სა­ეკ­ლე­სიო ის­ტო­რი­ის მეც­ხრე წიგ­ნი შე­ი­ცავს შემ­დეგს:

 

I.     მოჩვე­ნე­ბი­თი შეს­ვე­ნე­ბის* შე­სა­ხებ.

II.    შემ­დგო­მი გა­დახ­რის შე­სა­ხებ.

III.   ან­ტი­ო­ქი­ა­ში ახ­ლად ნაკ­ვე­თი კერ­პის შე­სა­ხებ.

IV.   ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ [გა­მო­სუ­ლი] განჩი­ნე­ბე­ბის შე­სა­ხებ.

V.    ყალ­ბი ჩა­ნა­წე­რე­ბის შე­სა­ხებ.

VI.   იმ ჟამს წა­მე­ბულ­თა შე­სა­ხებ.

VII.  ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ სვე­ტებ­ზე გა­მოკ­რუ­ლი წე­რი­ლის შე­სა­ხებ.

VIII. ამის შემ­დეგ მომ­ხდა­რი მოვ­ლე­ნე­ბის, შიმ­ში­ლო­ბის, ჭი­რი­სა და ომის შე­სა­ხებ.

ტვიროსში სვეტიდან აღებული ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ პეტიციებზე მაქსიმინუსის რე­სკრიპ­ტის თა­რგმა­ნის ას­ლი.

IX.   ტი­რან­თა სი­ცოც­ხლის მოს­პო­ბის შე­სა­ხებ და იმის შე­სა­ხებ, რაც [მათ] წარ­მოთ­ქვეს აღ­სას­რუ­ლის წინ.

ტვიროსში სვეტიდან აღებული ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ პეტიციებზე მაქსიმინუსის რე­სკრიპ­ტის თა­რგმა­ნის  ასლი.

X.   ღვთის­სათ­ნო იმ­პე­რა­ტორ­თა გა­მარ­ჯვე­ბის შე­სა­ხებ.

ქრისტიანთა გამო ტირანის გან­კარ­გუ­ლე­ბის ლა­თი­ნური ენი­დან ბერ­ძნულ­ზე თა­რგმა­ნის ასლი.

XI.  ღვთის­მო­სა­ო­ბის მტრე­ბის სა­ბო­ლოო გა­ნად­გუ­რე­ბის შე­სა­ხებ.

----------------------------------------------------------

* ე.ი. დევნულებებისაგან შესვენება - მთარგ.

 
I

ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი სა­იმ­პე­რიო ნე­ბის უარ­ყო­ფა გავ­რცელ­და ყველ­გან, მთელს ასი­ა­სა და მის მე­ზო­ბელ პრო­ვინ­ცი­ებ­ში. რო­დე­საც [მოვ­ლე­ნე­ბი] ამ­გვა­რად ვი­თარ­დე­ბო­და, მაქ­სი­მი­ნეს, აღ­მო­სავ­ლე­თის ტი­რანს, ყვე­ლა­ზე ურ­ჯუ­ლოს, ვინც კი შე­იძ­ლე­ბა არ­სე­ბობ­დეს, და ყოვ­ლი­ე­რე­ბის ღმერ­თის ყვე­ლა­ზე მო­ძუ­ლე მტერს, სრუ­ლე­ბით არ ეამა, რაც და­ი­წე­რა, და ზე­მოთ გად­მო­ცე­მუ­ლი წე­რი­ლის უწ­ყე­ბის ნაც­ვლად მის ხელ­ქვე­ით მმარ­თვე­ლებს და­უ­წერ­ლად უბ­რძა­ნა, რომ შე­ეს­ვე­ნათ ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ ომი­სა­გან. რად­გა­ნაც მას სხვაგ­ვა­რად არ შე­ეძ­ლო, და­პი­რის­პი­რე­ბო­და მას­ზე ძლი­ერ­თა მსჯავრს, ზე­მოთ გად­მო­ცე­მუ­ლი კა­ნო­ნი და­ფა­რა და იზ­რუ­ნა, რა­თა მას­ზე დაქ­ვემ­დე­ბა­რე­ბულ მხა­რე­ებ­ში დღის სი­ნათ­ლე არ ეხი­ლა და ზე­პი­რი განჩი­ნე­ბით მის ხელ­ქვე­ით მმარ­თვე­ლებს უბ­რძა­ნა ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ დევ­ნუ­ლე­ბის შეწ­ყვე­ტა. ხო­ლო მათ ამ ბრძა­ნე­ბის ში­ნა­არ­სი ერ­თმა­ნეთს წე­რი­ლო­ბით შე­ატ­ყო­ბი­ნეს. მათ­თან ყვე­ლა­ზე აღ­მა­ტე­ბუ­ლი პრე­ფექ­ტის თა­ნამ­დე­ბო­ბით პა­ტივ­დე­ბულ­მა სა­ბი­ნუს­მა პრო­ვინ­ცი­ა­თა მმარ­თვე­ლებს იმ­პე­რა­ტო­რის გა­დაწ­ყვე­ტი­ლე­ბა ლა­თი­ნუ­რი ეპის­ტო­ლის მეშ­ვე­ო­ბით წარ­მოუჩინა. მი­სი თარ­გმა­ნი არის შემ­დე­გი სა­ხის:

"ყვე­ლა­ზე მედ­გა­რი და თავ­და­დი­დე­ბუ­ლი მო­შურ­ნე­ო­ბით ჩვენს უსაღმრთო­ეს მე­უ­ფე­თა, იმ­პე­რა­ტორ­თა, ღვთი­უ­რო­ბა ოდი­თა­გან­ვე გან­საზღვრავ­და ყვე­ლა ადა­მი­ა­ნის აზ­როვ­ნე­ბას ცხოვ­რე­ბის წმინ­და და სწორ გზა­ზე სა­ვა­ლად, ისე რომ ისი­ნიც, რომ­ლე­ბიც ით­ვლე­ბოდ­ნენ, რომ რო­მა­ელ­თათ­ვის უც­ხო ჩვე­უ­ლე­ბებს მის­დევ­დნენ, უკ­ვდა­ვი ღმერ­თე­ბის­თვის სა­თა­ნა­დო მსა­ხუ­რე­ბას აღას­რუ­ლებ­დნენ. მაგ­რამ ზო­გი­ერ­თე­ბის წი­ნა­აღ­მდე­გო­ბა და აღ­ვი­რახ­სნი­ლი ზრახ­ვა იქამ­დე მი­ვი­და, რომ არც ბრძა­ნე­ბუ­ლე­ბის სა­მარ­თლი­ა­ნი აზ­რით იყო შე­საძ­ლე­ბე­ლი, ხე­ლი აე­ღოთ მათ სა­კუ­თარ გან­ზრახ­ვა­ზე, არც მო­სა­ლოდ­ნე­ლი სას­ჯე­ლით - მა­თი და­ში­ნე­ბა. რად­გა­ნაც ახ­ლა ისე მოხ­და, რომ ასე­თი გზით მრა­ვალ­მა თა­ვი საფრთხე­ში ჩა­იგ­დო, კე­თილ­შო­ბი­ლუ­რი კე­თილ­მსა­ხუ­რე­ბის თა­ნახ­მად ჩვე­ნი მე­უ­ფე­ე­ბის, ყვე­ლა­ზე ძლი­ე­რი იმ­პე­რა­ტო­რე­ბის ღმრთე­ე­ბამ სა­კუ­თა­რი ღვთი­უ­რი გან­ზრახ­ვი­სათ­ვის უც­ხოდ მიიჩნია ასე­თი მიზ­ნით ადა­მი­ა­ნე­ბის ამ­გვარ საფრთხე­ში ჩაგ­დე­ბა, და ბრძა­ნეს ჩე­მი ღვთის­მო­სა­ვო­ბის მეშ­ვე­ო­ბით შე­ნი მახ­ვილ­გო­ნი­ე­რე­ბი­სათ­ვის მო­ე­წე­რათ, რა­თა თუ აღ­მო­ჩნ­დე­ბა რო­მე­ლი­მე ქრის­ტი­ა­ნი სა­კუ­თა­რი ერის ღვთის­მსა­ხუ­რე­ბის მიმ­დე­ვა­რი, გა­ან­თა­ვი­სუფ­ლე მის წი­ნა­აღ­მდეგ მი­მარ­თუ­ლი შფო­თი­სა და საფრთხის­გან, და ნუ­რა­ვი­ზე იფიქ­რებ, რომ ამ სა­ბა­ბით დას­ჯის ღირ­სია, მა­შინ რო­ცა ესო­დე­ნი დრო­ის ხანგრძლი­ვო­ბით დად­გინ­და, რომ არა­ნა­ი­რი გზით არ არის შე­საძ­ლე­ბე­ლი მა­თი და­მორჩი­ლე­ბა, რა­თა ასეთ სი­მედ­გრეს თა­ვი და­ა­ნე­ბონ. ამი­ტომ შე­ნი მზრუნ­ვე­ლო­ბა მო­ვა­ლეა, მი­წე­როს კუ­რა­ტო­რებს, დუ­უმ­ვი­რებს და თი­თოე­უ­ლი ქა­ლა­ქის უბ­ნე­ბის მა­გის­ტრა­ტებს, რა­თა იცოდ­ნენ, რომ ამ წე­რილ­ზე უფ­რო შორს არ უნ­და წა­ვიდ­ნენ თა­ვი­ან­თი აზ­რით"*.

ამის შემ­დეგ პრო­ვინ­ცი­ე­ბის მმარ­თვე­ლებ­მა მათ­და­მი მი­წე­რი­ლი [სიტ­ყვე­ბის] აზ­რი მიიჩნი­ეს ჭეშ­მა­რი­ტე­ბის გა­მო­ხა­ტუ­ლე­ბად და წე­რი­ლე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით კუ­რა­ტო­რე­ბის­თვის, დუ­უმ­ვი­რე­ბი­სა და სოფ­ლე­ბის მა­გის­ტრა­ტე­ბის­თვის ცხა­დი გა­ხა­დეს სა­იმ­პე­რიო ნე­ბა. არა მხო­ლოდ წე­რი­ლის მეშ­ვე­ო­ბით მი­ი­წევ­დნენ წინ, არა­მედ უფ­რო საქ­მე­ე­ბით. სა­იმ­პე­რიო ნე­ბის აღ­მას­რუ­ლებ­ლებ­მა ისი­ნი, ვინც იყ­ვნენ ღვთის აღ­სა­რე­ბის გა­მო საპ­ყრო­ბი­ლე­ში ჩამწყვდე­ული, დღის სი­ნათ­ლე­ზე გა­მო­იყ­ვა­ნეს და გა­ან­თა­ვი­სუფ­ლეს, და ვინც და­სას­ჯე­ლად მა­ღა­რო­ებ­ში იყ­ვნენ გაგ­ზავ­ნი­ლი, გა­მო­უშ­ვეს. რო­ცა ფიქ­რობ­დნენ, რომ ჭეშ­მა­რი­ტად ეს სურ­და იმ­პე­რა­ტორს, ისი­ნი ცდე­ბოდ­ნენ. რო­დე­საც ეს საქ­მე­ე­ბი ასე მი­დი­ოდა, რო­გორც სი­ნათ­ლე ბნე­ლი ღა­მე­ში რომ ამობრწყინ­დე­ბა ანაზ­დად, ყვე­ლა ქა­ლაქ­ში შე­იძ­ლე­ბო­და გვე­ხი­ლა შეკ­რე­ბი­ლი ეკ­ლე­სი­ები, ხალხმრა­ვა­ლი სი­ნო­დე­ბი და მათ­ზე ჩვე­უ­ლე­ბის მი­ხედ­ვით აღ­სრუ­ლე­ბუ­ლი წე­სე­ბი. ამის გა­მო არა­ნაკ­ლებ გან­ცვიფ­რე­ბუ­ლი იყო ყვე­ლა ურ­წმუ­ნო წარ­მარ­თი, უკ­ვირ­დათ ასე­თი ცვლი­ლე­ბის სას­წა­ული, და დიდ და ერ­თა­დერთ ჭეშ­მა­რიტ ღმერ­თად ქრის­ტი­ან­თა ღმერ­თი იყო გაც­ხა­დე­ბუ­ლი. ჩვე­ნი­ან­თა­გან მათ, ვინც დევ­ნუ­ლე­ბებ­ში ბრძო­ლა ერ­თგუ­ლად და ახოვ­ნად გა­და­ი­ტა­ნეს იგი, კვლავ გა­კად­ნი­ერ­დნენ ყვე­ლას წი­ნა­შე; მაგ­რამ ის, ვი­საც რწმე­ნით სნე­ულს სუ­ლის ქა­რიშ­ხა­ლი ეწია, სი­ხა­რუ­ლით მიიჩქა­რო­და თა­ვის გან­სა­კურ­ნა­ვად. ისი­ნი ევედ­რე­ბოდ­ნენ [რწმე­ნით] ძლი­ერთ და შეს­თხოვ­დნენ მხსნელ მარ­ჯვე­ნას, და ღვთის მი­მართ ლო­ცუ­ლობ­დნენ, რომ მოწ­ყა­ლე ყო­ფი­ლი­ყო მათ­და­მი. შემ­დეგ ღვთის­მო­სა­ო­ბის ნამ­დვი­ლი მებ­რძო­ლე­ბი მა­ღა­რო­ებ­ში ბო­რო­ტი ვნე­ბუ­ლე­ბი­სა­გან გან­თა­ვი­სუ­ლე­ბუ­ლი თა­ვი­ანთ სახ­ლებ­ში ბრუნ­დე­ბოდ­ნენ; მო­ზე­ი­მე­ნი და მხი­ა­რულ­ნი ყვე­ლა ქა­ლაქს ენი­თუთ­ქმე­ლი სი­ხა­რუ­ლი­თა და სიტ­ყვით აუ­წე­რე­ლი კად­ნი­ე­რე­ბით აღ­ვსილ­ნი გა­დი­ოდ­ნენ. ხალხმრა­ვა­ლი მწყობ­რი შა­რა-გზებ­სა და აგო­რებ­ზე სა­გა­ლობ­ლე­ბი­თა და ფსალ­მუ­ნე­ბით გა­ნა­დი­დებ­და ღმერთს და ასე აღას­რუ­ლებ­და მოგ­ზა­უ­რო­ბას. და იხი­ლავ­დით მათ, რომ­ლებ­საც ცო­ტა ხნის წინ უსას­ტი­კე­სი სას­ჯე­ლის [მი­სა­ღე­ბად] ბორ­კილ­და­დე­ბულს სამ­შობ­ლო­დან აძე­ვებ­დნენ, [ახ­ლა] მხი­ა­რუ­ლი და გა­ხა­რე­ბუ­ლი სა­ხე­ე­ბით უბ­რუნ­დე­ბოდ­ნენ თა­ვი­ანთ კე­რი­ას, ისე რომ ად­რე ჩვე­ნი სიკ­ვდი­ლის მსურ­ვე­ლე­ბი ხე­დავ­დნენ ყო­ველ­გვა­რი მო­ლო­დი­ნის სა­წი­ნა­აღ­მდე­გო საკ­ვირ­ვე­ლე­ბას და ჩვენ­თან ერ­თად ხა­რობ­დნენ იმა­ზე, რაც ხდე­ბო­და.

-------------------------------------------------------------------

* თუ ბერძნული არის ლათინური ორიგინალის მართებული თარგმანი, სიტყვები "ამ წერილზე" უნდა უკავშირდებოდეს რაიმე წინა დოკუმენტს, რომელიც ქრისტიანების დევნის ნებართვას იძლეოდა - მთარგ.

 
II

ამ სი­კე­თის­მო­ძუ­ლე და ყვე­ლა კე­თი­ლი [ადა­მი­ა­ნის] წი­ნა­აღ­მდეგ შეთ­ქმუ­ლე­ბის წა­მომ­წყებ ტი­რანს მე­ტად აღარ შე­ეძ­ლო ამის ატა­ნა, არც მთე­ლი ექ­ვსი თვის გან­მავ­ლო­ბა­ში _ ამ­გვა­რი ქცე­ვის გაგ­რძე­ლე­ბა. მშვი­დო­ბის და­სარ­ღვე­ვად ესო­დენ მრა­ვა­ლი ხრი­კე­ბის მომ­გონ­მა პირ­ვე­ლად სცა­და ჩვენ­თვის და­სა­ძი­ნე­ბელ ად­გილ­ზე (ე. ი. სა­საფ­ლა­ო­ზე - მთარგ.) სი­ნო­დე­ბის აკ­რძალ­ვა [რა­ღაც] სა­ბა­ბით; შემ­დეგ ზო­გი­ერ­თი უკე­თუ­რი კა­ცის მეშ­ვე­ო­ბით თა­ვის თავს ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ თვი­თონ შუ­ამ­დგომ­ლობ­და. ან­ტი­ო­ქი­ე­ლი მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბი აღ­ძრა, რო­გორც უდი­დე­სი ძღვე­ნის მის­გან მი­სა­ღე­ბად ეთ­ხო­ვათ, რომ ქრის­ტი­ა­ნე­ბი მათ სამ­შობ­ლო­ში საც­ხოვ­რებ­ლად არ და­ეშ­ვა, და რა­თა სხვებ­საც იგი­ვე მო­ე­ფიქ­რე­ბი­ათ. ყვე­ლა მათ მე­თა­უ­რად ამა­ვე ან­ტი­ო­ქი­ა­ში გა­მოჩნდა თე­ო­ტეკ­ნო­სი, სა­ში­ნე­ლი გრძნე­უ­ლი და უკე­თუ­რი კა­ცი და ამ სა­ხე­ლის­გან უც­ხო*. ჩან­და, რომ იგი იყო ქა­ლა­ქის კუ­რა­ტო­რი**.

-------------------------------------------------------------------

* თეოტეკნოსი ბერძნულად ნიშნავს ღვთის შვილს - მთარგ.

** მუნიციპალიტეტის ფინანსების გამგებელი - მთარგ.

 
III

მან ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ მრა­ვა­ლი ადა­მი­ა­ნი და­რაზ­მა და ჩვე­ნი­ა­ნებ­ზე რო­გორც სა­ი­დუმ­ლო თავ­შე­საფ­რე­ბი­დან გა­მო­დევ­ნილ უწ­მინ­დურ ქურ­დებ­ზე ყვე­ლა გზით მო­შურ­ნედ ნა­დი­რობ­და; ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ ყვე­ლა [სა­ხის] ცი­ლის­წა­მე­ბა­სა და ბრალ­დე­ბას იგო­ნებ­და, და ათა­სო­ბით ადა­მი­ა­ნის სიკ­ვდი­ლის მი­ზე­ზი გახ­და. მან ყვე­ლა­ფე­რი და­აგ­ვირ­გვი­ნა იმით, რომ რა­ღაც ხრი­კე­ბით და გრძნე­უ­ლე­ბით აღ­მარ­თა "ზევ­სი მე­გობ­რუ­ლის" კერ­პი, და მის­თვის მო­ი­გო­ნა უწ­მინ­დუ­რი წე­სე­ბი, ღვთის­თვის არა­სათ­ნო გან­დო­ბა და წყე­უ­ლი გან­წმენ­დე­ბი, იმ­პე­რა­ტო­რის წი­ნა­შეც წარ­მო­ა­ჩი­ნა მი­სი სა­ოც­რე­ბა იმ წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბა­თა მეშ­ვე­ო­ბით, რომ­ლე­ბიც მას ესათ­ნო­ე­ბო­და. და მა­ნაც მმარ­თვე­ლის სა­ა­მებ­ლად პირ­მოთ­ნე­ო­ბით აღ­ძრა დე­მო­ნი ქრის­ტი­ა­ნე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ და თქვა, რომ ღმერ­თმა ბრძა­ნა ქა­ლა­ქი­სა და ქა­ლა­ქის მახ­ლო­ბე­ლი სოფ­ლე­ბი­დან გა­დამ­თი­ე­ლე­ბის რო­გორც მი­სი მტრე­ბის გან­დევ­ნა.

 
IV

იგი იყო პირ­ვე­ლი ამ აზ­რის გან­მა­ხორ­ცი­ე­ლე­ბე­ლი, ყვე­ლა და­ნარჩე­ნი მი­სი მმარ­თვე­ლო­ბის ქვეშ მყოფ ქა­ლა­ქებ­ში მცხოვ­რებ­ლე­ბი აღიძ­რნენ მსგავ­სი გა­დაწ­ყვე­ტი­ლე­ბის მი­სა­ღე­ბად. რო­დე­საც და­ი­ნა­ხეს პრო­ვინ­ცი­ე­ბის მმარ­თვე­ლებ­მა, რომ იმ­პე­რა­ტორს ეს სათ­ნო ეყო, ხელ­ქვე­ითთ უბ­რძა­ნეს იმა­ვე საქ­მის გა­კე­თე­ბა. რო­დე­საც თვი­თონ ისი­ნი რეს­კრიპ­ტის მეშ­ვე­ო­ბით პე­ტი­ცი­ებს დი­დი სი­ხა­რუ­ლით მი­არ­თმევ­დნენ ტი­რანს, კვლავ თა­ვი­დან აღიგ­ზნო დევ­ნუ­ლე­ბა ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ.

ქა­ლა­ქებ­ში თვი­თონ მაქ­სი­მი­ნეს მი­ერ ინიშ­ნე­ბოდ­ნენ კერ­პე­ბის მღვდლე­ბი და მათ­ზე მღვდელთმთავ­რე­ბი, ის პი­რე­ბი, რომ­ლე­ბიც გან­სა­კუთ­რე­ბით გა­მო­ირჩე­ოდ­ნენ მო­ქა­ლა­ქე­ო­ბი­თა და ყვე­ლა [მა­გის­ტრა­ტუ­რის] გავ­ლით სა­ხელ­განთქმუ­ლი იყ­ვნენ. ისი­ნი დი­დი მო­შურ­ნე­ო­ბით იწ­ყებ­დნენ მათ მი­ერ თაყ­ვა­ნის­ცე­მუ­ლი [ღმერ­თე­ბის] მსა­ხუ­რე­ბას. ერ­თი სიტ­ყვით, მმარ­თვე­ლის წრე­გა­და­სუ­ლი ცრურ­წმე­ნა ყვე­ლა მის ხელ­ქვე­ით მმარ­თველ­საც და მარ­თვის ქვეშ მყოფ­თაც აქე­ზებ­და, რომ მის გა­სა­ხა­რად ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ ყვე­ლა­ფე­რი გა­ე­კე­თე­ბია. მის­თვის ასე­თი სი­ხა­რუ­ლის სა­ნაც­ვლოდ, ფიქ­რობ­დნენ, მის­გან მი­ი­ღებ­დნენ ქველ­მოქ­მე­დე­ბის უდი­დეს ჯილ­დოს, ჩვე­ნი მკვლე­ლო­ბი­თა და ჩვენს მი­მართ რა­ი­მე ახა­ლი ბო­რო­ტე­ბის ჩვე­ნე­ბით.

 
V

ქრის­ტეს წი­ნა­აღ­მდეგ ყვე­ლა­ნა­ი­რი გმო­ბით აღ­სავ­სე "პი­ლა­ტე­სა და ჩვე­ნი მაც­ხოვ­რის ჩა­ნა­წე­რე­ბის" შემთხზვე­ლებ­მა, მა­თი ზემ­დგო­მის მო­წო­ნე­ბით მას­ზე დაქ­ვემ­დე­ბა­რე­ბულ ყვე­ლა მმარ­თველ­თან და­აგ­ზავ­ნეს [ეს თხზუ­ლე­ბა], ედიქ­ტე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით მი­უ­თუ­თებ­დნენ ყვე­ლა ად­გილ­ზე, სოფ­ლებ­სა და ქა­ლა­ქებ­შიც, რომ ეს ეჩვე­ნე­ბი­ათ გრა­მა­ტი­კის მას­წავ­ლებ­ლე­ბი­სათ­ვის, რა­თა ყვე­ლა ბავ­შვის­თვის გა­და­ე­ცათ, გაკ­ვე­თი­ლე­ბის ნაც­ვლად ეს შე­ეს­წავ­ლათ და და­ე­მახ­სოვ­რე­ბი­ათ.

რო­დე­საც საქ­მე­ე­ბი ამ გზით წა­რი­მარ­თე­ბო­და, სხვა მხე­დართმთა­ვარ­მა, რო­მელ­საც რო­მა­ე­ლე­ბი დუქსს* უწო­დე­ბენ, ფი­ნი­კი­ის და­მას­კო­ში ვი­ღაც უწე­სო დე­და­კა­ცე­ბი მო­ა­ტა­ცე­ბი­ნა, მათ სა­ტან­ჯვე­ლე­ბით და­ე­მუქ­რა და აი­ძუ­ლა წე­რი­ლო­ბით ეთ­ქვათ, რომ ერთ დროს იყ­ვნენ ქრის­ტი­ა­ნე­ბი და იცი­ან, რომ ქრის­ტი­ა­ნე­ბი არი­ან კა­ნონ­დამრღვე­ვი, და თვით უფ­ლის დღე­ებ­ში ისი­ნი ჩა­დი­ოდ­ნენ გარყვნი­ლე­ბას და სხვა რა­მე­ებ­საც, რაც კი სურ­დათ, ეთ­ქვათ [ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი] მოძღვრე­ბის ცი­ლის­წა­მე­ბი­სათ­ვის. აქე­დან მან ჩა­ნა­წე­რე­ბით შე­ატ­ყო­ბი­ნა იმ­პე­რა­ტორს, და მე­ტიც, ბრძა­ნა, რომ ეს წე­რი­ლი ყვე­ლა ად­გილ­სა და ქა­ლაქ­ში გა­მო­ექ­ვეყ­ნე­ბი­ნათ.

-----------------------------------------------------------------

* მოსაზღვრე ჯარების მეთაური - მთარგ.

 
VI

მაგ­რამ არ­ცთუ დი­დი ხნის შემ­დეგ ამ მხე­დართმთა­ვარ­მა სა­კუ­თა­რი ხე­ლით მო­იკ­ლა თა­ვი და ბო­როტ­მოქ­მე­დე­ბი­სათ­ვის სა­მარ­თლი­ა­ნად ზღო.

მაგ­რამ ჩვე­ნი დარ­ბე­ვა და მძი­მე დევ­ნუ­ლე­ბე­ბი კვლავ აღიძ­რა და ყვე­ლა პრო­ვინ­ცი­ა­ში მმარ­თვე­ლებ­მა კვლავ აღად­გი­ნეს [თა­ვი­ან­თი] სი­სას­ტი­კე ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ, რა­თა ღვთის სიტ­ყვის გარ­შე­მო გა­მოჩე­ნილ პირ­თა­გან ზო­გი­ერთ შეპ­ყრო­ბილს მი­ე­ღო სიკ­ვდი­ლის ულ­მო­ბე­ლი გა­ნაჩენი.

მათ­გან სამ­მა ფი­ნი­კი­ის ქა­ლაქ ემე­სა­ში ქრის­ტი­ა­ნად აღი­ა­რა თა­ვი და მხეც­თა შე­საჭ­მე­ლად იქ­ნა გა­და­ცე­მუ­ლი. მათ შო­რის იყო ეპის­კო­პო­სი სილ­ბა­ნო­სი, ღრმად მო­ხუ­ცე­ბუ­ლი, ვინც მთე­ლი ორ­მო­ცი წე­ლი ატა­რა მსა­ხუ­რე­ბა.

ამა­ვე დროს ალექ­სან­დრი­ის საკ­რე­ბუ­ლო­ე­ბის ყვე­ლა­ზე წარჩი­ნე­ბუ­ლი წი­ნამ­დგო­მე­ლი პეტ­რეც, ეპის­კო­პოს­თა ღვთი­უ­რი ნი­მუ­ში ცხოვ­რე­ბის სათ­ნო­ე­ბი­სა და წმინ­და წე­რილ­ში გან­სწავ­ლუ­ლო­ბის გა­მო, მო­უ­ლოდ­ნე­ლად სრუ­ლი­ად უმი­ზე­ზოდ შე­იპ­ყრეს; და მყის­ვე ასე უსიტ­ყვოდ თა­ვი მოკ­ვე­თეს, თით­ქოს მაქ­სი­მი­ნეს ბრძა­ნე­ბით. მას­თან ერ­თად ეგ­ვიპ­ტის ეპის­კო­პოს­თა­გან სხვა მრა­ვალ­მაც იგი­ვე და­ით­მი­ნა.

ლუ­კი­ანე, ყვე­ლა­ფერ­ში სა­უ­კე­თე­სო კა­ცი, თავ­შე­კა­ვე­ბუ­ლი ცხოვ­რე­ბი­სა და წმინ­და საგ­ნებ­ში გან­სწავ­ლუ­ლი, ან­ტი­ო­ქი­ა­ში საკ­რე­ბუ­ლოს პრეს­ვი­ტე­რი, რო­დე­საც ასუ­ლი იყო ქა­ლაქ ნი­კო­მი­დი­აში, სა­დაც იმ დროს იმ­პე­რა­ტო­რი იმ­ყო­ფე­ბო­და, მმარ­თველს მი­არ­თვა იმ მოძღვრე­ბის აპო­ლო­გია, რო­მელ­საც წი­ნამძღვრობ­და; იგი საპ­ყრო­ბი­ლე­ში იქ­ნა ჩამწყვდე­უ­ლი და მოკ­ლუ­ლი.

ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ ესო­დე­ნი [ბო­რო­ტე­ბა] შე­ამ­ზა­და სი­კე­თის­მო­ძუ­ლე მაქ­სი­მი­ნემ მოკ­ლე დრო­ში, რომ ეს დევ­ნუ­ლე­ბა ჩვენ­თვის წი­ნა­ზე ბევ­რად უფ­რო მძი­მე ჩან­და.
VII

ქა­ლა­ქის პე­ტი­ცი­ე­ბი ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ და ამის გა­მო სა­იმ­პე­რიო ბრძა­ნე­ბუ­ლე­ბე­ბის რეს­კრიპ­ტე­ბი შუა ქა­ლა­ქებ­ში სპი­ლენ­ძის სვე­ტებ­ზე აღ­ბეჭ­დი­ლი აღი­მარ­თე­ბო­და, რაც არა­სო­დეს მომ­ხდა­რა. სას­წავ­ლებ­ლებ­ში ბავ­შვებს ყო­ველ­დღე პირ­ზე ეკე­რათ იე­სო და პი­ლა­ტე, და შე­უ­რაცხმყო­ფე­ლი შეთ­ხზუ­ლი ჩა­ნა­წე­რე­ბი.

აქე­დან აუ­ცი­ლებ­ლად მი­მაჩნია სვე­ტებ­ზე მაქ­სი­მი­ნეს მი­ერ გან­წე­სე­ბუ­ლი თვით ამ წე­რი­ლის გად­მო­ცე­მა, რა­თა ამ კა­ცის ღვთის­მო­ძუ­ლე­ო­ბის ქა­დი­ლი და მზვა­ობ­რო­ბის თვით­კმა­ყო­ფი­ლე­ბა ცხა­დი გახ­დეს და მის ფე­ხებ­თან მდგო­მი უღ­მერ­თო­თა ბო­რო­ტე­ბის მი­მართ წმინ­და სა­მარ­თლი­ა­ნო­ბის და­უ­ძი­ნე­ბე­ლი სი­ძულ­ვი­ლი, რო­მე­ლიც მის ფე­ხებ­თან იდ­გა და რომ­ლის­გან დევ­ნულ­მა არ­ცთუ დი­დი ხნის შემ­დეგ ჩვენს შე­სა­ხებ სა­პი­რის­პი­რო გა­ნიზ­რა­ხა და წე­რი­ლო­ბი­თი კა­ნო­ნე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით გა­მოს­ცა ბრძა­ნე­ბა.
ტვიროსში სვეტიდან აღებული ჩვენს წინააღმდეგ პეტიციებზე მაქსიმინუსის რესკრიპტის თარგმანის ასლი.

"ოდეს­ღაც უძ­ლუ­რი ადა­მი­ა­ნუ­რი აზ­როვ­ნე­ბის კად­ნი­ე­რე­ბა გაძ­ლი­ერ­და და იმ ცთო­მი­ლე­ბის ყვე­ლა ბინ­დი და ბუ­რუ­სი შე­არ­ყია და გა­ფან­ტა, რა­მაც ამას წი­ნათ არა იმ­დე­ნად უღ­მერ­თო­ე­ბის, რამ­დე­ნა­დაც უძ­ლუ­რი ადა­მი­ა­ნე­ბის გრძნო­ბე­ბი მო­იც­ვა და უმეც­რე­ბის დამ­ღუპ­ველ წყვდი­ად­ში და­ატ­ყვე­ვა; და [მათ] შე­ა­მეც­ნე­ბია, რომ უკ­ვდა­ვი ღმერ­თე­ბის კე­თილ­მო­სურ­ნე წი­ნა­გან­გე­ბა წარ­მარ­თავს და შე­ამ­ტკი­ცებს [ყო­ვე­ლი­ვეს]. სათ­ქმე­ლად და­უ­ჯე­რე­ბე­ლია ის საქ­მე, თუ რო­გორ სა­სი­ხა­რუ­ლო იყო, რო­გორ ყვე­ლა­ზე სა­სი­ა­მოვ­ნო და ძვირ­ფა­სი ჩვენ­თვის, რომ თქვე­ნი ღვთის­სათ­ნო არჩე­ვა­ნის უდი­დე­სი მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბა გა­მოჩნდა. აქამ­დეც არა­ფე­რი ყო­ფი­ლა უც­ნო­ბი, თუ რა ყუ­რად­ღე­ბას და ღვთის­მო­სა­ო­ბას იჩენ­დით უკ­ვდა­ვი ღმერ­თე­ბი­სად­მი, რო­მელ­თა მი­მარ­თაც [თქვე­ნი] რწმე­ნა ცნო­ბი­ლია არა ლი­ტო­ნი და ფუ­ჭი სიტ­ყვე­ბით, არა­მედ მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი საქ­მე­ე­ბის სიმ­რავ­ლი­თა და სას­წა­უ­ლე­ბით. ამი­ტომ თქვე­ნი ქა­ლა­ქი ღირ­სე­უ­ლად იწო­დე­ბა უკ­ვდა­ვი ღმერ­თე­ბის ტაძ­რად და სამ­კვიდ­რებ­ლად. მრა­ვა­ლი მა­გა­ლი­თით ჩანს, რომ იგი ყვა­ვის უკ­ვდა­ვი ღმერ­თე­ბის მკვიდ­რო­ბით. აჰა, აწ თქვე­ნი ქა­ლა­ქი, რო­დე­საც მან კვლავ იგრძნო, რომ ამ წყე­უ­ლი ამაო­ე­ბის მიმ­დევ­რე­ბი იწ­ყე­ბენ მოძ­რა­ო­ბას, რო­გორც უყუ­რად­ღე­ბოდ მი­ტო­ვე­ბუ­ლი და ჩამ­ქრა­ლი ცეც­ხლი, რო­ცა გაღ­ვივ­დე­ბა და უდი­დე­სი ალით აბ­რი­ალ­დე­ბა, უგუ­ლე­ბელ­ყოფს მი­სი ყვე­ლა­ნა­ი­რი გა­მორჩე­უ­ლო­ბის გა­მო ზრუნ­ვას და თა­ვი­სი საქ­მე­ე­ბის­თვის წი­ნა თხოვ­ნას. მყის­ვე ჩვე­ნი კე­თილ­მსა­ხუ­რე­ბის მი­მართ, რო­გორც ყვე­ლა­ნა­ი­რი ღვთის­მო­სა­ო­ბის დე­და­ქა­ლა­ქის მი­მართ, ყო­ველ­გვა­რი და­ყოვ­ნე­ბის გა­რე­შე გა­მო­ე­შუ­რა, და ით­ხოვს კურ­ნე­ბა­სა და შვე­ლას. ეს მაც­ხოვ­ნე­ბე­ლი აზ­რი თქვე­ნი ღვთის­მო­სა­ო­ბის რწმე­ნის გა­მო, ცხა­დია, ღმერ­თებ­მა ჩა­გი­ნერ­გათ. ამი­ტომ მან, უზე­ნა­ეს­მა და უდი­დეს­მა ზევ­სმა, თქვე­ნი უბრწყინ­ვა­ლე­სი ქა­ლა­ქის თავმჯდო­მა­რემ, თქვე­ნი მშობ­ლი­უ­რი ღმერ­თე­ბის, ქა­ლე­ბის, ბავ­შვე­ბის, ოჯა­ხე­ბის და სახ­ლე­ბის ყო­ველ­გვა­რი გა­ნად­გუ­რე­ბი­სა­გან დამ­ცველ­მა, მან შთა­ბე­რა თქვენს სუ­ლებ­ში მაც­ხოვ­ნე­ბე­ლი ზრახ­ვა, წარ­მოაჩი­ნა და გა­აც­ხა­და, თუ რო­გო­რი გა­მორჩე­ული, ბრწყინ­ვა­ლე და მაც­ხოვ­ნე­ბე­ლი არის სა­თა­ნა­დო ღვთის­მო­სა­ო­ბას­თან ერ­თად უკ­ვდავ ღმერ­თებ­თან მსა­ხუ­რე­ბი­თა და მღვდელ­მსა­ხუ­რე­ბე­ბით მი­ახ­ლე­ბა. რად­გან ვინ შე­იძ­ლე­ბა აღ­მოჩნდეს ასე უგუ­ნუ­რი ან გო­ნე­ბი­სა­გან სრუ­ლი­ად გა­უც­ხო­ე­ბუ­ლი, რო­მე­ლიც არ იგრძნობს, რომ ღმერ­თე­ბის კე­თილ­მო­სურ­ნე მო­შურ­ნე­ო­ბით ხდე­ბა, მი­წა რომ უარს არ ამ­ბობს თეს­ლის გა­მო­ღე­ბა­ზე და მი­წათ­მოქ­მე­დის იმედს ფუ­ჭი მო­ლო­დი­ნით არ არ­ყევს? ან უღ­მერ­თო­თა ომის სა­ნა­ხა­ო­ბა და­უბ­რკო­ლებ­ლად რომ არ იკი­დებს ფეხს დე­და­მი­წა­ზე, ცის კე­თილ­შე­ზა­ვე­ბუ­ლო­ბა არ იხრწნე­ბა და გა­მო­ფი­ტუ­ლი სხე­უ­ლე­ბი სა­სიკ­ვდი­ლოდ არ ეცე­მა? ან მო­თა­რე­შე ქარ­თა ქროლ­ვით რომ არ აღელ­დე­ბა და აი­ზი­დე­ბა ზღვა? ან მო­უ­ლოდ­ნე­ლი ქა­რიშ­ხლე­ბი რომ არ ამო­ვარ­დე­ბა და გა­მა­ნად­გუ­რე­ბელ გრი­გალს არ აღ­ძრავს? ან უფ­რო მე­ტიც, ყვე­ლას მკვე­ბა­ვი და დე­და, დე­და­მი­წა სა­ში­ნე­ლი მი­წისძვრით თა­ვის ყვე­ლა­ზე ღრმა უფსკრუ­ლი­დან რომ არ იძი­რე­ბა, ზე­მოთ მდე­ბა­რე მთე­ბი არ ინ­გრე­ვა და ორ­მო­ე­ბად არ იქ­ცე­ვა? ყო­ვე­ლი­ვე ეს და ამა­ზე ბევ­რად უფ­რო მძი­მე [უბე­დუ­რე­ბე­ბი] წი­ნა­თაც მრა­ვალ­ჯერ ხდე­ბო­და, რი­სი უმე­ცა­რიც არა­ვინ არის. და ეს ყვე­ლა­ფე­რი ამ ურ­ჯუ­ლო ადა­მი­ა­ნე­ბის ფუ­ჭი ამაო­ე­ბის დამ­ღუპ­ვე­ლი საც­თუ­რის გა­მო ხდე­ბო­და, რო­დე­საც მათ სუ­ლებს დაე­უფ­ლა და თით­ქმის შე­იძ­ლე­ბა ით­ქვას, რომ მთე­ლი მსოფ­ლიო სა­მარცხვი­ნო საქ­მე­ე­ბით შე­ა­ვიწ­რო­ვა".

შემ­დეგ დას­ძენს: "შე­ხე­დონ ვრცელ ვე­ლებს, მო­ბი­ბი­ნე ყა­ნებ­სა და თავ­თა­ვის ღელ­ვას, ბა­ღებს კარ­გი წვი­მე­ბის გა­მო მცე­ნა­რე­ე­ბი­თა და ყვა­ვი­ლე­ბით მბრწყი­ნავს, ჰა­ე­რის მო­ნი­ჭე­ბულ კე­თილ­შე­ზა­ვე­ბუ­ლო­ბა­სა და სირ­ბი­ლეს. დე, ყვე­ლას უხა­რო­დეს ჩვე­ნი კე­თილ­მსა­ხუ­რე­ბის, მღვდელ­მოქ­მე­დე­ბი­სა და პა­ტი­ვის მეშ­ვე­ო­ბით უძ­ლი­ე­რე­სი და უმ­ტკი­ცე­სი ჰა­ე­რის კე­თილ­გან­წყო­ბა, და ამის გა­მო ყვე­ლა­ზე და­უბ­რკო­ლებ­ლად მორ­ბე­დი მშვი­დო­ბი­თა და სიმ­ყუდ­რო­ვით უშ­ფოთ­ვე­ლად დატკბნენ. და რამ­დე­ნი ვინ­მე ამ ბრმა საც­თუ­რი­სა და გზა­აბ­ნე­უ­ლო­ბი­სა­გან სრუ­ლი­ად გა­მოხ­სნი­ლი და­უბ­რუნ­და მარ­თალ და მშვე­ნი­ერ აზ­როვ­ნე­ბას; ასე რომ, ძა­ლი­ან უნ­და უხა­რო­დეთ, რო­გორც მო­უ­ლოდ­ნე­ლი ზამ­თრის­გან ან მძი­მე სე­ნის­გან გან­თა­ვი­სუფ­ლე­ბუ­ლებ­სა და ცხოვ­რე­ბა­ში სა­ა­მო ტკბო­ბის მომ­ნა­ყო­ფებ­ლებს. მაგ­რამ თუ დარჩე­ბი­ან მათ წყე­ულ ამაო­ე­ბა­ში, მა­შინ, რო­გორც თქვენ მო­ით­ხო­ვეთ, გაყ­ვა­ნი­ლი და გან­დევ­ნი­ლი უნ­და იქ­ნან თქვე­ნი ქა­ლა­ქი­სა და მი­სი მი­და­მო­ე­ბი­დან შორს, რა­თა ამ­გვა­რად ამ საქ­მის მი­მართ თქვე­ნი ქე­ბის ღირ­სი მო­შურ­ნე­ო­ბის თა­ნახ­მად თქვე­ნი ქა­ლა­ქი გან­შორ­დეს ამ სი­სა­ძაგ­ლე­სა და უღ­მერ­თო­ბას, და მას­ში შთა­ნერ­გი­ლი ზრახ­ვით სა­თა­ნა­დო ღვთის­მო­სა­ო­ბას­თან ერ­თად მი­უზ­ღას უკ­ვდა­ვი ღმერ­თე­ბის მღვდელ­მსა­ხუ­რე­ბებს.

"რა­თა უწ­ყო­დეთ, თუ რა­ო­დენ სათ­ნო იყო ჩვენ­თვის თქვე­ნი თხოვ­ნა ამ საქ­მე­ზე, და რომ პე­ტი­ცი­ე­ბი­სა და თხოვ­ნის გა­რე­შე ისე­დაც ენე­ბა ეს ჩვენს ყვე­ლა­ზე მო­წა­დი­ნე­ბულ სი­კე­თის­მოყ­ვა­რე სულს, ნე­ბას ვრთავთ თქვენს ღვთის­მო­სა­ო­ბას, რომ ით­ხო­ვოთ, თქვე­ნი ამ ღვთის­სათ­ნო გან­ზრახ­ვის სა­ნაც­ვლოდ რა სი­დი­დის სა­ბოძ­ვა­რიც გსურთ. და აწ უკ­ვე თქვენ გა­დაწ­ყვი­ტეთ ამის კე­თე­ბაც და მი­ღე­ბაც. რად­გან ამის­თვის და­ყოვ­ნე­ბის გა­რე­შე მი­ი­ღებთ იმას, რაც თქვენს ქა­ლაქს უკ­ვდა­ვი ღმერ­თე­ბის მი­მართ ღვთის­სათ­ნო კე­თილ­მსა­ხუ­რე­ბის სა­უ­კუ­ნო მოწ­მო­ბის ნიშ­ნად ებო­ძე­ბა, თქვენს მი­ერ ჩვე­ნი სი­კე­თის­მოყ­ვა­რე­ო­ბი­სა­გან თქვე­ნი ცხოვ­რე­ბის ასე­თი არჩე­ვა­ნის გა­მო ღირ­სე­უ­ლი ჯილ­დო­ე­ბის მი­ღე­ბას იხი­ლა­ვენ თქვე­ნი შვი­ლე­ბი და შთა­მო­მავ­ლო­ბა".

 

ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ ეს [რეს­კრიპ­ტი] გა­მო­კი­დულ იქ­ნა ყვე­ლა პრო­ვინ­ცი­აში. ჩვენს მი­მართ ყო­ველ­გვა­რი სი­კე­თის იმე­დი გა­და­ი­წუ­რა, ყო­ველ შემთხვე­ვა­ში რამ­დე­ნა­დაც ეს ადა­მი­ან­ზეა და­მო­კი­დე­ბუ­ლია, ისე რომ თვით ამ საღ­ვთო წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბის თა­ნახ­მად, თუ შე­საძ­ლე­ბე­ლია, ამ საქ­მე­ებ­ზე თვით რჩე­ულ­ნიც ცთუნ­დე­ბი­ან (მათ. 24, 24; იხ. VI. 41 ზე­მოთ). მო­ლო­დი­ნი თით­ქმის უკ­ვე ჩა­ნერ­გი­ლი იყო მრა­ვა­ლი ადა­მი­ა­ნის სულ­ში, რო­დე­საც ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი წე­რი­ლის აღ­მას­რუ­ლებ­ლე­ბი ზო­გი­ერთ ოლ­ქში ჯერ კი­დევ გზა­ში იყ­ვნენ და არ და­ეს­რუ­ლე­ბი­ათ მოგ­ზა­უ­რო­ბა, რომ ანაზ­დად სა­კუ­თა­რი ეკ­ლე­სი­ის გა­მო მებ­რძოლ­მა ღმერ­თმა არა მხო­ლოდ ლა­გა­მი ამოს­დო ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ ტი­რა­ნის ქა­დილს, არა­მედ ჩვენს გა­მო ცი­უ­რი თა­ნა­მებ­რძო­ლო­ბაც აჩვე­ნა.

 
VIII

რო­დე­საც ზამ­თა­რი და­იწ­ყო, ამ დრო­ის­თვის ჩვე­უ­ლი წვი­მე­ბი და ღვარ­ცო­ფე­ბი დე­და­მი­წა­ზე არ უშ­ვებ­დნენ მათ ჩვე­ულ ნა­კადს, მო­უ­ლოდ­ნე­ლი შიმ­ში­ლო­ბა, ამას­თან ერ­თად ჭი­რი და სხვა რამ სე­ნის წყლუ­ლის კვე­თე­ბა და­ატ­ყდა თავს. ამ უკა­ნას­კნელს მწვე­ლი თვი­სე­ბის გა­მო ეწო­და "ან­თრაქ­სი", რო­მე­ლიც მთელ სხე­ულ­ში ვრცელ­დე­ბო­და და ვნე­ბულთ სა­ში­ნელ საფრთხეს უქ­მნი­და, გა­მორჩე­უ­ლად კი თვა­ლებს; და უამ­რა­ვი ადა­მი­ანი, ათა­სო­ბით კა­ცი ქა­ლებ­თან და ბავ­შვებ­თან ერ­თად და­აბ­რმა­ვა.

ამას ტი­რან­მა და­უ­მა­ტა ომი სომ­ხე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ, იმ ხალ­ხის წი­ნა­აღ­მდეგ, რომ­ლე­ბიც ძველ­თა­გან­ვე რო­მა­ე­ლე­ბის მე­გობ­რე­ბი და თა­ნა­მებ­რძო­ლე­ე­ბი იყ­ვნენ, რომ­ლე­ბიც თვი­თო­ნაც ქრის­ტი­ა­ნე­ბი იყ­ვნენ და ღვთი­სად­მი კე­თილ­მსა­ხუ­რე­ბას მო­შურ­ნედ აღას­რუ­ლებ­დნენ. ღვთის­მო­ძუ­ლემ სცა­და, იძუ­ლე­ბუ­ლი გა­ე­ხა­და ისი­ნი, რომ კერ­პე­ბი­სა და დე­მო­ნე­ბი­სათ­ვის მსხვერ­პლი შე­ე­წი­რათ, და და­მე­გობ­რე­ბის ნაც­ვლად მტრე­ბი და თა­ნა­მებ­რძო­ლე­ბის ნაც­ვლად მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე­ე­ბი გა­ხა­და.

ეს ყო­ვე­ლი­ვე, ერ­თსა და იმა­ვე დროს ერ­თბა­შად მომ­ხდა­რი, ღვთის წი­ნა­აღ­მდეგ ტი­რა­ნის თავ­ხე­დურ ქა­დილს ამ­ხელს, რად­გან კად­ნი­ე­რად აც­ხა­დებ­და, რომ კერ­პე­ბის მი­მართ მი­სი მო­შურ­ნე­ო­ბი­სა და ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ შე­ტე­ვის გა­მო მი­სი ზე­ო­ბის ხა­ნა­ში არც შიმ­ში­ლო­ბა, არც ჭი­რი და არც ომი იქ­ნე­ბო­და. ამ­რი­გად, ეს და ამის მომ­დევ­ნო მოვ­ლე­ნე­ბიც მი­სი დამ­ხო­ბის და­საწ­ყისს მო­ას­წა­ვებ­და[1]. მას და მას­თან ერ­თად მის ლაშ­ქარს ზი­ა­ნი ად­გე­ბო­და სომ­ხე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ ომ­ში, მი­სი მმარ­თვე­ლო­ბის ქვეშ მყო­ფი ქა­ლა­ქე­ბის და­ნარჩენ მო­სახ­ლე­ო­ბას შიმ­ში­ლო­ბა და მას­თან ერ­თად ჭი­რი სა­შინ­ლად ტან­ჯავ­და, ისე რომ ხორ­ბლის ერ­თი საწ­ყა­უ­ლის­თვის ორი­ა­თას ხუ­თას ატი­კურ [დრახ­მას] იხ­დიდ­ნენ. ათა­სო­ბით და­ხო­ცილს შეხ­ვდე­ბოთ ქა­ლა­ქებ­ში, მათ უმ­რავ­ლე­სო­ბას სოფ­ლებ­სა და და­ბებ­ში, ისე რომ ძვე­ლად სოფ­ლის მო­სახ­ლე­ო­ბის სიმ­რავ­ლის აღ­წე­რი­ლო­ბე­ბი[2] ცო­ტაც და სრუ­ლი­ად ამო­იშ­ლე­ბო­და. საკ­ვე­ბის უკ­მა­რი­სო­ბი­სა და ჭი­რის სე­ნი­სა­გან თით­ქმის ყვე­ლა ერ­თბა­შად ამოწ­ყდა. ზო­გი­ერ­თი ღე­ბუ­ლობ­და გა­დაწ­ყვე­ტი­ლე­ბას, მცი­რე ხნით სამ­ყო­ფი საკ­ვე­ბის სა­ნაც­ვლოდ მის­თვის ყვე­ლა­ზე ძვირ­ფა­სი ქო­ნე­ბა უფ­რო შეძ­ლე­ბულ­თათ­ვის მი­ე­ყი­და, სხვე­ბი, რომ­ლებ­მაც მცი­რე ხან­ში გა­ყი­დეს ქო­ნე­ბა, ბო­ლოს და­უძ­ლე­ველ გა­სა­ჭირ­ში აღ­მოჩნდნენ. ზო­გი ბა­ლა­ხის მცი­რე ნაგ­ლე­ჯებს ცოხ­ნი­და და პირ­და­პირ დამ­ღუპ­ველ ბა­ლა­ხებს ჭამ­და, და სხე­უ­ლის ჯანმრთე­ლო­ბის და­ზი­ა­ნე­ბით იღუ­პე­ბო­და. ქა­ლა­ქებ­ში ზო­გი­ერ­თი კე­თილ­შო­ბი­ლი ქა­ლი გა­მო­უ­ვალ მდგო­მა­რე­ო­ბას მი­ყავ­და უსირცხვი­ლო აუ­ცი­ლებ­ლო­ბამ­დე, ბაზ­რებ­ში სა­მათ­ხოვ­როდ და­დი­ოდ­ნენ, ად­რე თა­ვი­სუ­ფა­ლი ცხოვ­რე­ბის წე­სის მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბას პი­რი­სა­ხის სი­მორცხვი­სა და სა­მოს­ლის შემ­კუ­ლო­ბის მეშ­ვე­ო­ბით წარ­მოაჩენ­დნენ. ზო­გი მკვდა­რი კერ­პე­ბის მსგავ­სად გა­მო­ფი­ტუ­ლი და სულ­თმობ­რძა­ვი და­ბარ­ბა­ცებ­და, ფე­ხი უსხლტე­ბო­და, დგო­მის უძ­ლუ­რე­ბის გა­მო ეცე­მო­და და შუა მო­ედ­ნებ­ზე პირ­ქვე იშ­ხლარ­თე­ბო­და, ვედ­რე­ბით ხე­ლებს იწ­ვდი­და პუ­რის მცი­რე ნა­ტე­ხის სურ­ვი­ლით და უკა­ნას­კნე­ლი ამო­სუნთქვი­სას გაჰ­ყვი­როდ­ნენ, რომ ში­ო­დათ, მხო­ლოდ ამ ყვე­ლა­ზე შე­საბ­რა­ლი­სი შე­ძა­ხი­ლის­თვის იკ­რებ­დნენ ძა­ლას. ვინც უფ­რო მდიდ­რად ით­ვლე­ბო­და, შეძ­რწუ­ნე­ბუ­ლი იყო მათ­ხო­ვარ­თა სიმ­რავ­ლით, მას შემ­დეგ, რაც ათა­სო­ბით აძ­ლევ­და მათ, ბო­ლოს სას­ტი­კი და ულ­მო­ბე­ლი გან­წყო­ბა გაუჩნდა, არ­ცთუ დი­დი ხნის შემ­დეგ მათ­ხოვ­რე­ბის ბე­დის გა­ზი­ა­რე­ბას მო­ე­ლო­და. შუა ბაზ­რებ­სა და ქუჩებ­ში უამ­რა­ვი მკვდა­რი და შიშ­ვე­ლი სხე­უ­ლი მთე­ლი დღე­ე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში და­უ­მარ­ხა­ვი ეყა­რა და მა­ყუ­რებ­ლებს სა­ცო­დავ სა­ნა­ხა­ო­ბად წარ­მო­უდ­გე­ბო­და. ზო­გი­ერ­თი ძაღ­ლე­ბის საჭ­მე­ლი ხდე­ბო­და, გან­სა­კუთ­რე­ბით ამ მი­ზე­ზით ცოც­ხლე­ბი ძაღ­ლე­ბის ხოც­ვას შე­უდ­გნენ იმის ში­შით, რომ ჭკუ­ი­დან გა­და­სუ­ლებს კა­ცი­ჭა­მი­ო­ბა არ და­ეწ­ყოთ. მაგ­რამ ჭირ­მაც არა ნაკ­ლებ შე­ჭა­მა ყვე­ლა სახ­ლი, გან­სა­კუთ­რე­ბით მა­თი, რო­მელ­თა გა­ნად­გუ­რე­ბა შიმ­ში­ლო­ბას არ ძა­ლუძ­და მა­თი საკ­ვე­ბით უზ­რუნ­ველ­ყო­ფის გა­მო. მდიდ­რებ­მა, მმარ­თვე­ლებ­მა, წი­ნამ­ძღო­ლებ­მა და ათა­სო­ბით ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა­ში მყოფ­მა, რო­გორც შიმ­ში­ლო­ბის მი­ერ ჭი­რის სე­ნი­სათ­ვის გან­ზრახ და­ტო­ვე­ბუ­ლებ­მა, უცა­ბე­დი და სწრა­ფი აღ­სას­რუ­ლი და­ით­მი­ნეს. ყვე­ლა ად­გი­ლი გლო­ვით იყო აღ­სავ­სე, ყვე­ლა ქუჩაში, ბა­ზარ­სა და მო­ე­დან­ზე სხვას ვე­რა­ფერს ნა­ხავ­დი, თუ არა მოთ­ქმა-გო­დე­ბას მათ­თვის ჩვე­უ­ლი ფლე­ი­ტე­ბი­თა და ხმა­უ­რით. ამ გზით ორი ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი სა­ჭურ­ვე­ლით, - ჭი­რი­თა და შიმ­ში­ლო­ბით, - მე­ო­მარ­მა სიკ­ვდილ­მა მოკ­ლე ხან­ში მთე­ლი თა­ო­ბა გა­ა­ნად­გუ­რა, ისე რომ იხი­ლავ­დი ზრუნ­ვას სა­მი მიც­ვა­ლე­ბუ­ლი სხე­უ­ლის ერ­თი სამ­გლო­ვი­ა­რო სვლით გა­ტა­ნა­ზე.

ასე­თი სას­ჯე­ლი იყო მაქ­სი­მი­ნეს მო­ქა­დუ­ლო­ბი­სა და ქა­ლა­ქებ­ში ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ [გა­მო­სუ­ლი] პე­ტი­ცი­ე­ბის გა­მო; მა­შინ რო­ცა ქრის­ტი­ა­ნე­ბის ყვე­ლაფ­რი­სად­მი მო­შურ­ნე­ო­ბი­სა და კე­თილ­მსა­ხუ­რე­ბის ცხა­დი მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბე­ბი ყვე­ლა წარ­მარ­თთან იყო სა­ხილ­ვე­ლი. ესო­დენ ცუდ მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში მხო­ლოდ ისი­ნი უჩვე­ნებ­დნენ მათ საქ­მე­ე­ბით თა­ნაგრძნო­ბა­სა და კაც­თმოყ­ვა­რე­ო­ბას: მთე­ლი დღის გან­მავ­ლო­ბა­ში და­ჟი­ნე­ბით აგ­რძე­ლებ­დნენ და­ხო­ცილ­თა (ათა­სო­ბით იყ­ვნენ, რომ­ლებ­საც არა­ვინ ჰყავ­და მზრუნ­ვე­ლი) გა­პა­ტი­ოს­ნე­ბა­სა და და­საფ­ლა­ვე­ბას, ზო­გი კი მთელ ქა­ლაქ­ში შიმ­ში­ლო­ბის­გან და­ტან­ჯუ­ლე­ბის სიმ­რავ­ლეს ერ­თად უყ­რი­და თავს და ყვე­ლა­მათ­განს პურს უნა­წი­ლებ­და; ისე რომ ყვე­ლა ადა­მი­ა­ნებ­თან გა­ნით­ქვა ეს საქ­მე და თვით საქ­მე­თა­გან მხი­ლე­ბულ­ნი ადი­დებ­დნენ ქრის­ტი­ა­ნე­ბის ღმერთს და აღი­ა­რებ­დნენ, რომ მხო­ლოდ ისი­ნი იყ­ვნენ ჭეშ­მა­რი­ტად კე­თილ­მსა­ხურ­ნი და ღვთის­მო­სავ­ნი.

რო­დე­საც მოვ­ლე­ნე­ბი ამ­გვა­რად ვი­თარ­დე­ბო­და, ქრის­ტი­ან­თა გა­მო მებ­რძოლ­მა დიდ­მა და ცი­ურ­მა ღმერ­თმა ყვე­ლა ადა­მი­ა­ნის წი­ნა­აღ­მდეგ ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი მოვ­ლე­ნე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით აჩვე­ნა მუ­ქა­რა და აღ­შფო­თე­ბა ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ მი­მარ­თუ­ლი ზე­აღ­მა­ტე­ბუ­ლი [შე­მო­ტე­ვე­ბის] სა­ნაც­ვლოდ, და ჩვენს მი­მართ მი­სი წი­ნა­გან­გე­ბის კე­თილ­მო­სურ­ნე და სხივ­მფი­ნა­რი ბრწყინ­ვა­ლე­ბა კვლავ მოგ­ვა­გო. რო­გორც ღრმა წყვდი­ად­ში ყვე­ლა­ზე სას­წა­უ­ლებ­რი­ვად ამოგ­ვიბ­რწი­ნა ჩვენ მშვი­დო­ბის სი­ნათ­ლე და ყვე­ლას გა­ნუც­ხა­და, რომ თვით ღმერ­თია დად­გე­ნი­ლი ჩვენ­თან და­კავ­ში­რე­ბით მომ­ხდა­რი ყვე­ლა საქ­მის ზე­დამ­ხედ­ვე­ლად. იგი დრო­დად­რო ამათ­რა­ხებს თა­ვის ერს და შე­ა­გო­ნებს უბე­დუ­რი მოვ­ლე­ნე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით, საკ­მა­რი­სი აღზრდის შემ­დეგ კი კვლავ წყა­ლო­ბას და კე­თილ­გან­წყო­ბას იჩენს მის მი­მართ სა­სო­ე­ბის მქო­ნე­თა მი­მართ.
IX

სწო­რედ ამი­ტომ კონ­სტან­ტი­ნე, რო­მე­ლიც იმ­პე­რა­ტო­რის­გან იმ­პე­რა­ტო­რი და ყვე­ლა­ზე კე­თილ­მსა­ხუ­რის­გან და გო­ნი­ე­რის­გან კე­თილ­მსა­ხუ­რი გახ­და, რო­გორც ზე­მოთ აღ­ვნიშ­ნეთ, და მას­თან ერ­თად ლი­კი­ნი­უსი, გო­ნი­ე­რე­ბი­თა და კე­თილ­მსა­ხუ­რე­ბით პა­ტივ­დე­ბუ­ლი, ორი ღვთის­სათ­ნო [კა­ცი] ყო­ველ­თა მე­უ­ფის, ყოვ­ლი­ე­რე­ბის ღმერ­თი­სა და მაც­ხოვ­რის­გან აღიძ­რნენ ორი ყვე­ლა­ზე უღ­მერ­თო ტი­რა­ნის წი­ნა­აღ­მდეგ; და რო­დე­საც ომი კა­ნო­ნით გაჩა­ღე­ბუ­ლი იყო, ღმერ­თი ყვე­ლა­ზე სას­წა­უ­ლებ­რი­ვად იბ­რძო­და მათ­თან ერ­თად, კონ­სტან­ტი­ნემ რომ­ში დას­ცა მაქ­სენ­ტი­უსი, ხო­ლო აღ­მო­სავ­ლეთ­ში მას (მაქ­სი­მი­ნეს - მთარგ.) დიდ­ხანს არ უცოც­ხლია, და იგიც ლი­კი­ნი­უს­მა (მა­შინ ჯერ კი­დევ არ იყო ჭკუ­ი­დან გა­და­სუ­ლი) სა­მარცხვი­ნო სიკ­ვდი­ლით მოკ­ლა.

იმ­პე­რა­ტო­რის პა­ტი­ვი­თა და წე­სით უპირ­ვე­ლეს­მა, კონ­სტან­ტი­ნემ რომ­ში ტი­რა­ნის მორჩი­ლე­ბის ქვეშ მყოფ­ნი შე­იწ­ყა­ლა, ცი­ურ ღმერთს და მის სიტ­ყვას, თვით ყო­ველ­თა მაც­ხო­ვარს იე­სო ქრის­ტეს, [მის] თა­ნა­მებ­რძოლს, ლოც­ვებ­ში მო­უხ­მო და მთე­ლი ჯა­რით გა­ე­მარ­თა რო­მა­ე­ლე­ბის­თვის წი­ნა­პარ­თა­გან [ნა­მემ­კვიდ­რე­ბი] თა­ვი­სუფ­ლე­ბის მო­სა­პო­ვებ­ლად. მაქ­სენ­ტი­უ­სი უფ­რო მოგ­ვუ­რი მზაკ­ვრო­ბე­ბით ვიდ­რე ხელ­ქვე­ით­თა კე­თილ­გო­ნი­ე­რე­ბით გა­კად­ნი­ე­რე­ბუ­ლი ვერ ბე­დავ­და ქა­ლა­ქის კა­რიბ­ჭის გა­რეთ გას­ვლა, არა­მედ მე­ომ­რე­ბის ურიც­ხვი სიმ­რავ­ლი­თა და ათა­სო­ბით ჯა­რის­კაც­თა რაზ­მე­ბით იცავ­და ყვე­ლა ად­გილს სო­ფელ­სა და ქა­ლაქ­ში, რამ­დე­ნიც რო­მი­სა და იტა­ლი­ის შე­მო­გა­რენ­ში ჰყავ­და და­მო­ნე­ბუ­ლი. ღვთის თა­ნა­მებ­რძო­ლო­ბა­ზე მინ­დო­ბილ­მა იმ­პე­რა­ტორ­მა ერ­თხელ, მე­ო­რე­ჯერ, და მე­სა­მე­ჯე­რაც შე­უ­ტია ტი­რა­ნის ჯარს და ყვე­ლაფ­რის, რაც კი იტა­ლი­ი­სა და თვით რო­მის მახ­ლობ­ლად მდე­ბა­რე­ობ­და, ად­ვი­ლად დაპ­ყრო­ბით საკ­მა­ოდ წინ წა­ი­წია. შემ­დეგ ტი­რა­ნის გუ­ლის­თვის იძუ­ლე­ბუ­ლი რომ არ გამ­ხდა­რი­ყო და რო­მა­ე­ლე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ არ ებ­რძო­ლა, თვით ღმერ­თმა რო­გორც რამ ბორ­კი­ლე­ბით ტი­რა­ნი კა­რიბ­ჭის­გან ძა­ლი­ან შორს გან­დევ­ნა და ძვე­ლად უღ­მერ­თო­ე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ მრა­ვალ­თათ­ვის რო­გორც ზღაპ­რულ თხზუ­ლე­ბა­ში და­უ­ჯე­რე­ბე­ლი, მორ­წმუ­ნე­თათ­ვის კი წმინ­და წიგ­ნებ­ში ჩა­წე­რი­ლი სარ­წმუ­ნო [ამ­ბე­ბი], ერ­თი სიტ­ყვით, ყვე­ლა­სათ­ვის, მორ­წმუ­ნე­თათ­ვი­საც და უწ­მუ­ნო­თათ­ვი­საც უშუ­ა­ლო წრფე­ლი სიც­ხა­დით მათ თვალ­წინ მომ­ხდა­რი სას­წა­უ­ლი სარ­წმუ­ნო გახ­და. მა­გა­ლი­თად, რო­გორც მო­სე­სა და ძვე­ლად ებ­რა­ელ­თა ღვთის­მო­სავ თა­ო­ბა­ში, "ფა­რა­ოს ეტ­ლე­ბი და მი­სი ლაშ­ქა­რი ზღვა­ში ჩა­ყა­რა, რჩე­უ­ლი მხედ­რე­ბი და მხე­დართმთავ­რე­ბი შთა­ინ­თქა მე­წა­მულ ზღვა­ში, მო­რევ­მა და­ფა­რა ისი­ნი" (გამ. 15, 4‑5), ამ­გვა­რად­ვე მას­ქე­ნი­ტუ­სი და მას­თან ერ­თად მე­ომ­რე­ბი და შუ­ბოს­ნე­ბი "სიღ­რმე­ში ქვა­სა­ვით ჩა­ი­ძირ­ნენ". რო­დე­საც მან კონ­სტან­ტი­ნეს­თან მყოფ ღვთის­გან [მოვ­ლე­ნილ] ძა­ლას ზურ­გი უჩვე­ნა, გზად გა­და­სა­ლა­ხი ჰქონ­და მდი­ნა­რე, რომ­ლის ნა­პი­რე­ბი მან ნა­ვე­ბით შეა­ერ­თა, ად­ვი­ლად გა­დო მას­ზე ხი­დი, და თა­ვი­სი თა­ვის წი­ნა­აღ­მდეგ დამ­ღუპ­ვე­ლი მან­ქა­ნე­ბა შე­ამ­ტკი­ცა; რა­ზეც არის ნათ­ქვა­მი: "ორ­მო ამოთ­ხა­რა და ჩა­აღ­რმა­ვა იგი, და ჩა­ვარ­და თხრილ­ში, რო­მე­ლიც ქმნა. მი­სი შრო­მა მი­იქ­ცე­ვა მის თავ­ზე, და მი­სი უსა­მარ­თლო­ბა მის თხემს და­ატ­ყდე­ბა" (ფს. 7, 15‑16).

