიმ.

– სწორედ იმას.

– მითხარით, – ისევ დაეკითხა სტრავინსკი, – ბერლიოზი მართლა ტრამვაიმ გაიტანა?

– სწორედ ჩემ თვალწინ გაიტანა ტრამვაიმ პატრიარქებზე, თან იმ საოცარმა მოქალაქემ...

– პონტოელი პილატეს ნაცნობმა? – ჩაეკითხა სტრავინსკი, ჩანდა, დიდად მიხვედრილი კაცი უნდა ყოფილიყო.

– დიახ, იმან, – დაუმოწმა ივანმა და სტრავინსკი შეათვალიერა, – აი, იმან გვითხრა წინასწარ, რომ ანუშკას ზეთი დაეღვარა... და ბერლიოზსაც ზუსტად იმ ადგილას დაუცდა ფეხი! როგორ მოგწონთ? – მრავალმნიშვნელოვნად დაეკითხა ივანი, ექიმის გაოცებულ წამოძახილს ელოდა.

მაგრამ შეცდა. სტრავინსკიმ სრულიად მშვიდად დაუსვა შემდეგი კითხვა. – ეგ ანუშკა ვიღაა?

ამ კითხვამ ოდნავ გააბრაზა ივანი, სახე მოეღუშა.

– ანუშკა აქ არაფერ შუაშია, – ნერვიულად ჩაიბურდღუნა მან, – ეშმაკმა უწყის, ვინ არის. ერთი ტუტრუცანა ქალია სადოვაიადან. მთავარია, იმან რომ წინასწარ იცოდა ზეთის შესახებ! გესმით ჩემი?

– კარგად მესმის, – სერიოზულად უპასუხა სტრავინსკიმ, მერე პოეტს მუხლზე დაადო ხელი და უთხრა, – ნუ ღელავთ, განაგრძეთ.

– განვაგრძობ, – უპასუხა ივანმა, დაძაბული ცდილობდა სტრავინსკივით მშვიდად ელაპარაკა, რადგან გუშინდელი მწარე გამოცდილებით იცოდა, რომ მხოლოდ სიმშვიდე



92

თავი მერვე - პროფესორისა და პოეტის ორთაბრძოლა

უშველიდა, – ჰო, მატყუარაა, ამბობს, კონსულტანტი ვარო, სინამდვილეში კი რაღაც უცნაური ძალა აქვს... აი, თუ გაეკიდე, თავიც რომ მოიკლა, ვერ დაეწევი. თან ვიღაც ორი ტიპი ახლავს, ისინიც კაი ჩიტები არიან, ოღონდ თავისებურად. ერთი მაღალია, პენსნეგაბზარული. მეორე – უზარმაზარი კატაა, თავისით მგზავრობს ტრამვაიში. ამას გარდა... – ივანს არავინ აწყვეტინებდა და თანდათან უფრო დამაჯერებლად, აუღელვებლად განაგრძობდა თხრობას,

– თვითონ იყო იქ, პილატე პონტოელის აივანზე, ამაში ეჭვსაც ვერ შეიტანთ. გაგიგიათ ასეთი რამე? სასწრაფოდ უნდა დავაპატიმროთ, თორემ საშინელ უბედურებას დაატრიალებს.

– თქვენ მის დაპატიმრებას აპირებდით? ხომ სწორად გაგიგეთ? – ჰკითხა სტრავინსკიმ.

„ძალიან ჭკვიანია, – გაიფიქრა ივანმა, – იშვიათად, მაგრამ ინტელიგენციაშიც გამოერევა ჭკვიანი კაცი. ამას ვერ უარყოფ!“ – და უპასუხა:

– დიახ! აბა, მითხარით, როგორ არ დამეპატიმრებინა? ამათ კი დახმარების ნაცვლად, ძალით გამომკეტეს ამ ოთახში, თვალებში ნათურებს მჩრიან, აბაზანაში მაჭყუმპალავებენ, რატომღაც ძია ფედიას ამბებს მეკითხებიან... ფედია რა ხანია მოკვდა! მოვითხოვ, რომ დაუყოვნებლივ გამათავისუფლონ!

– კეთილი, კეთილი! – უპასუხა სტრავინსკიმ, – მადლობა ღმერთს, ყველაფერს ნათელი მოეფინა. მართლაც, რა აზრი აქვს, ჯანმრთელი კაცის საავადმყოფოში დაკავებას? კეთილი. დაუყოვნებლივ გაგიშვებთ, თუ მეტყვით, რომ ნორმალური ხართ. კი არ დამიმტკიცებთ, მხოლოდ მეტყვით. მაშასადამე, თქვენ ნორმალური ხართ?

სიჩუმემ დაისადგურა და ზონზროხა ქალმა, ამ დილას ივანს რომ უვლიდა, მოწიწებით შეხედა პროფესორს, ივანმა კი ერთხელ კიდევ გაიფიქრა: „მართლა ჭკვიანი კაცია“.

პროფესორის წინადადება ძალიან მოეწონა, მაგრამ პასუხის გაცემამდე დაფიქრდა, შუბლი შეიკრა და ბოლოს მტკიცედ უთხრა:

– ნორმალური ვარ.

– ჰოდა, შესანიშნავია, – წამოიძახა სტრავინსკიმ, – თუ ასეა, მოდი, ლოგიკურად ვიმსჯელოთ. თუნდაც, გუშინდელი დღით დავიწყოთ, – ის შებრუნდა და ისევ აიღო ფურცელი, – იმ უცნობი ადამიანის ძებნისას, რომელიც პონტოელი პილატეს ნაცნობად გაგეცნოთ, თქვენ შემდეგი მოქმედებები ჩაიდინეთ: – სტრავინსკიმ გრძელ თითებზე დაიწყო ჩამოთვლა და ხან



93

თავი მერვე - პროფესორისა და პოეტის ორთაბრძოლა

ივანს შეხედავდა, ხან ფურცელს, – გულზე ხატი ჩამოიკიდეთ, ასე იყო?

– იყო, – დაეთანხმა მოღუშული ივანი.

– ღობიდან ჩამოვარდით და ლოყა დაიშავეთ? ასეა? რესტორანში ანთებული სანთლით, საცვლების ამარა გამოცხადდით და ვიღაც სცემეთ. აქ გაკოჭილი მოგიყვანეს. მოსვლისთანავე დარეკეთ პოლიციაში და სთხოვეთ, ტყვიამფრქვევები გამოეგზავნათ. შემდეგ ეცადეთ ფანჯრიდან გადამხტარიყავით. ასეა? საკითხავია: ამგვარი ქცევით განა შეიძლება ვინმეს დაკავება ან დაპატიმრება? და თუ თქვენ ნორმალური ადამიანი ხართ, თქვენვე მიპასუხებთ: არასგზით. თქვენ აქედან წასვლა გსურთ? მიბრძანდით. მაგრამ ნება მომეცით, გკითხოთ, საით აპირებთ წასვლას?

– რა თქმა უნდა, მილიციაში, – უკვე არცთუ მტკიცედ უპასუხა ივანმა და პროფესორის გამოხედვამ დააბნია.

– აქედან პირდაპირ მილიციაში წახვალთ?

– უჰუ.

– შინ არ შეივლით? – სწრაფად ჰკითხა პროფესორმა.

– რა დროს შევლაა! ვიდრე აქეთ-იქით ვიბოდიალებ, დაიმალება კიდეც!

– ასე... მილიციაში რომ მიხვალთ, რას ეტყვით?

– პონტოელ პილატეზე ვუამბობ, – უთხრა ივან ნიკოლაევიჩმა და თვალთ დაუბნელდა.

– შესანიშნავია! – წამოიძახა სტრავინსკიმ, იმ წვერიან კაცს მიუბრუნდა და უთხრა, – ფიოდორ ივანოვიჩ, თუ შეიძლება, გაწერეთ ამხანაგი უსახლკარო, მაგრამ მის ოთახში არავინ დააწვინოთ, არც თეთრეული გამოცვალოთ, მოქალაქე უსახლკარო ორ საათში უკან დაბრუნდება. აბა, – მიმართა პოეტს, – წარმატებას ვერ გისურვებთ, რადგან თქვენი წარმატების ოდნავადაც არ მჯერა. ნახვამდის! – წამოდგა და მისი ამალაც შეირხა.

– რატომ უნდა დავბრუნდე? – შეეკითხა შეშინებული ივანი. სტრავინსკი, თითქოს ამ კითხვას ელოდაო, ისევ დაჯდა და უთხრა:

– იმიტომ, რომ როგორც კი საცვლების ამარა გამოცხადდებით მილიციაში და ეტყვით,



94

თავი მერვე - პროფესორისა და პოეტის ორთაბრძოლა

რომ პილატე პონტოელის ნაცნობს შეხვდით, აუცილებლად ისევ აქეთ წამოგაბრძანებენ და ისევ თქვენს ოთახში აღმოჩნდებით.

– საცვლები რა შუაშია? – დაიბნა ივანი.