მდი­ნა­რე­ზე სწო­რედ ასე [გა­დე­ბუ­ლი] ხი­დი და­ი­შა­ლა, გა­და­სას­ვლე­ლი მო­ირ­ღვა და მყის­ვე სიღ­რმი­სა­კენ წა­ვი­და ნა­ვე­ბი ადა­მი­ა­ნე­ბი­თურთ, და პირ­ველ რიგ­ში თვით ეს ყვე­ლა­ზე უღ­მერ­თო კა­ცი, შემ­დეგ მას­თან ერ­თად მი­სი ფა­რის მტვირ­თვე­ლე­ბიც. ამას წი­ნას­წარ ხმობს საღ­ვთო წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბა, - "რო­გორც ტყვია ჩა­ი­ძი­რა ძლი­ერ წყლებ­ში" (გამ. 15, 10). ასე სა­მარ­თლი­ა­ნად, თუ სიტ­ყვე­ბით არა, საქ­მე­ე­ბით მა­ინც დიდ მსა­ხურ­თან მო­სეს­თან ერ­თად მყო­ფი ადა­მი­ა­ნე­ბის მსგავ­სად ღვთის­გან გა­მარ­ჯვე­ბის მომ­პო­ვებ­ლებ­მა, რო­გორც ძვე­ლად უღ­მერ­თო ტი­რა­ნის წი­ნა­აღ­მდეგ, იგა­ლო­ბეს იმა­ვე სიტ­ყვე­ბით და თქვეს: "ვუმ­ღე­როთ უფალს, რად­გან გან­დიდ­და დი­დად. ცხე­ნი და მხე­და­რი ჩა­ყა­რა ზღვა­ში; უფა­ლი არის ჩე­მი შემ­წე და მფარ­ვე­ლი, ჩემს გა­მო­სახ­სნე­ლად გახ­და~ და `ვინ არის შე­ნი მსგავ­სი ღმერ­თებს შო­რის, უფა­ლო, ვინ არის შე­ნი მსგავ­სი? გან­დი­დე­ბუ­ლი არის წმინ­დან­თა შო­რის, საკ­ვირ­ვე­ლი - დი­დე­ბა­ში, მოქ­მე­დი სას­წა­ულ­თა" (გამ. 15, 1‑2; 11).

ამით და რამ­დე­ნი ამის მო­ნა­თე­სა­ვი­თა და მსგავ­სით თვით საქ­მე­ე­ბით უგა­ლო­ბა კონ­სტან­ტი­ნემ ყოვ­ლი­ე­რე­ბის გან­მგე­ბელს და გა­მარ­ჯვე­ბის მი­ზეზს, რომ­ში გა­მარ­ჯვე­ბის სიმ­ღე­რე­ბით შე­ვი­და, ერ­თბა­შად ყვე­ლა, სრუ­ლი­ად ჩვი­ლებ­თან და ქა­ლებ­თან ერ­თად, სე­ნა­ტო­რე­ბი და სხვა­ნი მთელ ერ­თან ერ­თად გა­ხა­რე­ბუ­ლი თვა­ლე­ბი­თა და თვით სუ­ლე­ბით რო­გორც გა­მომ­სყიდ­ველს, მსხნელს და ქველ­მოქ­მედს შე­ძა­ხი­ლე­ბი­თა და დაუ­ო­კე­ბე­ლი სი­ხა­რუ­ლით ეგე­ბე­ბოდ­ნენ. მაგ­რამ იგი რო­გორც ღვთის მი­მართ შთა­ნერ­გი­ლი კე­თილ­მსა­ხუ­რე­ბის მფლო­ბე­ლი შე­ძა­ხი­ლებ­ზე სრუ­ლი­ად არ აღელ­ვე­ბუ­ლა, არც ქე­ბით აღ­ზე­ვე­ბუ­ლა, კარ­გად გრძნობ­და ღვთის­გან შე­წევ­ნას; და მყის­ვე ბრძა­ნა მაც­ხოვ­რის ვნე­ბა­თა ძეგ­ლის აღ­მარ­თვა სა­კუ­თა­რი ქან­და­კე­ბის ხელ­ში, და მაც­ხოვ­ნე­ბე­ლი ნიშ­ნის მარ­ჯვე­ნით მპყრო­ბე­ლი[3] თვით რომ­ში გა­მორჩე­უ­ლად სა­ჯა­რო ად­გი­ლას დად­გეს. და ბრძა­ნა თვით ამ წარ­წე­რის ამოტ­ვიფ­რა ლა­თი­ნურ ენა­ზე: "ამ მაც­ხოვ­ნე­ბე­ლი ნიშ­ნით, სი­მა­მა­ცის ჭეშ­მა­რი­ტი მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბით, თქვე­ნი ქა­ლა­ქი ტი­რა­ნის უღ­ლი­სა­გან გა­მო­ვიხ­სე­ნი და გა­ვან­თა­ვი­სუფ­ლე; უფ­რო მე­ტიც, რო­მა­ელ­თა სე­ნა­ტი და ხალ­ხი ძვე­ლი დი­დე­ბი­თა და ბრწყინ­ვა­ლე­ბით გა­ვან­თა­ვი­სუფ­ლე და აღ­ვად­გი­ნე".

და ამის შემ­დეგ თვი­თონ კონ­სტან­ტი­ნე და მას­თან ერ­თად ლი­კი­ნი­უსი, რო­მე­ლიც მა­შინ ჯერ კი­დევ არ იყო ჭკუ­ი­დან გა­და­სუ­ლი, რაც მოგ­ვი­ა­ნე­ბით მოხ­და, მათ­თვის ყვე­ლა სი­კე­თის მი­ზე­ზი­სად­მი, ღმერ­თი­სად­მი კე­თი­ლად გა­ნეწყვნენ, ორი­ვემ ერ­თი ნე­ბი­თა და ზრახ­ვით ქრის­ტი­ან­თა გა­მო და­წე­რეს ყვე­ლა­ზე სრუ­ლი კა­ნო­ნი, და მათ მი­მართ ღვთის­გან ნაქ­მნა­რი საქ­მე­ე­ბის სას­წა­უ­ლე­ბი და ტი­რან­ზე გა­მარ­ჯვე­ბის [ამ­ბა­ვი], და თვი­თონ კა­ნო­ნიც გა­უგ­ზავ­ნეს მაქ­სი­მი­ნეს, რო­მე­ლიც აღ­მო­სავ­ლეთ­ში ჯერ კი­დევ გა­ნა­გებ­და ხალ­ხებს და მათ მი­მართ მე­გობ­რო­ბას აჩვე­ნებ­და. ის კი, რო­მე­ლიც იყო ტი­რა­ნი, ძა­ლი­ან შე­წუხ­და, რო­დე­საც ეს [ამ­ბე­ბი] შე­იტ­ყო; მაგ­რამ არ სურ­და, სხვებს გო­ნე­ბო­დათ, რომ უკან იხევ­და ან აუქ­მებ­და ნაბ­რძა­ნებს მის გა­მომ­ცე­მელ­თა ში­შით, და იძუ­ლე­ბულ­მა თით­ქოს სა­კუ­თა­რი ნე­ბა-სურ­ვი­ლით მის ხელ­ქვე­ით მმარ­თვე­ლებს ქრის­ტი­ა­ნე­ბის გა­მო პირ­ვე­ლად ეს წე­რი­ლი მი­წე­რა; სა­კუ­თარ თავს თვი­თონ ატ­ყუ­ებ­და იმის მოჩვე­ნე­ბით, რომ მას ის საქ­მე­ე­ბი ჰქონ­და გა­კე­თე­ბუ­ლი, რაც არა­სო­დეს ჩა­ე­დი­ნა.

 
ტი­რა­ნის ეპის­ტო­ლის თარ­გმა­ნის ას­ლი

"იო­ვი­უს მაქ­სი­მი­ნუს ავ­გუს­ტუ­სი სა­ბი­ნი­უსს. დარ­წმუ­ნე­ბუ­ლი ვარ, შე­ნი სიმ­ტკი­ცი­სათ­ვის და ყვე­ლა ადა­მი­ა­ნი­სათ­ვის ნა­თე­ლი არის, რომ ჩვენ­მა მე­უ­ფე­ებ­მა დი­ოკ­ლე­ტი­ა­ნემ და მაქ­სი­მი­ა­ნემ, ჩვენ­მა მა­მებ­მა, რო­დე­საც გა­აც­ნო­ბი­ე­რეს, რომ თით­ქმის ყვე­ლა ადა­მი­ან­მა მი­ა­ტო­ვა ღმერ­თე­ბის მსა­ხუ­რე­ბა და თა­ვი­სი თა­ვი ქრის­ტი­ან­თა მოდ­გმას შეუ­ერ­თა, მარ­თე­ბუ­ლად გას­ცეს ბრძა­ნე­ბა, რომ ყვე­ლა ადა­მი­ა­ნი­სათ­ვის, რომ­ლე­ბიც გა­ნე­შორ­ნენ მა­თი უკ­ვდა­ვი ღმერ­თე­ბის მსა­ხუ­რე­ბას, ღია მი­სა­გე­ბე­ლი­თა და სას­ჯე­ლით ღმერ­თე­ბის მსა­ხუ­რე­ბი­სა­კენ მო­ე­წო­დე­ბი­ათ. მაგ­რამ რო­დე­საც მე პირ­ვე­ლად ბედ­ნი­ე­რად ჩა­ვე­დი აღ­მო­სავ­ლეთ­ში და გა­ვი­გე, რომ ზო­გი­ერთ ად­გი­ლას მრა­ვალ ადა­მი­ანს სა­ხალ­ხო ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბი­სათ­ვის ვარ­გისს ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი მი­ზე­ზის გა­მო დევ­ნიდ­ნენ მსა­ჯუ­ლე­ბი, თი­თოე­ულ მსა­ჯულს ვუბ­რძა­ნე, რომ მო­მა­ვალ­ში არ­ცერ­თი მათ­გა­ნი სას­ტი­კად აღარ მოპ­ყრო­ბო­და პრო­ვინ­ცი­ე­ბის მკვიდრთ, არა­მედ უფ­რო მე­ტი დაყ­ვა­ვე­ბი­თა და შე­გო­ნე­ბე­ბით მო­ე­წო­დე­ბი­ათ ღმერ­თე­ბის მსა­ხუ­რე­ბი­სა­კენ. ამ­რი­გად, სწო­რედ ამ დროს, რო­დე­საც ჩე­მი ბრძა­ნე­ბის თა­ნახ­მად მსა­ჯუ­ლე­ბი იცავ­დნენ დეკ­რეტს, აღ­მო­სავ­ლე­თის ქვეყ­ნე­ბი­დან არ­ცერ­თი ყო­ფი­ლა გა­ძე­ვე­ბუ­ლი, არც შე­უ­რაც­ხყო­ფი­ლი, არა­მედ უფ­რო ღმერ­თე­ბის მსა­ხუ­რე­ბი­სა­კენ იყ­ვნენ მო­წო­დე­ბუ­ლი, რად­გან მათ წი­ნა­აღ­მდეგ რა­ი­მე მძი­მე ზო­მებს არ მი­მარ­თავ­დნენ. მაგ­რამ ამის შემ­დეგ, რო­დე­საც წე­ლი ბედ­ნი­ე­რად მი­დი­ოდა, ჩა­ვე­დი ნი­კო­მი­დი­ა­ში და გარ­კვე­ულ ხანს იქ დავ­ყა­ვი; ჩემ­თან მო­ვიდ­ნენ ამ ქა­ლა­ქის მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბი ღმერ­თე­ბის გა­მო­სა­ხუ­ლე­ბით და ით­ხოვ­დნენ, რა­თა არა­ნა­ი­რი გზით არ და­მეშ­ვა, რომ ასეთ ერს მათ სამ­შობ­ლო­ში ეც­ხოვ­რა. მაგ­რამ რო­დე­საც შე­ვიტ­ყვე, რომ ამ მხა­რე­ებ­ში ამ მსა­ხუ­რე­ბის მიმ­დე­ვა­რი მრა­ვა­ლი ადა­მი­ა­ნი ცხოვ­რობ­და, ასე­თი პა­სუ­ხი მი­ვე­ცი, რომ მა­თი ამ თხოვ­ნით გა­ხა­რე­ბუ­ლი და მად­ლი­ე­რი ვი­ყა­ვი, მაგ­რამ და­ვი­ნა­ხე, რომ ეს თხოვ­ნა ყვე­ლას­გან არ მო­დი­ოდა. ასე რომ, თუ ზო­გი­ერ­თე­ბი ამ ცრურ­წმე­ნა­ში დარჩე­ბი­ან, თი­თოე­ულ­მა ასე სა­კუ­თა­რი არჩე­ვა­ნით მი­ი­ღოს გა­დაწ­ყვე­ტი­ლე­ბა და თუ გა­დაწ­ყვეტს, აღი­ა­როს ღმერ­თე­ბის თაყ­ვა­ნის­ცე­მა. თუმ­ცა, ნი­კო­მი­დი­ე­ლე­ბი­სათ­ვის და სხვა ქა­ლა­ქე­ბის მცხოვ­რებ­ლე­ბი­სათ­ვის, რომ­ლებ­მაც ასე­ვე მსგავ­სი თხოვ­ნით მო­შურ­ნედ მომ­მარ­თეს მე, ცხა­დია, რა­თა არ­ცერთ ქრის­ტი­ანს ამ ქა­ლა­ქებ­ში არ ეც­ხოვ­რათ, იძუ­ლე­ბუ­ლი ვი­ყა­ვი მე­გობ­რუ­ლად გა­მე­ცა პა­სუ­ხი, რომ თვით ამას ყვე­ლა უზე­ნა­ე­სი იმ­პე­რა­ტო­რი იცავ­და და სათ­ნო იყო თვით ღმერ­თე­ბის­თვი­საც, რო­მელ­თა მეშ­ვე­ო­ბით ყვე­ლა ადა­მი­ა­ნი და თვით რეს­პუბ­ლი­კის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბაც შემ­ტკი­ცე­ბო­და. ამი­ტომ, და­ვამ­ტკი­ცებ ასეთ თხოვ­ნას, რაც წა­მო­ა­ყე­ნეს მა­თი ღვთი­უ­რო­ბის მსა­ხუ­რე­ბის გუ­ლის­თვის.

"ამი­ტომ, თუმ­ცა პირ­ველ ხა­ნებ­ში გან­სა­კუთ­რე­ბით შენს კე­თილ­მსა­ხუ­რე­ბას ვწერ­დი წე­რი­ლებს და გან­კარ­გუ­ლე­ბე­ბის მეშ­ვე­ო­ბი­თაც ასე­ვე ვუბ­რძა­ნებ­დი, რა­თა პრო­ვინ­ცი­ა­ში მცხოვ­რებ­ლებს, რომ­ლე­ბიც ზრუ­ნავ­დნენ ასე­თი ჩვე­უ­ლე­ბის დაც­ვა­ზე, არა­ნა­ი­რი სი­სას­ტი­კით არ მოპ­ყრო­ბოდ­ნენ, არა­მედ მშვი­დად და ზო­მი­ე­რად; მა­ინც ბე­ნე­ფი­კი­ა­რი­ე­ლე­ბის ან სხვა ვინ­მეს მხრი­დან შე­უ­რაც­ხყო­ფი­სა და შე­წუ­ხე­ბის ატა­ნა რომ არ მო­უხ­დეთ, მარ­თე­ბუ­ლად მი­ვიჩნიე, შე­ნი სიმ­ტკი­ცი­სათ­ვის ამ წე­რი­ლე­ბი­თაც იმის შეხ­სე­ნე­ბა, რომ პრო­ვინ­ცი­ის ჩვენ­მა მო­სახ­ლე­ო­ბამ უფ­რო დაყ­ვა­ვე­ბი­თა და შე­გო­ნე­ბით აღი­ა­როს ღმერ­თებ­ზე მზრუნ­ვე­ლო­ბა. ამი­ტომ, თუ ვინ­მე მი­სი არჩე­ვა­ნით მი­ი­ღებს ღმერ­თე­ბის მსა­ხუ­რე­ბას, ისი­ნი უნ­და მო­ი­წო­ნო. მაგ­რამ, თუ ზო­გი­ერ­თი სა­კუ­თა­რი მსა­ხუ­რე­ბის მი­დევ­ნე­ბას გა­დაწ­ყვეტს, თა­ვის უფ­ლე­ბა­ში დარჩეს. ამი­ტომ შე­ნი ღვთის­მო­სა­ო­ბა მო­ვა­ლეა, და­იც­ვას, რომ არა­ვის მი­ე­ცეს უფ­ლე­ბა, შე­უ­რაც­ხყოს და შე­ა­წუ­ხოს ჩვე­ნი პრო­ვინ­ცი­ის მო­სახ­ლე­ობა, მა­შინ რო­ცა, რო­გორც ნაბ­რძა­ნე­ბია, უფ­რო შე­გო­ნე­ბე­ბი­თა და დაყ­ვა­ვე­ბით შე­ფე­რის ჩვე­ნი პრო­ვინ­ცი­ე­ლე­ბის მო­წო­დე­ბა ღმერ­თე­ბის მსა­ხუ­რე­ბი­სა­კენ. მაგ­რამ ჩვე­ნი ეს ბრძა­ნე­ბა რომ მი­ვი­დეს ყვე­ლა ჩვე­ნი პრო­ვინ­ცი­ე­ლის ყუ­რამ­დე, გე­ვა­ლე­ბა, რომ რაც ნაბ­რძა­ნე­ბია, გა­აც­ხა­დო შენს მი­ერ გა­ცე­მუ­ლი გან­კარ­გუ­ლე­ბით".

იგი იძუ­ლე­ბუ­ლი იყო ასე­თი ბრძა­ნე­ბა და­ემ­ტკი­ცე­ბი­ნა, მაგ­რამ ეს ბრძა­ნე­ბა არ გა­უ­ცია მი­სი ნე­ბით, არც ყო­ფი­ლა ვინ­მეს­თვის ჭეშ­მა­რი­ტი ან სარ­წმუ­ნო წი­ნათ მის მი­ერ უკ­ვე გა­კე­თე­ბუ­ლი მსგავ­სი დათ­მო­ბის შემ­დეგ მი­სი ნე­ბის ცვა­ლე­ბა­დო­ბი­სა და სიც­რუ­ის გა­მო. ვერ­ცერ­თმა ჩვენ­თა­გან­მა ვერ გა­ბე­და ვერც სი­ნო­დის შეკ­რე­ბა, ვერც სა­კუ­თა­რი თა­ვის სა­აშ­კა­რა­ო­ზე გა­მოყ­ვა­ნა, რად­გან არც წე­რი­ლი რთავ­და მას ამის ნე­ბას. მხო­ლოდ იმას შე­ა­გო­ნებ­და, რომ ჩვენ და­ცუ­ლი ვყო­ფი­ლი­ყა­ვით და­უ­სა­ხიჩრებ­ლად, ხო­ლო არც სი­ნო­დის გა­მარ­თვას ბრძა­ნებ­და, არც ეკ­ლე­სი­ა­თა სახ­ლე­ბის აგე­ბას, არც სხვა რა­ი­მეს გა­კე­თე­ბას, რაც ჩვენ­თვის ჩვე­უ­ლი არის. და მა­ინც მშვი­დო­ბი­სა და კე­თილ­მსა­ხუ­რე­ბის ამ მფარ­ვე­ლებ­მა (კონ­სტან­ტი­ნემ და ლი­კი­ნი­უს­მა - მთარგ.) მას მი­წე­რეს, ნე­ბა და­ერ­თო და თა­ვი­ანთ ყვე­ლა ხელ­ქვე­ითს ედიქ­ტე­ბი­სა და კა­ნო­ნე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით ნე­ბა დარ­თეს. მაგ­რამ ყვე­ლა­ზე უღ­მერ­თო კაც­მა გა­დაწ­ყვი­ტა, ამით არ და­ნე­ბე­ბო­და, თუ არა მა­შინ, რო­დე­საც საღ­ვთო სა­მარ­თლი­ა­ნო­ბის ზე­წო­ლით, ბო­ლოს, იძუ­ლე­ბუ­ლი არ გახ­და, აქამ­დე მი­სუ­ლი­ყო.

 
X

იგი აქამ­დე მი­იყ­ვა­ნა შემ­დეგ­მა მი­ზეზ­მა. მას არ შე­ეძ­ლო, ეტა­რე­ბია მის­თვის არა ღირ­სე­ბი­სა­მებრ მინ­დო­ბი­ლი უზე­ნა­ე­სი ძა­ლა­უფ­ლე­ბა, არა­მედ ბრძნულ და სა­იმ­პე­რიო აზ­როვ­ნე­ბა­ში გა­მო­უც­დე­ლო­ბის გა­მო საქ­მე­ებს უმეც­რე­ბით მო­კი­და ხე­ლი და ყვე­ლა­ფერ­თან ერ­თად ამ­პარ­ტავ­ნუ­ლი მო­ქა­დუ­ლო­ბით უგუ­ნუ­რად აღა­ზე­ვა სუ­ლი, და გა­ბე­და, კად­ნი­ე­რად გა­მო­სუ­ლი­ყო სა­იმ­პე­რიო ძა­ლა­უფ­ლე­ბის თა­ნა­ზი­არ­თა წი­ნა­აღ­მდეგ, რომ­ლე­ბიც ყვე­ლაფ­რით მას­ზე აღ­მა­ტე­ბუ­ლი იყ­ვნენ, - წარ­მო­მავ­ლო­ბით, ცხოვ­რე­ბის წე­სით, გა­ნათ­ლე­ბით, ღირ­სე­ბით, გო­ნი­ე­რე­ბით და, რაც ყვე­ლა­ზე მთა­ვა­რია, კე­თილ­გო­ნი­ე­რე­ბი­თა და ჭეშ­მა­რი­ტი ღმერ­თის მი­მართ კე­თილ­მსა­ხუ­რე­ბით; გა­ბე­და, რომ თა­ვი­სი თა­ვი პა­ტი­ვით უპირ­ვე­ლე­სად გა­მო­ეც­ხა­დე­ბი­ნა. გო­ნე­ბის და­კარ­გვამ­დე მი­იყ­ვა­ნა სიშ­ლე­გემ, და­არ­ღვია შე­თან­ხმე­ბა, რაც ლი­კი­ნი­უს­თან და­დო, და შე­უ­რი­გე­ბე­ლი ომი გა­უ­მარ­თა. შემ­დეგ მა­ლე­ვე ყვე­ლა­ფე­რი აუ­რია და ყვე­ლა ქა­ლაქ­ში შფო­თი შე­ი­ტა­ნა, და მთე­ლი ჯა­რი, მრა­ვა­ლი ათა­სი ადა­მი­ა­ნის სიმ­რავ­ლე შე­ყა­რა და მას­თან საბ­რძოლ­ვე­ლად გამ­ზა­დე­ბუ­ლი გა­ე­მარ­თა დე­მო­ნე­ბის იმე­დით, რომ­ლებ­საც ღმერ­თე­ბად მიიჩნევ­და, და ჯა­რის­კაც­თა სიმ­რავ­ლით აღა­ზე­ვა სუ­ლი.

რო­დე­საც ბრძო­ლა­ში ჩა­ება, აღ­მოჩნდა ღვთის ზე­დამ­ხედ­ვე­ლო­ბის­გან მი­ტო­ვე­ბუ­ლი, თვით ყოვ­ლი­ე­რე­ბის ერ­თმა და ერ­თა­დერ­თმა ღმერ­თმა გა­მარ­ჯვე­ბა მის­თვის გა­ნა­გო, ვინც იმ დროს მარ­თავ­და[4]. პირ­ველ რიგ­ში და­ი­ღუ­პა მას­ზე მინ­დო­ბი­ლი შეი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი ჯა­რის­კა­ცე­ბი, და მის­მა თანმხლებ­მა შუ­ბოს­ნებ­მა და­უც­ვე­ლი და სრუ­ლი­ად მარ­ტო და­ტო­ვეს და მმარ­თველ­თან* გა­იქ­ცნენ. ის მხდა­ლი ფა­რუ­ლად სას­წრა­ფოდ გაძ­ვრა სა­იმ­პე­რიო ინ­სიგ­ნი­ით, მის­თვის შე­უ­ფე­რებ­ლად, ლაჩრუ­ლად, არა­კე­თილ­შო­ბი­ლუ­რად და არა­ვაჟ­კა­ცუ­რად შე­ე­რია ბრბოს, და შემ­დეგ გა­იქ­ცა, იმა­ლე­ბო­და ყა­ნებ­სა და სოფ­ლებ­ში, ძლივს და­აღ­წია თა­ვი მტრე­ბის ხელ­ში ჩა­ვარ­დნას. თა­ვის გა­დარჩე­ნი­სათ­ვის მზრუნ­ველ­მა თვით საქ­მე­ე­ბით კარ­გად გა­აც­ხა­და სარ­წმუ­ნო და ჭეშ­მა­რი­ტად საღ­ვთო წი­ნას­წრა­მეტ­ყვე­ლე­ბე­ბი, რომ­ლებ­შიც ნათ­ქვა­მია: "მე­ფე არ გა­დარჩე­ნი­ლა დი­დი ძა­ლით, და ბუმ­ბე­რა­ზი ვერ გა­დარჩე­ბა მის ძა­ლის სი­დი­დით. ამაოა ცხე­ნი ხსნი­სათ­ვის, მი­სი ძა­ლის სი­დი­დით ვერ გა­დარჩება. აჰა, უფ­ლის თვალ­ნი მის მო­შიშ­თა ზე­და, რომ­ლე­ბიც ესა­ვენ მის წყა­ლო­ბა­ზე, რა­თა იხ­სნას სიკ­ვდი­ლი­სა­გან მა­თი სუ­ლე­ბი" (ფს. 33, 16‑19). ამ­გვა­რად, ტი­რა­ნი სირცხვი­ლით სავ­სე დაბ­რუნ­და თა­ვის მხა­რე­ში. გამ­ძვინ­ვა­რე­ბულ­მა პირ­ველ რიგ­ში ად­რე მის­თვის საკ­ვირ­ვე­ლი ღმერ­თე­ბის მრა­ვა­ლი მღვდე­ლი და წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლი, რო­მელ­თა წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბე­ბის წა­ქე­ზე­ბით წა­მო­იწ­ყო ომი, და­ხო­ცა რო­გორც მოგ­ვე­ბი, მატ­ყუ­ა­რე­ბი და ყვე­ლა­ფერ­თან ერ­თად მი­სი უსაფრთხო­ე­ბის მო­ღა­ლა­ტე­ები. შემ­დეგ გა­ნა­დი­და ქრის­ტი­ან­თა ღმერ­თი, მა­თი (ქრის­ტი­ა­ნე­ბის - მთარგ.) თა­ვი­სუფ­ლე­ბის გა­მო ყვე­ლა­ზე სრუ­ლი და უნაკ­ლო კა­ნო­ნი გა­მოს­ცა. მა­შინ­ვე აღეს­რუ­ლა მტან­ჯვე­ლი სიკ­ვდი­ლით, ისე რომ არა­ნა­ი­რი დრო არ მი­ეცა.

მის მი­ერ გა­მო­ცე­მუ­ლი კა­ნო­ნი არის შემ­დე­გი სა­ხის:

 
ქრისტიანთა გამო ტირანის განკარგულების ლათინური ენიდან ბერძნულზე თარგმანის ასლი

"იმ­პე­რა­ტო­რი კე­ი­სა­რი გაი­უს ვა­ლე­რი­უს მაქ­სი­მი­ნუ­სი, გერ­მა­ნი­კუ­სი, სარ­მა­ტი­კუ­სი, კე­თილ­მსა­ხუ­რი, სვი­ანი, უძ­ლე­ვე­ლი, ავ­გუს­ტუ­სი. გვჯე­რა, არა­ვინ არის უმე­ცა­რი, არა­მედ ყო­ვე­ლი ადა­მი­ანი, ვინც ამ მომ­ხდარ მოვ­ლე­ნებს მი­უბ­რუნ­დე­ბა, ეცო­დი­ნე­ბა და ცხა­დი იქ­ნე­ბა მის­თვის, რომ ჩვენ ჩვე­ნი პრო­ვინ­ცი­ე­ლე­ბის მოთ­ხოვ­ნი­ლე­ბებ­ზე ყვე­ლა­ნა­ი­რად სა­თა­ნა­დოდ ვზრუ­ნავთ და მათ ისეთ გა­დაწ­ყვე­ტი­ლე­ბას ვა­ნი­ჭებთ, რაც ყვე­ლა­სათ­ვის გან­სა­კუთ­რე­ბით სა­სარ­გებ­ლო საქ­მე­ებს წარ­მარ­თავს, რაც მა­თი სა­ერ­თო სარ­გე­ბე­ლი­სა და სა­ჭი­რო­ე­ბი­სათ­ვის არის, და რაც ხალ­ხის სარ­გე­ბელს ეთ­ვი­სე­ბა და თი­თოე­უ­ლი მათ­გა­ნის აზ­რით მი­სა­ღე­ბე­ლი არის. რად­გა­ნაც ჩვენ­თვის ცნო­ბი­ლი იყო წი­ნათ, რომ ამ სა­ბა­ბით უსაღ­ვთო­ეს­მა დი­ოკ­ლე­ტი­ა­ნემ და მაქ­სი­მი­ა­ნემ, ჩვენ­მა წი­ნაპ­რებ­მა, ბრძა­ნეს ქრის­ტი­ან­თა სი­ნო­დე­ბის აღ­კვე­თა, ოფი­ცი­ა­ლე­ბის მხრი­დან ხდე­ბო­და ხში­რი გა­მო­ძალ­ვა და ძარ­ცვა. და დრო­თა გან­მავ­ლო­ბა­ში ეს ქმე­დე­ბე­ბი კი­დევ უფ­რო წა­რე­მა­ტე­ბო­და ჩვე­ნი პრო­ვინ­ცი­ე­ლე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ (რო­მელ­თა გან­სა­კუთ­რე­ბულ წი­ნა­გა­გე­ბას შედ­გო­მი­ლი ვართ და ვე­შუ­რე­ბით), რო­დე­საც მათ სა­კუ­თარ ქო­ნე­ბას აჩა­ნა­გებ­დნენ. მიმ­დი­ნა­რე წელს წე­რი­ლე­ბი გა­ვუგ­ზავ­ნეთ თი­თოე­უ­ლი პრო­ვინ­ცი­ის მმარ­თველს და გან­ვაჩი­ნეთ, რა­თა, თუ ვინ­მეს სურს მსა­ხუ­რე­ბის ამ ჩვე­უ­ლე­ბას ან ამა­ვე წესს მის­დევ­დეს, იგი თა­ვი­სუ­ფა­ლია, შე­ას­რუ­ლოს თა­ვი­სი ეს გან­ზრახ­ვა და, რომ არა­ვინ შე­უ­შა­ლოს ხე­ლი ან და­აბ­რკო­ლოს, და იყ­ვნენ ხელ­გახ­სნი­ლი, რა­ი­მე ში­ში­სა და ეჭ­ვის გა­რე­შე გა­ა­კე­თოს ის, რაც თი­თოე­ულ მათ­განს სწა­დია. ჩვენ­გან ვერ და­ი­მა­ლე­ბა ის, რომ ზო­გი მსა­ჯუ­ლი მცდა­რად გე­ბუ­ლობ­და ჩვენს ბრძა­ნე­ბას და ჩვენს ხალხს უბიძ­გებ­და იქით­კენ, რომ ეჭ­ვი გაჩე­ნო­და ჩვე­ნი ბრძა­ნე­ბის მი­მართ და უფ­რო მე­ტი და­ში­ნე­ბით მი­ყავ­დათ იმ მსა­ხუ­რე­ბებ­ზე, რომ­ლე­ბიც მათ­თვის იყო სათ­ნო.

"რა­თა სა­მო­მავ­ლოდ მო­ის­პოს ში­ში­სა­გან აღ­ძრუ­ლი რა­ი­მე ეჭ­ვი ან ორაზ­როვ­ნე­ბა, გან­კარ­გუ­ლე­ბა გა­ვე­ცი, გა­მო­ექ­ვეყ­ნე­ბი­ათ ეს ბრძა­ნე­ბა, რა­თა ყვე­ლა­სათ­ვის ნა­თე­ლი იყოს, რომ ვი­საც სურს ამ არჩე­ვა­ნი­სა და მსა­ხუ­რე­ბის მი­დევ­ნე­ბა, ჩვე­ნი ამ სა­ბოძ­ვა­რის­გან ნე­ბა ეძ­ლე­ვათ მათ, რო­გორც თი­თოე­ულ მათ­გან სურს და სათ­ნო უჩნს, ისე მის­დი­ოს იმ მსა­ხუ­რე­ბას, რა მსა­ხუ­რე­ბა­საც მი­სი ჩვე­უ­ლე­ბით შე­უდ­გა. და ნე­ბა ეძ­ლე­ვათ, აა­გონ უფ­ლის სახ­ლე­ბი. თუმ­ცა უფ­რო დი­დი რომ გახ­დეს ჩვე­ნი სა­ბოძ­ვა­რი, ამ გან­კარ­გუ­ლე­ბის გა­ცე­მაც გა­დავწყვი­ტეთ, და ვბრძა­ნეთ, რა­თა თუ რო­მე­ლი­მე სახ­ლი და მი­წა, რო­მე­ლიც ად­რე ქრის­ტი­ა­ნებს სა­მარ­თლი­ა­ნად ეკუთ­ვნო­დათ და ჩვე­ნი წი­ნაპ­რე­ბის ბრძა­ნე­ბით ხა­ზი­ნის უფ­ლე­ბა­ში გა­და­ვი­და ან ქა­ლაქ­მა მი­ი­სა­კუთ­რა, - გა­ყი­და ისი­ნი ან ვინ­მეს აჩუქა, - ქრის­ტი­ან­თა ძველ უფ­ლე­ბა­ში დაბ­რუ­ნე­ბუ­ლი­ყო, რა­თა ამი­თაც ჩვე­ნი კე­თილ­მსა­ხუ­რე­ბი­სა და წი­ნა­გა­გე­ბის გრძნო­ბა ყვე­ლას მი­ეღო".

ქრის­ტი­ა­ნე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ ბრძა­ნე­ბე­ბის სვე­ტებ­ზე გა­მოკ­ვრი­დან სრულ ერთ წე­ლი­წადს არ გა­უვ­ლია, რაც გა­მო­ი­ცა ტი­რა­ნის ეს სიტ­ყვე­ბი, რო­მე­ლიც ცო­ტა ხნის წინ უწ­მინ­დუ­რე­ბად, უღ­მერ­თო­ე­ბად და სრუ­ლი­ად და­ღუ­პუ­ლე­ბად მიგ­ვიჩნევ­და, ისე რომ არა­თუ ქა­ლაქ­ში, არა­მედ არც სო­ფელ­ში და არც უდაბ­ნო­ში და­სახ­ლე­ბის ნე­ბას არ გვრთავ­და. იმა­ვე პი­როვ­ნე­ბამ ქრის­ტი­ა­ნე­ბის სა­სარ­გებ­ლოდ შე­ად­გი­ნა გან­კარ­გუ­ლე­ბე­ბი და სა­კა­ნონ­მდებ­ლო აქ­ტე­ბი; და ცო­ტა ხნის წინ, ვინც ცეც­ხლი­თა და მახ­ვი­ლით მის თვალ­წინ იხო­ცე­ბო­და მხე­ცე­ბი­სა და ფრინ­ვე­ლე­ბის სა­ჯიჯ­გნად, და სას­ჯე­ლი­სა და ტან­ჯვა-წა­მე­ბის ყვე­ლა სა­ხე­ო­ბით ყვე­ლა­ზე შე­საბ­რა­ლის აღ­სას­რულს რო­გორც უღ­მერ­თო­ე­ბი და ურ­ჯუ­ლო­ე­ბი იტან­დნენ, იგი ახ­ლა მათ ნე­ბას რთავ­და მსა­ხუ­რე­ბის აღ­სრუ­ლე­ბი­საც და უფ­ლის სახ­ლე­ბის აგე­ბი­საც; და თვით ტი­რა­ნი აღი­ა­რებს, რომ მათ აქვთ გარ­კვე­უ­ლი უფ­ლე­ბე­ბი!

და რო­დე­საც მან ეს აღი­არა, ამის გა­მო რო­გორც რამ ქველ­მოქ­მე­დე­ბის მიმ­ღე­ბი, - ვფიქ­რობ, იგი ნაკ­ლე­ბად ევ­ნო ვიდ­რე უნ­და ვნე­ბუ­ლი­ყო, - მყის­ვე ღვთის მათ­რა­ხით ცე­მუ­ლი ომ­ში მე­ო­რე შე­ტა­კე­ბი­სას და­ი­ღუ­პა. მი­სი სიკ­ვდი­ლი იყო არა მხე­დართმთა­ვარ­თა მსგავ­სი, რომ­ლე­ბიც სათ­ნო­ე­ბი­სა და მე­გობ­რე­ბის გა­მო ომ­ში ხში­რად იჩე­ნენ ვაჟ­კა­ცო­ბას და სა­ხე­ლო­ვან აღ­სას­რულს მა­მა­ცუ­რად ხვდე­ბი­ან. მან მი­ი­ღო სა­კად­რი­სი სას­ჯე­ლი რო­გორც ურ­ჯუ­ლომ და ღვთისმბრძოლ­მა, რო­მე­ლიც, რო­დე­საც მი­სი ჯა­რი ჯერ კი­დევ ველ­ზე იდ­გა, თვი­თონ სახ­ლში იჯ­და და იმა­ლე­ბო­და ერ­თბა­შად ღვთის­გან მთელ სხე­ულ­ზე მათ­რა­ხით ნა­ცე­მი, ისე რომ სა­ში­ნე­ლი და შე­მა­წუ­ხე­ბე­ლი ტკი­ვი­ლე­ბით დევ­ნი­ლი ძირს და­ეცა; შიმ­ში­ლით კვდე­ბო­და და მთე­ლი ხორ­ცი უხი­ლა­ვი და ღვთივ­მოვ­ლე­ნი­ლი ცეც­ხლით ეწ­ვო­და და ძვე­ლად რა იე­რიც ჰქონ­და მის გა­რეგ­ნო­ბას, ილე­ო­და და უჩი­ნარ­დე­ბო­და; მხო­ლოდ გა­მომ­შრა­ლი ძვა­ლი დარჩა რო­გორც დი­დი ხნის ჩონჩხად ქცე­უ­ლი კერ­პი, ისე რომ იქ მყო­ფე­ბი სხვას ვე­რა­ფერს იფიქ­რებ­დნენ თუ არა იმას, რომ სხე­უ­ლი სუ­ლის საფ­ლა­ვად იყო ქცე­ული, უკ­ვე გვამ­ში ჩა­მარ­ხუ­ლი და სრუ­ლე­ბით ჩა­კარ­გუ­ლი. რო­დე­საც სიც­ხე უფ­რო ძლი­ე­რად აღეგ­ზნო მი­სი ძვლის­ტვი­ნის სიღ­რმე­ში, მი­სი თვა­ლე­ბი გად­მოც­ვივ­და თა­ვი­სი ფო­სო­ე­ბი­დან და დაბ­რმავ­და; ამის შემ­დეგ სულ­თმობ­რძავ­მა სცნო უფა­ლი და სიკ­ვდი­ლი სთხო­ვა, და ბო­ლოს, აღი­არა, რომ ეს ევ­ნო სა­მარ­თლი­ა­ნად ქრის­ტეს შე­უ­რაც­ხყო­ფის გა­მო და სუ­ლიც ამოხ­და.

--------------------------------------------------------------------------

* ლიკინიუსთან. ეს ადგილი სავარაუდოდ გვიანდელი ჩამატებაა - მთარგ.

 
XI

რო­დე­საც ამ­გვა­რად შორს წა­ვი­და მაქ­სი­მი­ნუ­სი, რო­მე­ლიც ღვთის­მო­სა­ო­ბის მტერ­თა­გან ერ­თა­დერ­თი იყო შე­მორჩე­ნი­ლი და რო­მელ­მაც ყვე­ლა­ზე უა­რე­სად გა­მოიჩი­ნა თა­ვი, ყოვ­ლისმპყრო­ბე­ლი ღმერ­თის მად­ლით და­იწ­ყო ეკ­ლე­სი­ე­ბის სა­ძირკვლი­დან გა­ნახ­ლე­ბის [საქ­მე] და ქრის­ტეს სიტ­ყვა, ყოვ­ლი­ე­რე­ბის ღმერ­თის სა­დი­დებ­ლად გაბრწყნე­ბუ­ლი, ად­რინ­დელ­ზე უფ­რო დი­დად გა­კად­ნი­ერ­და, ხო­ლო ღვთის­მო­სა­ო­ბის მტერ­თა ურ­ჯუ­ლო­ე­ბა უკი­დუ­რე­სი სირცხვი­ლი­თა და უპა­ტი­ო­ბით აღივ­სო. რად­გან მმარ­თველ­თა მი­ერ პირ­ველ რიგ­ში თვი­თონ მაქ­სი­მი­ნუ­სი იქ­ნა ყვე­ლას მტრად გა­მოც­ხა­დე­ბუ­ლი, სა­ხალ­ხო ედიქ­ტე­ბით სვე­ტებ­ზე გა­მოც­ხა­დე­ბულ იქ­ნა ყვე­ლა­ზე ურ­ჯუ­ლო, ყვე­ლა­ზე წყე­ულ და ყვე­ლა­ზე ღვთის­მო­ძუ­ლე ტი­რა­ნად, მრა­ვა­ლი გა­მო­სა­ხუ­ლე­ბა, მი­სი და მი­სი შვი­ლე­ბის პა­ტივ­სა­ცე­მად ყვე­ლა ქა­ლაქ­ში აღ­მარ­თუ­ლი, სი­მაღ­ლე­ე­ბი­დან ძირს დას­ცეს და და­ამსხვრი­ეს, ზოგს კი სა­ხე გა­უ­შა­ვეს შა­ვი სა­ღე­ბა­ვით და უვარ­გი­სი გა­ხა­დეს; მსგავ­სად­ვე ქან­და­კე­ბე­ბი, რომ­ლე­ბიც მის პა­ტივ­სა­ცე­მად იყო დად­გმუ­ლი, ჩა­მო­აგ­დეს და და­ამსხვრი­ეს, და გარ­თო­ბი­სა და თა­მა­შის მსურ­ველ­თათ­ვის შე­უ­რაც­ხყო­ფის მი­სა­ყე­ნებ­ლად და და­სა­ცი­ნად ეგ­დო.

შემ­დეგ ღვთის­მო­სა­ო­ბის სხვა მტრებ­საც აე­ყა­რა ყვე­ლა­ნა­ი­რი პა­ტი­ვი, და ყვე­ლა, ვინც მაქ­სი­მი­ნუ­სი თა­ნა­მო­აზ­რე იყო, და­ხო­ცილ იქ­ნა, გან­სა­კუთ­რე­ბით ისი­ნი, ვინც მა­ღა­ლი თა­ნა­მა­დე­ბო­ბე­ბით იყო მის მი­ერ პა­ტივ­დე­ბუ­ლი და მის წი­ნა­შე პირ­ფე­რო­ბით განმძვინ­ვა­რე­ბუ­ლი შე­უ­რაც­ხყოფ­დნენ ჩვენს მოძღვრე­ბას. ასე­თე­ბი იყ­ვნენ: მის მი­ერ ყვე­ლა­ზე მე­ტად პა­ტივ­დე­ბუ­ლი და წარჩი­ნე­ბუ­ლი, მე­გო­ბარ­თა­გან ყვე­ლა­ზე მახ­ლო­ბე­ლიც, პევ­კე­ტი­ოსი, ორ­გზის და სამ­გზის კონ­სუ­ლი და მის მი­ერ სა­ყო­ველ­თაო ფი­ნან­სე­ბის გან­მგებ­ლად და­ნიშ­ნუ­ლი; ასე­ვე კულ­კი­ა­ნუ­სი უმაღ­ლე­სი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ყვე­ლა ხა­რის­ხის გამ­ვლე­ლი, სწო­რედ ის, ვინც ეგ­ვიპ­ტე­ში ათა­სო­ბით ქრის­ტი­ა­ნის და­ხოც­ვით გა­ით­ქვა სა­ხე­ლი[5], და ამათ­თან ერ­თად სხვე­ბიც არ­ცთუ ცო­ტა, რო­მელ­თა მეშ­ვე­ო­ბით მაქ­სი­მი­ნუ­სის ტი­რა­ნია განმტკიც­დე­ბო­და და იზ­რდე­ბო­და.

სა­მარ­თალ­მა აგ­რეთ­ვე მო­უხ­მო თე­ო­ტეკ­ნოსს, არა­ნა­ი­რად არ მის­ცა და­ვიწ­ყე­ბას ქრის­ტი­ა­ნე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ მი­სი ნა­მოქ­მე­და­რი. მას შემ­დეგ, რაც მან ან­ტი­ო­ქი­ა­ში აღ­მარ­თა კერ­პი, ჩან­და, რომ ბედ­ნი­ე­რად ატა­რებ­და დღე­ებს, მაქ­სი­მი­ნუ­სის­გან ღირ­სი გახ­და მი­ე­ღო მმარ­თვე­ლის თა­ნამ­დე­ბო­ბა. მაგ­რამ რო­დე­საც ლი­კი­ნი­უ­სი ან­ტი­ო­ქი­ელ­თა ქა­ლაქ­ში ჩა­ვი­და და ეძებ­და მოგ­ვებს, ახა­ლად აგე­ბუ­ლი კერ­პის წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბი და მღვდლე­ბი სა­ტა­ნაჯ­ვე­ლე­ბით აწა­მა, ეკით­ხე­ბო­და, თუ რა სიტ­ყვით შე­მოჰ­ქონ­დათ სიც­რუე, და რო­დე­საც სა­ტან­ჯვე­ლე­ბით შე­წუ­ხე­ბუ­ლებს აღარ ძა­ლუძ­დათ და­მალ­ვა, გა­ნაც­ხა­დეს, რომ მთე­ლი ეს ცრუ მის­ტე­რია თე­ო­ტეკ­ნო­სის ხე­ლოვ­ნე­ბით იყო ნა­ხი­მან­კლა­რი. ყვე­ლას მი­ეზ­ღო ღირ­სე­უ­ლი სა­მარ­თა­ლი, პირ­ვე­ლად თვი­თონ თე­ო­ტეკ­ნოსს. მოგ­ვი­ა­ნე­ბით კი მოგ­ვო­ბას­თან თა­ნა­ზი­ა­რი მრა­ვა­ლი ტან­ჯვა-წა­მე­ბის შემ­დეგ სიკ­ვდილს გა­დას­ცეს.

ყო­ვე­ლი­ვე ამას და­ერ­თო ისიც, რომ მაქ­სი­მი­ნუ­სის შვი­ლე­ბი, რომ­ლე­ბიც უკ­ვე სა­იმ­პე­რიო პა­ტი­ვის თა­ნა­ზი­ა­რი იყ­ვნენ, და სუ­რა­თებ­სა და ნა­ხა­ტებ­ზე იყ­ვნენ გა­მო­სა­ხულ­ნი; და რომ­ლე­ბიც ტი­რა­ნის ნა­თე­სა­ვო­ბით კი­დე­ვაც იქა­დოდ­ნენ და ამა­ყობ­დნენ იმით, რომ ყვე­ლა ადა­მი­ან­ზე ბა­ტო­ნობ­დნენ, ზე­მოხ­სე­ნე­ბულ პი­რებ­თან ერ­თად უკი­დუ­რე­სი უპა­ტი­ო­ბით ამა­ვე სა­ხით ევ­ნენ. რად­გან მათ არ მი­ი­ღეს გან­სწავ­ლა, არც შე­იც­ნეს, არც შე­იგ­ნეს წმინ­და წე­რი­ლის შე­გო­ნე­ბა, რო­მე­ლიც ამ­ბობს: "ნუ მი­ენ­დო­ბით მთავ­რებს, კა­ცის ძეთ, რო­მელ­თაც არა აქვთ ხსნა. გა­მო­ვა მი­სი სუნთქვა და დაბ­რუნ­დე­ბა თა­ვის მი­წა­ში. იმ დღეს მო­ის­პო­ბა ყვე­ლა მა­თი ზრახ­ვა" (ფს. 146, 3‑4). სწო­რედ ასე ამო­ი­ძირკვნენ ურ­ჯუ­ლო­ები, მხო­ლოდ კონ­სტან­ტი­ნე­სა და ლი­კი­ნი­უ­სის­თვის იქ­ნა და­ცუ­ლი მა­თი კუთ­ვნი­ლი სა­მე­ფო მტკი­ცედ და შუ­რის აღუძ­ვრე­ლად. უწი­ნა­რეს ყოვ­ლი­სა მათ ქვე­ყა­ნა გაწ­მინ­დეს ღვთის მტრო­ბი­სა­გან, იგრძნეს ღვთი­სა­გან მათ­ზე გან­გე­ბუ­ლი სი­კე­თე­ები, და აჩვე­ნეს სათ­ნო­ე­ბი­სა და ღმერ­თის სიყ­ვა­რუ­ლი, და ღვთის მი­მართ კე­თილ­მსა­ხუ­რე­ბა და მად­ლი­ე­რე­ბა ქრის­ტი­ან­თა სა­სარ­გებ­ლოდ [წარ­მო­ე­ბუ­ლი] კა­ნონ­მდებ­ლო­ბის მეშ­ვე­ო­ბით.

მად­ლი ღმერთს, ყოვ­ლი­ე­რე­ბის მე­უ­ფე­სა და ყოვ­ლისმპყრო­ბელს ყვე­ლაფ­რის­თვის, ყვე­ლა­ზე დი­დი მად­ლო­ბა ჩვე­ნი სუ­ლე­ბის მაც­ხო­ვარ­სა და გა­მომ­სყიდ­ველს, იე­სო ქრის­ტეს, რომ­ლის მეშ­ვე­ო­ბით ყო­ველ­თვის ვლო­ცუ­ლობთ გა­რე­დან და გო­ნე­ბა­ში შფო­თი­სა­გან ჩვე­ნი სიმ­შვი­დის მტკი­ცედ და შე­ურ­ყევ­ლად დაც­ვი­სათ­ვის.

--------------------------------------------------------------------------------------------
კომენტარები

[1] - მაქ­სი­მი­ა­ნე გარ­და­იც­ვა­ლა 313 წელს ბო­ლომ­დე გა­ურ­კვე­ველ ვი­თა­რე­ბა­ში.

[2] - სა­ცენ­ზო სი­ე­ბი დგე­ბო­და რო­მის იმ­პე­რი­ის მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბის აღ­წე­რის დროს. სა­ყო­ველ­თაო სა­ცენ­ზო სი­ე­ბი არ არ­სე­ბობ­და, რად­გა­ნაც აღ­წე­რა კეთ­დე­ბო­და იმ­პე­რი­ის სხვა­დას­ხვა ნა­წი­ლებ­ში სხვა­დას­ხვა დროს. აღ­წე­რე­ბი ჩვე­უ­ლებ­რივ ტარ­დე­ბო­და ყო­ველ მე­ხუ­თე წელს გა­და­სა­ხა­დე­ბის ამო­ღე­ბი­სა და ჯარ­ში გაწ­ვე­ვის მო­წეს­რი­გე­ბის მიზ­ნით.

[3] - ჯვრის სას­წა­უ­ლებ­რივ ნი­შან­ზე უძ­ვე­ლე­სი ცნო­ბა მო­ი­პო­ვე­ბა ლაქ­ტან­ცი­უს­თან.

[4] - 313 წლის ზაფ­ხულ­ში ლი­კი­ნი­უს­მა მაქ­სი­მი­ნეს ლაშ­ქა­რი და­ა­მარ­ცხა. აღ­მო­სავ­ლე­თის ყვე­ლა პრო­ვინ­ცი­ამ სცნო ლი­კი­ნი­უ­სის ძა­ლა­უფ­ლე­ბა.

[5] - პევ­კე­ტი­უ­სის შე­სა­ხებ ცნო­ბე­ბი არ მოგ­ვე­პო­ვე­ბა. კულ­კი­ა­ნუ­სი იყო ეგ­ვიპ­ტის პრე­ფექ­ტი 303‑305 წწ.

 

ძველი ბერძნულიდან თარგმნა და შენიშვნები დაურთო ზურაბ ჯაშმა

საეკლესიო ბიბლიოთეკა, VII ტ. 2007 თბილისი

სა­ეკ­ლე­სიო ის­ტო­რი­ის მერ­ვე წიგ­ნი შე­ი­ცავს შემ­დეგს:

 

I.     ჩვე­ნი დრო­ის დევ­ნუ­ლე­ბის წინმსწრე­ბი მოვ­ლე­ნე­ბის შე­სა­ხებ.

II.    ეკ­ლე­სი­ა­თა გა­ნად­გუ­რე­ბის შე­სა­ხებ.

III.   დევ­ნუ­ლე­ბის დროს ბრძო­ლა­თა ხა­სი­ა­თის შე­სა­ხებ.

IV.   ღვთის მი­ერ გან­დი­დე­ბულ მო­წა­მე­თა შე­სა­ხებ, თუ რო­გორ აღავ­სეს ყვე­ლა ად­გი­ლი თა­ვი­ან­თი ხსოვ­ნით, რომ­ლებ­მაც ღვთის­მო­სა­ო­ბის გა­მო სხვა­დას­ხვა გვირ­გვი­ნე­ბი და­იდ­გეს.

V.     ნი­კო­მი­დი­ა­ში მყოფ­თა შე­სა­ხებ.

VI.    სა­მე­ფო სახ­ლებ­ში მყოფ­თა შე­სა­ხებ.

VII.   ფი­ნი­კი­ა­ში მყო­ფი ეგ­ვიპ­ტე­ლე­ბის შე­სა­ხებ.

VIII.  ეგ­ვიპ­ტე­ში მცხოვ­რებ­თა შე­სა­ხებ.

IX.    თე­ბა­ი­და­ში მცხოვ­რებ­თა შე­სა­ხებ.

X.     მო­წა­მე ფი­ლე­ო­სის მი­ერ ჩა­წე­რი­ლი ცნო­ბე­ბი ალექ­სან­დრი­ა­ში მომ­ხდა­რი მოვ­ლე­ნე­ბის შე­სა­ხებ.

თმუ­ი­ტე­ლე­ბის მი­მართ ფი­ლე­ა­სის წე­რი­ლე­ბი­დან

XI.    ფრი­გი­ა­ში მცხოვ­რებ­თა შე­სა­ხებ.

XII.   მრა­ვა­ლი სხვა სხვა­დას­ხვა სა­ხით მებ­რძო­ლი კა­ცე­ბი­სა და ქა­ლე­ბის შე­სა­ხებ.

XIII.  ეკ­ლე­სი­ის თავმჯდო­მა­რე­ე­ბის შე­სა­ხებ, რომ­ლებ­მაც სა­კუ­თა­რი სის­ხლით წარ­მოაჩი­ნეს იმ ღვთის­მო­სა­ო­ბის სიწ­რფე­ლე, რა­საც შუ­ამ­დგომ­ლობ­დნენ.

XIV.  ღვთის­მო­სა­ო­ბის მტრე­ბის საქ­ცი­ე­ლის შე­სა­ხებ.

XV.   იმ მოვ­ლე­ნე­ბის შე­სა­ხებ, რაც შე­ემთხვათ [ეკ­ლე­სი­ის] გა­რეთ მყოფთ.

XVI.  საქ­მე­ე­ბის უკე­თე­სო­ბი­სა­კენ ცვლი­ლე­ბის შე­სა­ხებ.

XVII. მმარ­თველ­თა მი­ერ უა­რის თქმის შე­სა­ხებ.

 

მთელ შვიდ წიგ­ნში გარ­შე­მოვ­წე­რეთ მო­ცი­ქულ­თა მო­ნაც­ვლე­ობა. ვფიქ­რობთ, ამ მერ­ვე წიგ­ნის მეშ­ვე­ო­ბით მო­მა­ვალ თა­ო­ბებს ერ­თი რამ აუ­ცი­ლებ­ლად უნ­და გა­და­ე­ცეს, რომ იცოდ­ნენ, _ ჩვე­ნი დრო­ის ამ­ბე­ბი, რაც არ იმ­სა­ხუ­რებს არა­თან­მიმ­დევ­რულ ჩა­წე­რას. და ჩვე­ნი სიტ­ყვაც აქე­დან და­იწ­ყე­ბა.

 
I

ჩვენს ძა­ლებს აღე­მა­ტე­ბა ღირ­სე­უ­ლად თხრო­ბა იმი­სა, თუ რამ­დე­ნი და რო­გო­რი დი­დე­ბი­სა და კად­ნი­ე­რე­ბის მა­უწ­ყე­ბე­ლი იყო ამ ცხოვ­რე­ბი­სათ­ვის ქრის­ტეს მეშ­ვე­ო­ბით ყოვ­ლი­ე­რე­ბის ღმერ­თის მი­მართ ღვთის­მო­სა­ო­ბის სიტ­ყვა ყვე­ლა ადა­მი­ან­თან, ბერ­ძნებ­თან და ბარ­ბა­რო­სებ­თან, პა­ტივ­დე­ბუ­ლი. ამის მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბა იქ­ნე­ბა ხე­ლი­სუ­ფალ­თა კარ­გი მოპ­ყრო­ბა ჩვე­ნი­ა­ნე­ბის მი­მართ, რომ­ლებ­საც პრო­ვინ­ცი­ე­ბის მმარ­თვე­ლო­ბაც კი ჩა­ა­ბა­რეს და გა­ან­თა­ვი­სუფ­ლეს მსხვერპლშე­წირ­ვას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი აგო­ნი­ი­სა­გან მოძღვრე­ბის მი­მართ და­ცუ­ლი დი­დი მე­გობ­რო­ბის გა­მო. რა უნ­და ით­ქვას სა­მე­ფო სახ­ლებ­ში მყოფ­თა და უზე­ნა­ეს ხე­ლი­სუ­ფალ­თა შე­სა­ხებ? რომ­ლე­ბიც გა­კად­ნი­ე­რე­ბულ ში­ნა­უ­რებს, ცო­ლებს, შვი­ლებს და მსა­ხუ­რებს[1], ნე­ბას რთავ­დნენ მათ თვალ­წინ ღვთის სიტ­ყვის და ცხოვ­რე­ბის წარ­მარ­თვას და არა მხო­ლოდ ამას, არა­მედ რწმე­ნის მი­მართ კად­ნი­ე­რე­ბი­სათ­ვის მო­ქა­დუ­ლო­ბა­საც. მათ მათ­თან ერ­თად მყოფ [სხვა] მსა­ხუ­რებ­ზე უფ­რო კე­თილ­გან­წყო­ბი­თა და გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი პა­ტი­ვით ეპ­ყრო­ბოდ­ნენ. ასე­თი იყო დო­რო­თე[2], მათ­თვის ყვე­ლა­ზე მე­ტად ერ­თგუ­ლი და სან­დო, და ამი­ტომ მმარ­თვე­ლო­ბა­სა და ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა­ში მყო­ფებ­ზე უფ­რო გა­მორჩე­უ­ლად პა­ტივ­დე­ბუ­ლი. მას­თან ერ­თად კი იმ­ყო­ფე­ბო­და სა­ხელ­განთქმუ­ლი გორ­გო­ნი­ო­სი[3], და რამ­დე­ნი ვინ­მე გახ­და მათ მსგავ­სად ღვთის სიტ­ყვის გა­მო იმა­ვე პა­ტი­ვის ღირ­სი. ვხე­დავ­დით, თუ რო­გორ ღირ­სე­უ­ლად ეპ­ყრო­ბო­და ყვე­ლა პრო­კუ­რა­ტო­რი და ხე­ლი­სუ­ფა­ლი თი­თოე­უ­ლი ეკ­ლე­სი­ის მმარ­თველს. რო­გორ შეძ­ლებს ვინ­მე აღ­წე­როს ეს მრა­ვა­ლა­თა­სი­ა­ნი შეკ­რე­ბე­ბი, ყვე­ლა ქა­ლაქ­ში შეკ­რე­ბილ­თა სიმ­რავ­ლე და სამ­ლოც­ვე­ლო­ებ­ში სა­ხელ­განთქმუ­ლი თავ­ყრი­ლო­ბე­ბი. ამი­ტომ, რაც ჯერ კი­დევ ძველ დროს იყო აშე­ნე­ბუ­ლი, ის აღარ კმა­რო­დათ, და ყვე­ლა ქა­ლაქ­ში დი­დი ფარ­თო­ბის მქო­ნე ეკ­ლე­სი­ებს სა­ძირკვლი­დან აგებ­დნენ. ჟამ­თა სვლი­სას, რო­ცა მოვ­ლე­ნე­ბი ამ­გვა­რად ვი­თარ­დე­ბო­და, დღი­თი-დღე იზ­რდე­ბო­და და ძლი­ერ­დე­ბო­და, ვერც შუ­რი აბ­რკო­ლებ­და, ვერც დე­მო­ნე­ბის უკე­თუ­რე­ბა, რო­გო­რიც იყო ცი­ლის­წა­მე­ბა, რამ­დე­ნა­დაც საღ­ვთო და ცი­უ­რი ხე­ლი იფა­რავ­და და იცავ­და თა­ვის ხალხს, რო­გორც ღირ­სე­ულს.

მაგ­რამ რო­გორც კი ზედ­მე­ტი თა­ვი­სუფ­ლე­ბი­სა­გან ჩვე­ნი საქ­მე­ე­ბი მზვა­ობ­რო­ბი­სა და მცო­ნა­რე­ბი­სა­კენ შე­იც­ვა­ლა, ერ­თმა­ნე­თის მი­მართ შუ­რი აღ­გვეძ­რა და და­ვიწ­ყეთ ერ­თმა­ნე­თის ძა­გე­ბა. ჩვენ თვი­თონ ვე­ო­მე­ბო­დით ჩვენ­სა­ვე თავს, თუ შემთხვე­ვა მი­ე­ცე­მო­დათ, [ეკ­ლე­სის] მე­თა­უ­რე­ბი ერ­თმა­ნეთს აძ­გე­რებ­დნენ სიტ­ყვი­ერ სა­ჭურ­ველ­სა და შუბს, ერი ერ­ზე აღ­დგე­ბო­და, ენი­თუთ­ქმე­ლი პირ­მოთ­ნე­ო­ბა და თვალ­თმაქ­ცო­ბა წინ მი­ე­რე­კე­ბო­და ურიცხვ ბო­რო­ტე­ბას. საღ­ვთო გან­კით­ხვა გვინ­დობ­და (კრე­ბე­ბი ჯერ კი­დევ იმარ­თე­ბო­და), რო­გორც მას ეს სჩვე­ვია. მან მშვი­დად და ზო­მი­ე­რად აღ­ძრა თა­ვი­სი ზე­დამ­ხედ­ვე­ლო­ბა, რო­დე­საც ჯარ­ში [მსა­ხუ­რი] ძმე­ბის­გან და­იწ­ყო დევ­ნუ­ლე­ბა. მაგ­რამ რო­დე­საც უგრძნობ­ლად მყოფ­ნი არ ვზრუ­ნავ­დით, რომ ჩვენ­და­მი კე­თი­ლად გან­გვეწ­ყო ღმერ­თი და მის­თვის გუ­ლი მოგ­ველ­ბო, და რო­გორც ვი­ღაც უღ­მერ­თო­ე­ბი ვფიქ­რობ­დით, რომ ჩვე­ნი საქ­მე­ე­ბი მზრუნ­ვე­ლო­ბი­სა და ზე­დამ­ხედ­ვე­ლო­ბის გა­რე­შე წა­რი­მარ­თე­ბო­და, ბო­რო­ტე­ბას ბო­რო­ტე­ბა შეს­ძი­ნეს მათ, რომ­ლე­ბიც ჩვენს მწყემ­სე­ბად ით­ვლე­ბოდ­ნენ, ღვთის­მო­სა­ო­ბის მცნე­ბას უგუ­ლე­ბელ­ყოფ­დნენ და ერ­თმა­ნე­თი­სად­მი პა­ექ­რო­ბას აღაგ­ზნებ­დნენ; ზრდიდ­ნენ მხო­ლოდ ამას: გან­ხეთ­ქი­ლე­ბას, მუ­ქა­რას, შურს, ერ­თმა­ნე­თის მი­მართ მტრო­ბა­სა და სი­ძულ­ვილს; რო­გორც ტი­რა­ნე­ბი მთავ­რო­ბის­მოყ­ვა­რე­ო­ბის გა­მო გულ­მოდ­გი­ნედ შურს იძი­ებ­დნენ. მა­შინ, სწო­რედ მა­შინ იე­რე­მი­ას სიტ­ყვი­სა­მებრ უფალ­მა თა­ვის მრის­ხა­ნე­ბა­ში და­აბ­ნე­ლა სი­ო­ნის ასუ­ლი და ცი­დან ჩა­მო­აგ­დო ის­რა­ე­ლის დი­დე­ბა, და არ იქ­ნა მოხ­სე­ნი­ე­ბუ­ლი მი­სი ფე­ხე­ბის ფეხ­თსად­გა­მი მი­სი რის­ხვის დღეს, არა­მედ გა­და­რეც­ხა უფალ­მა ის­რა­ე­ლის ყვე­ლა მშვე­ნე­ბა და მო­არ­ღვია მი­სი ყვე­ლა ღო­ბე (იე­რემ. გოდ. 2,1‑2. ვა­რი­ა­ცი­ე­ბით სეპ­ტუ­ა­გინ­ტა­დან - მთარგ.). "ფსალ­მუნ­თა" წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბის მი­ხედ­ვით მან გა­ა­ნად­გუ­რა მი­სი მო­ნის აღთქმა, მი­წა­ზე დას­ცა ეკ­ლე­სი­ა­თა დან­გრე­ვის მეშ­ვე­ო­ბით მი­სი სიწ­მინ­დე და მო­არ­ღვია მი­სი ყვე­ლა ზღუ­დე, მი­სი სი­მაგ­რე­ე­ბი ჯა­ბა­ნი გა­ხა­და. ყვე­ლა გზა­ზე მა­ვა­ლი იტა­ცებ­და ერის სიმ­რავ­ლეს, და მათ­თვის გა­კიც­ხვად იქ­ცე­ო­და მი­სი მე­ზობ­ლე­ბი. რად­გან მი­სი მტრე­ბის მარ­ჯვე­ნა ამაღ­ლდა და მი­სი მახ­ვი­ლის შე­წევ­ნა უკუ­იქ­ცა და თა­ვი­სი წი­ლი არ გა­ი­ღო ომ­ში. არა­მედ სიწ­მინ­დი­სა­გან გა­ნა­შო­რა იგი და მი­სი ტახ­ტი მი­წა­ზე დას­ცა, შე­ამ­ცი­რა მი­სი ჟა­მის დღე­ნი, და ყვე­ლა­ფერ­თან ერ­თად სირცხვი­ლით და­ფა­რა იგი (ფსალ. 88,40‑46. მცი­რე­დი განსხვა­ვე­ბა).

 
II

მარ­თლაც, ჩვენს დრო­ში აღ­სრულ­და ყვე­ლა­ფე­რი, რო­დე­საც ჩვე­ნი თვა­ლით ვხე­დავ­დით სამ­ლოც­ვე­ლო სახ­ლე­ბის სა­ხუ­რა­ვე­ბი­დან ძი­რამ­დე თა­ვი­სი სა­ძირკვლი­თურთ ნგრე­ვას, შუა აგო­რა­ზე საღ­ვთო და წმინ­და წე­რილ­თა ცეცხლში ჩაგ­დე­ბას და თუ რო­გორ სა­მარცხვი­ნოდ იმა­ლე­ბო­და ხან სად, ხან სად ეკ­ლე­სი­ის ზო­გი­ერ­თი მწყემ­სი, ზოგს კი მტრე­ბი უწე­სოდ შე­იპ­ყრობ­დნენ ხოლ­მე და დას­ცი­ნოდ­ნენ. რო­დე­საც სხვა წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლუ­რი სიტ­ყვის მი­ხედ­ვით მთავ­რებ­ზე გად­მოღ­ვრი­და ზიზღს, შე­აც­დი­ნა ისი­ნი უვა­ლი და უგ­ზო ალა­გით (ფს. 107, 40).

მაგ­რამ მა­თი სა­ბო­ლოო მწუ­ხა­რე­ბი­სა და უბე­დუ­რე­ბის აღ­წე­რა არ არის ჩვე­ნი საქ­მე, რად­გან ჩვენ­თვის მი­უ­ღე­ბე­ლია დევ­ნუ­ლე­ბის წინ ერ­თმა­ნეთ­თან მა­თი უთან­ხმო­ე­ბე­ბი­სა და უმ­სგავ­სო საქ­ცი­ე­ლე­ბის ხსოვ­ნი­სათ­ვის გა­და­ცე­მა. ამი­ტომ გა­დავწყვი­ტეთ, რომ მათ შე­სა­ხებ მე­ტი აღა­რა­ფე­რი მო­გით­ხროთ, გარ­და იმი­სა, რა­საც გა­ა­მარ­თლებს ღვთის მსჯავ­რი. ამი­ტომ სრუ­ლე­ბით არ გვი­ტა­ცებს დევ­ნუ­ლე­ბის­გან გან­ცდი­ლე­ბის მოხ­სე­ნი­ება, ანუ მა­თი, რომ­ლებ­მაც ცხო­ნე­ბის მარ­ცხი იგე­მეს და თა­ვი­ან­თი ნე­ბით დი­ნე­ბის სიღ­რმე­ებ­ში და­ინთქნენ, ძი­რი­თად თხრო­ბას მხო­ლოდ იმ ამ­ბებს და­ვურ­თავთ, რაც პირ­ველ რიგ­ში ჩვენ თვი­თონ, შემ­დეგ კი მო­მა­ვალ თა­ო­ბებს მო­უ­ტანს სარ­გე­ბელს. აქე­დან და­ვიწ­ყოთ ღვთის სიტ­ყვის მო­წა­მე­თა წმინ­და ბრძო­ლე­ბის შე­ჯა­მე­ბუ­ლი სა­ხით აღ­წე­რა.

დი­ოკ­ლე­ტი­ა­ნეს მმარ­თვე­ლო­ბის მეც­ხრა­მე­ტე წე­ლი იყო, დის­ტრო­სის თვე, რო­მა­ელ­თა მი­ხედ­ვით მას ეწო­დე­ბა მარ­ტი, რო­დე­საც ახ­ლოვ­დე­ბო­და მაც­ხოვ­რის ვნე­ბის დღე­სას­წა­ული, ყველ­გან გავ­რცელ­და სა­იმ­პე­რიო წე­რი­ლი, რო­მე­ლიც ბრძა­ნებ­და ეკ­ლე­სი­ე­ბის სა­ძირკვლამ­დე დან­გრე­ვას და წმინ­და წე­რი­ლე­ბის დაწ­ვას, და პა­ტი­ვის მიმ­ღე­ბებს აც­ხა­დებ­და პა­ტი­ვაყ­რი­ლად, მსა­ხუ­რებს კი, თუ ქრის­ტი­ა­ნე­ბად დარჩე­ბოდ­ნენ, წა­ერ­თმე­ო­დათ თა­ვი­სუფ­ლე­ბა[4]. და ასე­თი იყო პირ­ვე­ლი წე­რი­ლი ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ. მცი­რე ხნის შემ­დეგ მო­სუ­ლი სხვა წე­რი­ლე­ბით კი ნაბ­რძა­ნე­ბი იყო, რომ ყვე­ლა ად­გი­ლას ეკ­ლე­სი­ის ყვე­ლა თავმჯდო­მა­რე პირ­ველ რიგ­ში გა­და­ე­ცათ საპ­ყრო­ბი­ლე­ში, შემ­დეგ ყვე­ლა ხერ­ხით იძუ­ლე­ბუ­ლი გა­ე­ხა­დათ, რომ მსხვერ­პლი შე­ე­წი­რა.

 
III

მა­შინ, სწო­რედ მა­შინ იბ­რძო­და ახოვ­ნად მრა­ვა­ლი ეკ­ლე­სი­ის მმარ­თვე­ლი სა­ში­ნე­ლი ტან­ჯვა-წა­მე­ბით და წარ­მოაჩენ­და დი­დი ბრძო­ლე­ბის ის­ტო­რი­ას, ათა­სო­ბით სხვას კი სუ­ლი სი­ლაჩრი­სა­გან უხევ­დე­ბო­და და ასე იო­ლად უძ­ლურ­დე­ბო­და პირ­ვე­ლი­ვე შე­მო­ტე­ვი­სა­გან. და­ნარჩენ­თა­გან თი­თოე­ულ­მა კი სხვა­დას­ხვა სა­ხის სა­ტან­ჯვე­ლე­ბი გან­ვლო: ზოგს მათ­რა­ხით სცემ­დნენ სხე­ულ­ზე, ზოგს კი ძე­ლით და სხე­უ­ლის გა­უ­საძ­ლი­სი ჩა­მოფ­ხეკ­ვით სჯიდ­ნენ, რი­თაც ზო­გი­ერ­თი სი­ცოც­ხლის უბე­დურ აღ­სას­რულს ეგე­ბე­ბო­და. ზო­გი კი კვლავ სხვაგ­ვარ ბრძო­ლას იტან­და: რად­გან ზო­გი­ერთ მათ­განს ძა­ლით შე­აგ­დებ­დნენ და მი­ყავ­დათ ბინ­ძურ და უწ­მინ­დურ მსხვერპლთან, შემ­დეგ უშ­ვებ­დნენ რო­გორც მსხვერ­პლის შემ­წირ­ველს, თუნ­დაც არ შე­ე­წი­რა მსხვერ­პლი; სხვა კი, რო­მე­ლიც სა­ერ­თოდ არ მი­ახ­ლო­ე­ბია, არც შე­ხე­ბია რა­ი­მე უწ­მინ­დურს, რო­დე­საც სხვე­ბი ამ­ბობ­დნენ, რომ შე­წი­რა მსხვერ­პლი, მას დუ­მი­ლით ეტ­ვირ­თა ცი­ლის­წა­მე­ბა და ასე გა­დი­ოდა. სხვას კი აი­ღებ­დნენ ნა­ხევ­რად მკვდარს და რო­გორც უკ­ვე მიც­ვა­ლე­ბულ გვამს აგ­დებ­დნენ. და კვლავ ზოგს ძირს მწო­ლა­რეს დიდ მან­ძილ­ზე მი­ათ­რევ­დნენ ფე­ხე­ბით და მათ შო­რის ირიც­ხე­ბო­და, რომ­ლებ­მაც თვი­თონ შე­წი­რეს მსხერ­პლი. ვი­ღა­ცა გაჰ­ყვი­რის და დი­დი ხმით და­ა­მოწ­მებს მსხვერ­პლის შე­წირ­ვის უარ­ყო­ფას, და სხვაც გა­ი­ძა­ხის, რომ ქრის­ტი­ა­ნი არის, მაც­ხოვ­ნე­ბე­ლი სა­ხე­ლის აღ­სა­რე­ბით გაბრწყი­ნე­ბუ­ლი; სხვა კი და­ჟი­ნე­ბით ამ­ტკი­ცებს, რომ მსხვერ­პლი არ შე­უ­წი­რავს და არც არა­სო­დეს შე­წი­რავს. თუმ­ცა, მათ ამ მიზ­ნით გან­წე­სე­ბუ­ლი რაზ­მის მრა­ვა­ლი ჯა­რის­კა­ცი პირ­ზე სცემს და აჩუ­მებს, სა­ხე­ზე და ყვრი­მა­ლებ­ზეც სცემს, და ძა­ლით აგ­დებს გა­რეთ. ასე ყვე­ლა ხერ­ხით [მსხვერპლშე­წირ­ვის] მოჩვე­ნე­ბით აღ­სრუ­ლე­ბას დიდ რა­მედ მიიჩნევ­დნენ ღვთი­მო­სა­ო­ბის მტრე­ბი[5].

მაგ­რამ წმინ­და მო­წა­მე­ე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ ესეც არ გა­მოს­დი­ო­დათ. რო­მე­ლი ჩვე­ნი სიტ­ყვა იქ­ნე­ბა საკ­მა­რი­სი მა­თი [ღვაწ­ლის] ზედ­მი­წევ­ნით აღ­წე­რი­სათ­ვის?

 
IV

რად­გან ვინ­მემ შე­იძ­ლე­ბა მოგ­ვით­ხროს ყოვ­ლი­ე­რე­ბის ღმერ­თის ღვთის­მო­სა­ო­ბის გა­მო ათა­სო­ბით ადა­მი­ა­ნის მი­ერ გა­მოჩე­ნი­ლი საკ­ვირ­ვე­ლი მო­შურ­ნე­ობა; არა მხო­ლოდ მა­შინ, რო­დე­საც ყვე­ლას წი­ნა­აღ­მდეგ აღიძ­რა დევ­ნუ­ლე­ბა, არა­მედ დი­დი ხნით ად­რე, რო­ცა მშვი­დო­ბა ჯერ კი­დევ მტკი­ცე იყო. პირ­ვე­ლად ახ­ლა­ხანს, რო­დე­საც თით­ქოს ღრმა ძი­ლი­დან გა­მოღ­ვი­ძე­ბულ­მა მი­ი­ღო ძა­ლა­უფ­ლე­ბა[6], და ფა­რუ­ლად და უჩინ­რად დე­კი­უ­სი­სა და ვა­ლე­რი­ა­ნეს შემ­დეგ შე­უ­ტია ეკ­ლე­სი­ებს, ერ­თბა­შად არ აღ­ჭურ­ვი­ლა ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ საბ­რძოლ­ვე­ლად, არა­მედ ჯერ მხო­ლოდ ჯარ­ში მყო­ფებ­ზე სცა­და [შე­ტე­ვა] (რად­გან ამით ფიქ­რობ­და, რომ და­ნარჩე­ნე­ბის შეპ­ყრო­ბა იო­ლი იქ­ნე­ბო­და, თუ მათ­თან ბრძო­ლა­ში გა­ი­მარ­ჯვებ­და)[7]: ჩან­და, რომ მრა­ვა­ლი ჯარ­ში მყო­ფი დი­დი სი­ხა­რუ­ლით მი­ე­სალ­მე­ბო­და სა­მო­ქა­ლა­ქო ცხოვ­რე­ბას, რა­თა არ გამ­ხდა­რიყ­ვნენ ყოვ­ლი­ე­რე­ბის შე­მოქ­მე­დის ღვთის­მო­სა­ო­ბის უარ­მყო­ფე­ლი. რად­გან რო­დე­საც მხე­დართმთა­ვარს, ვინც იყო მა­შინ, ჯერ ახა­ლი დაწ­ყე­ბუ­ლი ჰქონ­და ჯა­რის­კა­ცე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ დევ­ნუ­ლე­ბა, მან ჯგუ­ფე­ბად და­ყო ისი­ნი, ჯარ­ში გულ­მოდ­გი­ნედ ჩა­ა­ტა­რა წმენ­და და შეს­თა­ვა­ზა მათ ან და­მორჩი­ლე­ბოდ­ნენ და მა­თი პა­ტი­ვით დამტკბა­რიყ­ვნენ, ან, პი­რი­ქით, მოკ­ლე­ბო­დათ ის, თუ შე­ე­წი­ნა­აღ­მდე­გე­ბოდ­ნენ ბრძა­ნე­ბას. ქრის­ტეს სა­მე­ფოს უამ­რავ­მა ჯა­რის­კაც­მა უყოყ­მა­ნოდ და უცი­ლობ­ლად ამ­ჯო­ბი­ნა მი­სი აღ­სა­რე­ბა იმ მოჩვე­ნე­ბით დი­დე­ბას და კე­თილ­დღე­ო­ბას, რაც ჰქონ­და. იშ­ვი­ა­თად, მათ­გან ერ­თი თუ ორი არა მხო­ლოდ ღირ­სე­ბი­სა­გან გან­ვარ­და, არა­მედ ღვთის­მო­სა­ო­ბა­ში დგო­მის სა­ნაც­ვლოდ სიკ­ვდი­ლი მი­იღო, მა­შინ შეთ­ქმუ­ლე­ბის მოქ­მე­დი ზოგ­ჯერ ბე­დავ­და, ზო­გი­ერ­თის სის­ხლამ­დე მი­ეყ­ვა­ნა საქ­მე; რო­დე­საც რო­გორც სა­ვა­რა­უ­დო იყო, მორ­წმუ­ნე­თა სიმ­რავ­ლის ეში­ნო­და და ჯერ კი­დევ თავს იკა­ვებ­და, რომ ერ­თი­ა­ნად წა­რე­მარ­თა ომი. რო­გორც კი უფ­რო შიშ­ვლად აღი­ჭურ­ვა საბ­რძოლ­ვე­ლად, შე­უძ­ლე­ბე­ლია, სიტ­ყვით მო­გით­ხროთ, თუ რამ­დე­ნი და რო­გო­რი მო­წა­მე­ე­ბი ღვთი­სა იხილ­ვე­ბო­და ყვე­ლა ქა­ლა­ქებ­სა და სოფ­ლებ­ში მცხოვ­რებ­თა წი­ნა­შე.

 
V

მყის­ვე, ნი­კო­მი­დი­ა­ში ეკ­ლე­სი­ე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ დეკ­რე­ტის გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბის­თა­ნა­ვე, ერ­თი, არა­თუ უც­ნო­ბი, არა­მედ ამ ცხოვ­რე­ბა­ში დი­დე­ბუ­ლე­ბის მი­ხედ­ვით ყვე­ლა­ზე სა­ხელ­განთქმულ­თა შო­რის დიდ­გვა­რო­ვა­ნი, მო­შურ­ნე­ო­ბი­თა და ღვთის მი­მართ ცეც­ხლო­ვა­ნი რწმე­ნით აღ­ძრუ­ლი, რო­დე­საც იგი ღი­ად და ხალ­ხის თვალ­წინ და­ა­ყე­ნეს, დაგ­ლი­ჯეს რო­გორც უწ­მინ­დუ­რი და ყვე­ლა­ზე უღ­მერ­თო. რო­დე­საც ეს ხდე­ბო­და, იმა­ვე ქა­ლაქ­ში იმო­ფე­ბო­და ორი იმ­პე­რა­ტო­რი, ერ­თი სხვებ­ზე უფ­რო­სი და მე­ო­რე ის, რო­მელ­საც მის­გან ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მე­ოთ­ხე სა­ფე­ხუ­რი ეპ­ყრა[8]. მაგ­რამ ეს კა­ცი იყო პირ­ვე­ლი იმ დროს, რო­მელ­მაც ასე­თი საქ­ცი­ე­ლით გა­მოიჩი­ნა თა­ვი და ამას­თან ისე­თი რამ და­ით­მი­ნა, რაც ბუ­ნებ­რი­ვად მოყ­ვე­ბო­და ასეთ კად­ნი­ე­რე­ბას, თვით უკა­ნას­კნელ ამო­სუნთქვამ­დე შე­ი­ნარჩუ­ნა შე­უ­წუ­ხე­ბე­ლი და უშ­ფოთ­ვე­ლი გან­წყო­ბა[9].

 
VI

ბერ­ძნებ­თან თუ ბარ­ბა­რო­სებ­თან [მცხოვ­რებ] ყვე­ლა იმ საკ­ვირ­ველ და სი­მა­მა­ცით სა­ხელ­განთქმულ კა­ცებს შო­რის, რომ­ლებ­საც ოდეს­მე უმ­ღე­როდ­ნენ, დრომ მო­იყ­ვა­ნა საღ­ვთო და გა­მოჩე­ნი­ლი მო­წა­მე­ე­ბი დო­რო­თე და მას­თან ერ­თად სა­იმ­პე­რა­ტო­რო კა­რის მსა­ხუ­რე­ბი. ისი­ნი უმაღ­ლე­სი პა­ტი­ვის ღირ­სი გახ­დნენ მე­უ­ფე­ებ­თან, რომ­ლებ­საც ისი­ნი თა­ვი­ანთ კა­ნო­ნი­ერ შვი­ლებ­ზე არა ნაკ­ლებ უყ­ვარ­დათ; მაგ­რამ მათ ამ­ქვეყ­ნი­ურ დი­დე­ბა­სა და ფუ­ფუ­ნე­ბა­ზე ჭეშ­მა­რი­ტად უფ­რო დიდ სიმ­დიდ­რედ მიიჩნი­ეს ღვთის­მო­სა­ო­ბის გა­მო ძა­გე­ბა, ვნე­ბა და მათ­თვის ახ­ლად გა­მო­გო­ნი­ლი მრა­ვა­ლი სა­ხის სიკ­ვდი­ლი. მათ­გან რო­მე­ლი­მე ერ­თის სი­ცოც­ხლის აღ­სას­რულს მო­ვიხ­სე­ნი­ებთ და მას სხვებ­ზე მო­წევ­ნულ [ტან­ჯვებ­ზე] წარ­მოდ­გე­ნის შე­საქ­მნე­ლად და­ვუ­ტო­ვებთ მკით­ხვე­ლებს.

გა­მოყ­ვა­ნილ იქ­ნა ერ­თი კა­ცი ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი ქა­ლა­ქის შუ­ა­ში ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი მმარ­თვე­ლე­ბის წი­ნა­შე. უბ­რძა­ნეს მსხვერ­პლის შე­წირ­ვა და რო­დე­საც წი­ნა­აღ­მდე­გო­ბა გა­უ­წია, ბრძა­ნეს, მაღ­ლა აე­წი­ათ შიშ­ვე­ლი და მათ­რა­ხე­ბით და­ე­სე­რათ მთე­ლი სხე­ული, ვიდ­რე არ და­ნებ­დე­ბო­და და თუნ­დაც თა­ვი­სი ნე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ არ შე­ას­რუ­ლებ­და ნაბ­რძა­ნებს. მაგ­რამ რო­დე­საც ვნე­ბუ­ლი უდ­რე­კი დარჩა, შემ­დეგ უკ­ვე ძვლე­ბიც გა­მოუჩნდა მას და მა­რი­ლით გან­ზა­ვე­ბუ­ლი ძმა­რი და­ას­ხეს სხე­უ­ლის მომ­პალ ასო­ებ­ზე. რო­დე­საც მან ეს ტკი­ვი­ლე­ბიც უგუ­ლე­ბელ­ყო, შუ­ა­ში გა­მო­ი­ტა­ნეს მა­ყა­ლი და ცეც­ხლი, და საჭ­მე­ლი ხორ­ცის მსგავ­სად მი­სი სხე­უ­ლის დარჩე­ნილ ნა­წილს ცეც­ხლით არა ერ­თბა­შად, სწრა­ფად რომ არ გარ­დაც­ვლი­ლი­ყო, არა­მედ ნელ-ნე­ლა წვავ­დნენ; მის ცეცხლზე დამ­დებთ მა­ნამ­დე არ აძ­ლევ­დნენ ახ­სნის ნე­ბას, სა­ნამ ასე­თი ვნე­ბე­ბის შემ­დეგ ნაბ­რძა­ნებ­ზე თან­ხმო­ბას არ ანიშ­ნებ­და. იგი მტკი­ცედ იდ­გა გან­ზრახ­ვა­ზე და გა­მარ­ჯვე­ბულ­მა ამ ტან­ჯვა­ში ამო­უშ­ვა სუ­ლი. ასე­თი იყო სა­იმ­პე­რიო კა­რის ერთ-ერ­თი მსა­ხუ­რის მო­წა­მე­ობა, ნამ­დვი­ლად ღირ­სი მი­სი სა­ხე­ლი­სა. რად­გან პეტ­რე ეწო­დე­ბო­და[10].

და­ნარჩენ­თა მო­წა­მე­ო­ბაც არა ნაკ­ლე­ბი იყო, მაგ­რამ ვუფრთხილ­დე­ბით წიგ­ნის სი­მეტ­რი­ულ გა­ნა­წი­ლე­ბას და ამი­ტომ მათ გა­მოვ­ტო­ვებთ. მხო­ლოდ იმას მო­გით­ხრობთ, თუ რო­გორ გარ­და­იც­ვალ­ნენ ჩა­მოხრჩო­ბით და ღვთივ­ბო­ძე­ბუ­ლი გა­მარ­ჯვე­ბის ჯილ­დო მო­ი­პო­ვეს დო­რო­თემ და გორ­გო­ნი­ოს­მა სა­იმ­პე­რა­ტო­რო კა­რის სხვა მრა­ვალ მსა­ხურ­თან ერ­თად მრა­ვა­ლი სა­ხის ბრძო­ლის შემ­დეგ.

ამ დროს ნი­კო­მი­დი­ა­ში ეკ­ლე­სი­ის იმ­დრო­ინ­დელ წი­ნამ­დგო­მელს, ან­თი­მოზს[11] ქრის­ტე­სად­მი მოწ­მო­ბის გა­მო თა­ვი მოკ­ვე­თეს. მას და­ე­მა­ტა ერ­თობ­ლი­ვად წა­მე­ბულ­თა სიმ­რავ­ლე. არ ვი­ცი რო­გორ, მაგ­რამ ნი­კო­მი­დი­ა­ში სა­იმ­პე­რა­ტო­რო სა­სახ­ლე­ში გაჩნდა ცეც­ხლი, და ცრუ ეჭ­ვით ჩვე­ნი­ა­ნე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ ხმა გა­ვარ­და და იმ­პე­რა­ტო­რის ბრძა­ნე­ბით ერ­თი­ა­ნად, მთე­ლი ოჯა­ხე­ბით ად­გი­ლობ­რივ ღვთის­მო­შიშ­თა­გან ზო­გი მახ­ვი­ლით მო­იკ­ლა, ზო­გი ცეც­ხლით აღეს­რუ­ლა, რო­დე­საც გად­მო­ცე­მით საღ­ვთო რამ და გა­მო­უთ­ქმე­ლი მო­შურ­ნე­ო­ბით მა­მა­კა­ცე­ბი ქა­ლებ­თან ერ­თად ცეცხლში ვარ­დე­ბოდ­ნენ. ჯა­ლა­თე­ბი მრა­ვალ სხვას დაბ­მულს სვამ­დნენ ნა­ვებ­ში და ზღვის წი­აღ­ში გა­და­უ­ძა­ხებ­დნენ. სა­იმ­პე­რა­ტო­რო კა­რის მსა­ხუ­რე­ბი სიკ­ვდი­ლის შემ­დეგ, მი­წა­ში სა­თა­ნა­დოდ და­ა­საფ­ლა­ვეს. მაგ­რამ მათ მე­უ­ფე­ე­ბად მიჩნე­ულ­მა პი­როვ­ნე­ბებ­მა ჩათ­ვა­ლეს, რომ კვლავ თა­ვი­დან უნ­და ამო­ეთ­ხა­რათ და გა­და­ეგ­დოთ ზღვა­ში, რა­თა საფ­ლა­ვებ­ში მდე­ბა­რე­თათ­ვის ზო­გი­ერ­თებს თაყ­ვა­ნი არ ეცათ, რო­გორც ფიქ­რობ­დნენ, ისი­ნი მათ თვით ღმერ­თე­ბად მიიჩნევ­დნენ.

ასე­თი ამ­ბე­ბი ხდე­ბო­და ნი­კო­მი­დი­ა­ში დევ­ნუ­ლე­ბის დაწ­ყე­ბი­სას. რო­დე­საც მცი­რე ხნის შემ­დეგ ზო­გი­ერ­თებ­მა მე­ლე­ტი­ნედ წო­დე­ბულ მხა­რე­ში და კა­ლავ სხვებ­მა სი­რი­ა­ში სა­იმ­პე­რიო ძა­ლა­უფ­ლე­ბის ხელ­ში ჩაგ­დე­ბა სცა­დეს, იმ­პე­რა­ტო­რის ბრძა­ნე­ბა გა­მო­ვი­და, რომ ყველ­გან ეკ­ლე­სი­ა­თა წი­ნამ­დგო­მე­ლე­ბი საპ­ყრო­ბი­ლე­ებ­ში ჩა­ეგ­დოთ და ბორ­კი­ლე­ბი და­ე­დოთ. და სა­ნა­ხა­ობა, რაც ამას მოყ­ვა, იყო ყო­ველ­გვარ თხრო­ბა­ზე აღ­მა­ტე­ბუ­ლი, რო­დე­საც ათა­სო­ბით ადა­მი­ა­ნი ყვე­ლა ად­გი­ლას იქ­ნა და­ტუ­სა­ღე­ბუ­ლი, და ყვე­ლა საპ­ყრო­ბი­ლე, ძვე­ლად პირ­ველ რიგ­ში კა­ცისმკვლელ­თათ­ვის და საფ­ლა­ვე­ბის მძარ­ცველ­თათ­ვის გამ­ზა­დე­ბუ­ლი, მა­შინ ეპის­კო­პო­სე­ბით, ხუ­ცე­სე­ბით და დი­აკ­ვნე­ბით, წიგ­ნის მკით­ხვე­ლე­ბით და შემ­ფუ­ცებ­ლე­ბით ივ­სე­ბო­და, ისე რომ ბო­როტ­მოქ­მე­დე­ბის გა­მო მსჯავ­რდე­ბულ­თათ­ვის ად­გი­ლი აღარ რჩე­ბო­და.

უფ­რო მე­ტიც, პირ­ველ წე­რილს მოყ­ვა სხვე­ბიც, რომ­ლებ­შიც ნაბ­რძა­ნე­ბი იყო, რომ თუ საპ­ყრო­ბი­ლე­ში მყო­ფი მსხვერპლს შე­წი­რავ­და, გა­ენ­თა­ვი­სუფ­ლე­ბი­ათ, წი­ნა­აღ­მდე­გო­ბის გამ­წე­ვი კი ათა­სო­ბით სა­ტან­ჯვე­ლით ეწა­მე­ბი­ათ. რო­გორ შეძ­ლებს ვინ­მე, აღ­რიც­ხოს თი­თოე­ულ პრო­ვინ­ცი­ა­ში მო­წა­მე­ები, გან­სა­კუთ­რე­ბით აფ­რი­კა­ში, მავ­რე­ბის პრო­ვინ­ცი­აში, თე­ბა­ი­და­სა და ეგ­ვიპ­ტე­ში? ამ ქვეყ­ნი­დან ზო­გი სხვა ქა­ლა­ქებ­სა და პრო­ვინ­ცი­ებ­ში წა­ვი­და და [იქ] თა­ვი გა­მოიჩი­ნა მო­წა­მე­ო­ბით.
VII

ვი­ცით მათ­გან, ვინ გაბრწყინ­და პა­ლეს­ტი­ნა­ში, ვი­ცით ფი­ნი­კი­ის ტვი­როს­ში მყოფ­ნიც. ვინ არ შეძ­რწუნ­დე­ბა, რო­დე­საც იხი­ლავს უთ­ვა­ლავ­ჯერ მათ­რა­ხით ცე­მას და ამ დროს ღვთის­მო­სა­ო­ბის ჭეშ­მა­რი­ტად სას­წა­უ­ლებ­რივ მებ­რძოლ­თა შე­უ­პოვ­რო­ბას, და მათ­რა­ხით ცე­მის შემ­დეგ მყის­ვე კა­ცი­ჭა­მია მხე­ცებ­თან ბრძო­ლას, და ამ დროს ლე­ო­პარ­დე­ბის, სხვა­დას­ხვა სა­ხის დათ­ვე­ბის, ვე­ლუ­რი ტა­ხე­ბი­სა და გა­ხუ­რე­ბუ­ლი რკი­ნით და­შან­თუ­ლი ხა­რე­ბის თავ­დას­ხმას, და თი­თოე­უ­ლი მხე­ცის მი­მართ კე­თილ­შო­ბილ კაც­თა გა­სა­ო­ცარ მოთ­მი­ნე­ბას? რო­დე­საც ეს ხდე­ბო­და, ჩვენ თვი­თო­ნაც ვეს­წრე­ბო­დით, რო­დე­საც მა­თი მოწ­მო­ბის საგ­ნის, ჩვე­ნი მაც­ხოვ­რის, თვით იე­სო ქრის­ტეს საღ­ვთო ძა­ლა იქ იმ­ყო­ფე­ბო­და და იგი­ვე ძა­ლა მო­წა­მე­ე­ბი­სათ­ვის წარ­მოჩნდე­ბო­და. ხანგრძლი­ვი დრო­ის გან­მავ­ლო­ბა­ში კა­ცი­ჭა­მია მხე­ცე­ბი ვერ ბე­დავ­დნენ ღვთის­სათ­ნო ადა­მი­ა­ნე­ბის სხე­უ­ლებ­თან შე­ხე­ბას და მი­ახ­ლო­ე­ბას, არა­მედ სხვებს ეს­ხმოდ­ნენ თავს, რომ­ლე­ბიც გა­რე­დან აღი­ზი­ა­ნებ­დნენ. წმინ­და მებ­რძო­ლე­ბი მარ­ტო, შიშ­ვე­ლი იდ­გნენ და ხე­ლებს უქ­ნევ­დნენ, თა­ვი­ანთ თავ­ზე იწ­ვევ­დნენ მათ (რად­გან ეს ჰქონ­დათ ნაბ­რძა­ნე­ბი), მხე­ცე­ბი სა­ერ­თოდ არ ეკა­რე­ბოდ­ნენ, მაგ­რამ რო­დე­საც მათ­ზე წა­მო­ვი­დოდ­ნენ, რო­გორც რამ საღ­ვთო ძა­ლის­გან ნა­ცე­მე­ბი კვლავ უკან იხევ­დნენ. ეს გრძელ­დე­ბო­და დი­დი ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში და მა­ყუ­რებ­ლებ­ში არა ნაკ­ლებ გა­ო­ცე­ბას იწ­ვევ­და, ისე რომ პირ­ვე­ლის უმოქ­მე­დო­ბის გა­მო მე­ო­რე და მე­სა­მე მხეცს მო­უშ­ვებ­დნენ ხოლ­მე ერ­თსა და იმა­ვე მო­წა­მე­ზე.

შე­მაძ­რწუ­ნე­ბე­ლი იყო ამ [გან­საც­დე­ლის] წი­ნა­შე ამ წმინ­და­ნე­ბის წარ­ბშე­უხ­რე­ლი დგო­მა და ახალ­გაზ­რდა სხე­უ­ლებ­ში სიმ­ტკი­ცე და ურ­ყე­ვი შე­უ­პოვ­რო­ბა. ნა­ხავ­დით იმა­საც, რომ ყმაწ­ვილს ჯერ არ შეს­რუ­ლე­ბო­და ოცი წე­ლი და ბორ­კი­ლე­ბის გა­რე­შე იდ­გა, ხე­ლე­ბი ჯვრის სა­ხედ ჰქონ­და გაწ­ვდი­ლი, და შე­ურ­ყე­ვე­ლი და მშვი­დი გო­ნე­ბით ღვთის მი­მართ ყვე­ლა­ზე თა­ვი­სუფ­ლად აღავ­ლენ­და ლოც­ვებს; სრუ­ლი­ად არ იც­ვლი­და ფეხს, არც იხ­რე­ბო­და იმ ად­გი­ლი­დან, სა­დაც იდ­გა, რო­დე­საც რის­ხვი­თა და სიკ­ვდი­ლით მქში­ნა­ვი ლე­ო­პარ­დე­ბი და დათ­ვე­ბი თით­ქმის ეხე­ბოდ­ნენ მის სხე­ულს. მაგ­რამ არ ვი­ცი, თუ რო­გორ ხდე­ბო­და, რომ საღ­ვთო და გა­მო­უთ­ქმე­ლი ძა­ლით მა­თი პი­რი დახ­შუ­ლი იყო და კვლავ უკან მირ­ბოდ­ნენ. და ასე­თი კა­ცი იყო იგი. კვლავ ნა­ხავ­დით სხვებს (ყვე­ლა­ნი სულ ხუ­თი იყ­ვნენ) ვე­ლუ­რი ხარ­თან მიგ­დე­ბულს, რო­მელ­მაც სხვე­ბი, გა­რე­დან მი­ახ­ლო­ე­ბულ­ნი ჰა­ერ­ში რქე­ბით ააგ­დო, დაგ­ლი­ჯა, და ნა­ხევ­რად მკვდა­რი და­ტო­ვა. მხო­ლოდ წმინ­და მო­წა­მე­ებ­ზე რის­ხვი­თა და მუ­ქა­რით წა­მო­სუ­ლი ვერ უახ­ლოვ­დე­ბო­და მათ, რომ­ლე­ბიც იდ­გნენ შე­უ­ჭურ­ვე­ლად, ჩლი­ქე­ბით და რქე­ბით სცემ­და აქეთ-იქით; რო­დე­საც გა­ხუ­რე­ბუ­ლი რკი­ნით გა­ღი­ზი­ა­ნე­ბის გა­მო რის­ხვი­თა და მუ­ქა­რით ქში­ნავ­და, საღ­ვთო წი­ნა­გან­გე­ბით უკუ იქ­ცე­ოდა, ისე რომ რო­დე­საც მან ვე­რა­ფე­რი და­უ­შა­ვა, სხვა მხე­ცე­ბი მი­უშ­ვეს მათ­ზე. ბო­ლოს, ამ მხეც­თა მრა­ვალ­ნა­ი­რი სა­ში­ნე­ლი თავ­დას­ხმე­ბის შემ­დეგ მახ­ვი­ლით მოკ­ლეს ყვე­ლა და და­სა­მარ­ხად მი­წის ნაც­ვლად ზღვის ტალ­ღებს მის­ცეს.

 
VIII

ასე­თი შერ­კი­ნე­ბა იყო წარ­მოდ­გე­ნი­ლი ტვი­როს­ში ღვთის­მო­სა­ო­ბის გა­მო ეგ­ვიპ­ტე­ლი მებ­რძო­ლე­ბის მი­ერ.

მაგ­რამ კა­ცი აღ­ტა­ცე­ბა­ში მო­ვა მათ­გან, რომ­ლე­ბიც მშობ­ლი­ურ მი­წა­ზე ეწა­მენ, სა­დაც ათა­სო­ბით კაც­მა ქალ­თან და შვი­ლებ­თან ერ­თად ჩვე­ნი მაც­ხოვ­რის მოძღვრე­ბის გა­მო, უგუ­ლე­ბელ­ყვეს ეს დრო­ე­ბი­თი ცხოვ­რე­ბა და მრა­ვა­ლი სა­ხის სიკ­ვდი­ლი და­ით­მი­ნეს: ზო­გი მათ­გა­ნი სხე­უ­ლის ჩა­მოფ­ხეკ­ვი­სა და ძელ­ზე გას­მის, და ყვე­ლა­ზე მძი­მე გა­მათ­რა­ხე­ბის და ათა­სი სხვა მრა­ვა­ლი სა­ხის მო­სას­მე­ნად შემ­ზა­რა­ვი სა­ტან­ჯვე­ლე­ბის შემ­დეგ ცეცხლს გა­დას­ცეს, ზო­გი კი ზღვა­ში და­ახრჩვეს, სხვე­ბი ვაჟ­კა­ცუ­რად უშ­ვერ­დნენ თავს მო­საკ­ვე­თად, ზო­გი ტან­ჯვით კვდე­ბო­და, მე­ო­რე­ნი შიმ­ში­ლით იღუ­პე­ბოდ­ნენ, და სხვებს კვლავ ჯვარს აც­მევ­დნენ, ზოგს რო­გორც ჩვე­უ­ლებ­რივ ბო­როტ­მოქ­მე­დებს, ზოგს კი უფ­რო მძი­მედ, თავ­დაღ­მა აჭე­დებ­დნენ და ცოც­ხალს იცავ­დნენ, ვიდ­რე ზედ ხე­ზე შიმ­ში­ლით არ მოკ­ვდე­ბო­და.

 
IX

ყო­ველ­გვარ სიტ­ყვას აღე­მა­ტე­ბა ის, რა ტან­ჯვა­ცა და ტკი­ვი­ლიც და­ით­მი­ნეს მო­წა­მე­ებ­მა თე­ბა­ი­და­ში. მთე­ლი სხე­უ­ლი ფრჩხი­ლე­ბის მა­გივ­რად თი­ხის ნა­ტე­ხე­ბის და­უგ­ლი­ჯეს ვიდ­რე არ და­ი­ხოც­ნენ, ქა­ლე­ბი კი ფე­ხე­ბით ერ­თად შეკ­რუ­ლი ჰა­ერ­ში ზე­მოთ რა­ღაც მან­ქა­ნე­ბით თავ­და­ყი­რა აწი­ეს, სრუ­ლი­ად შიშ­ვლე­ბი და და­უ­ფა­რა­ვი სხე­უ­ლით, და ეს სა­სირცხვი­ლო, ყვე­ლა­ზე სას­ტი­კი და ყვე­ლა­ზე არა­ა­და­მი­ა­ნუ­რი სა­ნა­ხა­ო­ბა მი­ა­ნი­ჭეს ყვე­ლა მა­ყუ­რე­ბელს. სხვე­ბი კი ხე­ებ­სა და ხის ტო­ტებ­ზე მიბ­მუ­ლი იხო­ცე­ბოდ­ნენ. გან­სა­კუთ­რე­ბით მა­გარ ტო­ტებს რა­ღაც ხრი­კე­ბით ერ­თმა­ნეთ­თან აერ­თებ­დნენ, თი­თოე­ულ­ზე ამ მო­წა­მე­თა ფე­ხებს გა­და­ჭი­მავ­დნენ, შემ­დეგ ტო­ტებს თა­ვი­ანთ ბუ­ნებ­რივ მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში და­საბ­რუ­ნებ­ლად აუშ­ვებ­დნენ: მყის­ვე გლეჯ­და ასო­ებს მათ, რო­მელ­თა წი­ნა­აღ­მდე­გაც ამას აკე­თებ­დნენ მი­სი მომ­გონ­ნი. ეს ყვე­ლა­ფე­რი ხდე­ბო­და არა რამ­დე­ნი­მე დღის ან მოკ­ლე დრო­ის გან­მავ­ლო­ბა­ში, არა­მედ ხანგრძლი­ვად მთე­ლი წლე­ბის მან­ძილ­ზე, ზოგ­ჯერ დღე­ში ათ­ზე მეტს კლავ­დნენ, ზოგ­ჯერ - ოც­ზე მეტს, სხვა დროს - არა ნაკ­ლებ ოც­და­ა­თი­სა, და კვლავ ზოგ­ჯერ - ასს; კა­ცებს სრუ­ლი­ად ჩვი­ლებ­თან და ქა­ლებ­თან ერ­თად, ერ­თი­მე­ო­რის მო­ნაც­ვლე­ო­ბით სხვა­დას­ხვა სას­ჯე­ლე­ბით სჯიდ­ნენ.

ჩვენ თვი­თონ იქ ვიმ­ყო­ფე­ბო­დით, რო­ცა ერთ დღე­ში ამ ად­გი­ლებ­ზე ერ­თბა­შად უამ­რავ­მა ადა­მი­ან­მა და­ით­მი­ნა თა­ვის მოკ­ვე­თა, სხვებ­მა კი - ცეც­ხლით სას­ჯე­ლი; ისე რომ მკვლე­ლი მახ­ვი­ლი ბლაგ­ვდე­ბო­და, სუს­ტდე­ბო­და და ტყდე­ბო­და, ან თვი­თონ ჯა­ლა­თე­ბი ძა­ლი­ან იღ­ლე­ბოდ­ნენ და ერ­თმა­ნეთს ცვლიდ­ნენ. მა­შინ ვუ­ყუ­რებ­დით ღვთის ქრის­ტეს მი­მართ მორ­წმუ­ნე­ე­ბის უსაკ­ვირ­ვე­ლეს აღძვრას, ჭეშ­მა­რი­ტად საღ­ვთო ძა­ლა­სა და მო­შურ­ნე­ო­ბას. პირ­ველ­თა წი­ნა­აღ­მდეგ ბრძა­ნე­ბის გა­მო­ცე­მას­თან ერ­თად სხვა ად­გი­ლე­ბი­დან სხვე­ბი მირ­ბოდ­ნენ მსა­ჯუ­ლის სა­ვარ­ძელ­თან და მის წი­ნა­შე აღი­ა­რებ­დნენ, რომ ქრის­ტი­ა­ნე­ბი იყ­ვნენ. სა­ში­ნე­ლი და მრა­ვალ­გვა­რი სა­ტან­ჯვე­ლე­ბის მი­მართ ყოვ­ლი­ე­რე­ბის ღმერ­თის ღვთის­მო­სა­ო­ბის გა­მო სი­ხა­რუ­ლით, უზ­რუნ­ვე­ლად იდ­გნენ უშიშ­რად გა­კად­ნი­ე­რე­ბუ­ლე­ბი, ისე რომ ფსალ­მუ­ნებ­დნენ, სა­გა­ლობ­ლებ­სა და მად­ლი­ე­რე­ბას აღავ­ლენ­დნენ ყოვ­ლი­ე­რე­ბის ღმერ­თი­სად­მი მათ უკა­ნას­კნელ ამო­სუნთქვამ­დე. ესე­ნი სა­ო­ცა­რი პი­როვ­ნე­ბე­ბი იყ­ვნენ, მაგ­რამ გან­სა­კუთ­რე­ბით უფ­რო საკ­ვირ­ვე­ლი იყ­ვნენ ისი­ნი, რომ­ლე­ბიც სიმ­დიდ­რით, გვა­რიშ­ვი­ლო­ბით, დი­დი სა­ხე­ლით და ფი­ლო­სო­ფი­ით გა­მო­ირჩე­ოდ­ნენ, და ყვე­ლა­ფერს მე­ო­რე ად­გილ­ზე აყე­ნებ­დნენ ჭეშ­მა­რი­ტი ღვთის­მო­სა­ო­ბი­სა და ჩვე­ნი უფ­ლი­სა და მაც­ხოვ­რის იე­სო ქრის­ტე­სად­მი რწმე­ნის გუ­ლის­თვის. ასე­თი იყო ფი­ლო­რო­მო­სი, ვი­საც ება­რა ალექ­სან­დრი­ა­ში სა­იმ­პე­რიო გამ­გებ­ლო­ბის არც თუ ნაკ­ლე­ბი მნიშ­ვნე­ლო­ბის რამ ძა­ლა­უფ­ლე­ბა, რო­მე­ლიც რო­მა­ელ­თა ღირ­სე­ბი­თა და პა­ტი­ვით შემ­კუ­ლი, შუ­ბო­სან ჯა­რის­კაც­თა თან­ხლე­ბით, ყო­ველ დღე ას­რუ­ლებ­და მსა­ჯუ­ლის მო­ვა­ლე­ო­ბას. ასე­თი იყო ფი­ლე­ა­სი თმუ­ი­ტელ­თა ეკ­ლე­სი­ის ეპის­კო­პო­სი, სამ­შობ­ლო­ში სა­მო­ქა­ლა­ქო მდგო­მა­რე­ო­ბი­თა და მსა­ხუ­რე­ბით, და ფი­ლო­სო­ფი­ა­ში გან­სწავ­ლუ­ლო­ბით გა­მორჩე­უ­ლი კა­ცი. მათ ათა­სო­ბით ადა­მი­ანი, სის­ხლით ნა­თე­სა­ვე­ბი და სხვა მე­გობ­რე­ბი თხოვ­დნენ, მე­ტიც, მა­ღა­ლი თა­ნამ­დე­ბო­ბის პი­რე­ბიც, გარ­და ამი­სა თვი­თონ მსა­ჯუ­ლი მო­უ­წო­დებ­და, რა­თა თა­ვი­ან­თი თა­ვი შეს­ცო­დე­ბო­დათ, მოფრთხი­ლე­ბოდ­ნენ შვი­ლებ­სა და ცო­ლებს, ასეთ­მა თხოვ­ნებ­მა ვე­რა­ნა­ი­რად ვერ მი­იყ­ვა­ნეს ისი­ნი იქამ­დე, რომ სი­ცოც­ხლის სიყ­ვა­რუ­ლი აერჩი­ათ და ჩვე­ნი მაც­ხოვ­რის მცნე­ბე­ბი აღ­სა­რე­ბი­სა და უარ­ყო­ფის შე­სა­ხებ უგუ­ლე­ბე­ლე­ყოთ; მა­მა­ცი და ფი­ლო­სო­ფი­უ­რი გა­დაწ­ყვე­ტი­ლე­ბით, უფ­რო კი ღვთის­მო­სა­ო­ბი­თა და ღვთის­სათ­ნო სუ­ლით მსა­ჯუ­ლის არა­ნა­ი­რი მუ­ქა­რას და შე­უ­რაც­ხყო­ფას არ შე­ე­პუ­ენ. და ორი­ვეს თა­ვი მოკ­ვე­თეს[12].

 
X

მას შემ­დეგ, რაც გა­რე­შე გან­სწავ­ლუ­ლო­ბის გა­მო, რო­გორც ვთქვით, მრა­ვა­ლი სიტ­ყვის ღირ­სი გახ­და ფი­ლე­ასი, დე, თვი­თონ მოგ­ვევ­ლი­ნოს სა­კუ­თა­რი თა­ვის მოწ­მედ, წარ­მოგ­ვიჩი­ნოს თა­ვი­სი თა­ვი, თუ ვინ იყო; ამას­თან მის დროს ალექ­სან­დრი­ა­ში მომ­ხდა­რი მო­წა­მე­ო­ბა­ნი ჩვენ­ზე უფ­რო მე­ტი ზედ­მი­წევ­ნი­თო­ბით მოგ­ვით­ხროს შემ­დე­გი სიტ­ყვე­ბით:
თმუ­ი­ტე­ლე­ბის მი­მართ ფი­ლე­ა­სის წე­რი­ლე­ბი­დან

"მა­შინ რო­ცა ყვე­ლა ეს მა­გა­ლი­თი, ნი­მუ­ში და მშვე­ნი­ე­რი ნი­შა­ნი ჩვენს წი­ნა­შე დევს საღ­ვთო და წმინ­და წე­რი­ლებ­ში, ნე­ტა­რი მო­წა­მე­ნი ჩვენ­თან ერ­თად არა­ნა­ი­რად არ ყოყ­მა­ნობ­დნენ, და სუ­ლის თვა­ლებს ყო­ვე­ლი­ვე­ზე მაღ­ლა მდგომ ღმერთს უმ­წიკ­ვლოდ მი­აპ­ყრობ­დნენ და ღვთის­მო­სა­ო­ბის გუ­ლის­თვის სიკ­ვდილს გო­ნე­ბა­ში შე­იწ­ყნა­რებ­დნენ, მტკი­ცედ ეპ­ყრათ მო­წო­დე­ბა, აღ­მოაჩენ­დნენ რა ჩვენს უფალს იე­სო ქრის­ტეს ჩვენს გა­მო გან­კა­ცე­ბულს, რა­თა ყვე­ლა ცოდ­ვა ამო­ე­ძირ­კვა, და სა­უ­კუ­ნო ცხოვ­რე­ბა­ში შე­სას­ვლე­ლი უზ­რუნ­ვე­ლე­ყო ჩვენ­თვის. რად­გან ნა­ტა­ცე­ბად არ მიიჩნია ღვთის სწო­რად ყოფ­ნა, არა­მედ წარ­მო­ი­ცა­რი­ე­ლა თა­ვი­სი თა­ვი და მო­ნის ხა­ტი მი­იღო, და გა­რეგ­ნო­ბით წარ­მოჩნდა რო­გორც ადა­მი­ა­ნი და თა­ვი და­იმ­დაბ­ლა სიკ­ვდი­ლამ­დე, ჯვრის სიკ­ვდი­ლამ­დე (ფილ. 2, 6‑8). ამი­ტომ ეშუ­რე­ბოდ­ნენ უფ­რო მეტ მადლს ქრის­ტე­შე­მო­სი­ლი მო­წა­მე­ე­ბი ყვე­ლა­ნა­ი­რი ვნე­ბი­თა და ყვე­ლა სა­ხის ხრი­კე­ბით და­ტან­ჯულ­ნი, არა ერ­თი­ა­ნად, არა­მედ ზოგ­ჯერ გან­მე­ო­რე­ბით [ტან­ჯვის] დათ­მე­ნი­თაც, შუ­ბოს­ნე­ბი მათ არა მხო­ლოდ ყვე­ლა სა­ხის სიტ­ყვი­ე­რი მუ­ქა­რით, არა­მედ საქ­მე­ე­ბი­თაც შე­უ­რაც­ხყოფ­დნენ, ისი­ნი თა­ვი­ანთ გა­დაწ­ყვე­ტი­ლე­ბა­ზე უარს არ ამ­ბობ­დნენ, რად­გან "სრუ­ლი სიყ­ვა­რუ­ლი გა­ნაგ­დებს შიშს" (1 იოან. 4, 18). მა­თი სათ­ნო­ე­ბი­სა და თი­თოე­ულ ტან­ჯვა­ზე მათ მი­ერ გა­მოჩე­ნი­ლი სი­მა­მა­ცის ჩა­მო­სათ­ვლე­ლად ვის ეყო­ფა სიტ­ყვა? რო­დე­საც შე­უ­რაც­ხყო­ფის მი­ყე­ნე­ბის ყვე­ლა მსურ­ველს ნე­ბა ეძ­ლე­ოდა, ზო­გი ჯო­ხით სცემ­და, ზო­გი წკეპ­ლით, სხვე­ბი კი მათ­რა­ხით, ზო­გიც კვლავ ღვე­დით, ან თო­კით. და იყო ტან­ჯვა-წა­მე­ბის სა­ნა­ხა­ო­ბა ცვა­ლე­ბა­დი და მრა­ვა­ლი ბო­რო­ტე­ბის მომ­ცვე­ლი. რად­გან ზოგს უკან ხელ­შეკ­რულს კი­დებ­დნენ ძელ­ზე და რა­ღაც ხრი­კე­ბით უჭი­მავ­დნენ ყვე­ლა კი­დურს, შემ­დეგ მტარ­ვა­ლებს ებ­რძა­ნე­ბო­დათ ასეთ მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში მყო­ფე­ბი­სათ­ვის მთელ სხე­ულ­ზე გა­და­ევ­ლოთ, წა­მე­ბის ია­რა­ღე­ბით ეგ­ვე­მათ არა მხო­ლოდ გვერ­დე­ბი რო­გორც ეს ხდე­ბა მკვლე­ლებ­ზე, არა­მედ მუ­ცე­ლი, წვი­ვე­ბი და ყვრი­მა­ლე­ბი. სხვებს კი ცა­ლი ხე­ლით სვეტ­ზე კი­დებ­დნენ და მაღ­ლა წევ­დნენ, კი­დუ­რე­ბის და ასო­ე­ბის და­ჭი­მუ­ლო­ბა ყვე­ლა­ზე სა­ში­ნელ ტკი­ვილს აყე­ნებ­და მათ. ზოგს სვეტ­ზე პირ­შექ­ცე­ვით აბამ­დნენ ისე, რომ ფე­ხე­ბით მი­წას არ ეხე­ბოდ­ნენ, სხე­უ­ლის სიმ­ძი­მის და­წო­ლით ბორ­კი­ლე­ბი და­ძა­ბუ­ლო­ბის ძა­ლით ზე­მოთ ქაჩავ­და. და ამას ით­მენ­დნენ, არა იმ დრო­ის განმვლო­ბა­ში, რო­დე­საც მმარ­თვე­ლი ესა­უბ­რე­ბო­და მათ და მა­თი საქ­მით იყო და­კა­ვე­ბუ­ლი, არა­მედ თით­ქმის მთე­ლი დღის გან­მავ­ლო­ბა­ში. რად­გან რო­დე­საც სხვებ­ზე გა­და­დი­ოდა, პირ­ველ­თა დაკ­ვირ­ვე­ბი­სათ­ვის უტო­ვებ­და თა­ვი­სი ძა­ლა­უფ­ლე­ბით აღ­ჭურ­ვილ მსა­ხურთ; თუ მათ შემთხვე­ვით მოეჩვე­ნე­ბო­დათ, რომ ვინ­მე იძ­ლია ტან­ჯვე­ბის­გან და და­ნებ­და, ულ­მობ­ლად ბრძა­ნებ­და ბორ­კი­ლე­ბი­თაც მი­ახ­ლო­ე­ბოდ­ნენ, ამის შემ­დეგ სულ­თმობ­რძა­ვებს ძირს აგ­დებ­დნენ და მი­წა­ზე მი­ათ­რევ­დნენ. მათ ჩვენს მი­მართ ზრუნ­ვის ნა­ტა­მა­ლიც არ მო­ე­პო­ვე­ბო­დათ, არა­მედ ისე მსჯე­ლობ­დნენ და მოქ­მე­დებ­დნენ, თით­ქოს ჩვენ მე­ტად აღარ ვარ­სე­ბობ­დით. ეს მე­ო­რე სა­ტან­ჯვე­ლი მო­ი­ფიქ­რეს ჩვენ­მა მტრებ­მა ამ გვე­მა­ზე და­მა­ტე­ბით. ზო­გი­ერთს ამ ტან­ჯვე­ბის შემ­დეგ აწ­ვენ­დნენ ფი­ცარ­ზე და ფე­ხებს უჭი­მავ­დნენ მე­ოთ­ხე ნახ­ვრე­ტამ­დე, ისე რომ იძუ­ლე­ბუ­ლი იყ­ვნენ ფი­ცარ­ზე გუ­ლაღ­მა და­წო­ლი­ლიყ­ვნენ, რად­გან [წა­მოჯ­დო­მა] არ შე­ეძ­ლოთ გვე­მის­გან მთელ სხე­ულ­ზე ახ­ლად­მი­ყე­ნე­ბუ­ლი ჭრი­ლო­ბე­ბის გა­მო. სხვე­ბი პირ­ქვე დამ­ხო­ბი­ლი იწ­ვნენ სა­ტან­ჯვე­ლე­ბის ერ­თბა­შად გა­მო­ყე­ნე­ბის გა­მო; მა­ყუ­რე­ბელ­თათ­ვის მოქ­მე­დე­ბა­ზე უფ­რო სა­ში­ნელ სა­ნა­ხა­ო­ბას წარ­მო­ად­გენ­დნენ, მრა­ვალ­ნა­ი­რი და სხვა­დას­ხვა სა­ხის ტან­ჯვა-წა­მე­ბის კვალს ატა­რებ­დნენ სხე­უ­ლებ­ზე. საქ­მის ასეთ ვი­თა­რე­ბა­ში ზო­გი ტან­ჯვით კვდე­ბო­და, მტერს მოთ­მი­ნე­ბით არცხვენ­და, ზო­გი კი ნა­ხე­ვარ­დამკვდა­რი საპ­ყრო­ბი­ლე­ში ჩამწყვდე­უ­ლი არ­ცთუ მრა­ვა­ლი დღის შემ­დეგ ტკი­ვი­ლე­ბი­სა­გან აღეს­რუ­ლე­ბო­და; და­ნარჩე­ნე­ბი მკურ­ნა­ლო­ბით გა­მომ­ჯო­ბინ­დე­ბოდ­ნენ და დრო­თა გან­მავ­ლო­ბა­ში საპ­ყრო­ბი­ლე­ში ცხოვ­რე­ბის­გან კი­დევ უფ­რო მა­მა­ცი ხდე­ბოდ­ნენ. ასე რომ, რო­დე­საც ებ­რძა­ნე­ბო­დათ არჩე­ვა­ნის გა­კე­თე­ბა: ან შე­ხე­ბოდ­ნენ უწ­მინ­დურ მსხვერპლს და ხელ­შე­უ­ხე­ბე­ლი ყო­ფი­ლიყ­ვნენ, და მათ­გან მი­ე­ღოთ დაწ­ყევ­ლი­ლი თა­ვი­სუფ­ლე­ბა, ან არ შე­ე­წი­რათ და სიკ­ვდი­ლის სას­ჯე­ლი მი­ე­ღოთ; ისი­ნი უყოყ­მა­ნოდ, სი­ხა­რუ­ლით მი­დი­ოდ­ნენ სიკ­ვდილ­ზე, რად­გან წმინ­და წე­რი­ლი­დან იცოდ­ნენ, რაც იყო ჩვენ­თვის წი­ნა­გან­საზღვრუ­ლი. რად­გან ამ­ბობს: "სხვა ღმერ­თე­ბის­თვის მსხვერ­პლის შემ­წირ­ვე­ლი და­ი­ღუ­პე­ბა" (გა­მოს. 22, 20), და რომ "არ იყოს შენ­თვის სხვა ღმერ­თე­ბი ჩემს გარ­და" (იქ­ვე 20, 3).

ასე­თი არის ჭეშ­მა­რი­ტად ფი­ლო­სო­ფო­სის და ამას­თან ღვთი­მოყ­ვა­რე მო­წა­მის სიტ­ყვე­ბი, წარ­მოთ­ქმუ­ლი მი­სი აღ­სას­რუ­ლის წინ, რო­დე­საც ჯერ კი­დევ პა­ტიმ­რო­ბის წე­სის ქვეშ იმ­ყო­ფე­ბო­და, რომ­ლე­ბიც მი­წე­რა მის სამ­რევ­ლო­ში მყოფ ძმებს. ერ­თი მხრივ, წარ­მოაჩენს იმ მდგო­მა­რე­ო­ბას, რა­შიც იმ­ყო­ფე­ბო­და, მე­ო­რე მხრივ, მათ ამ­ხნე­ვებს, რა­თა მტკი­ცედ ეპ­ყრათ ქრის­ტე­ში ღვთის­მო­სა­ო­ბა მი­სი მო­სა­ლოდ­ნე­ლი აღ­სას­რუ­ლის შემ­დეგ. მაგ­რამ რა სა­ჭი­როა ბევ­რი ლა­პა­რა­კი და მთელ მსოფ­ლი­ო­ში ღვთივ­შვე­ნი­ერ მო­წა­მე­თა ბრძო­ლე­ბის ახალ მა­გა­ლი­თებ­ზე ახ­ლის დარ­თვა, გან­სა­კუთ­რე­ბით მა­თი, რომ­ლებ­საც არა სა­ზო­გა­დო კა­ნო­ნით, არა­მედ მტრის მსგავ­სად თავს ეს­ხმოდ­ნენ?

 
XI

ფრი­გი­ა­ში მთლი­ა­ნად ქრის­ტი­ა­ნე­ბით და­სახ­ლე­ბულ მცი­რე ქა­ლაქს[13] წრედ შე­მო­ერტყნენ შეი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი ჯა­რის­კა­ცე­ბი, ცეც­ხლი წა­უ­კი­დეს და ისი­ნი, რომ­ლე­ბიც ყოვ­ლი­ე­რე­ბის ღმერთს მო­უხ­მობ­დნენ, ჩვილ ბავ­შვებ­თან და ქა­ლებ­თან ერ­თად დაწ­ვეს; რად­გან ქა­ლა­ქის მთე­ლი მო­სახ­ლე­ობა, თვი­თონ ქა­ლა­ქის თა­ვი და სარ­დლე­ბი სხვა მა­გის­ტრებ­თან, ერ­თად და მთე­ლი ხალ­ხი თა­ვის თავს ქრის­ტი­ა­ნე­ბად აღი­ა­რებ­დნენ და არ ემორჩი­ლე­ბოდ­ნენ მათ, ვინც უბ­რძა­ნებ­და კერპთმსა­ხუ­რე­ბას.

და იყო ერ­თი სხვა კა­ციც, რო­მა­ე­ლებ­თან მა­ღა­ლი წო­დე­ბის მქო­ნე, სა­ხე­ლად ადავ­ქტი­უსი, წარ­მო­მავ­ლო­ბით იტა­ლი­ე­ლებს შო­რის გა­მოჩე­ნი­ლი ოჯა­ხი­დან. იგი იყო კა­ცი, რო­მელ­მაც იმ­პე­რა­ტო­რებ­თან ყვე­ლა სა­ხის პა­ტი­ვი მო­ი­პო­ვა, ისე რომ მთა­ვა­რი გან­მგებ­ლის თა­ნამ­დე­ბო­ბა, რა­საც მათ­თან ხა­ზი­ნის მა­გის­ტრი და გან­მგე­ბე­ლი ეწო­დე­ბა, უმ­წიკ­ვლოდ გაი­არა, ამ ყვე­ლა­ფერ­თან ერ­თად თა­ვი გა­მოიჩი­ნა ღვთის­მო­სა­ო­ბა­ში კე­თი­ლი საქ­მე­ე­ბი­თა და ღვთის ქრის­ტე­სად­მი აღ­სა­რე­ბე­ბით, და მო­წა­მე­ო­ბის გვირ­გვი­ნით შემ­კულ იქ­ნა; რო­დე­საც თვით ხა­ზი­ნის გამ­გებ­ლის თა­ნამ­დე­ბო­ბა­ზე იმ­ყო­ფე­ბო­და, ღვთის­მო­სა­ო­ბის გა­მო ბრძო­ლა და­ით­მი­ნა.

 
XII

რა სა­ჭი­როა ახ­ლა და­ნარჩენ­თა სა­ხე­ლე­ბით მოხ­სე­ნი­ება, ან მა­მა­კაც­თა სიმ­რავ­ლის აღ­რიც­ხვა, ან საკ­ვირ­ველ მო­წა­მე­თა მრა­ვა­ლი სა­ხის ტან­ჯვე­ბის აღ­წე­რა, რომ­ლებ­საც ზოგ­ჯერ ნა­ჯა­ხე­ბით ჩე­ხავ­დნენ, რო­გორც არა­ბეთ­ში მოხ­და, ზოგ­ჯერ წვი­ვებს უმტვრევ­დნენ, რო­გორც ეს მოხ­და კა­ბა­დო­კი­აში, და ზოგ­ჯერ ფე­ხე­ბით თავ­და­ყი­რა კი­დებ­დნენ და, ვიდ­რე ნელ ცეცხლზე იწ­ვოდ­ნენ, დამ­წვა­რი ხის გა­მოშ­ვე­ბუ­ლი კვამ­ლით იხრჩო­ბოდ­ნენ, რო­გორც შე­ემთხვათ მე­სო­პო­ტა­მი­ა­ში მცხოვ­რებთ, ზოგ­ჯერ ცხვირს, ყუ­რებ­სა და ხე­ლებს აჭ­რიდ­ნენ, და სხე­უ­ლის და­ნარჩენ ასო­ებ­სა და ნა­წი­ლებს, რო­გორც ეს ალექ­სან­დრი­ა­ში მოხ­და?

რა­ტომ უნ­და აღ­ვად­გი­ნოთ ხსოვ­ნა ან­ტი­ო­ქი­ე­ლი მო­წა­მე­ე­ბი­სა, რომ­ლებ­საც გა­ხუ­რე­ბუ­ლი შან­თით არა სა­სიკ­ვდი­ლოდ, არა­მედ ხანგრძლი­ვი ტან­ჯვის მიზ­ნით წვავ­დნენ; და სხვა­თა, რომ­ლე­ბიც უმალ სა­კუ­თარ მარ­ჯვე­ნას მის­ცემ­დნენ ცეცხლს, ვიდ­რე უწ­მინ­დურ მსხვერპლს[14], და სა­ნამ შე­იპ­ყრობ­დნენ და შეთ­ქმულ­თა ხელ­ში ჩა­ვარ­დე­ბოდ­ნენ, მა­ღა­ლი სახ­ლე­ბის სა­ხუ­რა­ვი­დან იგ­დებ­დნენ თავს, და სიკ­ვდილს უღ­მერ­თო­თა ბო­რო­ტე­ბა­თა­გან გა­მო­ტა­ცე­ბულ ჯილ­დოდ მიიჩნევ­დნენ[15]?

და ერ­თმა წმინ­და ადა­მი­ან­მა, სუ­ლის სათ­ნო­ე­ბით საკ­ვირ­ველ­მა, სხე­უ­ლით კი ქალ­მა და ან­ტი­ო­ქი­ა­ში მცხოვ­რებ­თა­გან სიმ­დიდ­რით, წარ­მო­მავ­ლო­ბი­თა და პა­ტი­ვით ყვე­ლას­თან სა­ხელ­განთქმულ­მა ღვთის­მო­სა­ო­ბის მცნე­ბე­ბით გა­მო­ზარ­და ორი ქა­ლიშ­ვი­ლი სხე­უ­ლის სი­ლა­მა­ზით გა­მორჩე­უ­ლი და სრუ­ლად გა­ფურჩქნუ­ლი. მრა­ვა­ლი მათ მი­მართ შუ­რით აღ­ძრუ­ლი ყვე­ლა სა­შუ­ა­ლე­ბით ეძებ­და მათ კვალს, რომ­ლე­ბიც და­მა­ლუ­ლი იყ­ვნენ; შემ­დეგ გა­ი­გეს, რომ სხვა ქვე­ყა­ნა­ში ცხოვ­რობ­დნენ, მზაკ­ვრუ­ლად მო­ი­ფიქ­რეს და ან­ტი­ო­ქი­ა­ში მო­უხ­მეს, და ჯა­რის­კა­ცე­ბის მი­ერ გაბ­მულ ბა­დე­ში გა­ეხ­ვივ­ნენ. რო­დე­საც და­ი­ნა­ხა, რომ თვი­თო­ნაც და შვი­ლე­ბიც გა­მო­უ­ვალ მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში იყ­ვნენ, ქა­ლიშ­ვი­ლებს და­უწ­ყო სა­უ­ბა­რი ამ ადა­მი­ან­თა­გან მო­სა­ლოდ­ნელ სა­ში­ნელ საქ­მე­ებ­ზე და ყვე­ლა სა­ში­ნე­ლე­ბა­ზე უფ­რო აუ­ტა­ნელ­ზე, გარყვნის მუ­ქა­რა­ზე. იგი მო­უ­წო­დებ­და თა­ვის თავს და მათ, რომ ყუ­რის კი­დი­თაც არ აე­ტა­ნათ ამის მოს­მე­ნა, არა­მედ ეუბ­ნე­ბო­და, რომ სუ­ლის მი­ცე­მა დე­მონ­თა მო­ნო­ბი­სათ­ვის ყვე­ლა სა­ხის სიკ­ვდილ­ზე და ყვე­ლა­ნა­ირ და­ღუპ­ვა­ზე უა­რე­სი იყო. ყო­ვე­ლი­ვე ამის­გან ხსნის ერთ გზას სთა­ვა­ზობ­და, უფალ­თან გაქ­ცე­ვას. და რო­დე­საც აზ­რით და­ე­თანხმნენ და სხე­უ­ლი ტა­ნი­სა­მო­სით სა­თა­ნა­დოდ შე­ი­მო­სეს, შუა გზა­ზე მცვე­ლებს სთხო­ვეს მცი­რე ხნით შეს­ვე­ნე­ბის ნე­ბა და­ერ­თოთ, და მდი­ნა­რე­ში გა­დახ­ტნენ[16].

ასე და­სა­ჯეს მათ სა­კუ­თა­რი თა­ვი. იმა­ვე ან­ტი­ო­ქი­ა­ში ცხოვ­რობ­და სხვა ორი ქალ­წუ­ლი ყვე­ლა საქ­ცი­ე­ლით ღვთივ­შვე­ნი­ერი, ჭეშ­მა­რი­ტი, გვა­რით - სა­ხე­ლო­ვა­ნი, ცხოვ­რე­ბით - ბრწყინ­ვა­ლე, ასა­კით - ახალ­გაზ­რდა, სხე­უ­ლით - ლა­მა­ზი, სუ­ლით - მოკ­რძა­ლე­ბუ­ლი, საქ­ცი­ე­ლით - ღვთის­მო­სა­ვი, მო­შურ­ნე­ო­ბით - გა­სა­ო­ცა­რი. დე­მონ­თა მსა­ხუ­რებ­მა ბრძა­ნეს მა­თი ზღვა­ში ჩაგ­დე­ბა, თით­ქოს მი­წა ვერ ზი­დავ­და ასეთ [სრულ­ყო­ფი­ლე­ბას].