– მართალს ბრძანებთ, მთავარია პონტოელი პილატე, მაგრამ არც საცვალია ნაკლებად მნიშვნელოვანი. აქედან წასვლისას თქვენ ხომ საავადმყოფოს ტანსაცმელს გაიხდით და თქვენს სამოსს ჩაიცვამთ. ხომ არ გავიწყდებათ, თქვენ აქ საცვლების ამარა მოგიყვანეს. მიუხედავად ამისა, სულაც არ აპირებთ შინ მისვლას (თუმცა კი სიტყვა გადაგიკარით ამის თაობაზე). საცვლებით რომ მიხვალთ და პილატეზე დაიწყებთ ლაპარაკს...

უეცრად რაღაც დაემართა ივან ნიკოლაევიჩს. თითქოს გაერღვა ნებისყოფა, იგრძნო, როგორ დასუსტებულიყო და როგორ სჭირდებოდა დახმარება.

– აბა, რა ვქნა? – უკვე მორიდებით იკითხა.

– აი, ეს კი მომწონს! – უთხრა სტრავინსკიმ, – ეს უკვე გონივრული კითხვაა. ახლა აგიხსნით, კერძოდ რა დაგემართათ. გუშინ ვიღაცამ ძალიან შეგაშინათ და პონტოელ პილატესა თუ სხვა ამბებზე მონათხრობით გაგაღიზიანათ. თქვენც განერვიულდით, აღშფოთებული გახვედით ქალაქში და პონტოელ პილატეზე უამბობდით შემხვედრთ. ბუნებრივია, რომ გიჟად ჩაგთვალეს. ახლა მხოლოდ ერთი რამ გიშველით – სრული სიმშვიდე. ამიტომ საავადმყოფოში უნდა დარჩეთ.

– იმისი დაჭერაც რომ აუცილებელია? – უკვე ვედრებით თქვა ივანმა.

– გეთანხმებით, მაგრამ თქვენ თვითონ რატომ უნდა ირბინოთ? დაწერეთ, რა ბრალდებას უყენებთ იმ ადამიანს, ამაზე იოლი ხომ არაფერია. მე კი თქვენს ჩვენებას იქ გადავცემ, სადაც საჭიროა და თუკი, როგორც ფიქრობთ, საქმე მართლა ბოროტმოქმედებას ეხება, ყველაფერს სწრაფად გაარკვევენ. ოღონდ ერთი პირობით: გონებას ნუ დაძაბავთ და ეცადეთ ნაკლები იფიქროთ პილატე პონტოელზე. ბევრი რამ შეიძლება მოგიყვნენ, მაგრამ ყველაფერი ხომ არ უნდა დაიჯეროთ?

– გავიგე, – გადაჭრით განაცხადა ივანმა, – გთხოვთ ქაღალდი და კალმისტარი მომცეთ.

– ქაღალდი და პატარა ფანქარი მიეცით, – იმ ზონზროხა ქალს უბრძანა სტრავინსკიმ, ივანს კი უთხრა, – მაგრამ გირჩევთ, დღეს ნურაფერს გააკეთებთ...



95

თავი მეცხრე - კაროვიევის ოინები

– არა, არა, დღესვე უნდა დავწერო, აუცილებლად დღესვე... – წამოიძახა შეწუხებულმა ივანმა.

– კეთილი, მხოლოდ გონებას ნუ დაძაბავთ. დღეს თუ არაფერი გამოგივათ, ხვალ სცადეთ.

– ამასობაში გაგვექცევა!

– ვერსადაც ვერ გაგვექცევა, – აუღელვებლად უთხრა სტრავინსკიმ, – პირობას გაძლევთ! ისიც გახსოვდეთ, ჩვენთან ყოველმხრივ დაგეხმარებიან, სხვაგვარად ვერაფერს გააწყობთ. გესმით ჩემი? – უეცრად ჰკითხა სტრავინსკიმ და ივან ნიკოლაევიჩის ხელებს მისწვდა. ის დიდხანს და დაჟინებით უცქეროდა ივანს, თან იმეორებდა, – აქ დაგეხმარებიან... გესმით ჩემი? აქ დაგეხმარებიან... თავს კარგად იგრძნობთ... აქ სიმშვიდე და სიჩუმეა... აქ დაგეხმარებიან...

ივან ნიკოლაევიჩმა მოულოდნელად დაამთქნარა და სხეული მოუდუნდა.

– დიახ, დიახ, – ხმადაბლა ჩაილაპარაკა მან.

– ჰოდა, შესანიშნავია, – ჩვეულებისამებრ დაასრულა ლაპარაკი სტრავინსკიმ და წამოდგა, – ნახვამდის! – მერე ივანს ხელი ჩამოართვა, უკვე კართან იმ წვეროსანს მიუბრუნდა და უთხრა, – დიახ, ჟანგბადი სცადეთ... და აბაზანები...

წამის შემდეგ ივანის ოთახში აღარც სტრავინსკი იყო და აღარც მისი ამალა. ფანჯრის ცხაურს იქით, გაღმა ნაპირზე შუადღის მზე გაზაფხულისდარად აკისკასებდა ნაძვნარს, უფრო ახლოს კი, მდინარე ლიცლიცებდა.

თავი მეცხრე - კაროვიევის ოინები

ნიკანორ ივანოვიჩ ბოსოი მოსკოვში, სადოვაიას ქუჩაზე მდებარე No 302-ბის სახლის საბინაო ამხანაგობის თავმჯდომარე, სადაც განსვენებული ბერლიოზი ცხოვრობდა, ოთხშაბათ ღამიდან ხუთშაბათის ჩათვლით დიდ გაწამაწიაში აღმოჩნდა.

როგორც უკვე გაუწყეთ, ამ სახლში, შუაღამისას ჟელდიბინის თანხლებით მივიდა კომისია, ნიკანორ ივანოვიჩი გამოიძახეს, ბერლიოზის სიკვდილის ამბავი აცნობეს და მასთან ერთად გაემართნენ No 50-ე ბინისაკენ.



96

თავი მეცხრე - კაროვიევის ოინები

ბინაში შესულებმა განსვენებულის ხელნაწერები და ნივთები დალუქეს. იმ დროს შინ არავინ იყო, არც დღიური მოსამსახურე გრუნია და არც ის ქარაფშუტა სტეპან ბოგდანოვიჩი. კომისიამ ნიკანორ ივანოვიჩს აცნობა, რომ ხელნაწერებს მალე წაიღებდნენ გადასარჩევად, განსვენებულის საცხოვრებელი ფართი კი, მაშასადამე სამი ოთახი (ოქრომჭედლის ქვრივის ნაქონი კაბინეტი, სასტუმრო და სასადილო ოთახები) საბინაო ამხანაგობის გამგეობას უბრუნდებოდა, ხოლო განსვენებულის აღნიშნულ ფართზე არსებული ნივთები მემკვიდრის გამოჩენამდე უნდა შენახულიყო.

ბერლიოზის სიკვდილის ამბავი მთელ სახლს ზებუნებრივი სისწრაფით მოედო და ბოსოის უკვე ხუთშაბათს, დილის შვიდი საათიდან ურეკავდნენ ტელეფონით, შემდეგ კი პირადად მოდიოდნენ, განცხადებები მოჰქონდათ და განსვენებულის ფართზე აცხადებდნენ პრეტენზიას. ორ საათში ნიკანორ ივანოვიჩს ზუსტად ოცდათორმეტი ასეთი განცხადება დაუგროვდა.

ამ განცხადებებში მუდარაც იყო, მუქარაც, დაბეზღებაც, ვიღაც პირობას დებდა, საკუთარი ხარჯებით გაერემონტებინა ბინა, ვიღაც აუტანელ სივიწროვეს უჩიოდა, ზოგი კი შეუძლებლად თვლიდა ავაზაკის გვერდით, ერთ ჭერქვეშ ეცხოვრა. ამ განცხადებებს შორის იყო გასაოცარი მხატვრული ღირებულების მქონე მონათხრობი იმის შესახებ, თუ როგორ გაიტაცეს პელმენები 31-ე ბინიდან, რომელიც მძარცველს პირდაპირ პიჯაკის ჯიბეებში ჩაეტენა, ამას გარდა ორი განცხადების ავტორი იტყობინებოდა, რომ თვითმკვლელობით დაასრულებდნენ სიცოცხლეს, ვიღაც ქალი კი გულახდილად უტყდებოდა, რომ ფეხმძიმედ იყო.

ნიკანორ ივანოვიჩს საკუთარი ბინის წინკარში იხმობდნენ, სახელოზე ექაჩებოდნენ, რაღაცას ეჩურჩულებოდნენ, თვალს უპაჭუნებდნენ და ჰპირდებოდნენ, ვალში არ დაგრჩებითო.

ეს წამება დღის პირველ საათამდე გაგრძელდა, ვიდრე ნიკანორ ივანოვიჩი საკუთარი ბინიდან უჩუმრად არ გამოიძურწა, სამმართველოს შენობაში აპირებდა თავის შეფარებას, მაგრამ იქაც ჭიშკართან შენიშნა მოდარაჯენი და კისრისტეხით გამოიქცა უკან. რის ვაივაგლახით დააღწია თავი მოასფალტებულ ეზოში ფეხდაფეხ დადევნებულ მდევრებს, ძლივს მოასწრო მეექვსე სადარბაზოში შესხლტომა, იქიდან კი მეხუთე სართულზე ავიდა, სადაც ის წყეული No 50 ბინა მდებარეობდა.

გვარიანად შესუქებულმა ნიკანორ ივანოვიჩმა ბაქანზე სული მოითქვა და კარზე დარეკა, მაგრამ კარი არავის გაუღია. დიდხანს რეკდა, მერე აჯუჯღუნდა და ჩუმად მოჰყვა გინებას.



97

თავი მეცხრე - კაროვიევის ოინები

თუმცა არც მაშინ გაუღიათ კარი. ნიკანორ ივანოვიჩს მოთმინების ფიალა აევსო, ჯიბიდან

გასაღებების აცმა ამოიღო, სახლმმართველობას რომ ეკუთვნოდა, მბრძანებელივით გააღო კარი და შიგ შევიდა.

– არის აქ ვინმე? – ნახევრად ჩაბნელებულ წინკარს გასძახა ნიკანორ ივანოვიჩმა, – ეი,

მოსამსახურე! რა გქვია? გრუნია? შინ ხარ?

ხმა არავის გაუცია.

მაშინ ნიკანორ ივანოვიჩმა კაბინეტის კარს ლუქი შეხსნა, პორტფელიდან დასაკეცი სანტიმეტრი ამოიღო და კაბინეტში შეაბიჯა.

შებიჯებით კი შეაბიჯა, მაგრამ გაოცებული შედგა კარში და შეკრთა კიდეც.

მაგიდასთან მშვიდად იჯდა უცნობი, გამწლიკული და აწოწილი მოქალაქე, კუბოკრული პიჯაკი ეცვა, ჟოკეის ქუდი ეხურა და პენსნე ეკეთა... მოკლედ, ის იყო...

– თქვენ ვინ ბრძანდებით, მოქალაქევ? – იკითხა დამფრთხალმა ნიკანორ ივანოვიჩმა.

– ოჰო! ნიკანორ ივანოვიჩ, – მოულოდნელად ჟღრიალა ტენორით დაიღრიალა მოქალაქემ, ფეხზე წამოხტა და ძალისძალად ჩამოართვა ხელი თავმჯდომარეს. ამ მისალმებამ სწორედაც რომ არ გაახარა ნიკანორ ივანოვიჩი.

– მაპატიეთ, – დაეჭვებით დაიწყო მან, – თქვენ ვინ ბრძანდებით? ოფიციალური პირი ხართ?

– ეჰ, ნიკანორ ივანოვიჩ! – გულღიად წამოიძახა უცნობმა, – რა ჯანდაბაა ოფიციალური ან არაოფიციალური პირი? ეგ ყველაფერი იმაზეა დამოკიდებული, რომელი კუთხიდან შეხედავთ საკითხს, ეგ ყველაფერი, ნიკანორ ივანოვიჩ, პირობითია და არამყარი. დღეს არაოფიციალური პირი ვარ, ხვალ კი, გაიხედავთ და, ოფიციალური აღმოვჩნდები! პირიქითაც ხდება ხოლმე, ნიკანორ ივანოვიჩ, თანაც რა ხშირად ხდება!

არც ამ მსჯელობამ დააკმაყოფილა სახლმმართველობის თავმჯდომარე. ბუნებით ეჭვიანი კაცი ბრძანდებოდა და მაშინვე დაასკვნა, რომ ეს გატლეკილი მოქალაქე სწორედ არაოფიციალური პირი უნდა ყოფილიყო, უფრო მეტიც, უსაქმური.



98

თავი მეცხრე - კაროვიევის ოინები

– მაპატიეთ, ვინ ხართ? რა გვარი ბრძანდებით? – უეცრად მკაცრად უთხრა თავმჯდომარემ და უცნობისკენ გადადგა ნაბიჯი.

მოქალაქე სულაც არ დაუფრთხია თავმჯდომარის სიმკაცრეს.

– ჩემი გვარია... თუნდაც, კაროვიევი. ხომ არ წაისაუზმებდით, ნიკანორ ივანოვიჩ? ნუ მოგერიდებათ.

– მაპატიეთ, მაგრამ, – ისევ უთხრა გაბრაზებულმა ნიკანორ ივანოვიჩმა, – რა დროს საუზმეა (ძალიან მწყინს, მაგრამ უნდა ვაღიარო, რომ ჩვენი ნიკანორ ივანოვიჩი ბუნებით უხეში კაცი ბრძანდებოდა)! – მიცვალებულის ბინაში ჯდომა აკრძალულია! აქ რას აკეთებთ?

– ჯერ იქნებ დაბრძანდეთ, ნიკანორ ივანოვიჩ, – ისევ თავხედურად აღრიალდა მოქალაქე, ოთახში დაბზრიალდა და სავარძელი შესთავაზა.

გაცოფებულ ნიკანორ ივანოვიჩს სავარძლისთვის არც შეუხედავს და თვითონაც იღრიალა:

– მითხარით, ვინ ხართ?

– მე, ბატონო ჩემო, თარჯიმნად ვახლავარ ერთ უცხოელ პირს, ამ სახლში რომ დაიდო ბინა, – თავი გააცნო კაროვიევად წოდებულმა და ჟღალი, გაუწმენდავი ფეხსაცმლის ქუსლები ერთმანეთს მიარტყა.

ნიკანორ ივანოვიჩმა პირი დააღო. ვიღაც უცხოელის, თანაც თარჯიმნიანად ამ სახლში ჩასახლება მისთვის სრულიად ახალი ამბავი იყო და ამდენად, განმარტებასაც მოითხოვდა.

თარჯიმანმა სიამოვნებით განუმარტა: ვარიეტეს დირექტორმა სტეპან ბოგდანოვიჩ ლიხოდეევმა გულთბილად მიიწვია თავისთან უცხოელი სტუმარი, ბატონი ვოლანდი, და სთხოვა, ის ერთი კვირა, ვიდრე გასტროლებზე იქნებოდა მოსკოვში, მის ბინაში ეცხოვრა, რის გამოც გუშინვე წერილი გაუგზავნა ნიკანორ ივანოვიჩს და სთხოვა, დროებით ჩაეწერა უცხოელი, სანამ თვითონ იალტაში იმოგზაურებდა.

– ჩემთვის არაფერი მოუწერიათ, – გაოცდა თავმჯდომარე.

– პორტფელში გექნებათ, ნიკანორ ივანოვიჩ, – დამტკბარი ხმით ურჩია კაროვიევმა. ნიკანორ ივანოვიჩმა მხრები აიჩეჩა, პორტფელი გახსნა და შიგ ლიხოდეევის წერილი



99

თავი მეცხრე - კაროვიევის ოინები

აღმოაჩინა.

– ეს როგორ დამავიწყდა? – ჩაიბურდღუნა ნიკანორ ივანოვიჩმა და გაშტერებული დააცქერდა გახსნილ კონვერტს.

– ყველაფერი ხდება ხოლმე, ყველაფერი, ნიკანორ ივანოვიჩ, – ისევ აჟღრიალდა კაროვიევი, – დაბნეულობის ბრალია, დაბნეულობის და გადაღლის, სისხლის წნევის აწევის, ჩემო ძვირფასო ნიკანორ ივანოვიჩ! მეც საშინლად დაბნეული ვარ. ერთხელაც იქნება, ჭიქა არაყზე მოგიყვებით ჩემი ბიოგრაფიის რამდენიმე ეპიზოდს, დამიჯერეთ, სიცილით დაიხრჩობით!

– ლიხოდეევი როდის აპირებს იალტაში წასვლას?

– ნუთუ არ იცოდით, უკვე წავიდა, წავიდა! – წამოიყვირა თარჯიმანმა, – გზაშია უკვე! ახლა, ეშმაკმა უწყის, სად იმყოფება! – დასძინა და წისქვილის ფრთასავით დაატრიალა ხელები.

ნიკანორ ივანოვიჩმა დამხვდურს განუცხადა, რომ აუცილებლად პირადად უნდა ენახა უცხოელი, მაგრამ თარჯიმანმა უარი სტკიცა, – ყოვლად შეუძლებელია! დაკავებულია! კატას წვრთნის!

– აი, თუ გნებავთ, კატას განახვებთ, – შესთავაზა კაროვიევმა.

ამაზე ახლა ნიკანორ ივანოვიჩმა სტკიცა ცივი უარი, თარჯიმანმა კი თავმჯდომარეს მოულოდნელი და საინტერესო წინადადება შესთავაზა:

იმის გამო, რომ ბატონ ვოლანდს არასგზით არ სურდა სასტუმროში ცხოვრება, თანაც ფართო, დიდ სახლში ცხოვრებას იყო მიჩვეული, ეგებ საბინაო ამხანაგობას მოეხერხებინა და ერთი კვირით, ვოლანდის გასტროლების დასრულებამდე, მთელი ბინა მისთვის მიექირავებინა, ესე იგი, გარდაცვლილის ოთახებიც.