ეს ამ­ბე­ბი მოხ­და მათ­თან. სხვე­ბი პონ­ტო­ში ევ­ნენ იმ სა­ხით, რომ მო­სას­მე­ნა­დაც კი შემ­ზა­რა­ვია. ლერ­წმის ღე­რო­ებს ხე­ლის თი­თებ­ში ფრჩხი­ლებ­ქვეშ უყ­რიდ­ნენ. სხვე­ბის შემთხვე­ვა­ში, ტყვი­ას ად­ნობ­დნენ, მდუ­ღა­რე და ცეც­ხლო­ვან ნი­ვი­თე­რე­ბას ზურ­გზე ას­ხამ­დნენ და სხე­უ­ლის გან­სა­კუთ­რე­ბით სა­სი­ცოც­ხლო ნა­წი­ლებს უწ­ვავ­დნენ. სხვე­ბი კი ენი­თუთ­ქმე­ლი ასო­ე­ბი­სა და შიგ­ნე­უ­ლო­ბის სა­სირცხვი­ლო, ულ­მო­ბე­ლი და სიტ­ყვით აუ­წე­რე­ლი ვნე­ბე­ბი და­ით­მი­ნეს, რომ­ლე­ბიც კე­თილ­შო­ბილ­მა და კა­ნონ­მორჩილ­მა მსა­ჯუ­ლებ­მა ჩვე­უ­ლებ­რივ­ზე მე­ტი გულ­მოდ­გი­ნე­ბით მო­ი­ფიქ­რეს და თა­ვი­ან­თი სი­სას­ტი­კე წარ­მოაჩი­ნეს, რო­გორც რამ სიბრძნის სათ­ნო­ება; მუ­დამ უფ­რო ახა­ლი სა­ტან­ჯვე­ლე­ბით, რო­გორც რამ შე­ჯიბ­რე­ბა­ში მო­პო­ვე­ბუ­ლი ჯილ­დო­ე­ბით, ერ­თმა­ნეთს აღე­მა­ტე­ბოდ­ნენ ერ­თმა­ნეთ­თან მო­პა­ექ­რე­ნი.

მაგ­რამ დად­გა ამ უბე­დუ­რე­ბე­ბის და­სას­რუ­ლი, ამი­ე­რი­დან უა­რი თქვეს ბო­რო­ტე­ბა­თა ზე­აღ­მა­ტე­ბუ­ლე­ბა­ზე და მკვლე­ლო­ბე­ბით და­ი­ღალ­ნენ და სის­ხლის ღვრის­გან აივ­სნენ და გაძ­ღნენ, მო­უბ­რუნ­დნენ იმას, რა­საც ისი­ნი სი­კე­თედ და კაც­თმოყ­ვა­რე­ო­ბად მიიჩნე­ვენ, ისე რომ მე­ტად აღარ ფიქ­რობ­დნენ ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ სა­ში­ნე­ლე­ბა­თა ჩა­დე­ნას. ამ­ბობ­დნენ, რომ თა­ნა­ტო­მელ­თა სის­ხლით არ უნ­და და­ეს­ვა­რათ ქა­ლა­ქე­ბი, არც სი­სას­ტი­კე­ში ბრა­ლე­უ­ლი გა­ე­ხა­დათ უზე­ნა­ეს მმარ­თველ­თა ძა­ლა­უფ­ლე­ბა; არა­მედ ყვე­ლას მი­მართ კე­თილ­გან­წყო­ბი­ლი და მშვი­დი უნ­და ყო­ფი­ლიყ­ვნენ, და ყვე­ლას უნ­და მიწ­ვდო­მო­და კაც­თმოყ­ვა­რე­ო­ბი­სა და სა­იმ­პე­რიო ხელ­მწი­ფე­ბის უფ­რო აღ­მა­ტე­ბუ­ლი ქველ­მოქ­მე­დე­ბა, და სიკ­ვდი­ლით მე­ტად აღარ უნ­და და­ე­სა­ჯათ. რად­გან ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ მა­თი ეს სას­ჯე­ლი გა­უქ­მდა მმარ­თველ­თა კაც­თმოყ­ვა­რე­ო­ბის გა­მო. მა­შინ ნაბ­რძა­ნე­ბი იქ­ნა თვა­ლე­ბის ამოთ­ხრა და ერ­თი წვი­ვის და­სა­ხიჩრე­ბა. რად­გან ეს იყო მათ­თვის კაც­თმოყ­ვა­რე­ო­ბა და ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ სას­ჯე­ლე­ბის შემ­სუ­ბუ­ქე­ბა. ასე რომ, უღ­მერ­თო­თა ამ კაც­თმოყ­ვა­რე­ო­ბის გა­მო შე­უძ­ლე­ბე­ლია, აღი­წე­როს ყო­ველ­გვარ სიტ­ყვა­ზე აღ­მა­ტე­ბუ­ლი სიმ­რავ­ლე მა­თი, რომ­ლებ­საც ჯერ მარ­ჯვე­ნა თვა­ლი ამოთ­ხა­რეს მახ­ვი­ლით, შემ­დეგ ცეც­ხლით მო­უწ­ვეს, მარ­ცხე­ნა ფე­ხი სახ­სრებ­ში შან­თი­სა­გან გა­მო­უ­სა­დე­გა­რი გა­უ­ხა­დეს და ამის შემ­დეგ პრო­ვინ­ცი­ებ­ში სპი­ლენ­ძის მა­ღა­რო­ებ­ში გაგ­ზავ­ნეს, არა იმ­დე­ნად მსა­ხუ­რე­ბი­სათ­ვის რამ­დე­ნა­დაც ზი­ა­ნის მი­ყე­ნე­ბი­სა და ტან­ჯვა-წა­მე­ბი­სათ­ვის მი­უ­სა­ჯეს. ყვე­ლა მათ­თან ერ­თად იყ­ვნენ სხვე­ბიც, სხვა ბრძო­ლებ­ში ჩაბ­მუ­ლე­ბი, რი­სი ჩა­მოთ­ვლაც შე­უძ­ლე­ბე­ლია; რად­გან მა­თი სი­მა­მა­ცე სძლევს ყვე­ლა სიტ­ყვას.

ამ დროს მთელ მსოფ­ლი­ო­ში გაბრწყინ­დნენ ქრის­ტეს დი­დად სა­ხე­ლო­ვა­ნი მო­წა­მე­ები, რომ­ლებ­მაც მა­თი სი­მა­მა­ცის თვით­მხილ­ვე­ლე­ბი, ბუ­ნებ­რი­ვია, ყველ­გან გა­ნაც­ვიფ­რეს, და ჩვე­ნი მაც­ხოვ­რის ჭეშ­მა­რი­ტად საღ­ვთო და გა­მო­უთ­ქმე­ლი ძა­ლის ცხა­დი მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბა თა­ვი­ან­თი თა­ვის მეშ­ვე­ო­ბით წარ­მო­ად­გი­ნეს. თი­თოე­უ­ლი სა­ხე­ლის მოხ­სე­ნი­ე­ბას დი­დი დრო დას­ჭირ­დე­ბა, რომ არა ვთქვათ, - ეს შე­უძ­ლე­ბე­ლი რამ არის.

 
XIII

ცნო­ბილ ქა­ლა­ქებ­ში წა­მე­ბულ სა­ეკ­ლე­სიო მმარ­თველ­თა­გან ქრის­ტეს სა­მე­ფოს მო­წა­მედ ღვთის­მო­სავ­თა სვე­ტებ­ზე ჩვენს მი­ერ პირ­ველ რიგ­ში უნ­და ჩა­ი­წე­როს ნი­კო­მი­დი­ელ­თა ქა­ლა­ქის ეპის­კო­პო­სი ან­თი­მო­ზი, რო­მელ­საც თა­ვი მოკ­ვე­თეს; ან­ტი­ო­ქი­ა­ში მო­წა­მე­თა­გან მთე­ლი ცხოვ­რე­ბით ეკ­ლე­სი­უ­რი ად­გი­ლობ­რი­ვი სამ­რევ­ლოს სა­უ­კე­თე­სო პრეს­ვი­ტე­რი იყო ლუ­კი­ანე; მან­ვე იქა­და­გა ნი­კო­მი­დი­ა­ში იმ­პე­რა­ტო­რის ყოფ­ნი­სას ქრის­ტეს ზე­ცი­უ­რი სა­მე­ფო ჯერ სიტ­ყვით აპო­ლო­გი­ის მეშ­ვე­ო­ბით, შემ­დეგ კი საქ­მე­ე­ბი­თაც. ფი­ნი­კი­ა­ში მო­წა­მე­თა­გან ყვე­ლა­ზე გა­მოჩე­ნი­ლი იქ­ნე­ბი­ან ყვე­ლაფ­რით ღვთის სათ­ნო­ნი, ქრის­ტეს მო­აზ­როვ­ნე ცხვრე­ბის მწყემ­სნი: ტი­რა­ნი­ონი, ტვი­რო­სის ეკ­ლე­სი­ის ეპის­კო­პო­სი, სი­დო­ნის ეკ­ლე­სი­ის პრეს­ვი­ტე­რი ზე­ნო­ბი­ო­სი და მათ გარ­და სილ­ბა­ნო­სი, ემე­სის შე­მო­გა­რენ­ში მყო­ფი ეკ­ლე­სი­ე­ბის ეპის­კო­პო­სი. მაგ­რამ იგი იმა­ვე ემე­სა­ში სხვებ­თან ერ­თად გახ­და მხე­ცე­ბის საჭ­მე­ლი და მო­წა­მე­თა დას­ში იქ­ნა შე­რაც­ხი­ლი; სხვა ორ­მა ან­ტი­ო­ქი­ა­ში სიკ­ვდი­ლამ­დე დათ­მე­ნით გა­ნა­დი­და ღვთის სიტ­ყვა, ერ­თი ზღვის სიღ­რმე­ებს მი­ეცა, ეპის­კო­პო­სი, მე­ო­რე კი მკურ­ნალ­თა შო­რის სა­უ­კე­თე­სო ზე­ნო­ბი­ო­სი გვერ­დებ­ზე მი­ყე­ნე­ბუ­ლი ტან­ჯვე­ბი ახოვ­ნად და­ით­მი­ნა და მოკ­ვდა. პა­ლეს­ტი­ნის მო­წა­მე­თა­გან სილ­ბა­ნოსს, [ქა­ლაქ] გა­ზას ირგვლივ მდე­ბა­რე ეკ­ლე­სი­ე­ბის ეპის­კო­პოსს, ფა­ე­ნო­ში[17] სპი­ლენ­ძის მა­ღა­რო­ებ­ში თა­ვი მოკ­ვე­თეს სხვებ­თან, რიც­ხვით ორ­მოც­ზე ერ­თით ნაკ­ლებ­თან ერ­თად; ად­გი­ლობ­რივ­მა ეგ­ვიპ­ტელ­მა ეპის­კო­პო­სებ­მა პე­ლევ­სმა და ნი­ლოს­მა[18] სხვებ­თან ერ­თად და­ით­მი­ნეს ცეც­ხლით აღ­სას­რუ­ლი. და მათ შო­რის ჩვენს მი­ერ მოხ­სე­ნი­ე­ბუ­ლი უნ­და იქ­ნას კე­სა­რი­ის სამ­რევ­ლოს დი­დე­ბა, პრეს­ვი­ტე­რი პამ­ფი­ლი, ჩვე­ნი დრო­ის ყვე­ლა­ზე საკ­ვირ­ვე­ლი კა­ცი, რომ­ლის ახო­ვა­ნე­ბის სიქ­ვე­ლეს თა­ვის დრო­ზე აღ­ვწერთ. ალექ­სან­დრი­აში, მთელს ეგ­ვიპ­ტე­სა და თე­ბა­ი­და­ში გა­მორჩე­უ­ლად აღ­სრუ­ლე­ბულ­თა­გან პირ­ველ რიგ­ში უნ­და აღი­ნიშ­ნოს პეტ­რე, ამა­ვე ალექ­სან­დრი­ის ეპის­კო­პო­სი, ქრის­ტე­ში ღვთის­მო­სა­ო­ბის მოძ­ღვარ­თა საღ­ვთო რამ ნი­მუ­ში, მას­თან ერ­თად ხუ­ცეს­თა­გან ფა­უს­ტუ­სი, დი­ო­სი და ამო­ნი­ოსი, - ქრის­ტეს სრუ­ლი მო­წა­მე­ები; ფი­ლე­ასი, ჰე­სი­ქი­ასი, პა­ხუ­მი და თე­ო­დო­რო­სი, - ეგ­ვიპ­ტე­ში ეკ­ლე­სი­ა­თა ეპის­კო­პო­სე­ბი, მათ გარ­და ათა­სო­ბით სხვა გა­მოჩე­ნი­ლი კა­ცი, რო­მელ­თაც მო­იხ­სე­ნი­ე­ბენ მათ ქვეყ­ნებ­სა და ად­გი­ლებ­ზე არ­სე­ბულ საკ­რე­ბუ­ლო­ები. მთელ მსოფ­ლი­ო­ში ღვთის მი­მართ მსა­ხუ­რე­ბის გა­მო მებ­რძოლ­თა შე­ტა­კე­ბე­ბის წე­რი­ლო­ბით გად­მო­ცე­მა და მათ თავ­ზე გარ­დამ­ხდა­რი ამ­ბე­ბის ზედ­მი­წევ­ნით და დაწ­ვრი­ლე­ბით თხრო­ბა ჩვე­ნი საქ­მე არ არის. ეს არის ალ­ბათ ამ მოვ­ლე­ნე­ბის მხილ­ველ­თა კერ­ძო საქ­მე. ხო­ლო ვის­თან ერ­თა­დაც თვი­თონ ვიმ­ყო­ფე­ბო­დი, ამას სხვა თხზუ­ლე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით გა­გაც­ნობთ. ამ წიგ­ნში ჩვენ­თან და­კავ­ში­რე­ბით ჩა­დე­ნილ საქ­მე­თა აღ­წე­რას და­ვურ­თავ დევ­ნუ­ლე­ბის და­საწ­ყი­სი­დან მომ­ხდა­რი მოვ­ლე­ნე­ბის უარ­ყო­ფას, რაც დი­დი სარ­გებ­ლის მომ­ტა­ნია მკით­ხველ­თათ­ვის.

რაც შე­ე­ხე­ბა რო­მა­ელ­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას, ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ ომის წინ ესო­დენ ხანგრძლი­ვი დრო­ის გან­მავ­ლო­ბა­ში მმარ­თვე­ლებს ჩვენს მი­მართ ჰქონ­დათ კე­თილ­გან­წყო­ბა და მშვი­დო­ბა. და თუ რო­გო­რი ნა­ყო­ფი­ე­რე­ბი­თა და სი­უხ­ვით იყო ამ დროს ღირსქმნი­ლი მა­თი კე­თი­ლი საქ­მე­ები, ამის მო­სა­ყო­ლად რა სიტ­ყვა იქ­ნე­ბა საკ­მა­რი­სი? რო­დე­საც მსოფ­ლიო იმ­პე­რი­ის გან­სა­კუთ­რე­ბით დი­დი ძა­ლა­უფ­ლე­ბის მპყრო­ბელ­ნი აღას­რუ­ლებ­დნენ დე­კე­ნა­ლი­ებ­სა და ვი­კე­ნა­ლი­ებს*, დროს ატა­რებ­დნენ დღე­სას­წა­უ­ლებ­სა და სა­ხალ­ხო ზე­ი­მებ­ზე, და ყვე­ლა­ზე მხი­ა­რულ ნა­დი­მებ­ზე, ამას­თან სრულ­ყოფ­დნენ მყარ მშვი­დო­ბას.

მაგ­რამ რო­დე­საც ასე შე­უ­ფერ­ხებ­ლად იზ­რდე­ბო­და და დღი­თი დღე უფ­რო მე­ტად წინ მი­ი­წევ­და მა­თი ძა­ლა­უფ­ლე­ბა, ერ­თბა­შად შეც­ვა­ლეს ჩვენს მი­მართ მშვი­დო­ბი­ა­ნი [და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა] და შე­უ­რი­გე­ბე­ლი ომი გაგ­ვი­მარ­თეს. მათ­თვის ამ­გვა­რი მოქ­მე­დე­ბის მე­ო­რე წე­ლი ჯერ არ იყო მი­წუ­რუ­ლი, რომ მთელ პრინ­ცი­პატ­თან და­კავ­ში­რე­ბით სი­ახ­ლე რამ მოხ­და** და ყვე­ლა საქ­მე აი­რია. რად­გან რო­დე­საც უბე­დუ­რი სნე­უ­ლე­ბა თავს და­ატ­ყდა ზე­მოხ­სე­ნე­ბულ­თა შო­რის უპირ­ვე­ლესს***, რისგა­ნაც იგი ჭკუ­ი­დან გა­და­ვი­და, მას­თან ერ­თად მე­ო­რე ად­გი­ლით პა­ტივ­დე­ბულ­მა მო­ქა­ლა­ქის უბ­რა­ლო ცხოვ­რე­ბის წე­სი მი­ი­ღო[19], მაგ­რამ მას ეს ჯერ არ ჰქონ­და გა­კე­თე­ბუ­ლი, რომ მთე­ლი ძა­ლა­უფ­ლე­ბა ორად გა­იყო, - საქ­მე, რაც არ შე­მო­ნა­ხუ­ლა ხსოვ­ნა­ში, რომ ძვე­ლად ოდეს­მე მომ­ხდა­რი­ყო.

დი­დი ხა­ნი არ გა­სუ­ლა, რაც იმ­პე­რა­ტო­რი კოს­ტან­ტი­უსი, მთე­ლი ცხოვ­რე­ბით მშვი­დი და ქვე­შევ­რდომ­თა მი­მართ კე­თილ­გან­წყო­ბი­ლი, და ღვთის სიტ­ყვი­სად­მიც მე­გობ­რუ­ლად გან­წყო­ბი­ლი ბუ­ნე­ბის სა­ყო­ველ­თაო კა­ნო­ნის მი­ხედ­ვით აღეს­რუ­ლა[20], და მის ნაც­ვლად იმ­პე­რა­ტო­რად და ავ­გუს­ტუ­სად კა­ნო­ნი­ე­რი შვი­ლი კონ­სტან­ტი­ნე და­ტო­ვა. იგი პირ­ვე­ლი იყო, ვინც მათ­თან ღმერ­თებს შო­რის შე­რაც­ხი­ლად იქ­ნა გა­მოც­ხა­დე­ბუ­ლი, სიკ­ვდი­ლის შემ­დეგ ყვე­ლა იმ პა­ტი­ვის ღირ­სი გახ­და, რაც ვინ­მემ შე­იძ­ლე­ბა მი­ა­ნი­ჭოს იმ­პე­რა­ტორს, იმ­პე­რა­ტორ­თა შო­რის ყვე­ლა­ზე კე­თილ­სა და მოწ­ყა­ლეს. ჩვენს თა­ნა­მედ­რო­ვე­თა­გან მხო­ლოდ მან გან­ვლო მმარ­თვე­ლო­ბის მთე­ლი ხა­ნა მე­უ­ფე­ბის შე­სა­ფე­რი­სად და სხვა მხრი­ვაც ყვე­ლას ყვე­ლა­ზე შემწყნა­რებ­ლუ­რად და ქველ­მოქ­მე­დე­ბით უძღვნი­და თა­ვის თავს, ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ ომს არა­სო­დეს ეზი­ა­რე­ბო­და, არა­მედ მის ხელ­ქვე­ით ღვთის­მო­შიშთ და­უ­ზი­ა­ნებ­ლად და და­უ­სა­ხიჩრებ­ლად იცავ­და, არც ეკ­ლე­სი­ის სახ­ლებს ან­გრევ­და, არც ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ იგო­ნებ­და რა­ი­მე სი­ახ­ლეს; და ბედ­ნი­ე­რი და სამ­გზის ნე­ტა­რი ცხოვ­რე­ბის აღ­სას­რუ­ლი მი­იღო. მხო­ლოდ იგი აღეს­რუ­ლა მშვი­დად და დი­დე­ბით თა­ვი­სი ზე­ო­ბის დროს მი­სი მო­ნაც­ვლის, კა­ნო­ნი­ე­რი შვი­ლის, ყვე­ლა­ფერ­ში ყვე­ლა­ზე გო­ნი­ე­რი­სა და ღვთის­მო­სა­ვის წი­ნა­შე.

მი­სი შვი­ლი, კონ­სტან­ტი­ნე თა­ვი­დან­ვე ყვე­ლა­ზე სრულ იმ­პე­რა­ტო­რად და ავ­გუს­ტუ­სად იქ­ნა გა­მოც­ხა­დე­ბუ­ლი ჯა­რის­კა­ცე­ბის მი­ერ და მათ­ზე დი­დი ხნის წი­ნათ თვით ყო­ველ­თა მე­უ­ფის, ღვთის მი­ერ; მან თა­ვი­სი თა­ვი და­ად­გი­ნა ჩვე­ნი სიტ­ყვი­სად­მი თა­ვი­სი მა­მის ღვთის­მო­სა­ო­ბის მო­შურ­ნედ.

და ასე­თი იყო იგი. ლი­კი­ნი­უ­სი კი მა­ლე­ვე წარ­მოჩნდა იმ­პე­რა­ტო­რად და ავ­გუს­ტუ­სად მმარ­თველ­თა სა­ერ­თო არჩე­ვა­ნით. ამან მაქ­სი­მი­ნე სა­შინ­ლად და­ამ­წუხ­რა, რად­გან მა­შინ ყვე­ლა მხო­ლოდ მას უწო­დებ­და კე­ი­სარს. მას ჰქონ­და გან­სა­კუთ­რე­ბით ტი­რა­ნუ­ლი ხა­სი­ათი, მან მი­ი­ტა­ცა ღირ­სე­ბა და გახ­და ავ­გუს­ტუ­სი, თვი­თონ თა­ვი­სი თა­ვის მი­ერ და­ნიშ­ნუ­ლი. ამ დროს შეპ­ყრო­ბილ იქ­ნა კონ­სტან­ტი­ნეს­თვის სიკ­ვდი­ლის მზაკ­ვრუ­ლად მხლარ­თვე­ლი, - ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი პი­როვ­ნე­ბა, რო­მელ­მაც გან­დგო­მის შემ­დეგ კვლავ მო­ი­პო­ვა ძა­ლა­უფ­ლე­ბა და და­ი­ღუ­პა სა­მარცხვი­ნო სიკ­ვდი­ლით. ეს [იმ­პე­რა­ტო­რი] იყო პირ­ვე­ლი, ვი­სი სა­პა­ტიო წე­რი­ლე­ბი, ქან­და­კე­ბე­ბი და რამ­დე­ნი რამ, რი­სი მიძღვნის ჩვე­უ­ლე­ბაც იყო, რო­გორც უწ­მინ­დუ­რის და ყვე­ლა­ზე უღ­მერ­თოს კუთ­ვნი­ლი, გა­ა­ნად­გუ­რეს.

----------------------------------------------------------------------------------

* ზეიმები მათი ზეობის მეათე და მეოცე წლის დასაწყისში - მთარგ.

** ე.ი. მთავრობაში გადატრიალება - მთარგ.

*** დიოკლეტიანეს - მთარგ.

 
XIV

მის­მა შვილ­მა მაქ­სენ­ტი­უს­მა, რო­მელ­მაც რომ­ში ტი­რა­ნია და­ამ­ყა­რა, თა­ვი­დან რო­მა­ე­ლი ხალ­ხის წი­ნა­შე პირ­მოთ­ნე­ო­ბი­თა და მლიქ­ვნე­ლო­ბით ჩვე­ნი სარ­წმუ­ნო­ე­ბი­სად­მი კე­თილ­გან­წყო­ბის სა­ხე მი­ი­ღო და ამის­თვის ხელ­ქვე­ი­თებს უბ­რძა­ნა, შე­ეწ­ყვი­ტათ ქრის­ტი­ა­ნე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ დევ­ნუ­ლე­ბა, ღვთის­მო­სა­ვის სა­ხეს იღებ­და და წი­ნა იმ­პე­რა­ტო­რებ­ზე უფ­რო კე­თილ­გან­წყო­ბი­ლად და მე­ტად მშვი­დად აჩვე­ნებ­და თავს. საქ­მე­ე­ბით ისე­თი არ ჩან­და, რო­გორ იმედ­საც იძ­ლე­ოდა, რომ იქ­ნე­ბო­და. იგი ყვე­ლა სა­ხის მან­კი­ე­რე­ბა­ში ჩა­ი­ძი­რა, არ­ცერ­თი ბინ­ძუ­რი საქ­მე და აღ­ვი­რახ­სნი­ლი საქ­ცი­ე­ლი არ გა­მო­ტო­ვა, მრუ­შო­ბა და ყვე­ლა სა­ხის გარყვნი­ლე­ბა აღას­რუ­ლა. მა­მა­კა­ცებს გა­ნა­შო­რებ­და კა­ნო­ნი­ერ ცო­ლებს, და მათ უდი­დე­სი უპა­ტი­ო­ბით შე­უ­რაც­ხყოფ­და, შემ­დეგ კი კვლავ ქმრებ­თან აგ­ზავ­ნი­და. და ასე ეპ­ყრო­ბო­და არა უმ­ნიშ­ვნე­ლო და ნაკ­ლე­ბად გა­მოჩე­ნილ პი­როვ­ნე­ბებს მა­თი შე­უ­რაც­ხყო­ფი­სათ­ვის, არა­მედ რო­მა­ელ­თა სე­ნა­ტის უპირ­ვე­ლეს ად­გილ­ზე აღ­ზე­ვე­ბულ პი­როვ­ნე­ბებს შო­რის ყვე­ლა­ზე წარჩი­ნე­ბულ­თაც. ყვე­ლას ეში­ნო­და მი­სი, ხალ­ხსაც და მმარ­თვე­ლებ­საც, სა­ხე­ლო­ვან­თაც და მდა­ბი­ო­თაც, სა­ში­ნე­ლი ტი­რა­ნი­ით გა­წა­მე­ბუ­ლე­ბი იყ­ვნენ, და ხმას არ იღებ­დნენ; მწა­რე მო­ნო­ბას ით­მენ­დნენ, ამ მკვლე­ლი ტი­რა­ნის სი­სას­ტი­კის­გან ხსნა კი არ­სა­ი­დან ჩან­და. ერ­თხელ უმ­ნიშ­ვნე­ლო სა­ბა­ბით ხალ­ხზე მო­საკ­ლა­ვად მი­უშ­ვა მის გარ­შე­მო მყო­ფი შუ­ბოს­ნე­ბი, და ათა­სო­ბით რო­მა­ე­ლის - არა სკვი­თე­ბის ან ბარ­ბა­რო­სე­ბის, არა­მედ თვი­თონ მკვიდ­რი მო­სახ­ლე­ო­ბის - სიმ­რავ­ლე შუ­ბე­ბი­თა და სა­ჭურ­ვე­ლით გა­ა­ნად­გუ­რა შუა ქა­ლაქ­ში. შე­უძ­ლე­ბე­ლია, აღი­რიც­ხოს თუ სე­ნა­ტორ­თა­გან რამ­დე­ნი მოკ­ლა ქო­ნე­ბის­თვის შეთ­ქმუ­ლე­ბის გა­მო, სხვა დროს სხვა შეთ­ხზუ­ლი მი­ზე­ზე­ბით ათა­სო­ბით ადა­მი­ა­ნი და­ღუ­პა. მაგ­რამ ტი­რა­ნის­თვის ბო­რო­ტე­ბა­თა და­სას­რუ­ლი დად­გა მა­შინ, რო­დე­საც გრძნე­უ­ლე­ბას მი­ყო ხე­ლი, მა­გი­უ­რი რამ გან­ზრახ­ვით ორ­სულ ქა­ლებს ფატ­რავ­და, ზოგ­ჯერ ახალ­შო­ბი­ლი ჩვი­ლე­ბის შიგ­ნე­უ­ლო­ბას იკ­ვლევ­და და ლო­მებს აჭ­მევ­და, და სხვა ენი­თუთ­ქმელ სი­სა­ძაგ­ლე­ებს ჩა­დი­ო­და დე­მო­ნე­ბის მო­სახ­მო­ბად და მსხვერპლს სწი­რავ­და ომის თა­ვი­დან ასა­ცი­ლებ­ლად. რად­გან გა­მარ­ჯვე­ბის მო­პო­ვე­ბის მთელ იმე­დებს ამ ქმე­დე­ბებ­ზე ამ­ყა­რებ­და.

შე­უძ­ლე­ბე­ლია ით­ქვას, თუ რო­გორ იქ­ცე­ო­და ეს ტი­რა­ნი რომ­ში ქვე­შევ­რდო­მე­ბის და­სა­მო­ნებ­ლად, აუ­ცი­ლე­ბე­ლი საკ­ვე­ბის რო­გორ უკი­დუ­რე­სი უკ­მა­რი­სო­ბი­სა და გა­მო­უ­ვალ მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში აყე­ნებ­და, რა­საც ჩვე­ნი თა­ნა­მედ­რო­ვე­ნი ვერ იხ­სე­ნე­ბენ, რომ რომ­ში ოდეს­მე ყო­ფი­ლი­ყო.

აღ­მო­სავ­ლეთ­ში ტი­რან­მა მაქ­სი­მინ­მა, რო­გორც ბო­რო­ტე­ბა­ში თა­ვის ძმას­თან, რომ­ში მყოფ­თან ფა­რუ­ლი მე­გობ­რუ­ლი კავ­ში­რი შეკ­რა და ხანგრძლი­ვი დრო­ის გან­მავ­ლო­ბა­ში ცდი­ლობ­და ამის და­მალ­ვას. მოგ­ვი­ა­ნე­ბით მხი­ლე­ბულ იქ­ნა და ღირ­სე­უ­ლი სას­ჯე­ლი მო­ი­ხა­და. საკ­ვირ­ვე­ლი იყო, თუ რო­გორ მი­აღ­წია რომ­ში მყოფ ტი­რან­თან და­ნა­თე­სა­ვე­ბა­სა და დაძ­მო­ბი­ლე­ბას, უფ­რო კი ბო­რო­ტე­ბა­ში პირ­ვე­ლო­ბას და ბო­როტ­მოქ­მე­დე­ბა­ში გა­მარ­ჯვე­ბას. რად­გან მან უმაღ­ლე­სი პა­ტი­ვის ღირ­სი გა­ხა­და გრძნე­ულ­თა­გან და მოგ­ვთა­გან უპირ­ვე­ლეს­ნი; ყვე­ლა­ნა­ი­რი ხმა­უ­რი­სა­გან შე­ში­ნე­ბუ­ლი და ცრუ­მორ­წმუ­ნე გახ­და, და კერ­პე­ბი­სა და დე­მო­ნე­ბის მი­მართ ცთო­მი­ლე­ბას დიდ პა­ტივს მი­ა­გებ­და. მჩხი­ბა­ო­ბი­სა და მის­ნო­ბის გა­რე­შე, რო­გორც იტ­ყვი­ან, თი­თის გან­ძრე­ვა­საც ვერ ბე­დავ­და. ამის გა­მო ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ უფ­რო ძლი­ე­რი და მძი­მე დევ­ნუ­ლე­ბა აღ­ძრა, ვიდ­რე ამას მი­სი წი­ნა­მორ­ბე­დე­ბი იქ­მოდ­ნენ. ბრძა­ნა ყვე­ლა ქა­ლაქ­ში ტაძ­რე­ბის აღ­მარ­თვა და დი­დი ხნის წინ გა­ნად­გუ­რე­ბუ­ლი წმინ­და ად­გი­ლე­ბის სწრა­ფად გა­ნახ­ლე­ბა. ბრძა­ნებ­და, ყვე­ლა ად­გილ­სა და ქა­ლაქ­ში და­ე­ნიშ­ნათ კერ­პე­ბის ქუ­რუ­მე­ბი და მათ­ზე თი­თოე­უ­ლი პრო­ვინ­ცი­ის მღვდელ­მთავ­რად სამ­ხედ­რო რაზ­მი­სა და შუ­ბოს­ნე­ბის თან­ხლე­ბით და­ე­ყე­ნე­ბი­ათ მო­ქა­ლა­ქე­თა შო­რის ერ­თი ვინ­მე გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლად გა­მოჩე­ნი­ლი და ყვე­ლა სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ მსა­ხუ­რე­ბა­ში გა­მორჩე­ული; და ყვე­ლა მოგვს, რო­გორც ღვთის­მო­სავ­სა და ღმერ­თე­ბის სათ­ნო პი­როვ­ნე­ბას, ძა­ლა­უფ­ლე­ბა­სა და უდი­დეს უპი­რა­ტე­სო­ბებს ღი­ად უბო­ძებ­და. მათ­გან აღ­ძრუ­ლი არა ერთ ქა­ლაქ­ზე ან მხა­რე­ზე, არა­მედ სრუ­ლი­ად მთელ მას­ზე დაქ­ვემ­დე­ბა­რე­ბულ პრო­ვინ­ცი­ებ­ზე ოქ­როს, ვერცხლი­სა და ენი­თუთ­ქმე­ლი ქო­ნე­ბის ამო­ღე­ბით, უმ­ძი­მე­სი თავ­დას­ხმე­ბი­თა და სხვა­დას­ხვა დროს სხვა­დას­ხვა უსა­მარ­თლო­ბე­ბით ახ­დენ­და ზე­წო­ლას და აწუ­ხებ­და მათ. მდიდ­რებს არ­თმევ­და წი­ნა­პარ­თა­გან დაგ­რო­ვე­ბულ ქო­ნე­ბას, მის გარ­შე­მო მყოფ მლიქ­ვნე­ლებს ქო­ნე­ბის სიმ­დიდ­რი­თა და სიმ­რავ­ლით ასაჩუქ­რებ­და. სიმთვრა­ლე­ში მი­სი აღ­ვი­რახ­სნი­ლო­ბის შე­ტე­ვას იქამ­დე მი­ყავ­და, რომ თა­ვის სას­მი­სებ­ში გიჟ­დე­ბო­და და ჭკუ­ი­დან გა­და­დი­ო­და და ასე დამთვრა­ლი ბრძა­ნებ­და იმას, რა­საც მე­ო­რე დღეს გა­მოფ­ხიზ­ლე­ბუ­ლი სი­ნა­ნუ­ლამ­დე მი­ყავ­და. სიმთვრა­ლე­სა და აღ­ვი­რახ­სნი­ლო­ბა­ში ვე­რა­ვინ ჯობ­ნი­და, მის გარ­შე­მო მყო­ფი მმარ­თველ­თა და მარ­თვის ქვეშ მყოფ­თათ­ვის თა­ვი­სი თა­ვი ბო­რო­ტე­ბის მოძღვრად და­ად­გი­ნა, ჯა­რი გარყვნა და ყვე­ლა­ნა­ი­რი ფუ­ფუ­ნე­ბი­სა და აღ­ვი­რახ­სნი­ლი საქ­ცი­ე­ლე­ბის გზით მი­უძ­ღვო­და, მმარ­თვე­ლებ­სა და მხე­დართმთავ­რებს, რო­გორც მის თა­ნა­ტი­რა­ნებს, მო­უ­წო­დებ­და, ქვე­შევ­რდო­მე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ მტა­ცებ­ლო­ბი­სა და მომ­ხვე­ჭე­ლო­ბის გზით ევ­ლოთ. რა გა­სახ­სე­ნე­ბე­ლია ამ კა­ცის ვნე­ბის სა­სირცხვი­ლო საქ­მე­ები, ან რა­ტომ უნ­და აღ­ვრიც­ხოთ მა­თი სიმ­რავ­ლე, ვის­თა­ნაც იმ­რუ­შა? ქა­ლაქს ისე არ გა­ივ­ლი­და, ყვე­ლა­ნა­ი­რად რომ არ გა­ერყვნა ქა­ლე­ბი და ქალ­წუ­ლე­ბი მო­ე­ტა­ცა. ყვე­ლას­თან გას­დი­ო­და მას ეს, მხო­ლოდ არა ქრის­ტი­ა­ნებ­თან. ისი­ნი სიკ­ვდილს უგუ­ლე­ბელ­ყოფ­დნენ და არაფ­რად აგ­დებ­დნენ მის ასეთ ტი­რა­ნი­ას. რად­გან მა­მა­კა­ცე­ბი უძ­ლებ­დნენ ცეცხლს, მახ­ვილს და მი­ლურსმნას, ვე­ლურ მხე­ცებს და ზღვის სიღ­რმეს, ასო­ე­ბის მოკ­ვე­თას და მოწ­ვას, თვა­ლე­ბის დაჩხვლე­ტას და დათ­ხრას, და მთე­ლი სხე­უ­ლის და­სა­ხიჩრე­ბას; ამას გარ­და შიმ­შილს, მა­ღა­რო­ებ­სა და ბორ­კი­ლებს. ყვე­ლა შემთხვე­ვა­ში უმალ მოთ­მი­ნე­ბას გა­მოიჩენ­დნენ ღვთის­მო­სა­ო­ბის გა­მო, ვიდ­რე ღვთის მი­მართ მათ მსა­ხუ­რე­ბას კერ­პებ­ზე გაც­ვლიდ­ნენ. ღვთის სიტ­ყვის მოძღვრე­ბის მი­ერ კა­ცებ­ზე არა­ნაკ­ლებ გაძ­ლი­ე­რე­ბუ­ლი ქა­ლე­ბი იყ­ვნენ: ზო­გი იმა­ვე ბრძო­ლებს იტან­და, რა­საც მა­მა­კა­ცე­ბი და სათ­ნო­ე­ბის თა­ნას­წორ ჯილ­დოს იღებ­დნენ; ზო­გი გა­სარყვნე­ლად წაყ­ვა­ნი­ლი უმალ სულს მის­ცემ­და სიკ­ვდილს, ვიდ­რე სხე­ულს გარყვნი­ლე­ბას. მხო­ლოდ ერ­თმა ქრის­ტი­ან­მა*, ვის­თა­ნაც ტი­რან­მა იმ­რუ­შა, ალექ­სან­დრი­ა­ში ყვე­ლა­ზე სა­ხე­ლო­ვან­მა და გა­მოჩე­ნილ­მა ქალ­მა მაქ­სი­მი­ნეს ვნე­ბი­ა­ნი და აღ­ვი­რახ­სნი­ლი სუ­ლი უმა­მა­ცე­სი სიმ­ტკი­ცის მეშ­ვე­ო­ბით და­ა­მარ­ცხა. თუმ­ცა გან­დი­დე­ბუ­ლი იყო სიმ­დიდ­რით, წარ­მო­მავ­ლო­ბი­თა და გა­ნათ­ლე­ბით, ყვე­ლა­ფე­რი სიწ­მინ­დის შემ­დეგ მე­ო­რე ად­გილ­ზე და­ა­ყე­ნა. მას დიდ­ხანს სთხოვ­და, მზად იყო მო­ეკ­ლა, მაგ­რამ არ შე­ეძ­ლო, რად­გან გუ­ლისთქმა მრის­ხა­ნე­ბა­ზე მე­ტად ეუფლებო­და მას. და­სა­ჯა გან­დევ­ნით და ჩა­მო­არ­თვა მთე­ლი ქო­ნე­ბა. ათა­სო­ბით სხვა, რომ­ლებ­საც გარყვნის მუ­ქა­რის მოს­მე­ნაც არ შე­ეძ­ლო, პრო­ვინ­ცი­ე­ბის მმარ­თვე­ლე­ბის­გან ტან­ჯვის, წა­მე­ბი­სა და სა­სიკ­ვდი­ლო სას­ჯე­ლე­ბის ყვე­ლა სა­ხე­ო­ბას იტან­დნენ.

საკ­ვირ­ველ­ნი იყ­ვნენ ისი­ნი, მაგ­რამ ყვე­ლა მათ­გან­ზე, რო­მელ­თა შე­უ­რაც­ხყო­ფას მაქ­სი­მი­ნის მსგავ­სად იქ ცდი­ლობ­და მაქ­სენ­ტუ­სი, ზე­ბუ­ნებ­რი­ვად ყვე­ლა­ზე საკ­ვირ­ვე­ლი და რომ­ში ნამ­დვი­ლად ყვე­ლა­ზე კე­თილ­შო­ბი­ლი და თავ­შე­კა­ვე­ბუ­ლი ქა­ლი** იყო რომ­ში. რად­გან რო­გორც კი გა­იგო, რომ მის სახ­ლში იმ­ყო­ფე­ბოდ­ნენ ტი­რა­ნის­თვის ამ სა­ხით მსა­ხურ­ნი და თვი­თონ კი ქრის­ტი­ა­ნი იყო, და მი­სი ქმა­რიც, რო­მა­ელ­თა პრე­ფექ­ტი ში­შის გა­მო თა­ნახ­მა იყო წა­ეყ­ვა­ნათ იგი; ით­ხო­ვა, მცი­რე­დით ედ­რო­ვათ, რა­თა სხე­უ­ლი მო­ე­კაზ­მა. შე­ვი­და ოთახ­ში და მარ­ტოდ დარჩე­ნილ­მა მახ­ვი­ლით გა­ნიგ­მი­რა თა­ვი. მყის­ვე მოკ­ვდა და გვა­მი გამრყვნე­ლებს და­უ­ტო­ვა, თვით საქ­მე­ე­ბით ყვე­ლა ხმა­ზე უფ­რო ხმა­მაღ­ლა ძა­ხი­ლით ყვე­ლა ადა­მი­ანს აწ­მყო­ში მცხოვ­რებთ და შემ­დეგ მო­მა­ვალთ გა­ნუც­ხა­და, რომ ერ­თა­დერ­თი ქო­ნე­ბა და­უპ­ყრო­ბე­ლი და გა­უ­ნად­გუ­რე­ბე­ლი ქრის­ტი­ა­ნებ­თან აღ­მო­ცე­ნე­ბუ­ლი ეს არის სათ­ნო­ება. ესო­დე­ნი ბო­რო­ტე­ბა იქ­ნა ჩა­დე­ნი­ლი ერ­თსა და იმა­ვე ჟამს ორი ტი­რა­ნის­გან აღ­მო­სავ­ლე­თი­სა და და­სავ­ლე­თის გამ­ყოფ­თა­გან. მაგ­რამ ბო­რო­ტე­ბა­თა მი­ზე­ზის რო­მე­ლი გა­მომ­ძი­ე­ბე­ლი შე­ეჭ­ვდე­ბა, რომ მას ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ დევ­ნუ­ლე­ბა­ში არ აღ­მოაჩენს? გან­სა­კუთ­რე­ბით მა­ნამ­დე არ შეწ­ყდა ეს არე­უ­ლო­ბე­ბი, ვიდ­რე ქრის­ტი­ა­ნებ­მა არ მი­ი­ღეს თა­ვი­სუფ­ლე­ბა.

--------------------------------------------------------------

* რუფინუსი გვაუწყებს, რომ მისი სახელი იყო დოროთეა - მთარგ.

** რუფინუსის მიხედვით სოფრონია - მთარგ.
XV

დევ­ნუ­ლე­ბის დროს მთე­ლი ათ­წლი­ა­ნი პე­რი­ო­დის გან­მავ­ლო­ბა­ში ერ­თმა­ნე­თის წი­ნა­აღ­მდეგ შეთ­ქმუ­ლე­ბი­სა და ომი­სა­გან მოს­ვე­ნე­ბა არ ჰქონ­დათ. ზღვა გე­მე­ბის­თვის უვა­ლი იყო, სა­ი­თაც არ უნ­და ეცუ­რათ შე­უძ­ლე­ბე­ლი იყო, რომ არ გა­ევ­ლოთ ყვე­ლა­ნა­ი­რი ტან­ჯვა: აწა­მებ­დნენ და გვერ­დებს უსე­რავ­დნენ, ყვე­ლა სა­ხის ტან­ჯვას გა­ნიც­დიდ­ნენ, იმ მი­ზე­ზით, რომ შემთხვე­ვით მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე მხა­რის მტრე­ბი­სა­გან არ ყოფ­ლიყ­ვნენ მოგ­ზავ­ნი­ლი; ბო­ლოს ჯვარ­ცმით ან ცეც­ხლით სჯიდ­ნენ. ყვე­ლა ად­გი­ლი სავ­სე იყო ფა­რე­ბის, აბ­ჯრის, ჰო­რო­ლე­ბი­სა და ხელ­შუ­ბე­ბის დამ­ზა­დე­ბით, სხვა სა­ო­მა­რი ია­რა­ღის, ტრი­ე­რე­ბის და საზ­ღვაო საბ­რძო­ლო სა­ჭურ­ვე­ლის მზად­ყოფ­ნა­ში მოყ­ვა­ნით. მთე­ლი დღის გან­მავ­ლო­ბა­ში მტრის თავ­დას­ხმის გარ­და სხვას არა­ფერს ელოდ­ნენ. ამას­თან ერ­თად მათ თავს და­ატ­ყდათ შიმ­ში­ლო­ბა და ჭი­რი, რის შე­სა­ხე­ბაც თა­ვის დრო­ზე, მო­გით­ხრობთ იმას, რაც აუ­ცი­ლე­ბე­ლია.

 
XVI

ასე­თი ვი­თა­რე­ბა იყო მთე­ლი დევ­ნუ­ლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში, რაც მე­ა­თე წელს ღვთის მად­ლით სრუ­ლე­ბით შეწ­ყდა, თუმ­ცა, დაც­ხრო­მა და­იწ­ყო მერ­ვე წელს[21]. რად­გან რო­დე­საც საღ­ვთო და ცი­ურ­მა მად­ლმა ჩვენს მი­მართ კე­თილ­მო­სურ­ნე და მოწ­ყა­ლე ზე­დამ­ხედ­ვე­ლო­ბა გა­მოიჩინა, მა­შინ ჩვენ­მა მმარ­თვე­ლებ­მაც, თვით მათ, რომ­ლე­ბიც ძვე­ლად ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ ომს აჩა­ღებ­დნენ, ყვე­ლა­ზე სას­წა­უ­ლებ­რი­ვად შე­იც­ვა­ლეს აზ­რი, გა­ნაც­ხა­დეს უარ­ყო­ფა, ჩვენს მი­მართ გა­მო­ცე­მუ­ლი წყა­ლო­ბის ედიქ­ტე­ბით და ყვე­ლა­ზე შემწყნა­რებ­ლუ­რი ბრძა­ნე­ბუ­ლე­ბე­ბით ჩა­აქ­რეს დევ­ნუ­ლე­ბის ძლი­ერ აღგზნე­ბუ­ლი ალი. მაგ­რამ ამის მი­ზე­ზი არ გამ­ხდა­რა ადა­მი­ა­ნუ­რო­ბა, არც თა­ნაგრძნო­ბა, რო­გორც ვინ­მე იტ­ყო­და, ან კაც­თმოყ­ვა­რე­ო­ბა მთა­ვარ­თა. სრუ­ლი­ა­დაც არა. რად­გან დაწ­ყე­ბის დღი­დან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი ამ ჟა­მამ­დე ყო­ველ­დღე უფ­რო მეტ და უფ­რო მძი­მე [სა­ტან­ჯვე­ლებს] გა­ნიზ­რა­ხავ­დნენ ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ, სხვა­დას­ხვა დროს უფ­რო მრა­ვალ­გვა­რი სა­შუ­ა­ლე­ბე­ბით ახ­ლე­ბუ­რად ამოქ­მე­დებ­დნენ სა­ტან­ჯვე­ლებს ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ. მაგ­რამ ასე­თი იყო ცხა­დი მი­თი­თე­ბა თვით საღ­ვთო წი­ნა­გან­გე­ბი­სა, რო­დე­საც იგი შე­იც­ვა­ლა ხალ­ხის მი­მართ, და­სა­ჯა ბო­რო­ტე­ბე­ბის უშუ­ა­ლო დამ­ნა­შა­ვე[22] და მთე­ლი დევ­ნუ­ლე­ბის ბო­რო­ტე­ბის წი­ნამ­ძღოლ­ზე გან­რის­ხდა; რად­გან თუ ასე­თი მოვ­ლე­ნე­ბი აუ­ცი­ლებ­ლად მო­სახ­დე­ნი იყო, ეს ხდე­ბო­და საღ­ვთო მსჯავ­რის მი­ხედ­ვით. მაგ­რამ სიტ­ყვა ამ­ბობს: "ვაი მას, ვი­სი მეშ­ვე­ო­ბი­თაც შე­მო­ვა საც­თუ­რი" (ლუკ. 17, 1 - არა­ზუს­ტი ცი­ტა­ტა). მას მო­ევ­ლი­ნა ღვთის ნე­ბით დად­გე­ნი­ლი სას­ჯე­ლი, რა­მაც მი­სი სხე­უ­ლი­დან დაწ­ყე­ბულ­მა სუ­ლამ­დე მი­აღ­წია. რად­გან ერ­თბა­შად სხე­უ­ლის უთ­ქმე­ლი ნა­წი­ლე­ბის შუ­ა­ში მას გაუჩნდა ჩირქგრო­ვა, შემ­დეგ ღრმა მი­ლი­სებ­რი წყლუ­ლი და აქე­დან უში­ნა­გა­ნეს ორ­გა­ნო­ებ­ზე გა­და­ვი­და უკურ­ნე­ბე­ლი გა­ნად­გუ­რე­ბა. [ეს ნა­წი­ლე­ბი] მატ­ლე­ბის ურიც­ხვი სიმ­რავ­ლით იყო და­ფა­რუ­ლი და სა­სიკ­ვდი­ლო სიმ­ყრა­ლე ას­დი­ოდა, რო­დე­საც ბევ­რი ჭა­მი­სა­გან სხე­უ­ლის ყვე­ლა ნა­წი­ლი ჯერ კი­დევ სნე­უ­ლე­ბამ­დე ქო­ნის ზე­ჭარბ გრო­ვად იყო გა­დაქ­ცე­ული, რაც მა­შინ ლპე­ბო­და და მახ­ლო­ბელ­თათ­ვის სა­ზა­რე­ლი სა­ნა­ხა­ვი იყო. მკურ­ნა­ლებს, რომ­ლე­ბიც ვერ უძ­ლებ­დნენ ამ ზე­აღ­მა­ტე­ბულ არა­ამ­ქვეყ­ნი­ურ სიმ­ყრა­ლეს, ხო­ცავ­დნენ, ასე­ვე მა­თაც უმოწ­ყა­ლოდ ხო­ცავ­დნენ, რომ­ლებ­საც შვე­ლა არ შე­ეძ­ლოთ, რო­დე­საც მთე­ლი სხე­უ­ლი გა­უ­სივ­და და გა­დარჩე­ნის უსა­სო­ო­ბამ­დე და­ეცა.

 
XVII

და ასეთ უბე­დუ­რე­ბებ­თან მებ­რძოლ­მა იგრძნო ღვთის­მო­სავ­თა წი­ნა­აღ­მდეგ მის მი­ერ ჩა­დე­ნი­ლი და­ნა­შა­უ­ლე­ბე­ბი, მო­იკ­რი­ბა გო­ნე­ბა და მან პირ­ველ­მა აღი­ა­რა ყოვ­ლი­ე­რე­ბის ღმერ­თი, შემ­დეგ მო­უხ­მო მას­თან მყოფთ და უბ­რძა­ნა და­უ­ყოვ­ნებ­ლივ შე­ეწ­ყვი­ტათ ქრის­ტი­ან­თა წი­ნა­აღ­მდეგ დევ­ნუ­ლე­ბა და სა­იმ­პე­რიო კა­ნო­ნით და დეკ­რე­ტით უბ­რძა­ნა, გა­ემ­ხნე­ვე­ბი­ათ ისი­ნი, რა­თა ეკ­ლე­სი­ე­ბი აე­შე­ნე­ბი­ათ, თა­ვი­ან­თი ჩვე­უ­ლე­ბის მი­ხედ­ვით ემოქ­მე­დათ და იმ­პე­რა­ტო­რის გა­მო ლოც­ვე­ბი აღევ­ლი­ნათ. სიტ­ყვას მყის­ვე მოყ­ვა საქ­მე, ქა­ლა­ქებ­ში გა­მოქ­ვეყ­ნდა იმ­პე­რა­ტო­რის ბრძა­ნე­ბუ­ლე­ბე­ბი, რომ­ლე­ბიც შე­ი­ცავ­და ჩვე­ნი დრო­ის [დევ­ნუ­ლე­ბი­თა ედიქ­ტე­ბის] უარ­ყო­ფას, შემ­დე­გი სა­ხით:

"იმ­პე­რა­ტო­რი კე­ი­სა­რი გა­ლე­რი­უს ვა­ლე­რი­უს მაქ­სი­მი­ანე, უძ­ლე­ვე­ლი ავ­გუს­ტუ­სი, უზე­ნა­ე­სი მღვდელთმთა­ვა­რი, გერ­მა­ნი­კუს მაქ­სი­მუ­სი, ეგ­ვიპ­ტი­კუს მაქ­სი­მუ­სი, თე­ბა­ი­კუს მაქ­სი­მუ­სი, სარ­მა­ტი­კუს მაქ­სი­მუ­სი ხუთ­გზის, პერ­სი­კუს მაქ­სი­მუ­სი ორ­გზის, კარ­პი­კუს მაქ­სი­მუ­სი ექვსგზის, არ­მე­ნი­ა­კუს მაქ­სი­მუ­სი, მე­დი­კუს მაქ­სი­მუ­სი, ადი­ა­ბე­ნი­კუს მაქ­სი­მუ­სი, ოც­გზის ტრი­ბუ­ნის ძა­ლა­უფ­ლე­ბის მპყრო­ბე­ლი, ცხრა­მეტ­გზის იმ­პე­რა­ტო­რი*, რვაგ­ზის კონ­სუ­ლი, სამ­შობ­ლოს მა­მა, პრო­კონ­სუ­ლი**... და იმ­პე­რა­ტო­რი კე­ი­სა­რი ფლა­ვი­უს ვა­ლე­რი­უს კონ­სტან­ტი­ნე, ღვთის­მო­სა­ვი, სვი­ანი, უძ­ლე­ვე­ლი, ავ­გუს­ტუ­სი, უზე­ნა­ე­სი მღვდელთმთა­ვა­რი, ტრი­ბუ­ნის ძა­ლა­უფ­ლე­ბის მპყრო­ბე­ლი, ხუთ­გზის იმ­პე­რა­ტო­რი, კონ­სუ­ლი, სამ­შობ­ლოს მა­მა, პრო­კონ­სუ­ლი. [და იმ­პე­რა­ტო­რი კე­ი­სა­რი ვა­ლე­რი­უს ლი­კი­ნი­ა­ნუს ლი­კი­ნი­უსი, ღვთის­მო­სა­ვი, სვი­ანი, უძ­ლე­ვე­ლი ავ­გუს­ტუ­სი, უზე­ნა­ე­სი მღვდელ­მთა­ვა­რი, ოთხგზის ტრი­ბუ­ნის ძა­ლა­უფ­ლე­ბის მპყრო­ბე­ლი, სამ­გზის იმ­პე­რა­ტო­რი, კონ­სუ­ლი, სამ­შობ­ლოს მა­მა, პრო­კონ­სუ­ლი - მო­კით­ხვა თა­ვი­ანთ პრო­ვინ­ცი­ებ­ში მცხოვ­რებთ].

"და­ნარჩენ ღო­ნის­ძი­ე­ბებს შო­რის, რაც კი რეს­პუბ­ლი­კის სა­ჭი­რო­ე­ბი­სა და სარ­გებ­ლი­სათ­ვის ჩა­ვატ­რეთ, ჩვენ გვსურ­და პირ­ველ რიგ­ში, რომ ყვე­ლა­ფე­რი რო­მა­ელ­თა ძვე­ლი კა­ნო­ნე­ბი­სა და სა­ხალ­ხო წე­სის მი­ხედ­ვით აღ­გვედ­გი­ნა; იმის წი­ნა­გან­გე­ბის გა­სა­კე­თებ­ლად, რა­თა ქრის­ტი­ა­ნებ­მაც, რომ­ლებ­საც მი­ტო­ვე­ბუ­ლი ჰქონ­დათ წი­ნა­პარ­თა სარ­წმუ­ნო­ება, საღ აზ­რზე დაბ­რუ­ნე­ბუ­ლიყ­ვნენ; რა­ღაც მო­საზ­რე­ბით მათ ისე­თი თავ­და­ჯე­რე­ბუ­ლო­ბა და უგუ­ნუ­რე­ბა აქვთ, რომ არ მის­დე­ვენ ძვე­ლე­ბის მი­ერ გა­მოც­ხა­დე­ბულ წე­სებს, რაც შე­საძ­ლოა, მათ­მა წი­ნაპ­რებ­მა და­ად­გი­ნეს, არა­მედ მა­თი გან­წყო­ბის მი­ხედ­ვით და რო­გორც თი­თოე­ულს სურს, ისე ქმნი­ან კა­ნო­ნებს სა­კუ­თა­რი თა­ვის­თვის და მათ იცა­ვენ, და სხვა­დას­ხვა ად­გილ­ზე სხვა­დას­ხვა ხალ­ხე­ბის სიმ­რავ­ლეს კრე­ბენ. ამი­ტომ, რო­დე­საც ამას ჩვენ­გან მოყ­ვა ასე­თი ბრძა­ნე­ბა, რომ ძვე­ლე­ბის მი­ერ დად­გე­ნილ [წე­სებ­ზე] გა­და­სუ­ლიყ­ვნენ, მრა­ვა­ლი საფრთხე­ში ჩა­ვარ­და, მრა­ვა­ლი კი შეშ­ფო­თე­ბუ­ლი იქ­ნა და სხვა­დას­ხვა სა­ხის სიკ­ვდი­ლი და­ით­მი­ნა. და მას შემ­დეგ, რაც მრა­ვა­ლი დარჩა ამ უგუ­ნუ­რე­ბა­ზე, ვხე­დავ­დით, რომ არც ზე­ცი­ურ ღმერ­თებს მი­ა­გებ­დნენ სა­თა­ნა­დო თაყ­ვა­ნის­ცე­მას, არც ქრის­ტი­ან­თა ღმერთს უძღვნიდ­ნენ თავს, მზე­რა მი­ვაპ­ყა­რით ჩვენს კაც­თმოყ­ვა­რე­ო­ბა­სა და უც­ვლელ ჩვე­უ­ლე­ბას, რომ­ლის მეშ­ვე­ო­ბი­თაც გვჩვე­ვია ყვე­ლა ადა­მი­ა­ნი­სათ­ვის მი­ტე­ვე­ბის მი­ნი­ჭე­ბა, ამ შემთხვე­ვა­შიც სა­ჭი­როდ მი­ვიჩნი­ეთ, ჩვე­ნი შეწ­ყა­ლე­ბა ყვე­ლა­ზე გულ­მოდ­გი­ნედ გან­გვევ­რცო, რა­თა ქრის­ტი­ა­ნებს კვლავ ეარ­სე­ბათ და სახ­ლე­ბი, რომ­ლებ­შიც იკ­რი­ბე­ბოდ­ნენ, აე­შე­ნე­ბი­ათ, ისე რომ წეს­რი­გის სა­წი­ნა­აღ­მდე­გო არა­ფე­რი მო­ე­მოქ­მე­დე­ბი­ათ. სხვა ეპის­ტო­ლის მეშ­ვე­ო­ბით მსა­ჯუ­ლებს გან­ვუ­მარ­ტავთ, რა უნ­და და­იც­ვან მათ. ამი­ტომ, ამ ჩვე­ნი შეწ­ყა­ლე­ბის მი­ხედ­ვით ქრის­ტი­ა­ნე­ბი ვალ­დე­ბუ­ლი არი­ან, ილო­ცონ თა­ვი­ან­თი ღმერ­თე­ბის მი­მართ ჩვე­ნი, რეს­პუბ­ლი­კი­სა და თა­ვი­ან­თი თა­ვის კე­თილ­დღე­ო­ბის გა­მო, რა­თა ყვე­ლა გზით მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი ჰქონ­დეთ სიმ­რთე­ლე და შეძ­ლონ უზ­რუნ­ვე­ლი ცხოვ­რე­ბა თა­ვი­ანთ კე­რი­ას­თან"[23].

ასე­თი სა­ხე აქვს რო­მა­ელ­თა ენა­ზე ამ ედიქტს, რო­მე­ლიც შეძ­ლე­ბის­დაგ­ვა­რად ბერ­ძნულ ენა­ზე იქ­ნა გად­მო­თარგმნი­ლი. ახ­ლა დროა ვნა­ხოთ, რა მოხ­და ამის შემ­დეგ.

-----------------------------------------------------------------------

* რომელიმე ღირშესანიშნავი გამარჯვების შემდეგ ჯარი ესალმებოდა როგორც იმპერატორს - მთარგ.

** ლაქტანციუსის (III საუკუნის საეკლესიო მწერალი) ცნობით ამ ედიქტს ოთხმა იმპერატორმა მოაწერა ხელი. ევსებიმ გამოტოვა მაქსიმინე, ზოგ ხელნაწერში არ გვხვდება ლიკინიუსიც - მთარგ.

 
მერ­ვე წიგ­ნის და­ნარ­თი

ამ ედიქ­ტის ავ­ტო­რი ასე­თი აღ­სა­რე­ბის შემ­დეგ არ­ცთუ დი­დი ხნის შემ­დეგ, მა­ლე­ვე გან­თა­ვი­სუფ­ლდა ტკი­ვი­ლე­ბი­სა­გან და გარ­და­იც­ვა­ლა. გად­მო­ცე­მით იგი იყო დევ­ნუ­ლე­ბის უბე­დუ­რე­ბა­თა პირ­ვე­ლი მი­ზე­ზი: ჯერ კი­დევ ად­რე სხვა იმ­პე­რა­ტო­რე­ბის აღძვრამ­დე ჯარ­ში მყოფ ქრის­ტი­ა­ნებს და უპირ­ვე­ლეს ყოვ­ლი­სა სა­კუ­თარ სახ­ლში მყო­ფებს აი­ძუ­ლებ­და [სარ­წმუ­ნო­ე­ბის­გან] მოქ­ცე­ვას და ზო­გი­ერთს სამ­ხედ­რო ღირ­სე­ბი­დან გა­ნაგ­დებ­და, ზოგს კი უპა­ტი­ოდ შე­უ­რაც­ხყოფ­და, სხვებს სიკ­ვდი­ლით ემუქ­რე­ბო­და, და ბო­ლოს, იმ­პე­რა­ტო­რო­ბის მო­ზი­ა­რე­ნი აღ­ძრა სა­ყო­ველ­თაო დევ­ნუ­ლე­ბი­სათ­ვის. თვით მა­თი ცხოვ­რე­ბის აღ­სას­რუ­ლი ღირ­სი არ არის დუ­მილს გა­და­ე­ცეს. მთე­ლი ძა­ლა­უფ­ლე­ბა გა­ი­ყო ოთ­ხმა. ისი­ნი, რომ­ლე­ბიც ასა­კი­თაც და პა­ტი­ვი­თაც წი­ნამძღვრობ­დნენ, დევ­ნუ­ლე­ბის დაწ­ყე­ბი­დან სრუ­ლი ორი წე­ლი არ იყო გა­სუ­ლი, რომ ჩა­მო­შორ­დნენ იმ­პე­რა­ტო­რო­ბას, რაც ზე­მოთ აღ­ვნიშ­ნეთ, და ცხოვ­რე­ბის დარჩე­ნი­ლი დრო უბ­რა­ლო რი­გი­თი მო­ქა­ლა­ქის მსგავ­სად გა­ა­ტა­რეს. მა­თი ცხოვ­რე­ბის აღ­სას­რუ­ლი ასე­თი იყო. ერ­თი პა­ტი­ვი­თა და ასა­კით პირ­ვე­ლო­ბის ღირ­სად გამ­ხდა­რი (დი­ოკ­ლე­ტი­ა­ნე - მთარგ.) ხანგრძლი­ვი და ყვე­ლა­ზე მტკივ­ნე­უ­ლი სხე­უ­ლის უძ­ლუ­რე­ბით და­ი­ღუ­პა, მე­ო­რემ კი მის­გან მე­ო­რე ად­გილ­ზე მდგომ­მა ჩა­მოხრჩო­ბით შეწ­ყვი­ტა ცხოვ­რე­ბა[24]; დე­მო­ნუ­რი რამ წი­ნა­მოს­წა­ვე­ბით ეს ევ­ნო მის მი­ერ ჩა­დე­ნი­ლი უამ­რა­ვი და­ნა­შა­უ­ლის გა­მო. მათ შემ­დეგ ის, რო­მე­ლიც მათ შო­რის უკა­ნას­კნელ ად­გილ­ზე იდ­გა (რო­მელ­ზეც ვთქვით, რომ ყვე­ლა დევ­ნუ­ლე­ბის წა­მომ­წყე­ბი იყო), ევ­ნო ისე, რო­გორც ზე­მოთ აღ­ვნიშ­ნეთ. მაგ­რამ მის წინ მდგომ­მა ყვე­ლა­ზე კე­თილ­მა და რბილ­მა იმ­პე­რა­ტორ­მა კონ­სტან­ტი­უს­მა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მთე­ლი პე­რი­ო­დი მმარ­თვე­ლო­ბის შე­სა­ფე­რი­სად გა­ა­ტა­რა, და სხვა მხრი­ვაც ყვე­ლას შემწყნა­რებ­ლუ­რად და ქველ­მოქ­მე­დე­ბით უძღვნი­და თა­ვის თავს; ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ ომ­ში არ ერე­ო­და და მის ხელ­ქვე­ით ღვთის­მო­შიშთ და­უ­ზი­ა­ნებ­ლად და და­უ­სა­ხიჩრებ­ლად იცავ­და, არც ეკ­ლე­სი­ა­თა სახ­ლებს ან­გრევ­და, არც სხვა რა­მეს იგო­ნებ­და ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ; და ბედ­ნი­ე­რი და სამ­გზის ნე­ტა­რი ცხოვ­რე­ბის აღ­სას­რუ­ლი მი­იღო. მხო­ლოდ იგი აღეს­რუ­ლა მშვი­დად და სა­ხე­ლოვ­ნად თა­ვი­სი მე­ფო­ბის დროს მი­სი მო­ნაც­ვლის, ყვე­ლა­ფერ­ში ყვე­ლა­ზე გო­ნი­ე­რი­სა და ღვთის­მო­სა­ვის, კა­ნო­ნი­ე­რი შვი­ლის წი­ნა­შე. იგი (მი­სი შვი­ლი - მთარგ.) თა­ვი­დან­ვე სრულ იმ­პე­რა­ტო­რად და ავ­გუს­ტუ­სად იქ­ნა გა­მოც­ხა­დე­ბუ­ლი ჯა­რის­კა­ცე­ბის მი­ერ; მან თა­ვის თა­ვი ჩვე­ნი მოძღვრე­ბი­სად­მი მა­მის ღვთის­მო­სა­ო­ბის მო­შურ­ნედ და­ად­გი­ნა.

ამ­გვა­რი იყო ზე­მო­აღ­წე­რი­ლი ოთ­ხი კა­ცის ამ ცხოვ­რე­ბი­დან გას­ვლა, რაც სხვა­დას­ხვა დროს მოხ­და. მათ­გან მხო­ლოდ ერ­თი ჯერ კი­დევ იყო დარჩე­ნი­ლი, ვის შე­სა­ხე­ბაც ცო­ტა ზე­მოთ ვი­სა­უბ­რეთ, რო­მელ­მაც მა­ლე­ვე ხე­ლის­ფლე­ბა­ში მო­სუ­ლებ­თან ერ­თად ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი აღ­სა­რე­ბა ზე­მოთ მო­თავ­სე­ბუ­ლი წე­რი­ლო­ბი­თი სიტ­ყვის მეშ­ვე­ო­ბით ყვე­ლა­სათ­ვის ცხა­დად და­ად­გი­ნა.

---------------------------------------------------------------------------------------------
კომენტარები


[1] - იმ­პე­რა­ტორ დი­ოკ­ლი­ტი­ა­ნეს მე­უღ­ლე პრის­კა და მა­თი ქა­ლიშ­ვი­ლი ვა­ლე­რია ქრის­ტი­ა­ნე­ბი იყ­ვნენ. დევ­ნუ­ლე­ბის დროს ისი­ნი აი­ძუ­ლეს, რომ მსხვერ­პლი შე­ე­წი­რათ.

[2] - მო­წა­მე დო­რო­თე­ო­სი იყო პრე­პო­ზი­ტი, ე. ი. დი­დი მო­ხე­ლის თა­ნამ­დე­ბო­ბა ეკა­ვა სა­იმ­პე­რა­ტო­რო კარ­ზე. მოკ­ლულ იქ­ნა იმ­პე­რა­ტორ დი­ოკ­ლი­ტი­ა­ნეს ბრძა­ნე­ბით 302 წ. მი­სი ხსე­ნე­ბის დღეა 3 სექ­ტემ­ბე­რი.

[3] - მო­წა­მე გორ­გო­ნი­ო­სი მოკ­ლულ იქ­ნა დი­ოკ­ლი­ტი­ა­ნეს ბრძა­ნე­ბით 302 წ. მი­სი ხსე­ნე­ბის დღეა 3 სექ­ტემ­ბე­რი. მი­სი წმინ­და ნა­წი­ლე­ბი გა­დას­ვე­ნე­ბულ იქ­ნა რომ­ში.

[4] - 303 წ. 29 თე­ბერ­ვალს სა­ძირკვლამ­დე იქ­ნა დან­გრე­უ­ლი ნი­კო­მი­დი­ის ეკ­ლე­სია. მომ­დევ­ნო დღეს გა­მოქ­ვეყ­ნდა ედიქ­ტი დი­ოკ­ლე­ტი­ა­ნე­სა და გა­ლე­რი­უ­სის ხელ­მო­წე­რით, რომ­ლი­თაც გა­მოც­ხად­და ქრის­ტი­ან­თა დევ­ნა. იმა­ვე წელს გა­მო­ი­ცა კი­დევ ორი ედიქ­ტი ქრის­ტი­ა­ნე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ: პირ­ვე­ლი ბრძა­ნებ­და ყვე­ლა ეკ­ლე­სი­ის მსა­ხუ­რის (ეპის­კო­პო­სი, პრეს­ვი­ტე­რი, დი­ა­კო­ნი და მე­და­ვით­ნე) საპ­ყრო­ბი­ლე­ში ჩაგ­დე­ბას, მე­ო­რე აი­ძუ­ლებ­და ყვე­ლა სა­სუ­ლი­ე­რო პირს მსხვერპლშე­წირ­ვას, ამის შემ­სრუ­ლე­ბელს კი უშ­ვებ­და, ხო­ლო უარ­მყო­ფე­ლი უნ­და ეწა­მე­ბი­ნათ და სიკ­ვდი­ლით და­ე­სა­ჯათ.

[5] - ვ. ვ. ბო­ლო­ტო­ვი ასე ახა­სი­ა­თებს ქრის­ტი­ა­ნე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ გა­მოც­ხა­დე­ბუ­ლი დევ­ნუ­ლე­ბის მი­მართ ხალ­ხის და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბას: "აქა-იქ თავს იჩენს ისე­თი ნიშ­ნე­ბი, სა­ი­და­ნაც ჩანს, რომ წარ­მარ­თე­ბი გულ­გრი­ლი იყ­ვნენ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ამ ზო­მე­ბის მი­მართ. რო­გორც კი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა შეწ­ყვი­ტავ­და ქრის­ტი­ა­ნე­ბის დევ­ნა­ზე ზრუნ­ვას, დგე­ბო­და სიმ­შვი­დე" (Лекции по истории древ­ней Цер­кви. ტ. 2. с. 157, 160).

[6] - სა­უ­ბა­რია დი­ოკ­ლე­ტი­ა­ნეს თა­ნამ­მარ­თვე­ლის გა­ლე­რი­უ­სის შე­სა­ხებ: "დი­ოკ­ლე­ტი­ა­ნეს დროს ქრის­ტან­თა დევ­ნუ­ლე­ბის ყვე­ლა­ზე მთა­ვარ დამ­ნა­შა­ვედ გა­ლე­რი­უ­სიც უნ­და ჩა­ით­ვა­ლოს. ეს იყო ადა­მი­ანი, რო­მე­ლიც დი­ოკ­ლე­ტი­ა­ნეს მსგავ­სად წარ­მო­შო­ბით იყო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის უმ­დაბ­ლე­სი ფე­ნი­დან. იგი დე­დის, თავ­გა­მო­დე­ბუ­ლი წარ­მარ­თის, უძ­ლი­ე­რე­სი გავ­ლე­ნის ქვეშ იმ­ყო­ფე­ბო­და. თა­ვი­სი ხა­სი­ა­თით იგი დი­ოკ­ლე­ტი­ა­ნე­ზე უფ­რო ბრიყ­ვი და ნაკ­ლე­ბად გამ­ჭრი­ა­ხი იყო. მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, მის მხა­რე­ზე იყო ენერ­გია და სამ­ხედ­რო სი­მა­მა­ცე" (იქ­ვე, 145 გვ.).

[7] - ქრის­ტი­ან­თა დევ­ნის შემთხვე­ვე­ბი ჯარ­ში უკ­ვე ცნო­ბი­ლი იყო 302 წ.

[8] - დი­ოკ­ლე­ტი­ა­ნეს დროს ძა­ლა­უფ­ლე­ბა შემ­დე­გი ოთ­ხი მმარ­თვე­ლის ხელ­ში იყო: გაი­უს ავ­რე­ლი­უს ვა­ლე­რი­უს დი­ოკ­ლე­ტი­ა­ნე (დი­ოკ­ლე­ტი­ანე) - იმ­პე­რა­ტო­რი ავ­გუს­ტუ­სის ტი­ტუ­ლით; მარ­კუს ავ­რე­ლი­უს ვა­ლე­რი­უს მაქ­სი­მი­ა­ნე (მაქ­სი­მი­ანე) - იმ­პე­რა­ტო­რი ავ­გუს­ტუ­სის ტი­ტუ­ლით; მარ­კუს კე­ის­რის ტი­ტუ­ლით; გაი­უს გა­ლე­რი­უს ვა­ლე­რი­უს მაქ­სი­მი­ა­ნე (გა­ლე­რი­უსი) - იმ­პე­რა­ტო­რი კე­ის­რის ტი­ტუ­ლით. მო­ცე­მულ შემთხვე­ვა­ში სა­უ­ბა­რია დი­ოკ­ლე­ტი­ა­ნე­სა და გა­ლე­რი­უ­სის შე­სა­ხებ. ზოგ­ჯერ გა­ლე­რი­უ­სი იწო­დე­ბა მაქ­სი­მი­ა­ნედ, ერთ-ერ­თი მი­სი სა­ხე­ლით.

[9] - ლაქ­ტან­ცი­უ­სის ცნო­ბით იგი დაწ­ვეს. შე­საძ­ლოა, მას ერ­ქვა ევე­ტუ­სი - ეს სა­ხე­ლი მო­იხ­სე­ნე­ბუ­ლია სი­რი­ულ მარ­ტვი­რო­ლო­გი­ა­ში 24 თე­ბერ­ვალს ნი­კო­მი­დი­ელ სა­ხე­ლებს შო­რის (იხ. Delehaye H. Les origins du culte des martyrs. Bruxelles, 1912).

[10] - პეტ­რე მარ­ტვი­ლი იყო მო­ხე­ლე იმ­პე­რა­ტო­რის კარ­ზე. მო­წა­მე­ობ­რი­ვად აღეს­რუ­ლა 302/303 წ. მი­სი ხსე­ნე­ბის დღეა 3 სექ­ტემ­ბერს.

[11] - წმინ­და მო­წა­მე ან­თი­მო­ზი - ნი­კო­მი­დი­ის ეპის­კო­პო­სი. მო­წა­მე­ო­ბრი­ვად აღეს­რუ­ლა 302/303 წ. მი­სი ხსე­ნე­ბის დღე - 3 სექ­ტემ­ბე­რი.

[12] - ფი­ლე­ა­სი - თმუ­ი­ტის ეპის­კო­პო­სი. იგი მის თა­ნა­მოღ­ვა­წე ფი­ლო­რო­მოს­თან ერ­თად მო­წა­მებ­რი­ვად აღეს­რუ­ლა 307 წ.

[13] - შე­საძ­ლოა, სა­უ­ბა­რია ქ. ევ­მე­ნე­ას შე­სა­ხებ. იხ. Ramsay. Cities and Bishopries of Phrygie, 1897.

[14] - ბარ­ლა­ამ მარ­ტვი­ლის ცხოვ­რე­ბა მოწ­მობს ასე­თი ღვაწ­ლის შე­სა­ხებ. მო­წა­მე ბარ­ლა­ა­მი აღეს­რუ­ლა და­ახ. 304 წ. ამ მო­წა­მეს ხოტ­ბას შე­ას­ხამ­დნენ ბა­სი­ლი დი­დი და იო­ა­ნე ოქ­რო­პი­რი. მი­სი ხსე­ნე­ბაა 19 ნო­ემ­ბერს.

[15] - პე­ლა­გია მარ­ტვი­ლი, ან­ტი­ო­ქი­ის პრეს­ვი­ტე­რის, ლუ­კი­ა­ნე მარ­ტვი­ლის მო­წა­ფე, აღეს­რუ­ლა 303 წ. 15 წლის ასაკ­ში. იგი სა­კუ­თა­რი სახ­ლის სა­ხუ­რა­ვი­დან გად­მოხ­ტა სი­ქალ­წუ­ლი­სა და სიწ­მინ­დის დაც­ვის მიზ­ნით. მის შე­სა­ხებ წერ­დნენ წმ. ამ­ბრო­სი მე­დი­ო­ლა­ნე­ლი და წმ. იო­ა­ნე ოქ­რო­პი­რი. მი­სი ხსე­ნე­ბაა 8 ოქ­ტომ­ბერს.

[16] - ევ­სე­ბი მოგ­ვით­ხრობს მო­წა­მე­ე­ბის დომ­ნი­ნას, ბე­რე­ნი­კეს და პროს­დო­კი­ას შე­სა­ხებ. ნე­ტა­რი იე­რო­ნი­მეს მარ­ტვი­ლო­ლო­გი­ის მი­ხედ­ვით მა­თი ხსე­ნე­ბა არის 4 მა­ისს.

[17] - მო­წა­მე სილ­ბა­ნო­სი და მი­სი მო­წა­ფე­ე­ბი აღეს­რულ­ნენ 304 წ. მი­სი ხსე­ნე­ბაა 4 მა­ისს.

[18] - მო­წა­მე­ე­ბი პე­ლევ­სი და ნი­ლო­სი და მათ­თან ერ­თად 156 მარ­ტვი­ლი აღეს­რულ­ნენ 310 წ. ხსე­ნე­ბა _ 17 სექ­ტემ­ბერს.

[19] - 305 წლის 1 მა­ისს იმ­პე­რა­ტო­რე­ბი, დი­ოკ­ლე­ტი­ა­ნე და მაქ­სი­მი­ანე, გა­დად­გნენ. ავ­გუს­ტუ­სე­ბად გა­მოც­ხა­დე­ბულ იქ­ნენ კონ­სტან­ცი­უს ქლო­რა და გა­ლე­რი­უსი.

[20] - იმ­პე­რა­ტო­რი კონ­სტან­ცი­უს ქლო­რა გარ­და­იც­ვა­ლა 306 წლის 25 ივ­ლისს. ამ დრო­ი­დან მის­მა ვაჟ­მა კონ­სტან­ტი­ნე დიდ­მა (306‑337 წწ.) მი­ი­ღო კე­ის­რის ტი­ტუ­ლი.

[21] - დევ­ნუ­ლე­ბა შეწ­ყდა 310‑311 წლებ­ში.

[22] - სა­უ­ბა­რია იმ­პე­რა­ტორ გა­ლე­რი­უს­ზე, რო­მე­ლიც სი­ცოც­ხლის ბო­ლომ­დე შეპ­ყრო­ბი­ლი იყო უკურ­ნე­ბე­ლი სე­ნით. გარ­და­იც­ვა­ლა 311 წლის მა­ის­ში.

[23] - ეს რეს­კრიპ­ტი გა­მოკ­რულ იქ­ნა 311 წლის 30 აპ­რილს.

[24] - სა­უ­ბა­რია იმ­პე­რა­ტორ მაქ­სი­მი­ა­ნეს შე­სა­ხებ.

 

ძველი ბერძნულიდან თარგმნა და შენიშვნები დაურთო ზურაბ ჯაშმა

საეკლესიო ბიბლიოთეკა, VII ტ. 2007 თბილისი

სა­ეკ­ლე­სიო ის­ტო­რი­ის მეშ­ვი­დე წიგ­ნი შე­ი­ცავს შემ­დეგს:

 

I.      დე­კი­უ­სი­სა და გა­ლუ­სის ავ­ზნე­ო­ბის შე­სა­ხებ.

II.     მა­თი დრო­ინ­დე­ლი რო­მა­ე­ლი ეპის­კო­პო­სე­ბი.

III.    რო­გორ გა­ნაჩი­ნა პირ­ვე­ლად კვიპ­რი­ა­ნემ მას­თან მყოფ ეპის­კო­პო­სებ­თან ერ­თად, რომ მწვა­ლებ­ლუ­რი ცთო­მი­ლე­ბი­დან მოქ­ცე­უ­ლე­ბი გან­ბან­ვით* უნ­და გან­წმენ­დი­ლიყ­ვნენ.

IV.    რა­ო­დენ მრა­ვა­ლი ეპის­ტო­ლე შე­ად­გი­ნა დი­ო­ნი­სემ ამ სა­კით­ხის შე­სა­ხებ.

V.      დევ­ნუ­ლე­ბის შემ­დგო­მი მშვი­დო­ბის შე­სა­ხებ.

VI.     სა­ბე­ლი­ო­ზის მწვა­ლებ­ლო­ბის შე­სა­ხებ.

VII.    მწვა­ლე­ბელ­თა სა­ძა­გე­ლი საც­თუ­რის შე­სა­ხებ და ღვთის­გან დი­ო­ნი­სე­სად­მი მოვ­ლე­ნი­ლი ხილ­ვი­სა და იმ სა­ეკ­ლე­სიო კა­ნო­ნის შე­სა­ხებ, რო­მე­ლიც მან მი­იღო.

VIII.   ნო­ვა­ტუ­სის სხვაგ­ვა­რად­მა­დი­დებ­ლო­ბის შე­სა­ხებ.

IX.     მწვა­ლე­ბელ­თა უღ­მერ­თო ნათ­ლო­ბის შე­სა­ხებ.

X.      ვა­ლე­რი­ა­ნე­სა და მი­სი დრო­ინ­დე­ლი დევ­ნუ­ლე­ბის შე­სა­ხებ.

XI.      იმ [მოვ­ლე­ნე­ბის] შე­სა­ხებ, რაც შე­ემთხვათ დი­ო­ნი­სეს და ეგ­ვიპ­ტე­ში მყოფთ.

XII.     პა­ლეს­ტი­ნის კე­სა­რი­ა­ში წა­მე­ბულ­თა შე­სა­ხებ.

XIII.    გა­ლე­ნუ­სის დრო­ინ­დე­ლი მშვი­დო­ბის შე­სა­ხებ.

XIV.    მის დროს აღ­ზე­ვე­ბუ­ლი ეპის­კო­პო­სე­ბი.

XV.     რო­გორ ეწა­მა მა­რი­ნუ­სი კე­სა­რი­აში.

XVI.     ას­ტე­რი­უ­სის ის­ტო­რია.

XVII.    პა­ნე­ა­და­ში ჩვე­ნი მაც­ხოვ­რის დი­დი საქ­მე­ე­ბის ნი­შან­თა შე­სა­ხებ.

XVIII.   ია­კო­ბის საყ­დრის შე­სა­ხებ.

XIX.     დი­ო­ნი­სეს სად­ღე­სას­წა­უ­ლო ეპის­ტო­ლე­ე­ბის შე­სა­ხებ, სა­დაც პა­სე­ქის შე­სა­ხე­ბაც ად­გენს კა­ნონს.

XX.      ალექ­სან­დრი­ა­ში მომ­ხდა­რი მოვ­ლე­ნე­ბის შე­სა­ხებ.

XXI.     მას­ზე მოვ­ლე­ნი­ლი სე­ნის შე­სა­ხებ.

XXII.    გა­ლე­ნუ­სის მე­ფო­ბის შე­სა­ხებ.

XXIII.   ნე­პო­ტი­სა და მი­სი გან­ხეთ­ქი­ლე­ბის შე­სა­ხებ.

XXIV.    იო­ა­ნეს გა­მოც­ხა­დე­ბის შე­სა­ხებ.

XXV.     დი­ო­ნი­სეს ეპის­ტო­ლე­ე­ბის შე­სა­ხებ.

XXVI.    პავ­ლე სა­მო­სა­ტე­ლი­სა და მის მი­ერ ან­ტი­ო­ქი­ა­ში და­არ­სე­ბუ­ლი მწვა­ლებ­ლო­ბის შე­სა­ხებ.

XXVII.   იმ დროს ცნო­ბი­ლი გა­მოჩე­ნი­ლი ეპის­კო­პო­სე­ბის შე­სა­ხებ.

XXVIII.  რო­გორ გა­ნიკ­ვე­თა მხი­ლე­ბუ­ლი პავ­ლე.

XXIX.    მა­ნი­ქე­ველ­თა გარყვნი­ლი სხვაგ­ვა­რად­მა­დი­დებ­ლო­ბის შე­სა­ხებ, რაც იმ დროს ახა­ლი დაწ­ყე­ბუ­ლი იყო.

XXX. თვით ჩვენს დრო­ში გა­მოჩე­ნილ ეკ­ლე­სი­ურ კაც­თა შე­სა­ხებ და თუ ვინ დარჩა მათ­გან, სა­ნამ ეკ­ლე­სი­ებ­ზე თავ­დას­ხმე­ბი და­იწ­ყე­ბო­და. პა­სე­ქის შე­სა­ხებ ანა­ტო­ლის კა­ნო­ნე­ბი­დან

----------------------------------------------

* ნათლობით - მთარგ.

 

ალექ­სან­დრი­ელ­თა დი­დი ეპის­კო­პო­სი დი­ო­ნი­სე "სა­ეკ­ლე­სიო ის­ტო­რი­ის" მეშ­ვი­დე წიგ­ნში კვლავ შე­ე­წე­ვა ჩვენს შრო­მას თა­ვი­სი სიტ­ყვე­ბით და მის დროს მომ­ხდარ მოვ­ლე­ნებ­ზე ნა­წი­ლობ­რივ მი­ა­ნიშ­ნებს მის მი­ერ და­ტო­ვე­ბუ­ლი ეპის­ტო­ლე­ე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით. ჩე­მი სიტ­ყვა კი აქე­დან და­იწ­ყე­ბა.

 
I

დე­კი­უსს სრუ­ლი ორი წე­ლი არ უმე­ფია, მა­ლე­ვე მოკ­ლეს შვი­ლებ­თან ერ­თად, და იგი შეც­ვა­ლა გა­ლუს­მა[1]. ამ დროს აღეს­რუ­ლა ორი­გე­ნე, რომ­ლის ცხოვ­რე­ბა­საც ერ­თი წე­ლი აკ­ლდა სა­მოც­და­ა­თი წლის შეს­რუ­ლე­ბამ­დე. დი­ო­ნი­სე წერს ჰერ­მა­მონს[2] და გა­ლუ­სის შე­სა­ხებ ამ­ბობს შემ­დეგს: "მაგ­რამ გა­ლუს­მა არ შე­იც­ნო დე­კი­უ­სის ბო­რო­ტი საქ­მე­ები, არც გა­მო­იკ­ვლია, თუ რამ დას­ცა იგი; არა­მედ მის თვალ­წინ მდე­ბა­რე იმა­ვე ქვას წა­მოს­დო ფე­ხი. მან, რო­დე­საც სა­მე­ფოს კარ­გად წარ­მარ­თავ­და და მი­სი საქ­მე­ე­ბი გო­ნე­ბის თა­ნახ­მად მი­დი­ოდა, გან­დევ­ნა წმინ­და ადა­მი­ა­ნე­ბი, რომ­ლე­ბიც მი­სი მშვი­დო­ბი­სა და ჯანმრთე­ლო­ბის გა­მო შუ­ამ­დგომ­ლობ­დნენ ღვთის წი­ნა­შე[3], ამი­ტომ მათ­თან ერ­თად გა­ნი­დევ­ნა მის გა­მო ლოც­ვე­ბიც".

 
II

ეს ით­ქვა მის შე­სა­ხებ. რო­მა­ელ­თა ქა­ლაქ­ში კი, რო­დე­საც კორ­ნე­ლი­უს­მა მე­სა­მე წლის ბო­ლომ­დე მი­ი­ტა­ნა ეპის­კო­პო­სო­ბა, მო­ნაც­ვლედ ლუ­კი­უ­სი იქ­ნა დად­გი­ნე­ბუ­ლი. მას სრუ­ლი რვა თვე არ უმ­სა­ხუ­რია და მი­სი აღ­სას­რუ­ლის შემ­დეგ სტე­ფა­ნეს[4] გა­და­ე­ცა [სა­ე­პის­კო­პო­სო] ხა­რის­ხი. მას მი­წე­რა დი­ო­ნი­სემ "ნათ­ლო­ბის შე­სა­ხებ" ეპის­ტო­ლე­თა­გან პირ­ვე­ლი, რო­დე­საც არამ­ცი­რე ძი­ე­ბა აღიძ­რა, უნ­და გაწ­მენ­დი­ლიყ­ვნენ თუ არა გან­ბან­ვის მეშ­ვე­ო­ბით ნე­ბის­მი­ე­რი მწვა­ლებ­ლო­ბი­დან მოქ­ცე­უ­ლე­ბი. ძვე­ლი ჩვე­უ­ლე­ბით ასე­თებ­ზე სა­ჭი­რო იყო მხო­ლოდ ხე­ლე­ბის და­დე­ბით ლოც­ვა[5].

 
III

კარ­თა­გე­ნის საკ­რე­ბუ­ლოს მწყემ­სი კვიპ­რი­ანე, იმ დროს [მოღ­ვა­წე­თა] შო­რის პირ­ვე­ლი კა­ცი, მიიჩნევ­და, რომ არა სხვა­გვა­რად, არა­მედ პირ­ველ რიგ­ში საც­თუ­რი­სა­გან ნათ­ლის­ღე­ბით გან­წმენ­დი­ლი უნ­და მი­ე­ღოთ. მაგ­რამ სტე­ფა­ნე ფიქ­რობ­და, რომ და­სა­ბა­მი­დან­ვე და­ცუ­ლი გად­მო­ცე­მის წი­ნა­აღ­მდეგ ახა­ლი არა­ფე­რი არ უნ­და გა­მო­ე­გო­ნე­ბი­ნათ, და ამის გა­მო შე­წუ­ხე­ბუ­ლი იყო.

 
IV

ამის შე­სა­ხებ მას ბევ­რი ესა­უბ­რა წე­რი­ლე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით დი­ო­ნი­სე, ბო­ლოს ცხად­ყოფს, რომ დევ­ნუ­ლე­ბის შემ­ცი­რე­ბი­სას ეკ­ლე­სი­ებ­მა ყველ­გან ნო­ვა­ტუ­სის სი­ახ­ლის უკუგ­დე­ბით ერ­თმა­ნეთ­თან მშვი­დო­ბა მო­ი­პო­ვეს. იგი წერს შემ­დე­გი სა­ხით:

 
V

"ახ­ლა კი იცო­დე, ძმაო, რომ ერ­თი­ან­დე­ბა ყვე­ლა ად­რე გან­ხეთ­ქი­ლე­ბა­ში მყო­ფი აღ­მო­სავ­ლე­თი­სა და უფ­რო შო­რე­უ­ლი ეკ­ლე­სია. ერ­თსუ­ლო­ვა­ნი არის ყვე­ლა წი­ნამ­დგო­მე­ლი, ზე­აღ­მა­ტე­ბუ­ლად ხა­რო­ბენ მო­უ­ლოდ­ნე­ლად დამ­ყა­რე­ბუ­ლი მშვი­დო­ბის გა­მო, ან­ტი­ო­ქი­ა­ში - დე­მეტ­რი­ანე, კე­სა­რი­ა­ში - თე­ოკ­ტის­ტე, ელი­ა­ში (იე­რუ­სა­ლიმ­ში - მთარგ.) - მა­ძა­ბე­ნე­სი, ტვი­როს­ში - მა­რი­ნუ­სი (მას შემ­დეგ, რაც ალექ­სან­დრემ მი­ი­ძი­ნა), ლა­ო­დი­კი­ა­ში - ჰე­ლი­ო­დო­რე (მას შემ­დეგ, რაც თე­ლი­მიდ­რემ შე­ის­ვე­ნა), ტარ­სუს­ში - ჰე­ლე­ნი­უ­სი და კი­ლი­კი­ის ყვე­ლა ეკ­ლე­სია, ფირ­მი­ლი­ა­ნე და მთე­ლი კა­ბა­დო­კია. და­ვა­სა­ხე­ლე მხო­ლოდ უფ­რო ცნო­ბი­ლი ეპის­კო­პო­სე­ბი, რა­თა არც ეპის­ტო­ლე გა­მე­ხა­და ვრცე­ლი, არც სიტ­ყვა - მძი­მე და მა­ინც, ორი­ვე სი­რია მთლი­ა­ნად და არა­ბე­თი, რომ­ლებ­საც ყო­ველ­თვის შე­ე­წე­ო­დით და რომ­ლებ­საც ახ­ლა სწერთ, მე­სო­პო­ტა­მია, პონ­ტო და ბით­ვი­ნი­აც, ერ­თი სიტ­ყვით, ყველ­გან ყვე­ლა ზე­ი­მობს ერ­თსუ­ლოვ­ნე­ბას და ძმათ­მოყ­ვა­რე­ო­ბას და ადი­დე­ბენ ღმერთს".

ამას წერს დი­ო­ნი­სე. მას შემ­დეგ, რაც სტე­ფა­ნემ ორი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში სრულ ყო მსა­ხუ­რე­ბა, იგი შეც­ვა­ლა ქსის­ტუს­მა[6]. დი­ო­ნი­სემ მას მის­წე­რა "ნათ­ლის­ღე­ბის შე­სა­ხებ" მე­ო­რე ეპის­ტო­ლე, და წარ­მოაჩი­ნა სტე­ფა­ნე­სა და და­ნარჩე­ნი ეპის­კო­პო­სე­ბის აზ­რი და გა­დაწ­ყვე­ტი­ლე­ბა. სტე­ფა­ნეს შე­სა­ხებ ამ­ბობს შემ­დეგს: "პირ­ვე­ლად მომ­წე­რა ჰე­ლე­ნი­უ­სის, ფირ­მი­ლი­ა­ნე­სა და ყვე­ლა მათ შე­სა­ხებ, რომ­ლე­ბიც იყ­ვნენ კი­ლი­კი­ი­დან და კა­ბა­დო­კი­ი­დან, და, ცხა­დია, გა­ლი­ტი­ი­სა და ყვე­ლა მი­სი მო­საზღვრე ერე­ბის შე­სა­ხებ, რომ მათ­თან გაწ­ყვეტ­და თა­ნა­ზი­ა­რე­ბას ამა­ვე მი­ზე­ზით; რად­გან, ამ­ბობს, რომ მწვა­ლებ­ლებს მე­ო­რედ ნათ­ლავ­დნენ. და­აკ­ვირ­დი, რა მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი საქ­მეა ეს. რად­გან, რო­გორც შე­ვიტ­ყვე, ამის შე­სა­ხებ ეპის­კო­პოს­თა უდი­დეს სი­ნო­დებ­ზე ნამ­დვი­ლად იქ­ნა მი­ღე­ბუ­ლი დად­გე­ნი­ლე­ბე­ბი, რომ მწვა­ლებ­ლო­ბი­დან მო­სუ­ლებს და­მოძღვრავ­დნენ, შემ­დეგ გან­ბან­დნენ და გან­წმენ­დავ­დნენ ძვე­ლი და უწ­მინ­დუ­რი სა­ფუ­ა­რის მწვი­რი­სა­გან. და მივ­წე­რე თხოვ­ნით მას ყო­ვე­ლი­ვე ამის შე­სა­ხებ".

შემ­დეგ ამ­ბობს: "ასე­ვე ჩვენს მოყ­ვას­სა და თა­ნა­ხუ­ცესს დი­ო­ნი­სეს და ფი­ლე­მონს, პირ­ვე­ლად სტე­ფა­ნეს თა­ნა­მო­აზ­რე­ე­ბად მყოფთ, რომ­ლე­ბიც ამა­ვე სა­კით­ხე­ბის შე­სა­ხებ მე მწერ­დნენ, ად­რე ცო­ტას ვწერ­დი, ახ­ლა კი ბევრს ვწერ მათ".

მაგ­რამ ეს და­ი­წე­რა ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი სა­კით­ხის შე­სა­ხებ.

 
VI

ამა­ვე ეპის­ტო­ლე­ში აღ­ნიშ­ნავს სა­ბე­ლი­ო­ზის[7] მიმ­დე­ვა­რი მწვა­ლებ­ლე­ბის შე­სა­ხებ, რომ­ლებ­მაც მის დროს წა­მოყ­ვეს თა­ვი, და ამ­ბობს შემ­დეგს: "ახ­ლა პენ­ტა­პო­ლის პტო­ლე­მა­ი­და­ში აღ­ძრუ­ლი შე­ხე­დუ­ლე­ბის შე­სა­ხებ, რო­მე­ლიც არის უღ­მერ­თო და შე­ი­ცავს მრა­ვალ გმო­ბას ჩვე­ნი უფ­ლის იე­სო ქრის­ტეს ყოვ­ლისმპყრო­ბელ მა­მა­ზე და მრა­ვალ ურ­წმუ­ნო­ე­ბას მი­სი მხო­ლოდ­შო­ბი­ლი შვი­ლის, ყო­ვე­ლი ქმნი­ლე­ბის პირ­მშოს, გან­კა­ცე­ბუ­ლი სიტ­ყვის მი­მართ, და სუ­ლიწ­მინ­დის უგრძნობ­ლო­ბას, - რო­დე­საც ჩემ­თან ორი­ვე მხრი­დან მო­ვი­და სა­ბუ­თე­ბიც და ძმე­ბიც, გავ­გზავ­ნე რამ­დე­ნი­მე ეპის­ტო­ლე, რო­გორც შე­მეძ­ლო ღვთის­გან მო­ნი­ჭე­ბით, მი­ვუ­თი­თებ­დი და­მოძღვრით; მა­თი ას­ლე­ბი შენც გა­მო­გიგ­ზავ­ნე".

 
VII

"ნათ­ლის­ღე­ბის შე­სა­ხებ" მე­სა­მე ეპის­ტო­ლე­ში, რო­მე­ლიც იმა­ვე დი­ო­ნი­სემ რო­მა­ელ პრეს­ვი­ტერ ფი­ლი­მონს მის­წე­რა, გად­მო­ცემს შემ­დეგს: "რაც შე­მე­ხე­ბა მე, მწვა­ლე­ბელ­თა თხზუ­ლე­ბე­ბი­ცა და გად­მო­ცე­მე­ბიც წა­ვი­კით­ხე, ცო­ტა­თი გა­ვის­ვა­რე სუ­ლი მა­თი ბინ­ძუ­რი აზ­რე­ბით, და მათ­გან ეს სარ­გე­ბე­ლი მი­ვი­ღე, შევ­ძე­ლი ჩემს თავ­ში მა­თი მხი­ლე­ბა და მო­ძუ­ლე­ბა. და რო­დე­საც პრეს­ვი­ტერ­თა­გან ერთ-ერ­თი ძმა მა­კა­ვებ­და და ეში­ნო­და, არ შევ­რე­ო­დი მა­თი უკე­თუ­რე­ბის სი­სა­ძაგ­ლეს, რად­გან ამ­ბობ­და, რომ ჩემ სულს და­ვა­ზი­ა­ნებ­დი და, რო­გორც ვგრძნობ­დი, სი­მარ­თლე­საც ამ­ბობ­და. მაგ­რამ ღვთის­გან მოვ­ლე­ნილ­მა ხილ­ვამ გა­მაძ­ლი­ე­რა და ჩემს მი­მართ მო­სულ­მა სიტ­ყვამ მიბ­რძა­ნა, და გარ­კვე­ვით მით­ხრა: "ყვე­ლა­ფე­რი იკით­ხე, რაც ხელ­ში მოგხვდე­ბა. რად­გან ძალ­გიძს შე­ას­წო­რო ყო­ვე­ლი მათ­გა­ნი და გა­მოს­ცა­დო; და შენ­თვის ეს თა­ვი­დან­ვე იყო რწმე­ნის მი­ზე­ზი". ხილ­ვა მი­ვი­ღე, რო­გორც სა­მო­ცი­ქუ­ლო ხმას­თან თანმხვედ­რი, რაც ით­ქვა უფ­რო ძლი­ერ­თა მი­მართ: "იყა­ვით გა­მოც­დი­ლი მე­კერ­მე­ნი"*.

შემ­დეგ ყვე­ლა მწვა­ლებ­ლო­ბის შე­სა­ხებ ამ­ბობს ზოგ რა­მეს და დას­ძენს: "მე ეს კა­ნო­ნი და მა­გა­ლი­თი მი­ვი­ღე ჩვე­ნი ნე­ტა­რი პა­პის ჰე­რაკ­ლა­სის­გან. რად­გან მწვა­ლებ­ლო­ბე­ბი­დან მო­სუ­ლებს, და მა­ინც ეკ­ლე­სი­ი­დან გან­დგო­მი­ლებს (უფ­რო არა გან­დგო­მი­ლე­ბად, არა­მედ მას­თან მყო­ფე­ბად ჩან­დნენ, მაგ­რამ მხი­ლე­ბუ­ლი იყ­ვნენ ცრუ მას­წავ­ლებ­ლე­ბის მო­წა­ფე­ო­ბა­ში) ეკ­ლე­სი­ი­დან აგ­დებ­და და არ ის­მენ­და მათ თხოვ­ნებს, ვიდ­რე სა­ხალ­ხოდ არ იტ­ყოდ­ნენ ყვე­ლა­ფერს მოს­მე­ნილს მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე­ებ­თან (შდრ. 2 ტიმ. 2, 25), და მა­შინ შე­იყ­ვან­და მათ კრე­ბულ­ში, არ ით­ხოვ­და მათ­გან მე­ო­რე ნათ­ლო­ბას; რად­გან პირ­ვე­ლად მის­გან ჰქონ­დათ მი­ღე­ბუ­ლი წმინ­და ნათ­ლო­ბა".

კვლავ ბევრს მსჯე­ლობს ამ სა­კით­ხზე და შემ­დეგ დას­ძენს: "გა­მი­გია ესეც, რომ აფ­რი­კა­ში მყოფთ ეს მხო­ლოდ ახ­ლა არ შე­მო­უ­ღი­ათ, არა­მედ დი­დი ხნის წი­ნათ ჩვენს უწი­ნა­რეს მყო­ფი ეპის­კო­პო­სე­ბის დროს ხალხმრა­ვალ ეკ­ლე­სი­ებ­ში და ძმა­თა სი­ნო­დებ­ზე, იკო­ნი­ა­სა და სი­ნა­და­ში და მრა­ვალ­თან ეს და­ად­გი­ნეს. მა­თი გა­დაწ­ყვე­ტი­ლე­ბე­ბის უკუგ­დე­ბას, და მათ ჩათ­რე­ვას კა­მათ­სა და შე­ჯიბ­რე­ბა­ში მე ვერ გავ­ბე­დავ. ამ­ბობს: "არ შეც­ვა­ლო შე­ნი მახ­ლობ­ლის საზღვრე­ბი, რაც და­ად­გი­ნეს შენ­მა მა­მებ­მა" (II სჯ. 19, 14. LXX)".
"ნათ­ლის­ღე­ბის შე­სა­ხებ" მე­ოთ­ხე ეპის­ტო­ლე მის­წე­რა დი­ო­ნი­სე რო­მა­ელს, რო­მე­ლიც მა­შინ გახ­და ხუ­ცე­სო­ბის ღირ­სი და მცი­რე ხნის შემ­დეგ იქ­ვე მი­ი­ღო ეპის­კო­პო­სო­ბაც. ამ ეპის­ტო­ლე­და­ნაც შე­იძ­ლე­ბა გა­ვი­გოთ, რო­გორ მოწ­მობს დი­ო­ნი­სე ალექ­სან­დრი­ე­ლი თვით მას­ზეც რო­გორც გა­ნათ­ლე­ბულ­სა და საკ­ვირ­ველ­ზე. იგი, იხ­სე­ნებს რა ნო­ვა­ტუს­თან და­კავ­ში­რე­ბულ ამ­ბებს, მას სწერს შემ­დეგს:

------------------------------------------------------------

* ეს გამონათქვამი ციტირებულია ადრეული პერიოდის მრავალ მწერალთან და ის მიიჩნეოდა ქრისტეს სიტყვად. მაგრამ, იხ. I თეს. 5,21 - მთარგ.

 
VIII

"რად­გან კე­თილ­გო­ნივ­რუ­ლად ვემ­ტე­რე­ბით ნო­ვა­ტუსს, რო­მელ­მაც გა­თი­შა ეკ­ლე­სია და ზო­გი­ერთ ძმას უღ­მერ­თო­ბი­სა და გმო­ბი­სა­კენ ექაჩება, ღვთის შე­სა­ხებ უწ­მინ­დუ­რი მოძღვრე­ბა შე­მო­აქვს და ჩვენს უტ­კბი­ლეს უფალს, იე­სო ქრის­ტეს, ცილს სწა­მებს რო­გორც უმოწ­ყა­ლოს, ყვე­ლა­ფერ­თან ერ­თად კი უარ­ყოფს წმინ­და ნათ­ლის­ღე­ბას და მის დრომ­დე არ­სე­ბულ რწმე­ნა­სა და აღ­სა­რე­ბა­საც ამ­ხობს და მათ­გან სუ­ლიწ­მინ­დის სრუ­ლე­ბით გან­დევ­ნას გა­ნაჩი­ნებს, მი­სი დარჩე­ნის ან უკან დაბ­რუ­ნე­ბის თუ რამ იმე­დი არ­სე­ბობ­და".

 
IX

და მან რო­მა­ელ­თა ეპის­კო­პოს ქსის­ტუსს მის­წე­რა მე­ხუ­თე ეპის­ტო­ლეც, რო­მელ­შიც მწვა­ლებ­ლე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ მრა­ვალ რა­მეს ამ­ბობს, და მის დროს მომ­ხდარ ასეთ ამ­ბავს გად­მოს­ცემს: "ძმაო, ნამ­დვი­ლად მჭირ­დე­ბა რჩე­ვა და შენ­გან ვით­ხოვ აზრს. ასე­თი საქ­მე შე­მემთხვა მე და მე­ში­ნია არ შევ­ცდე. რად­გან შეკ­რე­ბილ ძმა­თა შო­რის არის ერ­თი მორ­წმუ­ნე, რო­მე­ლიც ით­ვლე­ბა ძვე­ლად და ჩე­მი ხელ­დას­ხმის უწი­ნა­რე­სად, ვგო­ნებ ნე­ტა­რი ჰე­რაკ­ლა­სის დად­გი­ნე­ბის უწი­ნა­რე­სა­დაც. რო­დე­საც კრე­ბუ­ლის ღვთის­მსა­ხუ­რე­ბა­ზე მო­ნა­წი­ლე­ობ­და, ახ­ლა­ხანს ნა­თელ­ღე­ბუ­ლებ­თან აღ­მოჩნდა და მო­ის­მი­ნა შე­კით­ხვე­ბი და პა­სუ­ხე­ბი, ჩემ­თან მო­ვი­და გო­დე­ბი­თა და ცრემ­ლით და და­ე­ცა ჩემს ფე­ხებ­თან, აღი­ა­რებ­და და იფი­ცე­ბო­და, რომ ნათ­ლო­ბა, რომ­ლი­თაც მწვა­ლებ­ლებ­თან მო­ნათ­ლუ­ლა, ასე­თი არ ყო­ფი­ლა, სრუ­ლი­ად არც ჰქო­ნია რა­ი­მე სა­ერ­თო მას­თან, რად­გან უღ­მერ­თო იყო იგი და გმო­ბით აღ­სავ­სე. ამ­ბობ­და, რომ ახ­ლა მთე­ლი სუ­ლი დამ­წუხ­რე­ბუ­ლი ჰქონ­და და არ გააჩნდა კად­ნი­ე­რე­ბა, თვა­ლე­ბი აღეპ­ყრო ღვთის მი­მართ იმ უწ­მინ­დუ­რი სიტ­ყვე­ბი­სა და საქ­მე­ე­ბი­სა­გან აღ­ძრულს, და ამის გა­მო ით­ხოვ­და, რომ მი­ე­ღო ეს უწ­მინ­დე­სი გან­წმენ­და, შეთ­ვი­სე­ბა და მად­ლი. ამის შეს­რუ­ლე­ბა მე ვერ გავ­ბე­დე და ვთქვი, რომ ამის­თვის საკ­მა­რი­სი იყო მი­სი ხანგრძლი­ვი თა­ნა­ზი­ა­რე­ბა. რად­გან ვერ გავ­ბე­დავ­დი იმ კა­ცის თა­ვი­დან გან­წე­სე­ბას, ვინც ის­მენ­და ევ­ქა­რის­ტი­ას და წარ­მოთ­ქვამ­და "ამინს", ტრა­პეზ­თან იდ­გა და წმინ­და საზ­რდოს მი­სა­ღე­ბად ხე­ლებს იწ­ვდი­და და ღე­ბუ­ლობ­და, ჩვე­ნი უფ­ლის სხე­ულ­სა და სისხლს ეზი­ა­რე­ბო­და. მაგ­რამ შე­ვა­გო­ნებ­დი, რომ მხნედ ყო­ფი­ლი­ყო, მტკი­ცე რწმე­ნი­თა და კე­თი­ლი იმე­დით მი­ახ­ლე­ბო­და სიწ­მინ­დე­თა ზი­ა­რე­ბას. მაგ­რამ იგი არ წყვეტს ჩი­ვილს, ძრწო­ლით მიე­ახ­ლე­ბა ტრა­პეზს და მოწ­ვე­ვის მი­უ­ხე­და­ვად ძლივს ბე­დავს თა­ნამ­დგო­მე­ლებ­თან ერ­თად ლოც­ვებ­ზე დად­გო­მას".

ზე­მოთ­ქმუ­ლი ეპის­ტო­ლე­ე­ბის გარ­და გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია მი­სი სხვა ეპის­ტო­ლეც "ნათ­ლის­ღე­ბის შე­სა­ხებ", მიძღვნი­ლი იმა­ვე სამ­რევ­ლოს წი­ნამძღვრის ქსის­ტუ­სი­სად­მი და რომ­ში მყო­ფი ეკ­ლე­სი­ი­სად­მი, რო­მელ­შიც საკ­ვლე­ვი სა­კით­ხის შე­სა­ხებ მსჯე­ლო­ბას ვრცე­ლი და­სა­ბუ­თე­ბის გზით გად­მოგ­ვცემს. ამას­თან ერ­თად გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია მი­სი სხვა ეპის­ტო­ლე რომ­ში მყო­ფი დი­ო­ნი­სეს მი­მართ ლუ­კი­ა­ნეს შე­სა­ხებ[8]. ეპის­ტო­ლე­ე­ბის შე­სა­ხებ ესო­დე­ნი რამ ით­ქვა.

 
X

გა­ლუს­სა და მის გა­რე­მოც­ვას სრუ­ლი ორი წე­ლი არ ეპ­ყრა ძა­ლა­უფ­ლე­ბა, რომ ჩა­მო­შორ­დნენ მმარ­თვე­ლო­ბას და იგი გა­და­ვი­და ვა­ლე­რი­ა­ნე­სა და მის შვილ გა­ლი­ენ­ზე[9]. კვლავ შეგ­ვიძ­ლია შე­ვიტ­ყოთ ჰერ­მა­მო­ნის მი­მართ ეპის­ტო­ლი­დან, რა­საც ამ­ბობს დი­ო­ნი­სე მის შე­სა­ხებ. მას­ში იგი შემ­დე­გი სა­ხით მოგ­ვით­ხრობს: "მსგავ­სად­ვე გა­მო­ეც­ხა­და იო­ა­ნეს: იგი ამ­ბობს: "და მი­ე­ცა მას პი­რი მო­ლა­პა­რა­კე მე­დი­დუ­რად და გმო­ბით, და მი­ე­ცა მას ხელ­მწი­ფე­ბა და ორ­მოც­და­ო­რი თვე (გა­მოცხ. 13,5)".

ვა­ლე­რი­ა­ნეს ზე­ო­ბი­სას ორი­ვეა საკ­ვირ­ვე­ლი და მათ­გან გან­სა­კუთ­რე­ბით იმის გა­აზ­რე­ბა, თუ რო­გორ იქ­ცე­ო­და პირ­ველ ხა­ნებ­ში, რო­გო­რი მშვი­დი და მე­გობ­რუ­ლი იყო ღვთის კაც­თა მი­მართ. რად­გან მის უწი­ნა­რეს მყოფ იმ­პე­რა­ტორ­თა­გან მათ მი­მართ ასე კე­თილ­მო­სურ­ნედ და კარ­გად სხვა არა­ვინ იყო გან­წყო­ბი­ლი, არც ისი­ნი, რომ­ლებ­ზეც ამ­ბობ­დნენ, რომ აშ­კა­რად იყ­ვნენ ქრის­ტი­ა­ნე­ბი, თუ რო­გორ ცხა­დად იქ­ცე­ო­და იგი თა­ვი­დან­ვე და მათ ყვე­ლა­ზე ახ­ლობ­ლუ­რად და მე­გობ­რუ­ლად ღე­ბუ­ლობ­და; მთე­ლი მი­სი სახ­ლი სავ­სე იყო ღვთის­მო­სავ­თა­გან და ღვთის ეკ­ლე­სი­ად იყო ქცე­ული. მაგ­რამ მათ ჩა­მო­შო­რე­ბა­ში და­არ­წმუ­ნა იგი ეგ­ვიპ­ტე­ლი მოგ­ვე­ბის[10] მოძ­ღვარ­მა და საკ­რე­ბუ­ლოს მთა­ვარ­მა; და იგი უბ­რძა­ნებ­და უმან­კო და წმინ­და კა­ცე­ბის, რო­გორც მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე­ე­ბის, და მი­სი ბინ­ძუ­რი და სა­ძა­გე­ლი მა­გი­უ­რი შე­ლოც­ვე­ბის და­მაბ­რკო­ლებ­ლე­ბის (რად­გან არი­ან და იყ­ვნენ შემ­ძლე­ნი, რომ იქ ყოფ­ნით და და­სა­ნა­ხად, და მხო­ლოდ შე­ბერ­ვი­თა და სიტ­ყვე­ბის წარ­მოთ­ქმით დე­მონ­თა უწ­მინ­დუ­რი შეთ­ქმუ­ლე­ბე­ბი გა­ე­ცამ­ტვე­რე­ბი­ათ) და­ხოც­ვა­სა და დევ­ნას. იგი ურჩევ­და ბილწ სა­ი­დუმ­ლო­ე­ბებ­ში გან­დო­ბას და დაწ­ყევ­ლი­ლი გრძნე­უ­ლე­ბი­სა და ღვთის­თვის არა­სათ­ნო მღვდელ­მოქ­მე­დე­ბის შეს­რუ­ლე­ბას: საბ­რა­ლო ბავ­შვე­ბის დაკ­ვლას, უბე­დუ­რი მა­მე­ბის შვილ­თა მსხვერ­პლად შე­წირ­ვას, ახალ­შო­ბილ­თა შიგ­ნე­უ­ლო­ბის გა­მოკ­ვლე­ვას და ღვთის ქმნი­ლე­ბა­თა დაჭ­რა­სა და გა­მო­ფატ­ვრას, თით­ქოს ამით ღვთის კე­თილ­გან­წყო­ბას მო­ი­პო­ვებ­დნენ".

და და­მა­ტე­ბით დას­ძენს: "მაკ­რი­ა­ნუ­სი თა­ვი­სი იმე­დის იმ­პე­რი­ი­სათ­ვის მათ (დე­მო­ნებს - მთარგ.) სწი­რავ­და სა­უ­კე­თე­სო სა­მად­ლო­ბე­ლო მსხვერპლს. პირ­ვე­ლად რო­დე­საც იწო­დე­ბო­და იმ­პე­რი­ის სა­ერ­თო ხა­ზი­ნის გამ­გებ­ლად, არც კე­თილ­გო­ნივ­რუ­ლად, არც სა­ყო­ველ­თაო სი­კე­თი­სათ­ვის ზრუ­ნავ­და, არა­მედ დაქ­ვემ­დე­ბა­რე­ბუ­ლი იყო წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლურ წყევ­ლას: "ვაი, მათ, რომ­ლე­ბიც თა­ვი­ან­თი გუ­ლი­დან წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბენ და სა­ყო­ველ­თა­ოს ვერ ხე­და­ვენ" (ეზეკ. 13, 3). რად­გან არ ეს­მო­და სა­ყო­ველ­თაო წი­ნა­გან­გე­ბა, არც ეჭ­ვობ­და მი­სი გან­კით­ხვის არ­სე­ბო­ბას, რაც მყო­ფობს ყო­ვე­ლი­ვეს უწი­ნა­რეს, ყო­ვე­ლი­ვეს მეშ­ვე­ო­ბით და ზეს­თა ყო­ვე­ლი­ვე­ზე; ამი­ტომ იყო მი­სი კა­თო­ლი­კე ეკ­ლე­სი­ის მტე­რი, თა­ვი­სი თა­ვი ღვთის წყა­ლო­ბის­გან გას­ხვი­სე­ბუ­ლი და გა­უც­ხო­ე­ბუ­ლი ჰქონ­და, და თა­ვი­სი თა­ვი ცხო­ნე­ბი­სა­გან უშო­რე­სად გა­ნე­დევ­ნა, ამი­თაც ჭეშ­მა­რიტს ხდი­და სა­კუ­თარ სა­ხელს".

შემ­დეგ კვლავ ამ­ბობს: "ვა­ლე­რი­ა­ნე მის მი­ერ ამ საქ­მე­ე­ბი­სა­კენ წამძღვა­რე­ბუ­ლი, მი­ე­ცა შე­უ­რაც­ხყო­ფა­სა და გა­კიც­ხვას, ესაი­ას მი­მართ თქმუ­ლის მი­ხედ­ვით: "და მათ აირჩი­ეს თა­ვი­ან­თი გზე­ბი და თა­ვი­ან­თი სი­სა­ძაგ­ლე­ები, რაც მათ­მა სულ­მა ისურ­ვა, და მე ავირჩევ მათ და­ცინ­ვას, და მათ ცოდ­ვებს უკუ­მი­ვა­გებ მათ~ (ეს. 66, 3‑4). მან (მაკ­რი­ა­ნემ. იგი იყო კოჭ­ლი - მთარგ.) კი მე­ფო­ბის შლე­გუ­რი წა­დი­ლით, რი­სი ღირ­სიც არ იყო და არც და­მა­ხინ­ჯე­ბულ სხე­ულ­ზე ძა­ლუძ­და სა­მე­ფო სამ­კა­უ­ლის შე­მოს­ვა, წინ გა­მო­იყ­ვა­ნა ორი ვა­ჟიშ­ვი­ლი, მა­მის ცოდ­ვე­ბის მიმ­ღებ­ნი. მათ­თვის ცხა­დი გა­ხა­და წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბა, რაც წარ­მოთ­ქვა ღმერ­თმა: "მა­მა­თა ცოდ­ვებს შვი­ლებს მოვ­კით­ხავ მე­სა­მე და მე­ოთ­ხე თა­ო­ბამ­დე ჩემს მო­ძუ­ლე­ებს" (გამ. 20, 5). რად­გან სა­კუ­თა­რი უკე­თუ­რი გუ­ლისთქმე­ბი, რომ­ლებ­შიც ხე­ლი მო­ე­ცა­რა, თა­ვის ძე­ებს თავს და­ა­ტე­ხა, მათ­ში ჩა­ნერ­გა თა­ვი­სი ბო­რო­ტე­ბა და ღვთის მი­მართ სი­ძულ­ვი­ლი".

ვა­ლე­რი­ა­ნეს შე­სა­ხებ ეს ამ­ბე­ბი მოგ­ვით­ხრო დი­ო­ნი­სემ.

 
XI

მის დროს აღ­ძრუ­ლი დევ­ნუ­ლე­ბის უძ­ლი­ე­რეს ქარ­ტე­ხილს, რაც გა­და­ი­ტა­ნა სხვებ­თან ერ­თად თვი­თო­ნაც ყოვ­ლი­ე­რე­ბის ღმერ­თი­სად­მი ღვთის­მო­სა­ო­ბის გა­მო, ამას წარ­მოაჩენს მი­სი სიტ­ყვე­ბი, რომ­ლე­ბიც და­წე­რა მი­სი დრო­ის ერთ-ერ­თი ეპის­კო­პო­სის გერ­მა­ნეს წი­ნა­აღ­მდეგ, ვინც ბო­რო­ტად ცდი­ლობ­და მის და­და­ნა­შა­უ­ლე­ბას. იგი გად­მო­ცემს თა­ვის სიტ­ყვებს[11] შემ­დე­გი სა­ხით: "მაგ­რამ დიდ უგუ­ნუ­რე­ბა­სა და უგრძნობ­ლო­ბა­ში ჩა­ვარ­დნის საფრთხე­ში ვარ, აუ­ცი­ლებ­ლო­ბით იძუ­ლე­ბუ­ლი, მო­გით­ხროთ ჩვენს გარ­შე­მო [აღ­სრუ­ლე­ბუ­ლი] ღვთის საკ­ვირ­ვე­ლი გან­გე­ბუ­ლე­ბა. მაგ­რამ რად­გა­ნაც ამ­ბობს: "კარ­გია მე­ფის სა­ი­დუმ­ლო­ე­ბის და­ფარ­ვა, ხო­ლო ღვთის საქ­მე­თა გაც­ხა­დე­ბა - დი­დე­ბუ­ლი" (ტობ. 12,7), შემ­ხვედ­რად და­ვუთ­მობ გერ­მა­ნეს ძა­ლა­დო­ბას. მე მი­ვე­დი ემი­ლი­ა­ნეს­თან[12], არა მარ­ტო, არა­მედ თან მახ­ლდა ჩე­მი თა­ნა­ხუ­ცე­სი მაქ­სი­მე, და დი­აკ­ვნე­ბი, ფა­უს­ტუ­სი, ევ­სე­ბი, ხე­რე­მო­ნი, და ერ­თი ვინ­მე რომ­ში მყოფ ძმათ­გან ჩემ­თან ერ­თად შე­მო­ვი­და[13]. ემი­ლი­ა­ნეს წი­ნას­წარ არ უთ­ქვამს ჩემ­თვის: "კრე­ბას ნუ გა­მარ­თავს"[14]. რად­გან მის­თვის ეს ზედ­მე­ტი იყო და ბო­ლო სა­კით­ხი პირ­ველ ად­გილ­ზე გად­მო­ი­ტა­ნა. სხვე­ბის შეკ­რე­ბის აკ­რძალ­ვის თა­ო­ბა­ზე მას არა­ფე­რი უთ­ქვამს, არა­მედ იმის შე­სა­ხებ, რომ ჩვენ თვი­თონ არ ვყო­ფი­ლი­ყა­ვით ქრის­ტი­ა­ნე­ბი, და ამის შეწ­ყვე­ტის ბრძა­ნე­ბით ფიქ­რობ­და, რომ თუ მე შე­ვიც­ვლე­ბო­დი, სხვე­ბიც გა­მომ­ყვე­ბოდ­ნენ. მე კი ვუ­პა­სუ­ხე, რაც არც შე­უ­სა­ბა­მო იყო, არც შორს იდ­გა სიტ­ყვე­ბი­დან: "უნ­და და­ე­მორჩი­ლოთ უფ­რო ღმერთს, ვიდ­რე ადა­მი­ა­ნებს (საქ­მე. 5, 29)", პირ­და­პირ და­ვა­მოწ­მე, რომ ვემ­სა­ხუ­რე­ბი მხო­ლოდ არ­სე­ბულ ღმერთს და სხვას არა­ფერს, არც შე­ვიც­ვლე­ბი, არც ოდეს­მე შევწყვეტ ქრის­ტი­ა­ნად ყოფ­ნას. ამის შემ­დეგ ბრძა­ნა ჩვე­ნი გაყ­ვა­ნა უდაბ­ნოს მახ­ლობ­ლად და­ბა კეფ­რო­ში.

"მაგ­რამ თვით ორი­ვეს მი­ერ ნათ­ქვამ­თა­გან მო­ის­მი­ნეთ, რო­გორც არის ჩა­წე­რი­ლი. რო­დე­საც შე­მო­იყ­ვა­ნეს დი­ო­ნი­სე, ფა­უს­ტუ­სი, მაქ­სი­მე, მარ­კე­ლო­სი და ხე­რი­მო­ნი, ემი­ლი­ა­ნემ, პრე­ფექ­ტის მო­ვა­ლე­ო­ბის შემ­სრუ­ლე­ბელ­მა, თქვა: "პირისპირ გე­სა­უბ­რეთ ჩვენს უფალ­თა კაც­თმოყ­ვა­რე­ო­ბის შე­სა­ხებ, რაც თქვენ­თან და­კავ­ში­რე­ბით იქ­ნა გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი. რად­გან თქვენ მო­გე­ცათ გა­დარჩე­ნის შე­საძ­ლებ­ლო­ბა, თუ ისურ­ვებთ მი­იქ­ცეთ იმის მი­მართ, რაც არის ბუ­ნე­ბის მი­ხედ­ვით, და თაყ­ვანს სცემთ მა­თი სა­მე­ფოს მხსნელ ღმერ­თებს, ხო­ლო ბუ­ნე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ მყოფ ღმერ­თებს კი და­ი­ვიწ­ყებთ. ასე რომ, რას იტ­ყვით ამა­ზე? რად­გან მე არ მო­ვე­ლი, რომ თქვენ უმად­ლო იქ­ნე­ბით მა­თი კაც­თმოყ­ვა­რე­ო­ბის მი­მართ, რამ­დე­ნა­დაც უმ­ჯო­ბე­სის­კენ მი­გიძ­ღვე­ბი­ან".

"დი­ო­ნი­სემ მი­უგო: "ყვე­ლა [ადა­მი­ანი] ყვე­ლა ღმერთს არ სცემს თაყ­ვანს, არა­მედ თი­თოე­უ­ლი - მათ, რომ­ლებ­საც ასე­თად მიიჩნე­ვენ. ამი­ტომ ჩვენ ვემ­სა­ხუ­რე­ბით და თაყ­ვანს ვცემთ ერთ ღმერთს და ყო­ვე­ლი­ვეს შე­მოქ­მედს, ვინც იმ­პე­რია ჩა­ა­ბა­რა ყვე­ლა­ზე ღვთის­მოყ­ვა­რე ვა­ლე­რი­ა­ნე­სა და გა­ლი­ე­ნუს ავ­გუს­ტუ­სებს და ვის მი­მარ­თაც უწ­ყვე­ტად ვლო­ცუ­ლობთ მა­თი სა­მე­ფოს გა­მო, რა­თა შე­ურ­ყე­ვე­ლი ეგოს".

"პრე­ფექ­ტმა ემი­ლი­ა­ნემ მათ უთ­ხრა: "და ვინ გიკ­რძა­ლავთ მის, - თუ­კი არის ღმერ­თი, - ბუ­ნე­ბის მი­ხედ­ვით მყოფ ღმერ­თებ­თან ერ­თად თაყ­ვა­ნის­ცე­მას? რად­გან თქვენ­თვის ნაბ­რძა­ნე­ბია ღმერ­თე­ბის მსა­ხუ­რე­ბა, და იმ ღმერ­თე­ბის, რომ­ლე­ბიც ყვე­ლამ იცის".

"დი­ო­ნი­სემ მი­უგო: "ჩვენ სხვას არა­ვის ვცემთ თაყ­ვანს".

"პრე­ფექ­ტმა ემი­ლი­ა­ნემ მათ უთ­ხრა: "ვხე­დავ, რომ თქვენ უმად­ლო და უგრძნო­ბი ხართ ჩვე­ნი ავ­გუს­ტუ­სე­ბის გულ­მოწ­ყა­ლე­ბი­სად­მი, რის გა­მოც ვე­ღარ იქ­ნე­ბით ამ ქა­ლაქ­ში, არა­მედ წარგგზავ­ნით ლი­ბი­ის მხა­რე­ში და [დაგ­ტო­ვებთ] ად­გი­ლას, რო­მელ­საც ეწო­დე­ბა კეფ­რო; რად­გან ეს ად­გი­ლი გა­მო­ვარჩიე ჩვე­ნი ავ­გუს­ტუ­სე­ბის ბრძა­ნე­ბის თა­ნახ­მად. არა­ვი­თარ შემთხვე­ვა­ში არ არის ნე­ბა­დარ­თუ­ლი არც თქვენ­თვის, არც სხვე­ბის­თვის ან სი­ნო­დის მოწ­ყო­ბა, ან ე. წ. "და­სა­ძი­ნე­ბელ ად­გილ­ზე"* შეს­ვლა. თუ ვინ­მე აღ­მოჩნდე­ბა, რომ ან არ იმ­ყო­ფე­ბა ამ ად­გილ­ზე, რო­მე­ლიც ვბრძა­ნე, ან აღ­მოჩნდე­ბა რა­ი­მე შე­საკ­რე­ბელ­ში, თა­ვის თავს საფრთხე­ში ჩა­იგ­დებს, რად­გან არ მო­აკ­ლდე­ბა სა­თა­ნა­დო ზე­დამ­ხედ­ვე­ლო­ბა. ასე რომ, წა­დით, სა­დაც გებ­რძა­ნე­ბათ".

"და თუმ­ცა ავად ვი­ყა­ვი, მაჩქა­რებ­და, არც ერ­თი დღის და­ყოვ­ნე­ბის ნე­ბას არ მაძ­ლევ­და. რო­გორ მექ­ნე­ბო­და მო­ცა­ლე­ო­ბა კრე­ბის გა­მარ­თვის ან არ­გა­მარ­თვის?"

ცო­ტა ქვე­მოთ ამ­ბობს: "მაგ­რამ არც უფალ­თან ერ­თად შეკ­რე­ბის გრძნო­ბას გან­ვუ­დე­ქით, არა­მედ ქა­ლაქ­ში უფ­რო მე­ტი გულ­მოდ­გი­ნე­ბით შევ­კრი­ბე, რო­გორც მათ­თან მყოფ­მა, რო­გორც ამ­ბობს: "სხე­უ­ლით არ ვიმ­ყო­ფე­ბი თქვენ­თან, სუ­ლით კი ვიმ­ყო­ფე­ბი" (I კორ. 5, 3). კეფ­რო­ში კი ჩემ­თან მრა­ვალ­რიც­ხო­ვა­ნი ეკ­ლე­სი­აც მკვიდ­რობ­და, ქა­ლა­ქი­დან თან წაყ­ვა­ნი­ლი ძმე­ბი­სა და სხვე­ბი­საც, ეგ­ვიპ­ტი­დან შე­მო­ერ­თე­ბუ­ლე­ბის. და იქ გაგ­ვი­ღო ჩვენ ღმერ­თმა სიტ­ყვის კა­რი (შდრ. კოლ. 4, 3). და პირ­ვე­ლად ვი­ყა­ვით დევ­ნი­ლე­ბი, ჩა­ქო­ლი­ლე­ბი, მაგ­რამ შემ­დეგ წარ­მარ­თთა­გან არა მცი­რე­დი სიმ­რავ­ლე ტო­ვებ­და კერ­პებს და მო­იქ­ცე­ო­და ღვთის მი­მართ.… მათ­თან, რომ­ლე­ბიც პირ­ვე­ლად არ ღე­ბუ­ლობ­დნენ, იმ დროს ჩვე­ნი მეშ­ვე­ო­ბით მი­მო­იბ­ნე­ო­და სიტ­ყვა და ამის გა­მო მათ­კენ მიგ­ვიძ­ღო­და ღმერ­თი, ხო­ლო მას შემ­დეგ, რაც ეს მსა­ხუ­რე­ბა აღ­ვას­რუ­ლეთ, კვლავ უკან გა­მოგ­ვიყ­ვა­ნა.

"რად­გან ემი­ლი­ა­ნეს სურ­და ჩვე­ნი გა­და­სახ­ლე­ბა, რო­გორც ეგო­ნა, უფ­რო მკაცრ და ლი­ბი­ის მსგავს ად­გილ­ზე, და ყვე­ლა ად­გი­ლებ­ში მყოფთ უბ­რძა­ნა მა­რე­ო­ტის ნომ­ში თავ­მოყ­რა, ამ მხა­რე­ში თი­თოე­უ­ლი ნა­წი­ლის­თვის გან­საზღვრა და­ბე­ბი, ჩვენ კი უფ­რო გზის პი­რას გან­გვა­წე­სა, რომ პირ­ვე­ლად შე­საპ­ყრო­ბი ჩვენ ვყო­ფი­ლი­ყა­ვით. ცხა­დია, ისე გა­ნა­გო, რომ მზად­ყოფ­ნა­ში ყო­ლო­და, რა­თა რო­ცა კი მო­ი­სურ­ვებ­და და­პა­ტიმ­რე­ბას, ად­ვი­ლად შე­საპ­ყრო­ბი ვყო­ფი­ლი­ყა­ვით. მე კი, რო­დე­საც მიბ­რძა­ნეს კეფ­რო­ში წას­ვლა, ხო­ლო მე ამ ად­გი­ლის უმე­ცა­რი ვი­ყა­ვი, თუ სად მდე­ბა­რე­ობ­და ის, არც სა­ხე­ლი გა­მე­გო აქამ­დე, მა­ინც კე­თილ­გან­წყო­ბით და უშ­ფოთ­ვე­ლად გა­ვემ­გზავ­რე. მაგ­რამ რო­დე­საც მე­უწ­ყა, რომ კა­ლუ­თი­ო­ნის მხა­რე­ში უნ­და გა­დავ­სახ­ლე­ბუ­ლი­ყა­ვი, ჩემ­მა თანმხლებ­მა პი­რებ­მა იცი­ან, რო­გო­რი გან­წყო­ბა და­მე­უფ­ლა (აქ მე ვიქ­ნე­ბი ჩე­მი თა­ვის ბრალ­მდე­ბე­ლი), პირ­ვე­ლად დავ­მწუხ­რდი და ძა­ლი­ან გავ­ნაწ­ყენ­დი. რად­გან, თუმ­ცა ჩემ­თვის უფ­რო ცნო­ბი­ლი და ჩვე­უ­ლი აღ­მოჩნდა ეს ად­გი­ლე­ბი, მაგ­რამ ამ­ბობ­დნენ, ძმე­ბის­გან და მო­შურ­ნე ადა­მი­ა­ნე­ბის­გან უკაც­რი­ე­ლი იყო ეს მხა­რე, ხო­ლო მოგ­ზა­ურ­თა­გან თა­ვის მო­სა­ბეზ­რე­ბელ და ავა­ზაკ­თა თავ­დას­ხმი­სათ­ვის ხელ­საყ­რელ ად­გი­ლას მდე­ბა­რე­ობ­და. მაგ­რამ მი­ვი­ღე ნუ­გე­შის­ცე­მა, ძმებ­მა შე­მახ­სე­ნეს, რომ ძა­ლი­ან ახ­ლოს იყო ქა­ლაქ­თან (ალექ­სან­დრი­ას­თან - მთარგ.) და კეფ­რო ჩვენ­თვის მო­ი­ტან­და ძმებ­თან ხშირ ურ­თი­ერ­თო­ბას, რო­გორც უფ­რო ფარ­თოდ შეკ­რე­ბის შე­საძ­ლებ­ლო­ბას, იქ უფ­რო ახ­ლოს იყო ქა­ლა­ქი, საყ­ვა­რე­ლი, ყვე­ლა­ზე ახ­ლო­ბე­ლი და ძვირ­ფა­სი ადა­მი­ა­ნე­ბის ხილ­ვით ნამ­დვი­ლად დავტკბე­ბო­დით; რად­გან მო­ვი­დოდ­ნენ, შე­ყოვ­ნდე­ბოდ­ნენ, და რო­გორც ქა­ლაქ­გა­რეთ ახ­ლოს მდე­ბა­რე ად­გი­ლას ნა­წი­ლობ­რი­ვი კრე­ბე­ბი გა­ი­მარ­თე­ბო­და. და ასეც იყო".