– იმისთვის ახლა ხომ სულერთია, გარდაცვლილისთვის, – ჩურჩულით ექშუტუნებოდა კაროვიევი, – მას ახლა, თქვენც დამეთანხმებით, ნიკანორ ივანოვიჩ, ეს ბინა აღარაფერში არგია.

გაოგნებული ნიკანორ ივანოვიჩი მაინც ეწინააღმდეგებოდა და უმტკიცებდა, უცხოელები



100

თავი მეცხრე - კაროვიევის ოინები

„მეტროპოლში“ უნდა ცხოვრობდნენ და არა კერძო ბინებშიო.

– აკი აგიხსენით, ისეთი ჭირვეულია, ეშმაკმა უწყის, ვის შეიძლება შეადარო! – აჩურჩულდა კაროვიევი, – არ უნდა და მორჩა! თვალის დასანახავად სძულს სასტუმროები! პირდაპირ ყელში ამომივიდნენ ეს უცხოელები! – ახლობელივით ყურში ჩაუპუტუნა კაროვიევმა და დაძარღვულ ყელზე მიიბჯინა თითი, – დამიჯერეთ, თავი მომაბეზრეს! ჩამოვა... და ან უკანასკნელ არამზადასავით დაგაბეზღებს, ანდა თავისი ჭირვეულობით დაგაგლეჯს ნერვებს: ვერაფრით ასიამოვნებ!. . თქვენი ამხანაგობა კი, ნიკანორ ივანოვიჩ, დამერწმუნეთ, მხოლოდ სარგებლობას ნახავს და უეჭველ სარგებლობასაც, დამერწმუნეთ, ფული ჩეჩქივით აქვს, – კაროვიევმა მიმოიხედა და თავმჯდომარეს ყურში წასჩურჩულა, – მილიონერია!

თარჯიმანმა საკმაოდ პრაქტიკული და ნათელი წინადადება მისცა, ერთობ სოლიდურიც. მაგრამ თვით თარჯიმანი გამოიყურებოდა საოცრად არასოლიდურად. არასოლიდური იყო მისი საუბრის ტონი, ტანსაცმელი და, განსაკუთრებით, ეს ამაზრზენი, ყოვლად გამოუსადეგარი პენსნე. თავმჯდომარეს რაღაც გაურკვეველი შიში კი უწურავდა გულს, მაგრამ მაინც გადაწყვიტა, უარი არ ეთქვა შემოთავაზებულზე. საქმე ის გახლდათ, რომ საბინაო ამხანაგობაში, სამწუხაროდ, მნიშვნელოვანი დეფიციტი არსებობდა, საშემოდგომო გათბობისათვის ნავთი უნდა შეესყიდათ, მაგრამ ფული საიდან უნდა გაეჩინათ, არავინ იცოდა. ამ უცხოელისგან აღებული ფული კი შეიძლებოდა მართლაც გამოსდგომოდათ. მაგრამ საქმიანმა და წინდახედულმა ნიკანორ ივანოვიჩმა განაცხადა, რომ ჯერ უცხოელთა ბიუროსთან უნდა შეეთანხმებინა ეს საკითხი.

– მესმის, – დაეთანხმა კაროვიევი, – აბა, სხვაგვარად როგორ შეიძლება. აგერ, ტელეფონიც, ნიკანორ ივანოვიჩ, და ეგ საკითხი ახლავე მოვაგვაროთ, ფულზე კი ნუ მოგერიდებათ, – წასჩურჩულა და წინკარში, ტელეფონისკენ გაიყოლა თავმჯდომარე, – პირდაპირ მადლია ამისთვის ფულის გამორთმევა! ნეტა განახვათ, რა აგარაკი აქვს ნიცაში. აი, მომავალ ზაფხულს, საზღვარგარეთ რომ წაბრძანდებით, საგანგებოდ შეიარეთ და დაათვალიერეთ – ჭკუას დაკარგავთ!

უცხოელთა ბიუროში გასაოცარი, თავმჯდომარისათვის ერთობ განსაცვიფრებელი სისწრაფით გაიჩარხა საქმე. აღმოჩნდა, რომ იქ უკვე იცოდნენ ბატონი ვოლანდის სურვილის შესახებ, ლიხოდეევის სახლში ეცხოვრა და საწინააღმდეგო არაფერი ჰქონდათ.

– სასწაული თუ გინდა, ეს არის! – ხრიალებდა კაროვიევი.



101

თავი მეცხრე - კაროვიევის ოინები

მისი უსასრულო ლაყბობით თავგზააბნეულმა თავმჯდომარემ განაცხადა, რომ საბინაო ამხანაგობა თანახმა იყო მსახიობ ვოლანდისათვის ერთი კვირით მიექირავებინა No 50 ბინა... ნიკანორ ივანოვიჩს აქ ოდნავ დაება ენა და ბოლოს თქვა:

– დღეში ხუთას მანეთად.

ამჯერად კაროვიევმა საბოლოოდ გააოცა თავმჯდომარე. ბაცაცასავით ჩაუკრა თვალი, თავი საძინებელი ოთახის მიმართულებით გადაიქნია, საიდანაც მსუქანი კატის მსუბუქი ხტუნვის ხმა მოისმოდა და ჰკითხა:

– მაშასადამე, კვირაში 3. 500 მანეთი, არა?

ნიკანორ ივანოვიჩი ელოდა, კაროვიევი ეტყოდა, კარგი მადა გქონიათ, ნიკანორ ივანოვიჩო, მაგრამ სრულიად სხვა რამ გაიგონა, – ეგ რა ფულია? ხუთი მოითხოვეთ, მოგვცემენ.

გაოგნებულმა ნიკანორ ივანოვიჩმა ჩაიხითხითა, თავადაც ვერ შენიშნა, როგორ აღმოჩნდა გარდაცვლილის საწერ მაგიდასთან, სადაც კაროვიევმა გასაოცარი მოხერხებულობით და სისწრაფით ორ პირად შეავსო ხელშეკრულება. შემდეგ ფურცლებიანად საძინებელ ოთახში შეფრინდა, იმავ წამს უკან დაბრუნდა და უცხოელის მიერ გაკრული ხელით შესრულებული ხელმოწერა დაანახვა. ხელშეკრულებაზე თავმჯდომარემაც მოაწერა ხელი. შემდეგ კაროვიევმა სთხოვა, ხელწერილი მიეცა ხუთი...

– ასოებით, ასოებით, ნიკანორ ივანოვიჩ!. . ათასი მანეთი... – და ამ სერიოზული საქმის ესოდენ შეუფერებელი ციგნობით – აინ, ცვაი, დრაი! – თავმჯდომარეს ბანკიდან სულ ახლახან გამოტანილი, სრულიად ცინცხალი ხუთი შეკვრა ჩაუთვალა.

ფულის თვლას კაროვიევის მხიარული შეძახილები ერთვოდა, ათას სისულელეს იხსენებდა.

„ფულს თვლა უყვარსო“, „ძმამ ძმას ანგარიში უყოო“, რას არ როშავდა. ფულის გადათვლის შემდეგ თავმჯდომარემ, დროებით ჩასაწერად კაროვიევს უცხოელის პასპორტი გამოართვა, ხელშეკრულებასა და ფულთან ერთად ჩადო პორტფელში, მერე კი თავი ვეღარ შეიკავა და დარცხვენილმა, კონცერტზე დასასწრებად საშვიც სთხოვა...

– რა თქმა უნდა, რა თქმა უნდა, – იღრიალა კაროვიევმა, – რამდენი ბილეთი გნებავთ,



102

თავი მეცხრე - კაროვიევის ოინები

ნიკანორ ივანოვიჩ, თორმეტი, თხუთმეტი?

გაოგნებულმა თავმჯდომარემ აუხსნა, რომ მხოლოდ ორი საშვი სჭირდებოდა, თავისთვის და თავისი მეუღლის – პელაგია ანტონოვნასათვის.

კაროვიევმა იმავ წამს იშვლიპა ბლოკნოტი, ნიკანორ ივანოვიჩს ორი საშვი გამოუწერა, პირველ რიგში, მერე მარცხენა ხელით მიაჩეჩა, მარჯვენით კი – ხრაშუნა შეკვრა ჩაუჩურთა ჯიბეში. ნიკანორ ივანოვიჩმა თვალი ფულის დასტისკენ გააპარა, წამოჭარხლდა, უკან დაბრუნება დააპირა და ალუღლუღდა:

– არა, არა, როგორ გეკადრებათ...

– არაფრის მოსმენა არ მინდა, – ლამის პირდაპირ ყურში ჩასჩურჩულა კაროვიევმა, – ჩვენთან არ შეიძლება, უცხოელებთან კი ასეა მიღებული. ეწყინება, ნიკანორ ივანოვიჩ, უხერხულია. თქვენ შრომობთ...

– არა, არა, ასეთი რაღაცები მკაცრად გვეკრძალება, – ჩუმზე ჩუმად უჩურჩულა თავმჯდომარემ და მიმოიხედა.

– მოწმე ხომ არავინ გვყავს, – ახლა მეორე ყურში ჩაუპუტუნა კაროვიევმა, – მე თქვენ გეკითხებით, აბა, სად ხედავთ მოწმეს? გამომართვით!

და როგორც მოგვიანებით ამტკიცებდა თავმჯდომარე, აქ კი მართლა სასწაული მოხდა: ფულის შეკვრა თავისით ჩაცურდა პორტფელში. შემდეგ ერთიანად ძალაგამოცლილი და დარეტიანებული თავმჯდომარე კიბეზე აღმოჩნდა. ტვინი ებნეოდა. გონებაში უტრიალებდა ის აგარაკი ნიცაში, გაწვრთნილი კატა, იმაზეც ფიქრობდა, რომ მართლა არავინ იყო მოწმე და

იმაზეც, როგორ გაიხარებდა პელაგია ანტონოვნა, სპექტაკლზე დასასწრებ საშვს რომ მიუტანდა. აბურდული, მაგრამ სასიამოვნო ფიქრების რიგი ერთმანეთს მისდევდა და მიუხედავად ამისა, სადღაც სიღრმეში მაინც ღრღნიდა ეჭვის ჭია და გული უკვნესოდა. ეს შეშფოთების კვნესა იყო. და მაშინვე, იქვე, კიბეზე, თითქოს თავში ჩასცხესო, გონება გაუნათდა: „კი მაგრამ, კარი რომ დალუქული იყო!“ ამის შესახებ რატომ არაფერი ჰკითხა? თავმჯდომარე ერთხანს ცხვარივით უაზროდ დასჩერებოდა კიბეს, შემდეგ კი გადაწყვიტა, ამ ამბებისთვის მიეფურთხებინა და ათასი სისულელით არ გამოეტენა თავი.

როგორც კი თავმჯდომარის უკან კარი მიიხურა, საძინებელი ოთახიდან ბოხი ხმა გაისმა:



103

თავი მეცხრე - კაროვიევის ოინები

– ეგ ნიკანორ ივანოვიჩი ძალიან არ მომეწონა, მატყუარა და გამომძალველი ყოფილა. ნუთუ არ შეიძლება ისე მოაწყო, რომ მეტად აღარ შეგვაწუხოს?

– თქვენ ოღონდ მიბრძანეთ, მესირ! – საიდანღაც გამოეპასუხა კაროვიევი, თუმცა ამჯერად ჩვეულებისამებრ მჭახე ხმა კი არა, ძალიან სუფთა და მჟღერი ხმა ჰქონდა.

და წყეული თარჯიმანი მყის წინკარში გაიჭრა, ნომერი აკრიფა და რატომღაც წუწუნითა და ღიჭინით დაიწყო ლაპარაკი:

– ალო! ჩემს მოვალეობად მიმაჩნია, შეგატყობინოთ, რომ სადოვაიას ქუჩაზე მდებარე No 302-ბის სახლის საბინაო ამხანაგობის თავმჯდომარე ნიკანორ ივანოვიჩ ბოსოი ვალუტით ვაჭრობს. ამჟამად შინ, საპირფარეშოს საჰაეროში უდევს გაზეთში გახვეული ოთხასი დოლარი. ლაპარაკობს აღნიშნული სახლის No 11 ბინის მცხოვრები ტიმოფეი კვასცოვი. მაგრამ, გთხოვთ, ნუ გამამხელთ. ზემოთ აღნიშნული თავმჯდომარისგან ყველაფერი მოსალოდნელია.

და ყურმილი დაკიდა, იმ უნამუსომ.

აღარ ვიცით, რა მოხდა მას შემდეგ 50-ე ბინაში, მაგრამ ის კი დანამდვილებით ვიცით, რაც ნიკანორ ივანოვიჩთან ხდებოდა. შინ მისვლისთანავე თავმჯდომარე საპირფარეშოში ჩაიკეტა, პორტფელიდან თოკით გადაკრული შეკვრა ამოიღო და დარწმუნდა, რომ შიგ ოთხასი მანეთი იდო. შემდეგ შეკვრა გაზეთის ნახევში გაახვია და საპირფარეშოს საჰაერო ღრმულში შეინახა.

ხუთი წუთის შემდეგ თავმჯდომარე თავის პატარა სასადილო ოთახში მიუჯდა მაგიდას. მეუღლემ სამზარეულოდან გულდაგულ დაჭრილი და ხახვმოყრილი ქაშაყი გამოუტანა. ნიკანორ ივანოვიჩმა არაყი დაისხა, გადაკრა, მეორედაც დაისხა, ისიც გადაკრა, ჩანგლით ქაშაყს მისწვდა და... სწორედ ამ დროს კარზე დარეკეს კიდეც, პელაგია ანტონოვნამ ის-ის იყო ორთქლადენილი ქვაბი შემოიტანა, რომლის დანახვისთანავე მიხვდებოდით, რომ შიგ ცეცხლისფერი ბორშჩის სიღრმეში ამქვეყნად ყველაფერზე გემრიელი რამ იმალებოდა – ძვლის ტვინი.

ნიკანორ ივანოვიჩმა ნერწყვი გადაყლაპა და ძაღლივით დაიღრინა:

– ეშმაკსაც წაუღიხართ ყველა! ჭამასაც არ აცლიან კაცს. არავინ შემოუშვა, უთხარი, რომ შინ არა ვარ, არა ვარ. ბინაზე თუ გკითხეს რამე, უთხარი, გული ნუ გააწყალეს, ერთ



104

თავი მეცხრე - კაროვიევის ოინები

კვირაში თათბირი იქნება...

მეუღლე წინკარში გავიდა, ნიკანორ ივანოვიჩმა კი ორთქლით მქშინავი სითხიდან ჩამჩით ამოათრია ის სიგრძივ გაპობილი ძვალი. სწორედ ამ დროს სასადილოში ორი მოქალაქე შემოვიდა, მათ უკან რატომღაც გადამტკნარებული პელაგია ანტონოვნა შემოჰყვა. მოქალაქეთა დანახვაზე ნიკანორ ივანოვიჩსაც წაუვიდა ფერი და წელი ძლივს აითრია.

– ფეხსალაგი სად არის? – საქმიანად ჰკითხა პირველმა, თეთრი „უკრაინკა“ რომ ეცვა. სასადილო მაგიდაზე რაღაც დაეცა (ნიკანორ ივანოვიჩს ჩამჩა გაუვარდა ხელიდან).

– აქეთ, აქეთ, – სხაპასხუპით მიიწვია პელაგია ანტონოვნამ. და მოსულები წამისუსწრაფესად გაემართნენ დერეფნისაკენ.

– რაშია საქმე? – მორიდებულად იკითხა ნიკანორ ივანოვიჩმა და მოსულებს გაჰყვა, – ბინაში ისეთი არაფერი იქნება... თქვენი საბუთები... ბოდიშს კი გიხდით...

პირველი არც შეჩერებულა, ისე დაანახვა ნიკანორ ივანოვიჩს საბუთები, მეორე კი ფეხსალაგში შესვლისთანავე ტაბურეტზე შედგა და საჰაერო ღუმელში შეყო ხელი. ნიკანორ ივანოვიჩს თვალთ დაუბნელდა. შეკვრას გაზეთი შემოხსნეს, მაგრამ იქ მანეთიანები კი არა, რომელიღაც უცნობი ფული აღმოჩნდა, ცისფერი თუ მწვანე ფერის, ზედ ვიღაც ბერიკაცი რომ იყო გამოსახული. თუმცა კი ეს ყველაფერი ნიკანორ ივანოვიჩმა ბუნდოვნად დაინახა, თვალწინ რაღაც ლაქები უციმციმებდა.

– დოლარებია საჰაეროში, – ჩაილაპარაკა პირველმა და ძალიან რბილად და თავაზიანად დაეკითხა ნიკანორ ივანოვიჩს, – ეს შეკვრა თქვენია?

– არა, – საზარელი ხმით უპასუხა ნიკანორ ივანოვიჩმა, – მტრებმა მომიგდეს!

– ხდება ხოლმე, – დაეთანხმა ის პირველი და ისევ რბილად დაეკითხა, – რას იზამთ, სხვებსაც ჩაგვაბარებთ?

– არა მაქვს! არა მაქვს, ღმერთს გეფიცებით, არც არასოდეს მჭერია ხელში! – განწირულივით იყვირა თავმჯდომარემ.

მაშინვე კომოდს ეცა, ბრახუნით გამოაღო უჯრა, იქიდან პორტფელი ამოიღო, თან უაზროდ იმეორებდა...