შემ­დეგ იმ ამ­ბე­ბის შე­სა­ხებ, რაც მას შე­ემთხვა, კვლავ წერს: "მრა­ვა­ლი აღ­სა­რე­ბით გა­ნა­დი­დებ­და თა­ვის თავს გერ­მა­ნე, მრა­ვა­ლი რამ აქვს სათ­ქმე­ლი, რაც მას გარ­დახ­და, - და რამ­დე­ნი რა­მის აღ­რიც­ხვა შე­უძ­ლია ჩვენ­თან და­კავ­ში­რე­ბით: სა­სა­მარ­თლო გა­ნაჩე­ნე­ბი, ქო­ნე­ბის ჩა­მორ­თმე­ვა, კა­ნონ­გა­რე­შედ გა­მოც­ხა­დე­ბა: ქო­ნე­ბის და­ტა­ცე­ბა, ღირ­სე­ბის აყ­რა, ამ­ქვეყ­ნი­უ­რი დი­დე­ბის უგუ­ლე­ბელ­ყო­ფა, ზიზ­ღი სე­ნა­ტო­რე­ბი­სა და პრე­ფექ­ტე­ბის ქე­ბის მი­მარ­თაც და მის სა­პი­რის­პი­როს მი­მარ­თაც, მუ­ქა­რე­ბის, ყვი­რი­ლის, საფრთხე­ე­ბი­სა და დევ­ნუ­ლე­ბე­ბის, ხე­ტი­ა­ლის, შე­ვიწ­რო­ვე­ბის და სხვა­დას­ხვა სა­ტან­ჯვე­ლე­ბის დათ­მე­ნა, რაც შე­მემთხვა მე დე­კი­უ­სის და სა­ბი­ნუ­სის დროს, და ახ­ლაც ემი­ლი­ა­ნეს დრო­საც. გერ­მა­ნე კი სად ჩან­და? სად იყო მი­სი ხსე­ნე­ბა? მაგ­რამ თავს ვა­ნე­ბებ ამ დიდ უგუ­ნუ­რე­ბას, რა­შიც ჩავ­ვარ­დი გერ­მა­ნეს გა­მო; ამი­ტომ მომ­ხდარ მოვ­ლე­ნა­თა წვრილ­მა­ნე­ბის მო­ყო­ლას გვერდს ავუვ­ლი იმ ძმე­ბი­სათ­ვის, რომ­ლებ­მაც იცი­ან".

იგი­ვე დი­ო­ნი­სე დო­მი­ცი­უ­სი­სა და დი­დი­მეს მი­მართ ეპის­ტო­ლე­ში დევ­ნუ­ლე­ბის დროს მომ­ხდარ ამ­ბებს კვლავ იხ­სე­ნებს, შემ­დე­გი სიტ­ყვე­ბით: "რო­დე­საც ბევ­რია ჩვე­ნი­ა­ნი და თქვენ­თვის უც­ნო­ბიც არი­ან, ზედ­მე­ტი არის მა­თი სა­ხე­ლე­ბით ჩა­მოთ­ვლა. მხო­ლოდ იცო­დე, რომ კა­ცებ­მა და ქა­ლებ­მა, ახალ­გაზ­რდებ­მა და მო­ხუ­ცებ­მა, გო­გო­ნებ­მა და ხან­ში­შე­სულ­მა ქა­ლებ­მა, ჯა­რის­კა­ცებ­მა და სა­მო­ქა­ლა­ქო პი­რებ­მა, ყვე­ლა ტომ­მა და ყვე­ლა ასაკ­მა, ზოგ­მა მათ­რა­ხე­ბი­თა და ცეც­ხლით, ზოგ­მა კი მახ­ვი­ლით გა­ი­მარ­ჯვა ბრძო­ლა­ში და მი­ი­ღო გვირ­გვი­ნი. ზო­გი­ერ­თის­თვის კი ხანგრძლი­ვი დრო არ ყო­ფი­ლა საკ­მა­რი­სი იმი­სათ­ვის, რომ უფ­ლის­თვის მი­სა­ღე­ბი გა­მოჩე­ნი­ლი­ყო, რო­გორც ახ­ლა ჩემს შემთხვე­ვა­შიც ჩანს. ამი­ტომ, იმ სა­თა­ნა­დო ჟა­მამ­დე, რო­მე­ლიც თვი­თონ უწ­ყის, შე­მი­ნა­ხა მე და მით­ხრა: "შეწ­ყნა­რე­ბის ჟამს მეს­მა შე­ნი, და ცხო­ნე­ბის დღეს მო­გიხ­მე შენ" (ეს. 49,8; 2 კორ. 6,2). რად­გან კით­ხუ­ლობთ ამ­ბებს ჩვენს შე­სა­ხებ და გსურთ ცხა­დი გახ­დეს თქვენ­თვის, თუ რო­გორ ვა­ტა­რებთ დროს, გა­გი­გი­ათ ყვე­ლა­ფე­რი, თუ რო­გორ მივ­ყავ­დით ასის­თავ­სა და სტრა­ტე­გებს, მათ­თან ერ­თად ჯა­რის­კა­ცებ­სა და მსა­ხუ­რებს ბორ­კილ­და­დე­ბულ­ნი, - მე, გაი­უსი, ფა­უს­ტუ­სი, პეტ­რე და პავ­ლე, - ამ დროს მო­ვიდ­ნენ ვი­ღა­ცე­ე­ბი მა­რე­ას ნო­მი­დან, გვეც­ნენ და რად­გან არ მივ­ყვე­ბო­დით, ძა­ლით წაგ­ვათ­რი­ეს და გაგ­ვი­ტა­ცეს. ახ­ლა კი მე, გაი­უ­სი და პეტ­რე უდაბ­ნო­ში, ლი­ბი­ის გა­მომ­ხმარ ად­გი­ლას მარ­ტო­ნი სხვა ძმე­ბის­გან და­ობ­ლე­ბულ­ნი ჩავრჩით, პა­რე­ტო­ნი­უ­მის­გან სა­მი დღის სა­ვა­ლი გზით და­შო­რე­ბულ­ნი".

და შემ­დეგ ამ­ბობს: "ქა­ლაქ­ში და­მა­ლუ­ლი პრეს­ვი­ტე­რე­ბი - მაქ­სი­მე, დი­ოს­კო­რე და დე­მეტ­რი­ო­სი - მა­ლუ­ლად ნა­ხუ­ლობ­დნენ ძმებს. რად­გან ქვეყ­ნი­ე­რე­ბა­ზე უფ­რო კარ­გად ცნო­ბი­ლი ფა­უს­ტი­ნუ­სი და აკ­ვი­ლა ეგ­ვიპ­ტე­ში და­ხე­ტი­ა­ლობ­დნენ. კუნ­ძულ­ზე სნე­უ­ლე­ბი­სა­გან[15] აღ­სრუ­ლე­ბუ­ლებ­თან ერ­თად მყო­ფი დი­აკ­ვნე­ბი კი გა­დარჩნენ: ფა­უს­ტუ­სი, ევ­სე­ბი და ხე­რე­მო­ნი; ევ­სე­ბი, რო­მე­ლიც ღმერ­თმა თა­ვი­დან­ვე გა­აძ­ლი­ე­რა და მო­ამ­ზა­და საპ­ყრო­ბი­ლე­ში მყო­ფი აღ­მსა­რებ­ლე­ბის­თვის მსა­ხუ­რე­ბის მთე­ლი ძა­ლით აღ­სას­რუ­ლებ­ლად, და სრუ­ლი და ნე­ტა­რი მო­წა­მე­ე­ბის სხე­ულ­თა შე­მოს­ვის არ­ცთუ უსაფრთხო საქ­მის შე­სას­რუ­ლებ­ლად. რად­გან, რო­გორც ზე­მოთ ვთქვი, დღემ­დე არ წყვეტს პრე­ფექ­ტი მას­თან მოყ­ვა­ნილ­თა სას­ტიკ ხოც­ვა-ჟლე­ტას; ზოგს აწა­მებს, ზოგს კი უშ­ვებს, რომ საპ­ყრო­ბი­ლე­ში ბორ­კი­ლებ­ში მოკ­ვდეს, ბრძა­ნებს არა­ვინ შე­ვი­დეს მათ­თან და იძი­ებს არის თუ არა ვინ­მე ამის მოქ­მე­დი. მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, ღმერ­თი ძმე­ბის გულ­მოდ­გი­ნე­ბი­თა და შე­უ­პოვ­რო­ბით გა­ნუს­ვე­ნებს ზე­წო­ლის ქვეშ მყოფთ".

და ეს ამ­ბე­ბი მოგ­ვით­ხრო დი­ო­ნი­სემ. თუმ­ცა, უნ­და ვი­ცო­დეთ, რომ ევ­სე­ბი, რო­მელ­საც დი­ა­კონს უწო­დებს, მცი­რე ხნის შემ­დეგ სი­რი­ა­ში ლა­ო­დი­კი­ის ეპის­კო­პო­სად და­ად­გი­ნეს, მაქ­სი­მემ კი, ვი­საც მა­შინ პრეს­ვი­ტე­რი უწო­და, თვი­თონ დი­ო­ნი­სეს შემ­დეგ ალექ­სან­დრი­ა­ში ძმე­ბის მსა­ხუ­რე­ბა მი­იღო. ფა­უს­ტუ­სი კი, ვინც მას­თან ერ­თად იმ დროს აღ­სა­რე­ბით გა­მოიჩი­ნა თა­ვი, ჩვე­ნი დრო­ის დევ­ნუ­ლე­ბამ­დე იქ­ნა და­ცუ­ლი, და სრუ­ლი­ად მო­ხუ­ცი და დღე­ე­ბით აღ­სავ­სე ჩვენს დრო­ში მო­წა­მე­ო­ბით აღეს­რუ­ლა; მას თა­ვი მოკ­ვე­თეს.

ასე­თი ამ­ბე­ბი შე­ემთხვა დი­ო­ნი­სეს იმ დროს.

-----------------------------------------------------------

* ე.ი. სასაფლაოებზე - მთარგ.
XII

ვა­ლე­რი­ა­ნეს ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი დევ­ნუ­ლე­ბის ჟამს პა­ლეს­ტი­ნის კე­სა­რი­ა­ში სა­მი ადა­მი­ა­ნი გაბრწყინ­და ქრის­ტეს აღ­სა­რე­ბით და საღ­ვთო მო­წა­მე­ო­ბით გამ­შვენ­და, გახ­დნენ რა მხეც­თა საკ­ვე­ბი. მათ­გან ერთს პრის­კუ­სი ეწო­დე­ბო­და, მე­ო­რეს - მალ­ქო­ზი, მე­სა­მეს სა­ხე­ლი კი ალექ­სან­დრე იყო. ამ­ბო­ბენ, რომ ისი­ნი სო­ფელ­ში ცხოვ­რობ­დნენ. პირ­ვე­ლად თა­ვი­ანთ თავს აძა­გებ­დნენ უზ­რუნ­ვე­ლო­ბი­სა და მცო­ნა­რე­ბის გა­მო, იმის გა­მო, რომ, რო­დე­საც გა­ნა­წი­ლე­ბის ჟა­მი დგას ზე­ცი­უ­რი ვნე­ბით აღ­ძრულ­თათ­ვის, ისი­ნი უგუ­ლე­ბელ­ყოფ­დნენ ჯილ­დო­ებს და არც მო­წა­მე­ო­ბის გვირ­გვინს წა­რი­ტა­ცე­ბენ. რო­დე­საც ასე ითათ­ბი­რეს, გა­ე­მარ­თნენ კე­სა­რი­აში, მი­ვიდ­ნენ მსა­ჯუ­ლის წი­ნა­შე და მი­ი­ღეს ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი აღ­სას­რუ­ლი. გარ­და ამი­სა, მოგ­ვით­ხრო­ბენ, რომ ამა­ვე დევ­ნუ­ლე­ბის ჟამს ამა­ვე ქა­ლაქ­ში ერ­თმა ქალ­მა მსგავ­სი ბრძო­ლა გა­და­ი­ტა­ნა. გად­მო­ცე­მით იგი მარ­კი­ო­ნის მწვა­ლებ­ლო­ბი­დან იყო.

 
XIII

მაგ­რამ მცი­რე ხნის შემ­დეგ ვა­ლე­რი­ა­ნემ ბარ­ბა­რო­სებ­თან გა­მოს­ცა­და მო­ნო­ბა[16] და მი­სი ვა­ჟიშ­ვი­ლი რო­გორც ერ­თპი­როვ­ნუ­ლი მმარ­თვე­ლი უფ­რო გო­ნივ­რუ­ლად მარ­თავ­და, და ედიქ­ტის მეშ­ვე­ო­ბით მყის­ვე შეწ­ყვი­ტა დევ­ნუ­ლე­ბა ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ. სიტ­ყვის წი­ნამ­დგო­მე­ლე­ბის­თვის ჩვე­უ­ლი საქ­მი­ა­ნო­ბის აღ­სას­რუ­ლებ­ლად თა­ვი­სუფ­ლე­ბის მი­ნი­ჭე­ბა ბრძა­ნა რეს­კრიპ­ტის მეშ­ვე­ო­ბით, რო­მე­ლიც არის შემ­დე­გი სა­ხის: "იმ­პე­რა­ტო­რი კე­ი­სა­რი პუბ­ლი­უს ლი­კი­ნი­უს გა­ლი­ე­ნუს პი­უს* ფე­ლიქს** ავ­გუს­ტუ­სი დი­ო­ნი­სე­სა და პი­ნას, დე­მეტ­რი­ოს­სა და და­ნარჩენ ეპის­კო­პო­სებს. ვბრძა­ნე, ჩე­მი მად­ლის ქველ­მოქ­მე­დე­ბა მთელ ქვეყ­ნი­ე­რე­ბა­ზე გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი­ყო, რა­თა მსა­ხუ­რე­ბის ად­გი­ლე­ბი­დან გა­სახ­ლე­ბუ­ლიყ­ვნენ***, და ამი­ტომ თქვენც უნ­და შეძ­ლოთ ჩე­მი რეს­კრიპ­ტის გა­მო­ყე­ნე­ბა ისე, რომ არა­ვინ შე­გა­ვიწ­რო­ვოთ. და ამას, რი­სი აღ­სრუ­ლე­ბაც თქვენ ძალ­გიძთ, უკ­ვე დი­დი ხნის წინ მი­ვე­ცი თან­ხმო­ბა; და ამი­ტომ ავ­რე­ლი­უს კვი­რი­ნი­უსი, უზე­ნა­ე­სი პრო­კუ­რა­ტო­რი, და­ი­ცავს ჩემს მი­ერ დად­გე­ნილ წესს"[17].

ეს და­ი­დოს რო­მა­ელ­თა ენი­დან უფ­რო მე­ტი სიც­ხა­დით გად­მო­თარგმნი­ლი. მი­სი სხვა ბრძა­ნე­ბაც არის გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი, რო­მე­ლიც სხვა ეპის­კო­პო­სე­ბის მი­მართ გას­ცა: ნე­ბას რთავს, რომ უკან და­იბ­რუ­ნონ ე. წ. "მი­ძი­ნე­ბის" ად­გი­ლები.

-----------------------------------------------------

* ლათ. ღვთისმოსავი - მთარგ.
** ლათ. სვიანი - მთარგ.
*** იგულისხმება წარმართები, რომლებმაც დაიკავეს ქრისტიანთა მსახურების ადგილები და ახლა ისინი უნდა დაებრუნებინათ ქრისტიანებისათვის - მთარგ.

 
XIV

ამ დროს რო­მა­ელ­თა ეკ­ლე­სი­ას ჯერ კი­დევ წი­ნამ­ძღვ­რობ­და ქსის­ტუ­სი, ან­ტი­ო­ქი­ა­ში კი - ფირ­მი­ლი­ანე; მათ გარ­და, პონ­ტოს ეკ­ლე­სი­ებს - გრი­გო­ლი და მი­სი ძმა ათე­ნო­დო­რო­სი, ორი­გე­ნეს მო­წა­ფე­ები. პა­ლეს­ტი­ნის კე­სა­რი­აში, თე­ოკ­ტის­ტეს გარ­დაც­ვა­ლე­ბის შემ­დეგ, ეპის­კო­პო­სო­ბა გა­და­ე­ცა დომ­ნას, მცი­რე ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში მმარ­თვე­ლო­ბის შემ­დეგ, მო­ნაც­ვლედ და­ად­გი­ნეს თე­ო­ტეკ­ნო­სი, ჩვე­ნი თა­ნა­მედ­რო­ვე. იგიც ორი­გე­ნეს სას­წავ­ლებ­ლი­დან იყო. მაგ­რამ რო­დე­საც იე­რუ­სა­ლიმ­ში გა­ნის­ვე­ნა მა­ძა­ბე­ნემ, საყ­და­რი მი­ი­ღო ჰი­მე­ნაი­ოს­მა[18], ვინც ჩვენს დრო­ში მრა­ვა­ლი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში გა­მოჩე­ნი­ლი კა­ცი იყო.

 
XV

ამ დროს, რო­დე­საც ეკ­ლე­სი­ე­ბი ყველ­გან მშვი­დო­ბით იყ­ვნენ, პა­ლეს­ტი­ნის კე­სა­რი­ა­ში ჯარ­ში თა­ნამ­დე­ბო­ბით პა­ტივ­დე­ბულ­თა­გან, გვა­რი­თა და სიმ­დიდ­რით გა­მოჩე­ნილ კაცს, მა­რი­ნუსს ქრის­ტეს მოწ­მო­ბის გა­მო თა­ვი მოკ­ვე­თეს შემ­დე­გი მი­ზე­ზით. ამ­ბო­ბენ, რო­მა­ე­ლებ­თან პა­ტი­ვის ნი­შა­ნი არის ვა­ზის ლერ­წა­მი, რა­საც ღე­ბუ­ლობ­და ასის­თა­ვი. რო­დე­საც ად­გი­ლი თა­ვი­სუ­ფა­ლი იყო, ამ და­წი­ნა­უ­რე­ბი­სათ­ვის ხა­რის­ხის წე­სის მი­ხედ­ვით მო­უ­წო­დეს მა­რი­ნი­უსს. რო­დე­საც უკ­ვე ელო­და მას პა­ტი­ვის ნიშ­ნის მი­ღე­ბა, ტრი­ბუ­ნა­ლის წი­ნა­შე მო­ვი­და სხვა და გა­ნაც­ხა­და, რომ მის­თვის, ქრის­ტი­ა­ნის­თვი­სა და იმ­პე­რა­ტო­რე­ბი­სად­მი მსხვერ­პლის შე­წირ­ვა­ზე უა­რის მთქმე­ლის­თვის, ძვე­ლი კა­ნო­ნე­ბის თა­ნახ­მად არ იყო ნე­ბა­დარ­თუ­ლი რო­მა­ელ­თათ­ვის გან­კუთ­ვნი­ლი თა­ნამ­დე­ბო­ბის გა­ზი­ა­რე­ბა და რომ თვი­თონ ბრალ­მდე­ბელს ერ­გე­ბო­და ეს თა­ნამ­დე­ბო­ბა. ამა­ზე აღელ­და მსა­ჯუ­ლი (იგი იყო აქე­უსი), პირ­ვე­ლად ჰკით­ხა მა­რი­ნუსს, თუ რა აზ­რის იყო, რო­გორც კი და­ი­ნა­ხა, რომ მტკი­ცედ აღი­ა­რებ­და ქრის­ტი­ა­ნო­ბას, მო­სა­ფიქ­რებ­ლად სა­მი სა­ა­თი მის­ცა.

რო­დე­საც იგი სა­სა­მარ­თლოს გა­რეთ გა­ვი­და, ად­გი­ლობ­რივ­მა ეპის­კო­პოს­მა თე­ო­ტეკ­ნოს­მა, სა­უბ­რით მას­თან მი­სულ­მა, წა­რი­ტა­ცა, ხე­ლი მო­კი­და და ეკ­ლე­სი­ის­კენ წა­რუძ­ღვა. და­ა­ყე­ნა შიგ­ნით სა­კურ­თხე­ველ­თან, ოდ­ნავ აუ­წია მო­სას­ხა­მი და მი­უ­თი­თა მას­ზე შე­მორტყმულ მახ­ვილ­ზე, ამა­ვე დროს მას­თან მო­ი­ტა­ნა და წინ და­უ­დო საღ­ვთო სა­ხა­რე­ბა­თა წე­რი­ლი, და უბ­რძა­ნა ამ ორი­დან სურ­ვი­ლის მი­ხედ­ვით აერჩია.

მან კი უყოყ­მა­ნოდ გა­ი­წო­და მარ­ჯვე­ნა და აი­ღო საღ­ვთო წე­რი­ლი, თე­ო­ტეკ­ნოს­მა უთ­ხრა: "გეპ­ყრას, გეპ­ყრას ღმერ­თი, და იქ­ნებ მის­გან გაძ­ლი­ე­რე­ბუ­ლი მი­ემთხვიო იმას, რაც აირჩიე, წა­დი მშვი­დო­ბით". რო­დე­საც იგი იქი­დან გა­მო­ვი­და, მყის­ვე მო­უხ­მო მაც­ნემ, მო­უ­წო­დებ­და რა სა­სა­მარ­თლოს წი­ნა­შე წარ­დგო­მი­სა­კენ; რად­გან და­ნიშ­ნუ­ლი ვა­და უკ­ვე ამო­წუ­რუ­ლი იყო, იგი წარ­დგა მსა­ჯულ­თან და რწმე­ნის უფ­რო დი­დი გულ­მოდ­გი­ნე­ბა აჩვე­ნა, და მყის­ვე, რო­გორც იყო, წა­იყ­ვა­ნეს სა­სიკ­ვდი­ლოდ; და ასე აღეს­რუ­ლა.

 
XVI

იქ­ვე მო­იხ­სე­ნი­ე­ბა ას­ტე­რო­სიც ღვთის სათ­ნო კად­ნი­ე­რე­ბი­სათ­ვის. იგი იყო რო­მის სე­ნა­ტის წევ­რი, იმ­პე­რა­ტო­რებ­თან და­ახ­ლო­ე­ბუ­ლი პი­რი და ყვე­ლას­თვის ცნო­ბი­ლი თა­ვი­სი კე­თილ­შო­ბი­ლე­ბი­თა და სიმ­დიდ­რით. იგი ეს­წრე­ბო­და მო­წა­მის აღ­სას­რულს, აი­ღო მი­სი სხე­ული, მო­ი­კი­და მხარ­ზე, ბრწყინ­ვა­ლე და ძვირ­ფას ტა­ნი­სა­მოს­ზე, შე­მო­სა ძა­ლი­ან მდიდ­რუ­ლად და სა­თა­ნა­დო სა­მარ­ხში ჩა­ას­ვე­ნა.

ამ კა­ცის შე­სა­ხებ ათას სხვა რა­მე­საც იხ­სე­ნე­ბენ ჩვე­ნამ­დე შე­მორჩე­ნი­ლი მი­სი მე­გობ­რე­ბი, აგ­რეთ­ვე [იხ­სე­ნე­ბენ] შემ­დეგ სას­წა­ულს.

 
XVII

ამ­ბო­ბენ, რომ კე­სა­რი­ის ფი­ლი­პე­ში, რო­მელ­საც ფი­ნი­კი­ე­ლე­ბი პა­ნე­ა­დას უწო­დე­ბენ, ე. წ. პა­ნე­ო­ნის მთე­ბის ძირ­ში მომ­დი­ნა­რე წყა­რო­ებ­თან, რო­მელ­თა­გა­ნაც სა­თა­ვეს იღებს იორ­და­ნეც, დღე­სას­წა­უ­ლის რო­მე­ლი­ღაც დღეს აგ­დებ­დნენ სამსხვერ­პლო პი­რუტყვს და იგი დე­მო­ნის ძა­ლით სას­წა­უ­ლებ­რი­ვად ხდე­ბო­და უხი­ლა­ვი და ეს საკ­ვირ­ვე­ლე­ბა იქ განთქმუ­ლი იყო დამსწრე­თა შო­რის. ერ­თხელ, რო­დე­საც ას­ტე­რი­ო­სი იმ­ყო­ფე­ბო­და მათ გვერ­დით, ვინც ამას იქ­მო­და, და ამ მოვ­ლე­ნას მრა­ვა­ლი შეძ­რწუ­ნე­ბუ­ლი შეჰ­ყუ­რებ­და, შე­წუხ­და მა­თი ცთო­მი­ლე­ბის გა­მო, თა­ვი ას­წია ცის­კენ და ევედ­რე­ბო­და ქრის­ტეს მეშ­ვე­ო­ბით ყოვ­ლი­ე­რე­ბის ღმერთს ხალ­ხის მაც­თუ­რი დე­მო­ნის მხი­ლე­ბას და ადა­მი­ან­თა შეც­დო­მა­ში შეყ­ვა­ნის შეწ­ყვე­ტას. ამ­ბო­ბენ, რომ რო­დე­საც ამას ლო­ცუ­ლობ­და, მყის­ვე ნა­კა­დუ­ლე­ბი­დან ამო­ცურ­და სამსხვერ­პლო პი­რუტ­ყვი და ასე გაქ­რა მათ­თვის ეს სა­სა­წუ­ლი ისე, რომ მე­ტად აღა­რა­სო­დეს მომ­ხდა­რა საკ­ვირ­ვე­ლე­ბა იმ ად­გი­ლის სი­ახ­ლო­ვეს.

 
XVIII

მაგ­რამ მას შემ­დეგ, რაც ეს ქა­ლა­ქი გა­ვიხ­სე­ნეთ, ღირ­სე­უ­ლად არ მი­მაჩნია იმ ამ­ბი­სათ­ვის გვერ­დის ავ­ლა, რო­მე­ლიც ჩვენს შემ­დე­გაც გახ­სე­ნე­ბის ღირ­სია. რად­გან ამ­ბო­ბენ, რომ ის სისხლმდი­ნა­რე, რო­მელ­მაც, რო­გორც წმინ­და სა­ხა­რე­ბი­დან გვაქვს ნას­წავ­ლი, ჩვე­ნი მაც­ხოვ­რი­სა­გან მო­ი­პო­ვა ამ ვნე­ბი­სა­გან გან­თა­ვი­სუფ­ლე­ბა, აქე­დან წა­მო­ვი­და. ამ ქა­ლაქ­ში მის სახ­ლზე მი­უ­თი­თებ­დნენ და მაც­ხოვ­რის მი­ერ მის მი­მართ ქველ­მოქ­მე­დე­ბის საკ­ვირ­ვე­ლი ძეგ­ლე­ბიც არის შე­მორჩე­ნი­ლი. ამ­ბო­ბენ, რომ ამ სახ­ლის კა­რიბ­ჭეს­თან მა­ღალ ქვა­ზე იდ­გა ქა­ლის ბრინ­ჯა­ოს გა­მო­სა­ხუ­ლე­ბა, მუხ­ლმოდ­რე­კი­ლი და მლოც­ვე­ლის მსგავ­სად წინ ხე­ლებ­გაწ­ვდი­ლი, მის პირ­და­პირ კი - იმა­ვე მა­სა­ლი­სა­გან ფეხ­ზე მდგა­რი კა­ცის სხვა გა­მო­სა­ხუ­ლე­ბა, ორ­მა­გი მო­სას­ხა­მით მოკ­რძა­ლე­ბუ­ლად შე­მო­სი­ლი და ქა­ლის მი­მართ წინ გაწ­ვდი­ლი ხე­ლით; მის ფე­ხებ­თან ძეგ­ლზე უც­ხო რამ სა­ხე­ო­ბის მცე­ნა­რე იყო აღ­მო­ცე­ნე­ბუ­ლი, რაც ბრინ­ჯა­ოს ორ­მაგ მო­სას­ხამს კი­დე­ზე აუყ­ვე­ბო­და, და ყვე­ლა­ნა­ი­რი სნე­უ­ლე­ბის შხამ­სა­წი­ნა­აღ­მდე­გო რამ სა­შუ­ა­ლე­ბად მოქ­მე­დებ­და. ამ­ბო­ბენ, რომ ეს ქან­და­კე­ბა იე­სოს ხა­ტე­ბას ატა­რებ­და და შე­მორჩე­ნი­ლი იყო ჩვენს დრომ­დეც. ასე რომ, ქა­ლაქ­ში გაჩე­რე­ბი­სას თვით ჩვე­ნი თვა­ლე­ბით და­ვი­ნა­ხავ­დით. და არა­ფე­რია საკ­ვირ­ვე­ლი, რომ ძვე­ლად წარ­მარ­თთა­გან ჩვე­ნი მაც­ხოვ­რის­გან ქველ­მოქ­მე­დე­ბის მიმ­ღებთ ეს გა­ე­კე­თე­ბი­ათ, რო­დე­საც მოგ­ვით­ხრო­ბენ, რომ მი­სი მო­ცი­ქუ­ლე­ბის, პავ­ლე­სა და პეტ­რეს და თვით ქრის­ტეს ხა­ტე­ბი ფე­რე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით სუ­რა­თებ­ზე არის შე­მორჩე­ნი­ლი. ბუ­ნებ­რი­ვია, ძვე­ლე­ბი სიფრთხი­ლის გა­რე­შე მა­თი, რო­გორც მხსნე­ლე­ბის, წარ­მარ­თუ­ლი ჩვე­უ­ლე­ბით ამ სა­ხით პა­ტი­ვის მი­გე­ბას იყ­ვნენ მიჩვე­უ­ლი[19].

 
XIX

დღემ­დე არის და­ცუ­ლი ია­კო­ბის ტახ­ტი, რო­მე­ლიც იე­რუ­სა­ლი­მის ეკ­ლე­სი­ის პირ­ველ­მა ეპის­კო­პოს­მა მაც­ხოვ­რი­სა­გან და მო­ცი­ქუ­ლე­ბი­სა­გან მი­იღო, რო­მელ­საც ასე­ვე უწო­დებ­დნენ ქრის­ტეს ძმას, რო­გორც ამას საღ­ვთო სიტ­ყვე­ბი გად­მოგ­ვცემს.

იქ მცხოვ­რე­ბი ძმე­ბი მო­ნაც­ვლე­ო­ბის მი­ხედ­ვით პა­ტივს მი­ა­გე­ბენ და ყვე­ლას ნათ­ლად უჩვე­ნე­ბენ, თუ რო­გორ ინარჩუ­ნებ­დნენ ძვე­ლე­ბი წმინ­დან­თა თაყ­ვა­ნის­ცე­მას მა­თი ღვთის სათ­ნო ცხოვ­რე­ბის გა­მო და თუ რო­გორ იცავ­დნენ ჩვე­ნი თა­ნა­მედ­რო­ვე­ნიც. ეს ით­ქვა ამას­თან და­კავ­ში­რე­ბით.

 
XX

ამა­ვე დროს დი­ო­ნი­სემ მის ზე­მოხ­სე­ნე­ბულ ეპის­ტო­ლე­ებ­ზე და­მა­ტე­ბით შე­ად­გი­ნა ჩვენს დრო­შიც გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი სად­ღე­სას­წა­უ­ლო ეპის­ტო­ლე­ები. მათ­ში აღ­დგო­მის დღე­სას­წა­უ­ლის შე­სა­ხებ უფ­რო შეს­ხმით სიტ­ყვებს წარ­მოთ­ქვამს. მათ­გან ზოგს სწერს ფლა­ვი­უსს, ზოგს - დო­მი­ცი­უსს, ზოგს კი - დი­დი­მეს, რო­მელ­შიც გად­მოს­ცემს რვაწ­ლე­დის კა­ნონს. ამ­ტკი­ცებს, რომ არა სხვა დროს, არა­მედ [სწო­რედ] გა­ზაფ­ხუ­ლის ბუ­ნი­ო­ბის შემ­დეგ შეჰ­ფე­რის პა­სე­ქის დღე­სას­წა­უ­ლის აღ­სრუ­ლე­ბა. ამათ გარ­და ალექ­სან­დრი­ა­ში მყოფ თა­ნა­ხუ­ცე­სებს სხვა ეპის­ტო­ლე­საც მის­წერს, აგ­რეთ­ვე - სხვებ­საც სხვა­დას­ხვა ად­გი­ლებ­ზე. და ეს და­წე­რა ჯერ კი­დევ მა­შინ, რო­ცა დევ­ნუ­ლე­ბა მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და.

 
XXI

მშვი­დო­ბა ჯერ კი­დევ არ იყო დამ­ყა­რე­ბუ­ლი, რო­ცა იგი დაბ­რუნ­და ალექ­სან­დრი­აში. იქ კვლავ ატ­ყდა ამ­ბო­ხი და ომი[20], და მას არ შე­ეძ­ლო ქა­ლაქ­ში ყვე­ლა ძმა­ზე ზე­დამ­ხედ­ვე­ლო­ბის გა­წე­ვა, რომ­ლებ­საც არჩე­უ­ლი ჰქონ­დათ ამ­ბო­ხე­ბულ­თა სხვა­დას­ხვა მხა­რე­ები. და კვლავ აღ­დგო­მის დღე­სას­წა­ულ­ზე, თით­ქოს საზ­ღვარ­გა­რეთ მყო­ფი, იმა­ვე ალექ­სან­დრი­ი­დან წე­რი­ლე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით ესა­უბ­რე­ბა მათ. და ამის შემ­დეგ ჰი­ე­რაქსს, ეგ­ვიპ­ტე­ში მყოფ­თა ეპის­კო­პოსს, წერს სხვა სად­ღე­სას­წა­უ­ლო ეპის­ტო­ლეს და ალექ­სან­დრი­ელ­თა მის დრო­ინ­დელ ამ­ბო­ხე­ბას იხ­სე­ნი­ებს შემ­დე­გი სიტ­ყვე­ბით:

"მაგ­რამ რა გა­საკ­ვი­რია, თუ შორს მკვიდ­რთა მი­მართ ეპის­ტო­ლე­ე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით სა­უ­ბა­რი მი­ჭირს, რო­დე­საც თვით სა­კუ­თარ თავ­თან სა­უ­ბა­რი და სა­კუ­თა­რი სუ­ლის­თვის რჩე­ვის მი­ცე­მა ჩემ­თვის შე­უძ­ლე­ბე­ლი გახ­და? სა­კუ­თა­რი შიგ­ნე­უ­ლო­ბის მი­მართ, თა­ნა­მო­სახ­ლე და ერ­თსუ­ლო­ვა­ნი ძმე­ბი­სა და იმა­ვე ქა­ლა­ქის ეკ­ლე­სი­ის მი­მართ ეპის­ტო­ლე­ე­ბის მი­წე­რა მიხ­დე­ბა, და შე­უძ­ლე­ბე­ლი ჩანს მა­თი გავ­რცე­ლე­ბა. რად­გან უფ­რო ად­ვი­ლია, რომ ვინ­მე, არა­თუ საზ­ღვარ­გა­რეთ, არა­მედ აღ­მო­სავ­ლე­თი­დან და­სავ­ლეთ­ში გა­და­ვი­დეს, ვიდ­რე ალექ­სან­დრი­ა­ში ჩა­ვი­დეს იმა­ვე ალექ­სან­დრი­ი­დან. რად­გან ქა­ლა­ქის შუა გზა იმ დიდ და გა­უ­ვალ უდაბ­ნო­ზე უფ­რო გა­და­უ­ლა­ხა­ვი და გა­უ­ვა­ლია, რო­მელ­შიც ის­რა­ე­ლი ორი თა­ო­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში მოგ­ზა­უ­რობ­და. მშვი­დი და აუ­ღელ­ვე­ბე­ლი ნავ­სა­ყუდ­ლე­ბი გახ­და ხა­ტი იმ ზღვი­სა, რო­მე­ლიც მათ გა­ა­პეს, კედ­ლე­ბად აღ­მარ­თეს და სა­ვალ გზად აქ­ცი­ეს, და ამ ფარ­თო გზა­ზე და­იხრჩვნენ ეგ­ვიპ­ტე­ლე­ბი; ხში­რად მათ შო­რის მომ­ხდა­რი მკვლე­ლო­ბე­ბი­სა­გან იგი წი­თე­ლი ზღვის მსგავ­სი ჩანს. ქა­ლაქ­ში მე­დი­ნი მდი­ნა­რე ზოგ­ჯერ იმ უწ­ყლო უდაბ­ნო­ზე მშრა­ლი ჩანს და იმა­ზე უფ­რო მე­ტად ხმე­ლია, რო­მე­ლიც გან­ვლო ის­რა­ელ­მა, და ისე მოს­წყურ­და, რომ შეჰ­ღა­ღა­და და საკ­ვირ­ვე­ლე­ბის ერ­თა­დერ­თმა შე­მოქ­მედ­მა მათ­თვის ცი­ცა­ბო კლდის­გან სას­მე­ლი გად­მოღ­ვა­რა. ზოგ­ჯერ კი ისე გად­მო­დის ნა­პი­რე­ბი­დან, რომ ტბო­რავს მთელ შე­მო­-გა­რენს, გზებ­საც და ყა­ნებ­საც, და ნო­ეს დროს მომ­ხდა­რი წყლით წარღვნის მუ­ქა­რა მო­აქვს. მუ­დამ სის­ხლით, მკვლე­ლო­ბე­ბი­თა და დამხრჩვა­ლით და­ბინ­ძუ­რე­ბუ­ლი ჩა­მო­ე­დი­ნე­ბა, რაც მო­სემ გა­ა­კე­თა ფა­რა­ო­ნის­თვის, რო­დე­საც სის­ხლად გა­და­აქ­ცია და ააყ­რო­ლა. და სხვა რა წყა­ლი გაწ­მენდს ყო­ვე­ლი­ვეს განმწმენ­დელ წყალს? რო­გორ გაწ­მენდს ვრცე­ლი და ადა­მი­ა­ნე­ბი­სათ­ვის გა­და­უ­ლა­ხა­ვი ოკე­ა­ნე მას­ში ჩაღ­ვრილ ამ მწა­რე ზღვას? ან ედე­მი­დან გა­მო­მა­ვა­ლი დი­დი მდი­ნა­რე, მი­სი ოთ­ხი სა­თა­ვე, რომ­ლე­ბა­დაც არის და­ყო­ფი­ლი, გე­ო­ნის ერთ მდი­ნა­რედ რომც შე­ერ­თდეს, რო­გორ ჩა­მო­რეც­ხავს დაღ­ვრილ სისხლს? ან რო­დის გახ­დე­ბა ყვე­ლა მხრი­დან უკე­თუ­რი ორთქლით და­ბინ­დუ­ლი ჰა­ე­რი წმინ­და? რად­გან მი­წი­დან ისე­თი ორთქლი მო­ბე­რავს, ზღვი­დან - ქა­რე­ბი, მდი­ნა­რე­ე­ბი­დან - ნი­ა­ვი და ნავ­სად­გუ­რე­ბი­დან - ნის­ლი, თით­ქოს ცვრად ქცე­უ­ლა ყვე­ლა შე­მად­გე­ნელ ელე­მენ­ტე­ბად გახრწნი­ლი გვა­მის შრა­ტი. შემ­დეგ უკ­ვირთ და ვერ გე­ბუ­ლო­ბენ, სა­ი­დან მო­დის შეუჩე­რებ­ლად ჭი­რი, მძი­მე სნე­უ­ლე­ბე­ბი, ხრწნი­ლე­ბის ნა­ირ­გვა­რო­ბა, ადა­მი­ან­თა სხვა­დას­ხვაგ­ვა­რი და მრა­ვალ­რიც­ხო­ვა­ნი სიკ­ვდი­ლი­ა­ნო­ბა, რა­ტომ აღარ აქვს უდი­დეს ქა­ლაქს მო­სახ­ლე­ო­ბის ესო­დენ დი­დი სიმ­რავ­ლე, ჩვი­ლი ბავ­შვე­ბი­დან დაწ­ყე­ბუ­ლი ღრმად მო­ხუ­ცე­ბამ­დე, წი­ნათ რომ კვე­ბავ­და მათ, რომ­ლებ­საც "მწვა­ნე მო­ხუ­ცებს" უწო­დებ­დნენ. მაგ­რამ ორ­მო­ცი წლი­დან სა­მოც­და­ათ წლამ­დე ისე­თი სი­ჭარ­ბე იყო მა­შინ, რომ ახ­ლა ვე­ღარ ივ­სე­ბა მა­თი რიც­ხვი, რო­დე­საც ხალ­ხის საკ­ვე­ბი მა­რა­გი­სათ­ვის აღ­წე­რენ და აღ­რიც­ხა­ვენ მათ თოთ­ხმე­ტი წლი­დან ოთ­ხმოც წლამ­დე, და სა­ხით ახალ­გაზ­რდე­ბი დი­დი ხნის მო­ხუ­ცის ასა­კი­სა ხდე­ბი­ან. და დე­და­მი­წა­ზე ასე დამ­ცრო­ბი­ლი და მუ­დამ დაკ­ნი­ნე­ბუ­ლი ადა­მი­ან­თა მოდ­გმის მხილ­ველ­ნი არ ძრწი­ან, რო­დე­საც იზ­რდე­ბა და წა­რე­მა­ტე­ბა მა­თი სრუ­ლი გაუჩი­ნა­რე­ბა".

 
XXII

ამის შემ­დეგ, ომს მოჰ­ყვა ჭი­რი. რო­დე­საც დღე­სას­წა­უ­ლი ახ­ლოვ­დე­ბო­და, კვლავ გა­ე­სა­უბ­რა ძმებს წე­რი­ლის მეშ­ვე­ო­ბით, და მომ­ხდარ უბე­დუ­რე­ბებს აღ­ნიშ­ნავს შემ­დე­გი სიტ­ყვე­ბით:

"ადა­მი­ა­ნე­ბი, ალ­ბათ, ვერც იფიქ­რე­ბენ, რომ დღე­სას­წა­უ­ლის ჟა­მი დად­გა, მათ­თვის არც არ­სე­ბობს ეს ან სხვა რო­მე­ლი­მე [დღე­სას­წა­ული]. ვგუ­ლის­ხმობ არა გლო­ვის [ჟამს], არა­მედ იმას, რაც კი შე­იძ­ლე­ბა იქ­ნას მიჩნე­უ­ლი გან­საკ­თრე­ბით სა­სი­ხა­რუ­ლო ჟა­მად. ახ­ლა ყვე­ლა მოთ­ქვამს, ყვე­ლა დამ­წუხ­რე­ბუ­ლია და ქა­ლა­ქი გლო­ვა­ში ეხ­ვე­ვა და­ხო­ცილ­თა და ყო­ველ­დღე მოკ­ლულ­თა სიმ­რავ­ლის გა­მო. რად­გან რო­გორც ეგ­ვიპ­ტელ­თა პირ­მშო­ებ­ზეა და­წე­რი­ლი, ასეა ახ­ლაც: "დი­დი ღა­ღა­დი შე­იქ­ნა; რად­გან არ არის სახ­ლი, სა­დაც არ იყოს მკვდა­რი", - და ნე­ტავ მხო­ლოდ ერ­თი იყოს!

"რად­გან ამას წინ მრა­ვა­ლი სა­ში­ნე­ლი რამ შეგ­ვემთხვა. ჯერ გაგ­ვა­სახ­ლეს, და მა­ში­ნაც მხო­ლოდ ჩვენ ვზე­ი­მობ­დით, ყვე­ლა­სა­გან დევ­ნუ­ლე­ბი და და­ხო­ცი­ლე­ბი, და ტან­ჯვა-წა­მე­ბის თი­თოე­უ­ლი ად­გი­ლი ჩვენ­თვის იქ­ცა სად­ღე­სას­წა­უ­ლო ად­გი­ლად, ველ-მინ­დო­რი, ხო­მალ­დი, ფუნ­დუ­კი, საპ­ყრო­ბი­ლე; მაგ­რამ ყვე­ლა­ზე ბრწყინ­ვა­ლედ დღე­სას­წა­ულს ატა­რებ­დნენ წმინ­და მო­წა­მე­ნი, ცა­ში მო­ნა­დი­მე­ნი. შემ­დეგ ომი და შიმ­ში­ლო­ბა მოგ­ვევ­ლი­ნა, რაც წარ­მარ­თებ­თან ერ­თად გა­და­ვი­ტა­ნეთ. მხო­ლოდ ჩვენ ვუძ­ლებ­დით, რა ზო­მი­თაც გვა­ვიწ­რო­ვებ­დნენ და ჩვენ ვიმ­კი­დით შე­დე­გებს იმის­გან, რა­საც ერ­თმა­ნეთს უკე­თებ­დნენ და ევ­ნე­ბო­დათ; და კვლავ ქრის­ტეს მშვი­დო­ბით ვხა­რობთ, რაც მხო­ლოდ ჩვენ მოგ­ვე­ცა. მაგ­რამ რო­დე­საც მცი­რე ხნით სუ­ლი მო­ვით­ქვით ჩვენ­ცა და მა­თაც, თავს დაგ­ვატ­ყდა ეს სე­ნი, მათ­თვის ყვე­ლა სა­ში­ნე­ლე­ბა­ზე უფ­რო სა­ში­ნე­ლი და ნე­ბის­მი­ერ უბე­დუ­რე­ბა­ზე უფ­რო სას­ტი­კი, და რო­გორც მა­თი სა­კუ­თა­რი მწე­რა­ლი ამ­ბობს: "ერ­თა­დერ­თი რამ, რაც ყვე­ლა მო­ლო­დინ­ზე უფ­რო აღ­მა­ტე­ბუ­ლი იყო" (თუ­კი­დი­დე, II, 64, 1). ჩვენ­თვის ეს ასე არ ყო­ფი­ლა, მაგ­რამ იყო სხვებ­ზე არა­ნაკ­ლე­ბი წვრთნა და გა­მოც­და. რად­გან ჩვენც არ აგვცდა, თუმ­ცა წარ­მარ­თებს ძლი­ერ შე­უ­ტია".

ამის შემ­დეგ დას­ძენს: "ჩვე­ნი ძმე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბა ზე­აღ­მა­ტე­ბუ­ლი სიყ­ვა­რუ­ლი­სა და ძმათ­მოყ­ვა­რე­ო­ბის გა­მო თავს არ ზო­გავ­და და ერ­თმა­ნეთს გა­ნამ­ტკი­ცებ­და, უშიშ­რად ზე­დამ­ხედ­ვე­ლობ­და სნე­უ­ლებს, მუხლჩა­უხ­რე­ლად ემ­სა­ხუ­რე­ბო­და, მზრუნ­ვე­ლობ­და ქრის­ტე­ში და მათ­თან ერ­თად სი­ხა­რუ­ლით მი­იც­ვლე­ბო­და; სხვე­ბი­სა­გან ვნე­ბე­ბით აღ­ვსე­ბულ­ნი და მოყ­ვა­სი­სა­გან სნე­უ­ლე­ბის სა­კუ­თარ თავ­ზე დამ­ტეხ­ნი ნე­ბა­ყოფ­ლო­ბით ღე­ბუ­ლობ­დნენ ტკი­ვი­ლებს. მრა­ვა­ლი, ვინც სნე­უ­ლებს უვ­ლი­და და სხვებს გა­ნამ­ტკი­ცებ­და, თვი­თონ აღეს­რუ­ლე­ბო­და, მათ სიკ­ვდილს თა­ვის თავ­ზე ღე­ბუ­ლობ­და; და ხალ­ხუ­რი გა­მო­ნათ­ქვა­მი, რაც ყო­ველ­თვის კე­თილ­გან­წყო­ბის [გა­მომ­ხატ­ვე­ლად] მიიჩნე­ოდა, მა­შინ საქ­მით აღას­რუ­ლეს: "სიკ­ვდი­ლამ­დე მა­თი ერ­თგუ­ლი მსა­ხურ­ნი". ამ­გვა­რად ტო­ვებ­დნენ ცხოვ­რე­ბას ჩვენს ძმა­თა­გან სა­უ­კე­თე­სო­ნი, ზო­გი­ერ­თი პრეს­ვი­ტე­რი, დი­ა­კო­ნი და ერის­კა­ცი, მე­ტად ქე­ბულ­ნი, ისე რომ სიკ­ვდი­ლის ეს სა­ხე­ობა, დი­დი ღვთის­მო­სა­ო­ბი­სა და ძლი­ე­რი რწმე­ნის გა­მო აღ­სრუ­ლე­ბუ­ლი, მო­წა­მე­ო­ბა­ზე ნაკ­ლე­ბად რო­დი ით­ვლე­ბა. წმინ­დან­თა სხე­უ­ლებს კი გაშ­ლი­ლი ხე­ლე­ბით მკერ­დში იკ­რავ­დნენ, უხუ­ჭავ­დნენ თვა­ლებს, უმუ­წავ­დნენ პირს, მხრე­ბით ატა­რებ­დნენ და აწ­ვენ­დნენ; მათ­ზე მი­წე­ბე­ბუ­ლე­ბი და შე­კავ­ში­რე­ბუ­ლე­ბი გან­ბა­ნიდ­ნენ მათ და და­სა­მარ­ხი შე­სა­მო­სე­ლით გა­ნამ­შვე­ნებ­დნენ, მცი­რე ხნის შემ­დეგ კი თვი­თო­ნაც იმა­ვე [მომ­სა­ხუ­რე­ბას] ღე­ბუ­ლობ­დნენ, რად­გან დარჩე­ნი­ლე­ბი ყო­ველ­თვის მიყ­ვე­ბოდ­ნენ (ე.ი იხო­ცე­ბოდ­ნენ - მთარგ.) მათ უწი­ნა­რესთ. წარ­მარ­თე­ბი კი სრუ­ლი­ად სა­პი­რის­პი­როდ იქ­ცე­ოდ­ნენ: მათ, რომ­ლებ­საც სნე­უ­ლე­ბა ახ­ლა ეწ­ყე­ბო­დათ, კლავ­დნენ და გა­ურ­ბოდ­ნენ მათ უსაყ­ვარ­ლეს ადა­მი­ა­ნებს; ნა­ხევ­რადმკვდრებს გზა­ზე ყრიდ­ნენ და მიც­ვა­ლე­ბუ­ლებს და­უ­მარ­ხავს, გა­და­უ­ფა­რე­ბელს ტო­ვებ­დნენ, სიკ­ვდი­ლის გავ­რცე­ლე­ბას და მას­თან ზი­ა­რე­ბას გა­ურ­ბოდ­ნენ, რი­სი არი­დე­ბაც მრა­ვა­ლი ხერ­ხის მი­უ­ხე­და­ვად ად­ვი­ლი არ იყო".

ამ ეპის­ტო­ლის შემ­დე­გაც, რო­დე­საც ქა­ლაქ­ში მშვი­დო­ბა დამ­ყარ­და, ეგ­ვიპ­ტე­ში მყოფ ძმებს კვლავ სად­ღე­სას­წა­უ­ლო წე­რილს უგ­ზავ­ნის, და კვლავ სწერს სხვა პი­რებს. გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია მი­სი რო­მე­ლი­ღაც ეპის­ტო­ლე "შა­ბა­თის შე­სა­ხებ" და სხვაც - "წვრთნის შე­სა­ხებ".

რო­დე­საც კვლავ ჰერ­მა­მონ­სა და ეგ­ვიპ­ტელ ძმებს ეპის­ტო­ლის მეშ­ვე­ო­ბით ესა­უბ­რე­ბა, დე­კი­უ­სის, მის შემ­დეგ მო­სულ­თა ბო­როტ­მოქ­მე­დე­ბი­სა და გა­ლი­ე­ნუ­სის დრო­ინ­დე­ლი მშვი­დო­ბის შე­სა­ხებ მრა­ვალ სხვა ამ­ბავ­საც იხ­სე­ნებს.
XXIII

მაგ­რამ არა­ფე­რია მსგავ­სი იმი­სა, რომ მო­ვის­მი­ნოთ ზუს­ტად ისე, რო­გორც მოხ­და.

"იგი მას შემ­დეგ, რაც მის იმ­პე­რა­ტორ­თა­გან ერთ-ერთს აქე­ზებ­და, მე­ო­რეს კი უტევ­და, მა­ლე­ვე მთე­ლი გვა­რით ძირ-ფეს­ვი­ა­ნად უჩი­ნო იქ­მნა, მაგ­რამ გა­მოჩნდა და ყვე­ლას­გან აღი­ა­რე­ბულ იქ­ნა გა­ლი­ენი, ერთდრო­უ­ლად ძვე­ლი იმ­პე­რა­ტო­რიც და ახა­ლიც[21], პირ­ვე­ლად მყო­ფი და მათ შემ­დეგ მო­სუ­ლიც. რად­გან ესაია წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლის მი­მართ ნათ­ქვა­მის მი­ხედ­ვით: "აჰა, და­სა­ბა­მი­დან მყო­ფი მი­დის, და ახა­ლი არის ის, რაც ახ­ლა წარ­მო­იშ­ვე­ბა"; რად­გან რო­გორც ღრუ­ბე­ლი მზის სხი­ვე­ბის ქვეშ მიქ­რის და მცი­რე ხნის შემ­დეგ და­ფა­რავს და დაჩრდი­ლავს მას, და მის (მზის - მთარგ.) ნაც­ვლად ჩანს, შემ­დეგ კი, რო­ცა გა­და­ივ­ლის ან გა­ი­ფან­ტე­ბა ღრუ­ბე­ლი, გა­მოჩნდე­ბა, რომ მზე, რო­მე­ლიც მა­ნამ­დე იყო ამო­სუ­ლი, კვლავ ამო­ვი­და. ასე­ვე, მაკ­რი­ანე, რო­მელ­მაც წინ წა­ი­წია და თა­ვი­სი თა­ვი გა­ლი­ე­ნუ­სის კუთ­ვნილ მე­ფო­ბას მიუ­ახ­ლო­ვა, იგი აღარ არის, რად­გან არც იყო, ეს კი (გა­ლი­ე­ნუ­სი - მთარგ.) არის მსგავ­სად იმი­სა რო­გორც იყო. და რო­დე­საც სა­იმ­პე­რიო ძა­ლა­უფ­ლე­ბამ გა­ნი­შო­რა სი­ბე­რე და წი­ნა ბო­რო­ტე­ბი­სა­გან გა­ნიწ­მინ­და, ახ­ლა უმ­წვერ­ვა­ლე­სად არის აღ­ზე­ვე­ბუ­ლი, უფ­რო შორს ჩანს და ის­მის, და ყველ­გან ვრცელ­დე­ბა".

და მომ­დევ­ნო ხა­ნას, რა დრო­საც ამას წერ­და, აღ­ნიშ­ნავს შემ­დე­გი სიტ­ყვე­ბით: "და კვლავ მი­წევს სა­იმ­პე­რიო წლე­ბის დღე­თა მი­მო­ხილ­ვა. რად­გან ვხე­დავ, რომ უღ­მერ­თო­ნი სა­ხე­ლო­ვან­ნი არ­ცთუ დი­დი ხნის შემ­დეგ უსა­ხე­ლო გახ­დნენ; ხო­ლო მან კი, ვინც არის უფ­რო წმინ­და და ღვთის­მოყ­ვა­რე, შვიდ წელს გა­და­ა­ცი­ლა და ახ­ლა მეც­ხრე წე­ლი სრულ­დე­ბა, რომ­ლის დრო­საც ჩვენ ვდღე­სას­წა­უ­ლობთ"[22].

 
XXIV

ამ ყო­ვე­ლი­ვეს გარ­და მან შე­ად­გი­ნა ორი თხზუ­ლე­ბა "აღთქმა­თა შე­სა­ხებ". ამის და­წე­რის სა­ბა­ბი იყო ნე­პო­ტი[23], ეგ­ვიპ­ტე­ში მყოფ­თა ეპის­კო­პო­სი, რო­მე­ლიც საღ­ვთო წე­რილ­ში წმინ­და­ნე­ბის­თვის აღთქმუ­ლის უფ­რო იუ­და­ებ­რი­ვად გან­მარ­ტე­ბას ას­წავ­ლი­და და მიიჩნევ­და, რომ ამ მი­წა­ზე ათა­სი წე­ლი სხე­უ­ლებ­რი­ვი ფუ­ფუ­ნე­ბა იქ­ნე­ბო­და. ფიქ­რობ­და, რომ სა­კუ­თარ მო­საზ­რე­ბას გა­ნამ­ტკი­ცებ­და იო­ა­ნეს "გა­მოც­ხა­დე­ბი­დან" და მის შე­სა­ხებ შე­ად­გი­ნა რა­ღაც თხზუ­ლე­ბა სა­თა­უ­რით "ალე­გო­რის­ტე­ბის მხი­ლე­ბა". დი­ო­ნი­სე მას უტევს "აღთქმა­თა შე­სა­ხებ" წიგ­ნებ­ში, პირ­ველ წიგ­ნში გად­მოს­ცემს თა­ვის აზრს მოძღვრე­ბის შე­სა­ხებ, მე­ო­რე­ში კი იო­ა­ნეს "გა­მოც­ხა­დე­ბის" შე­სა­ხებ სა­უბ­რობს, რო­დე­საც და­საწ­ყის­ში ნე­პოტს მო­იხ­სე­ნი­ებს, მის შე­სა­ხებ ამას წერს: "მას შემ­დეგ, რაც რო­მე­ლი­ღაც თხზუ­ლე­ბა მო­ი­ტა­ნეს ნე­პო­ტი­სა, რო­მელ­საც ეყრდნო­ბი­ან რო­გორც უდა­ვოდ მაჩვე­ნე­ბელს იმი­სა, რომ ქრის­ტეს სა­მე­ფო იქ­ნე­ბა მი­წა­ზე. სხვა მრა­ვა­ლი რა­მის გა­მო ვღე­ბუ­ლობ და მიყ­ვარს ნე­პო­ტი რწმე­ნის, შრო­მის­მოყ­ვა­რე­ო­ბის, წმინ­და წე­რილ­ში გან­სწავ­ლი­სა და ფსალ­მუ­ნე­ბის გა­ლო­ბის გა­მო, რი­თაც ამ დრომ­დე მრა­ვა­ლი ძმა სი­ხა­რუ­ლით ივ­სე­ბა; და ყვე­ლა პა­ტი­ვით ვმო­სავ ამ ადა­მი­ანს, უფ­რო მე­ტად იმი­ტომ, რომ გან­სვე­ნე­ბუ­ლია. მაგ­რამ ჭეშ­მა­რი­ტე­ბა არის ძვირ­ფა­სი და ყო­ვე­ლი­ვე­ზე უწი­ნა­რეს ყვე­ლა­ზე უფ­რო მე­ტად პა­ტივ­სა­ცე­მი*. სა­ჭი­როა იმის ქე­ბა და შუ­რის გა­რე­შე მო­წო­ნე­ბა, თუ რამ მარ­თე­ბუ­ლად ით­ქვა, ხო­ლო გა­მოკ­ვლე­ვა და გა­მოს­წო­რე­ბა იმი­სა, თუ რამ არ ჩანს, რომ სა­ღად არის და­წე­რი­ლი. აქ მყო­ფი­სა და უბ­რა­ლო სიტ­ყვით აზ­რის გა­მომთქმე­ლის მი­მართ საკ­მა­რი­სი იქ­ნე­ბო­და ზე­პი­რი სა­უ­ბა­რი, კით­ხვა-პა­სუ­ხის მეშ­ვე­ო­ბით და­ვარ­წმუ­ნებ­დი და დავ­მოძღვრავ­დი `მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე­ებს" (2 ტიმ. 2, 25). მაგ­რამ, რო­დე­საც გა­მო­ცე­მუ­ლი არის წიგ­ნი, რო­გორც ზო­გი­ერ­თე­ბი ფიქ­რო­ბენ ყვე­ლა­ზე და­მარ­წმუ­-ნე­ბე­ლი, და რო­დე­საც ზო­გი­ერ­თი მოძ­ღვა­რი რჯულ­სა და წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბებს არაფ­რად მიიჩნევს, სა­ხა­რე­ბე­ბის მი­დევ­ნე­ბას უგუ­ლე­ბელ­ყოფს და მო­ცი­ქულ­თა ეპის­ტო­ლე­ებს კიც­ხავს; ხო­ლო ამ თხზუ­ლე­ბის მოძღვრე­ბას რო­გორც დიდ რა­ი­მეს და და­ფა­რულ სა­ი­დუმ­ლოს აღ­გვით­ქვამს და ჩვენს უფ­რო ლი­ტონ ძმებს არა­ნა­ი­რად არ აზი­ა­რებს დიდ­სა და მა­ღალ აზ­როვ­ნე­ბას, არც ჩვე­ნი უფ­ლის დი­დე­ბუ­ლი და ჭეშ­მა­რი­ტად საღ­ვთო გა­მოც­ხა­დე­ბის შე­სა­ხებ, ან ჩვე­ნი მკვდრე­თით აღ­დგო­მის, მის მი­მართ შე­მოკ­რე­ბი­სა და მიმ­სგავ­სე­ბის შე­სა­ხებ, არა­მედ მცი­რე, მოკ­ვდავ და, რო­გორც ახ­ლა არის, ისე­თი ღვთის სა­სუ­ფევ­ლი­სად­მი სა­სო­ე­ბის ქო­ნას არ­წმუ­ნე­ბენ; აუ­ცი­ლე­ბე­ლია, რომ ჩვენც, რო­გორც აქ მყოფ ჩვენს ძმას, ისე ვე­სა­უბ­როთ ნე­პოტს".

მცი­რე ხნის შემ­დეგ დას­ძენს: "რო­დე­საც არ­სე­ნოი­ეს ნომ­ში ვიმ­ყო­ფე­ბო­დი, სა­დაც, რო­გორც იცი, დი­დი ხნის წინ თა­ვი ამო­ყო ამ მოძღვრე­ბამ ისე, რომ მთე­ლი ეკ­ლე­სი­ე­ბის მრა­ვა­ლი გან­ხეთ­ქი­ლე­ბა და გან­დგო­მი­ლე­ბა მოხ­და, მო­ვიწ­ვიე იმ და­ბებ­ში მცხოვ­რე­ბი ძმე­ბის პრეს­ვი­ტე­რე­ბი და მოძღვრე­ბი (ეს­წრე­ბოდ­ნენ ის ძმე­ბიც, რომ­ლებ­საც სურ­დათ), და­ვარ­წმუ­ნე, რომ სა­კით­ხი სა­ჯა­როდ გა­მო­ეკ­ვლი­ათ. რო­დე­საც მო­მი­ტა­ნეს ეს წიგ­ნი, რო­გორც რამ უძ­ლე­ვე­ლი სა­ჭურ­ვე­ლი და კე­დე­ლი, მათ­თან ერ­თად დავ­ჯე­ქი და სა­მი დღე ზე­დი­ზედ, დი­ლი­დან სა­ღა­მომ­დე, ვცდი­ლობ­დი გა­მეს­წო­რე­ბი­ნა ნა­წე­რი. ძა­ლი­ან აღ­მაფ­რთო­ვა­ნა იქა­უ­რი ძმე­ბის სიმ­ტკი­ცემ, ჭეშ­მა­რი­ტე­ბის სიყ­ვა­რულ­მა, თან­მიმ­დევ­რულ­მა მსჯე­ლო­ბამ და გო­ნი­ე­რე­ბამ; თუ რო­გორ წე­სი­სა და რი­გის მი­ხედ­ვით და კე­თილ­გან­წყო­ბით ვსვამ­დით კით­ხვებს, ვაწ­ყდე­ბო­დით სიძ­ნე­ლე­ებს და ვთანხმდე­ბო­დით. ერ­თი მხრივ, უარს ვამ­ბობ­დით, რომ ერ­თხელ მი­ღე­ბუ­ლი შე­ხე­დუ­ლე­ბა ყვე­ლა­ნა­ი­რი გზით და ჯი­უ­ტად შეგ­ვე­ნარჩუ­ნე­ბია მა­შინ, რო­ცა ჩან­და, რომ მცდა­რი იყო, მე­ო­რე მხრივ, არც სა­წი­ნა­აღ­მდე­გო მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბას ვა­რი­დებ­დით თავს, არა­მედ რამ­დე­ნა­დაც შეგ­ვეძ­ლო ვცდი­ლობ­დით ჩვენ­თვის ხელ­მი­საწ­ვდო­მი­სა­გან შეგ­ვეპ­ყრა და და­ვუფ­ლე­ბო­დით შე­კით­ხვებს. არც აზ­რის შეც­ვლი­სა და აღი­ა­რე­ბის გვრცხვე­ნო­და, თუ ამას სა­ღი აზ­რი მო­ით­ხოვ­და, არა­მედ კე­თილ­გო­ნივ­რუ­ლად, სიწ­რფე­ლი­თა და ღვთის მი­მართ გახ­სნი­ლი გუ­ლით, წმინ­და წე­რი­ლის წარ­მოჩე­ნი­თა და მოძღვრე­ბით დად­გე­ნილს ვღე­ბუ­ლობ­დით. და­სას­რულ, ამ მოძღვრე­ბის მო­თა­ვემ და შე­მომ­ტან­მა, სა­ხე­ლად კო­რა­კი­ონ­მა, რო­დე­საც მო­უს­მი­ნა ყვე­ლა იქ დამსწრე ძმას, აღი­ა­რა და დაგ­ვე­მოწ­მა ჩვენ, რომ მე­ტად აღარ მიუ­ახ­ლოვ­დე­ბო­და მას (ამ მოძღვრე­ბას - მთარგ.), არც ისა­უბ­რებ­და მის შე­სა­ხებ, არც ახ­სე­ნებ­და, არც ას­წავ­ლი­და, რად­გან საკ­მა­ოდ ძლი­ე­რი მარ­ცხი აგე­მა სა­პი­რის­პი­რო მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბებ­მა. სხვა ძმა­თა­გან ზო­გი ხა­რობ­და ერ­თობ­ლი­ვი მსჯე­ლო­ბის, ყვე­ლას მი­მართ შემწყნა­რებ­ლო­ბი­სა და ერ­თსუ­ლოვ­ნე­ბის გა­მო".

----------------------------------------------------------

* იხ. არისტოტელე, ნიკომაქეს ეთიკა, I. 1096a - მთარგ.