105

თავი მეცხრე - კაროვიევის ოინები

– აი, კონტრაქტი... იმ ნამუსგარეცხილმა თარჯიმანმა შემომაჩეჩა... კაროვიევმა... პენსნეთი!

მან პორტფელი გახსნა, შიგ ჩაიხედა, ხელიც ჩაყო, მერე სახეზე მწვანე ფერი დაედო და პორტფელი ბორშჩში ჩაუვარდა. პორტფელი ცარიელი იყო: არც სტიოპას წერილი იდო შიგ, არც ხელშეკრულება, არც უცხოელის პასპორტი, არც ფული და არც კონტრამარკა. ერთი სიტყვით, დასაკეცი სანტიმეტრის გარდა პორტფელში არაფერი აღმოჩნდა.

– ამხანაგებო! – იყვირა გაცოფებულმა თავმჯდომარემ, – დააკავეთ! ჩვენს სახლში უწმინდურმა ძალამ დაისადგურა!

იმავ წამს, არავინ იცის, რა მოელანდა პელაგია ანტონოვნას, ხელები ერთმანეთს შემოჰკრა და იყვირა:

– აღიარე, ივანიჩ! შეღავათს მოგცემენ!

ნიკანორ ივანოვიჩს სისხლი თვალებში მოაწვა, მუშტი შემართა ცოლის თავზე და დაიხრიალა:

– უ, შე წყეულო!

მერე ღონე წაერთვა და სკამზე გადაესვენა, ალბათ გადაწყვიტა, უცილობელს დამორჩილებოდა.

ამასობაში კი ტიმოფეი კონდრატიევიჩ კვასცოვი კიბის ბაქანზე, თავმჯდომარის კარის ჭუჭრუტანას ეკვროდა, ხან ყურს მიადებდა, ხან თვალს და ცნობისმოყვარეობით იტანჯებოდა.

ხუთიოდე წუთის შემდეგ ეზოში გამოფენილმა სახლის მცხოვრებლებმა დაინახეს, ორმა კაცმა როგორ წაიყვანა ჭიშკრისკენ თავმჯდომარე. იმასაც ყვებოდნენ, რომ ნიკანორ ივანოვიჩს სახეზე ფერი არ ედო, მთვრალივით ირწეოდა და რაღაცას ბუტბუტებდა თავისთვის.

კიდევ ერთი საათის შემდეგ, ნომერ მეთერთმეტე ბინაში ერთი მოქალაქე გამოცხადდა, ზუსტად იმ დროს, როცა კმაყოფილებით აქლოშინებული ტიმოფეი კონდრატიევიჩი დანარჩენ მობინადრეებს უყვებოდა, როგორ აიყვანეს თავმჯდომარე, მოსულმა მოქალაქემ ტიმოფეი კონდრატიევიჩი წინკარში გაიხმო თითით, რაღაც უთხრა და მასთან ერთად გაქრა.



106

თავი მეათე - ცნობები იალტიდან

თავი მეათე - ცნობები იალტიდან

იმ დროს, როცა ნიკანორ ივანოვიჩს ეს უბედურება დაატყდა თავს, No 302-ბის სახლის შორიახლოს, იმავე სადოვაიაზე, ვარიეტეს ფინანსური დირექტორის კაბინეტში ორნი ისხდნენ: თვით რიმსკი და ვარიეტეს ადმინისტრატორი ვარენუხა.

თეატრის მეორე სართულზე მოთავსებული უზარმაზარი კაბინეტის ორი ფანჯარა სადოვაიას გადაჰყურებდა, ერთი კი, რომელიც სწორედ საწერ მაგიდასთან მჯდარი ფინანსური დირექტორის ზურგს უკან იყო, ვარიეტეს საზაფხულო ბაღში გადიოდა, სადაც გამაგრილებელი ბუფეტები, ტირი და ღია ესტრადა მოეწყოთ. ამ საწერი მაგიდის გარდა კაბინეტში, კედელზე ძველი აფიშების დასტაც ეკიდა, პატარა მაგიდაზე წყლით სავსე გრაფინი იდგა, ოთხი სავარძელი და კუთხეში მიდგმულ თახჩაზე დიდი ხნის წინანდელი, დამტვერილი, რომელიღაც წარმოდგენიდან შემორჩენილი მაკეტი იდო. თავისთავად ცხადია, კაბინეტში მომცრო ზომის, ძველისძველი, ლაქდამსკდარი ცეცხლგამძლე სალაროც იდგა, სწორედ რიმსკის ხელმარცხნივ, საწერი მაგიდის გვერდით.

მაგიდასთან მჯდარი რიმსკი დილიდან ცუდ გუნებაზე ბრძანდებოდა, ვარენუხა კი, პირიქით, ძალზე ცოცხლად გამოიყურებოდა და რატომღაც ძალზე მოქმედი და აღგზნებული ჩანდა, მაგრამ ვერც ამ ენერგიის დასახარჯავ ადგილს პოულობდა.

როგორც კი ტელეფონი აწკრიალდებოდა, ვარენუხა ყურმილს იღებდა და ტყუილების ბუქს აყენებდა:

– ვინ? ვარენუხა? არ გახლავთ. გასულია.

– ერთხელაც დაურეკე ლიხოდეევს, – უთხრა გაღიზიანებულმა რიმსკიმ.

– ხომ გითხარი, შინ არ არის-მეთქი. უკვე კარპოვიც გავგზავნე. კარი არავინ გაუღო.

– ეშმაკმა უწყის, რა ხდება! – წამოიძახა რიმსკიმ და ისევ სათვლელი მანქანა ააჩხაკუნა.

კარი გაიღო და კაპელდინერმა ახლახან დაბეჭდილი დამატებითი აფიშის სქელი შეკვრა შემოიტანა. მწვანე ფონზე მსხვილი წითელი ასოებით ეწერა:

დღეს და ყოველდღე, ვარიეტეს თეატრში პროგრამის გარეშე პროფესორი ვოლანდი შავი მაგიის სეანსი და მისი სრული გამოაშკარავება



107

თავი მეათე - ცნობები იალტიდან

ვარენუხამ აფიშა გადაშალა, უკან დაიხია, შეათვალიერა, მოეწონა და მაშინვე კაპელდინერს უბრძანა, ყველა ეგზემპლარი სასწრაფოდ გაეგზავნათ გასაკრავად.

– კარგია, თვალში საცემია, – კაპელდინერის წასვლის შემდეგ აღნიშნა ვარენუხამ.

– მე კი ეს ამბავი საერთოდ არ მომწონს, – აბუზღუნდა რიმსკი და რქისჩარჩოიანი სათვალიდან ბოროტად გახედა აფიშას, – ისიც მიკვირს, ამ წარმოდგენის გამართვის უფლება როგორ დართეს.

– ცდებით, გრიგორი დანილოვიჩ, ეგრე არ უნდა იყოს, ძალზე ჭკვიანური ნაბიჯია. აქ ხომ მთავარი გამოაშკარავებაა.

– არ ვიცი, არ ვიცი, ჭკვიანურს აქ ვერაფერს ვხედავ. ამ კაცმა ყოველთვის რაღაც უნდა მოიგონოს! ერთხელ მაინც მომეკრა თვალი იმ მაგისათვის. შენ მაინც ნახე? ეშმაკმა იცის, საიდან გამოთხარა.

გაირკვა, რომ არც ვარენუხას ენახა. გუშინ, სტიოპამ „გიჟივით“ (რიმსკის სიტყვებით რომ ვთქვათ) მიირბინა ფინანსურ დირექტორთან, შავად დაწერილი ხელშეკრულება მიუტანა და უბრძანა, მაშინვე გადაეთეთრებინა და ფული გაეცა. მერე ის მაგიც სადღაც აორთქლდა და სტიოპას გარდა თვალი ვერავინ მოჰკრა.

რიმსკიმ საათი ამოიღო, დარწმუნდა, რომ სამის ხუთი წუთი იყო და საბოლოოდ გაცოფდა. ვერც გაამტყუნებდით! ლიხოდეევმა დაახლოებით თერთმეტ საათზე დაურეკა, უთხრა, ნახევარ საათში მოვალო და არამცთუ არ მოსულა, ბინიდანაც გაქრა!

– ამ საქმეებს ვინ მიხედავს? – ღრიალებდა რიმსკი და ხელმოუწერელი ქაღალდების გროვაზე მიუთითებდა.

– იქნებ ისიც ბერლიოზივით ტრამვაიმ გაიტანა? – ეუბნებოდა ვარენუხა და ყურმილიდან მონადენ მჭახე, ხანგრძლივ და სრულიად უიმედო ზუმერს აყურადებდა.

– კარგი იქნებოდა... – ძლივს გასაგონად გამოსცრა კბილებში რიმსკიმ.

სწორედ ამ დროს კაბინეტში ქალი შემოვიდა, ფორმის ქურთუკი, შავი ქვედაკაბა და ჩუსტები ეცვა, თავზე ქუდი ეხურა. ქალმა ქამარზე ჩამოკიდებული პატარა ჩანთიდან კვადრატულად გაკეცილი თეთრი ქაღალდი და რვეული ამოიღო და იკითხა:



108

თავი მეათე - ცნობები იალტიდან

– ეს არის ვარიეტე? სასწრაფოა. ხელი მომიწერეთ.