 
XXV

შემ­დეგ გა­და­დის მომ­დევ­ნო თე­მა­ზე და იო­ა­ნეს "გა­მოც­ხა­დე­ბის" შე­სა­ხებ ამ­ბობს: "ჩვე­ნამ­დე ზო­გი­ერ­თებ­მა უარ­ყვეს და სრუ­ლი­ად გა­ნი­შო­რეს ეს წიგ­ნი, გა­ნი­ხი­ლეს თი­თოე­უ­ლი თა­ვი და გა­ნაც­ხა­დეს, რომ შე­უც­ნო­ბე­ლი და არა­თან­მიმ­დევ­რუ­ლია, სა­თა­უ­რი კი ნა­ყალ­ბე­ვი. ამ­ბო­ბენ, რომ არც იო­ა­ნეს ეკუთ­ვნის, არც არის გა­მოც­ხა­დე­ბა, არა­მედ უმეც­რე­ბის მტკი­ცე და სქე­ლი ფარ­დით არის და­ფა­რუ­ლი; და არა­თუ რო­მე­ლი­მე მო­ცი­ქუ­ლი, სა­ერ­თოდ არც წმინ­და­ნი და არც სა­ეკ­ლე­სიო პი­რი არ არის ამ თხზუ­ლე­ბის შემქმნე­ლი, არა­მედ - კე­რინ­თო­სი, მის­გან [მომ­დი­ნა­რე] "კე­რინ­თი­ა­ნე­ლე­ბად" წო­დე­ბუ­ლი მწვა­ლებ­ლო­ბის შემქმნე­ლი, რო­მელ­საც სურ­და თა­ვი­სი თხზუ­ლე­ბი­სათ­ვის ნდო­ბის ღირ­სი სა­ხე­ლი ეწო­დე­ბია. რად­გან ეს არის მი­სი მოძღვრე­ბის დოგ­მა­ტი, რომ ქრის­ტეს სა­მე­ფო დე­და­მი­წა­ზე იქ­ნე­ბა, და რაც თვი­თონ სწად­და, სხე­უ­ლის მოყ­ვა­რე­სა და სრუ­ლი­ად ხორ­ცი­ელს, იმის აღ­სრუ­ლე­ბა­ზე ოც­ნე­ბობ­და, - მუ­ცელ­ზე და მუც­ლის საჭ­მლი­თა და სას­მე­ლით, და ქორ­წი­ნე­ბე­ბით გაძ­ღო­მა­ზე და მათ­ზე, რო­მელ­თა მეშ­ვე­ო­ბით ფიქ­რობ­და, რომ ამათ (ხორ­ცი­ელ სი­ა­მეთ - მთარგ.) უფ­რო შე­სა­ფე­რის სა­ხელს მის­ცემ­და, ასე­ვე დღე­სას­წა­უ­ლებ­ზე, მსხვერპლშე­წირ­ვებ­სა და წმინ­და საკ­ლა­ვებ­ზე. მე კი ამ წიგ­ნის უარ­ყო­ფას ვერ გავ­ბე­დავ, მა­შინ რო­ცა მრა­ვალ ძმას გულ­მოდ­გი­ნე­ბით უპ­ყრია იგი; მაგ­რამ მი­მაჩნია, რომ მის შე­სა­ხებ მო­საზ­რე­ბა აღე­მა­ტე­ბა ჩემს აზ­როვ­ნე­ბას და ვთვლი, რომ მი­სი თი­თოე­უ­ლი ად­გი­ლის გან­მარ­ტე­ბა არის და­ფა­რუ­ლი და უფ­რო საკ­ვირ­ვე­ლი. და თუმ­ცა მე არ მეს­მის, მაგ­რამ ვეჭ­ვობ, რომ უფ­რო ღრმა რამ დევს [მის] გა­მო­ნათ­ქვა­მებ­ში, მათ ვზო­მავ და განვსჯი არა სა­კუ­თა­რი აზ­რით, არა­მედ რწმე­ნას ვა­ნი­ჭებ უფ­რო დიდ მნიშ­ვნე­ლო­ბას. და ჩავ­თვა­ლე, რომ ჩემს აზ­როვ­ნე­ბა­ზე უფ­რო მა­ღა­ლია, და არ უარ­ვყოფ იმას, რაც ვერ გა­ვი­გე, მაგ­რამ უფ­რო ის მიკ­ვირს, რაც არ მი­ნა­ხავს".

ამის შემ­დეგ გა­ნი­ხი­ლავს "გა­მოც­ხა­დე­ბის" მთელ წე­რილს და აჩვე­ნებს, რომ ტექ­სტის ხელ­მი­საწ­ვდო­მი ნა­წი­ლი შე­უძ­ლე­ბე­ლია გა­აზ­რე­ბულ იქ­ნას, და დას­ძენს: "მთე­ლი ე. წ. წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბის და­სას­რულს წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლი აკურ­თხევს მის დამ­ცვე­ლებს და სა­კუ­თარ თავ­საც. რად­გან ამ­ბობს: "ნე­ტა­რი არის ამ წიგ­ნის წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბის სიტ­ყვა­თა დამ­მარ­ხვე­ლი და მეც, იო­ანე, ამის მხედ­ვე­ლი და მსმე­ნე­ლი" (გა­მოც. 22, 7‑8). არ ვკა­მა­თობ, რომ მას იო­ა­ნე ეწო­დე­ბა და ეს იო­ა­ნეს ნა­წე­რი არის, რად­გან ვგო­ნებ, რომ ვინ­მე წმინ­დანს და ღვთივ­შთა­გო­ნე­ბულს ეკუთ­ვნის. მაგ­რამ იო­ლად რო­დი და­ვე­თან­ხმე­ბი, რომ იგი არის მო­ცი­ქუ­ლი, ზე­ბე­დეს ძე, ია­კო­ბის ძმა, ვი­სიც არის იო­ა­ნეს სა­ხე­ლით და­სა­თა­უ­რე­ბე­ლი სა­ხა­რე­ბა და კა­თო­ლი­კე ეპის­ტო­ლეც. რა­მე­თუ თი­თოე­უ­ლი მათ­გა­ნის ხა­სი­ა­თი­დან, სიტ­ყვე­ბის ბუ­ნე­ბი­დან და ე. წ. წიგ­ნის შედ­გე­ნი­ლო­ბი­დან გან­ვსაზღვრავ, რომ არ არის ერ­თი­და­ი­გი­ვე. რად­გან მა­ხა­რე­ბე­ლი არ­სად არ მი­ა­წერს თა­ვის სა­ხელს, არც აც­ხა­დებს თა­ვის თავს სა­ხა­რე­ბის ან ეპის­ტო­ლის მეშ­ვე­ო­ბით".

შემ­დეგ კვლავ ამ­ბობს: "...იო­ა­ნე კი არ­სად, - არც პირ­ველ, არც მე­სა­მე პირ­ში. "გა­მოც­ხა­დე­ბის" მწე­რა­ლი კი მა­შინ­ვე და­საწ­ყის­ში წი­ნა­და­ა­წე­სებს თა­ვის თავს: "იე­სო ქრის­ტეს გა­მოც­ხა­დე­ბა, რაც მას გა­დას­ცა მა­ლე­ვე მი­სი მსა­ხუ­რე­ბი­სათ­ვის საჩვე­ნებ­ლად. იგი აღ­ნიშ­ნა და წარ­გზავ­ნა მი­სი ან­გე­ლო­ზის მეშ­ვე­ო­ბით თა­ვის მო­ნას­თან იო­ა­ნეს­თან, ვინც და­ა­მოწ­მა ღვთის სიტ­ყვა და მი­სი მოწ­მო­ბა, და რაც იხი­ლა" (გა­მოცხ. 1, 1‑2). შემ­დეგ ეპის­ტო­ლე­საც წერს: "იო­ა­ნე ასი­ა­ში მყოფ შვიდ ეკ­ლე­სი­ას, მად­ლი თქვენ და მშვი­დო­ბა" (გა­მოც. 1, 4). მა­ხა­რე­ბე­ლი კი კა­თო­ლი­კე ეპის­ტო­ლის წინ არ წერს თა­ვის სა­ხელს, არა­მედ ყო­ველ­გვა­რი უხ­ვსიტ­ყვა­ო­ბის გა­რე­შე თვით საღ­ვთო გა­მოც­ხა­დე­ბის სა­ი­დუმ­ლო­დან იწ­ყებს: "რაც იყო და­სა­ბა­მი­დან, რაც გვსმე­ნია, რაც გვი­ნა­ხავს ჩვე­ნი თვა­ლე­ბით" (1 იოან. 1,1). ამ გა­მოც­ხა­დე­ბის გა­მო ნე­ტარ ჰყოფს უფა­ლი პეტ­რეს და ეუბ­ნე­ბა: "ნე­ტარ ხარ სი­მონ ბარ იონა, რად­გან ხორ­ცმა და სისხლმა არ გა­გიც­ხა­და შენ, არა­მედ ჩემ­მა ზე­ცი­ერ­მა მა­მამ" (მათ. 16, 17). მაგ­რამ არც იო­ა­ნეს მე­ო­რე და მე­სა­მედ წო­დე­ბულ მოკ­ლე ეპის­ტო­ლე­ებ­ში არის იო­ა­ნე სა­ხე­ლით მოხ­სე­ნი­ე­ბუ­ლი, არა­მედ უსა­ხე­ლოდ არის წარ­წე­რი­ლი "ხუ­ცე­სი" (2 იოან. 1; 3 იოან. 1). მან კი მომ­დევ­ნო ამ­ბის მო­სათ­ხრო­ბად საკ­მა­რი­სად არ ჩათ­ვა­ლა სა­კუ­თა­რი თა­ვის ერთგზის და­სა­ხე­ლე­ბა, არა­მედ კვლავ ახ­სე­ნებს თა­ვის სა­ხელს: "მე იო­ანე, თქვე­ნი ძმა და თა­ნა­ზი­ა­რი იე­სოს ტან­ჯვა­ში, სა­სუ­ფე­ველ­სა და დათ­მე­ნა­ში, ვი­ყა­ვი პატ­მო­სად წო­დე­ბულ კუნ­ძულ­ზე ღვთის სიტ­ყვი­სა და იე­სოს მოწ­მო­ბის გა­მო" (გა­მოც. 1, 9). და­სას­რულ კი ამას ამ­ბობს: "ნე­ტა­რია ამ წიგ­ნის წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბის სიტ­ყვე­ბის დამ­ცვე­ლი და მეც, იო­ანე, ამის მხედ­ვე­ლი და მსმე­ნე­ლი" (გა­მოც. 22, 7‑8).

ის, რომ იო­ა­ნე არის ამ სიტ­ყვე­ბის მწე­რა­ლი, უნ­და ვირ­წმუ­ნოთ, რად­გან თვი­თონ ამ­ბობს. მაგ­რამ თუ რო­მე­ლი იო­ა­ნეა, ცხა­დი არ არის. რად­გან თა­ვის თავ­ზე არ ამ­ბობს, რო­გორც მრა­ვალ­გზის - სა­ხა­რე­ბა­ში, რომ არის უფ­ლის საყ­ვა­რე­ლი მო­წა­ფე, ან მის მკერ­დზე მიყრდნო­ბი­ლი (იოან. 13, 25), ან ია­კო­ბის ძმა, ან უფ­ლის თვით­მხილ­ვე­ლი და უშუ­ა­ლო მსმე­ნე­ლი. რად­გან რომ ეთ­ქვა ზე­მოხ­სე­ნე­ბულ­თა­გან რა­იმე, აშ­კა­რად სა­კუ­თა­რი თა­ვის წარ­მოჩე­ნის მსურ­ვე­ლი იქ­ნე­ბო­და, მაგ­რამ ამათ­გან არ­ცერთს არ ახ­სე­ნებს, არა­მედ ამ­ბობს, რომ არის ჩვე­ნი ძმა და თა­ნა­ზი­არი, იე­სოს მოწ­მე და გა­მოც­ხა­დე­ბის ხილ­ვი­სა და სმე­ნის გა­მო ნე­ტა­რი (იოან. 22, 7‑8). ვფიქ­რობ, რომ იო­ა­ნე მო­ცი­ქუ­ლის მრა­ვა­ლი თა­ნა­მო­სა­ხე­ლე ცხოვ­რობ­და, რო­მელ­საც მის მი­მართ სიყ­ვა­რუ­ლის, გაკ­ვირ­ვე­ბი­სა და აღფრთო­ვა­ნე­ბის გა­მო, და მის მსგავ­სად უფ­ლის მი­ერ შეყ­ვა­რე­ბის სურ­ვი­ლით ამ სა­ხე­ლის აღე­ბა უხა­რო­და, რო­გორც მორ­წმუ­ნე­თა შვი­ლებს ხში­რად ეწო­დე­ბათ პავ­ლე და პეტ­რე. ამ­რი­გად, "მო­ცი­ქულ­თა საქ­მე­ებ­ში" არ­სე­ბობს სხვა იო­ა­ნეც, მარ­კო­ზად ზე­წო­დე­ბუ­ლი, რო­მე­ლიც ბარ­ნა­ბამ და პავ­ლემ თან წა­იყ­ვა­ნა, ვის შე­სა­ხე­ბაც კვლავ ამ­ბობს: "ხო­ლო ჰყავ­დათ ასე­ვე იო­ა­ნე შემ­წედ" (საქ­მე. 13, 5). არ ჩანს, ის თუ არის მწე­რა­ლი, რად­გან არ წე­რია, რომ მათ­თან ერ­თად გა­ემ­გზავ­რა ასი­ის­კენ, არა­მედ ამ­ბობს: "პა­ფო­დან წა­სუ­ლე­ბი პავ­ლე და მას­თან მყოფ­ნი პამ­ფი­ლი­ის პერ­გე­ში შე­ვიდ­ნენ, იო­ა­ნე კი მათ ჩა­მო­შორ­და და დაბ­რუნ­და იე­რუ­სა­ლიმ­ში" (საქ­მე. 13, 13). ვფიქ­რობ, რომ იგი იყო სხვა ვინ­მე ასი­ა­ში მყოფ­თა­გან. ასე­ვე ამ­ბო­ბენ, რომ ეფე­სო­ში არის ორი საფ­ლა­ვი და ამ­ბო­ბენ, რომ ორი­ვე მათ­გა­ნი იო­ა­ნეს ეკუთ­ვნის.

"და აზ­რე­ბი­დან, გა­მო­ნათ­ქვა­მე­ბი­დან და მა­თი წყო­ბი­დან ბუ­ნებ­რი­ვად აღიქ­მე­ბა, რომ ეს [მწე­რა­ლი] მის­გან განსხვავ­დე­ბა. ერ­თმა­ნეთს ეთან­ხმე­ბა სა­ხა­რე­ბა და ეპის­ტო­ლე, ორი­ვე [ერ­თმა­ნე­თის] მსგავ­სად იწ­ყე­ბა. ერ­თი ამ­ბობს: "და­სა­ბამ­ში იყო სიტ­ყვა" (იოან. 1, 1), მე­ო­რე კი: "რაც იყო და­სა­ბა­მი­დან". ერ­თი ამ­ბობს: "და სიტ­ყვა ხორ­ცი გახ­და და და­ემ­კვიდ­რა ჩვენს შო­რის და ვი­ხი­ლეთ მი­სი დი­დე­ბა, დი­დე­ბა რო­გორც მა­მი­სა­გან მხო­ლოდ­შო­ბი­ლი­სა" (იოან. 1, 14); მე­ო­რე კი მცი­რე­დით ცვლის ამ სიტ­ყვებს: "რაც გვეს­მა, რაც ვი­ხი­ლეთ ჩვე­ნი თვა­ლე­ბით, რაც ვნა­ხეთ და ჩვენ­მა ხე­ლებ­მა გა­სინ­ჯა ცხოვ­რე­ბის სიტ­ყვის შე­სა­ხებ; და ცხოვ­რე­ბა გაც­ხა­დე­ბულ იქ­ნა" (1. იოან. 1, 1‑2). ამ სიტ­ყვე­ბის შე­სა­ვალ­ში მი­მარ­თავს, რო­გორც შემ­დეგ ცხად­ყოფს, მათ, რომ­ლე­ბიც ამ­ბო­ბენ, რომ უფა­ლი ხორ­ცი­ე­ლად არ მო­სუ­ლა, რის გა­მოც მზრუნ­ვე­ლად და­ურ­თავს: "და რაც გვი­ხი­ლავს, და­ვა­მოწ­მებთ და გა­უწ­ყებთ თქვენ სა­უ­კუ­ნო ცხოვ­რე­ბას, რო­მე­ლიც იყო მა­მას­თან და გაგ­ვეც­ხა­და ჩვენ; რაც ვი­ხი­ლეთ და გვეს­მა, გა­უწ­ყებთ თქვენც" (1 იოან. 1, 2‑3). ერ­თსა და იმა­ვე [სიტ­ყვას] იყე­ნებს და წინ და­დე­ბულს არ გა­ნუდ­გე­ბა, ხო­ლო იმა­ვე თა­ვე­ბი­სა და სა­ხე­ლე­ბის გზით ყვე­ლა­ფერს გა­ივ­ლის. მათ­გან ზო­გი­ერთს ჩვენც მოკ­ლედ მო­ვიხ­სე­ნი­ებთ. მა­გა­რამ ყუ­რად­ღე­ბი­ა­ნი მკით­ხვე­ლი თი­თოე­ულ მათ­გან­ში მრა­ვალ­გზის აღ­მოაჩენს [სიტ­ყვებს]: "ცხოვ­რე­ბა" (იოან. 1, 4; 1. იოან. 2, 25; 3, 14 და ა. შ.), "სი­ნათ­ლე" (იოან. 1‑12; 1 იოან. 1, 5‑7; 2, 8‑10), "სიბ­ნე­ლის­გან მოქ­ცე­ვა"; მრა­ვალ­გზის: "ჭეშ­მა­რი­ტე­ბა" (იოან. 1, 14; 1 იოან. 1, 8; 3, 19 და ა. შ.), "მად­ლი" (იოან. 1, 14‑17; 2 იოან. 3), "სი­ხა­რუ­ლი" (იოან. 3, 29 და ა. შ.; 1 იოან. 1, 4; 2 იოან. 12; 3 იოან. 4), "ხორ­ცი (იოან. 1, 13‑14; 6, 53‑56 და ა. შ.; 1 იოან. 4,2) და სის­ხლი (იოან. 6, 53‑56; 19, 34; 1 იოან. 1, 7; 5, 6‑8) უფ­ლი­სა", "გან­კით­ხვა" (იოან. 3, 19 და ა. შ.; 1 იოან. 4, 17; 2, 18 და ა. შ.), "ცოდ­ვა­თა მი­ტე­ვე­ბა" (შდრ. იოან. 20, 23; 1 იოან. 1, 9; 2, 12; შდრ. 3, 5), "ჩვენს მი­მართ ღვთის სიყ­ვა­რუ­ლი" (იოან. 3, 16; 14, 23; 17, 23; 1 იოან. 3, 1; 4, 11 და ა. შ.), "ერ­თმა­ნე­თის მი­მართ სიყ­ვა­რუ­ლის მცნე­ბა" (იოან. 13, 34; 15, 12‑17; 1 იოან. 3, 23 და ა. შ.), რომ უნ­და "და­ვიც­ვათ ყვე­ლა მცნე­ბა" (იოან. 15, 10; 1 იოან. 2, 3; 3, 22 და ა. შ.); მხი­ლე­ბა "ქვეყ­ნი­ე­რე­ბის" (იოან. 16, 8; 1 იოან. 2, 16), "ეშ­მა­კის" (1 იოან. 3, 8; 2, 14 და ა. შ.), "ან­ტიქ­რის­ტეს" (1 იოან. 2, 18); "სუ­ლიწ­მინ­დის აღთქმა" (იოან. 14, 16 და ა. შ.; 1 იოან. 3, 24; 4, 13; შდრ. 2, 20), "ღვთის ძე­ო­ბი­ლო­ბა" (იოან. 1, 12; 11, 52; 1 იოან. 3, 1‑2 და ა. შ.); ჩვენ­გან მუდ­მი­ვი მოთ­ხოვ­ნა "რწმე­ნი­სა" (იოან. 1, 7 და ა. შ.; 1 იოან. 5, 4); "მა­მა" და "მე" (იოან. 3, 36 და ა. შ.; 1 იოან. 4, 14 და ა. შ.) - ყველ­გან გვხვდე­ბა ეს სიტ­ყვე­ბი. და მთლი­ა­ნად ყვე­ლა ად­გი­ლის გავ­ლით ერ­თსა და იმა­ვე და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბელ შე­ფე­რი­ლო­ბას ხე­დავ სა­ხა­რე­ბა­შიც და ეპის­ტო­ლე­შიც. "გა­მოც­ხა­დე­ბა" ამათ­გან ძა­ლი­ან განსხვა­ვე­ბუ­ლი და უც­ხოა, არაფ­რით არის მათ­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი და მახ­ლო­ბე­ლი, და ძლივს აქვს, რო­გორც იტ­ყვი­ან, მათ­თან სა­ზი­ა­რო მარ­ცვა­ლი. ეპის­ტო­ლე (არა­ფერს ვამ­ბობ სა­ხა­რე­ბა­ზე) "გა­მოც­ხა­დე­ბის" არც ხსე­ნე­ბას, არც აზრს არ შე­ი­ცავს, არც "გა­მოც­ხა­დე­ბა" - ეპის­ტო­ლი­სას, მა­შინ რო­ცა პავ­ლე ეპის­ტო­ლე­ებ­ში თა­ვი­სი გა­მოც­ხა­დე­ბის შე­სა­ხებ ზოგ რა­მეს წარ­მოაჩენს ისეთს, რაც ცალ­კე არ ჩა­უ­წე­რია.

"გარ­და ამი­სა სტი­ლის მეშ­ვე­ო­ბი­თაც შე­იძ­ლე­ბა აღი­ნიშ­ნოს სა­ხა­რე­ბი­სა და ეპის­ტო­ლის განსხვა­ვე­ბა "გა­მოც­ხა­დე­ბის­გან". რად­გან ისი­ნი არა მხო­ლოდ გა­ნუხ­რე­ლად არის ელინ­თა ენის მი­ხედ­ვით და­წე­რი­ლი, არა­მედ აზ­რის სიტ­ყვი­ე­რი გა­მო­ხატ­ვის უდი­დე­სი მჭევ­რმეტ­ყვე­ლე­ბის ხე­ლოვ­ნე­ბა არის ნაჩვე­ნე­ბი სიტ­ყვე­ბით, სი­ლო­გიზ­მე­ბით და წი­ნა­და­დე­ბის წყო­ბით, და სრუ­ლი­ად არ მო­ი­პო­ვე­ბა მათ­ში ბარ­ბა­რიზ­მი, სო­ლი­ციზ­მი*, ან რა­ი­მე ვულ­გა­რიზ­მი. რად­გან, რო­გორც ჩანს, მწე­რალს აქვს უფ­ლის­გან მი­მად­ლე­ბუ­ლი ორი­ვე სა­ხის სიტ­ყვა, ცოდ­ნი­საც და მეტ­ყვე­ლე­ბი­საც. მე­ო­რე მწე­რალს კი, არ ვკა­მა­თობ, რომ უხი­ლავს გა­მოც­ხა­დე­ბე­ბი, მი­უ­ღია ცოდ­ნა და წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბა, მაგ­რამ ვხე­დავ, რომ მი­სი მეტ­ყვე­ლე­ბა და ენა არ არის ზედ­მი­წევ­ნით ელი­ნუ­რი, არა­მედ იყე­ნებს ბარ­ბა­რო­სულ იდი­ო­მებს და ზოგ ად­გი­ლას სო­ლი­ციზ­მებ­საც, რო­მელ­თა ჩა­მოთ­ვლა ახ­ლა აუ­ცი­ლე­ბე­ლი არ არის. რად­გან არა და­სა­ცი­ნად ვამ­ბობ ამას (ნუ­რა­ვინ იფიქ­რებს ამას), არა­მედ მხო­ლოდ ამ წე­რი­ლე­ბის განსხვა­ვე­ბუ­ლო­ბის და­სად­გე­ნად".

-----------------------------------------------------------

* სინტაქსური შეცდომა - მთარგ.
XXVI

ამათ გარ­და გავ­რცე­ლე­ბუ­ლია დი­ო­ნი­სეს სხვა მრა­ვა­ლი ეპის­ტო­ლეც, მა­გა­ლი­თად, სა­ბე­ლი­ო­ზის წი­ნა­აღ­მდეგ [ეპის­ტო­ლე] ბერ­ნი­კე­ში ეკ­ლე­სი­ის ეპის­კო­პო­სის, ამო­ნის მი­მართ, და ტე­ლეს­ფო­რო­სის მი­მართ, ევ­ფრა­ნო­რის მი­მართ, კვლავ ამო­ნის და ევ­პო­რო­სის მი­მართ. იმა­ვე სა­კით­ხის შე­სა­ხებ შე­ად­გი­ნა სხვა ოთ­ხი თხზუ­ლე­ბაც, რომ­ლე­ბიც რომ­ში [მყოფ] მის თა­ნა­მო­სა­ხე­ლე დი­ო­ნი­სეს[24] მი­უძღვნა. მათ გარ­და ჩვენ­თან არის მი­სი მრა­ვა­ლი ეპის­ტო­ლე და უხ­ვსიტ­ყვი­ა­ნი წიგ­ნე­ბი ეპის­ტო­ლის ჟან­რში და­წე­რი­ლი, მა­გა­ლი­თად, წიგ­ნე­ბი "ბუ­ნე­ბის შე­სა­ხებ", შვილ ტი­მო­თე­სად­მი მიძღვნი­ლი, და წიგ­ნი "გან­საც­დელ­თა შე­სა­ხებ", რო­მე­ლიც იმა­ვე ევ­ფრა­ნორს[25] მი­უძღვნა. აგ­რეთ­ვე მის­წე­რა პენ­ტა­პოლ­ში არ­სე­ბულ საკ­რე­ბუ­ლო­ე­ბის ეპის­კო­პოს ბა­სი­ლი­დეს და უთ­ხრა, რომ თვი­თონ გან­მარ­ტა "ეკ­ლე­სი­ას­ტეს" და­საწ­ყი­სი, ასე­ვე ჩვენ­თან შე­მორჩე­ნი­ლია ამა­ვე პი­რის მი­მართ მი­წე­რი­ლი სხვა­დას­ხვა ეპის­ტო­ლე­ები.

ეს ით­ქვა დი­ო­ნი­სეს შე­სა­ხებ. მაგ­რამ მო­დი, მა­თი ის­ტო­რი­ის შემ­დეგ მო­მა­ვა­ლი თა­ო­ბე­ბი­სათ­ვის გა­საც­ნო­ბად გად­მოვ­ცეთ ცნო­ბე­ბი ჩვე­ნი დრო­ის შე­სა­ხებ, თუ რო­გო­რი იყო.

 
XXVII

ცხრა­მე­ტი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში რო­მა­ელ­თა ეკ­ლე­სი­ის მე­თა­უ­რო­ბის შემ­დეგ ქსის­ტუ­სი* შეც­ვა­ლა დი­ო­ნი­სემ, ალექ­სან­დრი­ის ეპის­კო­პო­სის თა­ნა­მო­სა­ხე­ლემ. მის დროს ან­ტი­ო­ქი­ა­ში გარ­და­იც­ვა­ლა დე­მეტ­რი­ა­ნე და ეპის­კო­პო­სო­ბა მი­ი­ღო სა­მო­სა­ტელ­მა პავ­ლემ. რო­დე­საც იგი ეკ­ლე­სი­უ­რი მოძღვრე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ ქრის­ტეს შე­სა­ხებ მდაბ­ლად და მი­წი­ე­რად ფიქ­რობ­და, რო­გორც სა­ერ­თო ადა­მი­ა­ნუ­რი ბუ­ნე­ბით მყოფ­ზე[26], დი­ო­ნი­სე ალექ­სან­დრი­ე­ლი მოწ­ვე­ულ იქ­ნა სი­ნოდ­ზე და­სას­წრებ­ლად, მაგ­რამ მო­ხუ­ცე­ბუ­ლო­ბი­სა და სხე­უ­ლის უძ­ლუ­რე­ბის მი­ზე­ზით გა­და­დო გამ­გზავ­რე­ბა და ეპის­ტო­ლის მეშ­ვე­ო­ბით წარ­მო­ად­გი­ნა თა­ვი­სი აზ­რი, რაც მას ჰქონ­და გა­მო­სა­ძი­ე­ბე­ლი სა­კით­ხის შე­სა­ხებ. ეკ­ლე­სი­ის და­ნარჩე­ნი მწყემ­სე­ბი კი, ყვე­ლა ან­ტი­ო­ქი­ა­ში მიიჩქა­რო­და სხვა­დას­ხვა ად­გი­ლე­ბი­დან და იკ­რი­ბე­ბოდ­ნენ რო­გორც ქრის­ტეს სამწყსოს დამ­ღუპ­ვე­ლის წი­ნა­აღ­მდეგ.

-------------------------------------------------------------------

* ქსიტუს II იყო ეპისკოპოსი 257 წ.-ის აგვისტოდან ან სექტემბრიდან 268 წ.-ის აგვისტომდე. ევსების უნდა ეთქვა "თერთმეტი თვე" - მთარგ.

 
XXVIII

მათ­გან გან­სა­კუთ­რე­ბით გა­მო­ირჩე­ოდ­ნენ: ფირ­მი­ლი­ანე, კა­ბა­დო­კი­ელ­თა კე­სა­რი­ის ეპის­კო­პო­სი; გრი­გო­ლი და ათე­ნო­დო­რი, ძმე­ბი, პონ­ტოს სამ­რევ­ლო­ე­ბის მწყემ­სე­ბი; მათ­თან ერ­თად ჰე­ლე­ნო­სი, ტარ­სუ­სის სამ­რევ­ლოს ეპის­კო­პო­სი, და ნი­კო­მა­სი, იკო­ნი­ის სამ­რევ­ლოს ეპის­კო­პო­სი; არა მხო­ლოდ ისი­ნი, არა­მედ იე­რუ­სა­ლი­მის ეკ­ლე­სი­ის ეპის­კო­პო­სი ჰი­მე­ნე­ო­სი და მო­მიჯ­ნა­ვე კე­სა­რი­ის - თე­ო­ტეკ­ნო­სი; მათ გარ­და მაქ­სი­მე, ბოს­ტრა­ში ძმებს იგიც გა­მორჩე­უ­ლად წი­ნამძღვრობ­და; და სხვა ათა­სე­ბის აღ­რიც­ხვა არ გა­უ­ჭირ­დე­ბო­და ვინ­მეს ზე­მოხ­სე­ნე­ბულ ქა­ლაქ­ში პრეს­ვი­ტე­რებ­თან და დი­აკ­ვნებ­თან ერ­თად ამა­ვე მი­ზე­ზით შეკ­რე­ბი­ლე­ბის, მაგ­რამ მათ­გან გან­სა­კუთ­რე­ბით გა­მოჩე­ნი­ლი ესე­ნი იყ­ვნენ. რო­დე­საც ყვე­ლა­ნი სხვა­დას­ხვა დროს ერ­თად ხში­რად იკ­რი­ბე­ბოდ­ნენ, მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბე­ბი და გა­მო­ძი­ე­ბე­ბი აღიძ­ვრე­ბო­და თი­თოე­ულ სი­ნოდ­ზე, რო­დე­საც სა­მო­სა­ტე­ლის გარ­შე­მო მყოფ­ნი ცდი­ლობ­დნენ უც­ხოდ­მა­დი­დებ­ლო­ბის და­ფარ­ვა­სა და და­მალ­ვას, სხვე­ბი კი მო­შურ­ნე­ო­ბით აშიშ­ვლებ­დნენ და სა­აშ­კა­რა­ო­ზე გა­მოჰ­ქონ­დათ მი­სი მწვა­ლებ­ლო­ბა და ქრის­ტეს გმო­ბა.

ამ დროს კი, გა­ლი­ე­ნუ­სის მე­ფო­ბის მე­თორ­მე­ტე წელს, აღეს­რუ­ლა დი­ო­ნი­სე, მას შემ­დეგ, რაც თხუთ­მე­ტი წე­ლი იყო ალექ­სან­დრი­ის ეპის­კო­პო­სი; იგი შეც­ვა­ლა მაქ­სი­მემ[27].

გა­ლი­ე­ნუ­სის მი­ერ თხუთ­მე­ტი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში ძა­ლა­უფ­ლე­ბის პყრო­ბის შემ­დეგ მო­ნაც­ვლედ დად­გე­ნილ იქ­ნა კლავ­დი­უ­სი[28].

მე­ო­რე წლის და­სას­რულს მან მმარ­თვე­ლო­ბა გა­დას­ცა ავ­რე­ლი­ა­ნეს[29].

 
XXIX

მის დროს, რო­დე­საც შედ­გა ესო­დენ მრა­ვა­ლი ეპის­კო­პო­სის უკა­ნას­კნე­ლი სი­ნო­დი, მხი­ლე­ბუ­ლი და ყვე­ლას წი­ნა­შე ცხა­დად გა­კიც­ხულ იქ­ნა ან­ტი­ო­ქი­ის მწვა­ლებ­ლო­ბის და­მა­არ­სებ­ლის სხვაგ­ვა­რად­მა­დი­დებ­ლო­ბა და გა­ნიკ­ვე­თა ცის ქვეშ მყო­ფი კა­თო­ლი­კე ეკ­ლე­სი­ი­სა­გან. მას გა­მოს­წო­რე­ბის­კენ გან­სა­კუთ­რე­ბით მო­უ­წო­დებ­და და და­ფარ­ვის მცდე­ლო­ბას ამ­ხელ­და მალ­ქი­ონი, კა­ცი სწავ­ლუ­ლი და ან­ტი­ო­ქი­ა­ში ელი­ნუ­რი გა­ნათ­ლე­ბის სო­ფის­ტი­კის ერთ-ერ­თი სას­წავ­ლებ­ლის წი­ნამძღვა­რი, გარ­და ამი­სა, ქრის­ტე­სად­მი რწმე­ნის სიწ­რფე­ლე­ში აღ­მა­ტე­ბის გა­მო ად­გი­ლობ­რი­ვი სამ­რევ­ლოს პრეს­ვი­ტე­რად ღირსქმნი­ლი. პავ­ლეს მი­მართ მის კა­მათს იწერ­დნენ სწრაფჩამ­წე­რე­ბი, ვი­ცით, რომ [ჩა­ნა­წე­რი] ამ დრომ­დეა გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი. სხვე­ბის­გან მხო­ლოდ მან შეძ­ლო ამ და­ფა­რუ­ლი და ცრუ ადა­მი­ა­ნის მხი­ლე­ბა.

 
XXX

ერ­თად შეკ­რე­ბილ­მა მწყემ­სებ­მა შე­თან­ხმე­ბუ­ლად შე­ად­გი­ნეს ერ­თი ეპის­ტო­ლე რო­მა­ელ­თა ეპის­კო­პო­სის დი­ო­ნი­სე­სა და ალექ­სან­დრი­ის ეპის­კო­პო­სის მაქ­სი­მეს მი­მარ­თაც, ასე­ვე და­აგ­ზავ­ნეს ყვე­ლა პრო­ვინ­ცი­აში, ყვე­ლა­სათ­ვის აშ­კა­რა გა­ხა­დეს მა­თი გულ­მოდ­გი­ნე­ბა და პავ­ლეს მან­კი­ე­რი სხვაგ­ვა­რად­მა­დი­დებ­ლო­ბა, მხი­ლე­ბე­ბი და შე­კით­ხვე­ბი, რომ­ლე­ბიც მის მი­მართ აღიძ­რა, და მე­ტიც, ამ კა­ცის მთე­ლი ცხოვ­რე­ბა და საქ­ცი­ე­ლი მო­უთ­ხრეს. მო­სახ­სე­ნებ­ლად კარ­გი იქ­ნე­ბა, რომ აქ წა­მოჭ­რი­ლი სა­კით­ხის­თვის თვით მა­თი სიტ­ყვე­ბი გად­მოვ­ცეთ:

"დი­ო­ნი­სეს და მაქ­სი­მეს, და მთელ მსოფ­ლი­ო­ში ჩვენს თა­ნამ­სა­ხურ ეპის­კო­პო­სებს, პრეს­ვი­ტე­რებს, დი­აკ­ვნებ­სა და ცის ქვეშ მთელ კა­თო­ლი­კე ეკ­ლე­სი­ას, ჰე­ლე­ნო­სი, ჰი­მე­ნე­ოსი, თე­ო­ფი­ლე, თე­ო­ტეკ­ნო­სი, მაქ­სი­მე, პროკ­ლე, ნი­კო­მა­სი, ელი­ა­ნო­სი, პავ­ლე, ბუ­ლა­ნო­სი, პრო­ტო­გე­ნე­სი, ჰი­ე­რაქ­სი, ევ­ტი­ქი, თე­ო­დო­რე, მალ­ქი­ონი, ლუ­კი­ო­სი და ყვე­ლა და­ნარჩე­ნი მახ­ლო­ბელ ქა­ლა­ქებ­სა და ხალ­ხებ­ში ჩვენ­თან ერ­თად მკვიდ­რი ეპის­კო­პო­სე­ბი, პრეს­ვი­ტე­რე­ბი და დი­აკ­ვნე­ბი, და ღვთის ეკ­ლე­სი­ები, უფალ­ში საყ­ვა­რელ ძმებს, მო­კით­ხვა".

ცო­ტა ქვე­მოთ ამ სიტ­ყვებს დას­ძე­ნენ შემ­დეგს: "ამ მო­მაკ­ვდი­ნე­ბე­ლი მოძღვრე­ბი­დან გან­სა­კურ­ნა­ვად ვწერ­დით და ვიწ­ვევ­დით დი­დი მან­ძი­ლით და­შო­რე­ბულ მრა­ვალ ეპის­კო­პოსს, მა­გა­ლი­თად, ალექ­სან­დრი­ა­ში მყოფ დი­ო­ნი­სე­სა და ფირ­მი­ლი­ა­ნე­საც კა­ბა­დო­კი­ი­დან, - ამ ნე­ტარ ადა­მი­ა­ნებს. მათ­გან პირ­ველ­მა მოგ­ვწე­რა ან­ტი­ო­ქი­აში, საც­თუ­რის წი­ნამძღვა­რი არც სა­უბ­რით ღირ­სყო, არც პი­რა­დად მის­წე­რა მას, არა­მედ მთელ მრევლს მის­წე­რა [ეპის­ტო­ლე], რომ­ლის ას­ლიც და­ვურ­თეთ. ფი­რა­მი­ლი­ა­ნე კი ორ­ჯერ ჩა­მო­ვი­და, დაგ­მო პავ­ლეს მი­ერ გა­მო­გო­ნი­ლი სი­ახ­ლე, რო­გორც ვი­ცით და და­ვა­მოწ­მებთ იქ დამსწრე­ნიც და სხვა მრა­ვა­ლიც, ვინც ეს უწ­ყის; იგი შე­ყოვ­ნდა, რო­დე­საც [პავ­ლემ] აღ­გვით­ქვა, რომ აზრს შე­იც­ვლი­და, სწამ­და და იმე­დოვ­ნებ­და, რომ საქ­მე სა­თა­ნა­დოდ მოგ­ვარ­დე­ბო­და მოძღვრე­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბით რა­ი­მე გა­კიც­ხვის გა­რე­შე; მაგ­რამ მოტ­ყუვ­და თა­ვი­სი ღმერ­თი­სა და უფ­ლის უარ­მყო­ფე­ლის მი­ერ, რო­დე­საც არ და­იც­ვა ის სარ­წმუ­ნო­ება, რო­მე­ლიც მას პირ­ვე­ლად ეპ­ყრა. ახ­ლაც აპი­რებ­და ფირ­მი­ლი­ა­ნე ან­ტი­ო­ქი­ის­კენ გამ­გზავ­რე­ბას და ტარ­სუ­სამ­დეც მი­აღ­წია, რად­გან გა­მოც­დი­ლი ჰქონ­და ამ ღვთი­სუ­არ­მყო­ფე­ლის ბო­რო­ტე­ბა. მაგ­რამ, ვიდ­რე ჩვენ ვიკ­რი­ბე­ბო­დით, მას ვიწ­ვევ­დით და მის ჩა­მოს­ვლას ვე­ლო­დე­ბო­დით, იგი აღეს­რუ­ლა".

შემ­დეგ კვლავ პავ­ლეს ცხოვ­რე­ბის წესს აღ­წე­რენ შემ­დე­გი სიტ­ყვე­ბით: "რად­გა­ნაც გა­ნუდ­გა კა­ნონს, ყალბ და უკა­ნო­ნო სწავ­ლე­ბა­ში გა­და­ვი­და, არ უნ­და გან­ვსა­ჯოთ გა­რეთ მყო­ფის საქ­მე­ები, არც ის, რომ პირ­ვე­ლად ღა­რი­ბი და გლა­ხა­კი იყო და წი­ნაპ­რე­ბი­სა­გან არა­ვი­თა­რი სიმ­დიდ­რე არ მი­უ­ღია, არც თუ ხე­ლო­ბით ან რა­ი­მე სა­სარ­გებ­ლო საქ­მი­ა­ნო­ბით მო­უ­პო­ვე­ბია, ახ­ლა კი ზე­აღ­მა­ტე­ბუ­ლი სიმ­დიდ­რე აქვს მოხ­ვე­ჭი­ლი ურ­ჯუ­ლო საქ­მე­ე­ბი­თა და მკრე­ხე­ლო­ბე­ბით, ძმე­ბი­სა­გან მოთ­ხოვ­ნი­თა და მა­თი და­ში­ნე­ბით; შეც­დო­მა­ში შეჰ­ყავს ისი­ნი, რომ­ლებ­საც უსა­მარ­თლოდ ეპ­ყრო­ბი­ან და დახ­მა­რე­ბას საზ­ღა­უ­რის სა­ნაც­ვლოდ ჰპირ­დე­ბა, მა­თაც ატ­ყუ­ებს და სიც­რუ­ით მო­ი­ნა­ყო­ფებს საქ­მე­ებ­ში ჩაბ­მულ­თა­გა­ნაც, რომ­ლე­ბიც მზად არი­ან შემ­წუ­ხე­ბელ­თა­გან თა­ვის და­სახ­სნე­ლად მის­ცენ; თვლის, რომ ღვთის­მო­სა­ო­ბა მოხ­ვე­ჭის სა­შუ­ა­ლე­ბაა. არც იმის­თვის განვსჯით, რომ მაღ­ლად აზ­როვ­ნებს და მზვა­ობ­რობს, ამ­ქვეყ­ნი­უ­რი ღირ­სე­ბე­ბით იმო­სე­ბა და უფ­რო დუ­ცე­ნა­რი­უ­სად[30] სურს რომ იწო­დე­ბო­დეს, ვიდ­რე ეპის­კო­პო­სად, ამა­ყად და­დის აგო­რა­ზე, მსვლე­ლო­ბის დროს სა­ხალ­ხოდ კით­ხუ­ლობს და კარ­ნა­ხობს ეპის­ტო­ლე­ებს; და თან მრა­ვა­ლი მცვე­ლი ახ­ლავს, ზო­გი წინ, ზო­გი უკან, ისე რომ რწმე­ნა შე­სა­ჯავ­რე­ბე­ლი და სა­ძულ­ვე­ლი ჩანს მი­სი სი­ა­მა­ყი­სა და მი­სი გუ­ლის ამ­პარ­ტავ­ნე­ბის გა­მო. არც სა­ეკ­ლე­სიო სი­ნო­დებ­ზე მის მი­ერ მოწ­ყო­ბილ თაღ­ლი­თო­ბებს განვსჯით, დი­დე­ბის დევ­ნა­სა და წარ­მო­სახ­ვით მაჩვე­ნებ­ლო­ბას, და ასე ან­ცვიფ­რებს წრფელ სუ­ლებს, მა­ღა­ლი სა­ვარ­ძლით და თა­ვის­თვის შემ­ზა­დე­ბუ­ლი ტახ­ტით, რაც არ შეჰ­ფე­რის ქრის­ტეს მო­წა­ფეს.

აქვს "სეკ­რე­ტუ­მი"* რო­გორც სა­ე­რო ხე­ლი­სუ­ფალს, რა­საც ასეც უწო­დებს; ხე­ლებს თე­ძო­ზე იცემს და სა­ვარ­ძელს ფე­ხებს სცემს; და მათ, რომ­ლე­ბიც მას არ აქე­ბენ, ან ხელ­სა­ხო­ცებს არ უქ­ნე­ვენ რო­გორც თე­ატ­რში, ან შე­ძა­ხი­ლე­ბით არ იწო­ნე­ბენ და ად­გილ­ზე არ დახ­ტი­ან, კა­ცე­ბი და ქა­ლე­ბი მის ირგვლივ მყოფ­ნი, უწეს­რი­გოდ მსმე­ნელ­ნი, არა­მედ, რო­გორც ღვთის სახ­ლში, მოკ­რძა­ლე­ბი­თა და თავ­შე­კა­ვე­ბით უს­მე­ნენ, მათ სჯის და შე­უ­რაც­ხყოფს. და ამ­ქვეყ­ნი­დან წა­სულ [ღვთის] სიტ­ყვის გან­მმარ­ტებ­ლე­ბის მი­მართ თავ­ხე­დუ­რად და უდი­ე­რად იქ­ცე­ო­და სა­ზო­გა­დო­ე­ბის წი­ნა­შე და თა­ვი­სი თა­ვის შე­სა­ხებ მე­დი­დუ­რად ლა­პა­რა­კობ­და, თით­ქოს არა ეპის­კო­პო­სი არა­მედ სო­ფის­ტი და თაღ­ლი­თი ყო­ფი­ლი­ყო. ჩვე­ნი უფ­ლის იე­სო ქრის­ტეს მი­მართ წარ­მოთ­ქმუ­ლი ფსალ­მუ­ნე­ბის გა­ლო­ბა კი შეწ­ყვი­ტა, რო­გორც ახა­ლი კა­ცე­ბის მი­ერ ახ­ლად შექ­მნი­ლი თხზუ­ლე­ბე­ბი, და აღ­დგო­მის დიდ დღეს შუა ეკ­ლე­სი­ა­ში სა­კუ­თა­რი თა­ვი­სად­მი მიძღვნი­ლი ფსალ­მუ­ნე­ბის­თვის ქა­ლე­ბი ისე მო­ამ­ზა­და, რომ მათ მსმე­ნელს ჟრუ­ან­ტე­ლი და­უვ­ლი­და. ასე­ვე მე­ზო­ბე­ლი სოფ­ლე­ბი­სა და ქა­ლა­ქე­ბის ეპის­კო­პო­სებ­სა და პრეს­ვი­ტე­რებს, რომ­ლე­ბიც მის წი­ნა­შე პირ­მოთ­ნე­ობ­დნენ, ხალ­ხის წი­ნა­შე ქა­და­გე­ბის ნე­ბას რთავ­და. რად­გან არ სურს, ჩვენ­თან აღი­ა­როს ღვთის ძე ცი­დან ჩა­მო­სუ­ლად (რა­თა წინ­და­წინ აღ­ვნიშ­ნოთ რა­იმე, რის და­წე­რა­საც ვა­პი­რებთ; და ეს ით­ქმე­ბა არა ლი­ტო­ნი სიტ­ყვით, არა­მედ მრა­ვალ ად­გი­ლას ჩანს იმ ჩა­ნა­წე­რე­ბი­დან[31], რომ­ლე­ბიც გა­ვაგ­ზავ­ნეთ, და სუ­ლაც არ არის ყვე­ლა­ზე ცო­ტა [ისე­თი ად­გი­ლე­ბი], სა­დაც ამ­ბობს, რომ იე­სო ქრის­ტე ქვე­მო­დან არის); მის­და­მი მიძღვნი­ლი ფსალ­მუ­ნე­ბის მგა­ლო­ბელ­ნი და ხოტ­ბის შემსხმელ­ნი ხალ­ხში ამ­ბო­ბენ, რომ მა­თი უღ­მერ­თო მოძ­ღვა­რი ცი­დან ჩა­მო­სუ­ლი ან­გე­ლო­ზია. და ამას არ უკ­რძა­ლავს მათ, არა­მედ ამის თქმის დროს იქ­ვე იმ­ყო­ფე­ბა ამ­პარ­ტა­ვა­ნი. მი­სი და მის ირგვლივ მყო­ფი პრეს­ვი­ტე­რე­ბი­სა და დი­აკ­ვნე­ბის "სი­ნი­საქტ" ქა­ლებს**, რო­გორც მათ ან­ტი­ო­ქი­ე­ლე­ბი უწო­დე­ბენ, რომ­ლებ­თან ერ­თა­დაც ფა­რავს ამ და სხვა თა­ვის უკურ­ნე­ბელ ცოდ­ვებს (თუმ­ცა იცის და კი­დე­ვაც ამ­ხი­ლა ისი­ნი), რა­თა ისი­ნი და­ვა­ლე­ბუ­ლი ჰყავ­დეს, და, რო­დე­საც იგი სიტ­ყვე­ბი­თა და საქ­მე­ე­ბით უსა­მარ­თლო­ბას სჩა­დის, სა­კუ­თა­რი თა­ვის გა­მო ში­შით ვერ ბე­და­ვენ, მას ბრა­ლი დას­დონ; არა­მედ გა­ამ­დიდ­რა ისი­ნი, რის­თვი­საც უყ­ვართ და ეთაყ­ვა­ნე­ბი­ან ასე­თი საქ­მე­ე­ბი­სად­მი მოს­წრა­ფე­ნი. რა­ტომ უნ­და აღ­ვწე­როთ ეს საქ­მე­ები? მაგ­რამ ვი­ცით, საყ­ვა­რელ­ნო, რომ ეპის­კო­პო­სო­ბა და მღვდლო­ბა მთლი­ა­ნად ყვე­ლა კე­თი­ლი საქ­მის მა­გა­ლი­თი უნ­და იყოს ხალ­ხი­სათ­ვის, და არც იმის უმე­ცა­რი ვართ, თუ რამ­დე­ნი და­ე­ცა თა­ვის­თან ქა­ლე­ბის ("სი­ნი­საქ­ტე­ბის" - მთარგ.) შეყ­ვა­ნით, ზო­გი­ერ­თი კი ეჭ­ვმი­ტა­ნი­ლია. ასე რომ, თუნ­დაც ვინ­მეს მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი ჰქონ­დეს იმის უნა­რი, რომ არა­ვი­თა­რი აღ­ვი­რახ­სნი­ლი საქ­ცი­ე­ლი არ ჩა­ი­დი­ნოს, მა­ინც სა­ჭი­როა, რომ ასე­თი საქ­მი­დან აღ­მო­ცე­ნე­ბუ­ლი ეჭ­ვი თა­ვი­დან აი­ცი­ლოს, რა­თა ვინ­მე არ დაბ­რკოლ­დეს, სხვე­ბი კი მი­სა­ბა­ძად არ წა­ა­ქე­ზოს. რად­გან რო­გორ გა­კიც­ხავს ან შე­ა­გო­ნებს სხვას, რომ მე­ტად აღარ ურ­თი­ერ­თობ­დეს ქალ­თან და თა­ვი და­იც­ვას, რა­თა ფე­ხი არ და­უც­დეს, რო­გორც და­წე­რი­ლია, ის, ვინც ერ­თი უკ­ვე გა­უშ­ვა, მაგ­რამ ორი გა­ფურჩქნუ­ლი და მშვე­ნი­ე­რი სა­ხის მქო­ნე თა­ვის­თან ჰყავს, და სა­დაც კი მი­დის, თან ახ­ლავს, და ასე განცხრო­მი­თა და სი­მაძ­ღრით ცხოვ­რობს? ამის გა­მო ყვე­ლა გმი­ნავს და გლო­ვობს თა­ვის­თვის, ისე ეში­ნი­ათ მი­სი ტი­რა­ნი­ი­სა და ძა­ლა­უფ­ლე­ბის, რომ ვერ ბე­და­ვენ მის და­და­ნა­შა­უ­ლე­ბას. რო­გორც ზე­მოთ ვახ­სე­ნეთ, ამის გა­მოს­წო­რე­ბის­კენ შეძ­ლებ­და ვინ­მე, კა­თო­ლი­კე გო­ნე­ბის მქო­ნე და ჩვენ შო­რის აღ­რაც­ხი­ლი კა­ცი, მო­ე­წო­დე­ბია, მაგ­რამ არ მიგ­ვაჩნია, რომ სა­ი­დუმ­ლოს დამ­ცი­ნავ­სა და არ­ტე­მას[32] (რა­ტომ არ უნ­და გა­ვაც­ხა­დოთ მი­სი მა­მა?) სა­ძა­გე­ლი მწვა­ლებ­ლო­ბით მო­ქა­დულს ამ საქ­მე­ე­ბის გა­მო პა­სუ­ხი უნ­და მოვ­თხო­ვოთ".

შემ­დეგ, ეპის­ტო­ლის და­სას­რულს, ამას დას­ძე­ნენ: `იძუ­ლე­ბუ­ლი ვი­ყა­ვით ღვთის წი­ნა­აღ­მდეგ გან­წყო­ბი­ლი და უკან არ დამ­ხე­ვი გან­გვეკ­ვე­თა, მის ნაც­ვლად ღვთის წი­ნა­გან­გე­ბით, რო­გორც გვწამს, სხვა ეპის­კო­პო­სი დაგ­ვე­ყე­ნე­ბია კა­თო­ლი­კე ეკ­ლე­სი­ი­სათ­ვის, ამა­ვე სამ­რევ­ლოს წი­ნა გა­მოჩე­ნი­ლი მე­თა­უ­რის, ნე­ტა­რი დე­მეტ­რი­ა­ნეს ძე დომ­ნა[33], ეპის­კო­პო­სი­სათ­ვის შე­სა­ფე­რი­სი ყვე­ლა სი­კე­თით შემ­კო­ბი­ლი, და თქვენც გა­გიც­ხა­დეთ, რა­თა მას მის­წე­როთ და მის­გან მი­ი­ღოთ თა­ნა­ზი­ა­რე­ბის წე­რი­ლე­ბი. მან კი მის­წე­როს არ­ტე­მას და არ­ტე­მას თა­ნა­მო­აზ­რე­ე­ბი მას თა­ნა­ე­ზი­ა­რონ".

რო­დე­საც პავ­ლე სარ­წმუ­ნო­ე­ბის მართლმა­დი­დებ­ლო­ბას­თან ერ­თად ეპის­კო­პო­სო­ბი­და­ნაც გან­ვარ­და, რო­გორც ით­ქვა, ან­ტი­ო­ქი­ა­ში ეკ­ლე­სი­ის მსა­ხუ­რე­ბა მი­ი­ღო დომ­ნამ. მაგ­რამ რად­გან პავ­ლეს არ სურ­და ეკ­ლე­სი­ის სახ­ლი­დან გას­ვლა, იმ­პე­რა­ტორ ავ­რე­ლი­ა­ნეს მი­მარ­თეს თხოვ­ნით, რო­მელ­მაც ამ საქ­მის შე­სა­ხებ ყვე­ლა­ზე შე­სა­ფე­რი­სი გა­დაწ­ყვე­ტი­ლე­ბა მი­იღო: სახ­ლი მათ მი­ა­კუთ­ვნა, რომ­ლებ­თა­ნაც იტა­ლი­ა­სა და რო­მა­ელ­თა ქა­ლაქ­ში მყოფ მოძღვრე­ბის ეპის­კო­პო­სებს ექ­ნე­ბო­დათ მი­მო­წე­რა. ამ­გვა­რად, ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი პი­როვ­ნე­ბა ამ­ქვეყ­ნი­უ­რი მმარ­თვე­ლის მი­ერ ეკ­ლე­სი­ი­დან უკი­დუ­რე­სი სირცხვი­ლით იქ­ნა გა­ძე­ვე­ბუ­ლი.

ასე­თი იყო იმ დროს ჩვენს მი­მართ ავ­რე­ლი­ანე. მაგ­რამ რო­დე­საც მი­სი მმარ­თვე­ლო­ბის საქ­მე წარ­მა­ტე­ბით მი­დი­ოდა, ჩვენს შე­სა­ხებ და­იწ­ყო სხვაგ­ვა­რად ფიქ­რი, ზო­გი­ერ­თე­ბის რჩე­ვით უკ­ვე აღიძ­რა, რომ ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ წა­მო­ეწ­ყო დევ­ნუ­ლე­ბა და ამის გარ­შე­მო ყველ­გან დი­დი მით­ქმა-მოთ­ქმა იყო. მაგ­რამ უკ­ვე მო­სა­ლოდ­ნე­ლი იყო, და თით­ქმის შე­იძ­ლე­ბო­და გვეთ­ქვა, რომ ჩვენს წი­ნა­აღ­მდეგ დეკ­რე­ტე­ბი და­წე­რი­ლი იყო, რო­ცა ღვთის სა­მარ­თა­ლი ეწია მას და ამ გან­ზრახ­ვი­სათ­ვის ხე­ლე­ბი შე­უკ­რა. ბრწყინ­ვა­ლედ აჩვე­ნა ყვე­ლას, რომ ამ­ქვეყ­ნი­უ­რი მმარ­თვე­ლე­ბის­თვის არა­სო­დეს იქ­ნე­ბო­და იო­ლი ქრის­ტეს ეკ­ლე­სი­ის წი­ნა­აღ­მდეგ გა­მოს­ვლა, თუ არა მა­შინ, რო­ცა ჩვენ­თვის მებ­რძო­ლი ხე­ლი საღ­ვთო და ცი­უ­რი გან­სჯით აღზრდი­სა და მოქ­ცე­ვის გუ­ლის­თვის ამის აღ­სრუ­ლე­ბას და­უთ­მობს გზას, იმ ჟამს, რო­დე­საც სათ­ნო იჩენს. ექვსწლი­ა­ნი მმარ­თვე­ლო­ბის შემ­დეგ ავ­რე­ლი­ა­ნე შეც­ვა­ლა პრო­ბუს­მა[34]. ის კი იმ­დე­ნი­ვე წლის მმარ­თვე­ლო­ბის შემ­დეგ შეც­ვა­ლა კა­რუს­მა შვი­ლებ­თან, კა­რი­ნუს­თან და ნუ­მე­რი­ა­ნუს­თან[35], ერ­თად. რო­დე­საც ისი­ნი სრუ­ლი სა­მი წე­ლი არ დარჩე­ნი­ლან [ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა­ში], ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა კვლავ დი­ოკ­ლე­ტი­ა­ნეს გა­და­ე­ცა და მის შემ­დეგ მო­სუ­ლებ­ზე, რო­მელ­თა დრო­საც დას­რულ­და ჩვე­ნი დრო­ის დევ­ნუ­ლე­ბა და ამ პე­რი­ოდ­ში წარ­მო­ე­ბუ­ლი ნგრე­ვა ეკ­ლე­სი­ე­ბი­სა.

მაგ­რამ ამის წინ ცო­ტა ხნით ად­რე, რომ­ში დი­ო­ნი­სეს ცხრა წლი­ა­ნი ეპის­კო­პო­სო­ბის დას­რუ­ლე­ბის შემ­დეგ მსა­ხუ­რე­ბა ფე­ლიქსს გა­და­ე­ცა[36].

ამა­ვე დროს ერ­თი შეშ­ლი­ლი კა­ცი[37], დე­მო­ნუ­რი მწვა­ლებ­ლო­ბის მი­ხედ­ვით სა­ხელ­დე­ბუ­ლი, შეი­ა­რაღ­და ცთო­მი­ლი აზ­როვ­ნე­ბით, რო­დე­საც დე­მონ­მა, თვით ღვთისმბრძოლ­მა სა­ტა­ნამ, მრა­ვალ­თა და­სა­ღუ­პად წინ წა­მო­წია ეს კა­ცი. თვი­თონ იგი სიტ­ყვი­თა და ქცე­ვით ბარ­ბა­რო­სუ­ლი ცხოვ­რე­ბის წესს ავ­ლენ­და, ბუ­ნე­ბით დე­მო­ნუ­რი და შეშ­ლი­ლი ვინ­მე იყო, ამ თვი­სე­ბე­ბის მი­დევ­ნე­ბით ცდი­ლობ­და ქრის­ტედ წარ­მო­ედ­გი­ნა თა­ვი, ზოგ­ჯერ თა­ვის­თავს ნუ­გე­შის­მცე­მე­ლად და თვით სუ­ლი­წმინ­დად აც­ხა­დებ­და, სიშ­ლე­გით იყო დაბ­რმა­ვე­ბუ­ლი, ზოგ­ჯერ კი, რო­გორც ქრის­ტე, ახა­ლი მოძღვრე­ბის გამ­ზი­ა­რებ­ლე­ბად თორ­მეტ მო­წა­ფეს ირჩევ­და. ცრუ და უღ­მერ­თო მოძღვრე­ბებს კი დი­დი ხნის წინ ჩამ­ქრა­ლი ათა­სო­ბით უღ­მერ­თო მწვა­ლებ­ლო­ბე­ბი­სა­გან შე­მოკ­რებ­და და სპარ­სე­თი­დან ჩვე­ნი მსოფ­ლიო*** რო­გორც რამ სა­სიკ­ვდი­ლო შხა­მით მო­წამ­ლა, ვის­გა­ნაც მა­ნი­ქე­ველ­თა უწ­მინ­დუ­რი სა­ხე­ლი ახ­ლან­დელ დრომ­დეც ბევ­რგან არის გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი. ასე­თი იყო ამ ცრუ ცოდ­ნის სა­ფუძ­ვე­ლი, რო­მე­ლიც ზე­მოხ­სე­ნე­ბულ ჟამს აღ­მო­ცენ­და.

ამ დროს, რო­მა­ელ­თა ეკ­ლე­სი­ა­ში ხუთ­წლი­ა­ნი მე­თა­უ­რო­ბის შემ­დეგ, ფე­ლიქ­სი შეც­ვა­ლა ევ­ტი­ქი­ა­ნოს­მა[38]. მას სრუ­ლი ათი თვე არ და­უს­რუ­ლე­ბია, რომ ად­გი­ლი ჩვენს თა­ნა­მედ­რო­ვე გაი­ოზს[39] დარჩა. და მას შემ­დეგ, რაც იგი თხუთ­მე­ტი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში მე­თა­უ­რი იყო, მარ­კე­ლი­ა­ნო­სი დად­გა მის მო­ნაც­ვლედ, სწო­რედ იგი, ვი­საც თავს და­ატ­ყდა დევ­ნუ­ლე­ბა[40].

მათ დროს ან­ტი­ო­ქი­ელ­თა ეპის­კო­პო­სო­ბას დომ­ნას შემ­დეგ წა­რუძ­ღვა ტი­მე­ოსი, რო­მე­ლიც ჩვენს დრო­ში შეც­ვა­ლა კი­რი­ლემ[41], რომ­ლის დრო­საც ვი­ცით, რომ იყო ერ­თი სწავ­ლუ­ლი კა­ცი, დო­რო­თე, ან­ტი­ო­ქი­ა­ში პრეს­ვი­ტე­რად ღირსქმნი­ლი. იგი საღ­ვთო საგ­ნე­ბის მი­მართ მშვე­ნი­ე­რე­ბის­მოყ­ვა­რე­ო­ბით გა­მო­ირჩე­ო­და და ებ­რა­უ­ლი ენის შეს­წავ­ლა­ზე ზრუ­ნავ­და, ისე რომ თვით ებ­რა­ულ წმინ­და წე­რი­ლებს ღრმა ცოდ­ნით კით­ხუ­ლობ­და. იგი ყვე­ლა­ზე თა­ვი­სუ­ფა­ლი მეც­ნი­ე­რე­ბე­ბი­სა და ელი­ნუ­რი დაწ­ყე­ბი­თი გა­ნათ­ლე­ბის უმე­ცა­რი არ ყო­ფი­ლა; მაგ­რამ ბუ­ნე­ბით სა­ჭუ­რი­სი იყო, თვით შო­ბი­დან­ვე იყო ასე­თი, ისე რომ ამის გა­მო იმ­პე­რა­ტორ­მა იგი დაი­ახ­ლო­ვა რო­გორც რამ სას­წა­უ­ლებ­რი­ვი კა­ცი და ტვი­როს­ში მე­წა­მუ­ლი ფე­რის სამ­ღებ­როს ზე­დამ­ხედ­ვე­ლის პა­ტი­ვი უბო­ძა. რო­დე­საც იგი წმინ­და წე­რილს ეკ­ლე­სი­ა­ში ზო­მი­ე­რად გან­მარ­ტავ­და, მე ვუს­მენ­დი მას.

კი­რი­ლეს შემ­დეგ ან­ტი­ო­ქი­ელ­თა სამ­რევ­ლოს ეპის­კო­პო­სო­ბა ტი­რა­ნოს­ზე[42] გა­და­ვი­და, რომ­ლის დრო­საც ეკ­ლე­სი­ებ­ზე შე­მო­ტე­ვამ თა­ვის მწვერ­ვალს მი­აღ­წია.