ვარენუხამ რაღაც დაღვლარჭნა რვეულში და როგორც კი ქალმა კარი გაიხურა, კვადრატულად გაკეცილი ფურცელი გახსნა.

დეპეშა რომ წაიკითხა, თვალები აახამხამა და ფურცელი რიმსკის მიაწოდა.

დეპეშაში შემდეგი ეწერა: „იალტიდან მოსკოვი ვარიეტე დღეს თორმეტის ნახევარზე სისხლის სამართლის სამძებროში გამოცხადდა წაბლისფერთმიანი კაცი ღამის საცვლებით უჩექმოდ ფსიქოპათი ვარიეტეს დირექტორს ლიხოდეევს უწოდებს თავს სასწრაფოდ შეატყობინეთ იალტის სამძებროს სად იმყოფება დირექტორი ლიხოდეევი“.

– ესეც ასე, მოვედით! – წამოიძახა რიმსკიმ და დასძინა, – ახალი ამბავი თუ გინდა, ეს არის!

– ცრუ დიმიტრი, – თქვა ვარენუხამ და ტელეფონის ყურმილს ჩასძახა, – ტელეგრაფია? ვარიეტეს ანგარიშზე. ელვა მიიღეთ... მისმენთ?. . „იალტა სამძებრო დირექტორი ლიხოდეევი მოსკოვშია ფინანსური დირექტორი რიმსკი“.

იალტელი თვითმარქვიას გამოჩენის მიუხედავად, ვარენუხამ ისევ ალალბედზე დაიწყო ტელეფონით სტიოპას ძებნა, და ცხადია, ვერსად მიაგნო. სწორედ მაშინ, როცა ვარენუხას ჯერ ისევ ხელში ეჭირა ყურმილი და ფიქრობდა, კიდევ სად შეიძლებოდა დაერეკა, კაბინეტში ისევ დეპეშების დამტარებელი ქალი შემოვიდა და ვარენუხას კიდევ ერთი ფურცელი ჩააბარა, ვარენუხამ სწრაფად გახსნა, წაიკითხა და დაუსტვინა:

– რაო? – ნერვიულად შეხტა რიმსკი.

ვარენუხამ უსიტყვოდ მიაწოდა დეპეშა და ფინანსურმა დირექტორმა წაიკითხა:

„გეხვეწებით დამიჯერეთ იალტაში ვოლანდის ჰიპნოზით მოვხვდი სამძებროს უდეპეშეთ ლიხოდეევის პიროვნების ამოცნობა“.

რიმსკი და ვარენუხა თავმიდებულები კითხულობდნენ დეპეშას და როცა ჩაამთავრეს, უსიტყვოდ შეაჩერდნენ ერთმანეთს.

– მოქალაქენო! – უეცრად გაბრაზდა ქალი, – ჯერ ხელი მომიწერეთ და მერე რამდენიც გენებოთ, ჩუმად ისხედით. მე ხომ „ელვას“ დავატარებ.



109

თავი მეათე - ცნობები იალტიდან

ვარენუხამ დეპეშიდან თვალმოუშორებლად ირიბად რაღაც ჩაჯღაბნა რვეულში და ქალი გაქრა.

– შენ ხომ თერთმეტ საათზე ელაპარაკე ტელეფონით? – ჰკითხა გაოგნებულმა ადმინისტრატორმა.

– რა სისულელეა, – დაიღრიალა რიმსკიმ, – ველაპარაკე თუ არა, ახლა იალტაში ვერ იქნება! სასაცილოა!

– ალბათ მთვრალია... – თქვა ვარენუხამ.

– ვინ არის მთვრალი? – ჰკითხა რიმსკიმ და ისევ ერთმანეთს მიაჩერდნენ.

იალტიდან ვიღაც თვითმარქვია ან გიჟი რომ რეკავდა, ამაში ეჭვი არავის შეპარვია, მაგრამ უცნაური ის იყო, საიდან უნდა სცოდნოდა იალტელ მისტიფიკატორს ვოლანდის არსებობის შესახებ, რომელიც მხოლოდ გუშინ ჩამოვიდა მოსკოვში ან ლიხოდეევისა და ვოლანდის ურთიერთობის ამბავი როგორღა უნდა შეეტყო?

– „ჰიპნოზით... „ – დეპეშის სიტყვას იმეორებდა ვარენუხა, – მოიცა, ვოლანდის ასავალ- დასავალი საიდანღა უნდა იცოდეს? – მან თვალები აახამხამა და უეცრად იყვირა, –

არა, სისულელეა! სისულელეა! სისულელე!

– ეშმაკმა დალახვროს, ის მაინც ვიცოდე, სად დაბინავდა ეს ვოლანდი? – იკითხა რიმსკიმ.

ვარენუხა სასწრაფოდ დაუკავშირდა ინტურისტთა ბიუროს და რიმსკის გასაოცრად, შეიტყო, რომ ვოლანდი ლიხოდეევის სახლში დაბინავებულიყო. შემდეგ ლიხოდეევის ბინის ნომერი აკრიფა და დიდხანს უსმენდა წაგრძელებულ, უპასუხო ზუმერს. ანაზდად ყურმილში მძიმე, თითქოს სამარიდან მონადენმა ხმამ წაიმღერა: „კლდეა ჩემი თავშესაფარი... „ და ვარენუხამ გადაწყვიტა, რომ სატელეფონო ქსელში შემთხვევით რომელიღაც რადიოგადაცემა ჩაერთო.

– ბინა არ პასუხობს, – თქვა ვარენუხამ და ყურმილი დადო, – იქნებ ერთხელ კიდევ მეცადა დარეკვა...

მაგრამ სიტყვა ვერ დაასრულა, კარში ისევ ის ქალი გამოჩნდა და ორივენი, რიმსკიც



110

თავი მეათე - ცნობები იალტიდან

და ვარენუხაც, მის შესახვედრად წამოდგნენ, მან კი ამჯერად ჩანთიდან თეთრი კი არა, რაღაც მუქი ფურცელი ამოაძვრინა.

– ძალიან საინტერესოა, – კბილებში გამოსცრა რიმსკიმ და სწრაფად მიმავალ ქალს გააყოლა მზერა. პირველად რიმსკი დაეპატრონა ფურცელს.

ფოტოგრაფიული ქაღალდის მუქ ფონზე გარკვევით მოჩანდა ხელით ნაწერი სტრიქონები:

„დამამტკიცებელია ჩემი ხელმოწერა დადასტურება უდეპეშეთ ვოლანდზე საიდუმლო თვალთვალი დააწესეთ ლიხოდეევი“.

თეატრში ოცი წლის მუშაობის განმავლობაში ვარენუხას რა არ ენახა, მაგრამ ახლა იგრძნო, რომ გონება ებინდებოდა, ვეღარაფერი თქვა, გარდა ყოველდღიური და საკმაოდ უაზრო სიტყვისა:

– შეუძლებელია!

რიმსკი კი სხვაგვარად მოიქცა. წამოდგა, კარი გამოაღო და ტაბურეტზე წამოსკუპებულ ქალს შეუღრინა:

– ფოსტალიონის გარდა არავინ შემოუშვათ! – და კაბინეტის კარი გასაღებით ჩაკეტა.

შემდეგ საწერი მაგიდიდან ქაღალდის გროვა ამოიღო და ფოტოდეპეშაზე აღბეჭდილი, გადღაბნილი, მარცხნივ გადახრილი ასოები გულდაგულ შეადარა სტიოპას რეზოლუციებს და მისსავე ხელმოწერებს, ხვეული ღვარჭნილით რომ მთავრდებოდა. მაგიდაზე გადაყრდნობილი ვარენუხა პირდაპირ ლოყაზე ასუნთქებდა რიმსკის.

– მისი ხელმოწერაა, – მტკიცედ თქვა ბოლოს ფინანსურმა დირექტორმა, ვარენუხამ კი ექოსავით უპასუხა:

– მისია.

ადმინისტრატორმა რიმსკის შეხედა და მის სახეში მომხდარმა ცვლილებამ გაოცა. ისედაც გამხდარი ფინანსური დირექტორი თითქოს უფრო ჩამომხმარიყო და დაბერებულიყო, რქისჩარჩოიანი სათვალის მიღმა თვალებში ჩვეული მრისხანება აღარ ეტყობოდა და შეშფოთებული, თითქმის ნაღვლიანი გამომეტყველებაც კი ჰქონდა.



111

თავი მეათე - ცნობები იალტიდან

ვარენუხა ისე მოიქვა, როგორც დიდად გაოცებულ ადამიანს შეეფერება. კაბინეტში სცემდა ბოლთას, ჯვარცმულივით გაშალა ორჯერ ხელები, გრაფინიდან ერთი ჭიქა მოყვითალო წყალი შესვა და წამოიძახა:

– არაფერი მესმის! არ მე-ს-მის!

რიმსკი კი ფანჯარაში იცქირებოდა და დაძაბული ფიქრობდა. ძალზე მძიმე მდგომარეობაში იმყოფებოდა. საჭირო იყო აქვე, ადგილიდან ფეხის მოუცვლელად, ჩვეულებრივი ახსნა მოეძებნა უჩვეულო მოვლენისათვის.

თვალები მოჭუტა და წარმოიდგინა, დილის თერთმეტის ნახევარზე საცვლების ამარა, ფეხშიშველა სტიოპა რომელიღაც ჯერ გაუგონარ, ზესწრაფ თვითმფრინავში რომ ჯდებოდა, შემდეგ კი იგივე სტიოპა, უკვე თორმეტის ნახევარზე, როგორ იდგა აეროდრომზე წინდის ამარა... ეშმაკმა უწყის, რა ხდება!

ეგებ დღეს საკუთარი ბინიდან არ ელაპარაკა სტიოპა? არა, სტიოპა იყო! მასსავით სხვა ვინ იცნობდა სტიოპას ხმას? თუნდაც სტიოპა არ ყოფილიყო, განა გუშინ საღამოს თავისი კაბინეტიდან არ შემოვიდა ამ კაბინეტში, ეს სულელური ხელშეკრულება არ შემოუტანა და თავისი წინდაუხედაობით ნერვები არ მოუშალა? როგორ უნდა გამგზავრებულიყო ან გაფრენილიყო ისე, რომ სიტყვაც არავისთვის ეთქვა ვარიეტეში? ვთქვათ და, გუშინ საღამოს გაფრინდა, დღეს შუადღემდე მაინც ვერ ჩაფრინდებოდა იალტაში, თუ – ჩაფრინდებოდა?

– რამდენი კილომეტრია იალტამდე? – იკითხა რიმსკიმ. ვარენუხამ ბოლთის ცემა შეწყვიტა და იყვირა:

– ვიფიქრე! უკვე ვიფიქრე! სევასტოპოლამდე რკინიგზით ათას ხუთასი კილომეტრია, იალტამდე კიდევ ორმოცი კილომეტრი დაუმატე. ჰაერით, რა თქმა უნდა, ნაკლებია.

ჰმ... ჰმ... მატარებელზე ლაპარაკიც არ შეიძლებოდა, აბა, რითი უნდა გამგზავრებულიყო? გამანადგურებლით? სტიოპას გამანადგურებელში ვინ შეუშვებდა, თანაც ფეხშიშველს? ან რატომ? ეგებ იალტაში ჩაფრენის შემდეგ გაიხადა ჩექმა? ისევ: რატომ? არც ჩექმით შეუშვებდნენ გამანადგურებელში და არც უჩექმოდ. ან გამანადგურებელიც არაფერ შუაშია, დეპეშაში ხომ ეწერა, სამძებროში გამოცხადდა თორმეტის ნახევარზეო, რიმსკი კი ტელეფონით... მოიცა... ცხადად დაუდგა თვალწინ საათის ციფერბლატი... სასწაული! როცა ელაპარაკებოდა, თორმეტის ოცი წუთი იყო. ჰოდა, რა უბედურებაა! ვთქვათ, ტელეფონით



112

თავი მეათე - ცნობები იალტიდან

საუბრის შემდეგ, სტიოპა თავქუდმოგლეჯილი გაიქცა აეროპორტში, დავუშვათ, ხუთ წუთში მიირბინა, რაც ასევე წარმოუდგენელია, გამოდის, რომ თვითმფრინავმა, რომელიც იმავ წამს აფრენილა, ხუთ წუთში დაფარა თორმეტი ათას კილომეტრზე მეტი? ეს შეუძლებელია, მაშასადამე, სტიოპა იალტაში ვერ იქნებოდა!

რაღა რჩება? ჰიპნოზი? ამქვეყნად ისეთი ჰიპნოზი არ არსებობს, ათასი კილომეტრის იქით მოისროლოს კაცი! მაშასადამე, ეჩვენება, რომ იალტაშია! ვთქვათ, სტიოპას მართლაც ეჩვენება, მაგრამ იალტის სამძებროსაც ხომ არ შეიძლებოდა მოსჩვენებოდა? არა, არა, უკაცრავად, მაგრამ ასეთი რამ არ ხდება... მაგრამ დეპეშებს ხომ იალტიდან გზავნიან?

ფინანსური დირექტორი საშინელი სანახავი იყო. ამასობაში კარის სახელურს გარედან ეჯაჯგურებოდნენ, ატრიალებდნენ, ისმოდა, რა განწირული ყვიროდა შიკრიკი:

– არ შეიძლება! არ შეიძლება! ვერ შეგიშვებთ! თუ გინდათ, დამახრჩვეთ! თათბირია! რიმსკი, რამდენადაც შეეძლო, თავს მოერია, ტელეფონის ყურმილს დასწვდა და ჩასძახა:

– სასწრაფოდ მალაპარაკეთ იალტასთან!

„ჭკვიანურია!“ – ფიქრში შეაქო ვარენუხამ.

მაგრამ იალტასთან საუბარი არ შემდგარა. რიმსკიმ ყურმილი დადო და თქვა: – თითქოს ჯიბრზე, ხაზი დაზიანებულია.

ეტყობოდა, ხაზის დაზიანებამ რაღაც განსაკუთრებით შეაშფოთა და დააფიქრა კიდეც. ერთხანს დუმდა, შემდეგ ცალი ხელით ისევ ყურმილს მისწვდა, მეორით კი ის ჩაიწერა, რასაც ყურმილში კარნახობდა:

– მიიღეთ. ელვა. ვარიეტე. დიახ. დღეს დაახლოებით თორმეტის ნახევარზე ლიხოდეევი მოსკოვში იყო და ტელეფონით მელაპარაკა წერტილი მას შემდეგ სამსახურში არ გამოცხადებულა და ტელეფონითაც ვერ ვუკავშირდებით წერტილი ხელმოწერას ვადასტურებ წერტილი აღნიშნულ მსახიობზე თვალთვალის ზომებს ვიღებთ ფინანსური დირექტორი რიმსკი.

„ძალიან ჭკვიანურია!“ – გაიფიქრა ვარენუხამ, მაგრამ ნაფიქრს ბოლომდე ვეღარ მიჰყვა, თავში ისევ გაუელვა: „რა სისულელეა! შეუძლებელია იალტაში იყოს!“



113

თავი მეათე - ცნობები იალტიდან

რიმსკიმ კი ამასობაში შემდეგი რამ გააკეთა: კონვერტში გულდაგულ ჩაალაგა მიღებული დეპეშები და თავისი პასუხის ასლები, კონვერტი დააწება, ზედ რამდენიმე სიტყვა დააწერა და ვარენუხას გადასცა.

– ივან საველიევიჩ, ახლავე პირადად მიიტანთ. იქ გაარკვევენ.

„ეს კი მართლაც ძალიან ჭკვიანურია!“ – გაიფიქრა ვარენუხამ და კონვერტი პორტფელში შეინახა. შემდეგ კიდევ ერთხელ, ყოველი შემთხვევისათვის, აკრიფა სტიოპას ბინის ტელეფონის ნომერი, ყური მიუგდო, შემდეგ იდუმალი სიხარულით აახამხამა თვალები და ფინანსურ დირექტორს რაღაც ანიშნა. რიმსკის კისერი დაუგრძელდა.

– შეიძლება მსახიობ ვოლანდს სთხოვოთ? – დამტკბარი ხმით იკითხა ვარენუხამ.

– დაკავებული ბრძანდება, – უპასუხა ჭახჭახა ხმამ, – ვინ კითხულობს?

– ვარიეტეს ადმინისტრატორი ვარენუხა.

– ივან საველიევიჩ! – ვიღაცამ სიხარულით იყვირა ყურმილში, – ძალიან მიხარია თქვენი ხმის გაგონება! როგორ გიკითხოთ?

– მერსი, – უპასუხა გაოგნებულმა ვარენუხამ, – თქვენ ვინ ბრძანდებით?

– მის მოადგილეს ელაპარაკებით, მოადგილე და თარჯიმანი კაროვიევი გახლავართ, –

ჭახჭახებდა ყურმილი, – მიმსახურეთ, ძვირფასო ნიკოლაი ივანოვიჩ! თქვენს მონა- მორჩილად მიგულეთ. რისთვის შეწუხებულხართ?

– მაპატიეთ, ხომ ვერ მეტყვით. სტეპან ბოგდანოვიჩ ლიხოდეევი შინ არ ბრძანდება? – სამწუხაროდ, არა, არ გახლავთ! – ყვიროდა ყურმილი, – გაემგზავრა.

– სად?

– ქალაქგარეთ, მანქანით წავიდა სასეირნოდ.

– რო... როგორ? სა... სასეირნოდ? აააა... როდის დაბრუნდება? – თქვა, სუფთა ჰაერს ჩავყლაპავ და დავბრუნდებიო!