ლა­ო­დი­კი­ა­ში სოკ­რა­ტეს შემ­დეგ სამ­რევ­ლოს წი­ნამძღვრობ­და ევ­სე­ბი[43], რო­მე­ლიც წარ­მო­შო­ბით იყო ქა­ლაქ ალექ­სან­დრი­ი­დან. მი­სი გა­და­სახ­ლე­ბის მი­ზე­ზი იყო პავ­ლეს­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი სა­კით­ხი. ამის გა­მო სი­რი­ა­ში ჩა­სუ­ლი და­ყოვ­ნე­ბულ იქ­ნა საღ­ვთო საგ­ნე­ბის მი­მართ ად­გი­ლობ­რი­ვი მო­შურ­ნე­ე­ბის მი­ერ. იგი იყო ჩვენს თა­ნა­მედ­რო­ვე­თა შო­რის ღვთის­მო­სა­ო­ბის შე­სა­ნიშ­ნა­ვი რამ ნი­მუ­ში, რო­გორც ეს დი­ო­ნი­სეს ზე­მოთ გად­მო­ცე­მუ­ლი სიტ­ყვე­ბი­დან ად­ვი­ლად ამო­ი­კით­ხე­ბა. მი­სი მო­ნაც­ვლე იყო ანა­ტო­ლი[44], რო­გორც ამ­ბობ­დნენ, კე­თი­ლის შემ­დეგ დად­გი­ნე­ბუ­ლი კე­თი­ლი. წარ­მო­შო­ბით ისიც ალექ­სან­დრი­ე­ლი იყო, გან­სწავ­ლუ­ლო­ბის, ელი­ნუ­რი აღზრდი­სა და ფი­ლო­სო­ფი­ის გა­მო ჩვენ­თან გან­სა­კუთ­რე­ბით სა­ხე­ლო­ვან­თა შო­რის პირ­ვე­ლი ად­გი­ლი ეკა­ვა; არით­მე­ტი­კის, გე­ო­მეტ­რი­ის, ას­ტრო­ნო­მი­ი­სა და სხვა, დი­ა­ლექ­ტი­კი­სა თუ ფი­ზი­კის ხედ­ვებ­ში და რი­ტო­რი­კის ხე­ლოვ­ნე­ბა­ში მწვერ­ვა­ლამ­დე იყო ასუ­ლი. წე­რი­ლო­ბი­თი წყა­როს თა­ნახ­მად, ამის გა­მო ად­გი­ლობ­რივ­მა მო­ქა­ლა­ქე­ებ­მა იგი ალექ­სან­დრი­ა­ში არის­ტო­ტე­ლეს მო­ნაც­ვლე­ო­ბის [გამგრძე­ლე­ბე­ლი] სას­წავ­ლებ­ლის და­არ­სე­ბის ღირ­სი გა­ხა­დეს. მის ათას სხვა კე­თილ­შო­ბი­ლურ საქ­ცი­ელ­საც იხ­სე­ნე­ბენ ალექ­სან­დრი­ა­ში პი­რუ­ხე­უ­მის[45] ალ­ყის დროს ჩა­დე­ნილს და ყვე­ლა მა­გის­ტრა­ტის მი­ერ გა­მორჩე­უ­ლი პრი­ვი­ლე­გი­ე­ბით იქ­ნა პა­ტივ­დე­ბუ­ლი. მა­გა­ლი­თის­თვის გა­ვიხ­სე­ნებ მხო­ლოდ ერთ შემთხვე­ვას. ამ­ბო­ბენ, რომ, რო­დე­საც ალ­ყა­ში მყოფთ ხორ­ბა­ლი შე­მო­აკ­ლდათ და შიმ­ში­ლო­ბა გა­რე­შე მტერ­ზე უფ­რო აუ­ტა­ნე­ლი გახ­და, ზე­მოხ­სე­ნე­ბულ­მა პი­როვ­ნე­ბამ, რო­მე­ლიც იქ იმ­ყო­ფე­ბო­და, ასე გა­ნა­გო. რო­დე­საც ქა­ლა­ქის სხვა ნა­წი­ლი იბ­რძო­და რო­მა­ულ ჯარ­თან ერ­თად და ამი­ტომ არ იყო ალ­ყით მო­ცუ­ლი, ევ­სე­ბიმ (რად­გან მა­შინ ჯერ კი­დევ იქ იმ­ყო­ფე­ბო­და სი­რი­ა­ში გა­და­სახ­ლე­ბამ­დე), ალ­ყით მო­უც­ველ­თა შო­რის მყოფ­მა, დი­დე­ბა და სა­ხე­ლი მო­იხ­ვე­ჭა, რა­მაც რო­მა­ელ სარ­დლამ­დეც მი­აღ­წია. მას­თან ანა­ტო­ლიმ გაგ­ზავ­ნა და შიმ­ში­ლით და­ღუპ­ვის პი­რას მყოფ­თა შე­სა­ხებ აც­ნო­ბა. მან კი, რო­დე­საც გა­იგო, რო­მა­ელ­თა სტრა­ტეგს სთხო­ვა, მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე­თა­გან გად­მო­სუ­ლე­ბი­სათ­ვის, რო­გორც რამ უდი­დე­სი მად­ლი, ხსნა მი­ე­ნი­ჭე­ბია. რო­დე­საც მი­ი­ღო თხოვ­ნის დაკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბა, ანა­ტო­ლის აც­ნო­ბა. მან კი პი­რო­ბის მი­ღე­ბის­თა­ნა­ვე მყის­ვე მო­იწ­ვია ალექ­სან­დრი­ელ­თა სა­თათ­ბი­რო და პირ­ველ რიგ­ში ყვე­ლას სთხო­ვა მე­გობ­რუ­ლი მარ­ჯვე­ნა გა­ე­წო­დე­ბი­ათ რო­მა­ე­ლე­ბის­თვის. მაგ­რამ, რო­გორც კი და­ი­ნა­ხა, რომ ამ სიტ­ყვის გა­მო გა­სას­ტიკ­დნენ, თქვა: "არა მგო­ნია, რომ უნ­და შე­მე­წი­ნა­აღ­მდე­გოთ იმის გა­მო, თუ­კი გირჩევთ, რომ თვით ჩვენ­თვის ზედ­მეტ­სა და არა­ფერ­ში გა­მო­სა­დეგს, მო­ხუც ქა­ლებს, ჩვი­ლებ­სა და მო­ხუც კა­ცებს ნე­ბა მივ­ცეთ კა­რიბ­ჭის გა­რეთ გა­ვიდ­ნენ, რო­გორც მათ სურთ. რად­გან ტყუ­ი­ლად რის­თვის გვყავს ჩვენ­თან ისი­ნი, რომ­ლე­ბიც სიკ­ვდი­ლის პი­რას იმ­ყო­ფე­ბი­ან? რა­ტომ ვტან­ჯავთ შიმ­ში­ლით ხე­იბ­რებ­სა და სხე­უ­ლით და­სა­ხიჩრე­ბუ­ლებს, რო­დე­საც ქა­ლა­ქის და­სა­ცა­ვად კა­ცე­ბი­სა და ჭა­ბუ­კე­ბის საკ­ვე­ბად სა­ჭი­რო ხორ­ბა­ლი უნ­და დავ­ზო­გოთ?" ასეთ მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბებს კრე­ბა და­ე­მორჩილა, პირ­ვე­ლად ად­გნენ და ხმა მის­ცეს, რომ ყვე­ლა, ვინც არ იყო ჯა­რის­თვის გა­მო­სა­დე­გი, ქა­ლა­ქი­დან გა­ეშ­ვათ, რად­გან რომ და­ე­ტო­ვე­ბი­ათ ისი­ნი და ქა­ლაქ­ში უსარ­გებ­ლოდ ეც­ხოვ­რათ, გა­დარჩე­ნის იმე­დი აღარ ექ­ნე­ბო­დათ და შიმ­ში­ლის­გან და­ი­ღუ­პე­ბოდ­ნენ. რო­დე­საც თათ­ბი­რის დროს ყვე­ლა და­ნარჩე­ნი ამა­ზე შე­თანხმდა, მცი­რე­დი დარჩა იმის გა­სა­კე­თებ­ლად, რომ ყვე­ლა ალ­ყა­ში მყო­ფი გა­და­ერჩინა. პირ­ველ რიგ­ში იზ­რუ­ნა იმა­ზე, რომ ეკ­ლე­სი­ი­დან, შემ­დეგ კი სხვა ად­გი­ლე­ბი­და­ნაც, ქა­ლაქ­ში მყო­ფი ყვე­ლა ასა­კის მქო­ნე გაქ­ცე­უ­ლი­ყო; და არა მხო­ლოდ ხმის მი­ცე­მით განჩი­ნე­ბულ­ნი, არა­მედ ამ სა­ბა­ბით ათა­სო­ბით სხვაც, ქა­ლის ტა­ნი­სა­მოსს შე­ფა­რე­ბულ­ნი წა­ვიდ­ნენ და მი­სი მზრუნ­ვე­ლო­ბით ღა­მით კა­რიბ­ჭე გა­ა­ღეს და რო­მა­ელ­თა ჯა­რი­სა­კენ გა­ე­მარ­თნენ. იქ ხანგრძლი­ვი ალ­ყის გა­მო მძი­მე მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში მყოფ­ნი ყვე­ლა მთე­ლი წი­ნა­გან­გე­ბი­თა და ყუ­რად­ღე­ბით მი­ი­ღო ევ­სე­ბიმ, რო­გორც მა­მამ და მკურ­ნალ­მა. ლა­ო­დი­კი­ის ეკ­ლე­სია მო­ნაც­ვლე­ო­ბის მი­ხედ­ვით ერ­თმა­ნე­თის მი­ყო­ლე­ბით ორი ასე­თი მწყემ­სის ღირ­სი გახ­და, რომ­ლე­ბიც ღვთის მზრუნ­ვე­ლო­ბით ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი ომის შემ­დეგ ალექ­სან­დრი­ელ­თა ქა­ლა­ქი­დან ამ ად­გი­ლას გა­და­ვიდ­ნენ. მარ­თა­ლია, ბევ­რი არ არის ანა­ტო­ლის მი­ერ ნაღ­ვა­წი თხზუ­ლე­ბე­ბი, მაგ­რამ ჩვე­ნამ­დე იმ­დენ­მა მო­აღ­წია, რომ მა­თი მეშ­ვე­ო­ბით შე­საძ­ლე­ბე­ლია გა­ვი­გოთ მი­სი მჭერ­მეტ­ყვე­ლე­ბა­ცა და დი­დი გან­სწავ­ლუ­ლო­ბაც. მათ­ში გან­სა­კუთ­რე­ბით წარ­მოგ­ვიდ­გენს თა­ვის შე­ხე­დუ­ლე­ბებს პა­სე­ქის შე­სა­ხებ. აქე­დან აუ­ცი­ლე­ბე­ლი იქ­ნე­ბა ამ შემთხვე­ვი­სათ­ვის შემ­დე­გი ად­გი­ლის გახ­სე­ნე­ბა.

----------------------------------------------------------

* მსაჯულის ან მაგისტრის პირადი ოთახი - მთარგ.

** სულიერი "დები" - მთარგ.

*** იგულისხმება რომის იმპერია - მთარგ.

 
პა­სე­ქის შე­სა­ხებ ანა­ტო­ლის კა­ნო­ნე­ბი­დან

"ამი­ტომ, პირ­ველ წელს ახალმთვა­რე­ო­ბა პირ­ვე­ლი თვი­სა, რო­მე­ლიც არის მთე­ლი ცხრა­მეტ­წლი­ა­ნი ციკ­ლის და­საწ­ყი­სი, ეგ­ვიპ­ტელ­თა მი­ხედ­ვით მო­დის ფა­მე­ნო­თის[46] 26 რიცხვზე, მა­კე­დო­ნელ­თა თვე­ე­ბის მი­ხედ­ვით კი დის­ტრუ­სის[47] 22‑ზე, ხო­ლო რო­გორც რო­მა­ე­ლე­ბი იტ­ყვი­ან, აპ­რი­ლის კა­ლენ­დე­ბის წინ 11 რიცხვზე. ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი ფა­მე­ნო­თის 22 რიცხვში მზე აღ­მოჩნდე­ბა არა მხო­ლოდ შე­სუ­ლი ზო­დი­ა­ქოს პირ­ველ ნი­შან­ში, არა­მედ უკ­ვე მე­ოთ­ხე დღე იქ­ნე­ბა, რაც მას­ში გა­დის. ეს ნი­შა­ნი ჩვე­უ­ლებ­რივ იწო­დე­ბა თორ­მეტ­ნა­წი­ლე­დის პირ­ველ ნიშ­ნად, დღე­ღამ­სწო­რო­ბის [ნიშ­ნად], თვე­ე­ბის და­საწ­ყი­სად, ციკ­ლის თა­ვად და პლა­ნე­ტა­თა სრბო­ლის საწ­ყის წერ­ტი­ლად, ხო­ლო წი­ნა ნი­შა­ნი კი არის უკა­ნას­კნე­ლი თვი­სა და თორ­მეტ­ნა­წი­ლე­დის მე­თორ­მე­ტე, და­მა­ბო­ლო­ე­ბე­ლი ნი­შა­ნი და პლა­ნე­ტე­ბის პე­რი­ო­დის და­სას­რუ­ლი. ამი­ტომ ვინც მას­ზე და­დო პირ­ვე­ლი თვე და ამის მი­ხედ­ვით მი­ი­ღეს აღ­დგო­მის მე­ორ­მო­ცე დღე, ვამ­ბობთ, რომ არ ცდე­ბი­ან არც მცი­რე­დით, არც შემთხვე­ვით. და ეს არ არის ჩვე­ნი სიტ­ყვა, არა­მედ ეს იცოდ­ნენ ძველ­მა და ქრის­ტემ­დე მცხოვ­რებ­მა იუ­დე­ვე­ლებ­მა და ისი­ნი გან­სა­კუთ­რე­ბით იცავ­დნენ. ამის გა­გე­ბა კი შე­იძ­ლე­ბა ფი­ლო­ნის, იო­სე­ბი­სა და მუ­სე­ო­სის ნათ­ქვამ­თა­გან, და არა მხო­ლოდ მათ­გან, არა­მედ უფ­რო ძველ­თა­გა­ნაც, ორი­ვე აგა­თო­ბუ­ლის­გან, არის­ტო­ბუ­ლე დი­დის მოძღვრე­ბად წო­დე­ბულ­თა­გან. იგი აღ­რაც­ხუ­ლი იყო სა­მოც­და­ათ­თა შო­რის, რომ­ლებ­მაც ებ­რა­უ­ლი წმინ­და და საღ­ვთო წე­რი­ლე­ბი გა­და­თარგმნეს პტო­ლე­მე­ოს ფი­ლა­დელ­ფო­სის­თვის და მი­სი მა­მის­თვის, და მან მო­სეს რჯუ­ლის გან­მარ­ტე­ბე­ბის შემ­ცვე­ლი წიგ­ნე­ბი მი­უძღვნა იმა­ვე მე­ფე­ებს. მათ გა­დაჭ­რეს "გა­მოს­ვლა­თა" წიგ­ნთან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი გა­მო­სა­ძი­ე­ბე­ლი სა­კით­ხე­ბი, თქვეს, რომ პა­სე­ქის მსხვერ­პლი ყვე­ლამ თა­ნას­წო­რად უნ­და შეს­წი­როს გა­ზაფ­ხუ­ლის ბუ­ნი­ო­ბის შემ­დეგ, პირ­ვე­ლი თვის შუ­აში; ეს კი აღ­მოჩნდე­ბა მა­შინ, რო­დე­საც მზე გა­დის მზი­უ­რის, ან, რო­გორც ზო­გი­ერ­თე­ბი უწო­დე­ბენ, ზო­დი­ა­ქოს ციკ­ლის პირ­ველ ნი­შანს. არის­ტო­ბუ­ლე დას­ძენს, რომ აუ­ცი­ლე­ბე­ლი არის, პა­სე­ქის დღე­სას­წა­ულს არა მხო­ლოდ მზე გა­დი­ო­დეს დღე­ღამ­სწო­რო­ბის ნი­შანს, არა­მედ აგ­რეთ­ვე მთვა­რე. რად­გან დღე­ღამ­სწო­რო­ბის ნი­შა­ნი არის ორი, გა­ზაფ­ხუ­ლის და შე­მოდ­გო­მის, და დი­ა­მეტ­რუ­ლად არი­ან ერ­თმა­ნეთ­თან და­პი­რის­პი­რე­ბუ­ლი, და რო­დე­საც პა­სე­ქის დღე მო­დის თვის მე­თოთ­ხმე­ტე დღე სა­ღა­მოს შემ­დეგ, მთვა­რე დგას მზის დი­ა­მეტ­რუ­ლად სა­პი­რის­პი­რო ად­გი­ლას, რაც შე­იძ­ლე­ბა ვი­ხი­ლოთ სავ­სემ­თვა­რე­ო­ბი­სას. მათ­გან ნათ­ქვა­მი სხვა მრა­ვა­ლიც ვი­ცი, ზო­გი და­მა­ჯე­რე­ბე­ლია, ზო­გი კი ურ­ყევ მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბად არის წა­მო­წე­ული, რო­მელ­თა მეშ­ვე­ო­ბით ცდი­ლო­ბენ და­ად­გი­ნონ, რომ ყო­ველ­თვის დღე­ღამ­სწო­რო­ბის შემ­დეგ უნ­და იზე­ი­მონ პა­სე­ქი­სა და უფუ­ა­რო­ბის დღე­სას­წა­ული. მე გვერდს ავუვ­ლი მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბე­ბის ასეთ სა­ფუძ­ველს და მო­ვით­ხოვ მათ­გან, რო­მელ­თათ­ვი­საც მო­სეს რჯულ­ზე გა­დახ­დი­ლია სა­ფარ­ვე­ლი, ამი­ე­რი­დან და­უ­ფა­რა­ვი პი­რით ყო­ველ­თვის უჭ­ვრი­ტონ სარ­კე­ში ქრი­ტეს და მის საქ­მე­ებს, სწავ­ლე­ბებ­სა და ვნე­ბებს. ის, რომ ებ­რა­ე­ლებ­თან პირ­ვე­ლი თვე არის დღე­ღამ­სწო­რო­ბის მახ­ლობ­ლად, ჩანს აგ­რეთ­ვე "ენუ­ქის წიგ­ნის" სწავ­ლე­ბე­ბი­დან[48]".

მან­ვე დაგ­ვი­ტო­ვა სრულ ათ წიგ­ნად "არით­მე­ტი­კის შე­სა­ვა­ლი", ასე­ვე საღ­ვთო საგ­ნებ­ში მი­სი მე­ცა­დი­ნე­ო­ბი­სა და ღრმა ცოდ­ნის სხვა ნი­მუ­შე­ბიც. სა­ე­პის­კო­პო­სოდ მას ხე­ლი და­ას­ხა პა­ლეს­ტი­ნის კე­სა­რი­ის პირ­ველ­მა ეპის­კო­პოს­მა თე­ო­ტეკ­ნოს­მა, რო­მე­ლიც სთხოვ­და გან­დაც­ვა­ლე­ბის შემ­დეგ თა­ვის მო­ნაც­ვლედ დად­გო­მას იმა­ვე საკ­რე­ბუ­ლო­სათ­ვის, და მცი­რე ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში ორი­ვე მე­თა­უ­რობ­და ერ­თსა და იმა­ვე ეკ­ლე­სი­ას. მაგ­რამ რო­დე­საც ან­ტი­ო­ქი­ა­ში პავ­ლეს­თან და­კავ­ში­რე­ბით გა­მარ­თულ­მა სი­ნოდ­მა მი­იწ­ვია, ლა­ო­დი­კი­ელ­თა ქა­ლა­ქის გავ­ლი­სას ად­გი­ლობ­რივ ძმა­თა­გან და­კა­ვე­ბულ იქ­ნა, რო­დე­საც ევ­სე­ბი მი­ძი­ნე­ბუ­ლი იყო.

და რო­დე­საც ანა­ტო­ლი გარ­და­იც­ვა­ლა, ად­გი­ლობ­რივ სამ­რევ­ლო­ში დევ­ნუ­ლე­ბის წინ უკა­ნას­კნელ ეპის­კო­პო­სად დად­გე­ნილ იქ­ნა სტე­ფა­ნე. იგი ფი­ლო­სო­ფი­ა­სა და სხვა ელი­ნურ მოძღვრე­ბებ­ში გან­სწავ­ლუ­ლი მრა­ვალ­თა აღ­ტა­ცე­ბას იმ­სა­ხუ­რებ­და, მაგ­რამ მსგავ­სად­ვე არ იყო გან­წყო­ბი­ლი საღ­ვთო რწმე­ნის მი­მართ, რო­გორც ამა­ში ამ­ხი­ლა დევ­ნუ­ლე­ბის ჟა­მის გაგ­რძე­ლე­ბამ[49] და აჩვე­ნა, რომ ეს კა­ცი უფ­რო თვალ­თმაქ­ცი, მხდა­ლი და ჯა­ბა­ნი იყო, ვიდ­რე ჭეშ­მა­რი­ტი ფი­ლო­სო­ფო­სი. მაგ­რამ მის გა­მო ეკ­ლე­სი­ის საქ­მე­ებს ნამ­დვი­ლად არ ელო­და დაქ­ცე­ვა; ისი­ნი გა­მოს­წორ­და თვით ღვთის, ყო­ველ­თა მაც­ხოვ­რის მი­ერ და მყის­ვე ად­გი­ლობ­რი­ვი საკ­რე­ბუ­ლოს ეპის­კო­პო­სად თე­ო­დო­ტე წარ­მოჩნდა[50]. ამ კაც­მა თვით საქ­მე­ე­ბით ჭეშ­მა­რი­ტი გა­ხა­და სა­უფ­ლო სა­ხე­ლი­ცა და ეპის­კო­პო­სო­ბაც. რად­გან მან სხე­ულ­თა სამ­კურ­ნა­ლო მეც­ნი­ე­რე­ბა­ში მო­ი­პო­ვა პირ­ვე­ლი ად­გი­ლი, სუ­ლე­ბის მკურ­ნა­ლო­ბა­ში კი ადა­მი­ან­თა­გან ასე­თი სხვა არა­ვინ მო­ი­ძებ­ნე­ბო­და კაც­თმოყ­ვა­რე­ო­ბის, წრფე­ლი თა­ნაგრძნო­ბის, და მის­გან დახ­მა­რე­ბის მთხოვ­ნელ­თად­მი მო­შურ­ნე­ო­ბის გა­მო, აგ­რეთ­ვე დი­დად იყო გაწრთვნი­ლი საღ­ვთო სწავ­ლე­ბებ­ში. ასე­თი იყო იგი.

მაგ­რამ პა­ლეს­ტი­ნის კე­სა­რი­აში, მას შემ­დეგ, რაც თე­ო­ტეკ­ნოს­მა ყვე­ლა­ზე მო­შურ­ნედ გან­ვლო ეპის­კო­პო­სის მსა­ხუ­რე­ბა, იგი შეც­ვა­ლა აგა­პი­ოს­მა. ვი­ცით, რომ იგი ბევრს შრო­მობ­და, ხალ­ხის წი­ნამძღვრო­ბის წი­ნა­გან­გე­ბი­სათ­ვის ყვე­ლა­ზე წრფე­ლად იღ­ვწო­და, უხ­ვი ხე­ლით ზრუ­ნავ­და ყვე­ლა­ზე, გან­სა­კუთ­რე­ბით კი ღა­რი­ბებ­ზე. მის დროს გა­ვი­ცა­ნით ყვე­ლა­ზე სა­ხელ­განთქმუ­ლი, თვით ცხოვ­რე­ბით ჭეშ­მა­რი­ტი ფი­ლო­სო­ფო­სი და ად­გი­ლობ­რი­ვი სამ­რევ­ლოს ხუ­ცე­სად ღირსქმნი­ლი პამ­ფი­ლი. თუ რო­გო­რი კა­ცი იყო იგი და სა­ი­დან იყო წარ­მო­შო­ბით, ამის წარ­მოჩე­ნა არ­ცთუ პა­ტა­რა საქ­მე იქ­ნე­ბა. მი­სი ცხოვ­რე­ბის თი­თოე­უ­ლი წვრილ­მა­ნი და ის სას­წავ­ლე­ბე­ლიც, რო­მე­ლიც მან და­არ­სა, დევ­ნუ­ლე­ბის დროს სხვა­დას­ხვა აღ­სა­რე­ბე­ბით მი­სი ბრძო­ლა და მო­წა­მე­ო­ბის გვირ­გვი­ნი, რაც ყვე­ლაფ­რის­თვის და­იდ­გა თავ­ზე, მის შე­სა­ხებ შედ­გე­ნილ ცალ­კე შრო­მა­ში გი­ამ­ბეთ. იგი იყო ამ ქა­ლაქ­ში ყვე­ლა­ზე საკ­ვირ­ვე­ლი პი­როვ­ნე­ბა. მათ შო­რის, რომ­ლე­ბიც ჩვენს დრო­ში ყვე­ლა­ზე იშ­ვი­ა­თი არი­ან, ალექ­სან­დრი­ის ხუ­ცეს­თა­გან ვი­ცით პი­ე­რი­უ­სი[51], და მე­ლე­ტი, პონ­ტოს ეკ­ლე­სი­ე­ბის ეპის­კო­პო­სი. პირ­ვე­ლი უმ­წვერ­ვა­ლე­სი უპო­ვა­რი ცხოვ­რე­ბი­თა და ფი­ლო­სო­ფი­უ­რი სწავ­ლე­ბე­ბით იყო აღი­ა­რე­ბუ­ლი, საღ­ვთო ხედ­ვე­ბი­თა და გან­მარ­ტე­ბე­ბით, და ეკ­ლე­სი­ის სა­ზო­გა­დო­ე­ბა­ში სა­უბ­რე­ბით ზე­აღ­მა­ტე­ბუ­ლად იყო გაწვრთნი­ლი. მე­ლე­ტი კი (ატი­კის თაფლს უწო­დებ­დნენ მას სწავ­ლუ­ლი პი­როვ­ნე­ბე­ბი) ისე­თი იყო რო­გორც შე­იძ­ლე­ბა აღ­წე­როს ვინ­მემ ყო­ვე­ლი­ვე­ში გან­სწავ­ლის გა­მო ყვე­ლა­ზე სრუ­ლი კა­ცი. რი­ტო­რი­კა­ში მის­მა ოს­ტა­ტო­ბამ შე­უძ­ლე­ბე­ლია, ღირ­სე­უ­ლი აღ­ტა­ცე­ბა და­იმ­სა­ხუ­როს, არა­მედ ამა­ზე იტ­ყოდ­ნენ, რომ მის­თვის ეს ბუ­ნებ­რი­ვი ნი­ჭი იყო. მაგ­რამ ვინ შეძ­ლებ­და აღ­მა­ტე­ბო­და მი­სი გა­მოც­დი­ლე­ბი­სა და მრა­ვალ­გან­სწავ­ლუ­ლო­ბის სათ­ნო­ე­ბას, თუ ვიტ­ყვით, რომ მხო­ლოდ ერთ დარ­გში მის მი­ერ დაგ­რო­ვილ გა­მოც­დი­ლე­ბას აი­ღებ­და? რად­გან სიტ­ყვი­ე­რე­ბის ყვე­ლა მეც­ნი­ე­რე­ბა­ში ყვე­ლა­ზე და­ხე­ლოვ­ნე­ბუ­ლი და გან­სწავ­ლუ­ლი კა­ცი იყო. ამის ტოლ­ძა­ლო­ვა­ნი იყო მი­სი ცხოვ­რე­ბი­სე­უ­ლი სათ­ნო­ე­ბე­ბიც. ვი­ცით, რომ იგი დევ­ნუ­ლე­ბის დროს პა­ლეს­ტი­ნის მხა­რე­ებ­ში მთე­ლი შვი­დი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში და­ხე­ტი­ა­ლობ­და.

ცო­ტა ზე­მოთ ხსე­ნე­ბუ­ლი იე­რუ­სა­ლი­მის ეკ­ლე­სი­ის ეპის­კო­პოს ჰი­მე­ნე­ო­სის შემ­დეგ მსა­ხუ­რე­ბა მი­ი­ღო ძაბ­დამ[52]. მას შემ­დეგ, რაც მან მა­ლე­ვე და­ი­ძი­ნა, ჩვე­ნი დრო­ის დევ­ნუ­ლე­ბის დაწ­ყე­ბამ­დე უკა­ნას­კნე­ლად ჰერ­მონ­ზე გა­და­ვი­და ჯერ კი­დევ ახ­ლან­დელ დრომ­დე იქ და­ცუ­ლი სა­მო­ცი­ქუ­ლო საყ­და­რი[53].

ალექ­სან­დრი­ა­ში დი­ო­ნი­სეს აღ­სას­რუ­ლის შემ­დეგ, თვრა­მე­ტი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში ეპის­კო­პო­სო­ბის შემ­დეგ მაქ­სი­მე შეც­ვა­ლა თე­ო­ნამ[54]. მის დროს ალექ­სან­დრი­ა­ში ცნო­ბი­ლია, რომ პი­ე­რი­უს­თან ერ­თად ხუ­ცე­სო­ბის ღირ­სი გახ­და აქი­ლა­სი, ვი­საც ჩა­ა­ბა­რეს წმინ­და სარ­წმუ­ნო­ე­ბის სას­წავ­ლე­ბე­ლი. იგი არა­ვი­ზე ნაკ­ლე­ბად იყო ფი­ლო­სო­ფი­ის უიშ­ვი­ა­თე­სი საქ­მი­სა და სა­ხა­რე­ბი­სე­უ­ლი მო­ქა­ლა­ქე­ო­ბის ჭეშ­მა­რი­ტი სა­ხის წარ­მომჩენი. თე­ო­ნას ცხრა­მეტ­წლი­ა­ნი მსა­ხუ­რე­ბის შემ­დეგ ალექ­სან­დრი­ელ­თა ეპის­კო­პო­სო­ბა გა­და­ვი­და პეტ­რე­ზე55. მათ შო­რის ისიც გან­სა­კუთ­რე­ბით გა­მო­ირჩე­ო­და მთე­ლი თორ­მე­ტი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში. იგი სა­მი არას­რუ­ლი წე­ლი წი­ნამძღვრობ­და ეკ­ლე­სი­ას დევ­ნუ­ლე­ბის წინ, ცხოვ­რე­ბის დარჩე­ნილ დროს უფ­რო და­ძა­ბუ­ლი ას­კე­ზით ატა­რებ­და და ეკ­ლე­სი­ე­ბის სა­ერ­თო დახ­მა­რე­ბის­თვის და­უ­ფა­რა­ვად ზრუ­ნავ­და. ამის­თვის დევ­ნუ­ლე­ბის მეც­ხრე წელს თა­ვი მოკ­ვე­თეს და შე­იმ­კო მო­წა­მე­ო­ბის გვირ­გვი­ნით.

ამ წიგ­ნებ­ში გარ­შე­მოვ­წე­რეთ მო­ნაც­ვლე­ო­ბე­ბის თე­მა, ჩვე­ნი მაც­ხოვ­რის შო­ბი­დან სამ­ლოც­ვე­ლო­ე­ბის დან­გრე­ვამ­დე, რაც გაგ­რძელ­და სა­მას ხუ­თი წე­ლი. მო­დი, ჩვენს შემ­დეგ [თა­ო­ბებს] სა­ცოდ­ნე­ლად წე­რი­ლო­ბით და­ვუ­ტო­ვოთ ჩვენს დრო­ში ღვთის­მო­სა­ო­ბის გა­მო, თუ რა­ო­დენ დი­დი და რა სა­ხის იყო მა­თი ბრძო­ლე­ბი, ვინც სი­მა­მა­ცით თა­ვი გა­მოიჩინა.

------------------------------------------------------------------------------------------------
კომენტარები


[1] - გა­ლუ­სი - რო­მის იმ­პე­რა­ტო­რი (251‑252 წწ.). თა­ვი­სი მმარ­თვე­ლო­ბის და­საწ­ყის­ში იყო ქრის­ტი­ა­ნე­ბი­სად­მი შემწყნა­რე­ბე­ლი. მაგ­რამ შა­ვი ჭი­რის ეპი­დე­მი­ამ, რო­მელ­მაც ზი­ა­ნი მი­ა­ყე­ნა მთელ იმ­პე­რი­ას, უბიძ­გა მას, გა­მო­ე­ცა ბრძა­ნე­ბა სა­ყო­ველ­თაო მსხვერპლშე­წირ­ვის შე­სა­ხებ. ქრის­ტი­ა­ნე­ბი, რომ­ლე­ბიც უარს ამ­ბობ­დნენ მსხვერპლშე­წირ­ვა­ზე, აწა­მებ­დნენ ან ასახ­ლებ­დნენ.

[2] - ჰერ­მა­ნო­ნი - სა­ვა­რა­უ­დოდ, ეგ­ვიპ­ტის ერთ-ერ­თი ეპის­კო­პო­სი.

[3] - სა­უ­ბა­რია რო­მის ეპის­კო­პო­სე­ბის კორ­ნე­ლი­უ­სის, რო­მე­ლიც გარ­და­იც­ვა­ლა გა­და­სახ­ლე­ბა­ში, და მი­სი მემ­კვიდ­რის ლუ­კი­უს I (253‑254 წწ.) გა­და­სახ­ლე­ბის შე­სა­ხებ.

[4] - სტე­ფა­ნე - რო­მის ეპის­კო­პო­სი (254‑257 წწ.).

[5] - ე. წ. "ერე­ტი­კუ­ლი ნათ­ლო­ბის~ შე­სა­ხებ კა­მა­თი წარ­მო­იშ­ვა III ს‑ის შუა წლებ­ში. რო­დე­საც ერე­ტი­კო­სე­ბი ან სქიზ­მა­ტი­კო­სე­ბი, რომ­ლე­ბიც არა­მართლმა­დი­დებ­ლუ­რად იყ­ვნენ მო­ნათ­ლულ­ნი, უბ­რუნ­დე­ბოდ­ნენ ეკ­ლე­სი­ას, იდ­გა სა­კით­ხი, თუ რო­გორ უნ­და მო­ე­ნათ­ლათ ისი­ნი. უძ­ვე­ლე­სი დრო­ი­დან აღ­მო­სავ­ლეთ­სა და ჩრდ. აფ­რი­კა­ში ყო­ფილ ერე­ტი­კო­სებს აუ­ცი­ლებ­ლად თა­ვი­დან ნათ­ლავ­დნენ, ხო­ლო და­სავ­ლეთ­ში, რომ­ში, შე­მო­ი­ფარ­გლე­ბოდ­ნენ ხელ­დას­ხმით. სა­კით­ხი ერე­ტი­კოს­თა მე­ო­რედ ნათ­ლო­ბის შე­სა­ხებ იმ­დე­ნად მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი იყო, რომ მი­სი გა­დაწ­ყვე­ტის­თვის 35 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში ექვსჯერ შედ­გა კარ­თა­გე­ნი­სა და მცი­რე აზი­ის ეპის­კო­პოს­თა კრე­ბა. აღ­მო­სავ­ლე­თის ეკ­ლე­სი­ე­ბის პრაქ­ტი­კა დამ­ტკი­ცე­ბულ იქ­ნა კარ­თა­გე­ნის I სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბა­ზე (220 წ.), რო­მე­ლიც მო­იწ­ვია კარ­თა­გე­ნის ეპის­კო­პოს­მა აგ­რი­პი­ნემ, ასე­თი­ვე გა­დაწ­ყვე­ტი­ლე­ბა მი­ი­ღეს სი­ნა­დი­სა და იკო­ნი­ის კრე­ბებ­მა (და­ახ. 230 წ.). მაგ­რამ 50‑ია­ნი წლე­ბის და­საწ­ყის­ში კარ­თა­გენ­ში ხე­ლახ­ლა წა­მო­იჭ­რა ეს სა­კით­ხი. 255 წ. კარ­თა­გე­ნის II სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბამ, რო­მელ­საც 31 ეპის­კო­პო­სი ეს­წრე­ბო­და, მი­ი­ღო 18 ნუ­მი­დი­ე­ლი ეპის­კო­პო­სის ეპის­ტო­ლე, რომ­ლი­თაც მო­ით­ხოვ­დნენ, რომ უწინ­დე­ლი პრაქ­ტი­კა და­ემ­ტკი­ცე­ბი­ნათ ან უა­რე­ყოთ. კრე­ბამ იგი და­ამ­ტკი­ცა, და­ა­ფიქ­სი­რა სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბის დად­გე­ნი­ლე­ბა­ში, რომ "და­უშ­ვე­ბე­ლია ეკ­ლე­სი­ის გა­რეთ ნათ­ლო­ბა". ამა­ვე პო­ზი­ცი­ა­ზე იდ­გნენ მომ­დევ­ნო ორი სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბის ეპის­კო­პო­სე­ბი: 256 წლის გა­ზაფ­ხულ­ზე (71 ეპის­კო­პო­სის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბით) და ამა­ვე წლის შე­მოდ­გო­მა­ზე (87 ეპის­კო­პო­სის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბით). ამ პრაქ­ტი­კის ყვე­ლა­ზე მე­ტად ავ­ტო­რი­ტე­ტუ­ლი მომ­ხრე იყო წმ. კვიპ­რი­ნე, კარ­თა­გე­ნის ეპის­კო­პო­სი.

ერე­ტი­კოს­თა მე­ო­რედ ნათ­ლო­ბის პრაქ­ტი­კის წი­ნა­აღ­მდეგ გა­მო­ვი­და რო­მის ეპის­კო­პო­სი სტე­ფა­ნე, რო­მე­ლიც ცდი­ლობ­და ყველ­გან და­ემ­ყა­რე­ბი­ნა ერე­ტი­კოს­თა ხელ­თდას­ხმით მი­ღე­ბის რო­მა­უ­ლი ტრა­დი­ცია. კვიპ­რი­ა­ნე­სად­მი მი­წე­რილ ეპის­ტო­ლე­ში მან თა­ვი­სი პო­ზი­ცია გა­მო­ხა­ტა და კარ­თა­გე­ნის ეკ­ლე­სი­ას და­ე­მუქ­რა და­უ­მორჩი­ლობ­ლო­ბის შემთხვე­ვა­ში თა­ნა­ზი­რე­ბის გაწ­ყვე­ტით. ფრი­ად უხე­ში ფორ­მით მო­ით­ხო­ვა სტე­ფა­ნემ, რომ აღ­მო­სავ­ლე­თი­სა და ჩრდ. აფ­რი­კის ეკ­ლე­სი­ებს ეც­ნოთ მი­სი, რო­გორც "ეპის­კო­პოს­თა ეპის­კო­პო­სის" ძა­ლა­უფ­ლე­ბა და მი­სი მიმ­დევ­რე­ბი ყო­ფი­ლიყ­ვნენ "ერე­ტი­კოს­თა მო­ნათ­ვლის" შე­სა­ხებ სა­კით­ხში. სა­პა­სუ­ხოდ 256 წლის შე­მოდ­გო­მით კარ­თა­გენ­ში გა­მარ­თულ­მა სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბამ მი­ი­ღო სა­ყო­ველ­თაო ეპის­ტო­ლე, ცნო­ბი­ლი რო­გორც "87 ეპის­კო­პო­სის აზ­რი ერე­ტი­კოს­თა მო­ნათ­ვლის აუ­ცი­ლებ­ლო­ბის შე­სა­ხებ". კრე­ბამ და­ა­დას­ტუ­რა წმ. კვიპ­რი­ა­ნეს სი­მარ­თლე. იხ.: წმ. ბა­სი­ლი დი­დის პირ­ვე­ლი კა­ნო­ნი­კუ­რი ეპის­ტო­ლის 1‑ლი კა­ნო­ნი, II მსოფ­ლიო სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბის მე‑7 კა­ნო­ნი (იქ­ვე, გვ. 44), VI მსოფ­ლიო სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბის 95‑ე კა­ნო­ნი (იქ­ვე, გვ. 144).

[6] - ქსის­ტუ­სი - რო­მის ეპის­კო­პო­სი (257‑258 წწ.).

[7] - სა­ბე­ლი­ო­სი (III ს.) - ერე­სი­არ­ქი, მო­ნარ­ქის­ტო­ბა­ში არ­სე­ბუ­ლი მო­და­ლის­ტუ­რი მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბის მე­ტად მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი წარ­მო­მად­გე­ნე­ლი (იხ. შნშ. 58. 2. 5). სა­ბე­ლი­ო­სი წარ­მო­შო­ბით იყო, სა­ვა­რა­უ­დოდ, ლი­ბი­ის პენ­ტა­პო­ლი­სი­დან და რომ­ში ჩა­ვი­და ზე­ფი­რი­ნუ­სის ეპის­კო­პო­სო­ბის დროს. მას დი­დი გავ­ლე­ნა ჰქონ­და ზე­ფი­რი­ნუს­ზე და მის მო­ნაც­ვლე კა­ლის­ტოს­ზე. მაგ­რამ კა­ლის­ტო­სი იძუ­ლე­ბუ­ლი იყო სა­ბე­ლი­ო­სი გა­ნეკ­ვე­თა ეკ­ლე­სი­ი­დან სამღვდე­ლო და­სის მოთ­ხოვ­ნით, რო­მელ­საც სა­თა­ვე­ში ედ­გა იპო­ლი­ტე რო­მა­ელი. სა­ბე­ლი­ო­სის მოძღვრე­ბა გად­მოგ­ვცა ეპი­ფა­ნე კვიპ­რელ­მა, ბა­სი­ლი დიდ­მა, ათა­ნა­სე დიდ­მა და სხვ.

[8] - წმ. დი­ო­ნი­სე ალექ­სან­დრი­ე­ლის რო­მის ეპის­კო­პოს დი­ო­ნი­სე­სად­მი (259‑269 წწ.) მი­წე­რილ ეპის­ტო­ლე­ში სა­უ­ბა­რია ეპის­კო­პოს ლუ­კი­ა­ნეს შე­სა­ხებ, რო­მე­ლიც წმ. კვიპ­რი­ა­ნეს მემ­კვიდ­რე იყო კარ­თა­გე­ნის კა­თედ­რა­ზე.

[9] - ვა­ლე­რი­ა­ნე - რო­მის იმ­პე­რა­ტო­რი (253‑260 წწ.). გა­ლი­უ­სი - მი­სი ვა­ჟი და თა­ნამ­მარ­თვე­ლი, რო­მის იმ­პე­რა­ტო­რი (260‑268 წწ.). ვა­ლე­რი­ა­ნეს მმარ­თვე­ლო­ბის პირ­ველ წლებ­ში ქრის­ტი­ა­ნებს საფრთხე არ ემუქ­რე­ბო­და. მაგ­რამ 257 წ. ქრის­ტი­ა­ნე­ბი­სად­მი მი­სი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა მო­უ­ლოდ­ნე­ლად შე­იც­ვა­ლა. და­იწ­ყო ქრის­ტი­ა­ნე­ბის სას­ტი­კი სა­ყო­ველ­თაო დევ­ნუ­ლე­ბა. დევ­ნუ­ლე­ბის იუ­რი­დი­ულ სა­ფუძ­ველს შე­ად­გენ­და ორი ედიქ­ტი: პირ­ვე­ლი (257 წ.) სიკ­ვდი­ლით დას­ჯის ში­შით უკ­რძა­ლავ­და ქრის­ტი­ა­ნებს ღვთის­მსა­ხუ­რე­ბას და მო­წა­მე­თა საფ­ლა­ვებ­ზე შეკ­რე­ბას, მე­ო­რე (258 წ. აგ­ვის­ტო) პირ­და­პირ ბრძა­ნებ­და ეპის­კო­პოს­თა, პრეს­ვი­ტერ­თა და დი­ა­კონ­თა დას­ჯას, რომ­ლე­ბიც სარ­წმუ­ნო­ე­ბის აღ­მსა­რებ­ლო­ბა­ში მტკი­ცედ იდ­გნენ. წარჩი­ნე­ბულ პირს, თუ იგი ქრის­ტი­ა­ნი აღ­მოჩნდე­ბო­და, ბრძა­ნე­ბის თა­ნახ­მად ჩა­მო­ერ­თმე­ო­და რო­მის მო­ქა­ლა­ქე­ობა, ქო­ნე­ბა და სას­ჯელს ექ­ვემ­დე­ბა­რე­ბო­და. დიდ­გვა­რო­ვან რო­მა­ელ ქალ­ბა­ტო­ნებს ჩა­მო­ერ­თმე­ო­დათ ქო­ნე­ბა და გა­და­ა­სახ­ლებ­დნენ შო­რე­ულ ად­გი­ლებ­ში. იმ­პე­რა­ტო­რის სამ­სა­ხურ­ში მყოფ ქრის­ტი­ა­ნებ­საც არ­თმევ­დნენ ქო­ნე­ბას და გა­ნა­წე­სებ­დნენ სა­იმ­პე­რა­ტო­რო მა­მუ­ლებ­ში კა­ტორ­ღულ სა­მუ­შა­ოზე.

[10] - იგუ­ლის­ხმე­ბა იმ­პე­რა­ტო­რის ყვე­ლა­ზე უფ­რო საყ­ვა­რე­ლი მხე­დართმთა­ვა­რი ფულ­ვი­უს მაკ­რი­ანე, ეგ­ვიპ­ტის ფი­ნან­სთა მი­ნის­ტრი. მის გამ­გებ­ლო­ბა­ში იყო სამ­ხედ­რო სა­ლა­რო­ე­ბი და საწ­ყო­ბე­ბი, ასე­ვე პუ­რის ბა­ზა­რი.

[11] - წმ. დი­ო­ნი­სეს გერ­მა­ნე­სად­მი მიძღვნი­ლი ეპის­ტო­ლის ნაწ­ყვე­ტი იხ. ზე­მოთ (ეკ­ლე­სი­ის ის­ტო­რია, VI, 40, 6).

[12] - ემი­ლი­ა­ნე - ეგ­ვიპ­ტის პრე­ფექ­ტი 253 წლი­დან. 262 წ. თა­ვი გა­მო­აც­ხა­და ეგ­ვიპ­ტის იმ­პე­რა­ტო­რად.

[13] - მაქ­სი­მე - ალექ­სან­დრი­ის მო­მა­ვა­ლი ეპის­კო­პო­სი (265‑282 წწ.), დი­ო­ნი­სეს შემცვლე­ლი; დი­აკ­ვნე­ბი: ფა­უს­ტუ­სი, ევ­სე­ბი, ხე­რი­მო­ნი - III ს‑ის მო­წა­მე­ნი; "რო­მა­ელ ძმა­თა­გან ერთ-ერ­თი" - მარ­კე­ლი­ოსი, რო­მე­ლიც ქვე­მოთ იქ­ნე­ბა ნახ­სე­ნე­ბი.

[14] - იგუ­ლის­ხმე­ბა იმ­პე­რა­ტორ ვა­ლე­რი­ა­ნეს ედიქ­ტი ღვთის­მსა­ხუ­რე­ბის­თვის შეკ­რე­ბის აკ­რძალ­ვის შე­სა­ხებ.

[15] - ვა­ლე­რი­ა­ნეს მმარ­თვე­ლო­ბის დროს მთელ ხმელ­თა­შუა ზღვის­პი­რეთ­ში შა­ვი ჭი­რის ეპი­დე­მია მძვინ­ვა­რებ­და.

[16] - 260 წ. სპარ­სეთ­ში ლაშ­ქრო­ბის დროს, ვა­ლე­რი­ა­ნე ტყვედ ჩა­იგ­დო სპარ­სე­თის მე­ფე შა­ბურ­მა, სას­ტი­კად აწა­მა და იგი გარ­და­იც­ვა­ლა. ძა­ლა­უფ­ლე­ბა გა­და­ვი­და გა­ლი­ე­ნუ­სის ხელ­ში. მი­სი მმარ­თვე­ლო­ბის პირ­ვე­ლი­ვე წლებ­ში რო­მის იმ­პე­რია და­ი­შა­ლა: აღ­მო­სავ­ლეთ­ზე ძა­ლა­უფ­ლე­ბა ხელ­ში ჩა­იგ­დო ოდე­ნატ­მა, სა­ბერ­ძნეთ­ში თა­ვი იმ­პე­რა­ტო­რად გა­მო­აც­ხა­და ვა­ლენ­ტუს­მა, ად­რი­ა­ტი­კის აღ­მო­სავ­ლეთ სა­ნა­პი­რო ავ­რე­ლი­უ­სის ხელ­ში აღ­მოჩნდა, ეგ­ვიპ­ტე მი­ი­ტა­ცა ემი­ლი­ა­ნემ, ხო­ლო გა­ლი­ამ იმ­პე­რა­ტო­რად გა­მო­აც­ხა­და პოს­ტუ­მუ­სი.

[17] - რეს­კრიპ­ტის ტექ­სტი არ არის შე­მო­ნა­ხუ­ლი. მი­სი შედ­გე­ნი­ლო­ბის შე­სა­ხებ ცნო­ბი­ლია მხო­ლოდ ევ­სე­ბის მი­ერ და­მოწ­მე­ბუ­ლი ფრაგ­მენ­ტე­ბით. ის­ტო­რი­კო­სე­ბის აზ­რით, ეს რეს­კრიპ­ტი, გა­ნად­გუ­რე­ბულ იქ­ნა ვა­ლე­რი­ა­ნეს ედიქ­ტის ძა­ლით, "დიდ­ხანს არ გა­უქ­მე­ბუ­ლა ქრის­ტი­ა­ნე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ არ­სე­ბუ­ლი კა­ნონ­მდებ­ლო­ბებ­ში, ტრაი­ა­ნეს კა­ნო­ნი კი ახ­ლაც ძა­ლა­ში რჩება" (Болотов В. В. Лек­ции по истории древней Церкви. ტ. 2. გვ. 136).

[18] - ჰი­მე­ნე­ო­სი - იე­რუ­სა­ლი­მის ეპის­კო­პო­სი (267‑298 წწ.).

[19] - ბევ­რი მკვლე­ვა­რი ფიქ­რობს, რომ ეს ქან­და­კე­ბა ნამ­დვი­ლად ასა­ხავ­და ბერ­ძენ­თა მკურ­ნა­ლო­ბის ღმერთს - ას­კლე­პი­ოსს. მაგ­რამ არ­სე­ბობს სხვა მო­საზ­რე­ბაც. ლ. უს­პენ­სკის მო­ყავს რა ევ­სე­ბის მო­ნათ­ხრო­ბი, გან­სა­კუთ­რე­ბით ხაზს უს­ვამს მის ჭეშ­მა­რი­ტე­ბას (იხ.: Ус­пен­ский Л. А. Бо­го­сло­вие ико­ны пра­­во­­слав­ной цер­кви).

[20] - სა­უ­ბა­რია ამ­ბო­ხე­ბის შე­სა­ხებ, რომ­ლის დრო­საც ფულ­ვი­უს მაკ­რი­ა­ნუ­სის ძე ფულ­ვი­უს მაკ­რი­ა­ნუ­სი და მი­სი ძმა ფულ­ვი­უს კვინ­ტუ­სი გა­მოც­ხა­დე­ბულ იქ­ნენ ეგ­ვიპ­ტის იმ­პე­რა­ტო­რე­ბად. ეგ­ვიპ­ტე გა­ნუდ­გა რო­მის იმ­პე­რა­ტო­რის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას 261 წ.

[21] - გა­ლი­ე­ნუ­სი ავ­გუს­ტუ­სად გა­მო­ცა­დე­ბულ იქ­ნა 253 წ. მაკ­რი­ა­ნუ­სის გან­გმირ­ვის შემ­დეგ გა­ლი­ე­ნუ­სი მე­ო­რედ იქ­ნა გა­მოც­ხა­დე­ბუ­ლი ავ­გუს­ტუ­სად 261 წ.

[22] - იგუ­ლის­ხმე­ბა აღ­დგო­მის დღე­სას­წა­ული.

[23] - ნე­პო­ტი - ფრაი­უ­მის არ­სი­ნო­ის ეპის­კო­პო­სი. ხი­ლი­აზ­მის წარ­მო­მად­გე­ნე­ლი. ამ მოძღვრე­ბის მომ­ხრე­ე­ბი მო­ე­ლოდ­ნენ მოკ­ლე ხან­ში ქრის­ტეს გა­მოჩე­ნა­სა და ღმერ­თის ათას­წლო­ვა­ნი მე­ფო­ბის დად­გო­მას. მსგავ­სი მო­ლო­დი­ნი, თავ­და­პირ­ვე­ლად მცი­რე აზი­ის­თვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი, ფარ­თოდ გავ­რცელ­და ქრის­ტი­ა­ნულ სამ­ყა­რო­ში. III ს‑დან ხი­ლი­აზ­მის ცენ­ტრი ეგ­ვიპ­ტე გახ­და. ეპის­კო­პოს­მა ნე­პოტ­მა ხი­ლი­აზ­მის იუ­დე­ის და­სა­ცა­ვად და­წე­რა გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი თხზუ­ლე­ბა "Confutatio Allegoristarum".

[24] - დი­ო­ნი­სე - რო­მის ეპის­კო­პო­სი (259‑269 წწ.).

[25] - თხზუ­ლე­ბი­დან "ბუ­ნე­ბის შე­სა­ხებ" შე­მორჩე­ნი­ლია რამ­დე­ნი­მე ფრაგ­მენ­ტი (იხ.: Holl K. Fragmente vornicanischen Kirchevater. Leipzig,, 1899). ტრაქ­ტა­ტი "საც­თურ­თა შე­სა­ხებ" და­კარ­გუ­ლია.

[26] - დი­ნა­მის­ტე­ბის ერე­სის შე­სა­ხებ იხ. შნშ. 55. წ. 5. პავ­ლე სა­მო­სა­ტე­ლის სწავ­ლე­ბით, "სიტ­ყვა (ლო­გო­სი - მთარგ.) გად­მო­ვი­და ადა­მი­ან იე­სო­ზე, რო­გორც ად­რე გად­მო­დი­ო­და წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლებ­ზე, მხო­ლოდ იმ უპი­რა­ტე­სო­ბით, რომ უფ­რო მე­ტად და უფ­რო მე­ტი ძა­ლით". სა­კუთ­რივ გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის შე­სა­ხებ სა­უ­ბა­რი პავ­ლე სა­მო­სა­ტელ­თან არც შე­იძ­ლე­ბა იყოს. ეს იყო მხო­ლოდ სიბრძნის თა­ნა­არ­სე­ბო­ბა ქრის­ტეს­თან. ქრის­ტეს აღი­ა­რებ­და რა ადა­მი­ა­ნად, პავ­ლე მის ყვე­ლა წი­ნა­მორ­ბე­დი წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლე­ბის­გან მხო­ლოდ ხა­რის­ხობ­რივ განსხვა­ვე­ბას უშ­ვებ­და" (Болотов В. В. Лекции по истории древней Цер­кви. ტ. 2. გვ. 394).

264 წ., პავ­ლე სა­მო­სა­ტე­ლის ან­ტი­ო­ქი­ის ეპის­კო­პო­სად არჩე­ვი­დან ოთ­ხი წლის შემ­დეგ, ან­ტი­ო­ქი­ა­ში შედ­გა კრე­ბა, რო­მელ­ზეც პავ­ლე სა­მო­სა­ტე­ლის მართლმა­დი­დებ­ლო­ბის შე­სა­ხებ და­ის­ვა სა­კით­ხი. ამ კრე­ბა­ზე პავ­ლე არ იქ­ნა გან­კვე­თი­ლი, რად­გან მან "შეძ­ლო და­ე­ფა­რა თა­ვი­სი მოძღვრე­ბის ჭეშ­მა­რი­ტი არ­სი, რომ­ლის არა­მართლმა­დი­დებ­ლო­ბა ბუნ­დოვ­ნად იგრძნო­ბო­და" (იქ­ვე, გვ. 332). აგ­რეთ­ვე კე­სა­რი­ის ეპის­კო­პოს­მა ფირ­მი­ლი­ა­ნემ, რო­მე­ლიც პავ­ლეს მოძღვრე­ბას არა­მართლმა­დი­დებ­ლუ­რად მიიჩნევ­და, უა­რი თქვა მის გან­კვე­თა­ზე. ან­ტი­ო­ქი­ა­ში მომ­დევ­ნო ოთ­ხი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში ორ­ჯერ მო­იწ­ვი­ეს კრე­ბა ამ სა­ბა­ბით. უკა­ნას­კნე­ლი, ყვე­ლა­ზე მე­ტად ავ­ტო­რი­ტე­ტუ­ლი, მოწ­ვე­ულ იქ­ნა 268/269 წ. მას­ზე მოწ­ვე­უ­ლი იყო ასე­ვე პავ­ლე სა­მო­სა­ტე­ლის მთა­ვა­რი ოპო­ნენ­ტი - ეპის­კო­პო­სი ფირ­მი­ლი­ანე, რო­მე­ლიც გზად ტარ­სუს­ში გარ­და­იც­ვა­ლა. კრე­ბის თავმჯდო­მა­რე იყო ჰე­ლე­ნო­სი, ტარ­სუ­სის ეპის­კო­პო­სი. პავ­ლე დაგ­მო­ბი­ლი და გან­კვე­თილ იქ­ნა. ან­ტი­ო­ქი­ის კა­თედ­რა­ზე ავი­და წმ. დომ­ნა (268/269‑274 წწ.) ამ კრე­ბა­ზე მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი რო­ლი ითა­მა­შა პრეს­ვი­ტერ­მა მალ­ქი­ონ­მა - სო­ფის­ტუ­რი სკო­ლის ფი­ლო­სო­ფო­სი, სას­წავ­ლებ­ლის ხელმძღვა­ნე­ლი, სა­დაც ას­წავ­ლიდ­ნენ ლო­გი­კა­სა და დი­ა­ლექ­ტი­კას.მას მო­უ­წია წი­ნა­აღ­მდე­გო­ბის გა­წე­ვა ერე­ტი­კო­სის დახ­ვე­წი­ლი და მოქ­ნი­ლი დი­ა­ლექ­ტი­კის­თვის. პავ­ლე სა­მო­სა­ტე­ლი­სა და მალ­ქი­ო­ნის პო­ლე­მი­კა ჩა­წე­რილ იქ­ნა.

[27] - მაქ­სი­მე - ალექ­სან­დრი­ის ეპის­კო­პო­სი (263‑282 წწ.).

[28] - კლავ­დი­უ­სი - რო­მის იმ­პე­რა­ტო­რი (268‑270 წწ.).

[29] - ავ­რე­ლი­უ­სი - რო­მის იმ­პე­რა­ტო­რი (270‑275 წწ.).

[30] - პავ­ლე სა­მო­სა­ტელს სა­ე­პის­კო­პო­სო კა­თედ­რის გარ­და დუ­ცე­ნა­რი­უ­სის, ანუ მო­სა­მარ­თლის თა­ნამ­დე­ბო­ბა ეკა­ვა, რო­მე­ლიც ამორჩე­ულ იქ­ნა იმ მოქ­ლა­ქე­ე­ბის­გან, რო­მელ­თა ქო­ნებ­რივ ცენზს 200000 სეს­ტერ­ცია შე­ად­გენ­და.

[31] - სა­უ­ბა­რია პავ­ლე სა­მო­სა­ტე­ლი­სა და მალ­ქი­ო­ნის პა­ექ­რო­ბის სტე­ნოგ­რა­მის შე­სა­ხებ.

[32] - არ­ტე­მო­ნი (III ს.) - ერე­სი­არ­ქი, ან­ტიტ­რი­ნი­ტა­ნელ­თა სექ­ტის წარ­მო­მად­გე­ნე­ლი გა­ნათ­ლე­ბა მი­ი­ღო რომ­ში. ამ­ტკი­ცებ­და, რომ ქრის­ტე იყო მხო­ლოდ ადა­მი­ანი, თუმ­ცა სხვა წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლებ­თან შე­და­რე­ბით უფ­რო აღ­მა­ტე­ბუ­ლი. გან­კვე­თილ იქ­ნა ეპის­კო­პო­სი ზე­ფი­რი­ნუ­სის მი­ერ. მი­სი იდე­ე­ბი გა­ი­ზი­ა­რა პავ­ლე სა­მო­სა­ტელ­მა. იხ. ასე­ვე შნშ. 55. წ. 5.

[33] - დომ­ნამ სა­ე­პის­კო­პო­სო კა­თედ­რის და­კა­ვე­ბა შეძ­ლო მხო­ლოდ 272 წ, რად­გა­ნაც პავ­ლე სა­მო­სა­ტე­ლი არ და­ე­მორჩი­ლა 268/269 წ. კრე­ბის გა­დაწ­ყვე­ტი­ლე­ბას. პავ­ლეს მხარს უჭერ­და დე­დო­ფა­ლი ზი­ნო­ბია. იმ­პე­რა­ტორ აპი­ე­ნუ­სის მე­ფო­ბის და­საწ­ყის­ში რო­მის იმ­პე­რი­ის აღ­მო­სავ­ლეთ ნა­წილ­ზე ძა­ლა­უფ­ლე­ბა ხელ­ში ჩა­იგ­დო მხე­დართმთა­ვარ­მა ოდე­ნატ­მა. 265 წ. გა­ლი­ე­ნუს­მა სცნო ოდე­ნა­ტი, გა­უ­ყო მას ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა და და­უმ­ტკი­ცა ავ­გუს­ტუ­სის ტი­ტუ­ლი. ოდე­ნა­ტის გარ­დაც­ვა­ლე­ბის შემ­დეგ 267 წ. ტახ­ტზე ავი­და მი­სი ვა­ჟი ბა­ბა­ლა­ტუ­სი, თუმ­ცა აღ­მო­სავ­ლე­თის ფაქ­ტი­უ­რი მმარ­თვე­ლი გახ­და ოდე­ნა­ტის ქვრი­ვი ზი­ნო­ბია. იმ­პე­რა­ტორ­მა ავ­რე­ლი­ა­ნემ წა­მო­იწ­ყო მას­თან ბრძო­ლა, რო­მე­ლიც 272 წ. ავ­რი­ლი­ა­ნეს გა­მარ­ჯვე­ბით დას­რულ­და. იმა­ვე წელს მას­თან მი­ვი­და ან­ტი­ო­ქი­ე­ლი ქრის­ტი­ა­ნე­ბის თხოვ­ნა, რომ მათ­თვის ეპის­კო­პო­სად და­ემ­ტკი­ცე­ბი­ნა დომ­ნა. იმ­პე­რა­ტორ­მა გა­დაწ­ყვი­ტა, რომ კა­თედ­რა უნ­და ეკუთ­ვნო­დეს იმ ეპის­კო­პოსს, რო­ელ­საც სცნო­ბენ იტა­ლი­ე­ლი ეპის­კო­პო­სე­ბი და, უპირ­ვე­ლეს ყოვ­ლი­სა, რო­მის ეპის­კო­პო­სე­ბი. ამ გა­დაწ­ყვე­ტი­ლე­ბის მი­ხედ­ვით პავ­ლე ძა­ლით იქ­ნა გა­ძე­ვე­ბუ­ლი ან­ტი­ო­ქი­ის სა­ე­პის­კო­პო­სო სახ­ლი­დან.

[34] - პრო­ბუ­სი - რო­მის იმ­პე­რა­ტო­რი (276‑282). ავ­რე­ლი­ა­ნე მოკ­ლულ იქ­ნა შეთ­ქმუ­ლე­ბის მი­ერ 275 წ. სექ­ტემ­ბერ­ში. ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის სა­თა­ვე­ში მო­ვი­და იმ­პე­რა­ტო­რი ტა­ცი­ტუ­სი, რო­მე­ლიც მმარ­თვე­ლობ­და რამ­დე­ნი­მე თვეს, მის შემ­დეგ კი - მი­სი ძმა ფლო­რი­ა­ნუ­სი, რო­მე­ლიც მოკ­ლულ იქ­ნა გა­მე­ფე­ბი­დან ორი თვის შემ­დეგ თა­ვი­სი ლე­გი­ო­ნე­რე­ბის მი­ერ. 276 წ. ილი­რი­ის ლე­გი­ო­ნებ­მა იმ­პე­რა­ტო­რად გა­მო­აც­ხა­დეს პრო­ბუ­სი.

[35] - კა­რუ­სი - რო­მის იმ­პე­რა­ტო­რი (282‑283 წწ.).

კა­რუს­მა თა­ვი­სი შვი­ლე­ბი: კა­რი­ნუ­სი და ნუ­მე­რი­ა­ნუ­სი გა­მო­აც­ხა­და თა­ნამ­მარ­თვე­ლე­ბად კე­ის­რის ტი­ტუ­ლე­ბით. კა­რუსს სპარ­სე­ლებ­თან ომის დროს 283 წ. მე­ხი და­ე­ცა და გარ­და­იც­ვა­ლა. 283 წ. შე­მოდ­გო­მით მი­სი უმ­ცრო­სი ვა­ჟი ნუ­მე­რი­ა­ნუ­სი გარ­და­იც­ვა­ლა, 285 წ. და­საწ­ყის­ში მი­სი ხვედ­რი გა­ი­ზი­ა­რა უფ­როს­მა ვაჟ­მა კა­რი­ნუს­მა.

[36] - ფე­ლიქ­სი - რო­მის ეპის­კო­პო­სი (269‑247 წწ.).

[37] - მა­ნე­სი (მა­ნი) (216‑273 წწ.) - მა­ნი­ქე­იზ­მის ერე­სის ფუ­ძემ­დე­ბე­ლი. აღი­ზარ­და ქრის­ტი­ა­ნულ ოჯახ­ში. სპარ­სე­თის შაჰ­მა შა­ბურ­მა მას თა­ვი­სი მოძღვრე­ბის სა­ჯა­როდ ქა­და­გე­ბის უფ­ლე­ბა მის­ცა, ხო­ლო შაჰ ბაჰ­რა­ტის დროს იგი, ზო­რო­ას­ტრიზ­მის ქუ­რუ­მე­ბის წა­ქე­ზე­ბით, ჩაგ­დე­ბულ იქ­ნა საპ­ყრო­ბი­ლე­ში და იქ წა­მე­ბით გარ­და­იც­ვა­ლა. მა­ნი, შექ­მნა რა თა­ვი­სი მოძღვრე­ბა, თავს თვლი­და ქრის­ტეს თა­ნას­წო­რად, რო­მელ­საც მიიჩნევ­და წი­ნას­წარ­მეტ­ყვე­ლად. მა­ნი­ქე­იზ­მის თა­ნახ­მად, სამ­ყა­რო­ში არ­სე­ბობს ორი სა­მე­ფო - სიბ­ნე­ლი­სა და სი­ნათ­ლის. ოდეს­ღაც წყვდი­ა­დის მე­უ­ფე თავს და­ეს­ხა სი­ნათ­ლის სა­მე­ფოს და და­იპ­ყრო მი­სი ნა­წი­ლი, და მას შემ­დეგ მიმ­დი­ნა­რე­ობს ბრძო­ლა სი­ნათ­ლის გან­სა­თა­ვი­სუფ­ლებ­ლად. გან­თა­ვი­სუფ­ლე­ბა შე­საძ­ლე­ბე­ლია მხო­ლოდ მის­თვის, ვინც მის­დევს ქრის­ტეს ან მა­ნის მოძღვრე­ბას, და შე­იც­ნობს სი­ნათ­ლის ელე­მენ­ტებს სა­კუ­თარ სულ­ში - მა­შინ იგი თავს და­აღ­წევს სიბ­ნე­ლის სა­მე­ფოს სი­ნათ­ლის სა­მე­ფო­ში. და­ნარჩე­ნის ხვედ­რია სიკ­ვდი­ლი უკა­ნას­კნელ ყოვ­ლის დამ­წველ ცეცხლში.

[38] - ევ­ტი­ქი­ა­ნე - რო­მის ეპის­კო­პო­სი (275‑283 წწ.).

[39] - გაი­უ­სი (კაი­უსი) - რო­მის ეპის­კო­პო­სი (283‑296 წწ.).

[40] - მარ­კე­ლი­ნუ­სი - რო­მის ეპის­კო­პო­სი (296‑304 წწ.).

[41] - ტი­მე­ო­სი - ან­ტი­ო­ქი­ის ეპის­კო­პო­სი (274‑282 წწ.).

კი­რი­ლე - ან­ტი­ო­ქი­ის ეპის­კო­პო­სი (282‑302 წწ.).

[42] - ტი­რა­ნო­სი - ან­ტი­ო­ქი­ის ეპის­კო­პო­სი (304‑314 წწ.),

[43] - ევ­სე­ბი - ლა­ო­დი­კი­ის ეპის­კო­პო­სი (265‑268/278 წწ.). რო­დე­საც ალექ­სან­დრი­ის ეკ­ლე­სი­ის ხუ­ცე­სი იყო, წმ. დი­ო­ნი­სე ალექ­სან­დრი­ე­ლის და­ვა­ლე­ბით და­ეს­წრო ან­ტი­ო­ქი­ის სა­ეკ­ლე­სიო კრე­ბას (264 წ.).

[44] - ანა­ტო­ლი - ლა­ო­დი­კი­ის ეპის­კო­პო­სი, ეპის­კო­პოს ევ­სე­ბის შემცვლე­ლი. გან­სწავ­ლუ­ლი იყო ფი­ლო­სო­ფი­ა­სა და რი­ტო­რი­კა­ში. 264 წ. ხელ­დას­ხმულ იქ­ნა კე­სა­რი­ის ეპის­კო­პო­სის, თე­ო­ტეკ­ნო­სის მი­ერ.

[45] - პი­რუ­ხე­უ­მი - ალექ­სან­დრი­ა­ში გა­მაგ­რე­ბუ­ლი ცი­ხე-სი­მაგ­რის სა­ხელ­წო­დე­ბა. სა­უ­ბა­რია ალექ­სან­დრი­ელ­თა აჯან­ყე­ბის შე­სა­ხებ, რომ­ლე­ბიც დე­დო­ფალ ზი­ნო­ბი­ანს მხა­რე­ზე იყ­ვნენ რო­მის ბა­ტო­ნო­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ (264‑265 წწ.) 270 წ. ცი­ხე-სი­მაგ­რე სა­ფუძ­ვლამ­დე დან­გრე­ულ იქ­ნა.

[46] - თა­მე­ნო­ტი - ეგ­ვიპ­ტუ­რი კა­ლენ­დრის თვე, რომ­ლის პირ­ველ დღეს ზე­ი­მობ­დნენ გა­აფ­ხუ­ლის დაწ­ყე­ბას.

[47] - დის­ტრო­სი - მა­კე­დო­ნი­უ­რი კა­ლენ­დრის მე­ო­რე თვე, რო­მე­ლიც რო­მა­უ­ლი კა­ლენ­დრის მარტს ემთხვე­ვა.

[48] - ენუ­ქის წიგ­ნი - აპოკ­რი­ფუ­ლი წიგ­ნი, რო­მე­ლიც მი­ე­წე­რე­ბა ადა­მის შემ­დეგ მეშ­ვი­დე პატ­რი­არქს _ ენუქს (იხ.: შეს. 5:18‑24).

[49] - სა­უ­ბა­რია იმ­პე­რა­ტორ დი­ოკ­ლი­ტი­ა­ნეს დრო­ის დევ­ნუ­ლე­ბის შე­სა­ხებ (284‑305 წწ.).

[50] - თე­ო­დო­ტე - ღვთის­გან ბო­ძე­ბუ­ლი (ბერძ.).

[51] - პი­ე­რი­უ­სი - ალექ­სან­დრი­ე­ლი პრეს­ვი­ტე­რი, 265‑281 წწ. ხელმძღვა­ნე­ლობ­და კა­ტე­ხი­ზა­ტო­რულ სას­წავ­ლე­ბელს.

[52] - ძაბ­და - იე­რუ­სა­ლი­მის ეპის­კო­პო­სი (298‑303 წწ.).

[53] - ჰერ­მო­ნი - იე­რუ­სა­ლი­მის ეპის­კო­პო­სი (303‑313 წწ.).

[54] - თე­ო­ნა - ალექ­სან­დრი­ის ეპის­კო­პო­სი (282‑300 წწ.).

[55] - წმ. მო­წა­მე პეტ­რე - ალექ­სან­დრი­ის ეპის­კო­პო­სი (300‑311 წწ.).

 

ძველი ბერძნულიდან თარგმნა და შენიშვნები დაურთო ზურაბ ჯაშმა

საეკლესიო ბიბლიოთეკა, VII ტ. 2007 თბილისი